pagkatawhonong kalinawng pamalita: pagtibuok sa mga k ... · “pagkat awhonong pamalit...

9Pagpabiling Tibuok sa mga Katilingban

Giya alang sa

pagakamabination

sa katawhon diha

sa pagtaho’g

kalinaw ug

panagbangi

PagkatawhonongKalinawng Pamalita:

Pagtibuok sa mga Katilingban

8 9Pagkatawhonong Pamalita-Kalinaw: Pagpabiling Tibuok sa mga Katilingban

Pasiuna 4Introduksyon 6Kapitulo 1 Pagkatawohonong Kalinawng Pamalita 9Kapitulo 2 Pag-mapa sa Panagbangi: Usa ka kahimanan sa

pagtuki sa Panagbangi 18Kapitulo 3 Ang Katawhon diha sa Pagtuki sa Panagbangi 23Kapitulo 4 Mga Tinagsip nga Giya alang sa mga Tigbalita 28Kapitulo 5 Mga Estratehiya sa Pag-amping sa Kaugalingon

alang sa mga Tigbalita 39

Mga Unod

Mga Basahon’g Pakisayran 43Mahitungod sa Isis ug Min-WoW 44Women Making Airwaves for Peace 45

Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga Katilingban

Giya alang sa pagkamabination sa katawhon diha sa pagtaho’g kalinaw ug panagbangi

(Gihubad gikan sa orihinal nga Iningles ni Lowida Alcalde ug ni LinaSagaral Reyes)

Mga Pangulong Magpapatik: Lina Sagaral Reyes, Min-WoWRaijeli Nicole, Isis International-Manila

Mga Tigdumalang Magpapatik: Aileen Familara, Isis International-Manila Janice Lopez, Isis International-Manila

Mga Magpapatik-bulig: Terry dc. Betonio, Min-WoWBianca Miglioretto, Isis International-Manila

Pagpanid ug Desinyo: Tabon: Jim Marpa, Alfredo “Bobong” Ancog, Jr.

Mga Pahina: Alfredo “Bobong” Ancog, Jr.

Paghubad: Lowida Alcalde (Bisayan)

Tighulagway: Kelly Ramos-Palaganas, Aileen Familara,Lina Sagaral Reyes, Terry Betonio

Creative CommonsMga tigbandera sa pag-inambitay sa libreng kasayuran ang Min-WoW ug Isis International-

Manila. Sa ingon, ang duha ka organisasyon nagatugot sa pagpadaghan o paggamit sa

bisan unsa nga artikulo o hulagway niini nga giya-librito, lamang ang mga tigsulat, dibuhista

ug tigpatik tukmang paga-ilhon. Ang bisan unsang kasayuran dinhi mahimong ipatik og utro

human sa pagtugot gikan sa ug/o pag-ila sa Min-WoW ug Isis International-Manila.

cc

Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita:

Pagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga KatilingbanPagtibuok sa mga Katilingban

Giya alang sa pagkamabination sa katawhon

diha sa pagtaho’g kalinaw ug panagbangi

8 9Pagkatawhonong Pamalita-Kalinaw: Pagpabiling Tibuok sa mga Katilingban4

Kining maong praymer“Pagkatawhonong Pamalita-Kalinaw” mihiusa sa dugay nangmga kasinatian sa kababayen-ang tigbalita sa Min-Wow ug sakahanas sa Isis International-Manila diha sa pag-monitor ugpag-analisa sa media ginamitang perspektiba sa mgapeminista sa Habagatan uban saresulta sa proyekto, ilabina gikansa tulo ka mga pagbansay ngagihimo sa NorthWesternMindanao, Philippines niadtong2006-2007. Ang maong mgapagbansay gisalmotan sa mgapartisipante nga nagagikan sanagkadaiyang kahugpongan samedia, mga NGO ug mgaorganisasyon sa katilingbankinsa nakakita sa proyekto ngalabawng makatabang ug tukmadiha sa ilang inadlawng trabahoisip mga tigbalita o kababayen-andiha sa katilingban nganakiglambigit sa media.

Raijeli Drogolagi Nicole

Isis International-Manila

Executive Director

Ang uban pang resulta saproyekto mao ang online trainingmodule alang sa mga tigbansayug tigpasayon sa engenderedpeace journalism ug kahanasdiha sa radyo ug CD uban samga radio plug mahitungod sapanaglahi sa kultura ug sakultura sa kalinaw nga samangmahimong kuhaon gikan sawww.isiswomen.org. Isip peministang organisasyon

diha sa natad sakomunikasyon, ang Isis

International-Manilanakamatikud, uban sa dakongkahingawa nga human sakatalagmang 9/11, mikunhod anggidaghanon sa batid ngakababayen-ang tigbalita sa mgaisyu mahitungod sa seguridad ugkalinaw. Ang nataran saseguridad ug kalinaw nahimo nalang pang-militar nga hisgutananug wala na kini tan-awa gikan sakatilingbanong perspektiba,nakalimtan na ang pagbutang sakaayoahan sa katawhan isipprayoridad.

Pasiuna

Paghimog Kalahian-Ang Pagmantalang Gikan saPanglantaw’ng Katawhonon

Ang Isis International-Manilamahinangpong midawat sasugyot sa Min-WoW ngamakigtimbayayongay sa usa kaproyekto kalabot sapagkatawhonong pamalita-kalinaw ug radyo katilingbanongradyo Busa, ang proyektong,“Women Making Airwaves forPeace,” namugna pinasikad samga kasinatian sa mga babayengtigbalita nga sakop sa Min-WoWug sa kasinatian sa Isis sacommunity radio sa AsyaPasipiko. Ang Canada Fundmitunol sa gikinahanglang pundoalang sa pagpatuman sa maongproyekto.

5


Kining maong giya nag-umol sa atong pagtahudug pagtuo sa

pagkamahinungdanon sa bili sade-kalidad nga pamalita opagtaho diha sa atong mga lokalnga katilingban. Giila natopinaagi niini ang mga potensyal,gahum ug impluwensya sa mganagkinaugalingong mgapagmantala ug pagsibya saatong mga katilingban . Kini usaka pagyukbo dili lang sapaghulma sa mga katilingban

Introduksyon

Ang PagkatawhonongPagtaho-Kalinaw:Nagpasabot sa Pagtibuok saAtong mga Sugilanon,Kinabuhi ug Katilingban

apan usab sa pagbalik-hulma sakaugalingon aron mas labaw panilang maalagaran ang publiko.Sayon kini dad-on nga koleksyonsa mga praktikal nga mgatambag unsaon paghimo og masmaayong pagtaho partikularalang niadtong nagtrabaho samga isyu sa panagbangi ugkalinaw. Giapil usab ang ubangmga giya unsaon pagtuki sa mgapanagbangi ug mga panan-awgikan sa perspektiba sa katwhon.Mogiya usab kini sa mgatigmantala unsaon pag-amping

ang itang lawas, huna-huna ugespiritu.Ang bag-o ug nagalambo ngakonsepto sa pamalita-kalinaw ugpag-usab-dagway sa panagbanginga gilakipan sa pagkamabationsa katawohon mao anggitungtungan niining maongproyekto. Sa pagbutang ogdakong gibug-aton diha sapagkamabitantayon sa katawhon,nangahas kaming tawgon kiningmaong paningkamot nga“pagkatawhonong pamalita-kalinaw”.

Kining maong mga oinalahingpagmugna’g de-kalidad ngapagmantala dili lamangmopalambo sa atong kahanas ugmopabiling tibuok sa atong mgasugilanon, kun dili maghimousab kanato kining mga maayongmga tigmantala ug sa ngadto-ngadto mga maayong mga tawokinsa naningkamot sa pagmatutoog mga maayong katilingban.

Mahitungod kini sa kungunsaon pag-amping ang atonggimugnang mga balita ug pag-amping sa mga pulong ug mgahulagway diha sa mgasugilanon nga atong gisibya uggimantala. Mahitungod kinikanatong mga tigmantala nganag-amping sa atong mgakaugalingon ug nag-amping sakatawhang anaa sa kinauyokansa among mga pagpamalita.

Lina Sagaral Reyes

Mindanaw Women Writers, Inc.

Mindanao, Philippines

7


Kapitulo 1

Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

PagkatawhonongKalinawng

Pamalita


Ang Pamalita-Kalinaw naglambigit sa mga sugilanon nganagamugna og mga kahigayonan aron ang katilingbanmagtagad ug maghatag og bili sa wakay kapintas nga mga

tubag sa panagbangi. Ang Pagbalita-Kalinawnagagamit og mgakahimanan sa pagtuki sa panagbangi ug hingpit nga pagbag-o aronang pagbalita mahimong tukma . Magsilbi kining mapa nga nagatukisa mga kalambigitan tali sa mga sugilanon nga ilang gimantala ug samga sangputanan sa ilang pamalita—ang tukmang gawi diha samantalaanong pagpataliwala (Lynch and McGoldrick, 2005).

Nasukip sa Peace Journalism ang perspektiba sa gender okatawohon. Apan lagi sanglit nga ang maong panglantawnapailaluman man, kining proyekto nagtumong sa pagpatumaw niininga kalidad.

Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

Katawohong Pagpatumaw mao ang ang paghatag ogkamahinungdanon sa pagtan-aw sa mga panghitabao , isyu,kahimtang, hisgutanan, pananglitan sa panagbangi okatalagman, uban sa panlantaw katawohon. KatawohongPanglantaw mao ang sistematikong pag-utingkay sa mgapapel, mga relasyon ug proseso tali sa kababayen-an ugkalalakin-an.

Ang Peace Journalism naglangkob sa pagmantala ug pagsibya kalabot sa mga pasi-ugda alang sa kalinaw, dili- mabangis nga mga aksyong pang-masa ug mga kalihukansa kalinaw, apan dili lang kini ang iyang gitutokan. Busa angPeace Journalism dili pag-awhag o pagduso sakalinaw.

Ang tigbalitang nagagamit sa lente sa peace journalism mohimogihapon og mga balita kalabot sa mga armadong mga panagbangi ugmga pagpasipala apan sa paaging mas lawom, malukpanon ugtinibuok.Ang ania sa ubos mao ang engendered Peace Journalism matrixnga gikuha gikan sa sumbanan ni Propesor Johann Galtung(Lynch and McGoldrick, 2005), nga naga-panday og usab saPeace Journalism isip pinalahing pamaagi gikan sa kaylap ngagihimong War/Violence Journalism sa armadong panagbangi saika-20 ug ika-21 nga siglo.

10


I. Pahi-anad sa Kalinaw/Panagbangi

I. Pahi-anad ngadto sa Gubat/Kapintas

Pamalit ang Gubatnon/Kapint asPamalit ang Kalinaw/

Panagbangi nga AdunayKatawhong Panglant aw

l Nagahikaw sa “ilang”pagkatawhanon; labaw na kadautansa hinagiban



l Nagahimong tawhanon sa tanangbahin, labaw pa kadautan sahinagiban

I. Pahi-anad sa Kalinaw/Panagbangi

I. Pahi-anad ngadto sa Gubat/Kapintas

l Naghatag og duot sa kasagarangmga lalaking tibubdan— militar,polis, pangulo sa estado, mgagobyerno isip tinubdan sa kasayuran

l Nagatutok sa nataran sapanagbangi: 2 ka bahin, 1 katumong (pagdaug), gubat, sakinatibu-an

l Siradong luna, siradong panahon,mga hinungdan ug gawsanan dihasa nataran, kinsa ang milabay saunang bato

l Nagahimo sa mga gubat ngadagtum/sikreto

l “Kanato-sila” nga pagmantala,propaganda, tingog alang “kanato”

l Nagtan-aw “kanila” isip problemanagpunting kung kinsa angmopatigbabaw sa gubat

l Nagahulat: nagahulat sa kabangisnga muondang sa dili pa motaho

l Gisiksik ang paghulma sapanagbangi , x bahin, y tumong , zmga isyu, sa kinatibuk-an

l Gisiksik sa unsang paagi angkababayen-an ug kalalakin-an satanang bahin naapektohan ugnaapil sa win-win orientation

l Abli nga luna, abli nga panahon, ,mga hinungdan ug sangputanan sabisan asa, kasaysayan ug kulturausab

l Nagahimo sa panagbangi nga sihag

l Nagatutok lamang sa mga dayagnga epekto sa kabangis (namatay,samdan ug material nga kadaut)

l Nagalarawan sa kababayen-an ugkabataan isip isip walay mahimongmga biktima (tan-awa unsa “ilang”gihimo ngadto sa “atong”kababayen-an ug kabataan)

l Nagahatag og tingog sa tanangbahin, nagtagad, pagsabot v

l Nagtan-aw sa panagbangi/gubatisip problema, nagatutok sapagkamamugnaon

l Nagamugna: sa wala pa mahitaboang kabangis, nagatutok sa mgainisyatibang dili-bangis ugnapugong sa kabangis

l Nagatutok sa mga dili makitangmga epekto sa kabangis (samad ugkabantog, kadaut sa mgaestruktura/kultura

l Nagalarawan sa kababayen-an isipaktibong magtatampo diha sapagdumala sa panagbangi ugpagpanday sa kalinaw

l Nagatabang sa “among” mgasampong/bakak

II. Pahi-anad sa Propaganda

l Nagbutyag sa tanang mga gitago uggisampongan sa mga sampong

II. Pahi-anad sa Kamatuoran

l Nagabutyag sa mga bakak satanang bahin

l Nagabutyag sa “ilang” mga bakak

13




III. Pahi-anad sa mga Hamili III. Pahi-anad sa Katawhan

IV. Pahi-anad sa Kadaugan IV. Pahi-anad sa Kasulbaran

l Nagapunting sa “among” pag-antus;sa mga himsog nga mga hamilinglalaki nga ilang tigpamaba

l Nagahingalan sa ilang mgatigdagmal

l Nagapunting sa mga hamilingtigmugna sa kalinaw, kasagran mgalalaki

l Nagapunting sa pag-antus sakinatibuk-an-sa kababayen-an, mgatigulang ug kabataan; nagahatag ogtingog sa mga walay tingog

l Nagahingalan sa tanang mgatigdagmal

l Nagapunting sa mga tawongtigmugna sa kalinaw, mga bayani sadili-bayolente, apil na angkababayen-an

l Kalinaw = kadaugan + hunong-buto

l Nagatago sa mga paningkamot sakalinaw, sa wala pa makab-ot angkadaugan

l Nagapunting sa kasabutan,institusyon, ang kontroladongkatilingban

l Sangputanan:: mibiya alang sa lainggubat, mobalik kung ang daanmosilaub pag-usab

l Kalinaw = walay kapintas +pagkamamugnaon

l Nagapatataw sa mga paningkamotsa kalinaw, ug nagapugong sadugang pang gubat

l Nagapunting sa estruktura, kultura,ang malinawong katilingban

l Sangputanan: kasulbaran, pagtukodog usab (nagaapil sa mgapanginahanglan ug pagsalmot sakababayen-an), pagpanday sakalinaw

14 15

Panday- Kalinaw naglangkob t sa mga kalihukan ngalabaw pa sa pagpataliwala sa mga krisis o pagdumala sapanagbangi, sama sa mga malungtarong kalambuan nganagpunting sa pagpalambo sa mga mekanismongkatilingbanon, pang-gobyerno, pangpribado (apil angrelihiyoso) nga nagadapig sa dili-bayolente, mgamapundarong pamaagi sa pagsulbad sa mga panaglahi

Pagdumala sa Panagbangi naglambigit sa paghimoglakang aron mapugngan ang panagbangi nga mohinogngadto sa mas grabe pang panagbangi apan dili niinigitumbok ang mga ugat-hinungdan ug dili usab gisip dinhiang maluntarong kalinaw.

Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s


Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

Pagsulbad sa Panagbangi nagtinguhang masulbadang panagbangi pinaagi sa pagpangitag proseso ngaparehong madawat sa duha ka bahin ug pagpahimutangsa relatibong malinawong relasyon ug mga sangputanan.

Pagbalhin/usab-dagway sa Panagbanginagtinguhang magpalayo sa mga pamaaging mabangion(daug-pildi) ngadto sa kasulbarang nagbuligay (daug-daug). Migakos kini sa tanang proseso ngagikinahanglan aron maangkon ang ang kalinaw ngaadunay hustisya diha sa hinanali ug sa umaabot. Giusabniini ang mga nagpahiping mga isyu ngadto sa tinubdansa panaghiusa,dili sa panagkabahin.

17


Pag-mapa saPanagbangi:Usa KaKahimanan saPag-analisa saPanagbangi

Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

19

Kapitulo 2

18

Ang Pagtuki sa Panagbangi mao ang Angkla sa T igbalit a.Ang Mapa sa Panagbangi usa ka mahinungdanong matukiongkahimanan alang sa tigmantala sa paghukas sa panagbangi, pag-ilakinsa sa mga nalambigit, ug unsa ang nagkadaiyang panglantaw satagsa-tagsa ka mga nahiapil ug nalambigit sa panagbangi. Ang maongpamaagi sa pagtuki sa usa ka hitabo o proseso maoy usa kakasinatian diin ang tigbalita makasul-ob sa sapatos sa nagkadaiyanguban, matud pa sa pinulongan. Kini mag-abli usab sa mga bag-ongganghaan ngadto sa uban pag mga sugilanon.


Pag-mapa sa panagbangiPag-mapa sa panagbangiPag-mapa sa panagbangiPag-mapa sa panagbangiPag-mapa sa panagbangi

Kasangkapan 1. Pag-mapa sa mga nalambigitl Kinsa-kinsa nga mga bahin ang nalambigit? Latas sa

duha ka grupo pinaagi sa pagpangutana kinsa angadunay interes sa mahimong kapaingnan. Diha sasosyal o politikal nga panagbangi, ang mga bahinkasagaran dili nahiusa, apan adunay mga bahin, mgalider ug sumusunod, bahin nga mga myembro ug mgatigsuporta

l Giunsa ang managlahing epekto sa panagbangi ngadtosa kababayen-an ug kalalakin-an? Ang kababayen-an

20 21

ug kalalakin-an sulod sa usa ka partido mahimong walamahiusa o adunay managsamang panglantaw sapanagbangi.

• Ilambigit ang panagbangi ngadto sa makasaysayanon ugkulturanhong konteksto.

Kasangkapan 2. Pag-mapa sa mga Panginahanglanon ugKahadlok

l Unsa ang kasamtangang mga baruganan, mgagipangayo, gipadayag nga tumong ug mga panagana samanaglahing may kalambigitan sa panagbangi?Sigurohang ang mga panglantaw ug gipangayo sakababayen-an maapil.

l Unsa ang mga panginahanglanon sa matag bahin? Angmga panginahanglan mahimong naglangkob sa mgakatungod.

l Unsa ang mga kahadlok? Dili lang kini mahitungod sapaghukom unsa ang makatarunganong kahadlok apan sapagpaminaw sa unsa nga grupo ang ilang gikahadlokan.Makatabang ang pagsibya sa kahadlok nga kasagaran walamapadayag apan naga-impluwensya sa kinabuhi sakatawhan

Kasangkapan 3. Pagtuki sa mapa

l Ang kahadlok ug panginahanglan ba sa matag bahinmisalamin sa ilang mga dayag nga ma gipangayo ugtumong? Alnag sa tigbalita, makatabang kini sa pag-ila samga nagpahiping mga tinguha ug pagpatin-aw pa niini.

l Unsa ang komon nga mga billi ug panglantaw sa mganalambigit? Unsa nga matang sa matukorong linya sapagpangutana nga madala sa tigmantala?

Mahitungod sa unsa angpanagbangi

ANGHILISGUTAN

Kinsa (Ang Tawo Grupo)

Mga kahadlokMga panginahanglanMga hangyo







Panig-ingnan nga Mapa


Kapitulo 3

22 23

Ang Panagbangi ug Kabangis magkalahi. Angpanagbangi dili negatibo o makadaut ug mahimongmakamugna og positibong mga resulta. Ang kabangiskanunayng mosangpot sa pagpasipala ug kadaut.

Ang Estruktural nga Kabangis mao ang tawhanongpag-antus nga gibunga sa madaugdaugon o ang dilimakatarunganong han-ay katilingbanon, politikanhon, legal,kulturanhong ug ekonomikanhong mga gambalay uginstitusyon. Ang mga pananglitan niini nagalangkob sa:kakabus, kagutom, pagkawalaypinuy-anan, pagpihig dala sakaliwat, katawohonr, sekswal nga oryentasyon.

Ang Dili-bayolente naningkamot sa pagkab-ot sa mgatumong sa walay paggamit sa kabangis o pagpasakit nibisan kinsa. Ang dili-bayolenteng pagdumala sa panagbanginagalangkob sa mga panghuna-huna, sinultihan ug lihoknga wala magadaut sa pagkamamugnaon sa mga bag-ongideya.

Ang Gender dihasa Pagtuki saPanagbangi

8 9Pagkatawhonong Pamalita-Kalinaw: Pagpabiling Tibuok sa mga Katilingban 2524

Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

Ang tigbalitang gender-sensitive, kinsa nakasabot giunsapagpadayag sa mga relasyong gender, nahimong masnasangkapan sa pag-utingkay sa mga nagpahiping gamut sa

armadong panagbangi ug nagatabang sa pagpangitag kasulbaran ngahinukad gikan sa mga lumulopyo.

Ang paggambalay sa mga

sugilanon ginamit ang tinan-awan

sa gender

n Asa ang babaye diha sa estorya?

n Sa unsang paagi nga ang kasayuran sa katawohonmakapalig-on sa estorya?

n Unsa ang mga papel sa lalaki ug babaye ug giunsa kinisa paghatag og kasayuran sa isyu ug sa estorya?

n Unsa ang mga relasyon sa gahum tali sa kalalakin-an ugkababayen-an, diha sa kapangulohan sa nanagbangingbahin, sa negosyador, sa mga gambalay sa katilingban ugpamilya? Giunsa kining maong mga papel ugnagtunhayng gahum nakapatin-aw sa isyu?

n Giunsa pagsulat diha sa mga pihong estorya anglinugdangan sa mga panghitabo ug mga proseso, nga lahialang sa mga babaye ug lahi alang sa mga lalaki.

n Unsa ang mga punto sa pakigtambayayong tali sa mgakatawohon? Unsa ang komon nga mga gibarugan uggisalohan nga interes ug panginahanglan sa kababayen-an ug kalalakinhan?

Ang mosunod nga mga p angut ana mahimong ip angut anasa mga tigmant ala sa ilang p agsulat og estorya:

Ang media—ug ang mga media professional—mahimongmabulahan pinaagi sa pag-ila nga anaay gender ngakahinungdanon ngadto sa halos tanang mga panghitabo,proseso, institusyon ug/o sa tagsa-tagsa ka kasinatian ngagihimoag pamalita sa media, apil na ang mga katalagman ugmga panagbangi. Sa ingon ana, ang kababayen-an, apil naang mga kabus ug ilitereyt aduna gayuy kasayuran, kahibaloug opinion halos sa tanan butang. Ang kapakyas sapagtukbil sa kababayen-an—apil na kadtong naningkamot sapagpahibalik sa kinabuhi human sa usa ka katalagman(tsunami, armadong panagsangka)—isip mga tinubdan ugkahinguhaan magpanihit lamang sa media coverage ugmagapakunhod lamang sa pagsabot sa mga senaryonghuman sa tsunami, apil ang susamang mga kahimtang.(Ammu Joseph, 2005).”

“


Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

Ang Balik-dugukan mao ang usa ka teknik sa pagbalhin sapanglantaw sa kahimtang o problema aron hatagan og lahi/o mashalapad nga pagsabot.

Niadtong Octobre 31, 2000, ang United Nations Security Council(UNSC) hiniusang misagop sa Resolution 1325. Ang maongresolusyon mitimaan sa unang higayon dihang ang SecurityCouncil mitagad sa linugdangan sa armadong panagbangi ngadtosa kababayen-an , miila nga adunay pagpakaubos sa mgatampo sa kababayen-an sa pagpugong sa mga panagbangi,pagbantay sa kalinaw, pagsulbad sa panagbangi, ug pagpandaysa kalinaw, ug mihatag og duot sa kamahinungdanon sa ilangpatas ug tinibuok nga partisipasyon isip mga aktibong tinugyanansa kalinaw ug kasigurohan.

Ang UNSCR 1325 nagbandilyo alang sa:l Mas dakong representasyon sa kababayen-an diha sa

tanang ang-ang sa pagdesisyon sa pagpugong sa panagbangi, pagdumala ug kasulbaran;l Pagtagad sa mga pihong panginahanglan sa kababayen-

an sa proteksyon diha sa mga panagbangi, apil na angmga minglalin (refugees);

l Gipadakong suporta alang sa mga babayeng tigpandaysa kalinaw ug mga konsultasyon sa mga kahugpongansa kababayen-an;

l Walay kalingkawasan sa silot alang sa mga krimen batoksa kababayen-an, apil na ang mga pagdagmal nganakabase sa katawohon;

l Panglangkob sa panglantawng katawohon diha sa mgaUN peacekeeping operation ug human-sa-panagbanginga mga proseso ug diha sa pagmantala ugpagdokumento sa UN ug mga Security Council Mission;ug

l Nagarantiya sa panginahanglan sa mga batang babayeug kababayen-an sa panahon sa rehabilitasyon ugpagpanalipod sa tawhanong katungod sa kababayen-andiha sa pagpundar balik sa katilingbang sibil

Ang Sekso nagpasabot sa mga nagkalahing pisikal tali sa mgababaye ug lalaki.

Ang Katawhong panglantaw nagpasabot sa mga sakatilingbanong relasyon ug papel tali sa mga babaye ug lalaki ngagibut-an sa katilingban.

Ang Katawohong tahas nagpakita sa pagkabahin sa mga tahasug katungdanan tali sa mga lalaki ug babaye subay sa gitakda uggipalig-on sa patriarkal o relihiyosong mga gawi, etnik okulturanhong mga kinaiya, hut-ong, ang pormal nga sistemang legalug mga katilingbanong mga han-ay.

Ang Resolution Numero 1325 mahitungod sa Kababayen-an,Kalinaw ug Seguridad

27


Bia

nca

Mig

liore

tto

28

Kapitulo 4

Mga Tingasipnga Giya alangsa mgaTigmantala

Unsaon sa tigmantala paggamit ang tinan-awan nga adunay

managkaluhang pagkamabation sa panagbangi ug katawohon

diha sa ilang inadlawng pagmantala? Kini nga kapitulo

nagatanyag sa mga sayon-gamiton nga mga giya sa Pagka-

katawohong Pagbalita-Kalinaw, sa matrix sa Kapitulo 1. Alang sa

dugang mga tip ug pagpasabot,basaha ang mga reperensya nga

nalista sa katapusan niini nga giya.


PPPPPahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kaaaaatatatatatawhanwhanwhanwhanwhan

30

Pahi-anad sa KamatuoranPPPPPahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kalinaalinaalinaalinaalinawwwwwl Iapil ang tanang bahin sa imong pagtaho. Imbis nga

mopunting sa binirahay tali sa duha ka magka-away ngabahin, paningkamoting ihulma ang panagbangi ngadto sapag-usab- dagway pinaagi sa pag-apil sa tanang mgakatilingbang napiit diha sa sinukliay sa bala.

l Latas sa mga gipangayo sa mga lider ug mga hamili. Iapilang mga pangayo sa katawhan , kababayen-an ugkalalakin-an.

l Tagdon ang mga pag-antus ug kahadlok sa tanang bahin/nahiapil isip parehong angayang isibya.

l Ilahi ang mga opinyon gikan sa mga katinuuran. Kungadunay nagpadayag, isulti ang iyang ngalan aron mapatiknga iya kadtong opinyon ug dili sa tigballita.

l Ang kalalakin-an mao ang kanunayng naila isip mga maykalambigitan kalabot sa ilang papel (pananglitan isip mgamag-uuma, tigkulit, negosyante, myembro sa komite,manggugubat) ang kababayen-an kasagaran dili gi-ila. Maonga kinahanglan nga ilhon ang kalambigit nga grupo sakababayen-an base sa ilang papel ug interes (pananglitan,tigkuhag sugnod, mag-uuma, tindera sa merkado, tigtahi,mga inahan ug estudyante).

l Tan-awa ang kababayen-an isip aktibong nagausab sa ilangkahimtang ug dili lang isip mga nag-antus nga biktima

l Ang kababayen-an isip grupo, dili usab pareho isip mganalambigit . Sila usab kinahanglang lahi-lahion nagdto samanaglahing grupo ug indibiduwal

l Magkat-on unsaon sa paggamit sa mga kahimanan sa pagtuki ugpag-usisa sa panagbangi sama sa pag-mapa sa panagbangi.

l Usbon ang hulagway sa panagbangi sa binirahay ngadto sadaghang-bahin nga sukod.

l Magmatngon sa imong kaugalingong mga pagpihig isip tigbalitanga nasakop sa bahin nga nalambigit sa maong panagbangi.Panaglitan, ang babayeng tigbalita kinahanglang matngon ugmabinantayon sa iyang kaugalingong mga pagpihig diha sapanagbangi nga naglambigit og pagpasipalang katawhon, ilabi nakung siya nakasinati og susamang kapintas.

Ang tigmantala kinahanglang magmatngon sa mga linugdangannga dala sa trauma nagdto sa ilang kaugalingon ug ngadto sauban. Kini nga pagsabot makatabang sa tigmantala sa pagbutyagug paghan-ay sa usa ka sugilanong a puno sa kahibalo, tukmangkamabinantayon ug mapuaguron.

l Ipatin-aw ang mga sumbanan—nganong ania man ka, unsanga estorya ang imong isulat o itaho, unsay gitas-on samahitabong interbyo, kanus-a kini mahitabo ug nganongmahinungdanon kaniya nga makigsulti kanimo, – unsa ngamga kasayuran alang sa survivor.. Pangutana usab sa tawokung unsa ang iyang gustong hisgutan ug unsa ang dili.

l Sigurohang ang imong kasulti mihatag sa iyangnalamdagang pagtugot ug nakasabot sa kahulogan sa “onthe record”. Mahimong imong sutaon pag-usab sa panahono pagkahuman sa interbyo, ilabina kung nagsugod na silaghatag og mga detalyeng nagbutang kanila ug sa uban sapiligro.


Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

l Diha sa radyo, maayong usbon ang tingog sa gi-interbyo. Basin piligro alang sa gi-interbyo kung adunaymakaila sa iyang tingog; o sa kaso sa ubang tawo ngadili mahimong musulti alang sa ilang kaugalingon diha samikropono, mahimo nimo silang pasultihon sa ilangsugilanon ug unya ang tigbalita ang mahimong mag-asoysa iyang kasinatian. kini og balik isip narrator.

l Ipaambit sa gi-interbyu ang pagdumala sa sitwasyon. Angtawong maigking sa panghitabo modayeg sa pag-usab sapipila ka mga kondisyon sa interbyu. Sigurohang nakasabotsila ug mobati kabahin sa tibuok proseso.

l Tahura ang paningkamot sa ubang mga tawo nga mobarughuman sa makalilisang nga kasinatian. Ang imong papelmao ang pagtabang kanila sa pagkuha –balik sa ilangpagkatinugyanan sa ilang kaugalingon aron masmakapadayag siya diha kanimo

l Ang Trauma adunay epekto ngadto sa panumdoman, busapangandam alang sa mga magkabangi o pagliko-liko sasugilanon sa gi-interbyu. Sa kanunay, sulayi ang malumongpag-replay o pagpatin-aw sa ilang gisulti.

l Kinahanglan nga ikaw mapailobon . Ang naluwas satrauma kasagaran dugay makatumbok sa punto sa ilangsugilanon. Tuguti silang isulti ilang sugilanon sa ilangkaugalingong pamaagi.

l Pangandam na daan sa mga emosyonal nga tubag. Kungang naluwas mohilak panahon sa interbyu, dili nagpasabotnga nagpanuko sila sa pagpadayon. Mahimong maglisudsila sa pagpadayag, apan kasagaran gusto silangmopaambit sa ilang sugilanon. Ang pagpugong kanilamahimong ilang sination nga paghikaw kanila sakahigayonan sa ilang pagtagbaw. Mahimong imongnapasakitan mo pag-usab ang naluwas. Hatagi silagpanahon ug kapilian. Kun anaa sila sa mga live radioprogram, pag-andam og musika sa panahong mohilak

ang gi-interbyu.l Sigurohong ang mga punto nga mahinungdanon alang

kanila dili makalimtan o mawala. Ayaw kalimti pagpangutanakun “aduna ka pay idugang nga atong nalaktawan?”

Ang p agbalit a sa mga krimen batok sa kababayen-an ug menorde edad kanunay’ng gip akaminos ug gihimong kulba-hinam samedia. Sa mga p anahon sa gubat/armadong p anagbangi, angtigmant ala nga nalambigit sa Pamalit ang-Kalinaw nga adunay

33


Panglant aw-Katawhon mahimong mopunting ngad to sa mga dilidayag nga epekto sa kabangis, ilabina ang mga kabangis ngakatawhon.

l Ilhon nga ang pagpasipala diha sa panimalay usa kakatilingbanong problema nga nagalatas sa tanang linya sakaliwat, hut-ong ug kultura.

l Itaho ang mga krimen sa pagpasipala batok sa kababayen-an ug kabataan subay sa panghitabo ug tumang kamatinud-anon ug makatarunganon

l Gamita ang kahigayonan sa pagpahibalo sa imong mgatigpaminaw o bumabasa uban sa mas lapad nga konteksto,apil na ang mga estatistika ug uban pang susamangkasinatian sa miaging panahon.

l Wagtanga ang mga detalye ug mga paglarawan ngamahimong mopagil-as sa imong tigpaminaw o magbabasaug moyubit sa biktima.

l Hatagi og mas bug-ay nga kahinungdanon ang mgapagpaningkamot sa naluwas sa katalagman sapagpanalipod sa iyang kaugalingon imbis kay ang sa lihoksa nagdagmal o nagpasipala kaniya.

l Ang pagbasul-sa-naluwas, apil na ang mga pinulongan ugmga pamaagi sa pagpangutana, nga nagasugyot nga angnaluwas sa pag-rape, pananglitan, mao ang mabasol sakrimen dili tukma nga pagtaho.

l Away ibutyag ang tinuod nga ngalan ug pinuy-anan sanaluwas ug ubang kasayuran.

l Pangutan-a ang kababayen-an kung giunsa nilapagpakigharong sa kahimtang, unsay mga kasulbaran ngamahimo nilang isugyot ug dili lang unsa ang ilang gibati.

l Paningkamoting makakita og apektadong kababayen-anug kabataan ug ilakip ang wala masulti nilang sugilanon,

34

Ang Pinulongan nagbitbit sa mga mithi sa atong katilingban.Lisud p angit aon ang pinulongan nga gawasnon. Kinahanglangmatngon kit a sa paggamit sa mga pulong, sa unsa ngakonteksto ug sa unsang hulagway nga ilang gihulma.

l Pilia ang mga pulong nga tukma, dili-bayolente, dili sexist,conflict-sensitive ug gender-fair. Pananglitan, ang , rape oassault dili “sex”—bisan kon ang tigdagmal kapikas sabiktima.

l Gamit sa non-sexist, gender-fair ug wala nagapihig nga

Lin

a S

ag

ara

l R

eye

s

PPPPPahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kahi-anad sa Kasulbarasulbarasulbarasulbarasulbarananananan

panan-aw ug mga tinguha.l Aninawa ang mga ideya sa kalinaw bisan asa pa sila gikan.

Isang-at kining maong mga ideya ngadto sa mga panguloug itaho unsa ang ilang tubag.

l Ipadayon ang pagtaho sa proseso sa kalinaw bisanhuman pa sa hunong-buto ug sa pinirmahay sakasabutan. Ipakita ang mga paningkamot sa kababayen-an diha sa mga paningkamot sa pagbarug ug pagmugnasa kalinaw bisan human sa panagbangi.


Ang United Nations Security Council Resolution (UNSCR)1325 on Women, Peace and Security mao ang nagbugkossa tanang mga estado nga sakop sa UN. Ang mahimongmagsilbing monitoring sa implementasyon sa UNSCR 1325:

l Pangutana alang sa mga interbyo uban sa tanang bahin sapanagbangi sa implementasyon sa UNSCR 1325.

mga termino ug pamulong. Pag-anad sa mga bag-ongpamaagi sa pagsulti ug pagsulat nga nagbutang sa lalaki ugbabaye sa managsamang gibarugan. Ang kababayen-ankinahanglang makita.

l Ang mga pulong ug pamulong nga nagapabilin sa pagpihigug stereotype (easy, nymph-like, sex kitten, prostitute,pretty, sexy, attractive, sex maniac) nagahukom sa mgasurvivor ug/o sa mga suspetsado.

l Magmatngon diha sa pagpili sa naglarawang mga pulong.:Ø Ang paggamit sa mga terminong “Muslim” o “Kristiyano”

isip mga paglarawan sa mga kriminal, suspetsado ugmga nakalingkawas gikan sa krimen mao angpagmantsa kanila.

Ø Ang mga paghingalan sama sa “terorista”, “extremista”,“panatiko”, o “fundamentalista” mao kanunay ang gihatag“nila” nganhi “kanato”. Walay migamit kanila sapaglarawan sa ingon sa ilang kaugalingon.

Ø Ang mga paglarawan sama sa “walay kalooy “,“mapintas’”, “brutal” ug “luug” nagadaut ug naglarawansa usa ka panglantaw ngadto sa unsa ang gihimo sauban.

Ø Ang mga pulong sama sa “ nagun-ob”, “intawon”, o“trahedya” nagasulti lang sa unsa ang nahitabo.Nagahukas kini sa gahum ug naglimita sa mga kapilianalang sa kausaban.

l I-konsulta ang mga kahugpongan sa kababayen-anmahitungod sa mga proseso sa pag-monitor sa UNSCR1325 ug kalabot nga mga gipangayo.

l Sa mga negosasyon sa kalinaw o hunong-buto, pangutanaalang sa mga representanteng kababayen-an diha sa mganegotiation panel, base sa UNSCR 1325. Sa mga kaso ngaang kababayen-an walay representasyon diha sa mganegotiation panel sa nagkadaiyang bahin, pangutana samga lokal nga kahugpongan sa kababayen-an unsa angilang giplanong himoon niining kalapasan sa UNSCR 1325.

l Kung adunay gi-deploy nga mga nasyonal uginternasyonal nga pwersa sa pagbantay sa kalinaw dihasa lugar nga gibangian, pangutana kanila kung nakakuhaba sila og mga pagbansay kalabot sa katawhon ugkatungod sa kababayen-an ug sa UNSCR 1325.

l Pangutana sa mga otoridad diha sa mga bakwetanangiunsa nila pagtubag ang mga panginahanglanon ugkatungod sa kababayen-an nga gigarantiyan sa UNSCR1325.

l Kung ang kasabutan sa kalinaw nakab-ot, pangutana kunggiunsa pagsalamin sa UNSCR 1325 diha sa kasabutan uggiunsa pagbahin ang pundo alang sa iyangimplementasyon.

l Diha sa panday pag-usab human sa panagbangi,pangutana sa lokal nga pangagamhanan, mgapeacekeeping force ug mganational ug international relieforganization, kung gibansay ba nila ang ilang mga tawo sapagtahud sa katungod sa kababayen-an ug sa UNSCR1325. Ug unsaon nila pagtubag ang mgapanginahangalanon sa kababayen-an ug igarantiya angilang hingpit nga pagsalmot diha sa usab-panday humansa panagbangi subay sa gimando sa UNSCR 1325.

Alang sa dugang kasayuran mahitungod sa UNSCR 1325, bisitaha ang<www.PeaceWomen.org> or <www.un.org/events/res_1325.pdf>.


Ang mga tigmantala adunay gahum sa pagpili “unsa angatong ibalita ug unsaon nato kini pagbalita.” Naghimo kining dilipatas nga gahum-relasyon tali sa tigmantala ug sa gigikanansa estorya. Ang Masalmoton nga Pamaagi sa Media(Participatory media approach), sama sa community radio,nagatugot sa mga tawong imong gitaho nga mosalmot dihasa imong estorya.

l Ipatin-aw ang gambalay saprograma o/ug ang artikulouban kanila sa sayo pa ugbuntoga ang lat-ang sarelasyon.

l Pangutana unsa ilang mgaideya ug sugyot.Paningkamoting iapil sila saestorya kutob sa imongmahimo.

l Dasiga ang katilingban ngamohimo silag ilangkaugalingong programa oestorya.

l Ipahulam kanila ang imong mgakahanas teknikal ug ang imong pagkatigmantala.

l Giyahe sila sa han-ay ug tabangi sa ilang mga teknikalnga panginahanglan.

l Hatagi sila sa kagawasan sa pagmugna sa ilangkaugalingong programa o estorya.

39

Kapitulo 5

Mga Estratehiyasa Pag-amping saKaugalingongalang sa mgaTigmantala

MMMMMasalmotasalmotasalmotasalmotasalmotong Pong Pong Pong Pong Pamaagamaagamaagamaagamaagi sa Mi sa Mi sa Mi sa Mi sa Media: Aedia: Aedia: Aedia: Aedia: AngngngngngPPPPPagagagagagpunpunpunpunpunting sa Cting sa Cting sa Cting sa Cting sa Communitommunitommunitommunitommunity Ry Ry Ry Ry Radioadioadioadioadio

Terr

y B

eto

nio

38

Ang mga tawong apil sa estorya mahimong tigmugnasa ilang kaugalingong estorya.


Pisikal nga Kausbawan ugKabaskog

n Kaon sa tukmang panahon ugsa himsog nga pagkaon

n Maayong ug igong pagtulogn Magpahiling kanunay aron

malikayan ang sakit ugmopahuway kung magsakit

n Mag-ehersisyo: sayaw,langoy, lakaw, dagan,magdula, kanta ug maghimoog pisikal nga kalihukan ngamakalingaw

n Pahulay sa trabaho; magbakasyon, pangitagpamaagi nga mapahilayo sa mga telepono,kompyuter ug internet

n Hatagig lugar ang imong pagka-sekswal– ubansa imong kaugalingon, uban sa imong paris

Sikolohikal nga Kausbawan

n Pangitag panahon alang sa pamalandong: Pag,magsulat og journal o magpatambag ,

n Paminaw sa imong pangsulod nga kasinatian –paminaw sa imong panghuna-huna, mgapaghukom, mga pagtuo, mga kinaiya, ug mga

Ang musunod mao ang pipila ka nga giya sa p ag-amping sa kaugalingon nga magamit sa mgatigmant ala nga gisugyot sa Dart Center forTrauma

Tips

41

Aileen Familara

40

…Mga tigmantala kitang naghimo sa atong mga trabahosa pagtaho sa mga balita, natugsaw sa mga nagkadaiyang

mga estorya, mga hulagway sa pagbangutan. Nasakitan usabkita…Kasagaran napahalipayan kita diha sa mga kahigayonankanus-a kita nakatabang. Gihimo nato ang atong trabaho uggihimo nato kining puno sa katarung ug mibati kitagkatagbawan—ug napanalanginan. (Frank Ochberg, 2001)

Ang mga tigmantalang namalita sa mga sitwaswon sa panagbanginag-atubang og tinuod nga kakuyaw sa emosyonal nga pagkaluya:mahimong nahimo silang huyang sa secondary traumatic stressdisorder (STSD), sa compassion fatigue o sa survivor guilt. Ang mgasintomas sa STSD mao ang kahadlok ug kahigwaos paghinumdomsa mga dili maayong mga panumdoman , ug sa kabalaka sa mgakasakit sa uban. Ang compassion fatigue molambo kung ang mgatawo naughan na sa pagbati. Ang mga tigmantalang nag-antus sasurvivor guilt hilabihan ang ilang pakigduyog sa ilang gihimoan saestorya ilabina kadtong nawad-an sa ilang mga minahal sa kinabuhi,ug usahay ilang basolon ang ilang kaugalingon nga wala mag-antussa samang pag-antus.

Ang mga tawong kanunay natugsaw sa traumatic kabug-atmahimong makasinati og mga reaksyon nga makadaut sa ilangpanglawas ug panghuna-huna sama sa pagkamatahapon, pag-inusara, sobrang panigarilyo ug pag-inom, sobrang kaon ug paggamitsa iligal nga druga, kasuko, kahigwaos, depresyon ug daghan pa.Unsa ang angayang hinumdoman sa mga tigbalita mao ngamahimong adunay silay daghang potensyal nga reasksyon sa stresssa ilang pagsulat mahitungod sa mga bug-at nga mga sugilanon ugkaha kun magsulat mahitungod sa mga katalagman.

”

“


Kausbawang Emosyonal

n Punting sa pagpalig-on sa pagsalig sa imongkaugalingon; pinaagi sa paghatag og pag-uyon ugpagdayeg sa imong kaugalingon;

n Paliboti ang imong kaugalingon og mgamakahupay nga mga tawo, butang, mga relasyonug luna

n Tuguti ang imong kaugalingon nga bation angpinakapungkay sa imong pagbati, mga paghilakug katawa, kasakit ug kalipay.

n Ipadayag ang imong mga kasuko pinaagi samamugnaong mga agianan sama sa social action,mga sulat, donasyon, martsa ug mga protesta

Kausbawan nga Espirituwal

n Ilha unsa ang makahuloganon kanimo ug pangitaaang iyang lugar diha sa imong kinabuhi sama sapagka-amgo sa mga dili-materyal nga mgaaspeto, pakig-uban sa kinaiyahan, ug/o pakig-uban sa imong katilingbang espirituwal

n Bukas ngadto sa konsepto sa “wala pagkasayud”o angkonon ang tanang tubag

Tips

42

pagbatin Magsinati sa mga kalihukang dili kalabot sa

imong trabaho, sama sa pagbasa sa mgamakapahupay nga mga basahon ug motan-aw ogsine; Maghimo og bag-o diin dili ka batid.Matngon sa personal nga mga limitasyon;Magkat-on sa pagpangayog tabang ug sapagbalibad sa mga sobrang responsibilidad

Listahan alang sa Personal ngaListahan alang sa Personal ngaListahan alang sa Personal ngaListahan alang sa Personal ngaListahan alang sa Personal ngaKaluwasan diha sa mga PeligrongKaluwasan diha sa mga PeligrongKaluwasan diha sa mga PeligrongKaluwasan diha sa mga PeligrongKaluwasan diha sa mga Peligrongmga Sonamga Sonamga Sonamga Sonamga Sonaüüüüü

o Aduna ba akoy gipahibawo sa akong giadtoan ug sapanahon sa akong pagbalik?

o Gikonsulta ba nako ang mga tawo sa lugar mahitungod sakahimtang sa maong lugar?

o Sinati ba ako sa sinultihan sa lugar? Nagkinahanglan ba koog tig-interpret?

o Gisiguro ba nako ang akong gisakyang dili konektado sabisan asa nga bahin sa panagbangi?

o Aduna ba akoy kuyog didto sa mga sona sa panagbangi?o Aduna ba koy alternatibong plano unsaon paglingkawas

sa panahong mograbe ang kahimtang sa panagbangi?o Tukma ba ang akong gisuot nga sinina alang sa pagbaktas,

sa mga dili sigurong panahon ug alang sa paghimog mgainterbyo?

o Nagsuot ba ako sa sinina nga dili mahisama sa bisan unsanga bahin sa panagbangi?

o Sigurado ba ako nga modawat og seguridad gikan sa mgasundalo o polis

o Aduna ba akoy igong pagkaon ug tubigo Aduna ba akoy kit sa first aid? Kabalo ba ko mogamit nila?o Aduna ba koy mga sanitary napkin ug tisyu?o Nagsul-ob ba ko sa mga timailhan isip tigmanatala nga

dayag ug aduna ba akoy laing timailhan ?o Aduna ba akoy pito nga magamit sa pagtawag sa uban

panahon sa emerhensya?o Aduna ba akoy panagang alang sa peligro sa pagkahilo sa

mga kemikal?


Mga Basahonon’g Pakisayran

43

Committee of Concerned Journalists .www.concernedjournalists.org

Cote, W. and Simp son, R. (2000). Covering Violence: A Guideto Ethical Reporting about Victims and Trauma. New York:Columbia University Press.

Dart Center for Journalism and T rauma . www.dartcenter.orgde la Cruz, P. A. , ed., (2004). Women in the News: An Isis

Gender Equality Toolkit. Philippines: Isis International-Manila.

Joseph, A. (2005). Gender, Media and Tsunamis. IndiaTogether, February 2, 2005. http://www.indiatogether.org/2005/feb/ajo-genmedia.htm

Dagapioso, M.F ., Lasaca, M.C., Miglioretto, B., Obja-an, P .,and Reyes, L.S. , (2007). Women Making Airwaves forPeace: Training Modules by Mindanaw Women Writers Inc.and Isis International- Manila, www.isiswomen.org

Lloyd, F . and Ross, H. (2005). Gender, Conflict and Journalism:A handbook for South Asia. Kathmandu: UNESCO and NepalPress Institute.

Lynch, J. and McGoldrick, A. (2005). Peace Journalism.London: Hawthorn Press.

InterPress News Service, (2000). Revised IPS Gender andDevelopment Glossary. Rome: IPS .

Ochberg, F .(2001) “When Helping Hurts,”www.giftfromwithin.org/html/helping.html

Search for Common Ground , www.sfcg.org

o Aduna ba akoy laing pamaagi sa pag-pakigsulti sa akongopisina o mga kauban? Naka-establisar ba akog regularnga check-in time uban kanila?

o Naka-fully-charged ba ang akong mobile phone uban saigong mga phone card ug charger?

o Makahibalo ba ko manalipod sa akong kaugalingon gikan sakakuyaw sama sa tear gas, smoke bomb, land mine ug mgaimprovised explosive device?

o Aduna ba akoy mekanismo sa pagpanilpod sa akong mganakuhang kasayuran gikan sa posibilidad sa pagkompiska,pagka-expose o kawat ug papanalipod sa pagkatawo saakong mga tinubdan?

Atubangan sa nagahulga-sa-kinabuhing mga kahimtmakatabang kining musunod:

o Kung hulgaon sa pagdagmal o pagpangdagit, sulayi ngamobayad, pakigsulti alang sa imong kaluwasan. Ihatag satigdagmal ang bisan unsa. Likayi ang arogantengpagbalibad.

o Kung makadawat og pagpanghulga, pahibaw-a dayonimong mga kauban ug imong manager. Ang Pagpanggulatsa media usa ka nindot nga balita.

o Ang mga tigmantala kinahanglang mabinantayon sa pakig-atubang sa mga wala hiilhi sa tanang panahon.

o Magkat-on sa kasaligang pamaagi sa pagbana-bana sagidak-on sa pundok sa mga tawo, mga gilay-on ugkagrabehon sa pagkaangol

o Ang pagpasakay og polis, sundalo o bisan mgarepresentante sa mga rebelde dili maalamon. Angpagtabang sa pagkarga og samaron nga manggugubat saimong sakyanan giilang pinakaulahing pamaagi.

o Ang tigmantala kanunayng adunay katungod nga mobalibadsa makuyaw nga mga tahas nga walay silot o multa


Women Making Airwaves for PeaceUsa ka hiniusang proyekto sa Min-WoW ug Isis International-Manila aron ipalapnag ang engendered peace journalism ug angkritikal nga papel sa kababayen-an diha sa pag-usab sa dagwaysa panagbangi ug pagmugna sa kalinaw.

Kini nga proyekto nagalangkob sa:

lllll Training W orkshop s and Training Modules (makita sawww.isiswomen.org)Ø Ang pagsalmot sa kababayen-an sa pagmugna sa

kalinawØ Engendered peace journalismØ Ang mausabong potensyal sa community radio

lllll Mga Radio Plug sa Kultura sa Kalinaw ug Panaglahi saKultura

Ang maong mga plug gihimo panahon sa pagbansay saCagayan de Oro, Zamboanga ug Cotabato sa mga mediapractitioner.

lllll Usa ka Giya sa Gender-sensitive Peace and ConflictReport age

“Pagkatawhonong Kalinawng Pamalita: Pagtibuok samga Katilingban” (aduany Iningles ug Meranao)

44

Ang Isis International-Manila usa ka peministang non-governmentorganization nga mitahan sa pagmugna og luna sulod sa mga gambalayug sistema sa kasayuran ug komunikasyon nga nagsangyaw sa daghangmga tingog sa kababayen-an ilabina kadtong gikan sa Habagatan.

Nagatuo ang Isis nga ang kahigayonan ug katakus sa kababayen-ansa pagsalmot diha sa pagtagik ug pagpalapnag sa ilang kaugalingongkahibalo ug kasinatian pinaagi sa daghang agianan sa komunikasyonmahimong makausab sa katilingban.

Ang Isis nagabarug usab sa paghagit sa mga kadautan, mga naandanug kulturanhon ug politikanhong pagpihig nga giduso sa pangkalibutangmedia nga mipugong sa pagtunhay sa mas makatarunganon,malahutayon ug tawhanong kalibutan.

Mindanaw Women Writers, Inc. (Min-WoW ) usa ka grupo samanunulat nga nagtrabaho sa medya, unibersidad, og sa mgabase-komunidad. Ang prioridad sa Min-Wow langkob ang pag-amoma sa mga manunulat sa ilang kaugalingon, kasiguradohan,abilidad og katungod.

Naga tudlo sa ilang mga myembro og ubang interesadong nakabase-komunidad na mga grupo sa pagsaysay sa itnuod, tigsibyasa kalinaw, mamugnaong pagdokumento og bag-ong medya.

Isis Project T eam: Raijeli Nicole (Project Coordinator); Aileen Familara(Project Manager), Bianca Miglioretto (Resource Person/Trainer), MarionCabrera (Module Developer), Pretchie Objaan (Trainer), Janice Lopez(Editorial Support)

Min-WoW Project T eam: Lina Sagaral Reyes (Project Coordinator);Project Associates: Ma. Chona Lasaca, Terry Betonio, EderlindaFernandez, Imma Rae Dagapioso, Lowida Alcalde, Nena Undag, SorhailaLatip-Yusoph, Elvie Manaytay, Amanah B. Lao, Felleen Donggay, Beckyde Asis, Tess Superioridad, Jojie Jasmin Cabasan, Ellen Red, HelenGrace Uy. Resource Person/Trainer: Maisie Faith Dagapioso


NOTES


Gipatik sa Isis International-Manila and Mindanaw Women Writers(Min-WoW), October 2007.Kining Balasahon patik sa Women Making Airwaves for Peace:Using Community Radio & Engendered Peace Journalism asTools for Peace BuildingA partnership of Isis and Min-WoW with support from the CanadaFund for Local Initiatives

8 Pagkatawhonong Pamalita-Kalinaw:

Women Making Airwaves for Peace

Isis International-Manila

P.O.Box 1837, Quezon City Main Quezon City 1100, Philippines

Tel: 02 928 19 56, Fax: 02 924 10 65

[email protected] www.isiswomen.org

Min-WoW

c/o Archangels’ Biz Nest 17th-29th Sts., Bgy Nazareth

Cagayan de Oro City 9000, Philippines

Telefax: 088-857-2188, Mobile: 0920-455-7291

[email protected]

pagkatawhonong kalinawng pamalita: pagtibuok sa mga k ... · “pagkat awhonong pamalit...

Documents