pantheon// 'avontuur
DESCRIPTION
pantheon// is een twee maandelijkse uitgave van de Bouwkundige studievereniging Stylos, waarin vakgerelateerde artikelen en interviews staan, gericht op verschillende thema’s die wisselen per edititie. Ook wordt er verslag gedaan van zaken waar Stylos zich mee bezig houdt.TRANSCRIPT
tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008
avontuurpantheon//
// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // Brasília // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired // praktijkverenigi
avontuur_kaft.indd 1 18-6-2008 14:35:34
van de voorzitterEva Dubbelboer
Door de brand op 13 mei is Stylos, net als de rest van de faculteit, in
een groot avontuur verzeilt geraakt. Een avontuur met verschillende
delen:
In het eerste deel van dit avontuur moest er een plan van aanpak
gemaakt worden; hoe verder te gaan. Voor ons was het al snel
duidelijk dat we moesten proberen om alle geplande activiteiten
door te laten gaan. En dat is tot nu toe goed gelukt. Verder wilde we
natuurlijk wat extra activiteiten organiseren naar aanleiding van de
brand. Daar zijn de foto expositie om het gebouw van Bouwkunde
en Building for Bouwkunde voorbeelden van.
In het tweede deel gaan we, samen met de rest van de faculteit,
verhuizen naar het oude hoofdgebouw van de TUDelft aan de
Julianalaan. Het is natuurlijk belangrijk dat Stylos ook daar een
mooi en werkbare plek krijgt. Daar zijn we momenteel druk mee
bezig. Volgend jaar zal het 115e bestuur het grootste deel van dit
avontuur gaan beleven.
En in het laatste deel krijgt Bouwkunde een nieuw gebouw, maar
dat duurt nog even…
Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht terbehartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteitBouwkunde van de TU Delft.
bestuur 114 D.B.S.G. Stylosvoorzitter: Eva Dubbelboersecretaris: Maaike Linapenningmeester - pr: Roderick Trompertonderwijs bachelor: Jurgen Beliënonderwijs master: Bas Wetzelpaviljoen: Suzanne Visevenementen: Bram Harding
adresD.B.S.G. StylosFaculteit BouwkundeBerlageweg 1, kab. 1.012628 CR Delft
telefoonnummersbestuur 015 2783697secretariaat 015 2781369
[email protected]://www.stylos.nl
lidmaatschap Stylos10 euro per jaargironummer 296475
Stylos StichtingDe Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatievenvan en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnenbij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijkeondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt uelke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen deeerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro.gironummer 1673413
colofonjaargang 12, editie 2, juni 2008oplage: 2000Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon//vijf maal per jaar
redactieadresBerlageweg 12628 CR [email protected]
hoofdredactieRoderick Trompert
redactieStefan BogaardHans CulpAndreas KalpakciRosemarie KrautheimLaura MaasryPeter RosmulderRoderick Trompert
aan dit nummer werkten meeMarkus Bader, Jurgen Beliën, Bram Harding, Else-Marijn Kruijswijk, Naomi Schiphorst, Mieke Vullings, praktijkvereniging BouT
advertenties02 | BUVA03 | Schüco29 | Heraklith38 | Plastica39 | VM Zinckaft | Continu Engineering
drukkerKoninklijke De Swart, 's-Gravenhage
omslagGuido Mueller
over de voorkantUrban Jungle, New JerseyGuido Mueller ( flickr.com/photos/idogu/ )
tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 2 / jaargang 2008
avontuurpantheon//
// avontuur// avonduren in de stad // que?!? // Calatrava, de multidisciplinair // mi modern architecture // the urban jungle // kastelen voor de 21e eeuw // interview with Raumlabor-berlin // Brasília // stylos// BkBeats 2008 // in memoriam // workshop decorontwerp // algemeen// built ethically sound? // get inspired //
pantheon//tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos
avontuur_kaft.indd 2 18-6-2008 14:35:36
1i n h o u d s o p g a v e
stylos4 BkBeats 2008Bram Harding
6 in memoriamRoderick Trompert
7 workshop decorontwerpJurgen Beliën
8 burning architecture > poetryRosemarie Krautheim
avontuur10 adventureLaura Maasry
12 avonduren in de stadStefan Bogaard
14 que?!?Peter Rosmulder
16 Calatrava, de multidisciplinairHans Culp
18 mi modern architectureRoderick Trompert
20 the urban jungleElse-Marijn Kruijswijk
22 kastelen voor de 21e eeuwPeter Rosmulder
26 interview with Raumlabor-berlinRosemarie Krautheim
30 Brasília Stefan Bogaard
algemeen32 praktijkvereniging BouTpraktijkvereniging bouwtechnologie; BouT
34 built ethically sound?Laura Maasry
40 get inspiredredactie
22 16
14
34
12
26
6
18
p01-8 stylos 01.indd 1 18-6-2008 13:53:24
Geen gebouw zonder BUVA...
BUVA, producent en leverancier van bouwproducten voor de woning- en utiliteitsbouw.
Maar ook en vooral onaf hankelijk productontwikkelaar. BUVA speelt namelijk graag in
op de behoeften in de markt. En dat al sinds 1946.
Dus of het nu hang- of sluitwerk betreft, ventilatie systemen, hardglas ramen,
aluminium profielen of postkasten, BUVA staat voor doordachte én oplossings gerichte
innovatie. Innovatie die alom gewaardeerd wordt. Niet voor niets vindt u de
bouwproducten van BUVA echt overal terug...
Kijk voor meer informatie op www.buva.nl
Bremen 5
2993 LJ Barendrecht
Telefoon: 0180 69 75 00
Email: [email protected]
Duurzaam & Doordacht.
SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 11-06-2008 16:50:06p01-8 stylos 01.indd 2 18-6-2008 13:53:27
Geen gebouw zonder BUVA...
BUVA, producent en leverancier van bouwproducten voor de woning- en utiliteitsbouw.
Maar ook en vooral onaf hankelijk productontwikkelaar. BUVA speelt namelijk graag in
op de behoeften in de markt. En dat al sinds 1946.
Dus of het nu hang- of sluitwerk betreft, ventilatie systemen, hardglas ramen,
aluminium profielen of postkasten, BUVA staat voor doordachte én oplossings gerichte
innovatie. Innovatie die alom gewaardeerd wordt. Niet voor niets vindt u de
bouwproducten van BUVA echt overal terug...
Kijk voor meer informatie op www.buva.nl
Bremen 5
2993 LJ Barendrecht
Telefoon: 0180 69 75 00
Email: [email protected]
Duurzaam & Doordacht.
SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 11-06-2008 16:50:06p01-8 stylos 01.indd 3 18-6-2008 13:53:27
4 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
BkBeats 2006 was een groot succes met 2700 bezoekers. Artiesten als Don Diablo en Pete Philly & Perquisite waren aanwezig en maakte de avond tot een onvergetelijke. Des te moeilijker voor ons om met BkBeats 2008 de vorige editie te overtreffen.
Bram Harding
In oktober begon Stylos met het zoeken van geschikte kandidaten
voor de BkBeats commissieleden, dat na korte tijd ook lukte. Een
gezellige groep met veel verschillende persoonlijkheden, die later
een zeer hechte groep zou vormen. Taken werden verdeeld en direct
werden ook hoge doeleinden gesteld. Zo stelden we voor BkBeats
2008 een maximaal bezoekersaantaal van 3000! Nu moesten wij dit
nog waarmaken. Een half jaar zouden wij hier mee bezig zijn. Dag
in, dag uit.
Een midweek voor BkBeats
De stickers op de fietsen begin februari zorgden al voor het gerucht
onder TU studenten dat BkBeats weer in aantocht was. Het logo, dat
we express hetzelfde hadden gehouden, slechts aangevuld met de
achterliggende vlek, bleek sterk en heel herkenbaar.
Een maand later op 6 maart vond de BkBeats pre-party in de Speakers
plaats, die dankzij een doeltreffende reclamecampagne afgeladen
was. We hadden hier stiekem op gehoopt, maar zoveel mensen
hadden we niet verwacht. Speaker baas Gideon opperde al een
BkBeats after-party, zo enthousiast/verrast was hij toen 300 man z’n
tent bezette. De eerste paar kaarten werden die avond al verkocht . In
de weken hierna zijn we verwikkeld geraakt in een poster-plakstrijd
met Speakers, Proteus, Laga en enkele andere postersplakkers uit
Delft. Leuk was het om af en toe een BkBeats 2006 en zelfs 2004
poster tegen te komen!
Ondertussen werden dagelijks flyers uitgedeeld en kaarten verkocht.
Een promoronde langs alle andere faculteiten was om alle niet-
Bouwkunde studenten op de hoogte te stellen van BkBeats. “Wel
makkelijk”, werd geroepen, toen 7 schaars geklede dames hen een
flyer gaven voor BkBeats. “Jullie proberen ons gewoon met vrouwen
naar jullie feest te lokken”.
Dat BkBeats uitverkocht zou raken was al heel snel duidelijk.
Dagelijks werden ongeveer 100-200 kaarten verkocht. Dat we
uiteindelijk uitverkochten, was van essentieel belang. 8 Weken
voor BkBeats kregen we namelijk te horen dat de faculteit de hoger
uitgevallen kosten voor schoonmaak, beveiliging, EHBO en facultaire
ondersteuning toch niet zou gaan dekken. De totale kosten voor deze
diensten waren een factor 5 a 6 hoger uitgevallen dan vorige editie,
een direct gevolg van de centralisering van de TU. Alleen uitverkoop
zou BkBeats nog kunnen redden. Wat uiteindelijk dus ook gelukt is.
De plattegronden van vorige editie waren al aan het begin van
het jaar doorgenomen en besproken. Problemen lagen bij de
garderobe, de 'bottleneck' (de drukke gang tussen de blokkenhal
en de vormstudiehal) en de buitenruimtes. De garderobe kon vorige
editie de grote hoeveelheid jassen niet aan, professionele garderobe
BkBeats 2008
rekken moesten dit jaar dan ook gehuurd worden. De bottleneck
bleek niet zomaar op te lossen; alleen een verbreding van de gang
zou tot het gewenste resultaat leiden. De buitenruimte was het laatste
probleem. De hekken die in 2006 waren geplaatst om te voorkomen
dat mensen illegaal het terrein op zouden komen, waren niet
voldoende, ongeveer 100 mensen klommen eroverheen, waardoor
brandweer bijna het feest had gestopt. Dit wilde wij voorkomen en
dus werden dubbelen hekken geplaatst.
Ons bookingsteam kwam uiteindelijk met het idee om een 5e zaal
aan het festival toe te voegen. Deze zou in de expeditiekelder komen,
naast de bouwpub, en het genre zou electro/techno beslaan, wat
behoorlijk populair begint te worden. De extra zaal zou daarbij een
verhoging van het maximum bezoekersaantal tot gevolg hebben,
waardoor nog meer mensen van ons feest zouden kunnen genieten.
Het enige probleem wat hierdoor ontstond was de routing van
medewerkers en artiesten, die normaliter door de kelder zou lopen.
We bedachten om deze routing dit jaar over de eerste verdieping te
laten lopen, waardoor we ook zelf nog een beetje van het festival
zouden kunnen genieten! Geluk bij een ongeluk.
De line-up die bestond uit bekende en onbekende bands, werden
grotendeels ruim van te voren gebooked. Er moesten een aantal
grote namen zijn om publiek te trekken, waarna het publiek die
avond zelf wel de opkomende bandjes zou ontdekken. Wicked Jazz
Sounds, GEM en Ricky Rivaro waren de bekende acts. Illicit, Wudstik,
The Flexican, Monsieur Dubois, Randy.G. Blomstar en Bjorn Wolff de
opkomende acts. De dag van BkBeats belde nog een van de jazzbands
af, waarop acuut een nieuwe band werd gezocht en gevonden. Om
maar van stress te spreken. Het bier, de podiumbouwers, licht&geluid,
en alle andere organisaties die betrokken waren bij BkBeats, waren
de dagen daarvoor al aangekomen en gereed. De aankleding, die
georganiseerd was door een aparte commissie, was ook al af.
p01-8 stylos 01.indd 4 18-6-2008 13:53:32
5s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
speelden zoals GEM en Wicked Jazz Sounds.
Aan het eind van de avond bleek dat er een enorme hoeveelheid
drank geschonken te zijn. Los van de 5500 liter bier de we hadden
besteld is ongeveer de hele voorraad sterke drank en wijn er doorheen
gegaan. Slechts vier fusten zijn aan het eind terug naar de leverancier
gegaan. Afgezien van een incident, waarbij iemand door overmatig
drankgebruik moest worden afgevoerd, is de avond verder vrij rustig
verlopen.
Na een enorme drukte bij de garderobe, waren rond een uur of half
zeven alle bezoekers weg.
De nazorg
De dag na het feest zijn we druk bezig geweest Bouwkunde veegklaar
te krijgen. Bonnen werden geteld, geld werd afgehaald. Zondag
kwam de hele commissie terug om de laatste puntjes op de i te zetten.
Maandag was er niets meer te zien van het grootste faculteitsfeest
van Nederland. Enkel bij het 'camlab' was bier onder de deur naar
binnengelopen, wat verraadde dat er een feest had plaatsgevonden.
Een rare gewaarwording: een festival waar je een half jaar aan gewerkt
hebt, en 2 dagen later is er helemaal niets meer van te zien!
Al met al was BkBeats zeer geslaagd. De punten waarop een
twintigtal bezoekers veel kritiek hadden, bleken vooral dingen te
zijn waar we de avond zelf niets aan hadden kunnen doen. Ook bij de
voorbereidingen had niemand kunnen bedenken wat een dergelijke
hoeveelheid mensen zou betekenen bij de ingang. We hebben wel
weer veel informatie en tips opgedaan over hoe het de volgende
keer beter kan. Verschuiven van garderobe en bonnenverkoop,
andere indelingen van podia, andere afspraken met leveranciers,
personeelsverdelingen etc.; alles komt in de overdracht voor de
volgende commissie aan bod.
Juist nu ons gebouw is afgebrand, is het zo belangrijk dat er een goede
evaluatie komt. Want in het volgende gebouw moet natuurlijk ook
weer een goede BkBeats plaats gaan vinden! //
18 april. de dag van BkBeats
Na een week opbouwen in de faculteit, waarbij we de gehele
begane grondvloer van een van de grootste faculteiten in Nederland
overhoop gehaald hebben om het tot festivalterrein om te bouwen,
is het dan eindelijk zover: de avond waar we een half jaar met 15 man
aan gewerkt hebben.
Om 19:30 was eerst nog even de voorbespreking met beveiliging,
EHBO en de mensen van Facilitair Management, waarna om 20:30
de deuren zouden opengaan. Maar voordat we zover waren, moest
er in een half uur nog veel gebeuren!
De eerste paar uur na opening verliepen vrij chaotisch. Personeel
rende van hot naar her over de eerste verdieping. Iedereen helemaal
verzonken in zijn eigen taak. Toen het ietwat drukker werd merkten
we direct dat de ingang/garderobe/bonnenverkoop een probleem
zou gaan worden. De garderobe, die genoeg capaciteit had en
genoeg personeel om jassen en tassen op te vangen, had een te korte
balie. Met het gevolg dat er een gigantische rij ontstond. Aangezien
de bezoekers na de garderobe direct overstaken om bonnen te kopen
werd het hier ook immens druk. We hebben toen nog geprobeerd
mensen naar de blokkenhal te sturen, alwaar nog een bonnenverkoop
punt gesitueerd was.
De beveiliging heeft toen rond half twee ’s nachts besloten de
garderobe tijdelijk te sluiten, om zo iedereen die al een uur buiten
in de rij hadden gestaan naar binnen te leiden. Met als gevolg dat
iedereen overal z’n jas ging ophangen. In ieder geval kon nu wel
iedereen van het feest genieten. Vanaf een uur of half 3 werd het
rustiger en kon er genoten worden van het festival. De dansende
menigte, vooral in de blokkenhal was een spektakel om te zien.
Alles liep behoorlijk soepel. In de 'bottleneck' bleef het druk, zoals
voorspeld. De 5e zaal was de hele avond goed gevuld, en was dan
ook een groot succes. De blokkenhal was vooral laat op de avond
goed vol. De andere zalen zoals de vormstudiehal en handtekenzaal
bleven wel vrij leeg, afgezien van de momenten dat bekendere bands
p01-8 stylos 01.indd 5 18-6-2008 13:53:35
6 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
In de expositie worden beelden uit het verleden gecombineert met de eerste toekomstideeën van studenten voor een nieuw gebouw. Dit alles zodat niet de afbraak van bouwkunde zal overheersen, maar de herinnering aan een mooi verleden en een creatieve toekomst.
Roderick TrompertDirk Verhagen
Gevelbeeld// Arthur Stolk
Ontwerpateliers// Hans Schouten
Blokkenhal// Hans Schouten
De dagen na de verwoestende brand op de faculteit Bouwkunde is er
in een ongekend tempo vervangende onderwijsruimte opgezet naast
het huidige faculteitsgebouw van bouwkunde. Na de brand is er een
onder studenten, onderzoekers en docenten een gevoel ontstaan
om de draad van het onderzoeken, ontwerpen en leren, gezamenlijk
zeer snel weer op te pakken. Ondanks het overheersende gevoel van
optimisme, betekent deze dramatische gebeurtenis voor velen in Delft
een abrupt eind van het bestaan van het vertrouwde gebouw op de
Berlageweg nummer 1.
In de week na de brand is het plan opgezet door bestuursleden
van studievereniging STYLOS van bouwkunde en de oprichters
van stedenbouwkundig bureau Urban Synergy uit Delft, om in de
periode waarin het gebouw wordt afgebroken, bijzondere en mooie
herinneringen aan de faculteit van de afgelopen 40 jaar te verzamelen
en tentoon te stellen op de bouwhekken rondom het faculteitsgebouw.
Met sponsoring door verschillende bedrijven, stedenbouwkundige
en architectenbureaus en hulp van vele studenten is het mogelijk
geworden om de tentoonstelling, met meer dan 100 fotoposters, te
realiseren.
De openlucht tentoonstelling met foto's van de eerste schetsen en
bouw van de faculteit in de jaren ' 70, exposities, onderwijs door de
jaren heen en door studenten geschetste toekomstbeelden voor de
faculteit, is op vrijdag 23 mei officieel geopend. De tentoonstelling
zal nog tot halverwegen de maand juli elke dag te bezichtigen zijn
rondom het faculteitsgebouw op Berlageweg 1 in Delft. //
in memoriam
p01-8 stylos 01.indd 6 18-6-2008 13:53:56
7s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
In samenwerking met het Noord Nederlands Toneel en Theater de Veste organiseerde de Workshopcommissie van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei een workshop decorontwerp.
Jurgen Beliën
workshop decorontwerp
Decorontwerp, ook wel scenografie genoemd, is voor het overgrote
gedeelte van de studenten onbekend terrein. Dit terwijl de
discipline nauw verwant is aan architectuur. Reden genoeg voor
de Workshopcommissie om in samenwerking met het Noord
Nederlands Toneel en Theater de Veste een workshop decorontwerp
te organiseren.
Anderhalve week, van maandag 19 mei tot en met woensdag 28 mei,
werkten 10 studenten aan het ontwerp van een decor voor Troilus
en Cressida. Tijdens deze periode spraken zij met regisseur Floris
van Delft over wat zijn eisen aan het decor waren, gaf Christoph
Grafe een historisch overzicht van de scenografie en kregen zij een
rondleiding van Martin Determan door decoratelier Vorm & Decor in
Rotterdam. Ook kregen de studenten begeleiding van Niek Kortekaas,
de ontwerper van het decor van Troilus en Cressida en TU Delft docent
Nikolaas vande Keere.
Woensdag 28 mei werden de maquettes van de ontwerpen
gepresenteerd aan Floris van Delft, Niek Kortekaas en hoofd
techniek bij NNT, Boes Diertens. Opvallend was de mix van abstracte
ontwerpen en ontwerpen met letterlijke metaforen.
Decorontwerp is voor het overgrote gedeelte van de studenten onbekend terrein
Volgende pantheon// zal er een uitgebreid verslag gedaan worden van deze workshop en welke waarde deze kan hebben als onderwijsproject. //
p01-8 stylos 01.indd 7 18-6-2008 13:54:04
8 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Moscow 1958, A ‘Fire in the Architecture institute’ burned Andrej Voznesenski’s graduation project - a year of work. Now he gives poetry readings all over the world. "Time" magazine named Voznesenskii the greatest living Russian poet.
Rosemarie Krautheim
Andrei Voznesenskii, one of Russia's foremost modern poets, was
born in Moscow on May 12, 1933. Part of his early childhood was
spent in the ancient Russian city of Vladimir. During the war, from
1941 to 1944, he lived with his mother in Kurgan, in the Urals, while
his father, a professor of engineering in peacetime, was in Leningrad,
engaged in evacuating factories during the blockade […] After the
war the family returned to Moscow. As an adolescent, Voznesenskii
thought of becoming an artist. Then he studied architecture. "I was
already writing", he says, "but mainly I painted.
Yet poetry was fl owing in me like a river under the ice.
Shortly before his graduation from the Moscow Architectural Institute
in 1957, an event occurred which is the subject of the poem "Fire in
the Architectural Institute". Like other senior students, Voznesenskii
had spent his last year on an elaborate design project, which he
describes, with all due modesty, as "a spiral-shaped thing, a bit
like the Guggenheim Museum". "One morning", he says, "we found
that a fi re had destroyed a year's work. Whole districts and cities on
blueprints had vanished. We were so tired that we were glad that fi nal
examinations had to be postponed. But for me it was more than a
fi re. I believe in symbols. I understood that architecture was burned
out in me. I became a poet" […] By now, Voznesenskii is the author
of approximately 40 volumes of poetry in Russian, two collections
of fi ction, at least three plays and two operas. The poet has always
striven for a synthesis of arts combining his readings with music and
burning architecture > poetry
demonstration of his new videom genre [...] Voznesenskii works are
an original synthesis of deep lyricism and profound philosophical
concepts, musical and sounding like a powerful warning bell at
the same time. But he has been accused of experimentation for
its own sake, name-dropping and simplistic moral rhetoric, as well
as superfi ciality. The Soviet authorities sometimes objected to his
political stands (he was also a co-author of "Metropol" underground
poetry and prose anthology) and even accused him more than once
of being a CIA spy. […] It is in this context that Voznesenskii's immense
popularity, inconceivable in the West for a "serious" modern poet,
may be fully understood. If 14,000 people congregated (as they did
in 1962) in a sports stadium to hear Voznesenskii read his poetry, or
500,000 subscribed to buy a book of his poetry ("An Achilles Heart"),
it is because countless Russians turned to the language of symbol and
fantasy for the truths they seek. […] New times have brought new
challenges, but nowadays Voznesenskii's readers, as well as many
poets around the world, continue to appreciate his examination
of universal issues like morality, evil, spirituality, freedom, the role
of technology in society, and possibilities of a poetic language […]
Voznesenskii is still writing, creating art and giving readings to large,
appreciative audiences. The poet lives in Moscow. //
p01-8 stylos 01.indd 8 18-6-2008 13:54:05
9s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
avontuur10 adventureLaura Maasry
12 avonduren in de stadStefan Bogaard
14 que?!?Peter Rosmulder
16 Calatrava, de multidisciplinairHans Culp
18 mi modern architectureRoderick Trompert
20 the urban jungleElse-Marijn Kruijswijk
22 kastelen voor de 21e eeuwPeter Rosmulder
26 interview with Raumlabor-berlinRosemarie Krautheim
30 Brasília Stefan Bogaard
thema//
p9-15 thema 01.indd 9 18-6-2008 13:36:03
10 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Laura Maasry
Dictionary encyclopedia Britannica Online:
Main entry: ad•ven•ture
Pronunciation [ad-ven-cher]
Function: noun, verb, -tured, -tur•ing
Etymology: Middle English aventure, from Old French, from (assumed)
Vulgar Latin adventura, from Latin adventus, past participle of advenire
to arrive, from ad- + venire to come
1. participation in exciting undertakings or enterprises: the spirit of
adventure
2007: Observing the Malian workers in the Blokkenhal, noticing their
enthusiasm and pride towards their building methods that were given
the opportunity to be voiced, first hand, at Bouwkunde.
Drinking coconut beer and chatting with the workers about the value
of tradition in their built heritage, often repressed through poverty
and war.
One student ventured to inquire about the stability of the geometric
alignment of wooden sticks, used to stabilise the clay as well as
provide the constructers with an in-built ladder construction. In their
good-humour and generosity, the workers granted the student the
adventure
2. a bold, usually risky undertaking; hazardous action of uncertain
outcome
2000 - 2005: Regional and national fire safety precautions declaring the
TU building Bouwkunde, along with thousands of other tall buildings
built before 1975, as unsafe. Requests for the installment of interior
sprinkler systems and fire-proof compartments in these
Rising debate at the TU about the safety of old high rise buildings, in
their structure fundamentally prone to modern day fire hazards, mostly
due to the materialization and the form. The decision to enhance
evacuation capacity as the surest way to improve safety. The adding
of fire escapes.
pleasure of testing the construction by climbing up of one of the
model-temple facades. The crowd turned weary as a stick at the peak
began to tremble under her weight. It held steady and the student
dismounted with applause.
p9-15 thema 01.indd 10 18-6-2008 13:36:05
11s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
3. an unsual experience; a discovery
2001: The coming together of interntional and Dutch students in a
unique Vormstudie workshop, whereby students make and discuss
models of Bouwkunde and other TU buildings, as well as the layout
of the TU Wijk. New models are made. Conclusions are drawn as to
the unfortunate situation of Bouwkunde on the Mekelweg. Parallel
conclusions are drawn as to the variety of qualities in the Bouwkunde
faculty building to realize.
The discovery of the unanimous praise among participants for the
building, mainly regarding the low-high contrasts that entail a logical
and dynamic spatial design, simultaneously presented by a subtly
graceful facade composition.
Discovering, by understanding, why Bouwkunde students have come
to love the building with time.
5. peril; danger; risk
Wood finishings everywhere around Bouwkunde. The somewhat
political stance that there is little to be done about fire safety in older
high rise buildings. The architect who designs more the sake of beauty
and less so for sake of people.
6. luck; fortune; chance
The abundance of means we will have to rebuild Bouwkunde. The
combining of knowledge, research, and the learning from our mistakes.
The joining forces of experienced, creative, the mournful, the pensive,
and the bold.
The opportunity to create while closely carrying past adventures that
have made things what they are.
Adventure
Progress through design, by never forgetting. //
4. a commercial, financial, or any kind of speculation: venture
1960's: The determination of Dutch Architect Bakema in his promotion
of the CIAM-led generation conflict with the old ‘garde’ Architects of
the 20's and 30's. Efforts to reorganize the modern CIAM workings
from national bureaucracy into personal representation and habitat-
based design.
The courage, risk, and the ego to dare to operate 'betweenthe old
and new', while opening a personal mailbox (Posthoornstraat 12b,
Rotterdam) and functioning as the secretary to oversee and organize
dialogue.
p9-15 thema 01.indd 11 18-6-2008 13:36:05
12 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
In de avonduren verandert het beeld van een stad volledig door de overgang van daglicht naar kunstlicht. Als Helios ongemerkt weer naar het oosten reist, knippen wij onze lantaarnpalen, spots en sfeerlichten aan.
Stefan Bogaard
avonduren in de stad
afb. 1 Het gedrag van de bewoners bepaalt de uitstraling van een gebouw (Toronto)
We nemen de wereld om ons heen dan ook heel anders waar. De
straatverlichting vlakt de kleuren uit. Alles wordt een donkere geel
getinte waas waar de verlichte plekken uit naar voren springen. Het
straatbeeld met zijn bebouwing laat zich langzaam in duisternis en
kunstlicht verpakken. De uitstraling van gebouwen kan volstrekt
het tegenovergestelde zijn als overdag. Een gesloten en strak
kantoorgebouw verandert in een willekeurige verzameling verlichte
kantoren in een donker vlak. Anonieme en verpauperde flats
ondergaan een vergelijkbaar lot. Ze veranderen in een verzameling
verlichte woningen die random over de gevel verdeeld zijn.
Daar waar deze gebouwen in daglicht overkomen als een eenheid,
een massa, worden ze nu waargenomen als een optelsom van haar
delen, de verlichte vertrekken. Een beeld dat gedurende de avond en
de nacht ook voortdurend verandert. Het gedrag van de gebruikers
bepaalt hier het beeld van het gebouw.
De relatie van een ruimte met de omgeving verandert ook. Een gevel
van reflecterend glas sluit zich overdag van de buitenwereld af, maar
’s nachts zal, door verplaatsing van de lichtbron, deze relatie bijna
omdraaien. De mensen die overwerken zetten zichzelf zo ongemerkt
in de spotlight.
In een woning, en dan vooral in appartementen, heeft de bewoner ook
minder privé dan overdag. Al is dit natuurlijk gemakkelijk te verhelpen
en ook nog eens sterk afhankelijk van woning zelf. Waar een woning
overdag op een gelijk niveau ligt met de rest, vallen in het donker
alleen de delen op die licht uitstralen.
Dit effect kan uitgebuit worden door openbare of publiekstrekkende
gebouwen. Een verlicht gebouw in de nacht laat weten dat daar iets
gebeurt. Openingen maken een gevel overdag een gevel tussen de
andere, maar ’s nachts kunnen het bakens worden.
Mensen verschillen in dat opzicht misschien helemaal niet zoveel van
de insecten die enthousiast op de campinglichten af vliegen. Misschien
is het de onbewuste associatie met thuis, warmte en gezelligheid wat
ons in die gevallen drijft.
De straat laat zich vangen in het ritme van de elkaar opvolgende
lantaarnpalen. Lampen die zich aaneenrijgen tot een lijn van licht. De
bebouwing die om esthetische of pragmatische redenen blijk geeft van
p9-15 thema 01.indd 12 18-6-2008 13:36:14
13s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
afb. 4 Verlichte iconen (Kuwait Towers) afb. 5 Veranderingen in de relatie buiten-binnen waneer de avond valt
afb. 3 Kleur! (Bacinol, Delft)
afb. 2 Nelson-Atkins Museum of Art (Kansas City, Missouri, VS) Het rechter gebouw is een uitbreiding van Steven Holl
repetitie en maatsystematiek licht deze uit in bijvoorbeeld de galerijen,
maar zal vaker een spel zijn van lichte en donkere vlakken. De hier en
daar voorkomende glazen façades veranderen in urban laterns.
Het gedrag van de gebruikers bepaalt hier het beeld van het gebouw.
Verlichting hebben we in de hand, er is ruimte voor regie en
manipulatie. Iconen en monumenten staan vaak letterlijk in de
spotlights. Een bekend beeld is de verlichte televisie- of watertoren.
Deze zien er verlicht dan ook vaak spectaculair uit. Steden lijken met
deze verlichte bouwwerken hun status te willen verhogen. Soms gaan
ze hier heel ver mee. Zoals bijvoorbeeld een stad als Sjanghai die met
behulp van in gevels weggewerkte led's een lichtshow weggeeft met
als toneel de gehele skyline.
Dit hangt richting reclame met gekleurd licht en neon letters. De Strip
in Las Vegas is hier een mooi voorbeeld van. Dit is entertainment die
weinig meer met architectuur te maken heeft. Niettemin is een skyline
’s avonds nog steeds een skyline, en zeker niet minder indrukwekkend,
en een stad blijft een stad. Gebouwen in het donker en verlicht met
kunstlicht is een van de verschijningsvormen van architectuur. Het
ene gebouw laat je overdag naar adem happen, de ander ’s nachts
en soms in beide gevallen. //
Bronnen afbeeldingen> 1. Derek Flack> 2. John Roever> 3. Bob van Ooik> 4. Radiant Guy> 5. Ralf Crosslens
p9-15 thema 01.indd 13 18-6-2008 13:36:21
14 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Het lijkt zo’n mooi avontuur, emigreren naar een warm en zonnig land. Even helemaal weg van je gejaagde bestaan om tot rust te komen in de pure natuur. Wat kan er nog mis gaan?
Peter Rosmulder
Iedereen heeft wel eens zo’n moment dat je denkt, is dit het nu? Je
hebt net een nieuw huis met een grote gezinsauto voor de deur, maar
toch heb je het gevoel dat je niet echt leeft. Het is tijd om het roer om
te gooien, je vertrekt! Op naar een land waar het 10 maanden per
jaar zomer is en de mensen altijd vriendelijk zijn. Zo ook de Janssens
family. Ondanks dat ze na een moeilijke periode een nieuwe start
hebben gemaakt voelt meneer Janssens een behoorlijke midlifecrisis
opkomen. Vrouwlief gaat er van uit dat het wel over waait en besluit het
spelletje mee te spelen. Emigreren naar Spanje? Natuurlijk schat, daar
is het toch altijd lekker weer? Via het internet is er snel een leegstaand
pension gevonden dat via een zeer aardige makelaar gekocht wordt.
Nee echt, het gebouw verkeert in perfecte staat, je kan er zó in. Meneer
Janssens is meteen verkocht, hij ziet zichzelf al helemaal achter de
receptie staan om de gasten te verwelkomen. Het eigen huis wordt in
de verkoop gedaan en de auto wordt volgestopt met het hoognodige.
De buren staan de familie jaloers uit te zwaaien, stiekem zouden ze
zelf ook wel aan een nieuw leven willen beginnen. Als de familie op
de plaats van bestemming is blijkt het zuiden toch niet zo zonnig te
zijn als ze dachten. Ah, daar is de aardige makelaar om hun nieuwe
domein te laten zien.
Que?!?
Wat in de folder beschreven stond als een karakteristiek herenhuis
blijkt in werkelijkheid nauwelijks meer te zijn dan een boerenschuur.
De bijgebouwen zijn vervallen en het dak is niet meer helemaal
waterdicht. De nieuwe buurvrouw kijkt van achter de heg meewarig
naar de vreemde vogels. Als ze netjes vraagt of de nieuwe gasten
een goede reis hebben gehad krijgt ze niets dan vreemde blikken.
Engels? Nee dat kan ze niet. Alleen de eigenaar van het café in
Pittorescio kan wel wat woordjes verstaan. De familie besluit er
het beste van te maken en begint de spullen uit te pakken. Als ze
geïnstalleerd zijn en de flatscreen aan de muur hangt kan het echte
werk beginnen. De vergunning om een pension te beginnen is nog
niet helemaal rond maar volgens hun contactpersoon en tevens
tolk is dat slechts een kwestie van de juiste hoeveelheid geld op het
juiste bureau. De plaatselijke aannemer Carlos heeft een begroting
gemaakt om de wensen van de kersverse ondernemers te realiseren.
Budget? Ze dachten aan een paar ton om mee te beginnen. Carlos
helpt ze snel uit de droom. Omdat hij de enige aannemer in de regio
is hebben de Janssens weinig keus. Meneer Janssens zal terug naar
Nederland moeten om te gaan werken. Met dat geld kan mevrouw
dan de aannemer betalen. Gelukkig zijn die bouwvakkers zo’n aardige
jongens. Je kan echt met ze lachen, ook al begrijpt mevrouw niet veel
que?!?
van het taaltje dat ze uitslaan. De jongste heeft inmiddels op school
een aantal woordjes geleerd en probeert moeders nu uit te leggen
wat ze gaan doen. Voor ze door heeft wat er gebeurd is het te laat.
Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet
baten. Het belooft nog een zwaar jaar te worden. De ontspanning
waar ze op gehoopt had is nog ver te zoeken.
Ze probeert het nog met ‘niente slopos die muros’ maar dat mag niet baten.
Het is winter in Pittorescio. De gastenverblijven zijn bijna gereed en
Carlos heeft beloofd dat zijn jongens het dak van de villa voor de
kerst klaar zouden hebben. De jongste begint zich inmiddels af te
vragen wanneer ze weer naar huis gaan of dat pappa snel terug komt.
Mevrouw Janssens troost hem door te zeggen dat hij hier toch ook
vriendjes heeft? Zelf heeft ze al wel wat vriendinnen weten te vinden,
een stel gepensioneerde Nederlanders dat hier in de buurt een hotel
is begonnen. Ze gaat samen met haar nieuwe vriendin paardrijden. Ze
heeft nog geen baantje kunnen vinden in het dorp en de hele dag naar
de werkende arbeiders kijken begint natuurlijk ook te vervelen. Terwijl
manlief thuis dubbele uren werkt om de Spaanse droom te bekostigen
rijdt zij op haar gemak tussen de mandarijnbomen. Of ze spijt heeft van
de beslissing om naar het zuiden te trekken? Geen moment.
Het is zomer en de eerste gasten arriveren in Casa del Janssens. De
gastheer staat klaar achter de receptie terwijl mevrouw de laatste
zelfgemaakte boeketten op tafel zet. De gasten zijn zeer te spreken over
het verblijf. Wat knap dat die familie de stap heeft durven te zetten om
het roer om te gooien. Ja, ze hebben de aflevering gezien op tv. Wat
een gedoe zeg met die corrupte ambtenaren en die luie bouwvakkers.
Maar wat hebben ze die boerenschuur toch mooi opgeknapt. Meneer
en mevrouw staan te glunderen. Ze zijn er ook erg blij mee en de
kinderen hebben zich ook zo goed aangepast. Ze moeten dan wel
elke dag hard werken maar ze zouden echt niet terug willen naar hun
oude leventje. De kamers zitten voor de komende zomer helemaal
vol en meneer zit zelfs al te denken aan een uitbreiding. Ja, allemaal
Nederlanders die het adres via de tv hebben gevonden. Nee, de taal
spreken ze nog niet echt, maar dat is toch ook niet nodig, ze hebben
alleen maar Nederlandse gasten.
De gasten kijken elkaar eens aan. Waarom zouden ze zelf hun droom
niet waar gaan maken? Wat de Janssens kunnen, dat moet hen toch
ook lukken? Zonder te aarzelen stortten ze zich in het avontuur. Dat
kan alleen maar goede tv opleveren. //
p9-15 thema 01.indd 14 18-6-2008 13:36:24
p9-15 thema 01.indd 15 18-6-2008 13:36:24
16 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
De meeste architectuurstudenten denken vaak ‘de constructeur, die doet later het rekenwerk wel’. Voor een deel waarheid. Er zijn maar weinig mensen die de gave en interesse hebben om architectuur en constructieleer zélf te integreren tot een samenhangend geheel.
Hans Culp
Een bijzondere architect die deze kunst wel beheerst is Santiago
Calatrava. In 1951 werd hij geboren in Valencia. Hij maakte in zijn jeugd
vele omzwervingen door artistiek onderwijs in Valencia en Parijs. In
1968 keerde hij vanuit Parijs terug naar zijn geboorteplaats waar hij
terecht kwam op de ‘Esquela Technica Superior de Arquitectura’. Hier
behaalde hij een academische graad in zowel de architectuur als in
de stedenbouw. Toch voelde Calatrava zich na zijn opleiding nog
veel te stuurloos. Gefascineerd door de wiskundige grondslag achter
grote bouwprojecten besloot hij daarom in 1975 te gaan promoveren
in de civiele techniek aan de ETH in Zürich. In 1979 ontving hij daar
zijn PhD.
Na enkele jaren in Zürich kleine projecten te hebben gedaan won hij
in 1983 zijn eerste ontwerpwedstrijd voor treinstation Stadelhofen.
Uiteindelijk werd Zürich de stad waarin hij zijn eerste kantoor
opzette.
Bruggen en geometrie
Tegenwoordig heeft Calatrava naast Zürich ook kantoren in Valencia
en New York. In eerste instantie is hij bekend geworden vanwege zijn
sculpturale brugontwerpen. Stuk voor stuk zijn deze vervaardigd uit
wit beton en staal. In 1984 begon hij zijn collectie bruggen met de
beroemde Bach de Roda brug in Barcelona, aangelegd om twee armere
Calatrava, de multidisciplinair
stadsdelen te helpen opleven. Zoals bij veel van zijn latere bruggen is
de Bach de Roda brug zowel voor verkeer als voetgangers toegankelijk,
met aan beide zijden trappen naar het onder de brug gelegen park.
In het ontwerp komt al heel duidelijk Calatrava’s voorliefde voor
geometrische vormen naar voren. Volgens hem vormt de geometrie de
basis voor inzicht in de bouwkunst. De link met de natuur is nu niet ver
meer te zoeken en veel van zijn bruggen en gebouwen geven dan ook
associaties met een natuurlijke ‘constructie’ zoals een ruggengraat of
vleugel. Met nauwkeurige berekeningen probeert hij altijd de grenzen
op te zoeken in deze stijl van ontwerpen.
Nog bekender werd Calatrava met zijn ontwerp voor de Alamillobrug
in Sevilla, inmiddels een icoon voor de moderne bruggenbouw. Deze
werd gebouwd ter gelegenheid van de expo 1992. Het gewicht van het
wegdek wordt via de tuien afgedragen naar een 142 meter hoge stalen
pyloon die van de rivier afhelt. Deze pyloon heeft voldoende gewicht
doordat hij gevuld is met beton. Wanneer er veel verkeer over de brug
rijdt komt hij iets omhoog. Naar Calatrava’s geometrische achtergrond
bestond zijn oorspronkelijke ontwerp uit een dubbele brug met twee
gespiegelde pylonen, die naar elkaar toe zouden hellen en elkaar met
de punten aantikken. Om financiële redenen werd uiteindelijk besloten
het bij een enkele brug te houden.
L'hemisferic (voorgrond) in de City of Arts and Sciences, Valencia
p16-21 thema 02.indd 16 18-6-2008 13:58:26
17s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
verkeerd? Elke opdrachtgever die Calatrava een ontwerp laat maken
doet dit vanwege het prestige-object dat het – waarschijnlijk – op
zal leveren. Zijn uitgesproken geometrische vormen maken juist dat
zijn gebouwen zo uniek zijn binnen de architectuur. Waar ligt nu de
grens tussen goede architectuur en disfunctionaliteit? Is er wel een
algemene grens voor vast te stellen? Prima stof voor een vervolgartikel
lijkt me... Eén ding staat in elk geval vast over Calatrava’s ontwerpen:
het is geweldige architectuur om naar te kijken! //
Bronnen:> http://www.calatrava.com> http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=519> http://en.wikipedia.org/wiki/Santiago_Calatrava> http://www.cac.es/
Openbare bouwwerken
Calatrava heeft naast de bruggenbouw ook een naam gevestigd in
andere openbare werken zoals stations en vliegvelden. Het meest
indrukwekkende voorbeeld hiervan staat in de geboortestad van de
architect, Valencia.
Midden door de stad slingert een groene strook met parken en
sportvelden. Tot 1957 was dit de bedding van de rivier Turia, die
tegenwoordig om te stad heen is geleid vanwege steeds terugkerende
overstromingen. Majestueuze bruggen verbinden nog steeds beide
oevers met elkaar. De climax van deze bijzondere openbare ruimte is
de ‘City of Arts and Sciences’, vlakbij de haven. Dit grotendeels door
Calatrava ontworpen gebied is een zeer indrukwekkend voorbeeld
van moderne architectuur. Het is een futuristische omgeving met
glanzend witte gebouwen en spiegelende watervlaktes. De vier
enorme gebouwen huisvesten onder andere musea, een planetarium
en een imax bioscoop. Ook hier spelen geometrische vormen weer
een zeer belangrijke rol. Calatrava gaat hier in deze gebouwen echter
nog verder in door daadwerkelijk bewegende delen te verwerken in
zijn architectuur. Bijzonder opvallend hierin is L’Hemisfèric, die zijn
wanden hydraulisch kan openen en zo het bolvormige volume van
het planetarium binnenin zichbaar maakt. Van beide zijkanten lijkt
zich zo ‘het oog van de wetenschap’ te openen.
High-rise
Met de in 2005 geopende ‘Turning Torso’ in Zweden stapte Calatrava
voor het eerst de wereld van de high-rise in. En dit deed hij wederom in
zijn geheel eigen exentrieke stijl waarbij kunst, architectuur en vooral
constructieleer een rol spelen. Het 190 meter hoge woongebouw telt
54 etages. De vorm is gebaseerd op de draaiïng van het menselijk
lichaam. Het gebouw heeft verschillende prijzen gewonnen waaronder
in 2005 de Emporis Skyscraper Award.
Erkenning en kritiek
Daarnaast wint Calatrava jaarlijks vele andere prijzen van allerlei
overheden en instituten. Toch is er op hem – zoals op vrijwel elke grote
architect – ook kritiek. Dit gaat veelal over de functionaliteit van zijn
gebouwen die door de artistieke vormgeving soms in het gedrang
zou komen. Zo zou het vliegveld dat hij in Bilbao heeft ontworpen een
tekort hebben aan facaliteiten en een brug in diezelfde stad veel te
fragiele glazen vloerdelen hebben die bovendien glad worden in het
lokale klimaat. Toen in 2007 een kleine aanpassing gedaan werd aan
deze brug, om hem aan te kunnen sluiten op een ander bouwwerk,
sleepte Calatrava de stad Bilbao voor de rechter. De uitslag erkende
dat Calatrava’s ontwerp wettelijk beschermd was, toch stond in dit
geval het publieke belang bóven het intellectuele eigendom van de
Architect.
Uit dit voorbeeld blijkt duidelijk dat het opzoeken van grenzen,
binnen de architectuur of op welk vlak dan ook, altijd ergens anders
consequenties kan hebben. Mogelijk bepaalt Calatrava’s ‘hunkering’
naar geometrie wel in veel te grote mate de vorm van zijn gebouwen.
Dat dit snel ten koste gaat van de functionaliteit is feit. Maar is dit
Science Museum in de City of Arts and Sciences, Valencia
Alamillo brug, Sevilla
Top van de Turning Torso, Malmö, Zweden
p16-21 thema 02.indd 17 18-6-2008 13:58:33
18 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Twee bouwkunde studenten hebben samen de architectuurwebsite MIMOA.eu opgezet. Vandaag vertellen Mieke Vullings en Naomi Schiphorst over alle avonturen uit het eerste jaar van MIMOA.eu!
Roderick Trompert
mi modern architecture
Jullie hebben allebei in Delft bouwkunde gestudeerd, hoe hebben
jullie elkaar daar leren kennen?
Helemaal niet eigenlijk. We studeerden er wel in dezelfde tijd, maar
we verschillen iets in leeftijd. Daardoor kenden we elkaar eigenlijk
alleen van gezicht. We hebben elkaar leren kennen doordat we op
hetzelfde moment besloten om voor een half jaar naar San Sebastián
(Baskenland) te vertrekken om daar architectuur te studeren. Daar zijn
we erg op elkaar aangewezen geweest, maar daardoor leer je elkaar
ook goed kennen. Sindsdien zijn we dikke vriendinnen.
Hoe is het idee ontstaan om deze website op te zetten?
Eigenlijk liep ik al langer met het idee. Elke keer dat ik een stedentrip of
excursie ging maken, dan had ik wel in een tijdschrift een aantal recent
opgeleverde gebouwen gezien die ik daar graag zou willen zien. Maar
dan liep ik altijd tegen het probleem aan dat ik het gebouw niet kon
vinden. Er wordt ontzettend veel over gebouwen gepubliceerd, maar
er wordt eigenlijk nooit vermeld waar je het gebouw kan vinden.
Daarbij heb je ook niet een goed overzicht van zo’n onbekende stad.
Het gebeurt dan ook vaak dat je thuis pas te horen krijgt dat je een
heel mooi gebouw gemist hebt, ondanks dat het misschien wel net
om de hoek stond van waar je geweest bent!
Daarom besloot ik in juni 2006 dat ik het zelf ging doen. Ik heb direct
Naomi gevraagd of ze het ook een goed plan vond, en toen zijn we
samen het diepe in gesprongen.
We wisten ook al heel snel dat we het als een ‘user-generated’
website op wilden zetten. Door alleen iedere keer je eigen tripjes te
documenteren kan je namelijk nooit op zo’n grote schaal informatie
verzamelen. Bovendien wilden we zelf ook graag verrast worden!
Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de start?
We zijn gestart met alles erop te zetten dat we kenden. Ondanks dat we
klein gestart zijn, bleek al binnen een paar maanden dat er veel vraag
was naar deze oplossing; niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.
Toen hebben we snel een groepje mensen om ons heen verzameld, om
de (technische) kennis aan te vullen die wij tekort schoten. Zo werken
we nu samen met een bedrijf dat de technische kant voor zijn rekening
neemt, de troubleshooting afhandelt en zo nu en dan performance
updates uitvoert. Ook wanneer we dingen willen veranderen of nieuwe
features toe willen voegen, kunnen zij ons adviseren of het zin heeft
zoiets toe te voegen, en hoe haalbaar het is.
Hoeveel bezoekers krijgen jullie inmiddels op de website?
We hebben het gisteren nog bekeken: we hebben inmiddels 40.000
bezoekers per maand, waarvan zo’n 28.000 unieke bezoekers.
Waar komt de naam MIMOA.eu vandaan?
MIMOA staat voor My Modern Architecture. De ‘MI’ komt een beetje
door onze Spaanse achtergrond. My Modern Architecture zou teveel
geassocieerd worden met MySpace, My Documents, My Features.
We wilden ook een neutrale, korte en pakkende naam die een beetje
fris, hip en vrolijk klonk. Daarbij wilden we dat hij in alle talen hetzelfde
uitgesproken zou worden en in geen enkele andere taal iets betekende.
Alleen in het Baskisch, heel toevallig, betekent het iets van ‘liefkozing’.
Dat is dus echt zo’n puzzelstukje wat op z’n plek valt.
Daarbij merkten we dat alle sites die iets met architectuur te maken
hebben beginnen met ‘archi’ . Dat kan best wel mensen afschrikken.
We hebben het daarom juist wat breder getrokken voor de culturele
stedentripper. Ook de vormgeving hebben we daar omheen opgezet.
We wilden niet specifiek zo’n architectenwebsite die zwart is met kleine
lettertjes, maar het zoveel mogelijk fris houden.
Wat is de reden dat jullie de .eu domeinnaam gekozen hebben?
In Europa is het fenomeen stedentrips heel populair. We zijn daarom
begonnen met het documenteren van Europa.
Hoewel we ook de andere domeinnamen hebben geclaimd, hebben
we om deze reden bewust voor mimoa.eu gekozen.
Maar eigenlijk vinden we .eu ook gewoon heel hip!
Wat kan je allemaal doen op Mimoa.eu?
De website is het ideale middel om je reis voor te bereiden en te
verkennen waar je naartoe wilt. Het belangrijkste onderdeel van
MIMOA is dan ook dat het werkt als een online architectuur gids,
waarin de belangrijkste informatie verzameld wordt die je nodig hebt
om architectuur te bezoeken.
Alles wat we daarnaast ontwikkelen draait ook om die gids en om het
reizen daar naartoe. We hebben nu bijvoorbeeld een samenwerking
met TomTom, zodat je op onze website een route kan plannen, en
deze in één keer op je TomTom kan zetten. Je kan ook op de website
een gids samenstellen, de Mi guide, en deze downloaden als pdf. Of
wanneer je daar te lui voor bent, gewoon andermans kant-en-klare
gidsen downloaden!
Inmiddels is er een hele strijd ontstaan om wie de mooiste gidsen
p16-21 thema 02.indd 18 18-6-2008 13:58:33
19s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
heeft. Zo heeft iemand bijvoorbeeld een gids gemaakt van alle Pritzker
prijswinnaars. Je krijgt zo allemaal van die maffe selecties.
Wat is het voordeel om je te registeren op de website?
Wanneer je je registreert (gratis) krijg je toegang tot een heleboel
extra functionaliteiten. Je kan bijvoorbeeld je eigen lijstjes maken
(wat iedereen ook heel ijverig doet); lijsten van je favoriete projecten,
of projecten waar je al geweest bent. Maar het belangrijkste is dat je
je eigen projecten kan toevoegen wanneer je geregistreerd bent. Je
moet dan een kleine beschrijving geven, maximaal drie foto’s en wat
feitjes. Daarnaast kan je ook nog je eigen profiel bijwerken. Overal
bij de projecten, vind je wie het toegevoegd heeft, met een link
naar het bijbehorende profiel. Zo heeft iedereen een rare nickname
en een pagina waar je wat informatie op kwijt kan. Er zijn ook een
aantal (amateur-)fotografen die hun MIMOA profiel ook als portfolio
gebruiken. De reden voor registratie is ook dat wij moeten kunnen
achterhalen wie een bepaald project heeft toegevoegd. We hebben
altijd vanaf dag 1 gezegd dat we ons best doen om de auteursrechten
te beschermen, en dat is natuurlijk alleen mogelijk wanneer je kan
checken wie zo’n project aanlevert.
Stoppen jullie zelf veel tijd in de website?
We werken allebei 4 dagen in de week bij een architectenbureau,
op vrijdag niet. Op die dag zitten we dan ook geregeld goed vol
gepland met zaken voor MIMOA. Doordeweeks stoppen we er ook veel
avonduurtjes in; een rustige avond op de bank zit er niet meer in.
Hoe zien jullie de toekomst van de website?
Ons belangrijkste doel is ervoor te zorgen dat het een website wordt
die staat als een huis en op eigen benen kan blijven staan. Zodat
wanneer een van ons er niet meer aan wilt werken, wat we ons nu
natuurlijk niet kunnen voorstellen, de website kan blijven bestaan.
We hebben een hele goede start gehad, enthousiaste community met
veel leden, veel bezoekers en elke dag stromen de nieuwe projecten
binnen, maar financieel gezien (het moet natuurlijk ook allemaal
ergens van betaald worden), moeten we komend jaar nog veel voor
elkaar krijgen. Aan de hand van een business plan dat we vorig jaar
geschreven hebben gaan we dat nu in de praktijk brengen.
Ook willen we samenwerkingen met andere websites gaan
onderzoeken. Veel steden hebben websites waar je ergens weggestopt
een obscuur pdfje kan downloaden waar wat verouderde projecten
op staan. Of ze geven gidsen uit die super goed zijn uitgewerkt, maar
die weer niet online terug te vinden zijn. Door hen dan een plekje te
geven op MIMOA, of door ze een deel van MIMOA op hun website te
laten opnemen (zoals de kaart en de bijbehorende projecten), zouden
er interessante samenwerkingen kunnen ontstaan.
Daarbij willen we de functionaliteit van de gidsen verder gaan
uitbreiden en zijn we de mobiele mogelijkheden aan het uitzoeken.
Zo zou je vooraf de gids naar je mobiel kunnen downloaden, en dan
onderweg nog aanvullende of actuele informatie kunnen ontvangen.
Kortom er zijn heel veel dingen die nog op de plank liggen. Wekelijks
bedenken we wel iets nieuws of krijgen we wel een leuke suggestie
binnen. Een aantal dingen overleven het, en anderen zakken wat naar
de achtergrond. Houd de website dus in de gaten, en laat het ons
vooral weten wanneer je goede ideeën hebt! //
www.mimoa.eu
Op 12-13 september 2008 zullen Mieke en Naomi aanwezig zijn op de Biënnale in Venetië om op het congres georganiseerd door MACE (Meta data Architectural Content Europe) een lezing te geven over MIMOA.eu.
Project detailpagina op MIMOA.eu
p16-21 thema 02.indd 19 18-6-2008 13:58:34
20 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
This is a comic story about rumors, perception and about personal experience.A simple trip to a city becomes an adventure: Welcome to the adventure of everyday-life!
Else-Marijn Kruijswijk
the urban jungle
p16-21 thema 02.indd 20 18-6-2008 13:58:37
21s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
p16-21 thema 02.indd 21 18-6-2008 13:58:38
22 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Wat is er nu avontuurlijker dan te wonen in een kasteel? De auto zet je in de kerker en zelf geniet je van het omliggende landschap vanuit één van je kijkgaten. De kinderen kunnen veilig spelen in het omsloten hof. Avontuurlijk wonen? Haverleij!
Peter Rosmulder
Even ten noorden van Den Bosch verschijnt een nieuwe Vinex-wijk.
Waar die term normaalgesproken garant staat voor eentonige
rijtjeshuizen en saaie straten is dat hier niet het geval. Sterker nog,
straten komen nauwelijks voor in het plan voor Haverleij. De woningen
zijn hier verdeeld over negen kastelen en een slot. Door deze indeling
is 90 % van het grondgebied beschikbaar voor natuur en recreatie.
Deze filosofie, het intensiveren van het woongebied waardoor er meer
ruimte is voor de natuur, is afkomstig van twee ontwerpers, architect
Sjoerd Soeters en landschapsarchitect Paul van Beek.
Het project heeft in zijn korte bestaan al een hoop stof doen opwaaien.
Er werd een publieke discussie gevoerd over ‘gated communities’,
waarbij nogal eens voorbij werd gegaan aan de vraag of de kastelen
hier wel toe behoren. Vanuit de architectenwereld werd er soms met
afschuw gereageerd op de gerealiseerde kastelen. De bewoners
trekken zich van deze kritiek weinig aan, zij roemen de veiligheid en de
sociale cohesie in de wijk. In dit artikel wil ik het plan nader onder de
aandacht brengen en een aantal vooroordelen uit de weg ruimen. Wat
zijn nu de voor en nadelen van de avontuurlijke vorm van stedenbouw,
architectuur en wooncultuur in de wijk?
kastelen voor de 21e eeuw
De vloeiende ruimte
Zoals gezegd bestaat de wijk uit negen kastelen en het slot Haverleij.
Voorop in het plan stond de beleving van het natuurlandschap in het
gebied. De bewoners moeten het gevoel krijgen dat ze midden in de
natuur wonen. Soeters omschrijft het als volgt: "De beleving van wonen
in het landschap gaat onmiddellijk verloren, als het uitzicht wordt
vertroebeld door trottoirs en lantaarnpalen of tuintjes en zitjes van
de buren. Daarom beschouwen we de buitenmuur als absolute grens.
En laten we het landschap met volle branding tegen de kasteelmuren
slaan, hooguit gebroken door een gracht of dijk".1 Hoewel deze opzet
zich hult in een historisch jasje is de indeling van enkele objecten in
de lege ruimte een modernistisch verschijnsel. De modernen pleitten
onder leiding van Le Corbusier voor lucht en ruimte voor iedereen.
In de wooneenheden, zoals de Unité d'habitation in Marseille, wilde
hij een complete stad in de lucht realiseren. In de woonstraten op
de verdieping konden mensen met elkaar in contact komen en zo
een hechte gemeenschap vormen. In de jaren die volgde kwam er
steeds meer kritiek op de non-stedenbouw die het gevolg was van de
vloeiende ruimte rond de gebouwen. Deze vloeiende ruimte is een
van de belangrijkste uitgangspunten voor Haverleij. Het is typisch dat
juist de voortrekkers van de ‘nieuwe stedenbouw’ mee hebben gewerkt
aan dit plan. Zo heeft het architectenbureau Krier & Kohl de opdracht
gekregen voor het ontwerp van het slot. Zou het dan eindelijk zo zijn
dat de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ stedenbouw in één plan zijn verenigd?
Onder stedenbouwkundigen is er regelmatig kritiek op de vorming
van deze woonenclaves. Naast de bedrijventerreinen en de shopping
malls ontstaat er nu ook een woonenclave waar alleen de bewoners
welkom zijn. Er wordt gevreesd voor een gebrekkige samenhang
tussen al deze verschillende enclaves. Een ander kritiekpunt op de
modernistische stedenbouw, de vele doelloze openbare ruimte, is op
dit plan niet van toepassing. Paul van Beek maakte het ontwerp voor
het landschap waarin een golfbaan is opgenomen. Door het toevoegen
van dit toch wel luxe programma wordt er vaak gesuggereerd dat
Haverleij een enclave is van de gegoede burgerij. De samenstelling
van de wijk komt echter meer overeen met de gemiddelde Vinex-wijk.
Er is een groot aandeel 2-verdieners en een groeiende groep jonge
gezinnen. Dankzij de golfbaan straalt het project wel een bepaald
soort allure uit, precies wat de opdrachtgevers wilden. Dit blijkt ook
uit de namen die de woonburchten mee hebben gekregen. Namen
als Leliënhuyze, Zwaenenstede, Beeckendael en Daliënwaerd lijken
zo te zijn overgenomen uit een geschiedenisboek. De naam klinkt
misschien enorm kitscherig, de projectontwikkelaar hoopt op deze
manier de gewenste allure te bereiken.
Golfers voor het slot Haverleij
p22-29 thema 03.indd 22 18-6-2008 14:46:35
23s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Naast allure stralen de kastelen ook veiligheid en geborgenheid uit.
Deze symbolische waarde is belangrijk voor veel van de inwoners,
ze voelen zich thuis in de beschermde woonomgeving. Ook het
historische karakter van de wijk spreekt veel mensen aan. Dit zie
je ook in een plan als Brandevoort bij Helmond waar ook gebruik
wordt gemaakt van historische elementen. De elementen die in het
stedenbouwkundige plan van Haverleij gebruikt worden zijn dus
niet uniek. Zowel de modernistische opzet als de historiserende
uitwerking van de wijk werden al eerder toegepast. Toch is het wel
een avontuurlijk plan. Juist in de 21e eeuw is er behoefte aan variatie
in de Hollandse keuken. De kritiek op de eentonige buitenwijken met
eindeloze rijtjeshuizen neemt toe. Soeters en van Beek hebben een
duidelijk signaal afgegeven dat zij behoefte hebben aan een meer
gewaagde omgeving. Dit blijkt ook wel uit de architectuur die in het
plan toe is gepast.
De vestingen
Elk kasteel wordt door een andere architect uitgewerkt. Sjoerd
Soeters tekende zelf voor het kasteel Leliënhuyze. Andere namen zijn
die van Krier & Kohl, Michael Graves, Jo Crépain en Adolfo Natalini.
Het meest recente kasteel is van de tekentafel van Claus en Kaan
architecten. Doordat elke ontwerper zijn eigen interpretatie heeft
van het kastelen thema levert dit een zeer gevarieerd beeld op. Het
ontwerp van Crépain voor kasteel Velderwoude doet van een afstand
nog het meest denken aan een bunker of een ander defensief bolwerk,
terwijl kasteel Bleeckendael van Claus en Kaan duidelijk geïnspireerd
is door de Maya-tempels uit Zuid-Amerika. Wat de kastelen gemeen
hebben is dat ze een duidelijke overgang hebben tussen de openbare
ruimte en het woondomein. Door de begane grond 1,20 m op te tillen
heeft iedereen een goed uitzicht over het terrein. Het hoogteverschil
zorgt ook voor een defensieve uitstraling, de kasteelheren willen zich
duidelijk beschermen tegen de boze buitenwereld.
Het is net de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen.
Het meest avontuurlijke ontwerp is toch wel geleverd door de
supervisor van het gebied, Sjoerd Soeters. Soeters staat bekend
om zijn eigenwijze ontwerpen die duidelijk laten zien wat ze zijn.
Een station moet ook dusdanig herkenbaar zijn. Dit blijkt ook wel
uit het ontwerp dat zijn bureau heeft gemaakt voor het nieuwe
station in Delft. De grote boogconstructie en een stationsklok in de
voorgevel zijn voor iedereen herkenbaar. De visie van het bureau is
dan ook dat gebouwen steeds opnieuw en steeds anders dienen te
spreken over de functies die zij herbergen. "Een bibliotheek ziet er
anders uit dan een speelpaleis, een theater stelt andere eisen dan
een gezondheidsmuseum".2 Deze opvatting komt duidelijk naar
voren in het ontwerp voor kasteel Leliënhuyze. Alle dingen waar je
bij een kasteel aan kan denken zitten in dit ontwerp: een slotgracht,
kasteeltorens, kantelen, schietgaten en zelfs dichtgemetselde
kogelgaten. Hoewel veel architecten er van gruwelen vindt Soeters
het geen probleem om een boog te laten metselen en hem daarna >>
Kasteel Velderwoude
Kasteel Holterveste
Kasteel Zwaenenstede
Slot Haverleij
p22-29 thema 03.indd 23 18-6-2008 14:46:44
24 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
weer dicht te stoppen. Op deze manier lijkt het alsof het kasteel al vele
generaties mee gaat en allerlei transformaties heeft ondergaan. Niets
is minder waar. Op het plaquette aan de muur staat gewoon 2005.
Waar deze stijl van werken vaak denigrerend wordt aangeduid als
decorbouw levert het kasteel wel een avontuurlijke aanblik. Het is net
de Efteling, alleen hier mag je na sluitingstijd blijven slapen. Ondanks
al de klachten over de eerlijkheid van de architectuur en de weerstand
tegen het knippen en plakken van historische elementen levert het
kasteel wel een prettige leefomgeving. Auto’s verdwijnen nadat ze
de brug over zijn gestoken in de hedendaagse kerkers, waardoor er
voor de huizen en op het centrale binnenhof mooie openbare ruimte
ontstaat. Met de hoogteverschillen en verschillende doorkijkjes heeft
de architect een spannend kasteel gemaakt dat iedereen zou willen
ontdekken. Dit is iets wat bij de moderne buitenwijken nogal eens
ontbreekt. Iemand die bereid is door het decor heen te kijken en zich
verdiept in de opbouw van het blok kan alleen maar tot de conclusie
komen dat Soeters tot een avontuurlijk ontwerp is gekomen.
Ridders en jonkvrouwen
Het wonen in een kasteel klinkt natuurlijk al avontuurlijk. Welk
kind heeft er niet van gedroomd? Kastelen staan gelijk aan
geheimzinnigheid, geheime gangen en verborgen schatten. Mannen
worden ridders, vrouwen voelen zich jonkvrouw of prinses. Geldt dit
ook voor de bewoners van de hedendaagse kastelen?
Uit de reacties van de bewoners blijkt dat de huidige woonconsument
toch andere doorslaggevende elementen heeft om voor de wijk te
kiezen. Naast de toegang tot het landschap en het uitzicht worden
het sociale en het veiligheidsaspect veel genoemd. Het wonen in een
beschermde omgeving is een wens die mensen lange tijd hebben
gehad. In steden als Haarlem en Amsterdam zijn in de oude binnenstad
verschillende hofjes te vinden. In deze beschermde omgeving
woonden de zwakkeren in de samenleving. Door de ingangen van
de woningen aan de hofzijde van het kasteel te plaatsen ontstaat er
een gemeenschapsgevoel onder de bewoners. Niet alleen zorgt de
gezamenlijke binnenruimte voor sociale cohesie, de sociale controle
die dit met zich meebrengt wordt veel genoemd als positief punt van
de wijk. Moeders durven hun kinderen veilig buiten te laten spelen
in deze beschermde omgeving. Vreemde mensen hebben weinig in
een kasteel te zoeken, de bewoners weten meteen of iemand er wel
of niet thuis hoort.
Over smaak valt te twisten, maar de zorg-vuldige uitwerking van de verschillende kastelen levert een spannend beeld op.
Een gevolg van deze opzet is dat het plan gemakkelijk vergeleken
wordt met de ‘gated communities’ waarin de rijke inwoners van onder
andere Amerika zich verschansen. Hoewel ze zich terugtrekken achter
de hekken wordt hun gevoel van veiligheid alleen maar verminderd.
Hoe meer ze zich van de buitenwereld afscheiden, hoe banger ze
zullen zijn over de boze buitenwereld. In Haverleij is dit niet echt
van toepassing. Ten eerste zijn de kastelen geen gated communities,
simpelweg omdat er geen hek voor het kasteel staat. De slagbomen
voor Soeters’ kasteel doen anders vermoeden, maar de binnenplaats
is gewoon openbaar gebied. Ten tweede zijn de gemeenschappen in
Amerika meestal alleen bestemd voor een bepaalde doelgroep, iets
wat segregatie en discriminatie in de hand werkt. Dit is in Haverleij
niet het geval. De bevolkingsopbouw komt overeen met die van een
willekeurige vinex-wijk. Een reden om in een ‘gated communitie’ te
gaan wonen is vanwege het gevoel van veiligheid en om bescherming
te zoeken tegen de omgeving. Voor geen van de bewoners van de
Bossche wijk was dit een direct motief om een kasteelwoning te
zoeken. De meeste mensen komen eerder voor de natuur, de rust
en de ruimte.
Het is waar dat mensen die in een dergelijke opzet samenleven een
grote sociale cohesie hebben. Kasteelfeesten en een eigen vlag dragen
hieraan bij. Door de opzet rond een centraal plein worden de bewoners Kasteel Wuyvenhaerd
p22-29 thema 03.indd 24 18-6-2008 14:46:51
25s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
eerder met elkaar geconfronteerd en ontstaat sneller een gevoel van
sociale verbondenheid en sociale controle. Is het eigenlijk nog wel
spannend om in een hedendaags kasteel te wonen? Verborgen gangen
zullen er niet te vinden zijn en de ophaalbrug kan best naar beneden
blijven omdat er anno 2000 geen aanvallen van vijanden verwacht
kunnen worden. Toch is de link met de vroegere kastelen genoeg om
bij veel mensen het avontuurlijke gevoel op te roepen. Ridders zul je
echter niet vinden in Haverleij.
Uitzondering op de regel
Is Haverleij nu avontuurlijk? Zeker. Ten eerste is de stedenbouwkundige
opzet van de wijk anno 2000 met recht avontuurlijk te noemen. Er
wordt gebroken met de standaard die op de vinex locaties uit wordt
gevoerd. Bovendien wordt er gekozen voor een ongebruikelijke
metafoor. Deze metafoor van het kasteel is bovendien door enkele
architecten op een zeer avontuurlijke manier uitgevoerd. Over smaak
valt te twisten, maar de zorgvuldige uitwerking van de verschillende
kastelen levert een spannend beeld op. Bovendien heeft het wonen
in kastelen vele voordelen. De natuur begint direct onder je raam.
Binnen de kastelen wonen de bewoners in een hechte gemeenschap
samen. Daar is niets engs aan, zolang er geen permanente hekken en
beveiligingssystemen worden geïntroduceerd. Tot die tijd vormt de
Bossche wijk een veilige en gemoedelijke woonomgeving. Het is te
hopen dat er in Nederland nog meer plannen mogen verrijzen die de
standaard doorbreken en even avontuurlijk van opzet en uitwerking
zijn als Haverleij. //
Voetnoten:1. http://www.haverleij.nl/2. http://www.soetersvaneldonk.nl/v-architectuur.html
Bronnen:http://www.kennislink.nl/web/show?id=172839http://www.bright.nl/08-blijf-uit-mn-buurtwww.student.ru.nl/erikooms/fotos/paper%20AV5.doc
Ontwerp voor het kasteel Beeckendael door Claus & Kaan
Kasteel Leliënhuyze door Sjoerd Soeters
p22-29 thema 03.indd 25 18-6-2008 14:47:04
26 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Raumlabor Berlin is no architecture office. It is a group of young architects collaborating in various interdisciplinary teams to investigate strategies for urban renewal. Their field of work ranges over urban and architectural design, interactive environments, and research.
Rosemarie Krautheim
“It’s 5 to 12 and I’m running late”, a no-go in Germany…On the phone
my interview partner Markus Bader indicates: “No problem, just call me
when you are here, we don’t have a door bell”. Their office is situated
in the ‘Kunstfabrik’, an old factory building in Treptow, East-Berlin.
From the Metro station I pass vivid outside areas of coffee-bars, fancy
boutiques and a picturesque boat restaurant on the small canal next
to the Kunstfabrik. It is the typical wild grown atmosphere that makes
Berlin such a patchwork of contrasts. Arriving there, I shake hands with
Markus Bader “Hallo, I’m Markus”, he says and we are on first-name-
basis with each other…
Pantheon: You are no conventional office, but you rather collaborate
according to projects and commissions. Could you tell us how that
works?
Markus Bader: We are sole traders or ‘GbR’ (civil law associations), […]
because we […] wanted a maximum of unbureaucratic freedom in the
Raumlabor. Our experience shows, that we enjoy ourselves the most,
when the binding character is as low as possible and we more likely
meet on a basis of ideas. As soon as there is a project popping up,
we pool together in a team of two or three. We don’t hold a monthly
gathering or something like that, but exchange arises primarily out of
work. The second, I think is that we cultivate casual exchange when
going out for lunch together.
P: What was your greatest professional adventure?
M.B.: Adventure is not so much our criteria […] For us, it’s about
discovering, it’s about covered potential. Naturally, when you start
this, you leave the secure terrain. […] Tasks with 15 question-marks
excite us in general – where like in the case of ‘Halle Neustadt’ – it is
not clear, what the method is to get a suitable solution.
P: For your project 'Colorado Neustadt' you used a two-pronged
strategy. How does this strategy work and what are the differences
to conventional city planning?
M.B.: For the project Colorado we were asked by the city ‘Halle’ to make
an official expertise for the enhancement of the contemporary city
development concept. The difficulty of ‘Halle’ is basically its shrinking
[population]. The pure drawing didn’t suffice as a planning tool. […]
Our two-pronged strategy is that we tried on the one hand not to
give up the [traditional] Top-down-perspective completely. But we
combine it with a Bottom-up-strategy. We held that [there] must be
tools, which involve those, who know how to live there, who know the
coherences – that is, the residents. A kind of matrix will be coated over
the city […] This matrix proposes smaller units […than] not too large-
interview with Raumlabor-Berlin
scaled, where participation should take place […] These units could
develop in different directions. […]Therewith we leave the image of
the homogeneous city and follow the path of a diverse city.
P: The tools you propose for ‘Halle Neustadt’ are partly changing,
partly complementing the existing architecture. Does architecture
in this case become installational?
M.B.: That was our second step, a follow-up project Hotel Neustadt,
where a few of us got together with the ‘Thalier Theater / Halle’ and
organized a theatre festival[...] We didn’t want to wait, but took the
initiative to bribe a theatre festival […] Not in a complex participation
process, but moreover –we called it ‘action node’ - a short, wild, dense,
intense time, where we merge many ideas […] I think on this level
the experiment was absolutely successful. The basic idea […] was
to create a hotel with invited groups, which takes place in a vacant
high rise, 18 floors, a former student’s residence in the centre of ‘Halle
Neustadt’, which is self-organized by young people from the city itself.
The adventure was that we came up with a rough idea, but for the time
being, there were no people participating […] and it wasn’t clear at all
in which building it should take place […] There was no commission,
the initiative came from two of us […] who were hired from the theatre
during the festival.
P: Who are your clients?
M.B.: Apart from this, we get contractual relationships with communes
and cities, when there is a planning or participations project. There are
diverse culture projects, or sponsorships, too.
P: Is this high rise building empty now? Is there anything left from
that event, a fixed installation?
M.B.: Now it is empty again, yes. It was completely temporary.
You’ve got to bear the temporary in some way
(laughter from the background). Everybody asks for that confirmation.
[...] [I think continuation] happens on a ‘soft’ level of remembrance,
experience and self-awareness. There were a lot of personal stories
weaving around the event. What I like about it is, that with attendance,
a participation in a cultural activity becomes possible, which is a
contrast to what is reality in ‘Neustadt’. And temporary in this case is
a long time. The preparations started in January and the festival was
in September 2003. >>
p22-29 thema 03.indd 26 18-6-2008 14:47:04
27s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Halle Neustadt: shrinking process models
diffusion contraction contraction perforation
vacancy 10-20 % vacancy 10-20 %vacancy 30-40 %
diffusion contraction
perforation A
vacancy > 40%
perforation B
implementation actors
activity scheme
planning actorsconcept managemenet
toolmarket
toolset
p22-29 thema 03.indd 27 18-6-2008 14:47:07
28 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
P: Did you further develop the generated tools for ‘Colorado/ Halle
Neustadt’ ?
M.B.: That’s the thing. Something can go wrong (laughs) Colorodo as
a planning project fizzled out. In the planning context we didn’t have
only one client, but a communal public and authority. In this case
proprietors, who have their own interests. [...] The political relations
have changed […] our original intension was to launch communication
in a unit, in a matrix, so that it automatically leads to dialogue […] that
was never really arranged […] The shrinking context is certainly one
of the most difficult ones. In a couple of years we might give it a go
again in another context.
How can architects and City planners deal with the shrinking
processes?
M.B.: There is already a debate on principles, if there is even a problem
at all. And when there is one how to react? It was politically agreed,
that there is a problem, when the housing market doesn’t work like
it works in the West or other non-shrinking regions. Thus there was a
political decision to invest remarkable sums of money into demolition.
Buildings are taken from the market, which sustains the rest of the
housing market. One could consider that in another way. You could
say, 'hey it’s great that this house is empty it is like a wild scenery,
where we can do something'.
P: Another intersting project is the kitchen monument. Was there a
commission or was it your own initiative?
M.B.: There was a festival for […] performance in public space in
Duisburg. They invited us to do something.
P: Without any requirements?
M.B.: Yeah, that is one nice thing about culture festivals, there is no
errand [...] But they had a main topic. And then they invited artists to
develop a project. You get a certain start-up budget. In the case of the
‚kitchen-monument’ it was getting more comprehensive and had to
be renegotiated. When Jan und Matthias were exploring the city, they
had a feeling, that it could be great to break with anonymity in public
space. The name comes from ‘to feature a private activity of single
or common cooking in the public space and than originally the idea
[…] to upgrade the built-in kitchen system’. ‘Monument’ results from
the drop-sculpture - which loiter around like art[...] There is the box in
the beginning, a metal object, that stands around, like a bluff body .
And suddenly it opens up and for one evening, there is the possibility
to experience something together. [It is still in use] recently it was in
Hanover, Warsaw and in November it travels to Paris.
P:Where is the boarder between architecture and installation?
M.B.: We never really cared about that (smiles). We all studied
architecture; at one time or another. And we were never directly
interested to seek the central occupational field. But there is always an
examination with space and public space that we pursue [where the]
application derives from usability. That the space is not only generated
as form or object, but that it can be read, used, reinterpreted [...]
P: So, something like the ‘kitchen-monument’ can be distinguished
from arts by its function?
M.B.: It’s doesn’t want to be distinguished at all. (Laughs out loud)
kitchen monument - festivity
private festivities in public space, Duisburg kitchen monument floorplan
'Palast der Republik'Berlin, Hotel + wardrobe
p22-29 thema 03.indd 28 18-6-2008 14:47:24
P:…It doesn’t want to distinguish, but rather can we regard it as
both, architecture and art at the same time?
M.B.: I think yes, that’s it. It is a crossover. It has an architectural element,
what concerns the object as such. It has also a social structure: The
neighbours, who live close to these places […] were invited to invite
their friends and create a meal together […] More likely is it about a
programmatic idea: What can happen? Who will be involved? How do
people come together? What kind of public evolves there? How can we
motivate people to deploy quaint places, without proceeding strictly
didactically with a lecture or a request, but by simply inviting to an
experience where to perceive the urban environment differently, to
use it in another manner.
P: Could something for example a kind of guerrilla architecture
without permission work in Germany?
M.B.: I would say, yes. The best example is Berlin with thousands of
artificial beaches [along the riverside], clubs and this and that. For the
initiation it is good to sample without official permission. A question
of permission or ownership arises with continuation. Brilliant about
this strategy is of course, that you adopt inbetween spaces, which are
usually empty. Otherwise it doesn’t have to be without permission
[…] When we did the event in the ‘Palace of Republic in Berlin’,
we absolutely wanted a hotel, where we could get people to stay
overnight. That, of course was clear, that if we would say we create a
hotel with some panels and a bit of scaffolding and have a business
there, that would never be permitted […] In the official plan it was
called ‘wardrobe’. There were artists who performed etc. and therefore
needed to change somewhere […] That’s a matter of negotiation: On
the one hand the municipality could allow it this way. On the other
hand would we take responsibility, if something would go wrong.
P: And the municipality didn’t complain that the ‘wardrobe’ turned
out to be a hotel?
M.B.: When it was in progress, they didn’t look at it that closely anymore.
It never happened to us, that a processing project was stopped because
it was permitted too laxely.
P: How do you imagine architecture in the future? Which changes
will be coming upon us? Could it be possible that architecture in
general becomes more temporary, mobile?
M.B.: I certainly think that there is transformation. On the one hand in
planning, that we can have direct access to places by usage and pioneer
usage […] It’s positive that architecture is not only a finished object,
thought of as classic development, but that different approaches gain
ground. Temporary use means that there is a temporary user. That is
someone who has his own idea how to use space and what can be
done with it. A temporary user can be another kind of developer, […]
someone who locally develops an economic model by sampling.
P: Is your office here in the ‘Kunstfabrik’ a temporary usage? Are
there other plans for the building?
M.B.: (laughs) Probably the building is going to be a hotel, someday.
That’s what I could imagine […] But the Kunstfabrik is one of the steady
Post-reununification usages. Here are heaps of artist ateliers, a gallery
and enough space to arrange events. //
Pas het plafond zorgt ervoor,dat het vertrek perfect is
Heradesign Nederland B.V.Tel. +31/35/693 60 96i n f o @ h e r a d e s i g n . n lw w w. h e r a d e s i g n . n l
Een plafond moet tegenwoordig meer dan functionaliteit bieden. Om de kroon op de ruimte te zijn, moet het er ook nog perfect uitzien en bouwbiologisch worden aanbevolen. Op de afbeelding: plafondsysteem van decorplaten: Heradesign® superfine – van natuurlijke materialen hout en magnesiet.
Bla
uwm
etal
lic p
lafo
nd v
an H
erad
esig
n d
ecor
pla
ten,
The
rmen
Luc
aya
in O
ss.
Inserate_93x297_NL.indd 1 17.04.2008 11:42:26 Uhr
p22-29 thema 03.indd 29 18-6-2008 14:47:26
30 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
De Braziliaanse hoofdstad is ontworpen en gebouwd in slechts vier jaar. Op een hoogvlakte midden in het uitgestrekte en verlaten binnenland. De stad is dermate uniek dat deze vermeldt is op de UNESCO’s werelderfgoedlijst.
Stefan Bogaard
Geschiedenis van het idee
Begin 19e eeuw opperden zowel onafhankelijkheids-strevers als het
Portugese gezag om verschillende redenen het idee van een nieuwe
hoofdstad in het binnenland. Brazilië was toentertijd een Portugese
kolonie met, door toedoen van Napoleons expansiedrift in Europa,
Rio de Janeiro als hoofdstad van het Portugese rijk. Het koningshuis
moet zich daardoor kwetsbaar hebben gevoeld en stelde voor Nieuw
Lissabon strategisch in het binnenland te vestigen. De stap is niet
genomen, maar het idee blijft tot de verbeelding spreken.
In 1889 werd de Federale Republiek Brazilië gesticht en binnen twee
jaar werd 14400m2 grond gereserveerd voor de nieuwe hoofdstad
op een centraal gelegen hoogvlakte, als ware zijnde het symbolisch
centrum van het land. Een expeditie onder leiding van Dr. Luis Cruls
koos een exacte locatie die geschikt zou zijn voor de bouw van een
stad. Dit werd op de kaart gezet als het toekomstige federale district
zonder verdere stappen te ondernemen.
Bijna dertig jaar later in 1922 ontpopte men zich weer in enthousiasme
en president Epitucio Pessôa plaatste een symbolische hoeksteen.
Slechts twaalf jaar later blies de dictator Getúlio Vargas het idee
opnieuw leven in, maar met gebrek aan voldoende financiële middelen
verdween Brasília ook ditmaal naar de achtergrond.
De beslissende aanzet vond plaats in 1946 toen president Eurico G.
Dutra die het als zijn taak zag de hoofdstad te verplaatsten. Er werd
opnieuw een commissie aangesteld om de locatie van de stad te
bepalen. De criteria waren: demografisch centraal gelegen, goede
communicatiemogelijkheden met de regio’s en ligging nabij een
interne staatsgrens.
De commissie deed zijn werk, maar liet de definitieve keus over aan het
congres. Na vijf jaar debat omlijnde het congres een gebied waarbinnen
twee jaar (wettelijk vastgelegd) de uiteindelijke keus moest vallen.
Met behulp van een Amerikaans bedrijf en luchtfotografie werd het
landschap geanalyseerd en in april 1955 prikte men de locatie waarop
Brasília gebouwd zou worden. Dit punt was tijdens de expeditie Cruls
al door dr. Glaziou aangeprezen en bevindt zich 25km ten zuidoosten
van de symbolische hoeksteen uit 1922.
Kubitschek’s monument
Drijfveer achter de plotseling oprijzende stad was Juscelio Kubitschek
de Oliveria die in 1956 tot president benoemd werd. Hij wilde Brasília
voor het einde van zijn ambtstermijn gerealiseerd zien en wakkerde
met zijn enthousiasme iedereen aan. Voor men het besefte wordt in
september 1956 een nationale competitie uitgeschreven. Veel mensen
zagen dit totaal niet aankomen. Brasília was een mythische droom.
Brasília
National Congress Complex (1958-60), Oscar Niemeyer
Brasília t.o.v. Brazilie
Ondanks de expedities en onderzoeken
zag de regering zichzelf voorlopig nog in
Rio zitten. Vijf jaar na de legging van de
hoeksteen werden de regeringsgebouwen
nog grondig gerenoveerd en nog in mei 1956
verscheen er een voorstel voor een nieuw regeringsgebouw in Rio
in een architectuurtijdschrift. Het eerste was misschien realisme,
maar het geeft aan dat lang niet iedereen de plannen voor Brasília
serieus nam.
“The capital is moving, and anybody who tries to stop it will be lynched by the people.” J. Kubitschek
De prijsvraag was relatief eenvoudig. Er werd gevraagd om een
stedenbouwkundig basisplan voor de stad op schaal 1:25000 en een
ondersteunend rapport. De jury bestond o.a. uit Oscar Niemeyer en P.
Antunes Ribeiro. Niemeyer, een oude vriend van Kubitschek, was hoofd
van de architectuur afdeling van NOVACAP (Companhia Urbanizadora
da Nova Capital), de net opgerichte overheidsorganisatie die de bouw
zou leiden.
De jury koos voor het ‘pilot plan’ van Lúcio Costa, zij het niet unaniem.
Ribeiro was het totaal niet eens met gang van zaken. Er was niet
genoeg tijd genomen om de plannen te bestuderen en delen van
de jury maakten beslissingen achter zijn rug om. Ribeiro vond dat de
plannen van Costa niet voldoende uitgewerkt waren voor serieuze
overwegingen.
Pilot Plan
Het ontwerp van Lúcio Costa bestaat uit twee assen die elkaar kruisen,
iets dat is terug te voeren tot de Romeinse stedenbouw, en is volledig
volgens de principes van de Moderne Beweging en Le Corbusier
uitgewerkt. De scheiding van verkeersstromen en het aanleggen van
p30-33 algemeen 01.indd 30 18-6-2008 13:46:01
31s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
de wegen volgens de principes van een snelweg vormen de basis
van het plan.
Langs de gekromde as zijn, met de machine als metafoor, de woningen
in zogenaamde superblokken langs de dominerende snelweg
gepositioneerd. De superblokken die weer uit losse blokken bestaan
hebben elk eigen voorzieningen als scholen. De blokken langs de
as zijn 6 verdiepingen hoog, naar achteren toe loopt dit uit op 3. En
aan de W3, oorspronkelijk een service as voor de winkels, stonden
rijen woningen van 1 of 2 verdiepingen. De hoogteregulering is een
belangrijk compositie instrument.
Het is misschien wel leuk om te vermelden dat de winkels in plaats
van zich zoals ontworpen te richten op de voetgangersstromen zich
gewoontegetrouw ook oriënteerden op de weg, terwijl deze alleen
voor laden en lossen bedoeld was.
Midden en haaks op deze as is de monumentale as geplaatst waaraan
de regeringsgebouwen en het zakencentrum een plaats kregen. De
as, die terugvoert op een door Beaux Arts vormgegeven laan, heeft
in het midden een groene strook geflankeerd de regeringsgebouwen
en is beëindigd door een driehoekige plein. Aan dit plein, Plaza of the
Three Powers, staan de gebouwen voor regering en gerechtshof aan
de basis en die voor het congres aan de top.
“We have to finish in five years or the forest will come back.” L. Costa
Oorlog
De deadline werd gesteld op 21 april 1960. Dat is 3 jaar, 1 maand en 5
dagen na de beslissing van de jury. Costa trok zich terug en Niemeyer
kreeg de supervisie over het plan. De deadline had een magische
werking en er heerste volgens bezoekers een werkdrift alsof het
oorlog was. Kubitschek bleef iedereen enthousiast aansporen en
iedere voltooiing werd breed uitgemeten met ceremonies, feestjes
en belangrijke gasten.
Oscar Niemeyer en zijn staf hadden de verantwoordelijkheid het
schetsmatige plan van Costa ter plekke uit te werken. Daarnaast
ontwierp Niemeyer ook nog eens de belangrijkste gebouwen zelf. Hij
stelde dat hij voor elk ontwerp 15 dagen de tijd nodig had. De tijdsdruk
ontnam de mogelijkheid van het langdurig wikken en wegen en siert
de stad daarom met spontane architectuur.
De tijdsdruk is ook de reden waarom Brasília een architectuurstad is
geworden, eerder dan bijvoorbeeld een sociale of geplande. Er was
geen tijd om het ontwerp samen met specialisten op andere gebieden
dan architectuur of engineering uit te werken.
De gestelde D-day was heilig. De reden dat de hele onderneming
betaald werd. Elke vraag van bovenaf over de kosten werd gepareerd
met slechts het noemen van de datum. De kosten tot aan 1960
bedroegen $ 600 miljoen. De immense kosten hadden een flinke
inflatie tot gevolg en critici stelden dat Brasília Brazilië kapot zou
maken. Voorstanders maakten vergelijkingen met de Akropolis en de
Piramiden als voordelen op lange termijn.
Geschiedenis herhaalt zich
De officiële opening van de stad vond plaats op de gestelde datum
21 april 1960, zij het dat de bouwwerkzaamheden nog niet voltooid
waren. Het vertrek van Kubitschek na zijn ambtstermijn had directe
invloed op de bouwwerkzaamheden: het enthousiasme en tempo
zakten terug. Ook Niemeyer vertrok kort daarop om aan projecten in
het buitenland te gaan werken.
De verhuizing van de regering liet ook nog jaren op zich wachten.
Degenen die al overgekomen waren voor de inauguratie vluchtten hals
over kop weer terug naar Rio toen bleek dat veel regeringsgebouwen
nog gebreken vertoonden. De verhuizing leek een zelfde lang verhaal
te worden als het stichten van de hoofdstad.
Braziliaanse stad
Brasília is snel na de bouw uit zijn voegen gegroeid. De stad heeft
inmiddels 2 miljoen inwoners, grotendeels ondergebracht in
satellietsteden. Brasília was bedoelt als een aankondiging van een
nieuw tijdperk waardoor er in het ontwerp paradoxaal geen rekening
gehouden is met de problemen die zich toentertijd in andere steden
voordeden. Er was eigenlijk ook geen tijd voor. Maar ondanks alle
kritiek die dat met zich mee bracht, wonen er veel mensen naar hun
zin en voelen zich er thuis.
Alle architectuur heeft voor- en nadelen en er is geen universele
oplossing, vooral niet omdat de maatschappij zelf voortdurend
transformeert. Architectuur is een kwestie van actie en reactie als een
eeuwigdurend proces. Dit is terug te zien in de meeste steden om ons
heen. Daarentegen is Pilot Plan als geheel, als één groot monument
als het ware, en onder één architecturale opvatting ontworpen. Dat
maakt de hoofdstad uniek. //
Bronnen> Evenson, N. (1973) Two Brazilian capitals - Architecture and urbanism in Rio de Janeiro and Brasília. New Haven/London: Yale University Press> http://www.infoBrasília.com.br/> http://www.macalester.edu/courses/geog61/jmoersch/geography.html> Arnau, F. (1960) Brasilia. München: Prestel - Verlag (alleen afbeeldingen)
De as en aanliggende superblokken
Brasília t.o.v. Brazilie
Pilot Plan, L. Costa
p30-33 algemeen 01.indd 31 18-6-2008 13:46:02
32 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Ga je binnenkort aan je master beginnen en heb je nog geen idee wat de praktijkverenigingen inhouden? In deze serie publiceren de verschillende praktijkverenigingen van bouwkunde artikelen vanuit hun eigen vakgebied.
praktijkvereniging bouwtechnologie; BouT
DeltaSync; the life of a young engineer.
Last year I graduated and started with others DeltaSync. DeltaSync is
a company in the YES!Delft techno starter incubator of TUDelft, which
means we are still young, ambitious and we managed to convince
everyone that we’ll get to become the leading company of tomorrow,
at least if we are to believe the YES!Delft slogan which is printed
on their windows. We do floating buildings, soon to be a booming
market, hopefully sooner then the inhabitation of outer space.
Entrepreneurship isn’t always easy, mood swings go up and down...
March 28: Working hard on sales, we need a big assignment for our
cash flow. Finding work is so easy, getting money for it that’s the
challenge.
April 1: We just sold a complete floating city!
April 3: We‘re having a lot of interviews these weeks, this is a bit of
our story: “We’re five TUDelft graduates, most of us cum laude, from
either CiTG or BK, four men, one lady. That’s how we started less then
a year ago and now we don’t have time to hang out with the students,
because we’ve businesscards, we’re professionals! (read some irony, I
love my student house)”
April 16: Although, I am not so sure what to put on my new business
card, I like to put ‘managing director’, but of course I want to show that
I am architect ánd engineer, that’s why I graduated in Architecture ánd
Building technology. It all has to do with who’ll get my card, managers
want to see manager on it, some clients love to see ‘architect’ on the
card, but in de building industry architects are not so popular. By now
I figured out the safest and nicest thing to put on your businesscard
is ‘friend’.
Generally speaking architects and engineers tend to disagree with
each other; you probably noticed this in the faculty already. I don’t
call DeltaSync an architecture company, we’re mainly engineers
but know how to design a building. We at DeltaSync are experts in
waterbased urban development, which only means we like to design
things floating on the water.
April 24: Tonight I was in the bouwpub, pretending to be a student.
It feels so great to chat with people who are not acting like the big
Bokito. Just being yourself and having a good time, with or without
the alcohol. I went there with my new housemate, a second year
student. She doesn’t know the size of a parking lot yet. At building
technology we learn how to build things, at architecture how to make
praktijkvereniging BouT
Ontwerp voor Floating VIP Harbor
things fancy, now I learn how to sell things. Sometimes selling is being
a Bokito, or you have this voice like Santa Clause. Ivo Opstelten (mayor
Rotterdam) really has the Santa Clause power. I wish I could impress
people with an impressive voice and more evidence of ageing. Girls
have a problem with ageing, but guys can use some ageing to be
taken seriously. I am not a Bokito, is there a chance to be just a Parkito,
a small bird who has enough by picking on a banana but not eager
for eating the whole lot of banana’s? We don’t need the >2.500 Euro
income per month, I don’t have a really big house which cost a lot of
cleaning ladies (or guys not to discriminate), so for now I can do with
getting my enthusiasm fulfilled.
May 2: This Friday Rutger and I got invited by a company from the same
niche market. They’re in the field for over 10 years, I respect them a
lot and it’s a big challenge to be their competitor. In the newspaper it
was mentioned that he earns about 7.500 Euro a month, I don’t. I start
wondering if I should wear my Bokito suit or not, are we going to be
fighting over bananas? Turns out he is quite happy with us. He believes
there is finally another serious company in the market and that is what
is needed to make a stable market. Such a big compliment, and I am
happy to hear there’s a stable market to come.
Later this Friday more good news, Kivi Niria selected me as for the
Young Technical Professional Award 2008! So maybe it pays of to
work sixty hours a week. My colleagues are not to happy with it, if I
win I’ll get invited for some conference in Quebec, that will cost me
a week of work! //
Bart van Bueren
> eerder gepubliceerd in RuMoer 43. juni 2008, Delft: BouT
p30-33 algemeen 01.indd 32 18-6-2008 13:46:03
33s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
De nieuwe bouwtechnoloog
Onlangs ontving ik een brief van Michiel Cohen (Cepezed) waarin hij
mij onder andere schrijft:
“Wij architecten balanceren voortdurend op de snede van techniek
en kunst, van realisatie en ontwerp, van kwaliteit en mode. Door
deze twijfel zijn wij vergeten te formuleren en uit te leggen waar
wij eigenlijk voor (be)staan.” Einde citaat. Ik heb het gevoel dat de
bouwtechnoloog de laatste decennia inderdaad in de war is gebracht,
enerzijds doordat hij/zij zelf niet kon uitleggen waarvoor hij/zij
staat en anderzijds doordat anderen die verwarring toejuichten en
versterkten. Mijn standpunt is duidelijk: de huidige bouwtechnoloog
is architect. Basta!
Ik herinner mij dat ik het curriculum van bouwtechnologie uit de
begin jaren 90 naar de Europese commissie van toezicht op de
architectuuropleidingen in Brussel stuurde met de vraag of het
curriculum voldeed aan de Europese eisen. Het antwoord was
dat de opleiding zelfs beter voldeed aan de eisen dan de normale
afstudeerrichting architectuur in Delft. Maar ja, wij hadden de
afstudeerrichting nu eenmaal “bouwtechnologie” genoemd en daar
zat de moeilijkheid.
Het werk van de architect is voortdurend aan verandering onderhevig.
Dit is zeker het geval gedurende het laatste decennium. Zijn positie
in de bouwketen is verzwakt, stel ik vast en het kost moeite om
de eerdere positie weer te bemachtigen. Bovendien is er sprake
van andersoortige opdrachten zoals geïntegreerde contracten in
tegenstelling tot de traditionele contracten. De traditionele opdracht
zal nog wel blijven bestaan maar de nieuwe architect dient meer te
weten over het proces, weet meer van bouwmethodiek en beheerst
de materiaaltoepassing.
Veiligheid en duurzaamheid zijn nog onderbelichte onderwerpen.
Er is overigens voldoende ruimte voor specialisaties in de immer
complexer wordende bouwprocessen. Ik pleit er overigens niet voor
om de afstudeerrichting slechts in te richten voor specialisten maar
om een brede opleiding te ontwerpen waar vooral ook veel kennis van
en begrip voor andere specialisten wordt bijgebracht. Eerst dan kun je
verloren posities (deels) terugwinnen. Trek je niet terug op het ontwerp
alleen, maar kweek interesse voor het “maken van architectuur”.
Er is een maatschappelijke tendens te ontdekken waarin meer
aandacht wordt gevraagd voor kwaliteit boven kwantiteit. Daar hoort
ook de materiele kwaliteit van de gebouwde omgeving bij.
De “brede” architect (misschien is het beter te spreken van: het “brede”
architectenbureau) is in opkomst. In dat geval is de architect niet
slechts verantwoordelijk voor het ontwerp maar coördineert hij alle
overige adviseurs en is ook nog verantwoordelijk voor het bouwproces.
“Architectural Engineering” is zo’n begrip dat bovenstaande
omschrijving dekt. Natuurlijk is het ontwerpen als activiteit het meest
belangrijk, maar als je in staat bent om je ook te bemoeien met de
bouwmethodiek, de materialisatie en de detaillering heb je meer
invloed op het eindresultaat van het proces. De vraag blijft of de
architect die verantwoordelijkheid kan dragen. Ook aan dit aspect
dient in de opleiding aandacht te worden besteed. //
Jan Brouwer
> eerder gepubliceerd in RuMoer 42. maart 2008, Delft: BouT
p30-33 algemeen 01.indd 33 18-6-2008 13:46:04
34 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
The Spanish government is on a rampage. Politicians are charged with corruption, thousands are loosing their homes, beautiful structures are falling. This is unacceptable for the Architect - but do we have anything to do with it?
Laura Maasry
Spanish Madness
In recent years, there have been a series of land ownership scandals
in Spain. The government has began a rather vigorous demolishment
rampage of homes, offices, hotels, and recreation centers in areas that
are suddenly declared protected. Rural vacation homes ownded largely
by non-Spanish have been hit the hardest.
Last month an article appeared in the International Herald Tribune
relating the sad story of a retired British couple who received a
demolition in January order saying their house, located in nearby
Alicante, had been built without a legal permit.
The couple had purchased the house about two years earlier, had
used a registered Spanish real estate agent, a Spanish notary, and had
obtained their mortgage through an affluent Spanish saving bank .
The story is a follow-up in a series of sudden calls for demolition in
Spain. during the lat two years. Also in January, another British couple
watched helplessly as their retirement villa in Costa de Almeria was torn
down after having it built in 2003. That year, the couple received an
official permit via the town hall, but in 2006 they received a notification
containing a demolition threat from the regional government stating
that permit had been awarded illegally. The couple went to the courts,
where the case was heard, yet another letter was sent in December
2007 acknowledging the case, yet announcing the date for expected
demolition ... to occur in one month's time.
The event made international news and was followed by shock among
home-owners in the area, who gathered together on January 27 for
demonstration. While their plea concerned the future safety of their
recently constructed homes, most were particularly indignant towards
the lack of protection and compensation the government provided
for the demollition victims.
There seems to be something 'in the air' which is causing local governments to suddenly reject the existence of modern vacation homes.
Around Spain, similar stories are increasingly appearing in the news.
Something peculiar is causing even the local governments to reject the
existence of modern vacation homes and other buildings located in
touristic areas. The City Hall in Murcia threatened in April to demolish
4,000 homes in the countryside which, proclaimed illegal terrotory.
built ethically sound?
The complexites in the Spanish housing market make the issue difficult
to understand. Nevertheless two important aspects can be directly
linked to the demolition rampages described above. The first aspect
is rather specific: the decentralization of regulation. The second is
more abstract: Economic growth - and exploitation hereof - in Spain
during the past decade.
In Spain, there are more than 500 municipal governments, each with
at least one town hall. Since the mid-nineties, each of Spain's town
halls has increasingly gained control over urban planning issues, with
little oversight from regional or the national government. A numer of
national regulatory agencies, including the administration of Spain's
environmental sector, have became increasingly decentralized as
well.
Into the Wrong Hands
As a result, the legislation and regulation regarding housing projects,
land ownership, and building permit has fallen into the hands of local
politicians and companies involved in the construction business – two
types of parties that have proven to be short-sighted and egotistical
in their Economic interests.
Demolition of a British couple's vacation home on the south coast of Almeria, Spain on 11 January, 2008.
The couple had received a letter in the mail one month prior to this date warning that the house would be demolished, despite their lawyers assurances that that local authorites would not go through with it.
p34-40 algemeen 02.indd 34 18-6-2008 14:50:14
35s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Simlutaneously, the Spanish housing market has undergone vast
changes in the last decade. Vacation homes along the Mediterranean
Coast have become increasingly popular, causing housing prices
in Spain to rise. Demand has nonetheless remained abundant,
thus sparking steady growth in the housing market during the late
1990's, causing increases in property value, drawing investments and
stimulating more market growth.
The healthy growth in the housing market proved a strong influence
on Economic prosperity in the country during the early years of 2000.
To give an indication of the growth, housing prices almost doubled,
on average, between 1998 and 2006. The coastal towns in Spain are
amongst Europe's most popular.
A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal also accounts for the widespread demolition of perfectly well constructed vacation homes.
Unfortunately, the this is where the opportunity for individuals
involved in building to draw profits arose. Because of the weakened
central land control, local officials were able to exploit the profits of
construction projects, easing interpretations of land protection laws
that date back to 1988. Specifically, the press has reported fraud and
corruption at the local levels, where officials have bent the law while
receiving bribes from project developers and such.
The corruption has not passed without, at least in certain cases, serious
consequences. In 2006, the head of Urban Planning in Marbella was
charged with accepting bribes to issue building permits. In another
town Catral, the former mayor José Manual Rodriquez who oversaw
the building of 1,000 recently proclaimed illegal homes during his
12 years in office, was forced to step down. Now the new authorities
have announced demolition orders for over 150 of these homes. A
consumer protection agency, operating at the European Union level,
is currently investigating the financial operations of one responsible
construction company; a company that owned by Maria Rodríguez
Leal, the sister of the former mayor.
Timing
Politics is complex game. In brief, the new Socialist government in
Spain, which took power in April 2004, has decided to enforce the
much neglected 1988 laws concerning what constitutes the public
domain.
Also within the Socialist agenda, environmental agencies have seen
their calling, and have stepped up their own pressure. This was clearly
expressed in Environment Ministry's coastal department director José
Fernandez statement this year regarding Spain's coastal protection:
"We're taking the law seriously. Previous governments didn't think it
was important, while we have made it a priority."
The Builder's Dilemma
Environment a priority? If this is true, it illustrates a change in the Ethics
of recent Spanish political culture.
A change in political culture, symbolizing a larger ethical goal, yet also
accounting for the widespread demolition of perfectly well constructed
vacation homes.
Is this to par with our morality? As contributors to the built environment,
certainly we feel addressed.
As Architects should we accept the (possibly unethical) current Political
policies that 'correct' the previous (certainly unethical) policies, by >>
Helen. Prior watching, distraught, as her retirement home is being torn down.
Her husband Len has a heart condition, and collapsed when the bull dozers arrived that morning. He was released from hospital after a check-up.
p34-40 algemeen 02.indd 35 18-6-2008 14:50:14
36 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
means of destructing the goods that we have honorably designed
and therefore created – let alone the abuse of thousands of innocent
home-owners?
Let's take a step back and consider role of builders and Architects
within the Spanish madness. We saw that in the case of Maria Leal's
company in Catral, indeed parties within the building sector also
exploited the situation – at least to the benefits of certain individuals.
But there has been no indication of worker's salaries rising and we
therefore cannot assume the construction workers, who presumably
were simply taking orders, of any wrong-doing.
Still, it is interesting to ask yourself whether builders and Architects
were aware of the illegality of the houses – and whether they should
have resisted against this. I wonder whether resistance among building
companies and/or Architects have reduced some of the rural land
abuse.
Ethics in Context
The reality is that we live in amarket-driven world. The Architect
does not have a dominating word, especially on the larger scale, in
what and comes and goes, and where it comes and goes, in the built
environment.
Spanish Architects are not completely in line with the Socialist government's environmental knock-down.
What is striking is how exceedingly difficult it is to find out about the
position of Architects and other parties directly involved in construction
regarding the demolition. Nowhere in the press did Architects speak
out against the potenial destruction of thousands of attractive newly
designed and constructed homes. Were they unaware of the technical
complications regarding the legality of the homes during when they
were built, and are now feeling foolish? The widespread appearances
in the press in recent years makes this difficult to believe.
The Architects and construction companies, as is usually the case,
most probably did not involve themselves with the Politics. There
was demand, so they built. Still, it would be interesting to discover
whether they could have resisted if they anticipated the harsh Political
turn-around of the present. Could they have helped in preventing such
disaster? Are ethical dilemnas concerning the legality of buildings
our dilemnas?
An interesting event whereby Architects spoke out occurred when the
Spanish Ministry of the Environment announced they would demolish
a famous landmark hotel on the southern seaside resort in El Médano.
In response, the College of Architects publicly proclaimed the building
'a piece of worthy Architecture' that also improved its surroundings
by offering shelter to the beach and a nearby plaza against the wind.
They stressed how the regional people are unanimous in their support
for the hotel, which has provided jobs for local workers, and that it is
regarded there as part of the landscape.
Thus we an example of an ethical debate between Architects and
government. Both sides claim they are trying to do what's right for the
government. Who should have the say, and more importantly which
interpretation of 'protecting the environment' is correct?
The Architects undoubtedly spoke out on the basis of legitimate
professional knowledge. But the demolition is part of an on-the -whole
ethically sound policy. A group of Spanish ecologists correctly pointed
out that in nearly 70% of beaches in Spain are surrounded by buildings
as a result of the 'today is money, forget about tomorrow' attitude
dominating Spanish Politics in the last decade .
All of these complexities are rather tiresome. Is it even possible at this
point to make ethical judgements, or draw conclusions at all?
Well worth realizing is that the politicians have claimed the right to
correct past unethical behavior by implementing 'reverse' policy that
is certainly does not escape ethical questioning.
If our decisions regarding the built environment should be ethical, how
sure can we be in leaving the decisions to the politicians? Certainly
some of the structures to be demolished in Spain have obtained,
through time, Architectural and Economical value that surpasses the
value in their (long overdue) illegality?
Unkown Artist, View of Florence, 1342, detail from fresco, Madonna della Misericordia, in the Logia dvel Bigallo.
p34-40 algemeen 02.indd 36 18-6-2008 14:50:16
37s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
Exploitation in the Middle Ages
Today architects are subject to political cultures specific to sovereign
states. This is different than the political context of, for examples,
Middle Ages. Still, we can draw links with city development in the
Middle Ages cities whereby the respective role of politics, conflict, and
architecture can be put into interesting ethical context.
Rosa Letts, Art Historian at Cambridge University, points out that
private ownership of land in Middle-Aged Florence led to narrow
streets, crowded and filthy squares, and tall houses that robbed
neighbors of light and air. This led to a people's petition whereby
the local authorities reacted with restrictive laws in efforts to clean
up the land.
Looking at the view of Florence in 1342 it is evident that the laws, which
were meant to enforce the demolition of high buildings, had little or
no effect. Letts argues that this was predominantly due to the leniency
of the authorities in applying the new laws along with the ability for
high-society individuals to ignore the regulations.
Interestingly, the fines paid by the owners a half century later, severely
punished for not originally complying with the law, became a regular
source of income for the commune . Then during the more affluent
14th century, local governments took it very seriously - linked with
the artistic beginnings of the Renaissance period - to rebeautify Italian
towns. One hundred years later, the towns looked dramatically.
These above cases recall two different ethical concerns: the
environment in modern-day coastal Spain, and the living standards
in Middle Age cities. We do, however, see a likeness in the way the
authorities 'correct' chaotic urban growth by flexibility and rigidity just
at the right times to benefit. This all while individuals initially enjoy
lenient laws, but are eventually punished.
Is the Architect just a fish in the sea, swimming circles within Economy
and Political currents, paddling through the waves of corruption?
History suggests the affirmative.
We fall short of controlling what is built, how much of it is built, and
what is torn down. Realizing this, I can not help but wonder whether
the important ethical quests of what, where, and when, are out of
reach in the Architect's practise.
Hope
We will always dominate the vocabulary of the latter. The 'how' in
building, delightfully concrete in its short term implications - less
evident and abstract in the long term, lasting effects.
Perhaps the clearing of overcrowded Spanish coastal and rural areas
will give Architects the opportunity to redesign the environments in a
more responsible manner than before, 'rebeautifying' the areas as once
achieved in Renaissance Italy. Perhaps the area will win back healthy
tourism, and thus modern Economic value, in this way. Perhas this is
the most noble, ethical task of it all.
During the Renaissance, ethics entailed the necessity of a new order
and harmony in life by means of perfect Artistic expression. Because
of these ideals, Renaissance leaders tended to posses the refinement
to appreciate the new artistic achievements. Ethics was matched
with human sensitivity, in the personal relationships between the
Architect and his patron. The patron controlled the production through
Economic means, while the Architect created the products that fulfilled
the ethical order of the time. //
Sources
1. International Herarld Tribune Online. Thousands of Homes in Spain
Threatened with Demolition. Published 01/05/08 http://www.iht.com/
articles/2008/05/01/business/peseta.php
2. International Herald Tribune Online. In Spain, your casa is
suddenly the State's casa. Pubished 17/04/08. http://www.iht.com/
articles/2008/04/17/business/casa.php
3. The Olive Press Online. UK Couple could have home dem-oilshed in Almeria. Published 27/01/08. http://www.theolivepress.es/2008/01/27/uk-couple-have-home-demolished-in-almeria.
4. Typically Spanish.com 4,000 homes under the threat of demoli-tion in Murcia. Published 24/04/08. http://www.typicallyspanish.com/news/publish/article_16216.shtml
5. Natural Resources Canada (NRCan) PDF file, view date 24/05/08 Environment Sector Profile, Spain. L http://www.nrcan.gc.ca/es/etb/cetc/cep/EnvironmentalSectorProfile_spain.pdf
6. Tenerife News Online. El Médano Fights Back. Viewed 28/05/08. http://www.tenerifenews.com/cms/front_content.php?idart=3885
7. Letts, Rosa Maria. The Renaissance. A Cambridge Introduction to Art. Cambridge University Press, New York1981 [Ch. 2, Ch. 4]
8. Image Source, The Demoligion of Len and Helen Prior's vacation home. Dail Online News. More British dream retirement homes to be demolished in Spanish planning row. http://www.dailymail.co.uk/news/article-507451/More-British-dream-retirement-homes-demol-ished-Spanish-planning-row.html
p34-40 algemeen 02.indd 37 18-6-2008 14:50:16
38 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
De enorme veelzijdigheid van decoratieve plaatmaterialen vindt u terug in de vele voordelen van Plastica. Zoals het uitgebreid assortiment van uiteenlopende materialen, decoren en finishes waaronder Plastica Massief NT gevelbekledingsplaten.
Gevelbekleding met een schitterende uitstraling
Plastica Massief NT is een uit thermohardende kunstharsen opgebouwd
gevelbekledingsplaat. Deze heeft een kern van geïmpregneerde
cellulosebanen en een gesloten acrylaat-toplaag voor maximale
duurzaamheid. Standaard wordt Plastica Massief NT geleverd in
dubbelzijdig decor. Leverbaar in een uitgebreid palet van schitterend
moderne kleuren, warme houtdessins, behoudende decoren of juist
trendy designs. Bovendien is Plastica Massief NT standaard uitgevoerd
volgens brandclassificatie Euroklasse B. De kwaliteit wordt ook
bevestigd door een KOMO attest-met-productcertificaat uitgegeven
door KIWA. Daarnaast zijn de gevelbekledingsplaten all-in. Inclusief
technische ondersteuning, garanties, bevestigingsmaterialen en alle
mogelijkheden voor maatwerk.
Plastica Plaat B.V.
Industrieweg 92
5145 PW Waalwijk
Postbus 180
5140 AD Waalwijk
Tel. +31(0)416 67 24 00
Fax +31(0)416 67 24 90
www.plastica.nl
4
3
2
1
2
1
3
Tekening A Tekening B
1 Houten regel2 Plastica® Massief NT3 Plastifl ex® -NT lijmsysteem4 Daktrim
Tekening A:Doorsnede luifel bekleed met Plastica Massief NT gevelbekleding
1 Houten regel2 Plastica® Massief NT potdekselpaneel3 Montageklem
Tekening B:Doorsnede Plastica Massief NT gevelbekleding toegepast als potdekselpanelen
p34-40 algemeen 02.indd 38 18-6-2008 14:50:42
39s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
VM ZINC® is wereldmarktleider op het gebied van gewalst zink, geprepatineerd zink,regenwatersystemen en dakaccessoires. U kiest de dak- of geveltechniek en tint die bijuw project passen.
VM ZINC® en esthetiek gaan hand in hand!
Zink is grijs en combineert gemakkelijk. Beeld je in wat een rode,
groene of blauwe nuance aan je creatie kan toevoegen…
VM ZINC® ontwikkelde 3 nuances, die de natuurlijke textuur van
geprepatineerd zink laten doorschijnen en harmonieus samengaan
met andere bouwmaterialen.
www.vmzinc.nl
020 494 28 39
020 494 08 46
helling 2%
Techniek: FelsnaadPlaatsing: horizontaalRaamaansluiting in de gevel
1. Felsnaad uit VM ZINC®
2. Onderbroken bebording (max. 400 mm as-op-as), verticaal gemonteerd (ventilatie)3. Aanhakingsklang uit VM ZINC®, om te plooien dikte = 1 mm, l = 80 mm, 2 per m4. Dampopen waterdichte folie (optie)5. Ventilatierooster (max. maaswijdte: 2 mm)6. Doorlopende afwerkingsstrook uit VM ZINC®
dikte = 0,8 mm7. Soepele kit, compatibel met VM ZINC®
8. Onderbroken houtwerk9. Raamprofiel10. Druipband uit VM ZINC®, doorlopend11. Steunklang uit VM ZINC®
dikte = 1,3 mm, l = 250 mm, 2 per m12. Geventileerde ruimte13. Draagstructuur14. Isolatie
Architectenbureau Hennie Beenen
p34-40 algemeen 02.indd 39 18-6-2008 14:50:49
40 s t y l o s / / a v o n t u u r / / a l g e m e e n
This is a new recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is acollection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor'sliterature list!
Romy Krautheim Roderick Trompert
get inspired
wat was waar
http://www.watwaswaar.com
// explore
In desperate need for those historic maps now the 'map room' of
Bouwkunde is currently unavailable? Find it easily online on this site.
mi modern architecture
http://www.mimoa.eu
// travel
A fresh online source for architecture projects, and their locations!
Create your own guides, plan your routes and upload it to TomTom.
doel beelden
http://www.doelbeelden.nl
// analyze
Trouble finding that specific reference image for your presentation, that
expresses exactly what you have in mind? Browse for them here!
the fountain head
author: Ayn Rands
// discuss
A brilliant novel discussing political and social transitions in architecture
during the 1930s in New York.
de wand
author: Jack Breen, Bernard Ohlsthoorn
// analyze
A comprehensize bundle on the facade. Also includes a lot of imagery
and info on (the facade of ) the old Architecture faculty building.
p34-40 algemeen 02.indd 40 18-6-2008 14:50:50
agenda
23-05 / 27-09
15-05 / 03-08
30-05 / 01-10
30-05 / 16-08
31-05 / 21-09
07-06 / 28-09
11-06 / 28-09
03-07
16-09
Architectuur voor onderwijs locatie: RAP architectuurcentrum, Leiden
Verlangen naar het grid locatie: Casla, Almere stad
Straatmeubilair van Amsterdam locatie: Museum het Schip, Amsterdam
Roots locatie: ARCAM, Amsterdam
NL08 Olympisch Vuur locatie: NAi, Rotterdam
Hutongs van Beijing locatie: Kunsthal, Rotterdam
Triënnale Apeldoorn locatie: verschillende locaties, Apeldoorn
MidZomerNacht locatie: BK-City, Delft
Stylos 115 locatie: nog niet bekend
tentoonstelling
www.rapsite.nl
tentoonstelling
www.casla.nl
tentoonstelling
www.arcam.nl
tentoonstelling
www.nai.nl
tentoonstelling
www.kunsthal.nl
festival
www.triennale.nl
festival
www.stylos.nl
constitutieborrel
www.stylos.nl
De ideeën over onderwijs zijn aan voordurende verandering onderhevig. Hiermee veranderen ook de eisen die aan het schoolgebouw worden gesteld. De komende jaren zullen in Leiden een aantal nieuwe scholen worden gebouwd voor verschillende vormen van onderwijs. RAP Architectuurcentrum heeft een selectie gemaakt van zes schoolgebouwen met uiteenlopende programma’s van eisen.
Te zien is de wereldwijde historische ontwikkeling van wat ooit een castra was, een Romeins legerkamp, via middeleeuwse Bastidesteden tot het stedenbouwkundig patroon van steden als New York, Barcelona en Almere. In de tentoonstelling komt naast de wereldwijde historische toepassing van het grid, ook de ontwikkeling ervan in Nederland aan bod en in het bijzonder in Almere.
Straatmeubilair is overal om ons heen. We zijn er zo aan gewend geraakt dat we ons nauwelijks bewust zijn van deze objecten in onze dagelijkse omgeving. Toch kennen alle urinoirs, postbussen, lantaarnpalen en afvalbakken stuk voor stuk een bewogen stijlgeschiedenis. Een belangrijk keerpunt in deze geschiedenis wordt gevormd door de inbreng van de architecten en kunstenaars van de Amsterdamse school.
In de zomertentoonstelling bij ARCAM worden ontwerpen van architecten die hun roots elders hebben gepresenteerd. Negen internationaal opererende architecten presenteren hun projecten, waarvan er minimaal één is gerealiseerd in Amsterdam.
Wat betekend het voor Nederland als we in 2028 de Olympische Spelen zouden mogen organiseren? Hoe zorg je ervoor dat stadions die je alleen bij de Spelen kunt gebruiken, ook daarna een goede functie hebben? Hoe organiseer je de infrastructuur en de mobiliteit voor de Spelen? Hierover wordt gespeculeerd op de tentoonstelling: ‘NL28 Olympisch vuur’.
Een tentoonstelling van de Franse fotograaf Ambroise Tézenas. Hij dwaalde gedurende 5 jaar door Beijing en legde daar de grootschalige bouwwerkzaamheden vast. De beelden laten de economische vooruitgang zien van een metropool in oprichting.
De Internationale Triënnale Apeldoorn zet honderd dagen lang het landschap, de tuin en cultuur centraal. Het festival biedt een podium voor debat, maar er worden ook fiets- en wandeltochten uitgezet.
Het MidZomerNacht feest van Stylos gaat net zoals andere jaren gewoon weer plaatsvinden, dit jaar van 18:00u tot 01:00u. Na de drukke en chaotische periode die nu geweest is, is er nog een laatste kans waar je met al je vrienden nog een keer gezellig een drankje kan doen bij live bands en DJ's op het tentenkamp van Bouwkunde. We zien je daar!
Zoals ieder jaar zal op de 3e dinsdag van september de officiele overdracht plaatsvinden naar het nieuwe bestuur. Op deze dag zal vanaf 16:00u de wissel-ALV (algemene ledenvergadering) plaatsvinden, gevolgd door de constitutieborrel (20:00u) waarbij iedereen uitgenodigd is om het 115e bestuur van Stylos te feliciteren!
tentoonstelling
www.hetschip.nl
avontuur_kaft.indd 3 18-6-2008 14:35:42
volgende !
Continu Engineering is dé intermediair op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt en bemiddelt en begeleidt jaarlijks honderden bouwkundigen en civieltechnici naar een nieuwe passende baan in het kantoor van Archibald en zijn werkomgeving. Het matchen van vraag en aanbod op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt is onze kernactiviteit. Continu Enginee-ring geniet brede bekendheid in de markt en is in 13 jaar uitgegroeid tot een landelijke organisatie met acht vestigingen.
Traineeship vacaturenummer 100141Bedrijf:Voor het kantoor van Archibald en de bedrijven die de eer hebben om met hem samen te werken zijn wij op zoek naar zeer gemotiveerde, ambitieuze MTS, HTS en TU schoolverlaters. Bij dit kantoor en zijn dwangmatige volgelingen is de organisatie-structuur erop gericht om iedereen op een gedegen wijze zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid te geven. Aan de individuele ontwikkeling en brainwashing van de medewerker wordt veel aandacht besteed. Archibald is na lang aandringen van Continu (Na een kop koffie was hij al verkocht) bereid te investeren in de bouwkundigen van de toekomst enheeft hiervoor i.s.m. Continu een intensief programma opgesteld. Functie / taken:Een unieke kans en de dankbare eer om als starter een intensief traineeprogramma te doorlopen onder begeleiding van toparchi-tect Archibald. Het is een perfecte combinatie van werkend leren en lerend werken met aangeleerde bijwerkingen. Als het pro-gramma succesvol wordt doorlopen (uiteraard want alles wat Archibald aanraakt is voorbestemd tot een groot succes –maar niet groter dan hemzelf), stroom je door in een functie die bij je past. Denk hierbij aan planvoorbereider, projectleider, projectontwik-kelaar, werkvoorbereider of koffiebereider.
Archibald zoekt:MTS, HTS en TU bouwkundigen (starter of met 1-2 jaar ervaring) vragen wij te reageren op deze uitdaging. Je bent zelfstandig, ondernemend, analytisch en resultaatgericht. Bovenal ben je gemotiveerd, heb je een gezonde ambitie en durf je eigen initiatie-ven te nemen (kortom perfect in de ogen van Archibald).Kort samengevat is Archibald op zoek naar: - Jong talent - MTS, HTS of TU Bouwkunde - Starter of met een aantal jaar werkervaring - Zeer gedreven (maar nog in te tomen zonder zweep) - Ambitieus - Initiatiefrijk - Communicatief sterk (kunnen zwijgen als Archibald spreekt is een pluspunt)
Reageren? Ga naar Archibalds website op www.archmaaik.com onder “Archibalds vacatures”
ARCHIBALDS VACATURESARCHIBALDS VACATURES
neemt u ook schoolverlaters aan?
sollicitatie-ervaringis toch een minimum
vereiste...
je bedoelt mensen zonderervaring die je alles kan
laten doen zoals koffiehalen, de vloer vegen,en mijn auto wassen?
copy
righ
t ma
aik-
2008
-ww
w.a
rchm
aaik
.com
avontuur_kaft.indd 4 18-6-2008 14:35:43