p.256. - cartusiana chartreuse de louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte,...

37
-228- CTTNONTqUN -DE r,r CTTENTR,EUSE DE I,OUVATN DEPUIS sA FONDATToN, nN 1498, rusgura r,ranllÉn 1525. -229- core sefaire,que plustardil annotecomme accompliesr. Dans son travail, Vekestyl raconte d'abord, avec beaucoup de détailset dansun styletrèsnaïf, l'origine de la Chartreuse de Louvain ainsi quela fondation des premières cellules;et iI intercale dans son récit plu- sieurs faits arrivés à Louvain n'âyant absolument aucun rapport avec le sujet qu'il traite. Dans la seconde partie de son travail, iI dispose les faits année par année, selon I'ordre chronologique,en commençant par I'année 1494,et reprend sommairement plusieurs des faits déjà mentionnés précédemment. La copie de ce document si important pour I'his- toire ecclésiastique de la ville de Louvain a été faite par M. I'abbé Tielemans, vicaire de Sainte-Marie, à Schaerbeek lez Bruxelles,auquel noustémoignons ici publiquement notre reconnaissanco pour sa bienveil- lante collaboration. On peut consulter sur I'histoirede la Chartreuse de Louvain : lo Mor,ÀNUs, Historia rerurtu Louaniensium, I, pp. 295-308 ; et2o Vew tr)vruN, Louuain monurnental, E. R. Jean vekestyl, surnommé aussiBrautoe, steerr,parce que la maison de ses parents poriaii l'enseigne à. la P'ier,e Bleue, est l'auteur de cette chron,igue, attribuée vlcarre ou procureur de cet établissement naissant. La cfi'ronique que nous publio's fut écrite successivement par parties, et non pas d'un seur jet; e'effet, l'auteur y parle souvent au commencement de choses devant en- p.256. t) Oo pourrase convaincre cle la vérit6 de notre assertion €n compa- rant ce qui est dit de la coustruction clela cellule de Marguerite d'York ; ' Speramus quorl cella estate futura perficietur, (p.238) et : ,Circa , idem tempus comptretafurll cellacum anrbitusuo r (p. 251). & t;

Upload: vannhi

Post on 10-Aug-2019

231 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 228 -

CTTNONTqUN -DE r,r CTTENTR,EUSE DE I,OUVATN DEPUISsA FONDATToN, nN 1498, rusgura r , ranl lÉn 1525.

- 229 -

core se faire,que plus tard il annotecomme accompliesr.Dans son travail, Vekestyl raconte d'abord, avec

beaucoup de détails et dans un style très naïf, l'originede la Chartreuse de Louvain ainsi que la fondation despremières cellules; et iI intercale dans son récit plu-sieurs faits arrivés à Louvain n'âyant absolument aucunrapport avec le sujet qu'il traite. Dans la seconde partiede son travail, iI dispose les faits année par année,selon I'ordre chronologique,en commençant par I'année1494,et reprend sommairement plusieurs des faits déjàmentionnés précédemment.

La copie de ce document si important pour I'his-toire ecclésiastique de la ville de Louvain a été faitepar M. I'abbé Tielemans, vicaire de Sainte-Marie, àSchaerbeek lez Bruxelles, auquel nous témoignons icipubliquement notre reconnaissanco pour sa bienveil-lante collaboration.

On peut consulter sur I'histoire de la Chartreuse deLouvain : lo Mor,ÀNUs, Historia rerurtu Louaniensium,I, pp. 295-308 ; et2o Vew tr)vruN, Louuain monurnental,

E. R.

Jean vekestyl, surnommé aussi Brautoe, steerr,parceque la maison de ses parents poriaii l 'enseigne à. laP'ier,e Bleue, est l'auteur de cette chron,igue, attribuée

vlcarre ou procureur de cet établissement naissant. Lacfi'ronique que nous publio's fut écrite successivementpar part ies, et non pas d'un seur jet; e'effet, l 'auteury parle souvent au commencement de choses devant en-

p.256 .

t) Oo pourra se convaincre cle la vérit6 de notre assertion €n compa-rant ce qui est dit de la coustruction cle la cellule de Marguerite d'York ;' Speramus quorl cella estate futura perficietur, (p.238) et : ,Circa, idem tempus comptretafurll cella cum anrbitu suo r (p. 251).

&

t;

Page 2: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 230 -

PnpurÈnn paRTrE DE LÀ Cnnontqun.

Erat quidam venerabilis tlominus in opitlo Bruxellensi tlictus

dominus Walterus trVaterleett, gui quonalam fuerat cantor et

capellanus illustrissimi ducis Caroli Burgunclini. Hic prefatus

dominus Walterus salubriter motus, volens saluti anime sue

providere, consiclerans, quoil multa beneficia habebat (erat

enim prepositus Malborliensis et scolasticus ecclesie sancte

Guclule in Bruxella), voluit, quodl i l la bona, que ei supererant,reclirent ad ecclesiam pro majori parte. Sic, ne mors repentinaeum cle hac vita raperet hora improvisa, pro eterna vita conse-quendla, acl quam creati sumus, contulit multa bona cliversis

monasteriis, et etiam multa i l istribuit pauperibus in elemosi'nis, eo quorl elemosina l iberat a morte, dicente Domino :

Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s.Preterea notum sit universis Christi fitlelibus, quotl dominus

Walterus \Materlet, prepositus Malbocliensis et scolasticusecclesie sancte Guclule, emit funilum et curiam quamtlam in

Lovanio , in parochia sancti Jacobi, circa capellam sancte

Crucis, continentem circiter quatuor bonnaria. terre cum Pome-rio, cum terra arabil i, cum domibus et horreis, anno Dominimi l lesimo quai l r ingentesimo . . . . . . . . . . . . . .e, et contul i t pre 'fatam curiam orilini Carthusiensi, ut ibitlem inchoaretur etedificaretur in eoilem loco monasterium novum ortlinis Carthu-siensis. El, commisit arlministrationem hujus curie dominoHenrico de Duvellant, priori domus beate Katherine juxta

Antwerpiam, ejusilem ordinis.fgitur clominus Henricus, prior domus beate Katherine extra

Antwerpiam, volens cultum clivini honoris augmentare, non

t1 Une main plus récente a changé Waterleet en Watclet.r) L'auteur de la Chronique a laissé une partie de la date en blauc.

Une main postérieure y a ajouté erronément le chiffre 86, car l'acquisi-tion ilu fontls pour y établir le couvent date cle 1488 seulement, et nonde 1486. Voyez Yeu EvnN, troaoain monumentatr, p. 256.

- 2 3 1 -

dormitavit in negotio , seil ferventer executus' non pepercit

laboribus o.. ,*plo.is; serl cum difficultate ingenti impetravit

licentiam a dluce nnniip. secundlo, a dlomino Leodiensi scilicet

a clomino cle Horen. bïi gratiose consensit, ut eilificaretur in

prefato loco monasterium cum ecclesia ' cum cymiterio et

campana; de quibus sunt confecte l itere' que habentur apurl

nos. Similiter prefatus clominus Henricus' prior' impetravit ab

opido Lovaniensi et a communitate l icentiam cum plurimis pri-

v i leg i i s ,sc i l i ce tu t l iber i (s ic )essentpersone in fu tu roabass is i i set ab aliis impositionibus et exactiooibo" ut expresse habetur

in l i te r i s inc l .con fec t is ,ques imi l i te rhabentur ineoc lemloco.I ternr ic lemdominuspr- io ' rdominusHenricusprenominatus'

impetravit ,on*'**'u capitulo sancti Petri ' et obtinuit

precibus, ut locus, in quo construenclum erat monasterium et

qui tlecimuti, ,rut, id; ca-pitulum gratiose quictavit' scilicet

quod decime ,ron âuttotur de cetero a tempore' Qoo tlivina ibi-

dem celebrarentur; et quotl fratres in tlie sanc[olum apostolorum

Petri et Pauli *iitt'Àt unum fratrem' qui in summa missa

ferret unum t;;;t;; tlenarium; et in cathedra beati Petri

dicerent, fratres in summa missa unam collectam' De istis et

aliis condicionibus interpositis confecte sunt litere signate

cum sigitlo ,rfitofi 'u"'ti P-etri et capituli generalis tocius

orilinis cu.toriËosis ; que apu4 capitulum reservantur. Magni-

fice agimr* gr;;;, i*Ëtuto âapitulà et clominis, quoil gratiose

egerint nobiscum.

Item, prefatus clominus Henricus ' prior' verbum habuit

cum clomino Ï,eynero, plebano ecclesie sancti Jacobi, quatenus

consensum preteret ail construenrilum prefatum mouasterium

i n p a r o c h i a s u a ; s e t l n e g o c i u m i m p e r f e c t u m m a n s i t p e r t l u o sannos. Porteul"luf i'

"doobot annis ' primus rector hujus

6omus ronrorduuit^.o* plebano certis conditionibus expletis,

mecliantibus bonis viris et literatis, ut patet in literis intle

confectis et sigillatis; que litere apud nos- conservantur'

Circa irlem i.rpo, eiat Àntwerpie quiilam civis honestus,d&

Page 3: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

rs

é

_ 2 3 2 _

ilictus Johannes overhof. Hic tactus clevotione et vorens in,vita sua, dum compos meutis esset, de bonis suis dispoo*rur.auil ivit, quod mentio esset ,b consiruendo novo monasterio,uncle amore Dei et causa sarutis ânime, in remedium peccato_rum suorum, conturit in promptu sexcentos florenos aureosr.nuncupatos Ànclree florenos, cum quibus empti 'erant redditus,supra terram Arscotensem, scilicet supra vilias dictas Rillaerr.Landorp, Bedeker, etc., scilicet xxxiij floreni aurei pro prefati,monasterii necessariisr. et quinque floreni supra opidum, et,novem supra monasterium sancti Martini.'rtem,

anno Domini mccccrxxxix ducissa Margareta, quondam,uror domini caroli,ducis Burguncrie, veuit ad irefatum rocum,.et in presentia multorum poroit primum lapii lem. Erat ibidem,presens vil l icus Lovaniensis, nobil is t lomiùs Lodowious pin-nook, et posuit supre lapidem aureum denarium, quem habuiû.,cementarius. sed propter instantes guerras r Que erant in.patria, negocium imperfectum fuit, .Ëd, pu.u irrormata in,

:::* tractatum est, qualiter hoc negooiuÀ ad effectu, p.r_venrref .

rgitur anno eoclem, scilicet mocccclxxxixo erat quitram m.a-.gister in Lovanio, dictus magister Egidius cre platea, archi-diaconus rlanonie. Hic audiel. fumum de construendo monas-terio carthusiensi, letus effectus est valde. eoi intendebat etni 'tebatur omnibus-m.odis sibi possibil ibo. ;., irrr" .t acrjuto_rium-impendere; cri l igebat enim viros ,.t igio.* .t oirtooror.contigit tandem hunc cadere in infi'niîatem, qua etiamexemptus fuit rle hac mortali vita. rn egritudine igitur positusr.legavit bona tribus monasteriis, scil icet monasterio sanete,agnetis in Gandavo, monialibus scilicet orrrinis regularium, etmonasterio moniarium ejusdem orclinis d, si.hffie, et novo.monasterio fiendo carthusiensi in Lovanio, ru ,Joai.ione quoirr,si istuil monasterium carthusiense non inchoaretur infr*

r) Boilcleo, Betecom.

- 2 3 3 _

tempus trium annorumr. Timuit enim propter arcluitatem ne-gocii, quorl non haberet prosperum successum; sed voluntaticlivine uemo resistere potest; iicet haberet in principio difficileprincipium, per gratiam Dei habebit in futuro meriorem finem.Videntes ergo patres, quocl f inis annorum appropinquabat,quem posuerat rnagister Egidius prefatus in testamento, utbona il la permanerent novo monasterio, cogitaverunt persouasmittere, que ibidem residerent et divinum Jffir io* inclperent.

Item anno Domini mocccxcio, circa festum Undecim Mil_lium virginum, visitatores provintie, scil icet prior Gaudavi er,pater Henricus, prior domus Àntwerpie, prehubito maturo con-cil io, miserunt duos monachos .o* onÀ donato, scil icet t lo-minum Johannem scull inc, absolutum a prioratu domus Del-phensis et professum Ganclavi, et rlomioo* Johannem deLovanioz, professum domus beate Katherine prope Ântwerpiam,et donatum, scil icet fratrem Nicolaum , ,o.o. domus an -werpie. venerunt igitur Lovanium, et primo inbrantes do-mum Henrici, fratris predicti fratris Johannis, qui ,oorâ-batur supra forum piscium in Blaai,o La1ti,de, .o. gaudioet ingenti letit ia fuerunt recepti; ubi

- preciosum convi.

vium fuit celebratum, et nocte dormierunt ln domo magistriEg'idii Fabrii, doctoris sacre pagine, qui pro tunc erat termi-narius Lovaniensis ordinis carmelita.or; qui erat fautor etpromotor nove pla:rtationis hujus. In cena venerandus paterantwerpie contulit domino Johanni scull inc, rectori noveplantationis, xxv florenos aureos, ut inciperet isr,ud novummonasterium. o quam parvam fundationenhabuit domus ista!altera die accessimus ad locum, ubi construendum esset uovummonasterium. Et ibii lem morabatur colonus, cum uxore etfamulo et ancilla, qui coxerunt nobis escas nostrus in coquina

t) Cette clernière phrase est restéo inachevée.

^ r) Jean vekestyl, surnommé aassi Brauuen stcen, et l,auteur do cette

Chroniqrc,d

Page 4: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 3 4 -

eorum cum utensil ibus eorum. Nec sedem, nec ollam, in quacoqueremus potagium, minime habuimus. Calefecimus nos incoquina eorum, ubi familia seclebat. celebravimus missas inhospitali iniirmorum, et in capella aliquanrlo sancte Crucis.rn clie symonis et Juile cantavimus primam missam supracistam ligneam, que stetit in aula instar horrei, ubi venti etplirvie veherrentes erant, quocl non potuimus canrilelam arclen-tem tenere. Multam penuriam sustinuimus. postea pater rectorfecit aulam, que ubique aperba erat, clauilere et testuclinare cumterra argillosa et solarium cum asseribus. Et pro oleo, sale,Pane, cervisia et aliis necessariis, exposuit illos xxv florenos.unde uecessitate compulsi, propter penuriam frater Johannesde Lovanio, qui loco procuratoris erat, non pepercit laboribus,cuuendo per terras versus Mechliniam et antwerpiam, Bergiset acl alia loca, ubi spes aliqua fuit; et acquisivit rlenarios adiversis, ita u t aliquantulum melius haberent, clolentes, quorilsic conversarentur in una douro, in una coquina, cum colono etuxore et familia ejus, facta conventione cum colono et uxore,scilicet ut receilerent et sibi proviilerent de alia domo aclmanenilum, et haberet unam coronam auream et unum mo-ilium siliginis. Dcce, cum quanùa paupertate domus ista Lo-vaniensis est inchoata ! Frequenter, dum accessuri eramus ailprantlium, deerat panis et cervisia; quapropter multe notabilespetsone invitaverunt nos ad suas mensas. Deus omnipotensretribuat omnibus nos. acljuvantibus merceclem in itie necessi-tatis. o quantum laudanilus est Deus, qui non deserit spe-rantes in s€, sicut ait psalmista z Dews protector eil ornniwmsperantium i,n æ !

De ô,ncb,oat'ione ccllarurn.

Et quia in superiori loco declaratum est, qualiter bonus illecivis antwerpiensis, nomine Johannes overhof, in principiocontulisset sexcentos florenos aureos, cum quibus emptifuerunt reclclitus, ut prefati sumus, iterum contulit quailrin-gentos florenos pro constructura prime celle, scilicet X.

_ 2 3 5 -

Et pro ilotatione ejus item contulemt antea etiarn in terra de

Brecla terram magnam, ex qua focliuntur cespites, que, prout

auil ivi, valet bene annuatim septingentos florenos et plus. Et

coram scabinis resignavit has terras cum literis quam plu-

ribus. sed rlux rjle Nassauwe, senescallus Brabantie, ille appo-

suit manum, et clixit illas terras sibi pertinere, eo quod pre-

fatus Overhofh quondlam fuerat redclituarius patris sui, scilicet

clomicell i cle Nassauwe. Et l icet ipse Johannes Overhofh eme'

rat i l las terras, tamen dominus ri le Nassauwe concil io suorum

ilixit, quocl non declerat tlignam pecuniam. Quapropter placi'

tatum est in concil io Brabantie, secl sententia diff init iva non

est clata; et sic via facti, non via juris, retinet i l las terras; quocl

prefatus Johannes lachrimose cum corclis compassione cleflevit,

âiHgebat enim salutem anirne ejus. Et si patres non habuis-

sent spem recipiencli istos retlclitus, forsitan non inchoassent

istam funilationem, eo quocl statuta nostra canunt, quotl non

sit incipiencla aliqua domus, nisi habeat honestam structuram

et recklitus pro sustentatione x vel xij monachorum. Nichilo-

minus Deus non tlerelinquet suos. Sancta mater Ecclesia et

omnes orclines inceperunt a paupertate; eb quamiliu regnat leta

paupertas, regnant virtutes, scil icet contemptus terrenorum,-que

virtus est inicium bonorum omnium, quia irrorclinata

soll icituclo terrenorum et mundialium extinguib charitatem,

teste Âugustino et tliceut e tt Awgmentwm chari'tatis est di'mi'-

nwtào cupi,di,tatis.',

Construcli,o ilwarum cellarwm, scùli,cet li,terarwrnlX et Y'

Item, anno Domini mil lesimo ccccxcijo, in die sancti Urbani,

que fuit vigil ia Penthecostes, incepte fuerunt dlue celle, scil icet

Johannis Van Overhofh et cella funtlatoris primi, domini pre-

positi Malbocliensis, qui fuudum emerat et dederat, et adhuc

pro structura ejusdem celle tleiletat dluceutos florenos. Electe

erant tredecim virgines nobiliores, elegantiores ac ditiores, que

invitate eraut a procuratore, ut ponerent primum lapitlenr in

t

é

Page 5: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 9 3 6 -

funilameuto. Que advenientes virgines posuerunt primum lapi-dem, nobis cantantibus cum lachrimis z Veni, Creator Bpi,ri,tus,atl honorem Dei et gloriose Virginis; ad cujus honoremsperamus, quocl caste anime in eodlem loco perseveranterservire rlebeant Deo et gloriose Virgini Matri Dei. Obtuleruntprefate virgines aurum et argentum, et denarios argeuteos eùaureos; de quibus cleil imus ex l iberalitate cementatoriis duobusduos florenos renenses. Et bene contenti erant; eb famuluseorum pro bi.bali quatuor stuferos habuit. Iste due celle com-plete erant eodem auno circa festum Martini.

Item, anno sequenti rledit prefatus civis Antwerpiensis nJohannes Overhoefh, quadringentos florenos , cum quibusempti erant xij modii siliginis annuatim et quinque bonnariaterre arabilis; que tamen retlempta fuerurrt ab heretlibus proxi-mioribus.

De tercàa eella, làtera sei,lioet Z.

Item erat quidam studens Lovaniensis, dominus NicolausDreyser, sacerilos, vir honeste vite. Erat natione Zelandrinuret dives. Hic in senectute sua, clum ûni vite sue appropiu-quaret, fecit elemosinas multas. Et, dum esset in extremis,legavit domui nostre centum florenos renenses pro structuracelle. Que pecunia non sufficiebat ad structuram. Unde execu-tores, scil icet magister Egidius et clominus Johannes de Breda,compatientes, nobis dederunt in complementum celle aclhuckv florenos; cum guibus pecuniis una cella facta est, scil icet,i l la, gue ad portam ecclesie proxima est. Obiit prefatus do-minus rnagister Nycolaus Dreyserr.

De quarta cella, litera sci,licet Dr,

Drat quirlam rect,or seu regens petlagogii nomine magister

r) Nicolas Dreyser mourut le 6 avril 1496.2) Les lettres du manuscrit, servant à clistinguer les cellules, ne son!

pas tle Jean Vekestyl, auteur ùela Chronique, Celû-ci a laissé leur placeen blano. Elles ont été ajoutées plus tard ; et beaucoup ont été changéos

-237 -

Jaspar de Turnhoudt, in petlagogio Falconis' -qui moriens

legavit clucentos florenos et ultra pro strrrctura celle. Et posuit

pJ.,.oio. i l lam in - cambio sub manu et custod'ia Johanuis

Ï{.yt., qui eo tempore erat camPsor Lovaniensis' Sed' dum

uduer.u fortrr 'a pre?aturn Johannem et campsorem molestaret,

non habuit, unde perficere poterat. consil io habito, magister

Nicolaus Llelles, rloctor sacre pagine , orclinavit sic, ut ipse

magister Nycolaus vel hospitale magnum dimidium precium,

et nos climiclium exponeremus Pro structura celle, ea conditione

tluocl campsor, scii icet Johannes Fleyms, in pcsterurn plene

i.r*olu.r.i. Sic factum est. Secl hec eailem cella tot adver-

sitates sustinuit tum propter campsorem, tum propter clolosos

operarios, quos oportebat compelli ad opus per censuram

ecctesiasticau, ita ,1ood infra tempus tluatuor annorum cella

non potetat ad completam formam venire' O quam securum

e s t r o t l r o r o i n v i t a s u a t r i b u a t e l e m o s i n a s e t n o n c r e c l a tamicis et alienis, qui aliquanclo patvam culam aut soll icituclinem

gerunt pro anima ! Et est ' rnegis meri tor ium in v i ta dare '

Ào* .ou sunt, quam post mortem, dum sua non sun[ '

De qu'i'nta eella, li'tera sci'l'icet St '

Erat in l{ecli l inia quidanr honorabil is vir simon cle slusa,

e t d o m i n u s p r e p o s i t u s M e c l r l i n i e n s i s , c l o c t o r i n m e c l i c i r r i s e tpreposi l ,us i ; *u.*o in Trajecto Infer ior i ' Hic honore et

o * o ' " D e i p r o s a l u t e a n i m e s u e d e d i t c l u c e n t a s c o l o n a s p r ostructura cel le unius, et c lotavi t eam real i ter , sci l icet conferens

par une nouvelle main. Nous clounons tlans Ie texte Ia première leçot"t,

e t n o u s i n c l i q u o n s , e n n o t e , l e s c l r a n g e m e r r t s i n t r o c l u i t s d a n s l a s u i t e .I-. ,es lettres indiquées pal Molaut.s, l l istoria Lou,tnier 'siztmrI, PP' 296 et

sev., ne correspondent po' toujours non plus avec cel les de uotre ua'

nuscrit j c'est ainsi, par exemple, que Molanus clésigne perr Ia let't'-e V la

cellule fondée po, é^pu, Ifinschoi cle Turnho*t, tanrlis clue le manusct'it

lui donne la let,tre D.r) La lett le S a été changée plus tard en T' Molanus d'onne aussi

à cebte cel lule la lettre S.

t

è

Page 6: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 3 8 -

xxx florenos super opiilum Brugense in Flaudria. Cujus animarequiescat in pace. Obiit hic rlominus doctor anno Dominimoccccoxcixo.

De seuta cella, làtera sci,tri,eet Ar; et est celtra procwratoris.

Illustrissima ducissa rlomina Margareta, uxor quondamducis Karoli Burgunclie et Brabantie, etc., et virilua, que vakleililigib personas religiosas, et multas elemosinas fecit et facitpauperibus et novis monasteriis; hec clomina voluit eciam adhonorem Dei, inremeilium auime sue, eonstruere unam cellam,et eam similiter clotare; et pro complemento rlixit, quocl daretoctingentos florenos; sed nondum venit acl effectum. Nichilo-minus recepte sunt pecunie pro structura celle; cum quibussperamus, quod cella estate futura perficietur. Etiam speramusde ejus providentia, quoil pecunie clabuntur pro clotatione.Hec domina multa bona fecit; nam reformavit hospitalemagnum in Lovanio, ubi quonclam erant moniales, que erantmale vite et quasi nichil fecerunt pro infirmis aut infirmorumcura. Secl prefata ac virtuosa ducissa procuravit, quocl in eoilemhospitali posite sunt sorores virtuose, que diligenter ministrantinfirmis et valde humiliter usque hodiernum diem. Etiam pre-fata clomina ducissa reformari procuravit Preclicatores in Lo-vanio, et ipsamet, presentialiter veniens Lovanium, demanilavitplures fratres reformatos de diversis monasteriis. Ita quoilusque hocliernum cliem reformatio durat. Laudetur Deus. Hecreformatio facLa fuit anno Domini nrccccxcvi.

Item, anno moccccxcij, quarta tl ie sepbembris, consecratumfuit cymiterium Carthusiense in Lovanio per reverenilum pa-trem et clominum Johannem, episcopum Sirenensem, presen-tibus dominis Johanne tr'lammingi et Johanue Optielt, pres-biieris, et pluribus aliis personis utriusque sexus.

Item, in profesto Dionisii obiit famosus medicus magister

t) I-ra lettre A a été changée plus iarcl en B. Môlanus donne aussi A.

{I

G.

_ 2 3 9 -

Johaunes Spirinck, qui erat canonicus ecclesie sancti Petri in

Lovanio, ecclesie sancte Gudule in Bruxella, ecclesie sancti

Gummari in Lira, ecclesie sancti Rumoltli in Mechlinia, etc.,

anuo scilicet moccccxcix, clie ut supra.

De septi,ma eella, tri,tera sci,lâcet f'; et eil eella pràori,s.

Item magister lranciscus, prepositus Leotliensis et instruc-' tor principis clucis Philippi Burgunclie, qui postea electus fuit

in archiepiseopum Bisuntinensem in Burguncliaz, hic etiam

incepit cellam construere. Qoi proposuit etiam eam clotare li-

beraliter. Que cella inchoata est anno Domini moccccxcix,

circa Penthecosten, et super hoc contulit c et I florenos, et

reliqua pecunia semper in promptu est, prout clicit.

De octaua cella, l'itera scï'li,cet T3.

Erat quidam mercator in Bergis supra Zomam,nomine \Mal-

terus Zielensaroriunclus de Buscoclucis. Hic erat elemosinarius,

et justus et t imoratus, cli l igens valde bonos religiosos; eos

corporaliter visitanclo commendabat se eorum orationibus.

Quem ego frater Johannes ile Lovanio, procuratot existens in

nova plantatione, propter necessitatem et penuriam consuevi

visitare in Antwetpie in hospitio suo, ubi manebat prefatus

mercator lMalterus in hospitio, quoil vocatur 'i,tz Et/t'i,o1te.

Et aperui ei necessitatem nostram. Qui frequenter detlit michi

proeuratori Johanni pecunias, quibus emi provisiones nostras.

Quoclam tempore, i lum visitassem eum et ipse michi dedisset

pecuniam atl emenrilam provisionem, dixit michi, quocl vellet

t; La croix '(t) qui servait à marquer cette cellule a été remplacéepar lettre A. Molanus la tlésigne aussi par une croix.

e) François Busleiclen, fonilateur clu collége cles Trois-I-.,angues, àI-rouvain, mort archevêque cle Besançon.

3) T changé plus taril en V. Molanus a également T.a) Zi.elens, ou plutôt Gillis, comme l'auteur de la Chronigue I'appelle

toujours dans la suite. I-,a famille Gillis portait aussi le nom tle De ?ottere.é

t

Page 7: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 4 0 _

nos visit'are et videre, utrum plantatio nostra esset in tantapaupertate constituta. Et dixi ei , , trVult.*, qouoao venietisLovanium ? " Et dixit : , Hoc anno ,,. Sed, impecliente cura etsoll icitudine, non venit. unrre accidit forsitan ' ivina volun-ûate, quod egrotare cepit, acriter, et rediens ad cor dixit corcreet ore I / Ego si mercantiam centum ,urrhu.orr fecissem,, observassem verbum meum. -Ego promisi frutri Johanni,';r pfocuratori nove prantationi. io-rrouanio, oil;r irurem eum' et locum, et

.non servavi promissum. Noo, promit to, s i,, possem de lecto. surgere, qoàa pergam o..*r'frovanium, et, videbo qualiter insti iutum est. ,, Unae misit nunrium, quo4venirem ego procur.ator Johsnnes ad eum. Ego Johannes il lotempore absorutus fui a procurationi. om.io', .t o.nit suc_cessor meus ad eum. y idens

procurator veniret ad eum, putraccedens ad priorem beate batlnis, scil icet dominum Arnoldunquid faceret. Dominus prior, sciArnoldus, v i r tder is r t d.ooios per omnem modum, suasi t , ut

: ii ï',f îi, lî, J ïl î _ï1, ,," :l :i"l 3:::Ï* Qui viàens me

m lmtcum, gavisus est ; qui

um inf i rmus valde, et sent iood non valeo dormire; undetur in subsidium snime mee

,, p e rti n en riis e r, esresie . u, a o rïr-: : tfi

fiir r"rî""t:îï #.*micum suum, v i .um'ut iqoo Derrrn t imentem, sci l icet peûrumcol l : ies, decl i t e i cc f loreno, oi *u, r t inciperet cei lam. rpsein i i i ' ev i d ix i t se red i tu rum - . i ' u t iu .

pecun ias por ta tu rum;sicque rece.dens (sic), cella iorrroutu et incepta fuit anno Dominimoccccxcvij, in profesto assumptionis uàt, ï irgi";. trfarie.Reversus igitur àd opidum .o,iro, sc'icet Bergense, incepit

s

- 2 4 \ _

gravius egrotare; et tandem sent iens se mori turum, recept isEcclesie sacrament is, prehabi ta confessione, v iam ingressusest universe carnis ; et 'condi to testamento iegavi t pro dota-tione celle sue. Et urtra hoc regavit pro inchoatione eccresiemi l le et ixc f lorenos renenses. Èt . i , ln imrrn suam commen_davi t Domino, et orandlo emisi t spir i tum. C; j ; . anima re_qu iescat in pace.

rpso igitur defuncto, frater ejus Ghysbertus voruit omniacomplere, que frater suus dedera.i. venit igitur frater ejusGhysbertus Lovanium, eI contul i t p. .oniuJ f ratr is sui prostructura cel le et eccresie. t rnsuper notum si t omnibus rreclegentibus, quod, quum ![arterus hoc iestamentum conderet,frater ejus Gysbertus multum ei restit i t, djcens , Frater, curz vul t is tanta dare monaster io carbhusiensium in Lo'anio," c'rtr nunquam Lovanium vidimus p Nam in patria nostraz srnt ecclesie et monasteria, que etiam indigeni adjuiorio. ,,Respondit ei frater suus : , Frul.r, rogo, nori michi resistere,z quia fui in Lovanio, et vii l i rocum, et scio pro certo, quocr' locus indiget elernosinis murt is; et rogo, ut compreat is de_" s ider ium meum. Et eccerconfero t ib i domum meam in Bergisz crr ' omnibns utensir ibus et mobir ibus, s icut jam exist i t , et" lect isterni is et jocar ibus; insuper qoioqo^gioto f lorenosz r€'€rs€s perpetuos redditus supra opidurn ,le Buscoducis.' Etiam confero tibi tr ia m'ia in promptis pecuniis. rdeo,rr rogor frater, ul, impleas voluntatem meam extremam, et pro_" videas, ut frater Johannes de Lovanio, qui ceilam inhabita_,, bit, habeat omnia requisita et necessaria ad cellam. , Sicqueobiit anno moccecoxcvijo. cujus animam letif icet crrris[us incel is cum omnibus sanct is, ur .n. sepul tus est apud FratresMinores in Bergis, quibus eiiarn legaverat summam unamflorenorum ad comprementum eccresieloch, quam bene pro-vidit anime sue, qui ad honorem Dei tam iiberariter expenditsua bona ecclesiis, monasteriis, pauperibus, merius consurtuspre illis. pluribus, qui plures habentes ilivicias, nec in vita

Aiver.ncres XIV. ' ---

,1,6

Il+{t

+.IliIiIII

Ii

Page 8: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 242_

facerent eelebrare pro eis.

retrahere manum suam, donec ecclesia compreta fuerit, ut,fratres poterunt ibidem divinas laudes cantare. Laudetur Deus,qui cor ejus incl inavi t ad nos, et susci tavi t et dedi t voluntatemistam bonam. conservet eum Dominus in v i ta ab omni rnalo,, ' t in morte.ab insidi is invis ib i l ium inirnicorum, et post mortemsibi conferat v i tam sempiternam, amen.

opidis patr iarum.

r lu l t i nobi les in Ganclavo.

' tt

ÈIIJtIdl{$i.'

$rSl&

,I

4;:u:tl:r*#lrT

i.ft'F1!I

, I

$Ài

--ç

T;

_ 2 4 3 _

Item, anno Domini mvcrxix die decembris, tanta reclundantia

aquarum fuit in Lovanio, quocl multa i lampna inde secutasunt et increclibil ia, nisi oculis conspexissemus; nam aggereg

sive menia opidi cum portis et turribus eversi fuerunt, multeclomus, multi muri cecii lerun[, sarcophagi in ecclesia sancte

Gertrurl is eversi, pontes lapitlei fracti, etiam lapicles, quibus

platee sternuntur, eversi fuerunt in multis locis. Predicatores,Minores, Augustinenses steterunt in aquis, i ia quocl Predica-tores magna clampna habuerunt; nam libri missales destructi,ornamenta preciosa i leteriora facta sunt ; nam aqua stet,it ultramagnum altare per peclern. Och ! quanta pericula ! Hominesconfugerant supra solaria, et quamplures notr habebant atlcomeclendum. O quot vasa cum vino, quot cum cervis iailestructa; quam multa horrea cum bladis perierunt ; quot

animalia submersa ! Narn in clomo rnonialium oril inis tegula-

rium in meclia platea sorores amiserunt omnia animalia sua,vaccas et porcos; et muri e jusi lem monaster i i corruerunt ante

et retro, a i lextris et a sinistris. In memoria hominum nonscitur, quoil unquam in Lovanio fuit tale periculum et tanta

clampna. Lauclemus nos Lovanienses Deum nostrum, qui nos

flagellat in presenti, ut nobis parcat in futuro; et averfat irano

suam a nobis, et immit tat nobis suam benediet ionem. fpse

percutit et sanat, vulnerat et meiletur, mortif icat et vivif icai"

Simus igit,ur pat,ientes, expectantes Dei beneclictionein. Ipse

est, qui in ictu ocul i possi t omnia perdi ta rest i tuere.

Item, anno Domini mcvc primo, eirca carnispriviurn, fuit

queilam puella in Lovanio obsessa, guÇ manebat nott longe a

capella sancte Marqarete i Que, adjurata a quoilarn sacerilote irr

vil la de Herent prope Bethleem, multa dixit. Et dyabolus

dix i t per os puel le modum ingressionis sue et causam; unde

aliquando dixit se et duos socios esse, aliquando dixit septem

habere demonia, et simil ia.Item, post annum gratie erat annus miserie, nam multe mi-

serie contigerunù. Item in l.,ovanio , circa Purif icationem,

Page 9: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 21,4 -

anno vc pr imo,cecidi t quic lam homo in caldar ianr bul l ientemrinqua cervisia braxabatur ; et morturrs extractus est. It.em fuitjuverr is quic lam, qui occidi t avunculum suum. Ambo erantcamifices et cognati. Miserabil i[er amputavit sibi pedem etbrachium, iba ut non dependebant nisi cum quailanr pell iculaad corpus; et cult,ris perforatus erat circa cor et alia loca. Ethoc contigit in platea Preclicatorum, cum rediret i le comple.tor io.

Item, tempore rneo, circa medianr quaclragesimam anno xcv,quidam cler icus adolescens, habens annos circ i ter xxi j , ex im-patientia vel ex quadam displicentia voluit seipsum occidere.Erat tamen honeste vite, prout i l icebatur, nam non poterataudire verbum inhonestum, quin statim quasi lapide frontepercussus recessi t . Habui t consi l ium, quocl iv i t ad confes-sionern; et dominus terminar ius Lovaniensis c le ordine Car-mel i tarum dix i t , quod posueral , eum in pace et sereni tateconscientie. Qui, cum clominica medie quaclragesime surrexisset,seipsum suspenr l i t cum mappa ad trabem; et miror valde, v ix' erat per peilem supra teruam, et si stetisset erectus, non fuissetsuspensus. Et misi manum meam inter collum ejus et la-queum, et tamen collum erat confractum; de quo mirabar,cum vidlissem. Perrexi supra solarium et perspexi.

I[em, anno xcvii j erat quiclam secretarius in domo civium,magister Bartholomeus de Ruyssche. Hic mortem expetiit,et noluit diutius vivere. Unde omnem modlum seipsum occi-clendi quesivit ex quadam desperatione vel pusil lanimitate. Quiab omnibus recipiens et audiens consrlium a taii temptationenon poterat l iberari. Tanilem projecit seipsum in puteo perdorsum, ut facil ius submergeretur; sedrdivina gratia protegente,non potui t mergi , donec succurrerent, qui eum invi tum ex.traherent. Postea rediit ad seipsum et acl officium suum, Deogratias agens, qui eum a tanto periculo eruit.

ftem, anno Domini xcvij quealâm mulier in l-,ovanio liti-gavit cum vicina sua, et i l la ex nimia impatientia vel ex

I$l

t

_ 2 & 5 _

inst igante dyabolo projeci t se in pubeo, et submersa a c l ien-t ibus v i l l ic i extracta in furca est suspensa. Oclr , quam malapassio i ra ! Debent se homines servare ab i ra, ne in dorniniumdyaboli redigantur.

I tem, anno Domini mvc pr imo, xvi j d ie ju l i i , nata fu i t

Phi l ippo, c luci Burqundie , etc. , f i l ia in Bruxel la, sci l icet

sabba[o, in die sancbi Alexi i .

De nona cella, litera sei,li,cet Et ,

I tem, at tno Domini movc pr imo, edi f icata fu i t nona cel la,qrram dei lerat i lomina de Ranzen, ni l i t issa?. Et legavi t pro c lo-tatione xxvij f lorenos renenses annue pro monacho cellarn sueminhab i tan te .

I tem, pons ante portam sanct i Jacobi lapic leus factus fu i tanno Domini movd pr imo, qui secunclo reparatus est pr imodlestructus pre vetustate I secundo destructus fu i t ex v i unda-rum, dum tanta redundant ia aquarum fuerat , quod multadampna sust inui t opidum ut supra.

I tem, eodem tempore cont ig i t a l iquid, quocl preter i re nolo, ne

obl iv ioni t radatur. Erat Lovani i doctor in theologia magnescient ie et rnagni nomiuis, homo speciabi l is stature, de orcl ineFretrum Minorum, nomine magisber Anthonius c le Grat ia Dei .

Huic propter scient iam suam Summus Pont i fex dedi t abbat iarnunam, que copiosa erat in recldi t ibus et possessionibus ; sedipse parvipendebat conventum, et non erat ta l is , qualem

monachi eum esse sperabant. Nam vix necesser ia eis c ledi t ;nâm, que acquirere poterat , at l suum usum convertebat. Mo-nachi murmurabant; ipse de hoc parum curabat. Tani lemmonachi eum ceperunt et incarceraverunt; incluserunt eumcustodientes et e i v ictum tr ibuentes sat is parvum. Tanclem ex

n) Lu lettre E a été changée d'abortl en Bdonne à cette cellule la lettre B.

2) Catherine de Ranzen, veuve du chevalierMolanus donne le prénom de Josse.

et puis en C. Àfolanus

Jean Absaloens, auque

Ë

,tq"

rtr

Page 10: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 4 6 -

penur ia tum ex displ icent ia et merore mortuus est in inclusiones u a t .

Item, in Heretals est parvum monasterium ordinis FratrumMinorum de observantia, in quo fuit unus egregius preclicator,qui fugiens occulie venit ad curatum cle Gelle, ubi quiescitsancta Dvmpna. I I le rogavi t curatum, ut s ib i succurreret .Dixitque : " Ego demandatus, ut veuirem Trajectum, et or-dinarer in suffraganeum; concedatis michi tabardum vestrumfoderatum, et wanbasium, et caligas, secundo currum. Qo.omnia curatus sibi procuravit. Dum esset in via in quoclamhospitio, i l le frater de observantia i le nocte surrexit eb fugit.Curatus de mane voluit eum excitare, et nichil respondensinvenit eum fugam arripuisse.

Item anno Domini nrv.i j, I i tera dominicali existente B, inianuar io die x ix, fu i t sepul ta queclam mul ier , anci l la cujusdam.sacerdotis, in ambitu. Et fuit prima sepultura, quam tlomusnostra habuit post clecimum annum a tempore, guo primo ve-uimus huc.

Dnuxrùut pÀRTrE DD LÀ CnnoNrqun.

Anno mececnci,i,ijo,

Item, dominus Walterus Waterleù, alias Henrici, prepositusMabugensis et scolasticus ecclesie sancte Gudule, fuit unus deprimis benefactoribus seu funclatoribus hpjus domus. Qoiobiit hoc anno in profesto Nycolai.

Anno mcccetcuo.

I tem, anno quo supra, v i d ie apr i l is , obi i t in Lovaniovenerabil is vir et sacerdos magister Nycolaus Dreyser, quinobis legavit in testamento pro eil i f icatione unius dimidie cellecentum renenses, l i tera scil icet 7r. Executores vero conve-nierttes cum cementariis acldiderunt arlhuc xv renenses ; reli-quum exposui t conventus.

{) Voyezsur ce personnage Prquor, Mémoi,res, éd. in-fol., II, p. 33.

- 2 4 7 -

Item, executores preil icti aildit lcrunt adhuc postea in acljuto-rium reparationis celle quinquaginta renenses I item atlhucaliquos l ibros ex parie ejustlem. Vicle in registro.

Anno mccccacajo.

I tem, anno eoclem, xv juni i , obi i t in Antverpia honestus v i r

Johannes Overhof, rnagnus benefactor et quasi primus .et

principalis funilator hujus novelle plantationis. Ex parte cujusmulta bona nobis provenerunt. ft lem cum domino et magistro\Maltero Henrici prescripto eclif icaverunt cluas primas cellassimul inchoatas. Litere sunt X et Y.

Anno rneccc:rui,jo.

Item, obiit hoc anno Antwerpie, xx januarii, venerabil ispater Henricus de Duwelanclia, prior domus sancte Katherinejuxta Antwerpiam , specialis procurator et promotor isbiusnovelle plautationis; qui magnis [aboribus] et soll icitudinesua privilegia et consensum dominorum pro ista domo impe-travit, et multa bona conquesivit.

Item, hoc anno, vj augusti, scil icet ipso die Sixti, pape,qui accirl i t in clominica, venit ad nos Walterus Gill is, alias DePol,tere, de Buscotlucis, mercator, pro tunc domicil ium habensin Bergis, egrotus et debil is valde, ut bene apparuit; et acl-dixit nobis uuam cellam et dotationem ejusilem. Die verosequenti ipsemet convenit cum Johanne Sallake, cementario,et Vlri lhelmo De Cater, carpentario, de toto opere ejustlemeelle, ita quotl cementarius haberet pro qualibet virga i jrenenses cum ii i j stuferis, carpentarius vero de toto opere suolxv renenses. Ista cella inchoata fuit in vigil ia Assumpl,ionisVirginis Marie, et est prima versus aquilonem in parte infe.feriori, in angulo, l i tera scil icet T1.

Et statim post, scil icet xvij augusti, idem Walterus mortuusrequievi t in pace. Iste Walterus necuxorem nec proles unquamhab'uit, et reliquit heredem fratrem suum nomine Ghysberium,

t1 La lettre T a été changée postérieurement en V.

e,?

II

@

qi

Page 11: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 4 8 _

qui s ib i in mercant i is suis semper adjutor io fu i t ; a quo in-super in extremis suis petivit, quatenus ita ceilam perficeref,ut n ichi l penirus in ea def iceret , ac pro dotat ione cel le xxvrenenses annuos reddi tus bonos et legales al icubi assignaret .Ql" l idem Ghysbertus, ut nobis dix i t , in omnibus adimprerevolni t ; e i quousque rei ld i tus bonos venares non inveniret ,eosclern nobis ex bursa sua ipseinet persolveret. preter predictai i lem walterus rel iqui t nobis ai lhuc in testamento suo trecentasl ibras FIandr ie, sci l icet xvi i jc renenses!, pro edi f icat ione eccle-sie. Tanlum enim, ut postmodum ex fratre suo intei leximus,af fectum ad hanc novel lam plantat ionern concepi t , ut casu, quosupervivere potuisset, postposi t is negoci is suis omnibus, io-vani i s ib i mansionem ad quiete habi tandum comparasset. R,e-quiescat in sancta pace.

rnsuper Ghysbertus, frater warteri defuncti, eocrem anno,nonclum completa cel la, inchoavi t ambi ium ante cel lam fratr is

'

sui in duobus later ibus, et hoc quoad quinque fenesiras, depecunia sua propr ia.

Anna mccccneui,ijo.

r tem, obi i t xxi i i j januar i i honesia domicei la Barbara, uxorquonilam predicti Johannis van overhoef, magni benefactorisnostr i .

rtem, hoc anno, xvii j februarii, que fuit dominica sexage-sime, dominus Reyuerus, curatus sanct i Jacobi , bapt izJvi tnobis novam campanulam nostram de xlv i j l ibr is, iu ia ànt iquarupta fu i t . Et a convenient ibus col latum fui t in acl jutor iumejusdem campane circa i j coronas, que pro eailem expone-bantur.

r tem, hoc anno, penul t ima mart i i , posi tus fu i t l ler petrumcoelkies de antwerpia, bonum amicum domus et prefectum

^.r) ci-dessus, p. 2a]., le chroniqueur dit que le legs faits par vlrautierGillis en faveur de I'cglise ale la chartreuse s,élevaib à Ig00 florinstlu Rhin.

- 2 4 9 -

operis nostri, nomine Walteri Gil l is, anno preteribo defuncti,

qui reliquit nobis ail opus ecclesie trecentas l ibras Flandrie,

primus lapis (Deo gratias) in funilamento pro eil i f icatione

ecclesie, etc.

Anrto lm)cccc nci,no.

obiit hoc anno in Lovanio, xxvi januarii, que fuit dominica

Septuagesime, venerabil is vir magister Petrus cle Rivo, doctor

.u.r. theologie eximius, vir sancte vite et honestissime con-

versationis, qoi pedagogiam Casl,ri multo tempore lauclabil iter

rexit, et postmodum plebanus ecclesie sancti Petri Lovaniensis

fere xxii i j annis exemplariter rexit; qui magnus fautor ei

promotor fuit hujus nove plantaiionis. Sepe refrigeravib nos;

quum non habebamus clenarios ad necessaria emenda, ipse

Iiberaliter et letanter contuliÙ nobis necessaria. Hic legavit

nobis l ibros suos omnes, qui ad theologiam et ad jus canoni-

cum peri, inebant etc. Yide in l ibro elemosinarum, qualiter hij

clebent accommoilari Castrensibus, etc.

Nota : Hoc anno in nundinis Penthecostis Ghysbertus

Gill is emit nobis a fratre Gerardlo Àperi, tunc priore domus

Delphensis, unum missale scriptum ibidenr per mùnus fratris

Lamberti de Àemsterdammis senioris xxvij renensibus'

Item, postea emit adhuc cluo magna candelabra pro altari

suo .I tem, obi i t hoc anno in Mechl in ia, xxvi j septembris, ipso

die Cosme et Damiani, venerabil is vir magister Symon cle

slusa , clomini Phil ippi, archiducis, meclicus erpertissimus

necnon ecclesie majoris Trajectensis et sancti Rumoldi Mech'

I in iensis preposi tus. Hic bonus amicus et fautor isbius novel le

plantationis funilavit hic unam cellam, eamque dotavit xxx te-

nensibus annue supra dominia pr incipis in Brugis. Et est

cel la secuuda versus plagam septentr ionalem, l i tera sci l icet St .

Pater Gerardus, pr ior Del fensis, v is i tator, dedi t nobis lecto '

t) lra leitre S a été changée plus tarcl en T.

i l

6

Page 12: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 5 0 _

rium in choro, ubi leguntur lectionesvacce, quam ante promiserat.

et epistole, loco unius

- 2 5 1 -

enim erant l ibri v l ibras Flanclrie cum dimidia, hoc esb xxxii j

renenses. Sed priores Àntwerpie, Dyesl, et Syon nichil solve-

runt, quia prior Antwerpie eoclem tempore pro parte sua tledit

nobis unum bonum antiphonarium; ali i duo allegaverunt pe-

nuriam. Et sic solvit atlhuc pro i l l is tribus prioribus i i j renenses

et xij stuferos. Summa ergo pro parte nostra xij renenses cum

xij stuferis. Dominus Deus retribuat prioribus.

Nola : Circa finem istius anni completa ac perfecta fuit

cella cun ambitu suo reverenclissimi in Christo patris ac clo-

mini Irancisci , episcopi Bizontini, que est cella prioris,

inscripta l itera scil icet tt.Item, circa idlem tempus completa fuit (quamvis nonilum

interius reparata) cella cum ambitu suo il lustrissime clomine,

domine Margarete de Anglia, relicte quonclam domini Caroli,

t lucis Burguntlie. Et est cella procuratoris proxima ail januam

nole inscripta, l i tera scil icet 42.

Anno muc pri,mo.

Nota, quotl hoc anno circa finem marcii, quo tempore ante

tres annos positus fuit primus lapis in fundamento eeclesie,

ipsa ecclesia pro tunc dimitl ia fuit testudinata, et hoc expensis

Ghysberti Gil l is, mercatoris, fratris Walteri defuncti.

De ded,icatùone ecclesi,e et summi altari,s.

Hoc anno, xvii j jul i i , que fuit dies dominica, C existente

litera dominicali, reverendissimo in Christo patre ac domino

domino Johanne tle Horne, episcopo Leotlieusi, gratis nobis

concedente l icentiam, cledicata fuit ecclesia nostra simul curn

summo altari, in honorem et memoriam beate Marie Magdalene

sub cruce, per duos reverenclissimos in Christo patres ac do'

minos, dominum Libertum, episcopum Bericensem, et domi-

uum Johanuem, episcopum Cyrenensem, suffraganeos predicti

t) Ira croir a été biffée et remplacée plus tard par la lettre À.') La lettre A a été changéo plus tarcl eu B.

Anno mac.Nota, quocl hoc anno, ult imar marti i, eadem die, quaaute duos annos positus fuit primus rapis in fundamento ec-clesie, ipsa ecclesia pro tun, dimidia'et t,urris tota fuit coo_perta; et hoc expensis Ghysberti Gi,is, rnercatoris, fratrisWalteri, etc.Obi i t hoc anno in Lovanio, u l t ima august i , generosa etnobil is domina, domina Katherina- absaroeni arias rre Ranzen,rel icta quonr lam domini Johannis de Ranzenl mi l i t is . Heclegavit in testamento suo huic conventui funcrationem ae

rchoata fuit ante mortem suam ;

,J"i.;"n?]":îil.Tï:,T, ..,;jutorio patrum hoc moilo :

ees pro emptione predictorumEt quid qui l ibet daret , ipse

relle v solidos Flandrie, prio,rpie v solidos, prior Silve

" .o_

r prior Monachorum v solidos,i lavi v solidos,prior Leodii * .o.prior Amsterdammis v solidos,Sophie i i j solidos, prior Delfl idos ; reliquum vero solverets, hoc est ix renenses. Estimati

r) on lit dans re texte de l'auteur d.era chroniqueremot urr,ima;mais une mainplus récente a écrit au.dessous d,e urtim,'are mot penurrirna,2l I'a lettre B a été changée pf", àïa en C. .

é

.a

Page 13: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 5 2 -

clomini I - ,eodiensis, coadjuvantes se mutuo, episcopo Ber icerrs icompleta cledicatione exhor[ationem acl populum faciente ,deinde missam solemnizante. Qui et iam inst i tuerunt eodem diesingul is annis, hoc est dominica ante festum Marie Magclalene,dedicat ionem ejusdem ecclesie semper agi deberei presenf ibusvenerabi l ibus Mart ino Adorne, pr iore Brugis, et ArnoldoVastaert , pr iore Antwerpie, v is i tator ibus nostre provincie,necnon prioribus Silve sancti Martini, T,,ericzee, Bruxelle, etprocuratore capel le, ordinis nostr i , cum al i is mult is honest isviris et dominis, domino Parcensi, domino de Tloreffia etmagistro Conrarclo de Sarto, preposito Mechliniensi; presenteet iam Ghysberto Gi l t is , mercatore, qui hanc ecclesiam,quam frater suus Walterus Gill is, pie memorie, inchoavit, atlhanc perfect ionem percluxi t .

Eodem fere tempore, scil icet altera Magdalene, per eumclemBericensem consecratum fui t c imiter ium fratrum ante ecclesiamiu angulo, et parvus ambitus quoad introi tum ecclesie et retrocel lam pr ior is, quoad cluo i l la latera; necnon et magnus ambitusin longum ad latus ecclesie, s imul cum ambitu ex utroquelatere quoail duas cellas, que tunc eclif icate erant.

Est hic di l igenter nofanclum, quod rel iquie incluse sunt i 'lapide altaris. Quapropter, si ecclesia posthac perficiatur etal tare removeatur, ubicumque lapis poni tur manet consecratus,dummodo integer conserve[ur, quod nunc sic passim f i t . Deal i is a l tar ibus et iam dedicat is v ide in anno sequcnt i .

I tem dominus Robertus c le Monte, sacerdos, dedi t insummo al tar i duo magna candelabra de lxxi j l ibr is, et unammagnam et novam mappam pro eoclem altari. Est apud nossepul tus.

Item, nota, quoil feria vj ante dedicationem f/ovaniensempositurn fuit vitrurn majus in posteriori parte ecclesie nomineet expensis Ghysberti Gil l is, mercatoris ; pro quo exposuitxxvj renenses; pro tribus vero minoribus vitris in vitta choriantea exposui t xv renenses. Nichi lominus nolui t , ut s ib i

- 2 5 3 -

a s s c r i b e r e t u r , s e d t o t u m f r a t r i s u o \ A r a l t e r o ' s i c u t i n v i t r omai ori scriptum liabetur'

H o c a n n o , c i r c a p r i n c i p i u m A c l v e n t u s D o m i n i ' h o n e s t u s v i rmagister Nicolaus Viri l i , artium magister et f i l ius nragistri

K a r o l i n o m i u a t i V i r i , q u o n d a m r e g e t r t i s l , o v a n i i . i n p e d a g o g i oLi l i i , coniul i t huic domni unam pulcram et

-bonam cistam

ferream acl reponendlum calices et cetera clenoclia clomus' Pro

qua {abricuodu."posuit, ut michi retulit magister operis, qui

eam fabricatus esi, lv rerlenses communes. Retribuat ei Do-

rninrts.f t e m r c i r c a f e s t u m L u c i e , G h y s b e r t u s G i l l i s ' m e t c a t o r e t

puiff oo.t.r, misit nobis de Bergis per Henricum' servitorem'

ono* corbem ficorum et unum corbem racemorum preter

omnia alia opera, que aclhuc cotidie fiunt expensis suis'

Item, .irru id.À tempus honesta domicella Katherina vail

Wouwe ilonavit nobis lobru* sargiam pro ulo antipendio

summi altaris. Eadem domicella contulit etiam pulcranr tabulam

pro uno privato altari cum tribus ymaginibus et taberculis

. o i . p o t . , e c l e p i c t i s , s c i l i c e t J h e s u , M a r i a e t J o a t t n e B a p t i s t a .I s t a p o s t e a i n d e d i c a t i o n e e c c l e s i e p o s i t a f u i t s u p r a s u m m u moltare, sed non adl manenclum'

I Ioc anno, ipso die Innocentum martyrum' c lominus Rty-

rlerus vauder Erst, curatus eccresie sancti Jacobi, apostoli,

super Biest in Lovanio, bonus procurator et amicus hujus

do*or, declit nobis bres casulas de consimili cruce cum inter-

signiis suis , scilicet unam cle sargia rubra, alberam de blavia

et tertiam cle uigra'

Idem .oruto."procuravit superioribus cliebus, in inchoatione

hujus noselle piantationi', pto hac domo duos bonos calices'

inter quatuor, qoo. nunc hubtmot; quia major calix provenit

., puri. honesti viri Ghysberti Gitl is, mercatoris nostri, pro

completione testamenti ivalteri Gil l is, germani sui ; alius ex

p u r t . m a g i s t r i E g i d i i d e - P l a t e a ; r e l i q u i v e r o d u o s u n t ' q u o stlictus curatus piocuravit, eciam cum cluabus ampullis argen'

{

{:?

A

Page 14: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 â 4 _

teis. sed nunquam indicare voluit a quibus procuravit. Dominuseisclem retr ibuat in diebus novissimis.

Antto mac seatntJo.

rtem, hoc anno, in profesto Fabiani et sebastiani, fuit sepultaapud nos vespere, in ambitu apucl januam nole vertendo adcellam antiquam ducisse, Katherina, ancil la magistri Johennisde Paluile senioris. Et notar Quod hoc fuit primum corpus,quod in hoc monasterio sepultum est.

obiit hoc anno in Lovanio, vi februarii, colendus cfominusmagister Conrardus cle Sarto, prepositus Mechleliniensis necnoncanonicus et custos ecclesie catheclralis sancbi Lamberti Leo-diensis, ac dominus cle magno concil io, etc., cordialis amicus

inter nos et dominos de capitulo sancti petri circa jura fune-ralia, allegantes domini de capitulo, quocl in .*.qli i . prela-torum, i loctorum et nobi l ium, dominus decanus cum suis

_ 2 5 5 _

eo quod hoc nusquam in aliqua domo orclinis nostri f i t, nec

aliquanilo factum est. Sed voluerunt, quotl hec conclit io dorninis

proponatur, vel quotl permittanf nos agere secundum morem

ordinis cum defunctis nostris, et emolumenta incle provenientia

eis redclamus, vel, si hoc placet, quod tunc celebrent exequias

in ecclesia propriaret postea cleferant funus acl nos more nostro

sepel ieni lum.Item, vas nostrum eneum pro aqua benedicta provenit ex

parte preclicti magistri Conrardi. Item, cella magistri Conrarcliis t ius, l i tera sci l icet . . . . , hoc anno erecta eb completa fu i t s imul

cum ambitu suo ad similitudlinem aliarum. R,equiescat in pace,

amen.Item hoc anno, xvii j februarii, reverenclissimus in Christo

pater ac dlomiuus, rlominus Libertus, episcopus Bericensis,

suffraganeus domini Leodiensis, dedicavit in nova ecclesia nostra

adlhuc cluo altaria, et posuit cliem dedicationis eorumcleln super

ilominica i l ie ante Cathedram sancti Petri. Àltare ad i lexterum

latus exeunilo ecclesiam cledicatum est in honorem et memo'

riam gloriose Virginis Marie, Ursule, I(atherine, Barbare et

omnium sanctarum virginum; al terum vero in honorem et

memoriam Johannis Bapt iste, apostolorum Petr i et Paul i , et

omuium apostolorum et evangelistarum. Et quia, ut intellexi-

mus, in i leclicatione ecclesie anno preterito facia, episcopo

minus legal i ter provisum fui t , propinavimus eic lem nunc pro

labor ibus suis x i j renenses ; i tem servi tor ibus suis xxvi i j s tu '

feros. Etnota, quocl cancell i l ignei et duo altmia nunc i letl i '

cata, prout nunc posi ta sunt, ser:undum concel i tum nostrum

ita semper manebunt, nisi posteri nostri forbassis alterius effi-

ciantur intentionis. Ei casu quo ecclesia, que nunc est dimitl ia,

posthac, t l i vina aspirante m isericorclia, perfr ciatur, poterunt iuttc

collocari aclhLrc duo altaria in quolibeb latere, unum ascen-

dendo usque ad januam i l larn, in qua l igneum nunc posi tum

est armarium, per quarn tunc erit introitus et exitus sub orali

post chorurn. In i l la vero, per quam nunc fratres intrant et

I

" l

Sn

ctg

F

Ë

Ëe

Page 15: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 9 5 6 -

exeunt, i i lem armarium tunc poterit collocari. lVota hoc tl i l i-

genter pro futuro tempore.

Nota: Cum hoc anno post festum Pasche secunrjlus rector,

postea prior noster, esset in Hollanclia, completum et perfectum

fuit ciborium nostrum per manus magistri Henrici Johannis,

aurif icis Delphensis ; et recepit i l lud ail se, comportavitque acl

conventum nostrum. Et diversi amici domus contr ibuerunt ad

opus istucl ; aliqui vero priores provincie nostre contribuerunt

pro deauratione ejusdem operis. Et appendit totum opus

vj cum dimidia marcâs argenti cum una unciar ; et qualibet

uncia computata ad xxvii j stuferos, facit simul lxxii i j renenses;

pro cleauratione vero sunt ibi xxx esterl inga, theutonice en-

gelclt.m mï,n;i aes, quolibet esterl ingo computato' ad xvij stu'

feros ; facit simul xxv cum dimidio renenses.

Istud totum, tam in auro quam argento, per i l iversos amicos

contributum est. Nlagister vero operis pro laboribus suis, et

patrono, et diminutioue argenti, sirnul habuii xxxii j renenses.

Item, aclhuc pro reparatione, quia in via moil icum in superiori

l larte confractum erat, exposuit i j renenses, xvj cum dinrit l io

stuferos. Ex toto persolutum est summa valoris ciborii cxxxv

renenses, vj cum dimidio stuferi. Vide in l ibro elemosinarum,

qui ail hoc contribuerunt.Item, hoc anno, in nunclinis Antwerpiensibus, infra octavas

Sacramenti , honestus vir Ghysbertus Gil l is , mercator et

magnus amicus dlomus, et cum fratre suo funclator ecclesie,

Irro courpletione testamenti fratris sui Walteri Gil l is emit

pro clomo ista unam preciosam et pulchram casulam cum om'

nibus suis attinenti is de rubra catbaso ; pro qua exposuit

x l ibras Ïlanclrie.f tem, eoilem tempore i i lem emit pro summo attari unam

prec:osam et petfectam tabulam, que nunc ibiclem stat; pro

qua exposuit xxv l ibras Tlantlrie. Et statim post confectus est

r) Marca, marc, moitié d'une livre ou huit onces.

- 2 5 7 -

pes sub tabula cum parva dornuncula acl reponenclum Vene-rabile Sacramentum, expensis ejusilem.

Item, eoclem tempore acldixit nobis unam campanam pronova turr i ecclesie; que stat im post fusa est Mechel in ie permagistrum Symonem, de i i jc eù lxij l ibris; pro clua expo^suit,pro quol ibet centenar io x i j renenses. Et ascendi t summa prooampana et lzrbor ibus acl pendendum simul ad I reuenses. Istafui t peusa sabbato ante dedicat ionem Lovaniensem per Wi l t re l -mum De Caber, pr incipalem carpenbar ium uosirum. Nic l r i lo-minus xxvj augusii eadem campana consecrata fuiI per curatumsancti Jacobi. Linguam vero campane, theutonice cle clepel,dedit magister Walterus, faber I restem vero cleclit Bautholo-meus de Zeelclrayer. Deus eis retribuat in cliebus novissimis.

I tem, c i rca idem tempus posi ta fuerunt in ecclesia duo vi t rain s in istro choro, conscr ipta per magistrum Henricum vanDiependael , qui et cetera omnia v i t ra in ecclesia conscr ipsi t ;quorum alterum, scil icet cum sancba Ânna, donavit honestamatrona Wychmuet Zonneberch, de l)aventria, mater uxorispredicbi Ghysbert i Gi l l is . Àd al terum vero dominus JohannesFabri, sacerd.os et canonicus ecclesie sancti Johannis in Leo-il io, contulit xvii j renenses; reliquum vero usque acl vii j re-nenses solv i t conventus.

Item, hoc anno, v augusti, fuit sepultus apud nos in parvoambitu acl januam introitus in chornm honestus sacerdosJohannes Colet , quondam curatus. Tert ia sepul tura.

Hoc anno, vij augusti, clue fuit dominica, reverenil issimus inChristo pater ac dominus, magister Nycolaus cle R,uthere, pre.posi tus Lovaniensis, cousecratus fu i t in ecclesia sanct i Petr iLovaniensis in episcopum Atrebrtensem, et postera die ipsemetmissam pl imam post consecrat ionem sLlam apud nos in summoaltari celebmvit, f initaque missa, ail i l ixib nobis, quod infallanterfundaturus i rc donaturus esset, h ic uuarn cel larn ; secl pro tuue

Àwuncrps XtV. 1 7

Page 16: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 5 8 -

ai lhuc non posset propter maxima onera, que tunc habuit pro

expeil i t ione bul larum confirnationis suer.

r1 Nicolas Le Ruistre, évêque d'Arras, tint sa promesse; sa cellule

fut construite en 1507; voyez. ci-dessous p. 278. Nous lisons aussi ile lui

dans une notice encore iuédibe sur le collége d,'Arras, dont il était le

fondateur :, Ante clevastationem templorum et monasteriorum extabat in

Carthusia Lovanieusi, in fenestra quadam, haec inscriptio, in ambitu :o Siste gradum, quicumque iter hac facis, advena, cerno

, Et lege, si cupias noseere quantus eram,, Ille ego Ruterus Nicolaus mysticus heros,

, Àtrebati antistes religiosus eram., Clarus et illustris Caesar ter maximus olim

' Quocl secreti habuit, conscius ipse fui.o Exemplo populum clocui verboque potenti,

c Rectoris peragens obsequiosus onus.o Saepius a caulis atrocem egi eminus hostem,

, Imbellis Ârgimore trrtatus oves.' Et mihi summa viros doctos efferre sacrosquo

, Cura Deum et superos excoluisse fuit.o Hanc cellam pro laucle Dei, sed et Àtrebatense

, Gymnasium struxi, Lovaniense decus.r O pie Christe Deus, grandi qui victus amore,

u Vulnera, vincla, minas, flagra necemque subis :o Pronus humi stratus Nicolaus flagito clona;

, Spir i tus ascendat prot inus astra meus.

o Hoc ordine aureis litteris incisa erant sequentia nruroque inflra :

o Quae lavisse pedes, tersisse unxisseque sacros,, O nrul ier, lachrymis crinibus atque rosa

.r Diceris, ol[cio redinrens tua crimina pulchro,, Membraque sic Domini contumulanda notans,

, Ruterio placidam pete, femina sancta, quietem,o Cellam hanc clui magno funclat amore tibi.

, E regione hujus cellae posrrit quatuorfenestras vitreas, pulcherrinrehistoria et vita sancti Nicolai depictas, et in singulis ipsius symbolum :Æquo ÂNrMo. ,'

l 'évêque cl'Anas est censé s'adresset, dans Ia deuxième pièce cle vers,à sainte Marie Madeleine, patronne cle la Chartreuse de Louvain.

Ces épitaphes sont extraites de I'ouvrage de SwnrRrlus, lLtonumenlaseptulchral,àa d,acalus Êraltanti,ae, pp. ?39 et sv.

_ 2 5 9 _

Obiit hoc anno in Flispania, xxii j augusti, hoc est in vigil iasancti Barbholomei, apostoli, reverendlissimus in Christo paterac dominus magister Franciscus Busleyclis, archiepiscopusBizontinus et prius consultus i l lustrissimi Phil ippi, archiducisÀustrie, Burgunclie, etc. Hic cum profectus esset anno prete -

rito cum predicto archiduce eb multis ali is nobil ibus patrie inHispaniam, obiit ibiclem die quo supra ; sepultusque est in' loleto, in quoilam rnonasterio ori l. inis sancti Bernardi. FIicfunclavit et dotavit in conventu nostro unam cellam, scil icetcel lam pr ior is; v ide su[)ra anno rnovc. Simi l i ter feci t et iam inr lomo grat ie extra Bruxel lamt. Cujus anima requiescat in pace,amen.

Hoc anno, circa festurn Symonis ei Jucle, aclvenit fraterArnoli lus cle Calcar, monachus professus clomus Bruxelle, ac[inhabitandum cellam pie memorie generose domine Katherinede Ranzen. Hoc enim ailcl icturn fuit executoribus ejusrlemrlomine, quod, quam primum cella fuerit perfecta ei reparata,sicub nunc clare apparet oculis, adveniret aclhuc alius mona-,:hus acl inhabitandum eam et oranilum pro ipsa fundatriceprecl icta. Et s ic iste fu i t quintus monachus; usque i l lucl enimtempus fuimus quatuor.

Nota, quocl hoc anno, prima clecembris, Johannes Sallaken,cementarius et magister operis, cum sociis suis cepii funclare,nomine et expensis houesti viri Ghysberti Gil l is, mercatoris,partern ambitus acl continuanilum er-rmdem a cella magistriNycolai Dreysscher usque ad i l lam partern, quilm ante quaiuorilnnos primo fieri fecit ante cellam fratris sui. Pro quo opere i les-tinavit in corde suo atque ordinavit c l ibras Flanclrie; cluoilquefutura eslate per Dei grat iarn complebi tur . Quo completo, am-bitus a preclicta cella fratris sui usque ac'[ januarn, qua inbratnrin parvum arnbi tnm, er i t i le bonis et expensis suis.

Idem eoclem tempore misit nobis de Bergis per Flenricum,servi torem nostrum, Llnum bonum equum pro er.rrrn nostro.

r ) Frangois Busle iden, archevêque de Besançon, fbncla égalerrrerr t une

cel lu le pour un re l ig ieur à la Chartreuse do Scheut, près Bruxel les.

Page 17: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 6 0 -

Hoc tempore casula de nigro damasco cum cruee de rubra

carbaso provenit nobis ex parte magistri Corneli i Johannis, de

Delf.

Anno muc terti,o,

Nota. Cum hoc anno, in profesto Conversionis sancti Pauli,

venisset acl nos honestus vir et meximus amicus et benefactor

noster Ghysberfus Gi l l is , et cum fratre suo Waltero Gi l l is ,

pie rnemorie, fundator ecclesie nostre, apportavit nobis centum

et v cum dimidio florenos aureos, qui valent c et xlix renenses

cum duobus stufer is, procuratos nobis per eumdem a quibusclam

mercator ibus; quorum nomina, quia sr : i r i noluerunt, scr ipta

sint , in l ibro v ibe. Eb hoc in adjutor ium multorum onerum,

quê anno preier i to habuimus et adhuc pre manibus habemus

in posi t ione magne domus cum braxator io, domo est iva et

domuncula portar i i , cum ceter is ib idem in domo infer ior i .

Nolui tque (quamvis potuisset) , quod eadem pecunia in opere

suo propr io, sci l icet in ambitu, qui tunc pre manibus erat ,

expenderetur; a l ias enim tradidisset eam ad manus Petr i

Coelk ies, factor is nostr i , qui omnem pecuniam, 9ùê nomine

ejus ac fr, ltr is sui exposita est, recepit, sed magis in necessita-

tibus nostris. Idem Ghysbertus postmodum in nundinis Pen-

thecostes misit nobis de Antwerpia unum valcle bonum equum

gratis pro curru nostro, valentem bene vij l ibras Flandrie.

Item, circa idem 'rernpus conveutus fratrum nostrorum extra

Àntwerpiam posuit nova e[ valcle Preciosa sedil ia in choro. Et

quia dictus honestus vir Ghysbertus Gil l is, mercator et fun-

dator ecclesie nostre, anno preterito clonavit patri Arnoldo,

priori Antwerpie, unum bonum eqoum, cum quo ascendit ad

capitulum generale in Carthusia, idem prior redonavit eidem

nomine conventus nostri antiqua sedil ia. Venerabil is vero pater

Gerardus, prior dorn,rs Delfensis, ut omnia commode et sinegravibus expensis f ierent, commodavi t nobis eoi lem tempore

- 9 6 1 -

fratrem suum Theodricum, conversum, virum religiose con-versationis et valde edificativum, fabrum lignarium et artisi l l ius bene per i tum ; qui eadem set l i l ia Antwerpie ab invicemsegregavit ac deposuit, et, iterum hic ail invicem congregavitac reposuit, cum duobus scrinif icibus sibi adjunctis. Pavimen-tum vero l igneum, quia vetustate peni tus consumptum fui t ,et formet valde deformes et despicabi les apparuerunt, ex in-tegro renovata fuerunt, sicut nunc clare or:ulis intuentiumapparet. Mansitque ii lem frater Theodricus nobiscum usque adfinem marcii. Deincle reversus est acl propria. Cantavimusqueeodem tempore ad laudem Dei primo primas Vesperas inutroque choro; quo etiam tempore ante quinqlre annos primuslapis in funi lamento ecclesie posi tus fu i t ; v ic le supra. DominusDeus retribuat omnibus, qui consil ium ac manus adjutrices artridem opus porrexerunt, et precipue Ghysberto Gil l is, cujus ex-pensis omnia posita ae renovata fuerunt

Item, hoc anno, vj april is, fuit sepult,us apudl nos primusiu cymiterio Judocus de Alosto, pauper scolasticus pedagogiiPorci. Requiescat in pace, amen. Et nota, quod cymiteriumnostrum est div isum per duas vel t res arbores t i l ias, theutonice|'gnden; et ecclesiarn versus est pro fratribus nostris, et abalia parte pro laycis extraneis.

ftem, circa i i lem tempus contulit ecclesie nostre clornicellaElisabeth, uxor honesti viri Petri Colkies , factoris nostri,unam casulam cum omnibus suis attinenti is cle nigro camelotocum nigra cruce de f lueto; i tem, unam longam mappam prosummo aitari ; i tem, unam bursam seu ciipsularr cle rubradir,hasco cum uno precioso cooper[orio seu, ut in seculodicitur, custorli cum armis seu insigniis Crucifixi, et unocorporali.

'Obi i t hoc anno in l - ,ovanio, in festo beate Nlar ie Magdalene,

patrone domus, honestus, grandevus et venerabi l is v i r dominus

t) Forma, forme, stalle.

Page 18: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

9i;2 --

Robertus de Monte, sacerdos Leodiensis dyocesis, maximusfautor et amicus hujus domus ; sepultusque in eodem die ves-

pere post cenam apud nos in magno ambitu, proximus ad ja-

nuam nole. Hic, preter plura berreficia diversis temporibus et

vicibus huic dlomui collata, sicut in l ibro elemosinarum clarepltet, reliquit nobis ailhuc in testamento suo circa xl rel)ensespro uno thuribulo argeuteo facienclo. Et hoc nota, quod istudthuribulum pauco tempore post fcompletus] fuit in Delf ab Hel-rico Johannis, aurif ice, qui etiam fecit ciborium nostrum. Et ayr-penrlit.quatuor marchas, quelibet vero marca valet xij renenses;summa xlvii j renenses. Magister vero pro opere de qualibetmarca habuit v renenses; summa pro toto thuribulo lxvii. irenenses. Item, pro i i j tr icenariis pro eo celelrrandis i i i j cumdimidio renenses. Item r pro i i j pueris nostris , hoc estfratribus laycis tribus, xxx st,uferos. Item, pro pitantia fra-trum, in die exequiarum , septimo et tricesimo, i j renenses.I tem, pro onere execut ionis rector is j leonem aureum. I tenr,adhuc cluas magnas tediferas et unum sedile pro camerahospiti i . Hic etiam paucis diebus ante morteln suam, vocatoacl se rectore domus, donavit eidem, presente procuratore,secreto, quoil et noluit alicui revelari, unum parvum sac-culum, in quo erant bene c et xxx renenses, rogans eumdem

casu, quo aliquid deficeret pro completioue testamenti sui,de istis ante omnia suppleret atque satisfaceret. Sed non fuitopus, quia supercreverunt berre de bonis executoris preterpredicta i j" renenses, qui cesserunt piis locis in testamentosuo inst i tut is. Cujus anima requiescat in pace, amen.

Item, obiit hoc anno in Mechlinia, ipso die Clementis, mar-tyris, i l lustrissiura domina Margareta de Anglia, relicta tluonclarnr lomini Carol i , ducis Burguni l ie, etc. , honesta et re l ig iosavalde nratrona; cujus consil io et nuxil io nrulta religiosa locatam virorum quam mulierum reformata sunt. Hec funtlavitet dotavit hic unam cellam cum ambitu suo, scil icet cellrmprocuratoris. \ride supra ânno precedenti. Hec preterea eon-

_ 9 6 3 _

tul i t multa benef ic ia diversis c lomibus ordinis nostr i ; sepul-taque est Mechelinie apud ftatres Minores in ostio chori.Cujus anima requiescat in pace, amen.

Aruno mac quarto,

Nota: Cum ipso t l ie sancte Agathe esset apud nos honestusvir et mercator Ghysbertus Gi l l is , magnus amicus domus etcum fratre suo Waltero Gil l is, pie memorie, fundator ecclesienostre, preter plurima prius donata, reliquit ailhuc sub PetroCoelkies, factore nostro, quinquaginta l ibras Flani l r ie, hoc esti i ic renenses. Et l-roc pro puteo magno in conventu inchoanclo,et pro porta et uno stabulo in clorno inferiori ponendis.Intelleximusque, quoil tunc temporis ipse et frater suusdefunctus contulerunt huic domui beue sex mi l l ia renensium.Beneclicaniur a Domirao.

Item, hoc anno, xix april is, circa horam xi noctis, presenterectore clomus, obiit in Lovanio honestus vir Petrus Coelkies ,de Antwerpia, magnus amicus ac benefactor, et indefessuscoacljutor domus hujus ; vir lauclabil is vite et honeste valdle con-versat ionis; justus ac super omnia t imeus [Deum]; et benedilectus ab onrnibus, vir astutus in sensu et solers valcle inomnibus negoci is et c lomui huic in ernp[ ionibus uecessar iorumvali le proficuus. Cujus ingenio et pruclentia ecclesia, proutest , e l , magnus ambitus cum patte parvi c laustr i , eb complurcscelle, necnon edificia dornus inferioris erecta sunt. Hic fuitnobis quasi murus a clextris et a sinistris. Hic septem fereatrnis servivit huic domui vakle fideliter et omniuo gratis, etsolummoi lo propter eternam remunerat ionem; multosquelabores pro nobis sust inui t . Omnis enim pecunia, que ex parteIValteri et Ghysberti Gil l is, germanorum et fundatorumecclesie, huic domui proveniû, per manus ejus laudabil iterexposita est. Hic cum clomicella Elizabeth, uxore sua, reliquithuic clornui post mortem utriusque x renenses annue, super

Page 19: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 6 { - _

domum i'habitationis sue in Borchsr,rata, pro anniversarioutr iusque, et pro lumine in nocte ante ja,nuaÀ paroi ambitus,quanclo fratres venirent atl Matutinas; i[em, o,]lru. de bonissuis propr i is ix renenses annue, quos quoni lam levare solebat inantwerpia supra domum inhabitationis domini Johannis cor-neli i, sacerdotis. sed tenrpore urortis sue dequitati fuerunt;volui tque, quod eadem pecunia ad recldi tus l t . ro, appone -retur. Quorl et factum est. De quo vide in l ibro reddituum.Et hoc pro anniversario patris sui et matris, in profestoMathie vel conceptionis virginis, sicut clare patet in ejustestamento. rtern, donavit nobis in lecto egritudini, .o* terciampartem precii, quod posset sibi provenire ex laboribus extraor.dinar i is habi t is in execut ione iestament i venerabi l is v i r i ma-gistr i conrart l i de sarto , p ie memorie, apud nos sepurt i .Fueruntque sibi assignat i per rel iquos executores xxv reuensessemel ; de quibus cesserunt nobis v i i j renenses cum xx placcisBrabantie.

Hic sepul tus est ante cr ictam januarn, s icut ipse in v i tasua plur ies i leside'avi t ; pet iv i tque uxor ejus in eoi lem se.pel i r i sepulc l r ro, quandocumque Deo praculr i t . volui tque ib if ieri testuclinern supra sepurchruur suum acl unam crucemcum uno vi t ro, et sculptura cruci f ix i ex adverso vi t r i , cum

laplde super sepulchrum, s icut aspic ier t ibus nunc clare patet .Cujus anima requiescat in pace, arnen.

Petrus defunctus i,n propria personû loqui,lur z

" Ghei l inct myns, heeren encle l ieve vr inden," Iok assche, clie hier l igh beneden,

" Was u knecht die u hier diende,

" Tot desen ghestichte in tyts voerleden,

" Ter orrl inanche van alden wercken,

" Van panden, cellen, reefter ende kerken.

Probi viri Petri colkies, de antwerpia, dlomus beate Marie

- 9 6 5 -

Magdalene sub Cruce in monte Calvarie, ordinis Carthusiensis,

in Lovanio, amici integerr imi, ib ique sepulbi , epi taphion de-

cirst ichon. (Sepul tus est enim ib idem in magno ambitu ad

januam introitus in parvum claustrum. Postmoclum vero acl

aliquot annos adjuncta est clomic,' l la Elisabeth Zellers, alias

Van Dieven, uxor sua, in eodem sepulcro. R,equiescant in

pilce, amen).

Hcus tu nosce tuam, mortal is l iomuncio, sortetn.

Hic Petr i Col l< ies pt i lv is et ossa jacent.

S,;u cellas, scu sacra vides hec tecta sacell i,

Omne lalroriferum soll icitavib opus.

Providus ad rnerces, opus ingeniosus ad omue,

Artifrcum calcar consil iumclue fuit;

Prisca fides, amor et probi[as, virtutis ymago

Vivida sub Colkies et stetit et ceciclit.I{unc, ubi mortali virtus dediu aurea vitam,

Dicite mortales : Vivit, an oppetiit ?

Guit ie lmus Bibaucius, v is i ta ior provincie ' Iheutonie, postea

vero electus pater reverenilus seu prior Carthusie eclidit...t)

De wlti,mo 'i,ngresszt mtt'làerttm i,n conuenttnn.

Item, hoc anno, quia, multe clevote rnatrone oppicli Lova-

niensis plur imum i lesideraverunt v idere conventurn nostrum,

antequam total i ter per incorporat ionem (que hoc anno facta

est) clauderetur, annuit nobis pater Nlartinus Aclorne, prior

Brugensis, pr incipal is v is i tator provincie nostre, unum diem,

quo omnes intrare l tossent et v idere. Et s ic elegimus quartum

cl iem Penthecostes. Quo die omnes intraverunt in tanta mult i -

tudine, quocl est mirum dictu. Obtul i tque lobis domicel la

Van den Rcel , hot testa valdc matrona, i i i j rut lerscs, unum

r) Les mois Êloquiu pulchritudinis ont été ajoutés au crayon par

une main toute récente.

:

Page 20: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 6 6 _

stuferum; itenr, doniceilus wirhermus van Noerdinc curndomicella Maria, uxore sua, pro deauratione ymaginis MarieMagdalene tunc noviter facte xxx stuferos. oblatumque fuira ceteris intrantibus usque ad vj renenses.

- rtem, sequenti feria quinta, circa rroram x ante prandium,

obiit Bruxelle morte valde subitanea ilrustris Engelberius,dominus de Nassouwe. Deus misereatur anime ejus.

Nota d,e 'i,nco,po,a'tione .huius .crrtywt

et de institutionepr0t20 1i?'00r0s.

rtem, hoc anno, ascendente veuerabil i patre arnoldo Hel-monlr pr iore do-mus antwerpie et convis i tatore provincie'ostre, ad capitulum generale, eodlem petente ae procurante,domus hec ad lauden Dei ordini nostro incorporata fuit, acdomus beate Marie Magdalene sub Cruce in monte Calvarienominata. Dt frater Joha'nes petri de Derf, monacrrus pro-

anc novellarn planiationem inurimis decem fere annis valdes ut primus prior dornus nostre].ns], pater Antwerpie, pervenitinis nostri, ac infirmus [fac]tus,rsepul tus estr . euo percepto,

principalis visiraror provi'cie, iii'Ii];: tl'îil,fl':Lï"ivenerabi l is sacramenti cum mult is prioribus et"procuratoribusordinis numero decem, et in octavis snrrumenti post can-tatam a priore Monachoruma missam de venerabi l i sacramentocum commemorat ione de sancto Spi r i iu , novus pr ior per

') Il y a, dans ce passage de ra chronique, prusieurs omissions faitespar le copiste du xvresiècle, auteur du manuscritde la Bibliothèque royale.Nous avons tâché de réûabrir re iexte autant que cela a été possibre.2) Domus Monach'orum, Monnikhuizen en Guerdre. yoyezy^Nnrn ae,Aardrijlæhundig woordenûoek, VII, p. l0bb.

- 9 6 7 -

predictum priorem Brugensem et priorem Delfensem in sedeut

prioris solempniter introcluctus fuit. [Iunc fratrem Johannern,

pr iorem, anno xvcvjo capi tu lum generale feci t professum hujus

domus, cum quo tempore incorporat ionis fuerunt adhuc qua-

tuor f ratres sacerdlotes, quorum nomina immediaie sequuntur.

statimque, misso nuntio, vocatus fuit et aclvenit frater wil

helmus de Mechl in ia, monachus professus domus Dysiensis ;

et sic cum novo priore I 'uerunt sex monachi. Vocatus etiani

fuit frater Lucas, conversus domus Bruxelle. Àd laudem oû-

nipotentis Dei, qui esl, beneclictus in secula.

I tern hoc anno erecta et edi f icata fu i I in pal te septentr io.

nali, proxime ad cellarn rnagistri Symonis dle Siusa, pie memorie,

quondam prepositi Mec[eliniensis, cella cutn ambitu suo

inscripta l itera scil icet...r, nomine probi et honesti viri Àdriani

Van Flelwigen, receptoris regis in Lovanio, hoc modo. Dequi

tavit enirn a nobis vii j cum dimidio renenses, quos levare

consuevimus supra i lomum sue inhabitationis ex parte magistri

Egidii de Platea, mediantibus c et lxxx renensibus. Et pre-

terea tleit it nobis ailhuc c coronasl communes. Et clesideravit,

quod eaclem pecunia recepta ab eoilem ex dequitatione preil icta

simul apponeretur pro eil i f icatione unius celle cum pecunia

sua; ipse preter ista aclhuc satisfaceret carpentario, scil icer

rnagistro Godefrido, de omni opere l ignario ; quocl et fecib.

Habui t enim xc renenses. Nos vero consi l iurn habenbes cum

magistro nostro Adriano de lrajecto, tunc temporis decano

ecclesie sancti Petri Lovaniensis, deinde pos[ aliquot, annos

Ponti{icis Romani bene merit i, quotl l icite eL secuuilum Deum

hoc possemus facere, quia pecunia i l la in principio inchoationis

hujus domus assignata fuit, ut dicunt, per dictum magistrum

Egidium de Platea pro erectione eclif iciorum domus ; acl

t, La place est laissée en blanc. Molanus donue à cette cellule lalettre R.

Page 21: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 0 8 _

vit,andum tamen omnia inconvenientia, QB€ possent oriri,quia s ine l icent ia patrum non b.oe f ier i 'porr ' r i , annuentespet i t ioni sue, quia domui valde ut i l is * . ' . " potrr t , et inm,lt is sepe profuit, eamdem pecuniam iterum ai redditus ap-posuimus, s icut patet in l ibro recldi tuum , eodem annosperantes nichi lorninus eamdem summam pecunie apponerei ' edi f ic io i l l ius celre de grat ia elemosinaroÀ, quu,o DominusDeus daturus est nobis. euod et fac[um .r t . Éu'r*posi t is veropro eadern cella, et quomodo fuerit reparata, ,t qooroodoerexerimus arnbitum cluoad tres fenestras ante ceilam dictipreposi t i Mechl in iensis, et quomodo iustauraver imus murumibidem, qui anbe al iquob uool . ceciderat , p lene habes in l ibrorationum ejusdem celle clicti receptoris.

Seqtttr,rtttn, moclo ah i,,i,ti,o ,i,ttcor|iorati,oni,s ltajus clomus aene-rulti'li,rr,nz relig'iosoramz f,atrurn rlosfuorum sec-uttrlr,m a,lzn,rzrrn,nzen''tir'tnz et ctri,erum cr[.'sxtrrl arJ orcrirem receltl,ï,o,es, ltroifessiones,pn'inai,tie, et ante omnia eorumrJent.roea eot,tm ,atari,cia.

n,lJt,na' d'c cognonzàna, ac

Anno Domini quo supra, ipso die Mauricii, f inito prandio,f r r i t proposi i r - rs et unanimite*ràcepûos ad osculum magister pe_trnsi le Àemsterr lammis, promotu. Lovani i incastro, f i l ius Mar_t in i coenomento apotheàar i i . Hic fu i t pr imu, o,noio* nostro-rnm, in hoc sancta Dei c lomo ad raucrern et honorem ejusdem iu-vest i tus, sci l icet p" octobr is, et anno sequent i eodem temporepr.fessus. Hic celebravit primitias suas presentibus amici-ssuis et expe'sas egregie facient ibus, anno xvcvi j , x i i j juni i ,domin ica d ie .

I tem, x i i j octobr is, in dominica die, f in i to prandio, fu i t pro-p's i tus et unanimifer receptus adl statum conversi et ad osculumFlenricus cle Fleynsberg , qui servivit nobis fit leliter ferevj annis ante incorporationern cromus, sub bona spe futurerecept ionis. Ei xv ejusdem mensis fu i t invest i tus, et aunose quen[i i;rol 'essus.

- 2 6 9 -

Item, ipso die Bricti i , frater Johannes cle Lovanio, Vekestylseu Blauwensteen, qui primus omnium (ut superius patet){'uit hic missus ante monasterii inchoationem et tunc vicarius

irr imus domrrs, celebravi t annum suum jubi leum. Factumqueest bonum l,randium eodem die, cliversis amicis i lomus con-tribuentibus omnia necessaria.

I tem, ipso die sancte Kather ine, v i rg in is et rnartyr is, fu i trecepIus acl statum donabiac invesbi tus f raber l lenr icus Daniel is,rle Brouwershaven in Zelandia; qui servivit nobis ficleliter fercvj annis ante incorporationem domus sub bona spe futurr,recept ionis. Dominus bene vertat .

ltem, ipso die sancti Andree, apostoli, f inito prandio, fuitproposi tus f ratr ibus et unanimiter receptus ad stat ,um monachietad osculum'Andreas de Aemsterdarnmis, eodem temporcvisitansr in pedagogio Porci, f i l ius clomini Andree Aemsterdam-mensis. Hic ipso die beat i Johannis, evanEel iste, in natal ibusfui t invest i tus, et anno sequent i , eodem dre professus I et annoxvcix, xvi j juni i , celebravib pr i ru i t ias suas. lste f rater Àndreastuit multo tempore laudabil is eb hu,jus domus secundus sacristz, "

Anno n?,oucuo.

Hoc anno, ipso die Ant l roui i , abbat is, f in i to prandio, fu i tproposi tus f ratr ibus et unanimiter recept,us ad statum monacl i ie t ac l oscu lum Theodor icus de Eemste , v icu lo quodam propr ,Haer lem, turrc teurpor is v i - r i tans phalasz jur is iaruur. Et i i ,

1-rrofesto Cat i rcdre sanct i Petr i fu i t invest i tus, que fui t . . .3 fer i , rante dorninican Oculi. EI i inno sequenti, e<.rrlem die, presen-l ibus parent ibus et arnic is suis, solemniter feci t professionem;r.oclemque anno, in solemnitate Visitationis gloriose Virginis

t) Vî,si,tans, fréquentant les cours.t) Il y a évidemment ici une erreur commise par le copiste du

xvre siècle ; il faui lfte scholas.t) Ira place du chiffre est laissée en blanc.

Page 22: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 7 0 -

Marie, celebravi t pr imit ias suas. Hic et iam fui t bonus pictor,ac dil igens formaior et f lorator l i terarum inclustrius valde ;posteaque multo tempore vicarius ejusdem domus ac novi-tiorum instructor, omnibus fratribus semper obsequiosissimuset verus pacis amator. Hic etiam habuit fratrem suum ger-manum, Johannem, sacerdotem, in eoclem ordine et domo, dequo hic infra.

Item, anno quo supra, xvi juli i , f init is Vesperis, fuit pro-positus fratribus et unanimiter receptus acl statum monachi etad osculum dominus Àmelricus de Bruxell is, sacerdos secularis,qui aliquo tempore servivit in eoclesia sancti Jacobi, apostoli,super Biest; etxxii j ejusdem rnensis, hoc est altera Marie Mug-dalene, fuit investitus, et anno sequenti professus.

Item, anno quo supra, altera Mauricii et sociorum ejus, postVesperas propositus fuit fratribus et unanimiter recept,us adstatum monachi et ad osculum Johannes Pavonis, de Aemster-clammis, f i l ius domini Joharrnis Pavonis Aemscerdammensis.Et in die professionis i l icti fratris Petri Apothecarii, de Aem-sterdammis, fuit investitus scil icet, secuncla octobris, et annosequent i professus. Hic anno xvcvi j , in c l ie sanct i Luce,evangel iste, celebravi t pr imit ias suas.

I tem ânno quo supra, in festo Clement is, martyr is, quodaccidit in dominica, in colloquio fuit proposil,us fratribus etunanimiter receptus ad stntum rnonachi et acl osculum ma-gister \Milhelmus Raveschot, f i l ius Ludowici Ra,ieschot, civisLovaniensis, promotus Par is i i et sacerdos ; qui a l ic luo temporeserviv ib in ecclesia sanct i Michaël is Lovaniensis. Hic invenibgrat iam coram clomina Kather ina van Oppendorp, re l icbaquondam clomini Johannis van Beloys, mi l i t is . Cujus tunccel la fu i t perfecia, et rogavi t pro dicto magistro Wi lhelmo, uteâm posset inhabi tare ; quod e[ factum fui t . Et providi t s ib ic le omnibus necessar i is suis, tam cle vest ibus quam utensi l ibuscel le. Hic invest i tus fu i t eciarn acl pet i t ionem i l ic te domine

_ 27,1, _

ipso r l ie Kather iue, v i rg in is et marbyr is. Et quia huic magistrotrvilhelmo accidit, quod Dominus ait in Evangelio : Hii sunt,qui arl tempws creclunt, et i,n tempore temlttati,on'i,s t.ecertrunt,idcirco anno sequent i , dominica die post festum Dyonis i i ,congregatis fratribus in capitulo, absolvimus clictum magis-trum vfl i lhelrnum a congregatione et consortio nostro, quianon recta v ia incedebat in observant i is orc l in is eb, ut ipse cl ice-bat, r igorem ordinis in abst inent i is , et je juni is, et in s i lent i iet cel le observant ia, servare non poterat . Ei d ie sequent irerl i i t ad seculum.

Hoc anno generosa et nobil is domina l(atherina oppencrorp,fi l ia Johannis oppendorp, civis Lovaniensis, relicta quonilamilomini Johannis de Beloys, milit is, funclavit hic atque erexitunam cel lam cuur ambitu suo valde preciose, que processutemporis perfecta atque consummata fuit quoacl omnia requisitasua. Et est proxima celle magistri conrardi de sarto. onusvero istius celle habuit Nycolaus cle castro, hospes in atbotreone, bonus fautor et amicus domus. De opt ima ejusi lemdonat ione vide plane in l ibro recldi tuum. r- , i tera huic cel leinscr ipta esb E.

I tem, hoc anno, c i rca festum Anthoni i , v is i tandi erat ia fu i tapucl nos honestus vir et nrercator Ghysbertus Gii l is , cl lmfratre suo trValtero Gil l is, pie memorie, clefuncio funclatorecclesie nosire, dedi tque nobis in elernosynam trni lecirn c lu-cato-s Hungar ie, valentes xx Tenenses, ix stuferos, pro incl i -gent i is nostr is et necessar i is coquine, et precipue acl erneni lumadhuc unam veccam pro junior ibus et novic i is f ra i r ibus nos-tr is. Quod et factum fui t . rdern [misi t ] nobis de Bergis innundinis Bergensibus post Pascha unurn dimicl ium vas but i r i ,et cui l ibet f ratrum unum panem de sucaro usque acl x i i j . I temadhuc casu, quo frater Johannes de Leodio reciperetur apuclnos in donatum, pro pi tant i is f r : r t rum dedi t i , j f lorenos phi l ippi .sed recessi t is te, et redi i t ad conventum suum, uf nobis dix i tse facturum eodem anno, circa festum tr{auricii.

Page 23: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 7 2 -

Idem, postquam convaluisset de valde magnis et multis in-firmitatibus, misit nobis cle Bergis circa octavas VisitationisMarie cenl,um libras grossorum tr'landrie, hoc est vic renenses,ad opus camere hospicii et coquine arl statim inchoancle. Quecoquina statim fundari cepit, camera vero hospicii ante tresvel quatuor annos cum suo penore fundata fuit. Anno vero,sequenti totum opus i l lud per Dei gratiam complebitur.

fdem misit nobis adhuc circa festum Mathei, apostoli, deAntwerpia unum bonum equum precipue pro l ignis pro opercpredicto et necessariis adveheridis. Item, domicella Mactrti lcl is,uxor Ghysberti, dedit nobis in Adventu Domini j corbemficorum et j corbem racemorum cum vj l ibris amigdlalarum;item adhuc j bonum pottum stanneum rle xvii j stuferis. Do-minus Deus retribuat eisilem, quia valdle bene meruerunt t lenobis.

Item, domicella Maria Van Hasselt dedit nobis unam tabu-lam cum ymagine ailorancle Trinitatis et coronatione Virginisgloriose et quatuor angelis ; que stat in capitulo.

Item, honesta domicella Margareta Custers, alias Van[faemborchk, de clomo Bergensi, contulit huic clomui in puramelemosinam pro prebenda unius monachi, et acl siatim resignavitex manibus suis coram notario ec testibus, unum redtl itum dexxvj renensibus. rsta dotatio posita freit super cellam magistriNicolai Drevser. Deus retribuat.

Item, hoc anno, vij octobris, generosus et nobil is dominusde Bergis donavit nobis coram vil l ico et scabinis oppicliLovaniensis vj bonaria cum ii j jurnalibus terre arebil is, hicextra porbam clictam Groofportam in diversis locis sita, sicutl itera scabinalis bene declarat; quod tunc temporis habebai inpactu sive arendatione Johannes Paeps, colonus. Et valebantannnc xii i j modios sil iginis. Dt hoc pro sustentatione uniusmonachi seu dotat ione unius cel le. Que dotat io assignata fu i tsupra cellam angularem et proximam ad cellam walteri et

_ 2 7 3 _

Ghysberti Gil l is, fratrum, l itera scil icet...t, qua tunc tempotis

servabatur refectorium nostrum, quam tletlimus sibi. Peti-

vitque humiliter orationes fleri pro se et statu suo et amicis

suis. Benedicatur a Domino.Preter preclicta atlilixit nobis iclem dominus in pecuniis

ducentos renenses pro reparatione ejustlem celle et ambitus

ante cellam, et adhuc ij" renenses ad complendum cameram

hospitii cum coquina, que tunc temporis erat sub manibus.

Àlias edificasset novam cellam; sed acl informationem quo'

rumilam amicorum domus sic ordinavit, ut predictum est,

quia hoc nobis magis utile et convenientius fuit. Preilictam

summam ii i5" renensium postmodum recepimus et acl opus

suum, ut supra dicitur, exposuimus. Ttem, investit i fuimus in

predictis septem jurnalibus feudalibus anno sequenti, xi j au-

gusti, Bruxelle in curia domini Bergensis, in presenti2 domini

van Berssele, locum tenentis feuclorum, et virorum.

Item, anno Domini mocccccoxxviijo pro meliori reparatione

celle ejusclem et tabula ante cellam in ambitu ileclit ailhuc c et

quinque renenses. Dominus Deus eitlem retribuat in nortis-

simis.

Anno Domini' rac a;io.

Hoc anno, xi junii, scil icet ipso die Barnabe, quo die tunc

aceiilit festum Venerabilis Sacramenti, finito pranclio, in collo-

quio fuit propositus et unanirniber receptus ad statum conversi

et ad osculum Nycolaus Balkebreker, de Aemsterdammis.

II ic, rl ispositis rebus suis. xi3 juli i , scil icet in octavis aposto-

lorum Petri et Pauli, ptesente Henrico Opt Mere, de Aem-

sterilammis, magistro suo, cui muli is annis servivit, investitus

{) II existe quelques traces cl'un V effacé.2y Lisez presentia au lieu d.e presentd .3) II faut sans doute ue et non pas zz'; car le dernier jour de l'octavê

cles apôtres saints Pierre et Paul tombe le 6 juillet.{ BAlur.ncrrs XIV,

Page 24: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 7 4 -

fuit. Iste anno sequenti, vt" maji, rigorem orilinis servare nonvalens, recessit a nobis et mitiori ori l ini se trail idit.

Hoc anno, ipso ilie sancti Laurentii, martyris, finito pranclio,in colloguio propositus fuit fratribus et unanimiter arl statummonachi et acl osculum receptus Cornelius Fekercley, deÀemsterdammis; cujus germanus ex parte patris eodem tem-pore, scil icet pater Lambertus, fuit prior Aemsterclammensis.Hic, dispositis rebus suis, xix augusti, viclelicet iu profestoBernarcli, ad honorem Dei investitus fuit; et, anno revoluto,eodem rlie fecit professionem. IIic etiam anno xvcviij, primadie oclobris, celebravit primicias suas. Iste frater Corneliuspostmodum germanum suurn carnalem, Eranciscum nomine,eciam secum traxit acl ordinem in hac domo. De quo videinfra. Hic etiam varia et longiturna egritudine laborans, inbrevi explens tempora multa, per pondus egriturlinis tandempervenit ad somnum mortis anno xvcxix, in principio anni,ipsa nocte Circumcisionis Domini. Requiescat in pace.

Itern, obiit hoc anno Lovanii, vij marcii, venerabilis virmagister Johannes Moederloys, sacre pagine professor eximius,qui legavit nobis in testamento suo unum bonum calicem,quem ei clono dedit reverendissimus quondam in Christo paterac dominus dominus Henricus de domo Bergensi, episcopusCameracensis, sicut in pede ejusclem calicis inscriptum habc-tur; qui etiam pes, ut nobis postea relatum est, de cuproest. Idem magister noster paucis diebus ante mortem sualndedit nobis paryam tabulam opere plumario tactam de Presen-tatione Jesu in templurn.

Hoc anno erecta fuit cella honeste domicelle KatherinePinnox, sororis quondam Luclovici Pinnox, multo temporevil l ici majoris oppidi Lovaniensis, relicte quonilam clomicell iLiberti Meldert, scil icet l i tera F , et valde legaliter expens isejusdem clomicelle cum ambitu suo, testudine, pavimenùo, vi-tris ceterisclue attinenti is suis omnibus usque ad finem cleducta;

* 2 7 5 _

cluam et bonis redditibus clotavit. Obiit anno xv"xii jo, in

profesto Gregorii, pape, hec honesta et nobil is clomicella.

Item, cum in majo hoc anno prior noster esset in Bergis

apud Ghysbertum , patrem nostrum et fundatorem ecclesie

nostre, i ledit ei in primis unum bonum corbem racemorum;

item, ad.huc xxxii i jr vel v l ibras cere; item, unum int'egrum

grossom pannum pro pueris nostris vesbienil is. Item, moclico

tempore post misit nobis aclhuc unum bonum equum pro

necessariis nostris ailvehenil is. Item, adhuc misii cuil ibet

fratrum unum panem sucari. Et dor:ricella Machiilclis, uxor

ejus, misit nobis unem integram rubram sargiam pro ij cortinis

acl summum altare. Item, misii nobis aclhuc unum vas cum

avellanis; item, unam cistam cum multis itrstrutnentis scrini '

f icum, quibus preterit is temporibus ipsemet cum fratre suo

waltero in oppiclo Brugensiz usus fuit. Erant enim ali-

quandlo i l l ius artis ; postea simul se declerunt ail mercantias,

per quas acl magnas devenerunt divit ias. Item, idem Ghys-

bertus commoilavit nobis boc anno, pro completione hospicii

et coquine, acl quod opus anno preterito inchoanclum liberaliter

clonaverat s l ibras Tlanilrie, aclhuc i i i j . phil ippos, valentes

vc renenses Communes; sei l hOS vc reneuses COInmuneS, CUm

iclern Ghysbertus esset apuil nos visitationis gratia anno x,

c i rca pr incipium august i , remisi t nobis pure propter Deurn ;ita quod nictri l de eadenr pecunia atl manus suas vel amicorum

suorom unquam vellet pervenire ; cum hac conclit ione tamen,

quod de eaclem pecunia ambitus, ubi aclhuc est incompletus,

quoad testuclinem et pavimentum successive perficeretur casu,

quo per alios non fieret. Benedicatur a Domino'

Item, hoc anno, xvij maji, que fuit dominica Rogaiionum,

nobil is clominus Jacobùs de Croy, tunc temporis reverenil is-

1) Il doii y avoir, avant le mot uel, une omission faite par celui qui a

copié le document au xvle siècle.2) II y a encore, en cet endroit, ulle erreur commise par le copiste

d.u xvte siècle. Au lieu de Brugensi il faut lire Beryenti.

Page 25: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 7 6 _

simus in Christo pater dorninus Cameracensis, consecratusfui t apud nos in episcopum cameracensem per reverendissimosiu Christo patres et dominos magistrum Nicolaum de Rutere,episcopum atrebatensern et s'ffraganeum cameracensem,qui fecit officium, et suffrapçaneurn coloniensem. Ex partecujus recepimus tres philippos pro pitantiis fratrum pretervinum, quod nobis copiose ministravit ex curia sua. Reman-seruntque apud nos, peracto officio, octo candele ceree, que_libet unius l ibre, et due tede vii j l ibrarum. Benedicatur aDomino.

f tem, hoc anno, sabbato quatuor temporum, in v ig i l iaMathei, apostoli ct evangeliste, honesius vir augustiuus optenBerch, civis Lovaniensis, viduus et bonus amicus domus,donavi t nobis i ' e lemosinam unum bonum cal icem cum patenasua, totum argenteum et deauratum, cum ij urceolis seu am.pullulis etiam argenteis, et uno corporali et coopertorio seucus[odi cle panno aurato. Hic obiit anno [mv.] vii j in Lovanio,xxi j juni i ,hoc est in die Corpor is chr ist i ; qui legavi thuic domuiin testamento suo vij renenses communes hereditari i red-di tus, etc. R,equiescat in pace, amen.

Anno rucaijo.

Hoc anno, ipso die Àgnetis, virginis, simul recepti fuerunrad statum donati, professionemque. fecerunt frater Johannesde l.,eodio eû frater Robertus de .....t Hic frater Johannesmulto tempore serviv i t , nobis; fu i t enim borrus calcear ius et ,laboriosus operarius in exterioribus rebus conventus ; sed, quiaprius professionem fecit in quadam abbacia ordinis sanctiz apuclBergam juxta c iv i tatem Niederbergensem, hic, impetratalicentia de abbate suo, sicut l i tera declarat, quam apportavit,rediit ad nos, et propter laudabilem conversationem suam et

t; La place du nom est restée en blanc.') Le nom rlu fondateur do I'ordre est passé dans le manuscrit.

- 2 1 7 -

multos labores, quos habuit, apucl nos benigne et charitativedie predicta receptus fuit. Etpredictus Rober{,us mul[o temporepr ius serviv i t nobis. Hic opt imus cocus et sol ic i tus laboratorfuit in officio coquine.

Ifoc anno, xxix juli i , post prandium in colloquio fuit pro-positus fratribus et unanimiter receptus ad statum monachi e+"ad osculum Henricus de Àlcnraria. Hic, rl ispositis rebus suisin oppido, ter t ia august i ad honorem Dei fu i t invest i tus ; et ,anno revoluto, eodem die feci t professionem. Hic obi i t juvenis

et c lyaconus anno mvcx, v i mensis juni i . Requiescat in pace,ârnen.

Hoc anno, in festo Bartholomei, apostoli, post pranil iumin col loquio fu i t proposi tus f ratr ibus eb unanimiter receptusad statum monachi et acl osculum magister Cornel ius Theodr ic i ,t l , : Leydis, promotus Lovani i in pedagogio Castr i . Hic, i l ispo.si t is rebus suis hic in oppic lo, non enim post recept ionemrepetiit patriam suam, nec domum matris sue, sed statim alteraNativitatis Virginis Marie adl honorem Dei fuit investitus; et,anno revoluto, eodem il ie fecit professionem. FIic etiam cele-bravib primitias suas anno x, circa festum Barnabe, apostoli .Hic et iam di lectus Domini , in brevi explens tempora multa,non plenus i l ierurn sed oper ibus bonis et v i r tuosis, obclormivi tfeliciter in Domino sacerdos, anno mvcxij, x maji. Recluiescatin pace, amen.

Hoc anno, in festo Mychaëlis, archangeli, post prandiumin colloquio fuit propositus fratribus et unanimiter receptusad statum monachi et ail osculum Petrus Jacobi, cognomentoPancraes. Hic, d isposi t is rebus suis in pntr ia, xxvi i j novem-bris acl honorem Dei fuit investitus I et, anno revoluto, eoilemilie fecib professionern. Hic anno xi celebravit prirnit ias suasin festo Epyphanie Domini. Iste frater Petrus post aliquotannos, propter nimiam debil itatem suam, ad magnam instantiammagistri Brunonis, sacerclotis secularis, germani sui, ail junctaetiam supplicatione visitatoris provincie nos{,re, per capitulum

Page 26: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 9 7 8 _

generale emissus est pro recuperat ione sensuurn suorum adAemstelredamum v vel v i mensium tempore. Sed, prochdolor! non perveniens acl f inem sibi concessi temporis, d iemclausit extremum ; sepultusque est ibidem apud fratres nostrosCarihusienses prope Aemsterdammis.

rtem, cum circa dominicam Rem,i,ràscere prior noster essetantwerpie in congregat ione patrum, honesius v i r Gobel inussteegmarr, c iv is Antwerpiensis, mercator ac magnus amicus etbenignus hospes noster, addix i t nobis cum uxor" .o" hospic iumdomus sue, quoad vixer i t . Decr i t nobis in pr imis j corbem f ico-rum ; item adhuc ij phil ippos ad emenilum nece*.uria. Idemdedit nobis in nundinis penthecostes i vas cervis ie, vulgo

;jzrgpten bi'er, sicut pluries superioribus annis fecit; et alùsrnul tas eb magnas elenrosinas contr ibui t sepius.

I tem, ab eodem recepimus hoc anno diversis s ic ibus quin-Hentos f lorenos aureos semel , const i tuentes v l j " .*nÀ.r .communes, ad opus unius celle, I itera scil icet H ; que hocanno fuit erecta et cooperta, quamvis nondum compreta, simulcum cel la reverendissimi in chr isto patr is ac domini magistr iNycolai de Rutere, episcopi atrebatensis, l i tera scil icel G,que ul t ima est ad meridiem, et is ta pr ima ad occidentem.Completa vero cel la, quicqui i l supercresci t , apponetur adredcl i tum. Berredicantur a Domino.

Anno ma"ai,ijo.

r tem, hoc anno, c i rca conversionem sa'ct i paul i , apostol i ,honestus v i r et mercator Ghysbertus Gi l l is , cum fratre suofundator ecclesie nostre, misi t nobis per Henr icum, donatumnostrum, de Bergis, in primis cuil ibet fratrum unum panemsuccari 'sque ad xii j panes; item ij corbes ficorum, valentes vsolidos, vj denarios; item unum corbem racemorrm cle lxxxvlibris, c pro ix solidis vj de'ari is ; ite.m c et I l ibras stocvis, cpro i i j cum dimidio renensibus. Item, eodem tempore Theo-dricus van cuner, maritus domicelre Jorranne, .o**i. Macrr-

- 2 7 9 -

ti ldis, uxoris clicti Ghysberti, etiam deil it nobis I l ibras siocvis.

I tem, domicel la Macht i ld is, c l ic t i Ghysbert i uxor, misi t nobis

circa festum Ascensionis pannum de albo damasco pro una

casula fiendâ. Iclem Ghysbertus statim post nundinas Penthe-

costes misi t nobis unum bonum et preciosum equum, et in

nundinis Bergensibus adhuc j corbem racemortlm. Benedicantur

a Domino.Obiit hoc anno in Lovanio, circa principium maji, honestus

vir TVilhelmus Bouchout, t le Trajecto Inferiori, bonus amicus

domus, qui rnul t is annis donavi t cui l ibet re l ig iose persone in

Lovanio pro solemrritate paschali j waelpodiumr vini renensis

et j album panem. R,equiescat in prce, amen. Audivi t le isto

Wilhelmo, quod habuer i t quinquaginta proles; an verum

sit nescio; de uxore sua nul las habui t . Sepul tus fu i t tem-

pore (sa'c) ante ambonem in medio ecclesie apud frattes Au-

gust inenses.Nota: IIoc anno, circa finem junii, cum venisset ad nos

visitandi gratia reverendissimus in Christo pater dominus

Bernardinus cardinalis Seguntinus tibuli sancte Crucis in

Jerusalem et legatus cle latere, concessit de plenaria Sedis

Apostolice auctoritate cunctis Cliristi f idelibus locum hunc

visitantibus et manus acljutriees porrigentibus bis in anno,

vit lelicet in utroque festo Crucis , hoc est Inventionis et

Exaltationis, septem annos indulgentiarum perpetuis futuris

temporibus. Actum est hoc cofem mult is tesf ibus in anbi tu

hujus monaster i i juxta januam nole, d ie et anno, quibus supra.

Item, obiit in Lovanio, ipso clie Crispini et Crispinia,ni, mar-

tyrum, honestus et c loctus v i r ac sacerc ' los, magister Johannes

Allarcli, de Ilelmont, bonus amicus clomus et religiosorum

amator, qui fratribus nostris sepissime solebat verbum exhor-

t) , l\alpot, waelpot, dialectus Lovaniensis, eene pinte, hal,uen pot ;quasi dicerel,;w Gal,licum poculum, vulgo wnl,podium. u l(tr,unus, frl'11m'o-logicon, w Walpot.

Page 27: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 8 0 _

tationis proponere, et eosdem exempro honeste sue conversa-tionis plurimum edificare. Hic legavit nobis in testamento suodomum sue inhabitationis cum quadam domo ibidem posteriore,pro sustentatione unius monacrri et dotatione unius ceilebreviter ediûcande de bonis suis, l i tera scil icet r, sicut desicre-ravit et magistro nostro adriano, decano eccresie coilegiatesancti Peiri Lo.vaniensis, postmodum pontif ici Romano, vivavoce coram testibus incicavit, quamvis hec non habeantur inteÀtamento suo.rtem, hoc anno funclata et erecta fuit cella cum ambitu suoexpensis et nomine generose et i i lustris domine Magdarene,consortis nobil is donrini Guirelmi de servia, vurgo de cyvers.

lt :rt in parte aquilonari proxima acl celram Acrriani vanHeylwigen, receptoris principis nostri, r itera scil icet el.Anno Ttoryciso,

fuit propositus fratribus et unanimite'r r..r ito. acl statummonachi et ad oscurum magister Theodr icus, cognomentoPersyn, de aemsterdammis, iromotus Lovanii in peclagogioPorci' Hic habuit in orcrine patruum, doctorem in utroquejure,. qui aliquanrlo fuit prior àoro, Delfensis et convisitatorprovincie nostre. Idem habuit aliquando in eadem domo fratremutonachurn et sacerdotem. Hic *ui i l nou.mbris, hoc est in oc-tavis sancti Martini, ad gloriam ei honorem Dei fuit inves,titus,et anno seguenbi, .oq.T die, fuit professus. Hic anno xvcxi, xxijjunii, videlicet dominica die in *t*ui. venerabil is sacramenticelebravit primitias suas, presentibus multis amicis suis et matre.l l ic postea, anno xv, institutus fuit procurator. euomoclovero hic pater Theodricus- persyn post patris Johannis Derphi,primi prioris domus, absolutionem fuerit electus in secundumpriorem domus, vide prene in l ibro cartarum visitatorum pro-vincie, anno xvc xxv.

t) La lettr.e Q a été changée plus ùard en R.

- 28r

Anno rnucfio.

Item, anno Domini quo supra, xi die april is, recepti fueruntail statum donati professionemque fecerunt fratcr Luclovicusdle Lovanio, sartor, qui fere i i j annis servivit nobis, et frater

Cornel ius Johannis, de Haer lem, et iam sartor.ftem, [anno] (luo supra, xxi april is, ipsa dominica clie, f inito

prandio, fuit propositus fratribus et unanimiier receptus ad

statum monachi et ad osculum honestus vir et laudabil is

conversationis magister Adrianus Boodt, de Brugis, promotusParisiis. Hic', cl ispositis rebus suis, vi augusti, videlicet in clie

Sixti, pape, presentibus rnultis venerabil ibus viris, ad gloriamet honorem Dei investitus fuit, et anno sequenti prof essus ;anno vero xii adl honorem Dei celebravit primitias suas. FIic,paucis annis expletis in ordine, bono fine obclormivit in Domino,sacerdos Dei alt issirni, uragnus bertefactor domus sue et plenusoperibus bonis, anno xvcxii i j , xir april is. Requiescat in pace,amen.

Obi i t hoc anno in Lovanio, xvi i j juni i , honesta matrona etclornicella Elizabeth Zeellers, alias van Dyeven, relicta quonclarnhonesti viri et magni amici et benefactoris domus ac totiusopcris nostri principalis architecti Petri Coelkies, de Àntwerpia,sepul t i ante januarn parvi ambitus ante v j ânnos i {ue s imulcum marito suo in eoclem sepulchro sepulfa est.

Obiit hoc anno in Lovanio, prima juli i , honestus et scien-tif icus ac devotus vir, necnon et pauperum amator ac largi-f luus clistributor, magister Johannes de Palude, cle Antwerpia,bonus amicus et fautor domus, sepultus in ri ie VisitationisMarie Virginis apud Fratres Minores, in loco capitulari, inhabi tu eorum. Qui legavi t nobis in testamento suo i j renensespro una pitantia; item adhuc v renenses pro negociis fra-trum ; item adhuc ii i j renenses hereditari i reclclitus pro inter-tentione lampadis in choro ante Vcnerabile Sacramentum.Hic etiam contulit nobis superioribus anuis acl ciborium

Page 28: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_2sb_tationis proponere, et eosdem exempro honeste sue conversa-tionis plurimum edificare. Hic legavit nobis in testamento suodomum sue inhabitationis

"o* qoudam domo ibidem posteriore,pro sustentatione unius monachi et dotatione unius cellebreviter edificande de bonis suis, l i teru .ri l i .rt i , , i .ut desicre-ravit et magistro nostro adriano, decano e.cresi* coilegiatesancti Petri Lo.vaniensis, postmodum pontif ici Romano, vivavoce coram testibus incicavit, quamvis hec non habeantur intestamento suo.

rtem, hoc anno funcrata et erecta fuit ceila cum ambitu suo,expensis et nomine generose et itustris domine Magdalene,consortis nobil is clonrini Guilelmi.de servia; *,-" de cyvers.*

est in parte aquilonari proxima ad .. l lu*- Adriani vanHeylwigen, receptoris principis nostri, l i tera scil icet er.Anno lfi,oqic|go.

Hoc anno, ipso die sancti Martini, episcopi, f inito prarrdio,fuit propositus fratribus et unanimiter r... i ,", acl statummonachi et adl oscurum magister Theodricus, cognomentoPersyn' de aemsterdammis, iroo,otos Lovanii in pedaeogioPorci' Hic habuit in or,inl putrour, doctorem in utroquejure,. qui aliquanrro fuit prior ào*o, Derfensis et convisitatorprovincie nostre. Idem haÈuit aliquando in eadem domo fratremrronachum et sacerdotem. Hic *uii l nou.mbris, hoc ..t in oc_tavis sancti Martini, ad gloriam ei honorem Dei fuit investitus,et anno sequent i , ro l . ï d ie, fu i t professus. Hic anno xvcxi , xxi jjunii, videlicet dominica dil ;n *tuoi, venerabil is sacramenticelebravit primitias suas, presentibus murtis amicis suis et matre.l l ic postea, anno xv, institutus fuit procurator. euomocrovero hic pater Theodricus. persyn post patris Johanuis Derphi,pr imi pr ior is domus, absorut ionem fuer i t e lectus in secundum

:T:::* domus, vide plene in l ibro cartarum visitatorum pro_vlncte, anno xvc xxv.

') La letrre Q a été changée plus tard eu R.

- 28{

Anno rt'ucfro.

Item, anno Domini quo supra, xi die april is, recepti fueruntadl statum clonati professionemque fecerunt fraicr Ludovicusde Lovanio, sartor, qui fere i i j annis servivit nobis, et fraterCornel ius Johannis, de Haer lem, et iam sartor.

ftem, [anno] quo supra, xxi april is, ipsa dominica die, f initoprandio, fuit propositus fratribus et unanimiier receptus adstatum monachi et acl osculum honestus vir ei laudabil isconversationis magister Aclrianus Boodt, de Brugis, promotusParisiis. Hic, dispositis rebus suis, vi augusti, vi i lel icet in clieSixti, pape, presentibus rnuli is venerabil ibus viris, acl gloriamet honorem f)ei investitus fuit, et anno sequenti professus ;anno vero xij ad honorem Dei celebravit primitias suas. Hic,paucis annis expletis in ordine, bono fine obclormivit in Domino,sacerdos Dei alt issimi, magnus benefactor clomus sue et plenusoperibus bonis, anno xv.xii i j , xir april is. R,equiescat in pace,amen.

Obi i t hoc anno in Lovanio, xvi i j juni i , honesta matrona etclornicella Elizabeth Zeellers, alias van Dyeven, relicta quonclarnhones[i viri ei magni amici et benefactoris domus ac totiusopc,ris nostri principalis architecti Petri Coelkies, de Antwerpia,sepul t i ante januam parvi ambitus ante v j annos; que simulcum mari to suo in eodem sepulchro sepul ia est .

Obiit hoc anno in Lovanio, prima juti i, honestus et scien-tif icus ac devotus vir, necnon et pauperum amator ac largi-f luus distr ibutor, magister Johannes de Palude, do Ântwerpia,bonus amicus et fautor domus, sepulbus in ri ie VisitationisMarie Virginis apud Fratres Minores, in loco capi tu lar i , inhabi tu eorum. Qui legavi t nobis in testamento suo i j renensespro una pitantia ; item adhuc v rerenses pro negociis fra-trum ; item adhuc ii i j renenses heredibarii reclclitus pro inter-tentione lampadis in choro ante Vcuerabile Sacramentum.Hic etiam contulit nobis superioribus anrris acl ciborium

Page 29: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ . 9 8 2 -

Venerabil is Sacramenti certam summam pecuuiariam, scil icetx renenses semel ; alia vice in pecunia aurea, secl non valuataneque just i ponder is j salucium, j coronarn ant iquam, j scutum\Milhelmi, i i i j f lorenos aureos, 1 climmers gulden seu Gelrie.Valeat quantum valere potest. R,equiescat in pace, aûren.

Anno nacai,.

Anno quo supra, die Vincentii, martyris, f inito prandlio,tempore colloquii fuit,propositus fratribus et unanimiter receptusad statum monachi et ad osculum honestus vir et lauilabil isindol is, magister Johannes i le Thymo, promotus Lovani i inpedagogio Lil i i , f l l ius honesti viri Gerardi cle Thymo, secretariioppidi Lovaniensis. Hic, clispositis rebus suis, xa februarii,altera videlicet Appollonie , cum eadem tl ie esset vigintiannorum, presente prenominato patre suo et multis honestiset venerabi l ibus consanguineis suis al i isque amicis c lomus, ai lg lor iam et honorem Dei invest i tus fu i t ; et sequent i anno,eoclem die, professionem fecit. Annoque xvcxv adl honoremDei celebravit primitias in die sancti Johannis Baptiste. Huicetiam assignavit dictus Gerardus clo Thymo, genitor suus,annue xx renenses vi ia l is ponsionis cum quatuor annual ibusrenensibus et pet ia quai lam vinee juxta por iam vinearum. Hicimportavit etiam aliquot bonos l ibros, magnos et parvos.

In pr imis, ipso die Circumcisionis Domini venerabi l is dominusmagister Leonarclus de Zierixzea, canonicus ecclesie Zierixzeein Zelandia, et preposi tus l {amurcensis, bonus amicus, obtul i tecclesie nostre ari l honorem Dei unam preciosam lampadlemargenteamr penclentem semper in choro ante Venerabile Saera-mentum, appendentem, ut d ix i t , x i i i i uncias et i i i j ester l inga,uncia ad xxxvij sl,uferos computata. Beneclicatur a Domino.

Obi i t hoc anno in Lovarr io, c i rca pr incipium januar i i ,

honestus dlominus et sacerdlos et miles Jherusolimitanusmagister Henricus Houterle, de'Iurnout, scolasticus ecclesiecollegiate sancti Petri Lovaniensis, bonus amicus domus. Hic

- 2 8 3 -

sepultus est in tl icta ecclesia sancti Peiri anie altare ttorninis

Jesu. Hic instituit ante mortem suam septem Pueros Peuperesmentlicantes, vulgo pueros sancli Petri i l ictos. II ic etiarn insti-

tuit in morte sua ii i j bursas pro quatuor magistris in theologia

student ibus in dlomo sua; quorum commissat ios or i l inavi l

decanum, curatum et scolast icum dicte ecclesie, et pr iorem

istius clomus pro ternpore; qui singulis annis semel debent

interesse computationi collegii; pro quo onere cuil ibet

legavit x stuferos. In die sepulture sue pro j pitantia fratrum

i j petros semel [dedi t ] . Insuper legavi t couventui nostro de

bonis suis v ju- partem omnium bonorum supercresceubium. Et

recepimus cliversis vicibus per manus probi viri Gerarcli de

Thymo, patris mei, unius executorum, xxx renenses ; adhuc

xli j renenses, xv stuferos, j oert ; cxxxv renenses, xvii j stu-

feros; adtruc xxii j renenses, xvj stuferos ; adhuc xii j cum

dimicl io renenses; adhuc al iqua utensi l ia domus; adhuc lx i i i j

cum il imitl io renenses; aclhuc xvii j renenses, xv stuferos ; aclhuc

xxv renenses, i i j stuferos ; aclhuc xij renenses ; adlrue xx re-

nenses. Et hijs pecuniis fuit constructa clomuncula mercena-

riorum ante coquinam. Requiescat in pace.Itent, obiit hoc anno, in profesto Agnetis, virginis, magister

Gerarilus de Bautzel, in legibus l icentiatus.

Artno ua"ri,;jo.

Anno quo supra, xxviij rlie martii, gue fuit tlominica ,Iar)àca,

finito prandio, fuit propositus fratribus et unanimiter receptusail statum monachi et ad osculum honestus vir et, honeste vite

ac laudabil is conversationis, magister Gerardus de Ilaerlem,promotus Lovanii in Artibus ante tres annos in peclagogio

Castri. Hic, quia non petivit terminum, secl sta[irn paratus

fuit investiri, paucis cliebus clispositus rebus suis , viclelicet

v april is, hoc est altera Àmbrosiir, episcopi, et fuii secuncla

feria post festum Palmarum, ad Dei honorem investitus fuit;

r) Il faut lfue Isùdori au lieu de d.mtrosii.

Page 30: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 8 4 -

et anno sequent i , eodem die, present ibus mult is honest ior ibusamicis suis, etiam matre cum sorore sua, fecit professionemsuam. Ànno eciam deincle sequenti, in festo Purif icationisgloriose virginis Marie, ad honorem Dei celebravit primitiassuas. Hic preterea toto tempore, quo fuit in orcline, virili acviva voce egregie semper laboravit sub divinis lauil ibus, necunquam notatus fuit t le aliqua somnolentia, sicut hoc plerisquecontingit ex fragil itate humana.

Hoc anno, circa festum Assumptionis bea[e Marie, cumprior noster esset aemsterdammis, honesta matrona ale,yil is,uxor Zybrandi Buck, mater fïatris Petri, nostri apothecarii,inter multas elemosinas, quas antea, nunc et postea sepius nobiscontulit, dedit priori nostro tunc temporis unam bonam cor-rigiam argenteam deauratam, acl opus duarum tabularum pacis,vel unius cal ic is; que est imata fu i t ad xx renenses. Sed vendi tafuit non pluris xvij renenses. Simili moilo honesta An[n]aLuytgens, mater confratris nosLri, domini Johannis Pavonis,Aemsterdammensis, inter ceteras elemosinas, quas pro nobissepius procuravit et sepius contribuit, i ledit nobis hoc anno,circa festuur Johannis Bapt is ie, rv i i i j renenses ad opus precl ic-tarum duarum tabularum pacis. Ex harum igitur duarum cle-votarum matrum elemosina conf lata esi unâ pulchra pacistabula, ut patet in ejusdem subscripl, ione. Requiescant in sanctapace.

Anno fiacfii,Ao.

Ànno quo supra, ipso die sancti Marci, evangeliste, f initoprani l io et lect ione claustr i , fu i t proposi tus f ratr ibus et unani-miter receptus acl statum monachi et acl osculum bonus ethonestus juvenis Franciscus i le Aemsterdammis, f rater ger.manus ex matre confratris nostri Corneli i Tekerdey; qui fuitphisicust in petlagio Porci. Hic, profectus Aemsterdammis ad

1) Phisi,rus, c'est-à-dire étudiant en physique. I_,a physique était unecles principales branches du cours de philosophie. Voyez l.nalectes pourserudr à l'hist. ecctr. de la Bel,gigue, I, p. B7g.

_ 2 8 5 _

matrem et amicos suos, dispositus rebus suis, quinta die junii,

que fuit dominica post octavas Sacramenti, presente prioreAemsterdammensi, arl gloriam et honorem Dei investitus fuif ,et anno sequenti professus. Hic anno xvcxvj ad honorem Dei,ipso die sanctr Michaëlis, celebravit primitias suas. Iste dictusfrater Tranciscus in visitatione ordinaria, anno Domini xvcxxvi,jfacta, propier certas causas emissus fuit ad tlomum Aemster-damrnis; annoque uno revoluto, ad magnam instantiam matrissue et amicorum suorum, interveniente consensu prioris nostriLovaniensis, ibidem tunc temporis in domo sue matris usquead mortem infirmantis, secundam ibidem professionem fecit,sumpta secum omni supellecti l i sua, necnon multorum bonoruml ibrorunrrquos importavi t , magna copia.Quod Deus bene vertat .

Anno quo supra, altera Visitationis Marie Virginis, que(Visitatio) accidit in sabbato, receptus fuit ad statum clonati,professionemque fecit frater Albertus de Lubeca; expensesquefecit domicella Machtildis, uxor honesti viri Ghysberti Gil l is,fundatoris ecclesie nostre.

Ànno quo supra, in die Nativitatis Marie Virginis, f initoprandio et Iect ione claustr i , fu i t proposi tus f ratr ibus et una-nimiter receptus ad statum monachi et ad osculum bonus ethonestus c ler icus et quondam scolar ium magisier io . . . . . t ,ac viri l is magnituclinis, Franciscus de Edammis, qui proptersuem vir i lem maguitudinem a nobis appel latus est a l ter Gol ias.Hic, pertito termino usque ad festum Omniunr Sanctorurn,superveniente magna infirmitate, anno sequenti xxix marcii,que fuit feria quarta post tretare, ad honorem Dei inves[itusfuit; et anno sequenti professionem fecit ; celebravitque adhonorem Dei primitias suas anno xvcxvj, alÉera clie EpypharrieDomini. Iste etiam postmodum bene tribus annis lauclabil itercustodivit officium sacristie. Postea vero parvo ternpore mutaioseu absoluto primo priore domus, in ipsa electione novi prioris

t) L,e nom est laissé en blanc.

Page 31: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 8 6 -

per patres visitatores promotus fuit ail officium procuratoris;

deinde electus est in vicarium clomus monialium dive Anne

prope Brugas. Habuit singularissimam gratiam sermocinancli.

Anno aa"ni,'i,ij.

Anno quo supra, xix april is, que fuit feria quarta Pasche,

finito pranrlio et, facta recorclaiione, fuit propositus fratribus

et unauimiter receptus ad statum rnonachi et acl osculum bonus

vir et laudabil is conversationis Henricus Rotlulphi, de Busco-

ducis, multo tempore servitor magistri Ghysberti \Maildinck,de Delf, procuratoris causarum.

Nota, quod eodlem die post Completorium obiit charissimus

confrater noster Achianus cle Bootlt, dl* Brugis; cujus celleiste Henricus fuit secunclus inhabitator, scil icet clomine cle

Servia. Hic, t l ispositis rebus suis, vii j maii, que fuit feriasecunda post, Jubi,late, ad. gloriam et honorem Dei investitus

fuit, et anilo sequenti professus ; celebravitque primicias

suas anno xvdxvj, ipso clie Felicis in Pincis, confessoris. Isteetiam moilico tempore fuit sacrista, deincle ordinatus in pro-curatorem ; quocl officium vix quatuor annis dil igenter ecstrennue exercens, consummatus in brevi, obdormivit feliciterin Domino anuo Domini movcxxvii jo, altera Bartholomei ,apostoli. Requiescat in pace. Successitque ei in eodem officioconfrater noster, frater Johannes Symonis de Emsthe, prope

Haerlem, germanus fratris Theodrici, eodlem tempore vicarii

hujus domus.

Anno fiuctu.

Item, hocanno, circamedium Quailragesime, probus vir Ge-rardus de Thymo, secretarius oppidi Lovaniensis, pater Johannistle Thymo, monachi et fratris nostri, assignavit nobis xxiiij re-nenses vitalis pensionis ad vitam tlicti fratris Johannis, ûliisui. De quibus est copia l iterarurn manu sua propria signata etscripta. Iclem frater Johannes de Thymo in solemriitate san,ctiJohannis Baptiste, presentibus multis amicis suis, adl gloriam

- 9 8 7 -

Dei celebravi t pr imit ias suus. Eoi lem tempore hones[us v i r

Henricus, cognomento Raveschot, civis Lovaniensis, bonus

amicus suus, obtulit eiclem unum bonum seil parvum calicem

argenteum, cleauratum; et hoc ratione multorum obsequiorum

sibi prestitorum a preclicto Gerarclo in dlomo civium. Flunc

calicem eoclem tempore gratis consecravit reverenil issimus in

Christo pater et clominus, dominus Johannes de \\ritie, orilinis

Preclicatorum, episcopus Salubriensis, confessot sororum prin-

cipis nostri Caroli et bonus amicus domus.

Obiit hoc anno in l-/ovanio, xa septembris, in monasterio

beate Marie Virginis Parcensis , orclinis Premonstratensis,

prope Lovanium, venerabil is pater et clominus, dominus Ar-

nolclus wyten, dil igens abbas, multo tempore ejusclern mo-

nasterii religiosus valcle pater et omnium religiosorum amator

et benignus susceptor; qui multociens nobis bene fecit, et a

principio inchoationis hujus i lomus usque nunc omni anno per

servitorem suum semel aut bis nobis quinquaginta communiter

bonas carpas [misit]; et valcle benignum, et humanunr, ac Ii-

beralem se exhibuit in receptione fratrum nostrorum, cum post

susceptos sacros ordines ail eum cleclinarent. Propter cluocl etiam

conventus contulit ei anniversarium Perpetuum. Requiescat in

pace, arnen.

Anno uucaui.

Nota : I{oc anno, circa principiuur novembris, causa nostra

cum generoso et nobil i clomino Flenrico cle Nassou, gtrê multis

annis pepenclit inclecisa in l i te, favente Domino et amicorum

auxil io, precipue patris Guil ielmi Bibaucii, prioris domus beate

Marie, ordinis Carthusieusis, prope Montem sancte Gertruclis,

pfincipalis eodlem tempore visitatoris provincie nostre Theu-

thonie, postmoclum prioris Carthusie, necnon rnagistri et clornini

Hieronymi Vander Noet, cancellari i Brabantie, et magistri

Francisci van cler Hulst, cancellarie Brabantie cousil iari i ; qui

revisitando processum Prope neglectum multum valde laborem

Page 32: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

e88 _

sibi assumpserunt. Bonum et gratiosum exitum ac finem sortitaest. De moilo vero concoril ie plene habetur in l i tera contractusinter clictum dominum de Nassou et nos init i. Deo gratias.Benedicanturque omnes a Domino, gui consil ium et auxil iumimpenderunt, ut res ad i l lum finem deveuiret.

Anno Donzi.rui, oucaai,j.

Hoc anno, xj octobris, que fuit dies dominica, finito pra'dioet lectione claustri, fuit propositus fratribus et receptus adstatum rnonachi et ad osculum honeste conversationis juvenis,stuclens in theologia, et bursam habens in cpllegio theologorumLovanii, magister Johannes, f i l ius Gabrielis sartoris, civisantwerpiensis. Hic, rebus suis dispositis, in profesto Martini,episcopi, presente patre suo et patruo domino Judoco, sacerdoteet capellano ecclesie Nostre Domine in antwerpia, investitusfuit. Hic circa octavas Epyphanie, anno sequenti, propterninriam teneritudinem suam, rigorem oril inis amplius ferrenon valens, accepta l icentia cum gratiarum actione, recessit anobis.

Anno quo supra, in festo sancti Martini, episcopi, receptusfuit ad statum donati professionemque fecit Johannes de Sus-teren, cognomento Hans , nepos fratris Henrici, conversinostri. Qui Henricus multo tempore fideliter servivit domui;ejusdem favore receptus fuit. Hic non est insecutus vestigiaavunculi sui, seil propter cluriciam corclis sui et secu]arem con-versationem, et rebell ionem, hospite insalutato, declinavit abordine, abscissusque est ab ordine sine spe iterate receptionisin perpetuum. cujus abscissionis exemplar et copiam inveniesin libro cartharum patrum visitatorum provincie nostre.

rternr hoc anno, circa festum Bavonis, fuit apud nos honestamatr c,na, Katherina tr'ekerdey, mater duorum fratrum nos-trorum corneli i et rrancisci, de aemsterdammis; que eoclemtempore ministravit fratribus (sicut multociens fecit) largamgratiam, et dedit nobis unum parvum annurum aureum va-

_ 2 8 9 _

lentem, ut dixit, circa vj renenses vel vij ; et incle ccnfecta estpixis argentea pro panibus hostiarum reponenil is. Et, quia

dictus annulus ad confectionem pixidis non sufficiebat, acklidit

in pecunia fere quatuor renenses. Benedicaiur a Domino.

Item hoc anno, circa principium octobris, honesta domicella

Aleydis Maritous, vii lua civis Lovaniensis, dornicil ium habensin platea I 'ratrum Miuorum, transportavii nobis unum reil i l i{,urrde xxv renensibus hereil ibariis, quem sibi ratione ernptionis

acquisivit ad et supra certas dlomos Antwerpie, expressas inlitera scabinali desuper confecta, quam etiam eoilem temporenobis trarl i i l i t . Et hoc pro clotatione unius celle nonrine ejusper Dei grat iam anno sequent i edi f icande, l i tera sci l icet . . . . . r .

Pro cujus edificatione in primis adtl ixit nobis vc renenses

semel; seil pro i l la summa non tenebimur atl testudinem,

pavimentum et v i t ra in ambitu, secundum conven[ ionem inter

nos factam.

Arttto xu"auiï,j.

Anno quo supra, feria 3u Pasche, gue fuit vj april is, f inito

prandio, facta recordatione, fuit propositus fratribus et unani-

miter receptus ai l statum monachi et ad osculum honestusjuvenis, clericus Anthonius de \Vinghe, f i l ius honesti et boniviri Nycholai t le Winghe, lanii, civis Lovaniensis; cujus uxor,

Maria nomine, mulier certe inter ceteras rnulieres Lovaniensesmagne honestatis et sanctitatis et ordini valde devbta, et huicclomui in principio sue fund.ationis in suenclo casulas ecclesienostre et reparandlo alia necessaria clomus valde obsequiosa,omnia gratis presti i i t. Hic, dispositis rebus suis, altera Marci,evangeliste, presente patre carnali, ail honorem Dei investitus

fuit, et anno sequenti eoclem die professus. Anno vero xv'xxij,

quarba die Pasche, que accidit in festo tl ivi Georgii, martyris,

t) La place de la lett,re est laissée encel lule la lettre P.

Ai'r.upcrns XIV.

blanc. Molanus donue à cette

t9

Page 33: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 9 0 -

precrpuus, magnus amicus et corclialis fautor domus hujus,qui ab init io inchoationis istius conventus fuit inclefessus coacl-jutor in choro, et in causis conventus i lefendendis vali le soll i-

quater in anno celebranclis, et fratrum pitanbiis, vicre in ribroelemosinarum. Fecit f ieri unum cyphum argenteum xij unciarumvel circiter, ex quo fratres layci clicti carthusienses iu rroveniopost communionem ablutionem sumere possint ad eum finem,ut ipsi fratres post hujusmocli communionem sui memores sintet pro eo ac anime sue salute orent, dum biberint dice'tes :Êegai,ewat àn pace. Et ipsi fratres presentes suos successoressemper ad hoc admoneant et requirant. postmodum aleydis,uxor sua, dictum cyphum fecit i leaurari; pro qua cleaurationeexposuit circa x vel xj renenses.

et magnus benefactor hujus clomus. De elemosina sua huicdomui f.acla vide in l ibro elemosinaruin. Jiequiescat in pace,amen.

-29t -

Hoc anno, vj diu mensis augusti, honestus vir, magisterThomas de Zwanenburch, presbiter et canonicus ecclesie inGeervliet, transportavit ac donatione inter vivos irrevocabil idonavit conventui nostro in presentia curie [Iollandie, tamenpost mortem suam, xxii i l ibras grossorum Tlanclrie hereditari ireilditus supra omnia bona sua mobil ia et immobilia, qualibetlibra ad xvj libras consimiles es[imata ; viclelicet decem librasgrossorum pro sustentatione cluorum monachorum, et x l ibraspro pauperibus ante portam; reliquas vero i i j l ibras grossorumpro dispositione sua in testamento suo declaranda et exprimenCa.Nobis aclhuc depost valde benefecit in tesiarnento suo, quoilalio in loco expressius habetur, et qualiter construximus duascellas nomine suo : prima est l i tera scil icet Ot, que fundata eterecta fuit et completa anno sequenti cum suis attinenti is.Secunda vero, l i tera scil icet N2, anno xvcxxvii jo, xxii i j diemensis maii, incepta fuit, et hoc anno completa. Benedicatura Domino et oretur corclialiter pro eo, quia est donatio valdemagna. Requiescat in pace. Obii i anno xvcxxii i j , xxij mensismaii, in Hollanrlia, in Haga Comitis. I l,equiesca[ in pace ,amen.

Anno na"nàn,

Ànno quo supra, vj die marcii, que fuit dominica Quinqua-gesime, finito pranil io et lectione claustri, fuit propositus

fratribus et unanimiter receptus ad. statum monachi et ad oscu-lum honestus juvenis, magister Theodr icus Johannis, a l iasVustinck, de Trajecto, hoc anno in pedagogio Porci seu Stan-donico in Artibus promotus et non mediocriter in artibusJromanitatis eruditus, egregius scriptor et bonus versif icator.

Hic, dispositis rebus suis per totam Quarlragesimam, secunda

die mensis maii, ptesente Johanne, aurifabro, patre suo carnali,

) Irn lettre O a été changée plus tard en P.t) Lu lettre N a été changée plus tard on O,

Page 34: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 9 2 -

ad gloriam Dei invesbitus fuit, et anno sequenti eodem itieprofessus. Hunc etiam quidam honestus vir, civis Aemsterdam-mensis, nomine Àrnoldus Boelens, cleduxit usque ad magiste-rium, fecitque expensas gratiosas in investione sua, providitqueei satis abundanter de omnibus necessariis ad cellam requisit is.Hic etiam dictus confrater noster Theodricus Johannis ailhonorem Dei celebravit primicias suas anno xvcxxij, dominicadie post festum Jacobi, que fuiû xxvj juli i . Dictus vero ArnoldusBoelens, avunculus suus, qui eurn nutr ierat ab ineunte suaetate et quasi ailoptaverat eum sibi in f i l ium, cum non haberetalias proles, fecit expensas in omnibus actibus suis.

Anno quo supra, xii j die mensis marcii, que fuit dominicaprima Quadragesime, finito pranclio et lectione claustri, fuitpropositus fratribus et unanimiter receptus ail statum monachiet acl osculum bonus et honestus juvenis et subilyaconus, clarisparentibus ortus , t l ieronymus cognomento cle Diest, d.Mechlinia, f i l ius domiui Arnoldi, nominati viri in Mechliniaet milit is. Hic, paucis diebus dispositis rebus suis, prevenitsocium suum, clictum magistrum Theodricum, fuitque inves-titus ad gloriam Dei xvj die mensis marcii, videlicet in profestosancte Gertrudis, virginis, et anno sequenti eoclem die professus.Item dictus confrater noster Hieronymus anno Tvcxxj, in vi-gil ia Johannis Baptiste, que accidit in dominica, presentibusparentibus et ceteris amicis suis, ad honorem Dei celebravitprimitias suas. Feceruntque parentes ejus graciosas expensasconventui .

Reverenclissimus in Christo dominus Guil lelmus, cardinalis,archiepiscopus Toletanus, episcopus Cameracensis et abbasAffi igimensis{ fuit apud nos in die Palmarum, in Missa et in

r) Guillaume de Croy embrassa la vie religieuse à l'abbaye rl'Affiighem,dont il devint abbé en 1516,âgé rle dix-huit ans. Lra même année, il futélevé au siége épiscopal cle Cambrai. Li'année suivante, il devint arche-vêque cle Tolède, primat fl'Espagne, et,le 2 avril de la même année, il

- 2 9 3 -

Vesperis ; fecitque egregium et permagnifrcum apud nos pran-

dium, propinavitque conventui in abunclantia pisces et vinum;

et omnia fratribus ailministrabantur in argento in refectorio.

circa idem tempus reformavit abbatiam suam affi igimensem.

Obiit Lovanii vj cl ie mensis maii, et vesperi fuii apud nos

sepultus in choro nobil is et generosus dominus, dominus Ju-

docus Absaloens, c iv is Lovaniensis et mi les in armis, c lominus

funcli istius loci seu conventus, qui fuit ei semper feuilalis. Eb

cle voluntate sua ante mortem suam sepius cleclarata et cle

consensu uxoris sue et heredum clicti Judoci, fuit funclus ab-

solutus ab i l la servi tute et onere in perpetuum. Et notandum,

quoil cl ictum feuilum funcli nostri I(arolus, rex catholicus

Hispaniarum, circa fiuem octobris amortizavit et a clicta servi-

tute absolvit, et fecit fundum censualem. Itaclue pro interesse

suo conventus solvet sibi annue tres capones; et inile habemus

literas patentes cum magno sigil lo ipsius regis.

Item hoc anno, circa clominicam Cant,ater, f-uit, apucl nos

visitanil i gratia honesta matrona Jolranna, mater confratris

nostri Gerarcli i le Haerlem, cum fi l ia sua Sybil la. Propinavitque

mater conventui semel larg,rm pitantiam in piscibus et vino,

fi l ia vero semel gratiam vini. Eodemqtte tempore mater appor-

tavit blavium damascum pro pulpito in choro et antepenil io

unius aliaris, prout dictus frater noster Gerardus in testamento

suo ante professionem suam oril inaverat.

Aliud antependium ante summum altare et ante lectorium

fut créé par Léon X cardinal du titre de Santa-Maria'in-lt1uirio..[ttoutes ces dignités, l'empereur Charles-Quint, roi d'Espagne, ajoutaencore la charge de chancelier ile Castille. Mais ces honneurs furent de

courte clurée; car s'étant renclu à la diète cle ld/orms, et étant allé à la

chasse monté suf uncheval fougueux, il fii une chute, dontil mourut le6 janvier 1521, à l'âge cle 23 ans. son corps fut enterré au couvent desCélestins à Héverlé près ile l-,,ouvaiu, où sa famille lui érigea un magni'nifique mausolée.

r) Lre climanche Cantate est le quatrième tlimanche après Pàqrres.

Page 35: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

- 2 9 4 -

Evangelii de blavio damasco provenit ex parte confratris nostriÂrlriani de Booet, Brugensis, clefuncti.

rtem hoc anno, feria sexta, altera Nativitatis gloriosevirginis Marie, generosus et nobil is dominus et comes, dominusHenricus, dominus de Nassouw, cum magistro HieronymoVander Noot, cancellario Brabantie, et quibusdam ali is dominisde conci l io, veniens de Diest feci t apud nos prandium suum.oppiclum vero Lovaniense propinavit ei abundanter vinum,videlicet renense et belnenser ; f initoque prandio, profectus estBruxellam, fecitque nobis die sequenti dari per magistrumhospiti i xv renenses communes. Benedicatur a Domino cumfamilia sua, amen.

Obiit hoc anno apud nos, in profesto divi Lamberti, mar-tyris, venerabilis pater dominus Eustatius de Sancto Trudone,prior clomus montis Syon, ori l inis Carthusiensis, prop e Ze-ricxee, monachus professus domus Diestensis et aliquandoprocurator ejusdem domus. Sepultusque est in cimiterio nostroail latus confratris nostri Corneli i Fekeriley, aemsterdammensis.Requiescat in pace.

Item hoc anno, altera Katherine , virginis et ruartyris,sabbato viclelicet prime dominice atlventus, frater JohannesDelphus, primus prior domus, deil icavit novam campanam,cum jam vetus campana rupta esset ; que appendit i i ;r l ibraset unam. commutatione autem facta ad campanam nostramantiquam, que appenilebat i i ic et lxi j l ibras, venerunt nobisin ailjutorium lxi libre. Et sic preter hoc aildidimus ailhuc intoto v renenses communes.

Hoc anno conventus acquisivit scutellam sive discum ar-genteum pro Lauabo ail manus sacerdotis in altari. acl quodopus pater Joharrnes Delphus, primus prior domus hujus,contulit unam bonam patheram argenteam, quam habuit ratione

t) I'inam belnense, en flamancl ôeanenwgn, c,est-à.dire uin de Beaaneoo, dc Bourgogne.

- 2 9 5 -

executionis testamenti venerandi magistri nostri, magistriJohannis cle Hoya, apud nos sepulti. Roliquum vero contulithonesta et nobis valde affectuosa matrona Katherina Fekerdey,mater confratris nostri Francisci Petri, de Àemsterdammis.

Anno tuctil.

Ànno quo supra, xxix clie mensis maii, que fuit feria se -

cunda Penthecostes, fuit fratribus propositus et unanimiterreceptus ad statum monachi et acl osculum magister JohannesSymonis, f i l ius honesbi viri Symonis Nicholai, in Eemstedeprope ÉIaerlem, Lovanii in pedagogio Stanilonico in Artibuspromotus, germanus fratris Theodrioi, eodlem et multo temporevicarii hujus ilomus. Hic, paucis diebus ilispositis rebus suis,decima die mensis junii, presente Symone, patre suo carnali,que fuit profes[um Barnabe, apostoli, ad gloriam Dei investitus

fuit, et anno sequenbi eorlem die professus ; et anno xxrj, insolempnitate beati Johannis Baptiste, celebravit ad honoremDei primicias suas, matre sua tunc Lovanii existente, quiapater suus hoc anno tlefunctus est, faciente conventui honestas

expensas in piscibus et vino. Hic etiam habuit artem florantl i

seu pingendi, quemaclmodum et germanus suus Theotlrieus.

His etiam successit fratri Henrico Rudolphi, de Buscoducis,procuratori clefuucto, in officio procurature,

Iloc anno obiit, viij clie januarii, vespere satis tarde, {uefuit dies dorrinica infra octavas Epyphanie Domini, venerandus

magister noster, magister Johannes Atensis , cognomento

Bryaert, sacre pagine professor eximius, ecclesie collegiat,e

sancti Petri Lovaniensis et Acaclemie Lovaniensis vicecancella-

rius, caput et senior facultatis theologie, semper amicus et

fautor istius clonrus. Sepullusque fuit die martis ante prandium,

ante cellam procuratoris, in eodem sepulchro curn patre suo,

anno xv'x i j ib i i lem sepul to. Facul tas vero theologie,presenl ibus

omnibus magistris nosttis et multis l icen[iatis e[ baccalauriis

Page 36: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_2s6_

Hoc anno, xii j die mensis juli i , in Derf obiit modesta ma-

rnsuper legavi t conventui nostro centum renenses commures

tempore oppidi Lovaniensis , et germanus confra[r is nostr iJohannis de Thymo, monachi , celebravi t ad honorem Deipr imit ias suas in sancto petro, in summo. Ex parte cujushabuimus largam gratiarn in piscibus et vi 'o : primo clic vinoscil icet clicto ypocrasl, secundo die vinp renensi et belnensitantum. s imi l i modo in nupt i is t r ium f i l iarum ejus habuimus.Benedicantur a Domino.

r tem hoc anno, c i rca pr incipium decembris, r ronesius v i r et

Anno aacnai,.

obiit hoc anno, xxvij maii, in superioribus pariibus ar-manie, generosus et nobil is dominus, i lominus \ryi[.rro, cre

r) L'hypo*as était une boisson fort en usage autrefois, faite avec duvin, clu sucre, de la cannelle, du gingembre, des-clous de girofle et cliversautres ingrédients.

- 2 9 7 -

Chervia, clominus temporalis multorum dominiorum, soll icitus

gubernator caroli, principis nostri, regis catholici, imperatoris

Romanorum.Nota, quocl hoc anno, in festo Exaltationis sancte Crucis,

pro primo comeilit conventus in novo refectorio.

Obiit etiam hoc anno in Lovanio, altera Lucie, virginis,

honestus et granclevus vir, magister Egidius Heyms, sacerdos

et capellanus sancti Petri Lovaniensis, rnulto tempore magnus

fautor ortl inis et benefactor hujus domus. I{ic lesavit nobis v

renenses annui census; ibem unum parvum cal icem. R,equiescat

in pace.Item hoc anno venerabil is pater Guil lermus Bibaucius,

prior clomus Hollandie, principalis visitator provitrcie nostre,

electus est in priorem Carthusie unanimiter, maximus fautor

hu jus domus.

Anno aacnnii.

Obiit hoc anno, xiiij die mensis marcii, Bergis supra Zomam

honestus vir et mercator Ghysberius Gil l is, de Buscoducis,cum fratre suo trValtero Gil l is , anno xii i i 'xcvij i lefuncto,magnus benefactor domus hujus. In primis enim fundaverunt,erexerunt cellam unam cum arnbitu suo ei i lotaverunt eamdem.Item funclaverunt et erexerunt ecclesiam ex toto, sicuii nuncest, cum omnibus suis necessariis, cum bestudine, burri, cam-pana, summo altari, preciosa casuia et requisit is suis, ponile-roso calice, pulchro missali. Item erexit aclhuc Ghysbertussolus magnam partem ambitus ante ecclesiam; itenr fere totantdomum hospi t i i cum coquina, etc. Longum esseb hic omniascribere; superius enim scripta sunt. Hic sepultus est, Bergis,apud Fratres Minores, in eoilem sepulchro cum fratre suoWaltero Gil l is. Solet tamen il icere, quod jaceret apuil nos inmagno ambitu ante portam, qua intramus et eximus cumcurru. Requiescant in pace, amen. I)omicella Machtildis, cleDaventria, relic[a defuncti, declit pro gratia fratlum unumangelotum.

Page 37: p.256. - CARTUSIANA Chartreuse de Louvain_1498-1524.pdf · nis, eo quorl elemosina liberat a morte, dicente Domino : Date elemosi,nam, et omni,a munda erunt t:obi,s. Preterea notum

_ 2 9 8 _

Hoc anno obiit in Lovanio, xv die mensis octobris, honestamatrona alberta aleyrlis, Derfensis, rericta viilua pie memoriemagistri Gysberti wadcrinc, cum marito .oporà in eodemsepulcro; magna benefactrix hujus domus. r.,te, cetera'quenobis legavit, legavit nobis in testamento suo sex argenteoscyatos, vulgo c1w1i,!ilïa, acl opus unius tabule pacis cumymagine sancte Trinitatis. ad quoil opus ante aliquot annosaleyclis Jacobi, rnater confratris petri, nostri apotecarii, etan[n]a Luytgens, mater confratris nostri Johannis pavonis,solverunt similiter aliam taburam pacis. vide supra. De aliislegptis hujus bone mulieris, vide in libro elemosinarum. Be-quiescat in pace, ameu.

Anno oacocàï,j.

Nota de oleo olivarum fratribus in euadragesima minis-trando scienclum est, quod pater reverendus Guilelmus Bibau-cius concessit fratribus, quod resicluum possint per annumreservare in cellis suis, non obstante statuto.

r'Ioc anno, circa octavas sacramenti, honesta matfonaKatherina Fekeriley, de Âemstercrammis, oiduu, mater confra-tris nostri Francisci petri, propinavit conventui lurgu* gratiam,ti::j sepius superioribor uorri* fecit. fnsupe*oj* temporeaclilixit nobis xxx stuferos annui rerlclituts, denario ad xviijconsimiles estimato, ad emendum oreum oriouror, singulisannis, clistribuendum monachis et conversis pro adventu etQuadragesima, prout pecunia se extendere poterit, et personeplures aut pauciores fuerint, necnon et oleum carum vel leviorisprecii fuprit. Et ad constiûuendum dictum redditum deilit ailbon'm computum circa xvj renenses communes, reliquumperfectura quam primum. postea perfecit; et apposita fuittota pecunia hoc anno ad bona Judoci Claes, lutoni.

Anno uacnaiiij.

Huc usque acta et omrria superius commemorata contigerunt

- 2 g g -

tempore officii venerabilis patris Johannis Delphi, primiprioris hujus rilomus; cui propter senium et nimiam ttebili-

tatem suam, cum hanc novellam plautationem triginta annislautlabilil[er satis rexisset, ab officio prioratus atl magnaminstantiam suam absoluto, successit in regimine prioratusvenerabilis pater Theodricus Persyn, d. Aemsterclammis ,eoclem tempore absolutus ab officio procuratoris. Deus benevertat.