parki narodowe w polsce działalność organizacyjna i...
TRANSCRIPT
1
PARKI NARODOWE W POLSCE
Działalność organizacyjna i finansowanie
w 2009 r.
Departament Ochrony Przyrody Warszawa 2010 r.
2
Część I Działalność parków narodowych
I. Wstęp
Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na obszarze którego ochronie
podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.
Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników
przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników
przyrody. Celem utworzenia parku narodowego jest także odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych,
siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.
Łączna powierzchnia 23 parków narodowych zajmuje ok.1% powierzchni kraju. Ich rozmieszczenie
prezentuje Ryc. 1, natomiast podstawowe dane dotyczące parków narodowych w Polsce, wg stanu na koniec
2009 r., przedstawiono w tabeli nr 1.
Tabela nr 1. Podstawowe informacje o parkach narodowych w Polsce.
Lp. Park Narodowy Rok
utworzenia
Powierzchnia (ha) Ochrona (ha)
Ogółem leśna ścisła czynna krajobrazowa
1. Babiogórski (MaB) 1954 3390,5 3232,3 1124,5 2081,6 184,4
2. Białowieski (MaB, WH, E) 1947 10517,27 9974,26 5725,75 4438,2 353,32
3. Biebrzański (R) 1993 59223,0 15531,0 4472,0 26433,0 28318,0
4. Bieszczadzki (MaB, E) 1973 29196,2 24715,2 18557,4 10553,3 85,5
5. "Bory Tucholskie" 1996 4613,04 3935,77 324,3 4209,78 78,96
6. Drawieński 1990 11342,0 9548,0 569,0 10269,0 504,0
7. Gorczański 1981 7030,0 6592,0 3611,0 2883,0 536,0
8. Gór Stołowych 1993 6340,43 5778,38 428,29 5200,76 711,38
9. Kampinoski (MaB) 1959 38548,0 28258,0 4636,0 27213,0 6699,0
10. Karkonoski (MaB,R) 1959 5580,5 4021,6 1726,1 3829,6 24,8
11. Magurski 1995 19439,0 18581,0 2408,0 16925,0 106,0
12. Narwiański (R) 1996 6810,0 236,0 0,0 1692,0 5118,0
13. Ojcowski 1956 2146,0 1529,0 251,0 1391,0 504,0
14. Pieniński 1954 2346,2 1665,2 749,0 583,0 1014,2
15. Poleski (MaB, R) 1990 9762,2 4786,8 116,0 8129,3 1516,9
16. Roztoczański 1974 8482,8 8101,7 805,9 7320,5 356,4
17. Słowiński (MaB, R, BSPA) 1967 21572,9 6181,2 5928,9 14701,8 942,2
18. Świętokrzyski 1950 7626,4 7212,0 1715,2 5588,4 322,8
19. Tatrzański (MaB) 1954 21187,16 16724,23 12292,4 6127,96 2766,8446
20. "Ujście Warty" (R) 2001 8074,0 80,42 681,9 4015,37 3376,73
21. Wielkopolski 1957 7583,93 4707,1 259,73 4973,7 2350,5
22. Wigierski (R) 1989 14999,5 9410,4 623,2 11441,7 2934,6
23. Woliński (BSPA) 1960 10937,4 4641,5 497,86 10322,42 117,12
Ogółem 316748,4 195443,1 67503,4 190323,4 58921,655
E - Dyplom Europy, MaB – Światowy Rezerwat Biosfery, WH - Światowe Dziedzictwo Ludzkości, R - Konwencja
RAMSAR, BSPA – Morskie Obszary Chronione.
3
Ryc. 1 Rozmieszczenie parków narodowych w Polsce.
II. Organizacja i struktura parków narodowych.
Park narodowy funkcjonuje w oparciu o strukturę organizacyjną, określoną w statucie, który jest nadawany
zarządzeniem przez Ministra Środowiska. Parkiem narodowym zarządza dyrektor, powoływany przez Ministra
Środowiska, na okres pięciu lat, spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu.
Zatrudnienie w parkach narodowych w 2009 r. kształtowało się na poziomie 1707 etatów, w tym 1157
w jednostkach budżetowych (parkach narodowych), natomiast w gospodarstwach pomocniczych (GP) 550 etatów.
Zatrudnienie w parkach narodowych prezentuje tabela 2.
Tabela 2 Zatrudnienie ogółem
Lp. Park Narodowy
Ogółem Budżet Gospodarstwo
pomocnicze
Liczba etatów Liczba etatów Liczba etatów
1. Babiogórski 54 26 28
2. Białowieski 110 72 38
3. Biebrzański 106 76 30
4. Bieszczadzki 97 60 37
5. „Bory Tucholskie” 37 26 11
6. Drawieński 59 40 19
7. Gór Stołowych 49 40 9
8. Gorczański 56 44 12
9. Kampinoski 171 138 33
4
10. Karkonoski 67 40 27
11. Magurski 102 60 42
12. Narwiański 24 21 3
13. Ojcowski 57 33 24
14. Pieniński 51 30 21
15. Poleski 48 36 12
16. Roztoczański 86 52 34
17. Słowiński 71 39 32
18. Świętokrzyski 66 50 16
19. Tatrzański 156 99 57
20. „Ujście Warty” 29 20 8
21. Wielkopolski 54 48 6
22. Wigierski 94 66 28
23. Woliński 64 41 23
Razem 1707 1157 550
Z ogólnej liczby 1157 etatów w jednostkach budżetowych (parkach narodowych) 631 etatów zajmują pracownicy
zatrudnieni na 20 stanowiskach, zaliczonych zgodnie z art. 104 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o ochronie przyrody do Służby Parku Narodowego (SPN). Strukturę zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach
zaliczonych do SPN ilustruje tabela 3.
Lp. Stanowisko Liczba pracowników
zajmujących dane stanowisko
1. Dyrektor parku 23
2. Zastępca dyrektora parku 29
3. Główny księgowy 23
4. Główny specjalista do spraw ochrony przyrody 30
5. Kierownik pracowni naukowo-edukacyjnej 6
6. Główny specjalista do spraw udostępniania parku 9
7. Nadleśniczy 16
8. Konserwator obrębu ochronnego 10
9. Leśniczy 124
10. Konserwator obwodu ochronnego 36
11. Podleśniczy 168
12. Starszy strażnik 26
13. Strażnik 34
14. Kierownik ośrodka hodowli zwierząt 5
15. Kierownik szkółki leśnej 1
16. Komendant Straży Parku 23
17. Zastępca komendanta Straży Parku 8
18. Dowódca grupy terenowej Straży Parku 2
19. Starszy strażnik Straży Parku 25
20. Strażnik Straży Parku. 32
Ogółem 631
Tabela 3. Struktura zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach w parkach narodowych
III. Działania ochronne podejmowane przez parki narodowe.
Do czasu opracowania i zatwierdzenia dwudziestoletniego planu ochrony, park narodowy wykonuje
ochronę przyrody na swoim obszarze, na podstawie zadań ochronnych ustanawianych przez Ministra Środowiska,
w drodze zarządzenia, na okres od 1 do 5 lat. Aktualnie jedynie Park Narodowy „Bory Tucholskie” posiada plan
5
ochrony, pozostałe parki narodowe realizują działania ochronne w oparciu o zarządzenia Ministra Środowiska
w sprawie zadań ochronnych. W parkach tych podjęte zostały prace zmierzające do opracowania projektów planów
ochrony i ich ustanowienia w formie rozporządzenia Ministra Środowiska.
1) Ochrona ekosystemów leśnych
Łączna powierzchnia leśna w parkach narodowych wynosi 19 5443,1 ha, co stanowi ok. 61% powierzchni
ogólnej tych form ochrony przyrody i niewiele ponad 2% ogólnej powierzchni lasów w Polsce. Ekosystemy leśne
na powierzchni 54,2 tys. ha objęte są ochroną ścisłą, na powierzchni 132,7 tys. ha ochroną czynną,
a na powierzchni 8,7 tys. ha ochroną krajobrazową.
W górskich parkach narodowych (Babiogórskim, Gorczańskim, Gór Stołowych i Tatrzańskim)
drzewostany świerkowe, szczególnie obcego pochodzenia, narażone są na uszkodzenia przez zespoły korników.
Do osłabienia drzewostanów w ostatnich latach przyczyniły się wiatrowały i wiatrołomy silnie rozluźniające
drzewostany oraz wysokie temperatury i stosunkowo mała ilość opadów, co sprzyja rozwojowi korników.
W odniesieniu do ochrony ekosystemów leśnych parków narodowych istnieje pilna potrzeba
wypracowania zasad ochrony przyrody opartych na nowoczesnych koncepcjach nie związanych z typowymi,
a charakterystycznymi dla lasów gospodarczych, działaniami. Dotyczy to przede wszystkim planowania
przebudowy drzewostanów, cięć sanitarnych, czy też usuwania z terenów parków narodowych posuszu, wywrotów
i złomów. Opracowane w latach 90-tych, dla potrzeb sporządzenia planów ochrony, operaty ochrony ekosystemów
leśnych mogą wymagać zmian koncepcji ochrony w kierunku holistycznego podejścia do ekosystemu
z uwzględnieniem dynamiki procesów przyrodniczych.
Dla prowadzenia działań z zakresu ochrony ekosystemów leśnych niezbędne jest posiadanie właściwego
materiału sadzeniowego. W parkach narodowych jest 37 szkółek o łącznej powierzchni całkowitej 31,63 ha, w tym
19,52 ha powierzchni produkcyjnej. Szkółki o największych powierzchniach posiadają: Kampinoski Park
Narodowy (11,85 ha) i Wielkopolski Park Narodowy (6,87 ha).
Lp. Park Narodowy
Szkółki
ilość szt. pow. w
ha w tym pow.
produkcyjna
1. Babiogórski 2 1,11 0,71
2. Białowieski 0 0 0
3. Biebrzański 0 0 0
4. Bieszczadzki 1 0,64 0,51
5. "Bory Tucholskie" 0 0 0
6. Drawieński 0 0 0
7. Gorczański 1 0,6 0,6
8. Gór Stołowych 10 1,59 1,59
9. Kampinoski 1 11,85 7,45
10. Karkonoski 6 2,5 0,12
11. Magurski 2 0,42 0,32
12. Narwiański 0 0 0
13. Ojcowski 1 1 0,3
14. Pieniński 1 0,7 0,5
15. Poleski 1 2 1,63
16. Roztoczański 6 1,35 1,35
17. Słowiński 0 0 0
18. Świętokrzyski 0 0 0
19. Tatrzański 3 1,1 0,5
6
20. "Ujście Warty" 0 0 0
21. Wielkopolski 1 6,87 3,71
22. Wigierski 0 0 0
23. Woliński 1 0,5 0,23
Razem 37 31,63 19,52
Tabela 4. Szkółki leśne w parkach narodowych.
W ramach działań z zakresu ochrony ekosystemów leśnych w 2009 r. odnowiono i zalesiono 246,98 ha
(w tym zalesiono 24,24 ha) prowadzono zabiegi ochronne związane z regulacją składu gatunkowego
w drzewostanach młodszych klas wieku (czyszczenia wczesne i późne) na powierzchni 685,59 ha oraz starszych
klas wieku (trzebieże wczesne i późne) na powierzchni 2525,04 ha. Obce gatunki inwazyjne były usuwane na
powierzchni 835,75 ha. Szczegóły dotyczące powyższych działań przedstawiono w tabelach 5 i 6.
Lp. Park Narodowy Odnowienia
w ha
Zalesienia
w ha
Poprawki,
uzupełnienia i
dolesienia luk
w ha
Pielęgnowanie
gleby
w ha
1. Babiogórski 6,73 0,2 25,42
2. Białowieski 3,56
3. Biebrzański 0,5 0,5
4. Bieszczadzki 19,28 0,15 7,84 121,6
5. "Bory Tucholskie" 0,87 2,59
6. Drawieński 35 84
7. Gorczański 1 1
8. Gór Stołowych 61,89 14,97 77,47
9. Kampinoski 0,99 5,4 32,02
10. Karkonoski 19,7
11. Magurski 4 57,09
12. Narwiański
13. Ojcowski 4,5 2,5 15,7
14. Pieniński 3,6 3,6 36,2
15. Poleski 3,21 12,4 38,7
16. Roztoczański 7,81 12,3 109,3
17. Słowiński 4,52 0,17 7,04
18. Świętokrzyski
19. Tatrzański 27 66,41
20. "Ujście Warty"
21. Wielkopolski 2 23,1 4,74 128,68
22. Wigierski 3,87 21,45
23. Woliński 22
Razem 222,74 24,24 68,86 828,73
Tabela 5. Działania ochronne związane z odnowieniami, zaesieniami oraz pielęgnacją gleby.
7
Lp. Park Narodowy
Czyszczenia Trzebieże
Usuwanie
gatunków
obcych i
inwazyjnych
wczesne
(ha)
późne
(ha)
wczesne
(ha)
późne
(ha)
powierzchnia
(ha)
1. Babiogórski 24,5 20,35
2. Białowieski 309
3. Biebrzański 7,46 5,41 24,77 102,46 188,67
4. Bieszczadzki 11 23,99
5. "Bory Tucholskie" 24,76 36,79 115,24
6. Drawieński 11 33 155 154
7. Gorczański 1,0 7,5
8. Gór Stołowych 18,28 7,,79 10,1 9,08
9. Kampinoski 23,58 141,87 108 757 302,56
10. Karkonoski 1,67 29,81 2,95 6,25
11. Magurski 5,65 24,81 108,52 12,65
12. Narwiański
13. Ojcowski 1,8 9,4 1 1
14. Pieniński 2,5 3,7
15. Poleski 1,5 1,74 35,81 139,85 12,7
16. Roztoczański 26,13 83,04 2,38 126,91
17. Słowiński 4,77 6,1 16,55 1,5
18. Świętokrzyski 15,45
19. Tatrzański 66,76 88,55
20. "Ujście Warty"
21. Wielkopolski 9,33 42,59 9,91 135,75 6,32
22. Wigierski 19,57 9,27 58,41 112,21
23. Woliński 9 8 16 135 14
Razem 148,47 537,42 596,09 1926,95 835,75
Tabela 6. Wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych w drzewostanach w parkach narodowych.
2) Ochrona ekosystemów nieleśnych lądowych
Ekosystemy nieleśne lądowe stanowią około 30 % powierzchni parków narodowych z czego około 50%
jest użytkowanych rolniczo. Pozostała powierzchnia podlega procesom naturalnej sukcesji lub ze względu na
potrzeby zachowania cennych zbiorowisk roślinnych prowadzone są tam zabiegi ochrony czynnej, polegające na
wykaszaniu, odkrzaczaniu, odsłanianiu stanowisk cennych gatunków i zespołów roślinnych, a także wprowadzaniu
elementów ekstensywnego użytkowania kośno – pastwiskowego np. wypasu zwierząt gospodarskich i koszeniu,
obecnie również w ramach programów rolno-środowiskowych. Dużą wagę przywiązuje się do ochrony
ekosystemów bagiennych, mokradłowych i torfowiskowych, prowadząc czynną ich ochronę w kierunku
utrzymania i polepszenia warunków wodnych.
W parkach narodowych powierzchnia lądowych ekosystemów nieleśnych wynosi łącznie 75 772,66 ha.
W projektach planów ochrony przewidywano konieczność prowadzenia działań ochronnych na powierzchni
48 542,27 ha. W ramach prowadzonych zabiegów ochronnych w 2009 r. podjęto działania ochronne na
powierzchni 40 542,65 ha, z czego część zabiegów wykonano w ramach programów rolno-środowiskowych
(6757,79 ha). Szczegóły dotyczące działań ochronnych w ekosystemach nieleśnych zamieszczono w tabeli 7.
8
Lp. Park
Narodowy
Ochrona lądowych ekosystemów nieleśnych
Po
wier
zch
nia
eko
system
ów
nieleśn
ych
og
ółem
Po
wier
zch
nia
prze
wid
zian
a
w p
rojek
cie pla
nu
och
ron
y
do
zab
iegó
w o
chro
nn
ych
Po
wier
zch
nia
ob
jęta
zab
iega
mi o
chro
nn
ym
i od
20
00
r.
Zabiegi ochronne wykonane w 2009 r.
Usuwanie
gatunków
obcych i
inwazyjnych
Odtworzenie
zniekształcony
ch siedlisk
Koszenie z
pozostawienie
m biomasy
Grodzenie
powierzchni
Powierzchnia
(ha)
Powierzchnia
(ha)
Powierzchnia
(ha)
Powierzchnia
(ha)
1. Babiogórski 139,49 27,13 27,13 0,72
2. Białowieski 543,03 326,41 0,2
3. Biebrzański 41721 32000 9596 2,5
4. Bieszczadzki 3888,71 8315,33 2,3 0,02 0,45
5. „Bory
Tucholskie” 158,27 93 87,43 0,5
6. Drawieński 693 237
7. Gorczański 418,7 381 1108 4 27,7
8. Gór Stołowych 391,04 330 1458,7
9. Kampinoski 5447,82 733,76 1824,89
10. Karkonoski 1543,64 12,5
11. Magurski 770 300 2850 22
12. Narwiański 5252,55 5252,55 531,14
13. Ojcowski 116,6 76 76 15,9
14. Pieniński 246,55 129,54 158,52
15. Poleski 4980,00 2968,00 4086,00 64,90
16. Roztoczański 209,00 144,14 1046,98 91,54
17. Słowiński
18. Świętokrzyski 216,29 89,22 685,69
19. Tatrzański 0,003 15,90 0,05
20. „Ujście Warty” 5546,57 5539,43 5539,43
21. Wielkopolski 1366,40
22. Wigierski 517,00 160,00 1,3
23. Woliński 1607,00 466,00 2244,00 10,00 0,40
Razem 75772,66 48542,27 40358,65 11,52 15,92 232,04 0,90
Tabela 7. Działania ochronne w ekosystemach nieleśnych.
3) Ochrona ekosystemów wodnych
Wody stanowią około 12% powierzchni parków narodowych (33848,06 ha w tym: 15665,22ha to wody
morskie). Ochrona ekosystemów wodnych ma na celu zachowanie lub przywrócenie naturalnych procesów
w ekosystemach, odtwarzanie naturalnego składu ichtiofauny, ochronę gatunków zagrożonych oraz ochronę
ekosystemów przed zanieczyszczeniami.
Aktualnie, prowadzone działania skierowane są na odtworzenie lub utrwalenie struktury gatunkowej ryb,
zniekształconej przeszłą gospodarką rybacką w wodach przejętych przez parki narodowe po ich utworzeniu.
Zabiegi ochronne polegają na odłowach redukcyjnych ryb karpiowatych należącymi do gatunków sprzyjających
procesom eutrofizacji, a tym samym zarastania zbiorników wodnych, zarybianiu gatunkami drapieżnymi oraz
gatunkami zagrożonymi wyginięciem. W ramach ochrony gatunkowej prowadzone jest zarybianie trocią
(Słowiński PN), łososiem i certą (Drawieński PN), trocią wędrowną (Wigierski PN) oraz sieją i sielawą (Wigierski
9
PN). Ponadto w ramach działań ochronnych prowadzone są prace polegające na odtwarzaniu zbiorników wodnych
(na powierzchni 6,94 ha), budowie i odtwarzaniu przetamowań i zastawek (89 szt.), wykaszaniu roślinności
szuwarowej, zarybianiu oraz odłowach regulacyjnych.
W granicach Słowińskiego i Wolińskiego Parku Narodowego znajdują się obszary morskich wód
przybrzeżnych, o szerokości 1 mili morskiej. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, plany zagospodarowania
przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego w części dotyczącej parku narodowego i jego
otuliny, wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć
negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego (art. 10 ust. 6 ustawy o ochronie przyrody).
Lp. Park Narodowy
Ochrona ekosystemów wodnych
Po
wier
zch
nia
og
ółem
(ha
)
Wo
dy
mo
rskie (h
a)
Wo
dy
pły
ną
ce (h
a)
Jez
iora
i inn
e na
tura
lne
zbio
rnik
i (ha
)
Zb
iorn
iki sztu
czne (h
a)
Inn
e (ha
)
Od
twa
rza
nie z
bio
rnik
ów
wo
dn
ych
*
Bu
do
wa
i od
twa
rza
nie
prze
tam
ow
ań
i zasta
wek
Wykaszanie
roślinności
szuwarowej
Po
wier
zch
nia
og
ółem
(ha
)
Wy
ko
na
nie p
rzez
Pa
rk
1. Babiogórski 3,40 2,90 0,50
2. Białowieski 19,20 10,90 5,90 2,40
3. Biebrzański 972,00
4. Bieszczadzki 82,20 82,20 0,10 30,00 6,0
5. „Bory Tucholskie” 530,36 530,36
6. Drawieński 919,51 114,56 804,95
7. Gorczański 18,50
8. Gór Stołowych 2,97 2,3 0,67 0,03 1,00
9. Kampinoski 155,00 32,00
10. Karkonoski 23,58 12,62 10,96
11. Magurski 38,00 38,00 2,00
12. Narwiański 668,00 1,71
13. Ojcowski 13,00 11,70 1,30
14. Pieniński 30,98 19,83 11,15
15. Poleski 448,00 118,00 185,00 145,0 5,00
16. Roztoczański 52,60 10,30 42,30 1,00 18,00 40,0 2,25
17. Słowiński 21437,54 11171,14 24,04 9941,76 300,6
18. Świętokrzyski 3,40 3,40
19. Tatrzański 185,72 1,5 1,00
20. „Ujście Warty” 313,75 310,67 3,08
21. Wielkopolski 431,00 2,00 427,00 2,00
22. Wigierski 2796,65 2749,91 2726,94 2,60 2,60 290,0 15,00
23. Woliński 4702,70 4494,08 198,78 6,72 3,12
Razem 33848,06 15665,22 3513,69 14826,25 215,04 311,80 6,94 89,0 336,7 17,25
Tabela 8. Podstawowe dane o ekosystemach wodnych w parkach narodowych.
4) Ochrona gatunków zwierząt
W parkach narodowych prowadzi się aktywną ochronę zwierząt zagrożonych wyginięciem, polegającą
m.in. na reintrodukcji takich gatunków jak: ryś (Kampinoski PN, planuje się w Babiogórskim PN), cietrzew
10
(Poleski PN), puchacz (Woliński PN), sokół wędrowny (Pieniński PN), rak szlachetny (Wigierski PN i PN „Bory
Tucholskie”). Prowadzone są także analizy dotyczące możliwości reintrodukcji dropia w Wielkopolskim PN.
Od około 80 lat prowadzona jest hodowla restytucyjna żubra (Białowieski PN).
W celu zachowania rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt prowadzone są programy ochrony
niepylaka Apollo (Pieniński PN), żółwia błotnego (Poleski PN), cietrzewia (Biebrzański PN, Gorczański PN,
Karkonoski PN), głuszca (Karkonoski PN, Babiogórski PN), wodniczki (Biebrzański PN, Woliński PN,
Narwiański PN).
W ramach prowadzonych zabiegów ochronnych wykonywanych jest szereg czynności mających na celu
stworzenie odpowiednich warunków życia dla praktycznie wszystkich grup świata zwierzęcego, występujących na
danym obszarze. Położono duży nacisk na ochronę ptaków wodno – błotnych i drapieżnych, nietoperzy, gadów,
płazów oraz zagrożonych ssaków (w tym kozicy, świstaka, niedźwiedzia, łosia, wilka). W otulinach
Biebrzańskiego Parku Narodowego, Drawieńskiego Parku Narodowego, Kampinoskiego Parku Narodowego,
Ojcowskiego Parku Narodowego, Pienińskiego Parku Narodowego, Roztoczańskiego Parku Narodowego, Parku
Narodowego „Ujście Warty” utworzone zostały strefy ochronne zwierząt łownych, pozwalające na zwiększenie
stopnia ochrony dla zwierząt bytujących w parku narodowym, a wychodzącym poza jego granice w poszukiwaniu
żerowisk lub w związku z migracją. Aktualnie trwa proces legislacyjny zmierzający do ustanowienia strefy
ochronnej zwierząt łownych w otulinie Białowieskiego Parku Narodowego.
Liczebność poszczególnych gatunków, w tym niektórych gatunków objętych ochroną na obszarach parków
narodowych prezentują tabele nr 9 i 10.
Tabela 9. Liczebność wybranych gatunków ssaków.
PARKI NARODOWE Łoś Jeleń Sarna Dzik Niedźwiedź Wilk Ryś Żubr Bóbr Kozica Świstak Wydra Borsuk Lis
Ogółem 1134 6365 10515 5238 24 104 50 116 2484 159 230 260 550 2769
Babiogórski - 80 24 17 a 6
a 4 - - - - 4 10 19
Białowieski 20 919 163 832 - 8 4 40 60 - - 10 16 b
Biebrzański 680 520 1140 440 - 16 -b - 700
b - - -
b 100 700
Bieszczadzki -b 400 100 110 6 23
g 5
g 53
g 170 - - 50 15 100
„Bory Tucholskie” - 82 143 20 - -a - - 17 - - b b b
Drawieński - 620 529 468 - - - - 98 - - 54 75 155
Gorczański - 296 73 57 -a
6 5 - - - - 4 13 50
Gór Stołowych - 244 266 479 - - 1 - - - - - 25 96
Kampinoski 320 142 2600 764 - - 9 18 151 - - 2 96 427
Karkonoski - 119 42 40 - - a - - - - 1 b 80
Magurski 8c
1175 1705 250c
3c
18
c 8
c - 60
c - - 20
c 30 180
c
Narwiański 23 15 60 50 - - - - 250 - - b b b
Ojcowski - - 250 120 - - - - 24 - - 2 10 25
Pieniński - 27 35 21 -a
2a 3 - 9 - - 5 -
b -
b
Poleski 53 97 1009 249 - 3 - - 286 - - 40 40 304
Roztoczański -a
130 550 90 - 6 4 - 18 - - 8 B 30
Słowiński -a
755 256 211 - - -c
- 100 - - b 25 98
Świętokrzyski - 8 331 86 - - - - 29 - - - 12 142
Tatrzański - 170 60 - 15 12 6 - - 159 230 6 - 70
„Ujście Warty” - 43 279 180 - - - - 300 - - - b 40
Wielkopolski - 202 503 429 - - - - 44 - - 4 33 134
Wigierski 30 215 285 190 - 4 1 - 160 - - 45 45 113
Woliński - 106 112 135 - - - 5 8 - - 5d 5
d 6
a Pojawiające się przechodnio, migrujące. b Występują, brak danych liczbowych. c Tylko ślady bytowania. d Wyznaczone
strefy ochronne e Przeloty.
11
Tabela 10. Liczebność wybranych gatunków ptaków.
PARKI NARODOWE Orlik
krzykliwy
Orlik
grubodzioby Bielik
Orzeł
przedni Głuszec Cietrzew
Bocian
czarny
Ogółem 96 23 99 7 107 232 181
Babiogórski - - - - 20d 5
d 2a
Białowieski 3 - e
- - - 2
Biebrzański 26 23
18 a - 110 18
Bieszczadzki 14 - - db
- - 15
„Bory Tucholskie”
.........................
- - 3d - - - -
Drawieński 0 - 3d
- - - B
Gorczański 6 - - 2 25 b 8
Gór Stołowych - - - - - - 6
Kampinoski 2d - 8d - - - 20d
Karkonoski - - -c
- - 38 -a
Magurski
21d
- - - - - 6d
Narwiański - - - - - - c
Ojcowski - - - - - - -a
Pieniński 4d - - 2 - - 6d
Poleski 4d
- 2d
- - 39d
10d
Roztoczański 14 - 2 1 2 - 8
Słowiński - - d d - - -
Świętokrzyski - - - - - - 2
Tatrzański - - - 2 60 40 2
Ujście Warty 2a b 50 - - - 70a
Wielkopolski - - 2 - - - 6
Wigierski b bba
- 3d - - - -
Woliński - - 8 - - - - a Pojawiające się przechodnio, migrujące. b Występują, brak danych liczbowych. c Tylko ślady bytowania. d Wyznaczone
strefy ochronne e Przeloty.
W parkach narodowych nie wykonuje się polowań. W niektórych parkach narodowych prowadzone
są jednak odstrzały redukcyjne zwierząt łownych (dzików, saren, jeleni) oraz gatunków obcych, takich jak np. jenot
lub norka amerykańska. Zezwolenie na odstrzały redukcyjne wydaje dyrektor parku narodowego. Działania te są
niekiedy niezbędne ze względów ochrony przyrody, głównie upraw leśnych przed zgryzaniem oraz młodników
przed spałowaniem, a także samej populacji przez regulację płci, eliminację chorych osobników (w przypadku
braku zespołu dużych drapieżników) i ograniczeniu liczebności w powiązaniu z bazą żywieniową. Redukcje
w parkach narodowych przedstawione są w tabeli nr 11.
PARKI
NARODOWE
Łoś Jeleń Sarna Dzik
Odstrzał
stwierdzone
upadki
(zgony)
odstrzał
stwierdzone
upadki (zgony)
odstrzał
stwierdzone
upadki
(zgony)
odstrzał
stwierdzone
upadki
(zgony)
Ogółem 9 40 304 96 220 91 1080 84
Babiogórski - - - 5 - 4 - 2
Białowieski - - - - - - - -
Biebrzański - 21 3 3 - 3 91 3
Bieszczadzki - - - 6ab
- - - 1d
Bory Tucholskie - - 17 - - - - -
Drawieński - - 58 1 24 - 68 -
Gorczański - - 7 26 - 3 - 2
Gór Stołowych - - 35 1 - 1 - 7
Kampinoski 9c 15
d - - 61 31 572 25
Karkonoski - - 26 5 4 1 - -
Magurski - - 93 - 60 - - -
Narwiański - 3 - - - - - -
Ojcowski - - - - - 5 33 4
Pieniński - - - 1 - - 13 1
Poleski - - 6 - 52 2 58 1
Roztoczański - - - 2 - 5 1 1
12
Słowiński - - - 2 - - - -
Świętokrzyski - - - - - - - -
Tatrzański - - - 38 - 11 - -
Ujście Warty - - - - 1 4 21 7
Wielkopolski - - 39 2 12 7 137 23
Wigierski - 1 16 1 6 6 69 1
Woliński - - 4 3 - 8 17 6 a-w tym 1 szt. w wyniku kłusownictwa. b- w tym 5 szt. ofiary wilków. c- w tym 9 sztuk odstrzał sanitarny osobników
potrąconych przez pojazdy mechaniczne. d - w tym 9 sztuk zabitych w wypadkach komunikacyjnych.
Tabela 11. Redukcje wybranych gatunków zwierząt w parkach narodowych.
W ramach ochrony gatunkowej zwierząt parki narodowe prowadzą także ośrodki hodowli zwierząt.
Poszczególne parki narodowe i gatunki objęte taką ochroną przedstawia poniższa tabela, w której uwzględniono
występowanie ośrodka rehabilitacji zwierząt oraz tzw. zagród pokazowych.
WYSZCZEGÓLNIENIE
Żubry
Konik
polski Żubronie Łosie Jelenie Sarny Dziki Wilki
Koń
huculski razem samce samice
OHŻ Smardzewice
(Kampinoski Park
Narodowy) 18 8 10
OHŻ Białowieski Park
Narodowy:
hodowla rezerwatowa i
zagroda pokazowa
451
197
254
10 2 2 7 6 14 5 -
Woliński Park Narodowy
zagroda pokazowa
5 1 4 - - - 2 - 3 - -
Roztoczański Park
Narodowy: 52
hodowla zamknięta 36
hodowla rezerwatowa 16
ORZ Biebrzański Park
Narodowy
- - - - - 2 - - 1 1 -
OHZ Biebrzański Park
Narodowy
- - - 41 - - - - - - -
Bieszczadzki Park
Narodowy::
hodowla zamknięta w
OZHZ
- - - - - - - - - 64
Tabela 12. Ośrodki Hodowli Zwierząt w 2009 r.
5) Ochrona gatunków roślin
Na obszarze parków narodowych zidentyfikowano występowanie 317 zespołów roślinnych. Wyróżniono
20 gatunków endemitów oraz około 180 gatunków roślin objętych ochroną gatunkową. W parkach narodowych
stwierdzono występowanie od 600 do 1000 gatunków roślin naczyniowych. Ponadto bardzo licznie reprezentowane
są mchy, porosty oraz grzyby.
13
6) Wykupy gruntów prywatnych
W ogólnej powierzchni parków narodowych grunty własności prywatnej zajmują powierzchnię 42 tys. ha,
co stanowi około 13%. Ze względu na wartości przyrodnicze i lokalizację, parki narodowe zgłaszały potrzebę
wykupu ponad 11 tys. ha gruntów własności prywatnej. Największe potrzeby wykupów występują w Biebrzańskim
Parku Narodowym (ochrona siedlisk i stanowisk wodniczki) i Kampinoskim Parku Narodowym, gdzie wykupy
prowadzone są od ponad 30 lat.
W Biebrzańskim Parku Narodowym wykupy gruntów prowadzone są w ramach wspólnego,
z organizacjami pozarządowymi, programu ochrony wodniczki. W Kampinoskim Parku Narodowym w ramach
realizacji programu wykupów wykupiono, z uwagi na cenne wartości przyrodnicze, ok. 80 % wytypowanych do
wykupienia gruntów.
Park Narodowy Gór Stołowych, Magurski Park Narodowy, Narwiański Park Narodowy, Poleski Park
Narodowy i Wigierski Park Narodowy opracowały programy wykupów. Pozostałe parki, zamierzające realizować
proces wykupów są w trakcie opracowywania takich programów, będących materiałem do opracowania strategii
wykupów, umożliwiającej uproszczenie i skrócenie procedur przy uzyskiwaniu środków ze źródeł
pozabudżetowych. Ma to szczególne znaczenie, przy braku środków budżetowych, w ramach wykorzystywania
ustawowego prawa pierwokupu.
Termin zakończenia wykupów w parkach narodowych jest trudny do określenia, niemniej jednak,
ze względu na potrzeby ochrony przyrody, jest to proces niezbędny i pilny do przeprowadzenia. Należy dążyć do
wykupienia wszystkich wytypowanych gruntów prywatnych, ponieważ umożliwi to objęcie tych terenów właściwą
ochroną walorów przyrodniczych.
Lp. Park Narodowy
Źródło finansowania
Budżet
państwa
Środki
z UE Inne
1. Biebrzański 87,4600 9,3300
2. Gorczański 23,8573
3. Gór Stołowych
4. Kampinoski 0,1780 29,6897
5. Narwiański 39,8800 15,4800
6. Ojcowski 0,3412 12,0500
7. Pieniński 0,4904 5,2085
8. Poleski 1,3702 6,0652
9. Tatrzański 0,3809
10. Wielkopolski 0,2302
11. Wigierski 11,5221
Tabela 13. Wykupy w 2009 r. wg źródeł finansowania (pow. ha)
8) Nauka i edukacja
Ważnymi zadaniami parków narodowych są: prowadzenie własnych badań naukowych oraz udostępnianie terenu
do badań dla instytucji naukowych
14
Lp. Park Narodowy Pracownia
naukowa
Liczba komórek
naukowych
Liczba
pracowników
naukowych
Liczba
realizowanych
w 2009 r. prac
naukowych
Nakłady
poniesione na
działalność
naukową
(bez
wynagrodzeń)
1. Babiogórski 1 1 63 0,9
2. Białowieski 1 1 2 59 0,5
3. Biebrzański 53
4. Bieszczadzki 1 1 4 80 124
5. „Bory Tucholskie” 1 8
6. Drawieński 11
7. Gorczański 1 1 4 63 28
8. Gór Stołowych 1 3 15 10
9. Kampinoski 1 1 9 78 57
10. Karkonoski 1 1 1 48 167
11. Magurski 17
12. Narwiański 7
13. Ojcowski 1 1 3 45 7
14. Pieniński 84 56,9
15. Poleski 1 1 66 80,2
16. Roztoczański 1 4 88 49,1
17. Słowiński 32
18. Świętokrzyski 1 1 2 31 13,3
19. Tatrzański 1 4 141 43
20. „Ujście Warty”
21. Wielkopolski 24
22. Wigierski 1 1 3 34 30
23. Woliński 12
Razem 10 12 41 1059 666,9
Tabela 14. Działalność naukowa w parkach narodowych w 2009 r. (koszty w tys. zł)
Istotną rolę w działalności parków narodowych stanowi także działalność edukacyjna w zakresie ochrony
przyrody. Działalność ta polega głównie na organizowaniu przez parki narodowe imprez edukacyjnych jak np.:
cykle pogadanek, odczyty, konkursy tematyczne, spotkania z młodzieżą, pokazy filmów, warsztaty, zajęcia
tematyczne, itp. W parkach narodowych funkcjonują 34 ośrodki edukacyjne, 18 muzeów i terenowych ekspozycji
muzealnych, które odwiedziło ponad 290 tys. osób. W terenie wyznaczono 124 ścieżki edukacyjne o łącznej
długości 607 km (liczba przystanków 1327). Parki narodowe organizują imprezy edukacyjne (w 2009 r. łącznie
2201), posiadają 135 programów edukacyjnych (w tym 113 opracowań własnych). W 2009 r. przeprowadzono
łącznie 1818 zajęć w placówkach objętych programami edukacyjnymi.
9) Monitoring
Parki narodowe uczestniczą w monitoringu przyrodniczym, koordynowanym przez Główny Inspektorat
Ochrony Środowiska, który jest wykonywany przez Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
Jednocześnie w parkach narodowych własnym nakładem sił monitorowane są zmiany zachodzące
w ekosystemach, w których prowadzi się zabiegi ochronne. Szczegółowy zakres prac, związanych z prowadzeniem
monitoringu, odnośnie potrzeb występujących w każdym parku narodowym, zostanie określony
w opracowywanych planach ochrony.
15
10) Udostępnianie turystyczne
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody obszar parku narodowego jest udostępniany w celach
turystycznych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę. Miejsca udostępniane oraz maksymalna liczba
osób mogących przebywać jednocześnie w danym miejscu są określane w planie ochrony parku narodowego,
a do czasu jego ustanowienia w zadaniach ochronnych. Jednocześnie szczegółowe zasady udostępniania parku
narodowego dla celów turystycznych są określane przez dyrektora parku narodowego w wydawanym przez niego
zarządzeniu w sprawie zasad udostępniania parku.
PARK
NARODOWY
Sch
ron
iska
Do
my
wcz
aso
we
Kem
pin
gi
biw
ak
i
Sch
ron
y
prze
ciw
deszc
zow
e
Na
rtostra
dy
w k
m
Sta
dio
ny
Ko
lejki lin
ow
e
Wy
ciąg
i
Tra
sy
wy
czy
no
we
Szlaki
turystyczne
w km
Liczba
turystów
ogółe
m
do
remo
ntu
w tys.
na 1
ha
O G Ó Ł E M 29 4 45 275 29,1 3 10 14 6 3326,
2
313,5 11193
,3
1611,
9 Babiogórski 1 - 1 11 6 - - - - 53 10 66,7 17
Białowieski 1 - - - - - - - - 44 - 190 18
Biebrzański - - 4 6 - - - - - 473,5 70,4 39 0,7
Bieszczadzki 3 - 3 14 0,4 - - 1 - 245 10 350 1,2
„Bory Tucholskie” - - - - - - - - - 75 - 60 13
Drawieński - - 6 1 - - - - - 160 6 23,6 2,1
Gorczański - - 2 3 0,2 - - - - 155,3 35 70 10
Gór Stołowych 2 - - 10 - - - - - 107,3 10 366 58
Kampinoski 1 - - 53 - - - - - 560 - 1000 26
Karkonoski 10 - - 11 19,7 - 3 10 1 117,6 43,7 2000 358
Magurski - - - 8 - - - - - 85 - 50 2,6
Narwiański - - - - - - - - - 55 - 11 7
Ojcowski - 1 3 1 - - - - - 39,7 2 400 186,4
Pieniński - - - 3 - - - - - 35,2 1,3 838 357
Poleski - - 3 24 - - - - - 75,5 0,5 24,6 2,5
Roztoczański - - - 4 - - - - - 61,1 1,6 100 11,8
Słowiński - - - 26 - - - - - 144,3 20,0 386,4 17,9
Świętokrzyski 2 - - 8 - - - - - 41 14 183 24
Tatrzański 8 - 2 - 2,8 3 7 3 5 275 9 2195 103
„Ujście Warty” - - - - - - - - - 13,2 - 20 2,5
Wielkopolski - - 1 15 - - - - - 215 - 1200 158,2
Wigierski 1 3 20 69 - - - - - 245,4 80 120 8
Woliński - - - 8 - - - - - 50,1 - 1500 137
Tabela 15. Dane dotyczące infrastruktury turystycznej w parkach narodowych w 2009 r.
11) Współpraca międzynarodowa
Parki narodowe współpracują z zagranicznymi jednostkami, instytucjami i organizacjami zajmującymi się
ochroną przyrody. Rozwijana jest również ścisła współpraca transgraniczna. Efektem tej współpracy, poza
wymianą doświadczeń, jest przyznanie niektórym naszym parkom wyróżnień międzynarodowych, takich jak:
Dyplom Europy, włączenie do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery lub obiektów Światowego Dziedzictwa
Ludzkości.
16
Część II – Finansowanie działalności parków narodowych
1) Wstęp
Park narodowy, zgodnie z art. 8, ust. 3 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.
(Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), oraz ustawą o finansach publicznych jest państwową jednostką
budżetową. Zasady funkcjonowania jednostek budżetowych dotyczące ich finansowania określa ustawa z dnia
27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).
Wydatki budżetu państwa na parki narodowe wykazane są w załączniku nr 2 do ustawy budżetowej na
dany rok - „Wydatki budżetu państwa (…)”, część 41, dział 925, rozdział 92501 – parki narodowe i 92597 –
gospodarstwa pomocnicze (dotacje), wg. grup wydatków.
Gospodarstwa pomocnicze ujęte są z załączniku nr 4 – „Zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze (…)”,
część 41, poz. 20.
Lp. Nazwa Parku
Budżet Środki
pozabudżetowe
wykonanie na
30.09.2009 r. Ogółem Dotacje Świadczenia
Wydatki
bieżące
w tym: Wydatki
majątkowe
Finansowanie i
współfinansowanie
projektów UE Wynagrodzenia
1. Babiogórski 1 748 000 30 000 64 210 1 646 790 1 168 000 7 000 0 135 038
2. Białowieski 4 391 000 40 000 75 000 4 276 000 3 272 125 0 0 806 854
3. Biebrzański 5 040 900 0 150 888 4 721 112 3 414 000 0 168 900 540 627
4. Bieszczadzki 4 166 402 110000 129 608 3 826 392 2 619 065 4 300 96 102 1 919 059
5.
„Bory
Tucholskie” 1 688 000 30 000 44 408 1 613 592 1 162 000 0 0 272 968
6. Drawieński 2 463 000 0 55 145 2 407 855 1 816 000 0 0 243 320
7. Gorczański 3 449 216 90 000 151 345 2 661 655 1 966 000 51 700 494 516 2 945 580
8. Gór Stołowych 2 628 000 0 111 000 2 487 000 1 806 000 30 000 0 245 316
9. Kampinoski 9 206 000 0 326 965 8 619 035 6 084 015 180 000 80 000 2 281 073
10. Karkonoski 6 254 105 0 131 250 3 258 250 1 765 300 0 2 864 605 1 398 761
11. Magurski 3 655 000 0 73 981 3 581 019 2 675 296 0 0 18 001
12. Narwiański 1 554 653 30 000 29 402 1 254 598 889 000 0 240 653 471 923
13. Ojcowski 2 342 000 70 000 31 473 2 023 527 1 508 000 217 000 0 3 663 135
14. Pieniński 2 017 000 0 82 868 1 874 132 1 359 204 60 000 0 333 103
15. Poleski 2 466 000 60 000 65 944 2 320 056 1 605 915 20 000 0 502 812
16. Roztoczański 3 226 000 0 53 861 3 172 139 2 327 999 0 0 2 660 768
17. Słowiński 2 713 000 0 94 467 2 469 533 1 828 000 48 000 101 000 66 216
18. Świętokrzyski 3 229 000 0 73 657 3 142 343 2 235 498 13 000 0 0
19. Tatrzański 6 017 000 0 262 770 5 754 230 4 512 000 0 0 1 534 653
20. „Ujście Warty” 1 348 000 40 000 28 124 1 258 044 885 058 21 832 0 617 362
21. Wielkopolski 2 827 000 0 101 681 2 725 319 2 135 848 0 0 596 571
22. Wigierski 4 067 591 0 126 391 3 856 609 2 923 751 5 000 79 591 1 934 858
23. Woliński 2 542 000 0 50 097 2 391 903 1 809 929 100 000 0 0
OGÓŁEM 79 038 867 500000 2 314 535 71 341 133 51 768 003 757 832 4 125 367 23 187 996
Tabela 16. Plan wydatków ogółem, parków narodowych z budżetu państwa, w 2009 r.
2) Źródła finansowania działalności parków narodowych
Dla realizacji celów ustawowych oraz postawionych przed mini zadań parki narodowe korzystają
z pozabudżetowych źródeł finansowania. Poza gospodarstwami pomocniczymi (50% finansowania), głównym
źródłem finansowania pozabudżetowego jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
który dofinansowuje ponad 20% wykonywanych w parkach narodowych zadań Aktualnie widać znaczne
17
zwiększanie się udziału środków unijnych w realizacji działań parków narodowych. Świadczy to o dużej ich
aktywności w zdobywaniu tych środków.
Podstawowym źródłem finansowania realizacji ustawowych celów i zadań parków narodowych
są przychody gospodarstw pomocniczych . Bez finansowania działalności parków narodowych przez istniejące
przy nich gospodarstwa pomocnicze lub dofinansowania parków narodowych z budżetu państwa, w podobnej
wysokości do wielkości środków wypracowywanych przez gospodarstwa pomocnicze, nie będą one w stanie
realizować przypisanych im zadań.
3) Gospodarstwa pomocnicze.
W myśl art. 26 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, gospodarstwem pomocniczym jednostki budżetowej
jest wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej
działalności lub działalność uboczna. Gospodarstwo pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych
przychodów własnych. Celem funkcjonowania gospodarstw pomocniczych w parkach narodowych jest realizacja
zadań z zakresu ochrony przyrody finansowana ze środków wypracowanych w ramach tej działalności.
Źródła przychodów gospodarstw pomocniczych przy parkach narodowych:
sprzedaż produktów drzewnych i niedrzewnych,
opłaty za wstęp do parku narodowego lub na niektóre jego obszary,
opłaty za udostępnianie parku narodowego lub niektórych jego obszarów,
opłaty za wstęp do niektórych obiektów parku,
sprzedaż usług np. transportowych, warsztatowych, budowlanych.
Udział środków gospodarstw pomocniczych w realizacji zadań parków narodowych kształtował się na
poziomie do 90%. Było to uzależnione od charakteru realizowanych zadań, wielkości przychodów gospodarstw
pomocniczych, dotacji ze źródeł pozabudżetowych i udziału środków budżetowych. Aktualny system finansowania
parków narodowych nie zapewnia środków na wiele podstawowych potrzeb parków narodowych. Wejście Polski
do Unii Europejskiej stworzyło możliwości ubiegania się o środki wspierające działalność parków narodowych
z funduszy UE. Należy jednocześnie podkreślić, że dotychczasowy system finansowania parków narodowych nie
był przygotowany do bezpośredniego przyjmowania środków z UE. Udział parków narodowych w projektach
finansowanych ze źródeł UE do 2009 r. odbywał się na zasadach partnerskich, we współpracy z:
organizacjami pozarządowymi jak np. Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków przy realizacji projektu
ochrony wodniczki w Biebrzańskim Parku Narodowym,
instytucjami naukowymi jak np. udział Białowieskiego Parku Narodowego w ochronie żubra na terenie
Puszczy Białowieskiej wspólnie z Zakładem Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk.
Ważnym źródłem finansowania działalności parków narodowych jest Program Operacyjny Infrastruktura
i Środowiska, który w V osi priorytetowej umożliwia dofinansowanie parków narodowych m.in. w zakresie
opracowywania projektów planów ochrony, ochrony gatunków i siedlisk, edukacji przyrodniczej oraz inne
programy jak LIFE + lub Norweski Mechanizm Finansowy.
Zgodnie z projektem ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw, parki
narodowe (jako państwowe osoby prawne) będą uzyskiwać przychody z tytułów, z których obecnie uzyskują
gospodarstwa pomocnicze
18
W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157,
poz. 1240 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach
publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1241), które przewidują likwidację gospodarstw pomocniczych funkcjonujących
przy państwowych jednostkach budżetowych – parkach narodowych, zaistniała konieczność przygotowania
przepisów, które regulowałyby zmianę formy prawno-organizacyjnej parków narodowych.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych nie przewiduje możliwości wykonywania zadań
państwowych jednostek budżetowych - parków narodowych przez funkcjonujące przy nich gospodarstwa
pomocnicze, ani nie przyznaje im prawa gromadzenia środków finansowych na rachunku dochodów własnych.
Ponadto przekształcenie parków narodowych, będących jednostkami budżetowymi, a pośrednio (z uwagi
na wcześniejszą likwidację gospodarstw pomocniczych) także istniejących przy nich gospodarstw pomocniczych,
w państwowe osoby prawne umożliwi zatrzymanie dotychczasowych przychodów i etatów przekształcanej
jednostki. Projektowane przepisy są również odpowiedzią na istniejące problemy wynikające z dotychczasowego
dualizmu w parkach narodowych polegającego na istnieniu jednostki macierzystej i gospodarstwa pomocniczego
oraz nakładania się wykonywanych przez nie zadań.
Zgodnie z art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych do sektora finansów
publicznych należą m.in. państwowe osoby prawne tworzone na podstawie odrębnych ustaw. Wybór państwowej
osoby prawnej jako nowej formy organizacyjno-prawnej parków narodowych, zapewni możliwość sprawnego
funkcjonowania parków narodowych i wykonywania zadań ustawowych. Możliwe będzie przy tym szczegółowe
uregulowanie zasad ich gospodarki finansowej. Dzięki przekształceniu parków narodowych w państwowe osoby
prawne możliwe będzie zatrzymanie przez nie uzyskiwanych przychodów i ich przeznaczanie na cele ochrony
przyrody oraz wartości kulturowych regionu. Jednocześnie podkreślić należy, że wybór instytucji gospodarki
budżetowej jako formy organizacyjno – prawnej wiązałby się z koniecznością zlecania parkom narodowym zadań,
bowiem zgodnie z art. 23 ustawy o finansach publicznych, jednostka ta tworzona jest w celu realizacji zadań
publicznych i odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania. W związku ze zlecaniem zadań trzeba byłoby dodatkowo
utworzyć jednostkę, która zajmowałaby się zlecaniem tych zadań i rozliczaniem ich wykonania, co zdecydowanie
wpłynęłoby na zwiększenie kosztów wejścia w życie regulacji.
Warto podkreślić, że wraz ze zmianą formy organizacyjno-prawnej nie zmieni się zakres zadań parków
narodowych. Istotą projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz o zmianie niektórych innych ustaw
jest zapewnienie właściwego funkcjonowania i finansowania działalności parków narodowych.
Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw znajduje się w trakcie
prac legislacyjnych. Przewiduje się, że ustawa wejdzie w życie w I połowie 2011 r.