pangea ultima - deja vu all over again - pangea ultima.pdf · pangea ultima - deja vu all over...
TRANSCRIPT
Pangea Ultima - deja vu all over again Jón Einar Jónsson
Ágrip Fyrir um 250 milljónum ára voru öll meginlönd jarðar saman komin í einu meginlandi sem kallað hefur verið Pangea. Hlutar úr meginlandi þessu hafa síðan rekið í sundur og þjappast saman og myndað yfirborð jarðar eins og það er í dag. Með því að nota þekkingar ágiskun hefur verið búið til líkan sem spáir um hreyfingu platanna, sem mynda jarðskorpuna, næstu 250 milljón árin en á þeim tíma er gert ráð fyrir að nánast öll meginlönd jarðar verði aftur komin saman í eitt meginland, rétt eins og fyrir um 250 milljónum árum síðan. Meginland þetta hefur verið nefnt Pangea Ultima.
Inngangur Í sinni einföldustu mynd er það svo í
klassískri eðlisfræði að þekki menn
staðsetningu agnar og hraða hennar, er
hægt að spá fyrir um staðsetningu
agnarinnar um alla framtíð. Þegar kerfi
síðan stækka og flækjustigið hækkar,
þ.e. ögnum fjölgar og fleiri breytur koma
til sögunnar, verður dæmið ekki alveg
jafn einfalt. Óreiða kemur til sögunnar
og erfiðara verður að segja fyrir um
framtíðina.
Þegar kemur að því að segja fyrir
um hreyfingu jarðskorpuflekanna og
legu þeirra í framtíðinni er flækjustigið
orðið verulega hátt og í raun er með öllu
ómögulegt að segja fyrir um legu
jarðskorpuflekanna, með mikilli
nákvæmni, í fjarlægri framtíð. Þó geta
menn spáð fyrir um áframhaldandi
hreyfingu jarðskorpuflekanna og hvaða
nýju atburðið geti átt sér stað og til hvers
það muni leiða. Mesta óvissan er
vissulega falin í hvaða nýju atburðir geti
átt sér stað. Dæmi um nýjan atburð er að
talið er að sökkbelti muni myndast
annaðhvort austast eða vestast í
Atlantshafinu. Dr Christopher Scotese,
jarðfræðingur við Háskólann í Texas í
Arlington hefur með þekkingar ágiskun
reynt að sjá fyrir sér hvernig
jarskorpuflekarnir muni hreyfast næstu
hundruðir milljónir árin. Hér mun ég
fjalla um líkanið hans.
Líkan Christopher Scotese
Helstu breytingarnar sem við stöndum
frammi fyrir í náinni framtíð, eða um
það bil næstu hundruðir til þúsundir árin,
eru tengdar hlýnun jarðar. Þar sem
jákvæð afturverkun mun drífa áfram
hnattræna hlýnun. Jörðin er að yfirgefa
ísöld og að öllum líkindum að breytast
úr íshúsi í gróðurhús. Aukin losun
gróðurhúsalofttegunda ýtir undir
hnattræna hlýnun og jöklar bráðna sem
verður til þess að minna af sólarljósi
endurkastast frá yfirborði hvítra jöklanna
og sjávaryfirborð hækkar og flatarmál
sjávar eykst á kostnað yfirborðs jarðar
og þar sem sjórinn gleypir í sig töluvert
meiri varmageislun en yfirborð jarðar, þá
leiðir þetta til aukinnar hlýnunar.
Ef við lítum nú enn lengra fram í tímann
og skoðum eins og næstu 50 milljón árin
og látum jarðskorpuflekana hreyfast
áfram eins og hreyfing þeirra er í dag, þá
munum við meðal annars sjá Atlants-
hafið halda áfram að víkka, Miðjarðar-
hafið hverfa við árekstur Evrópu og
Afríku og Ástralíu rekast á SA-Asíu.
Mynd 1: Jörðin eins og hún lítur út í dag.
Á næstu 50 milljón árum mun Norður-
Ameríka snúast rangsælis, meðan
Evrasíu flekinn snýst réttsælis og færir
England norður á bóginn og Síberíu
sunnar í heittemprað loftslag. Afríku
rekur áfram að Evrasíuflekanum og
Miðjarðarhafið og Rauðahafið munu
lokast. Háreist fjallakeðja mun ná allt frá
Spáni, suðureftir Evrópu, gegnum Mið-
Austurlönd og inn í Asíu.
Ástralíu rekur inn á SA-Asíu og
sökkbelti mun umkringja Ástralíu og
teygja sig vestur eftir Indlandshafi.
Líkanið gerir ráð fyrir að miðað
við núverandi hreyfingar jarðskorpuflek-
anna muni Austur-Afríkurekbeltið ekki
halda áfram að gliðna og mynda haf.
Ein mikilvægasta breytingin í
jarðfræði framtíðarinnar er myndun
sökkbeltis á vesturjaðri Atlantshafsins en
með tíð og tíma mun þetta sökkbelti
eyða Atlantshafinu.
Spáin um hreyfingu jarðskorpu-
flekana næstu 50 milljón árin er talin
tiltölulega örugg, þar sem byggt er á
áframhaldandi núverandi hreyfingum.
Mynd 2: Jörðin eins og talið er að hún muni líta út eftir um 50 milljón ár. Meðal annars hefur sökkbelti myndast á vesturjaðri Atlantshafsins.
Þegar spá um hreyfingu jarðskorpu-
flekanna er farin að ná lengra en 50
milljón ár fram í tímann fer dæmið að
verða býsna flókið en þó má enn gera
spá með þekkingar ágiskunum.
Talið er að eftir um 100 milljón
ár hafi sökkbeltið á vesturjaðri
Atlantshafsins eytt það miklu af
hafskorpunni milli Ameríku og Afríku
að Mið-Atlantshafshryggurinn verði að
mestu leyti horfinn og meginlönd
Ameríku og Afríku eru farin að færast
nær hvort öðru.
Indlandshafið hefur einnig
minnkað þar sem hafskorpan
hefur farið norður undir sökkbeltið á
Indlandshafi.
Suðurskautslandið hefur rekið
norður að suðurströnd Ástralíu.
Þar sem borgirnar New York,
Boston og Washington stóðu áður, er nú
hár fjallgarður.
Næsta Pangea, eða Pange Ultima, mun
myndast þegar sökkbeltið við Norður-
og Suður-Ameríku hefur gleypt
hafskorpu Atlantshafsins og Norður- og
Suður-Ameríka hafa við það rekið upp
að Afríku. Þessi nýi meginlandsmassi
mun hafa lokað innhaf.
Mynd 3: Jörðin eins og talið er að hún muni líta út eftir um 150 milljón ár.
Þetta lokaða innhaf eru leyfar
Indlandshafsins. Suðurheimskautið er
staðsett á Suðurpólnum og Kyrrahafið
þekur nú um helming jarðarinnar.
Niðurlag Eins og fram hefur komið er líkan
Christopher Scotese byggt á þekkingar
ágiskunum og getgátum um hvaða nýju
atburðir muni koma til með að eiga sér
stað í framtíðinni. Því ber að taka spám
þessum með töluverðum fyrirvara og
eins og hann hefur sjálfur sagt að þá er
þetta að miklu leiti byggt á hugarflugi
enn sem komið er en þó sé það ágætis
æfing að ímynda sér hvað það sé sem
geti átt sér stað í framtíðinni og það sé
einungis hægt ef menn hafa góðan
skilning á núverandi hegðun jarðarinnar.
Mynd 4: Útlit jarðarinnar eftir um 250 milljón ár? Pangea Ultima hefur myndast.
Heimildir http://science.nasa.gov/headlines/y2000/ast06oct_1.htm (5.11.07)
http://www.scotese.com/Default.htm (5.11.07)