•h

·-■

De

RELIGIONIS AD REMPUBLIOAM

HABIT U APÜD ROMANOS

DISSERTATIO ,

QUAM

VENIA AMPL, FAC. THILOS. ÜPSAL.

P. P.

MAG. JOHANNES ALBERTUS DAHLSTRÖMAd Bibliolü« Reg. Acad. Upsal, Amanuejisis E. O.'

Ε Τ

ADOLPHÜS UDALR1CUS LINDSTRÖMNorrlandi,

P. I. /' aU,l,V Μ p-

HS AUDIT. GUSTAV. DIE XV MAJI MDCCCXXXIII.

Η. Α* M. S.

U Ρ S A L I iE

EXCU DEBANT REGliE ACADEMIiE TYPOGRAPHI.

KONUNGENS

HÜGTßiiTRODDE MAN GENERALMAJOREN

COMMENDEUREN AF KONGL. SVÄRDSORDEN

HÖGVALBORNE GREFVE

IRR n. ränge

FRU

SAMT

DESS GREFVINNA

HOGVÅLBORNA

fodd

O/n jag den störste skald på jorden skulle vara,jhj kuride jag i ord min tacksamhet förklara.Men i mitt trogna bröst den brinner klar och ren,Som förr når Skånes Sol mig lyste med sitt sken«Och minnet af den fröjd, de många glada stunder,Jag njöt hos EDEK förr i Skånes gröna lunder.Omstrålar mig ännu, och till min lejnadsqvållDet minnet lyser mig och gör mig glad och såll.Forsman ej dessa blad, som jag till EDEK sänder,En ringa vördnadsgärd från Fy ris jjerran stränder

ADOLPH ULRIC LINDSTRÖM?.

DEN HULDASTE MODEM

h β 1 g a 11

af

Λ Λ . ..

Sonlig Vördnad, Kärlek och Tacksamhet.

DK

RELIGiQNIS AD REMPÜBLICAM HABtTü

APUD ROMANOS.

Omnibus temporibus intima Religionis fuit cum Omni¬bus rebus hutnanis conjunctio et in res populorum publi-cas praecipua vis et auctoritas. Non apud Indos solum,Persas, Israelitas atque AEgyptios, sed apud Grsecos eti-am Romanosque et'omnes paullo cultiores gentes, tara an·tiqui, quam recentioris aevi, hoc idem obtinuit. Sed ta¬rnen, si quaeritur, in quo numero atque honore, diversistemporibus ac locis, habita fuerit religio, tantum abest,ut eodtm aut Semper aut ubique steterit, ut suum cuiquepopulo, ueque tarnen Semper unum idemque, fuerit reli¬gionis studium, propria forma, domesticus usus. Quumitaque Orientem versus oculos conjicimus, initia vitae so¬ciales, instituta, moresque populorum et quid in haec ipsamomenti habuerit religio, observaturi; gentes maximas con-

spieiniTis, qurn, sensu quodam religionis aeri ei yehementi,intimis mentibus innato, prse ceteris insignes, in canipo-rum patentium sequoribus habitant et impotenti unius im-perio, qui omnia manu, cedere nescia, in unum cogit coer-cetque, servorum omnino ritu parent. Proeterea, quun>etiam terrae, lasto almoque sole calentes, omnia, qnsecum.que hominibus opus essent, tanta cum largitate soloquenaturae beneficio funderent, ut hominibus pio admodumingenio indulgere et ima mentis cogitando contempiando-que petere eo magis licnerit, quo minus vitie siistentandaelabores et curae animos a semet ipsis avocarentj inde oninino factum est, ut, universa fere gente in religionera

plane effusa, ordo (sive Casta, quas drcitur) sacerdoium,qui tum religiones, tum artes omnes et disciplinas optimecalleret, non ceteris solum, quae in civitatibua Orientisdiscernuntur, Castis praestaret, sed id etiam dignitatis fasli-gium attingeret, ut leges ferre, superbam regutn domina-tionem refringere atque omnibus consiliis publicis, rebus-que majoris minorisve momenti proeesse posset. Sic inomnibus fere Orientis populis primas omnino tenuit reli¬gio: atque haud secus, quam per animum corpus, per re¬ligionen! res publicae perstitisse et viguisse dicendoe sunt

lam yero, ut ad propositum nostrum propius acceda-mus, sr, quinam in Europa status habitusque religionis ad

5

rempublicam exstiterlt, inveatigamus, aliam omnino etlonge diversam rationem conditionemque rerura animadver-temus. In Europa enim civitates aut gentibus exiguis,qusé natale solum relinquebant, originem debuerunt, autcircum oppida, quorum initia, super hominum memorianirevoluta, latent, parvis a principiis effloruerunt, Nequeipsa terrae natura, quippe quam juga rnontium saltusquetotam in regiones innumeras dividant, tantam hominummolem aut in unum redigi aut unius imperio subjici patie-batur, quantam apud populos orientis contuemui, sedmulto magis societates modicae tantum magnitudinis, alte¬ram alteri, vicinas, iluviis tamen montibusque disjunctas,institui jubebat. Quum denique propter caeli solique du-ritiem pro se quisque omnibus et animi et corporis viribuseniti deberet, ut, quae ad victum cultumque necessaria es-sent, pararet, fieri non potuit, quin res externae magis,quam ipsa animi penetralia, unde omnis manat religio, uni-versis ac singulis curae cordique essent. Quae quum essetnatura ratioque rerum in Europa, et quum jam quoque,ut fit, inter civitates tam finitimas certamen aemulandiquestudium cooriretur, inde factum est, ut apud Graecos Ro-manosque, quorum maxime celebratur memoria, tantaprae-cipue opera libertati ac reipublicae defendendae et stabili*endse daretur, ut religio, tametsi non quidem praetermit-

Ν

4

teretur, famen aut pro adminiculo haberetur, quo gratiaDeorum et benevolentia reipublicae eonciliari posse crede--retur, aut etiam, postquam ad ea dem um ternpora per»yenturn fuit, quibus melior ingenii cultus, doctrina sub-tilior atque eruditio percrebruerat, a potentissimo qiioquepro lubitu tamquäm machina adhiberetur, qua plebs su¬pé rst i tiosa regi atque refrenari, eoque consiliis via atqueeucoessus praemuniri et omnibus reipublicae gerenda* insti-tutis auctoritas et robur addi posse videretur.

Iis autem temporibus, quae ad nosfram aetatem propiusaecedant, postquam religio divinitus patefacta, saneta etyenerabilis, late per Europam invaluerat, intimos mentisrecessus invadens, animosque inßammansj necessuin omninofuit, ut grave inter libertatem civitatis et auetoritatem re-ligionis certamen exoriretur, in quo ja in haec, jam iilasuperior discederet. Haee jatn diu agitabatur controyer-eia, usquedum eo eruditionis et sapientiae tandeirr perven-tum erat ut inteliigerent homfnes, utramque rem , neutråaut neglecta aut oppressa» intiino consensu ad summamgeneris humani perfeetionern et salutem conspirare debere ;id quod etiam sapienfissimi nostrae aetatis viri summoperequeerendum agendumque putant.

Quantum autem pro diverso tempo-rum ingenio civita-

tes, sive ftindamenta, si ve fata respexeris, religioni debu*erint, id quamvis omnino dignurn, in quo cognoscendoelaboretur, et summa cum jucunditate conjunclum videa¬tur» nos quidem investigandum et pertractandum suscipereminime ausi sumus. Hane enim rem qui apte et subtili-ter explicabit, eum non modo historiam generis humaniet, quae tmieuique eivitati propria fuerit, vim atqoe natu-ram penitus cognitam habere, sed etiain adeo in Philo -sophia versatum esse oportet, ut periectam rerum huma¬narum divinarumque scientiam teneat. Est itaque hocionge supra vires nostras positum; nec forsan ad ejusgravitatem et amplitudinem liujusmodi opus adcommoda-tum judicetur. Niiiilo tarnen minus, q μ um in hane disqui-sitionem perdifiieilem et fere infinitam ineidirnus, parti-cnlam tantum pro viribus explicandam et illustrandamsumsimus, eamqtie potissirnum, quse Religionis ad rempub-licam habitum apud Romanos demonstraret.

Tot Romae eolebantur Dii Deaeque, tam multa erantsaeerdotmn genera, tanta sacroruni'vis et varietas, tantustem-piorum numerus, ut alium praeter Romanos populumbaud facile invenias, qui in rebus divinis et instituendiset procurandis vel sollertior fuerit yel raagniiicentior. Pertotam hujus populi historiam , qualem quidem pertracta-runt auetores Romani, pi»cipue Livius, magnus oxnnino

6

est et copiosus locus de religtone, deque iis, quae ad eampertinent, Neque tarnen ignorantiam , an negligentiam incaussa fuisse dicturus sim , satis scio, cur Iii, quum iis,quae singulis annis facta et gesta essent, liistoriam religio-nis admiscuerint, in hoc loco ita versati sint, ut nec, un-de originem duxerit atque creverit res sacra, nec quae,quantaque fuerit vis ratioque religionis, satis pateat 1).Unicuique enim sacra Romanorum accuratius investiganti,tam inter se confusae occurrunt pietas et superstitio, ve¬rum falsumque, ut, quam liujusce rei opinionem animoinformet, dubius omnino haereat. Partim hunc popuiumin supplicationibus, votis et sacrificiis, ubi mirifica cerni-tur verborum et sententiarum gravitas, incredibilis cere-moniarum sanctitas et splendor, tarn alte mentibus infixamDeorum verecundiam, tantum in iis placandis studium,

i) Quum Romani antiquis temporibus adeo in republica domi miii-tiaeque regenda et administranda occupati fuerant, ut ad internaet domestica curanda non facile eis tempus et otium suppete-ret; nec cuiquam mirum videbitur, si pristini aevi rerum gesta-rum fcriptores magis externa belia et, quibus artibus auctum etprolatum sit imperium, quam prima rei facrae initia et, quo quae-que tempore sacra instituta fuerint, exquirere studuerint. Quofactum est, ut Livius, quum certis et exploratis hujusce rei mo-numentis careret, magis in rebus civilibus et bellicis describen-dis, quam in interiore sacrorum rituum indole pervestiganda ver-satus sit et eam fere neglexerit. Id quod et ipse ab operis suiinitio profitetur: Sed hcec et his similia, utcumque animadversaaut existimata erunt, haud in magno tquidem ponam discrimi-nt, Ptaef. sequ.

7

iantamque in placntos fidiicjam slgnificare anmadvertirmis,perinde ac si, omnia Deornru niimine ac ditione geri &administrari, pia atqu-e devota menle crederet; partim,si, unde ortus commotusque si t hic religiosus animorinnimpetus, quoeritur, eum tam inepte credulum , adeoquevanissimis rumoribus auscultantem deprehendimus, 111 qute-vis in somno objecla species, aut quidquid novi miriquenspiam accidisse nuntiaretur, ingenti omnium flde terro-reque auditum, horurn prodigiorum interpretibüs et pro-euratoribus paraverit dominationem. Hi diversi sensus ejussubeant animum necesse est, eui ingenium religionis Ra¬ni a η se vel leviter cogitatione attingere in mentem venit,lam vero ut vix invenitur quisquam, qui magnam &L planesingulare»! Romanis pietötem tribuens, ex ea sola univer¬sum eorum exstitisse religionis apparatum , omnemqoe De¬ornrn colendorum euram atque scientiarii dieat, sie ii, quipietate sublata, religiones Romarn» tim a rerum civili-um peritis vel ad ipsorum comrnoda vel reipublicae caus-sa betas esse cxistiment, et a vero deilexisse, nec sineinjuria disputare judicentur. Neque enim illis, quum pié-tatem solam totius religionis Romanae eflectricem stalmmt,quomodo sacra Romanorum diversa et ad rationes hujusvitse tam aperte adcoinmodata explicent et inde deducant,snppctit· et hi, qui quidem religionen! non nisi acutum com-

8

mentum et atrox nienrtacium putant, quam sit ea sentén-tia nan modo ab auctoritate scriptorum Veteram , sed etiama re ipsa aliena, aut non vident, aut non curant a).

Quamquam igitur non illa magis, qmm hcec senten-tia per se satis idonea videtur, qiue lticein rebus Roma¬norum divinis affumiat, in utraque tamen investiganda,disquireuda et altera cum altera consoeianda, quippe quoredeat omnis de religione Romana (disputatio, praecipn-usest nobis labor ponenclus.

2) Ut Lectori, quo speetent haec nostra, statim apparear, ingensillustrissimi viri, Dupuis, opus: Origtne de tous les Cultes ouReligion universelle, comraemorare officium est. Hic, quum mil-iam. nisi per sensus conceptam , cognitionem adrnittit, omnemque,more eorum, qui ex materia ooinia effici volunt, rationis virn aiqusnaturam itnpugnat, ut est quidem sibi constans, de religione cumalia.tum h3ec imprimis libere et confidenter: Chez moi, la premiereReligion et la plus universelle se trouve étre celle, qui est la premieredans Pordre de nos idées, et la plus naturelle å i'homme. L'em-pire des sens y précéde les ouvrages de la reflexion; et on y voit,que 1 es notions puiié>s dans l'ordre physique ont existé, durant

^bien plus de siecles et cbez un bien plus grand nombre c'nnm-rnes, que les abstractions metaphysiques postérleurement imagi; é -s.L'iiomrae, cbez moi, comtnence par ou les autres le font flnir,et finit par ou on le fait vulgairement coromencer. .... Cettefsårche, que je suppose å i'esprit, est entiérement conforme augrand axiome, que toutes nos idées nous viennent des sens;mais celle est 1'inverse de celle, qne Pon feit communémenttenir aux hommes, dans Topinion des iuifs et des Chrétiens 11résulte seulement de-!å, qu'ils ne sont en contradiction avec moi,que parcequ'ils le sont avec le bon sens et avec la nature eile -méme. Les conséquences, qui peuvent euivre de nos principesn'entrent pas dans notre plan. · - - Nous ne comptons pourrien les fictions des Poetes et des Platoniciens, pour moins en-core le témoignage d'une prétendue ré^élation, attendu que 1'onne detruit point un bon raisonnereent, par une fiction, ou parUne absurdité. Praef. Tom. I. pag.VlI', IX. — Lib. I. cap.I.p.i,(in quarto.)

9

Gravissitni igitui' Romanae gentis scriptores, ValeriusMaximus 5), Sallustius 4), Livius 5), Cicero 6), alii, ineo miriiice consentiunt, quod prim os Romse urbis et iti-coias et conditores incredibili prorsus erga Deos pietatepräe ceteris insignes fuisse memoriae produnt. Quod ma¬ximorum virorum magna cum auctoritate dictum nesciosane, quomodo redargui possit, quum praesertim nequenullte sint, nec parvi moinenti rationes, quae uno. eoruniet consentienti testimonio vim adjiciant et gravitatem. Aquacumque enim gente in Italiam immigraverit populusRomanus 7), ea fuerunt illius populi instituta, vita 1110-3) L. I. cap. \. §. 9, Omnia naroque post religiorem ponenda Sem¬

per nostra civitas duxit; etiam in quibus summae majestatis con-spici decus voluit. Quapropter non dubitaverunt sacris imperiaservire: ita se bumanarum rerum futura regimen existimantia , sidivipae potgmise bere atque constanter fuissent famulata,4) Bell. Cat cap XII. Operae pretium est, cum domos atquevillas cognoveris in urbiuaQ modum exsedificatas, visere templaDeorum, quae nostri majores, religiosissimi mortales, fecere»Verum illi Deorum delubra piefate, domos suas gloria decorabant.5) Lib. III. 20. Sed nondum baec, quae nunc tenet seculuro, negli¬gentia Dtüm venetat: nec interpretanio sibi quisquejusjurandumet leges aptas faciebat, sed soos potius mores ad ea adcommo-dabat. Id. L. c. 57. — Colebanturque reiigiones pie roagis, quamtnagnifice.6) De fiarusp. Resp. c. IX. Quam volumus licet, P. C. ipsi nos a-memus: tarnen nec numero Hispanos, nec robore Gallos» neccalliditate Poenos, nec artibus Graecos, nec denique hoc ipso hu-jus gentis ac terrae domestico, nativoque serisu, Italos ipsos acLatinos, s?d pietate ac lvligione atque hac una sapientia , quodDeorum immortalium numine omnia regi, gubernarique perspexi-nius, orenes gentes nationesqne superavimus.7) Magna certe est^ et perdifficilis quaestio de origine Pop. Roma¬ni, cui offusa caligo est, quae doctissimorum virorum subtiüjtatimale cedens, magna etiam inde orta vel dissensione vel dubita-tione, aucta magis, quam dissipata videtur. Sed etiamsi vestigiisindagatis hure populum ad earn orbis .errarum regionem persc-

ΙΟ

resque» quuin priuiiim de eo mentio fit, ex quibus adpa-reat, eum non modo ex infima ista, eaque iniquissima ho-minum sorte , qua etiamnunc vivere incolae quidam in in-sulis Oceani australis feruntur, jam emersisse yel eo usquenondum lapsum fuisse, sed etiain in iis, quae ad vitam su·stentandam necessaria sint, ratione atque consilio providen-dis , artibus industriaque comparandis hand mediocriterfuisse instrnctum. Populum vero, hunc paullo excultiorisvitae gradurn tenentem , occultse cujusdam et divinae men·tis, cujus numine omnia regantur, eonscium esse, si veiparcissima de religionibus istiusmodi populi mandata litte—ris essent, ipsa rerum natura docet, Accedit, quod jamante Romarn conditam et multse ex Graecia in italiam es-sent deductoe coloniae, et prope ad moenia urbis amplissi-mse mox surrectura regnum iloreret Etruscorum, nonmagis opibus validum, quam cultuDeorum, artibus et di.sciplinis omnibus inclytum, unde non nihil sumere pos-sent populi per totam italiam dispersi, quod ad occultospietatis sensus excitandos, mentemque excolendam valeret.Quibus ex rebus id utique efficitur, aliqua certe Omninuminis opinione iuoolas Roma? postmodo conditae fuisseimbutos; quod quidem pro certo habeas necesseest, si re-ligiones a Numa institutas non modo in animos tamalte citoque descendisse, sed talem atque tantum tu-lisse fruetum aliquo^ tandem pacto es intellecturus.

qui posseraus, ande in Itaiiam im ta igra verit, alia tarnen restaret,.nec magis ad dijadicandntn facilis qnaestio, qua via atque rationehis ipsis generis humant auetoribus primitus orta sit tanta Deo-rum immortalium reverentia, qua» velut hereditate relicta, imbu-tus traditur populus Rom arms. Quae quum adhuc sab judice Iisest, nostrae facilius imbeciliitatls silemio, quam arrogao'tise prse-judicio ignosci confidirnus.