pcm 06

7/25/2019 pcm 06

http://slidepdf.com/reader/full/pcm-06 1/124

HET BESTE VAN

LINUX

N I E U W S , T E C H N O L O G I E , A C H T E R G R O N D .

DE GEVAREN VANRANSOMWARE, HIER LEER JE PROGRAMMEREN

DUBBELDIK DOSSIER!

ZO MAAK JE

DE BESTE

INSTELLINGEN

EXPERTTIPS

INTERNET ONDERWEG

REVIEW

iPHONE

SE

N R 0

6

| J U

N

I 2 0 1 6

• €

6 ,

2 5

WINDOWS 10 EN LINUX

NAAST ELKAAR DRAAIEN

10 REDENEN OM NU OVER TE STAPPEN

WELKE DISTRIBUTIE PAST BIJ JOU?

OFFICE 2016

TEST: MIFI-ROUTERS

JE NAS

ALS THUIS-SERVER

INC LUSIEF

K O O P -GID S!

7/25/2019 pcm 06


7/25/2019 pcm 06


VOORWOORDNUMMER 07 2015

3WWW . P CMWEB . N L / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

VOORWOORDN U M M E R 0 6 2 0 1 6

BIG DATA

Gegevens over de beste plek in de trein, het aantal

beschikbare parkeerplaatsen, de duizenden

bonuskaart-scans. Iedere dag worden bedrijven en

overheden beter in het analyseren en verwerken van deze

data. Handig toch? Big data heeft veel voordelen, maar

de transparantie over het verzamelen van persoonlijke

gegevens is ver te zoeken. We zijn namelijk de controle

volledig kwijt. Is dat erg? Ja! Dat is rampzalig. Om dat te

beseffen moet je een paar jaar vooruit kijken. Als we niet

uitkijken leven we straks in een volledig gecontroleerde

samenleving waarin bedrijven precies weten wie jij bent,

wat je doet en wat je gaat doen. Overheden kunnen je als

verdachte bestempelen op basis van een ogenschijnlijk

onschuldige set van data. Een verzekeraar die straks je tarief bepaalt aan de hand van je aankopen in de

supermarkt. Sinds de onthullingen van Edward Snowden

hebben we gezien hoe ver overheden kunnen gaan.

Dat gebeurt niet alleen in de VS. Recentelijk breidde de

Tweede Kamer de bevoegdheden van opsporings- en

inlichtingendiensten nog verder uit, zodat die nog meer en

makkelijker van je kunnen aftappen. Er wordt momenteel

al veel meer data verzameld dan we doorhebben. We

weten vaak niet wat, en we accepteren de voorwaarden

zonder dat we weten wat erin staat. Dat maakt de situatie

uiterst zorgelijk. De nieuwe technische mogelijkheden zijn

fantastisch, maar worden verkeerd gebruikt. Als we niet

uitkijken, worden we zichtbaar en onzichtbaar 24 uur perdag in de gaten gehouden. Een situatie die George Orwell

wist te schetsen. Het is tijd voor een kritische blik. Wat zijn

de voorwaarden van onze nieuwe apparaten? Waarmee

'betalen' we voor onze gratis diensten? PCM volgt het

privacy-debat actief. We spreken met experts en bieden

ruimte voor het debat. Technologie is fantastisch, maar niet

onvoorwaardelijk.

WOUTER DIEMER

WOUTER DIEMER

Hoofdredacteur

Facebook:

www.facebook.com/pcmweb

Twitter:

@PCMnieuws

E-mail:

[email protected]

7/25/2019 pcm 06


4 W W W . P C M W E B . N L/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 W W W . P C M W E B . N L

INHOUDN U M M E R 0 6 2 0 1 6

4 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

IEDERE MAAND8 Newsfeed

14 Texspeditie

18 Dossier

58 Hardwarehoek

106 Linux nieuws

122 Colofon & Contact

Vanaf pagina 18

ALLES OVERLINUXDeze maand vind je in PCM alles wat je moet

weten over Linux. Over de installatie, de

verschillende distributies, de mogelijkheid om

Linux naast of binnen Windows te draaien en

uitgebreide tips en tweaks. Ook laten we je zien

hoe je simpel kunt overstappen naar Linux enwaar je op moet letten. Daarnaast gaan we

dieper in op de root van Linux. Je leest er alles

over in ons dossier.

DOSSIER

7/25/2019 pcm 06


5W W W . P C M W E B . N L / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

INHOUDNummer 06 2016

PRAKTIJK

HIER LEER JE

PROGRAMMERENPagina 60

THE BATTLE

DE BESTE SSD’SPagina 66

GROEPSTESTMIFI-ROUTERS

Pagina 94

WORKSHOP

JE NAS INRICHTEN

Vanaf pagina 81

GROEPSTESTCOMPACTE NAS

VOOR THUISPagina 76

Of het nu om een website gaat of een app, er

komt altijd een stukje programmeren bij kijken.

Maar afhankelijk van wat je wilt gaan doen, kan

het soms lastig zijn om te achterhalen waar je

moet beginnen. PCM schept duidelijkheid en

laat je zien op welke sites je het best kunt

starten met programmeren.

Een ssd doet wonderen voor de prestaties van

een computer of laptop, zelfs als het systeem al

wat ouder is. Maar hoeveel prestatieverschil zit

er tussen de goedkopere en duurdere model-

len? In deze Battle zetten we een midrange

Samsung 850 Evo 500 GB en een budget Crucial

BX200 480 GB tegenover elkaar.

Er komen steeds meer vormen van ransomware

en dankzij moderne technieken wordt het ook

steeds lastiger om bij je onbereikbare compu-

terbestanden te komen. Wat kun je nu het best

tegen ransomware doen, en hoe los je de pro-

blemen op als je computer eenmaal is besmet?

Internet is voor veel mensen een eerste levens-

behoefte geworden, ook tijdens de vakantiepe-

riode als we er met z’n allen op uit trekken. Met

een zogeheten mifi-router kun je overal een

draadloos netwerk met internet opzetten.

Een compacte

NAS is ideaal

voor thuis-

gebruik. Hij

neemt niet veel

ruimte in, is

doorgaans stilen ook prima te

gebruiken als

mediastreamer voor bij je televisie.

PCM test drie modellen.

Met een goed ingerichte en geconfigureerde

NAS haal je veel meer uit je thuisnetwerk. Waar

je op moet letten en wat je moet doen om je

NAS zo optimaal mogelijk te gebruiken lees je

vanaf pagina 81.

REVIEWS

66 The Battle Crucial versus Samsung

69 iPhone SE

70 Startech.com usb 3.0-dock

71 D-Link mydlink Home Smart

Security Kit

72 Hands-on: Microsoft Lumia 650

74 Bitdefender Total Security

75 Synology DS416 Slim

DOSSIER LINUX

18 10 redenen om over te stappen

20 De verschillende Linux-distributies

24 Linux virtueel draaien

28 Linux naast Windows

32 Soepel overstappen naar Linux

38 Tweaks voor Linux Mint

44 Linux tot aan de root

48 Airplay op de Raspberry Pi

52 Een week leven met

de Raspberry Pi 3

ACHTERGROND101 Draadloze standaarden

GROEPSTESTS

76 NAS voor thuisgebruik

94 Mifi-routers

PRAKTIJK

60 Hier leer je programmeren

81 Zo haal je meer uit je NAS

86 Aankooptips voor een NAS

88 Je NAS inrichten en configureren

109 Experttips voor Office 2016

MINIWORKSHOPS

120 Word Windows 10-insider

121 Snel bestanden bekijken

ACHTERGROND

RANSOMWAREPagina 116

7/25/2019 pcm 06


EEN ABONNEMENT

DAT PRECIES BIJJOUW WENSEN PAST!

7/25/2019 pcm 06


Bij PCM kun je nu zélf bepalen hoe jij je abonnement wilthebben. Betaal je liever in één keer voor het hele jaar,

per halfjaar of doe je dit liever maandelijks? We hebben

3 abonnementsvormen. Kies zelf de voor jou ideale variant.

1

2

3

GA NAAR

WWW.PCMWEB.NL/ABONNEREN

EEN JAAR LANG12 edities van PCMVoor maar €71,50 (€ 5,96 per editie)

EEN HALFJAAR LANG6 edities van PCMVoor maar

€ 36,75 (€ 6,13 per editie)

IEDERE MAAND

een editie van PCMVoor maar € 6,25 (maandelijks opzegbaar)

M e e s t f le x i b e le k e u z e

i nc lu s i e f g r at i s s p e c i al t .w .v . € 9 ,9 5

7/25/2019 pcm 06


8 W W W . P C M W E B . N L/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

NEWSFEED N I E U W S & G A D G E T S

Ransomware richt zich bijzonder

vaak op Nederlanders, zo blijkt uit

een nieuw rapport van antivirusbe-

drijf Kaspersky. Enkel in Italië werden

er meer aanvallen van gijzelsoftware

opgemerkt. Nederland eindigt daar-

mee op de tweede plaats in een top

10 van landen die in het afgelopen

kwartaal het vaakst zijn aangevallen

door 'encryptors'. 1,8 procent van

de Nederlandse Kaspersky-klanten

kwam er mee in aanraking.

Teslacrypt is wereldwijd de ransom-

ware die het vaakst de kop op-

steekt. 58 procent van alle aanval-

len was te wijten aan dit virus. Ook

CTB-Locker en Cryptowall komen

relatief vaak voor. Vergeleken met

het kwartaal hiervoor zijn er 30 pro-cent meer ransomware-aanvallen

gemeten. Kaspersky concludeert

daaruit dat deze malware-vorm

op gebied van security dit jaar het

gevaarlijkst wordt.

Ransomware blijkt ook telkens vaker

op smartphones en tablets voor te

komen, met name op Android.

Vaak komen deze binnen via

malafide websites, maar

soms ook via sms'jes.

De top 10 aangevallen

landen:

Land Percentage

1 Italië 3,06

2 Nederland 1,81

3 België 1,58

4 Luxemburg 1,36

5 Bulgarije 1,31

6 Kroatië 1,16

7 Rwanda 1,15

8 Libanon 1,139 Japan 1,11

10 Malediven 1,11

Bron: www.kaspersky.com

Samsung is gestart met de verkoop

van de microcomputer Artik 10. Zo-

doende is de prijs van de Raspberry

Pi-concurrent ook bekend, en die

ligt een stuk hoger dan de Pi 3. De

Artik 10 kost namelijk 149,99 dollar,

tegenover het prijskaartje van rond

de 45 euro voor de Raspberry Pi 3.

De specificaties van Samsungs Artik

10 liggen deels een stuk hoger. Het

computertje heeft bijvoorbeeld vier

32 bit ARM Cortex-A15 kernen en

vier Cortex-A7 kernen, wat minder

krachtig is dan de Pi 3. Maar de

Mali T628 MP6-gpu is wel een stuk

krachtiger. Video’s zouden hier-

mee kunnen worden afgespeeld

op 120 fps. Verder is de Artik 10

voorzien van 16 GB flashgeheu-

gen en is er 2 GB DDR3-geheugen

aanwezig, één meer dan in de Pi 3

zit gebouwd. Daar moet je tevens

zelf een sd-kaartje bij kopen. De

Samsung is verder voorzien van

drie usb 3.0-poorten, ten opzichte

van de twee 2.0-poorten die op

de Raspberry Pi 3 zitten. De Artik

10 is vooralsnog alleen te koop bij

Digi-Key.

Meer info: www.digikey.nl

Nederland in top 10ransomware

Deze nieuwe 2-in-1 van Acer

heeft geen fans. Dat wil niet

zeggen dat niemand hem

leuk vindt, maar dat er geen

ventilatoren worden gebruikt

om hem koel te houden. Dat

gebeurt namelijk door wat Acer

LiquidLoop noemt, ofwel vloei-stofkoeling. Die koeling zit in het

scherm, want het toetsenbord

kan worden losgekoppeld.

Bovendien heeft de Windows

10-laptop een zogeheten

kickstand om hem rechtop te

zetten. De Acer Switch Alpha 12

wordt aangedreven door een

6e generatie Intel Core i3-, i5- of

i7-processor. Het scherm is 30,5

cm (12 inch) groot en heeft 2160x 1440 pixels.

Prijs: vanaf € 899,–

www.acer.com

Acer zonder fans

SAMSUNGS RASPBERRY PI-

CONCURRENT NU TE KOOP

7/25/2019 pcm 06



NEWSFEEDNieuws en gadgets

MEGASNELLE

NVIDIA-KAARTEN

OP KOMSTNvidia komt met twee snelle

opvolgers van haar bestaande

Geforce 970 en 980 GTX-serie.

Vanaf juni zijn de snellere

Geforce GTX 1070 en GTX 1080

verkrijgbaar. De laatstgenoemde

kaart wordt door Nvidia zelfs de

‘nieuwe koning onder de video-

kaarten’ genoemd. De GTX 1080

is bovendien uitermate geschikt

voor virtual reality. Met de nieuwe

Pascal-chipset speelt Nvidia in

op de groeiende populariteit van

virtual reality. Met geavanceerde

toepassingen en technologieën

als VRWorks moeten de nieuwe

videokaarten twee keer zo snel

en drie keer zo efficiënt kunnen

projecteren naar vr-headsets.

De nieuwe gpu’s zijn ook een

stuk krachtiger geworden voor

‘gewone’ gaming-doeleinden. De

GTX 1080 zou daarbij sneller zijn

dan twee GTX 980-kaarten in SLI-opstelling. Dat is ook sneller dan

de Titan X, hoewel het nog even

afwachten is op de benchmarks.

De GTX 1080 heeft een ‘Boosted’

kloksnelheid van 1733 MHz. De

GP104-chip beschikt over 16nm

FinFET-transistors. Daarnaast

heeft de kaart 8 GB GDDR5X

geheugen, twee keer zoveel als

zijn voorganger. Met de hoge

verwerkingssnelheid van het ge-

heugen wordt dit effectief gezien

10 Gbps. Ook de GTX 1070 doet

een flinke stap voorwaarts. De

rekenkracht hiervan komt neer

op 6,5 Gigaflops. Minder dan de 9

GFlops van de 1080, maar alsnog

sneller dan de Titan X. Voor al dit

moois moet je natuurlijk ook aar-

dig wat geld neertellen. De GTX

1080 gaat naar verwachting 599

dollar kosten, de GTX 1070 krijgt

een prijskaartje van 379 dollar.

Van beide kaarten komen ook zo-

genaamde 'Founders Editions' op

de markt. Deze zijn duurder, maarlaten zich beter overklokken.

Meer info: www.nvidia.com

Spotify komt met videoseries

Muziekstreamingdienst Spotifywerkt aan twaalf muziekgere-

lateerde videoseries die te zien

zullen zijn in de Spotify-apps. De

series zullen aanvankelijk alleen

te zien zijn voor Spotify-gebrui-

kers in de Verenigde Staten, het

Verenigd Koninkrijk, Duitsland

en Zweden. Onder het aanbod

komen een documentaireserie

over muziekgeschiedenis en eenserie over de hiphopscene in de

VS. Enorm lange afleveringen

zullen het overigens niet zijn,

hooguit van een paar minuten

tot een kwartier. De video’s

komen toegankelijk voor zowel

betalende klanten als degene

met een gratis abonnement op

de dienst. In de toekomst wil

Spotify nog andere videoseries

laten zien, waaronder comedy-

en animatieseries. Eerder bracht

Spotify ook al video’s naar de

dienst, maar toen ging het nog

om content dat geproduceerd

is door partijen als de BBC en

Comedy Central.

Het is niet bekend of de video-

functie ook wordt uitgerold naar

Nederland.

Meer info: www.spotify.com

7/25/2019 pcm 06



W W W . P C M W E B . N L10 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

De Indiase overheid zegt dat het

een stuk software heeft ontwikkeld

waarmee het de mogelijkheid heeft

om de versleuteling op iPhones

te omzeilen. Volgens minister van

Telecom Ravi Shankar Prasad is

de encryptie een "uitdaging voor

politiediensten overal ter wereld",

aldus de Economic Times. Er wordt

verder niet specifiek ingegaan op

de mogelijkheden van de software,

maar het zou geschikt zijn voor

"forensisch onderzoek op mo-

biele telefoons”, waaronder ook

de iPhone. De regering van India

ontkent echter plannen te heb-

ben om bedrijven achterdeuren

in de beveiliging te verplichten,

waarmee de inlichtingendiensten

altijd toegang kunnen krijgen tot

versleutelde gegevens als dat uit

veiligheidsoverwegingen nodig

blijkt te zijn.

Meer info: www.indiatimes.com

iPhone-versleuteling in Indiate omzeilen

SLIMME

SCHIJNEREen bureaulamp is niet zomaar een bureaulamp, ten-

minste als het aan Leitz ligt. De Smart Led Desk Lamp is

namelijk een speciale ledlamp voor op het bureau en

is voorzien van slimme functies. Zo past hij zijn licht

automatisch aan op het omgevingslicht en kan hij wor-

den verbonden met een smartphone via bluetooth.

Dat zorgt ervoor dat de lamp uit gaat zodra je (met

je smartphone) de kamer verlaat. Ook kan via de

Leitz-app de lichtsterkte en -temperatuur worden

aangepast. Handig is ook dat de voet van de lamp

een usb-poort bevat, zodat je je mobiele apparaten

via deze poort kunt opladen. De lamp zelf is te

koop in vijf verschillende kleuren.

Prijs: € 299,–

Meer info: www.leitz.com/nl-nl/lamp

USB Aan/uitVeel usb-apparaten staan

aan als ze aan een computer

gekoppeld zijn en uit als de usb-

stekker eruit is. Dat is op z ich

logisch, maar niet altijd wense-

lijk. Bijvoorbeeld harde schijven

of usb-headsets gebruik je niet

altijd, maar het is ook weer veel

gedoe om de stekker er telkens

uit te trekken en er weer in te

steken. Daarom is er deze Usb

Switch. Die maakt het mogelijk

om een usb-apparaat aan of

uit te zetten, zonder dat je de

stekker eruit hoeft te trekken.

Het gaat met een druk op de

knop. Een ledje geeft aan of hij

ingeschakeld is.

Prijs: € 9,95

Meer info: www.get-digital.nl

7/25/2019 pcm 06



11

Microsoft voegt daad bij woord en

zegt de beruchte 'Get Windows 10'-

app vanaf 29 juli aanstaande weer

terug te trekken. Vanaf dan geldt

namelijk ook het gratis overstap-

aanbod niet meer. Vorig jaar zei

Microsoft nog dat de melding voor

het reserveren van Windows 10

een jaar zou blijven. Die periode

zit er nu zo langzamerhand op.

Vermoedelijk is er een Windows

Update voor nodig om de app te

verwijderen. Microsoft zegt daarbij

wel dat het een tijdje kan duren

voor je de melding niet meer ziet,

net zoals niet iedereen de melding

tegelijkertijd kreeg. Het uitrollen

van de update gaat in stapjes. Het

bedrijf is de afgelopen maanden

behoorlijk agressief geweest in de

promotie van Windows 10.

Meer info: www.microsoft.com

MICROSOFT STOPT

MET WINDOWS 10-

MELDING

Dit is de Speechair, een dictafoon

die draait op Android. Zoals zijn

uiterlijk al doet vermoeden com-bineert hij de functies van een

smartphone met die van dicta-

foons. De Speechair is voorzien

van een krachtige dualcore

Cortex A9-processor op

1,6 GHx en heeft hij wifi,

bluetooth, een aanraak-

scherm en zelfs een ca-

mera. Maar natuurlijk

draait het bij de

Speechair vooral

om de microfoon.

Of eigenlijk, micro-

foons. Er zijn er drie:

een die in 360 graden

opneemt, een andere die

achtergrondgeluiden kan filteren

en een derde voor het maken van

voip-gesprekken. De opname wordt

geactiveerd met de schuifschake-

laar. Philips heeft encryptie-opties

toegevoegd om opnamen goed te

beveiligen. De 2700 mAh-accu staat

Android-dictafoon

Veel computergebruikers heb-

ben het niet in de gaten, maar

onder de toetsen van het toet-

senbord gaat een hele wereld

schuil. En dat geldt met name

voor keyboards voor gamers,

waarbij een milliseconde het

verschil kan maken tussen leven

en dood, virtueel welteverstaan.

Een van de topmerken als het

gaat om het mechanisme voor

toetsen is Cherry. Zij hebben

hun snelste mechanische switch

tot nu toe uitgebracht, de

Cherry MX Speed. Die snelheid

wordt onder andere bereikt

doordat hij slechts 1,2 mm hoeft

worden ingedrukt om een toets-

aanslag te registreren en dat hij

binnen 1 milliseconde weer

terugveert. De eerste toet-

senborden waar hij in zitzijn de K70 RGB Rapidfire,

K65 RGB Rapidfire and K70

Rapidfire van Corsair. Naast

de snelle switches hebben de

Rapidfires nog een aantal fea-

tures speciaal voor gamers. Zo

hebben de twee RGB-varianten

led-verlichting die per toets kan

worden aangepast.

Gamingtoetsenbordvan Cherry

Prijzen: € 139,– (K70), € 149,– (K65

RGB) en € 179,– (K70 RGB)

Meer info:

www.corsair.com/rapidfire

www.cherry.de

/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

volgens Philips garant voor 12

uur opnemen. De prijs is nog

niet bekend.

Meer info:

www.dictation.philips.com

W W W . P C M W E B . N L

7/25/2019 pcm 06



12 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 W W W . P C M W E B . N L

NIEUW APPLE-KLEURTJE

De computers en laptops van Apple

zijn er alleen in de kleuren grijs,

zilver en goud. Maar de smartpho-

nes van het bedrijf kun je al langer

in een andere kleur kopen. Daarom

komt Apple nu ook met een rosé-

gouden kleur voor de nieuwe 12

inch Macbook. Die opvallende kleur

is echter niet de enige vernieuwing

aan de laptop. De nieuwe uitvoering

krijgt een zesde generatie Intel

Core M-processor tot 1,3 GHz, 1886

MHz-geheugen en Intel HD Grap-

hics 515. Daarnaast heeft hij een

Force Touch-trackpad en een usb-

c-poort. Alles zit in een behuizing

van 13,1 mm, waarmee de nieuwe

Macbook de dunste ooit is.

Prijs: vanaf € 1499,–

Meer info: www.apple.com/nl

De meeste gamers zullen nooit

hun tegenstanders in het echt

zien, laat staan hun laptop of pc-

kast. Toch steekt men bij MSI er

veel energie in om de behuizingen

van hun desktop-systemen er zo

indrukwekkend mogelijk uit te

laten zien. De nieuwe Aegis-serie

is zo'n fraai staaltje. Achter dat

angstaanjagende uiterlijk van de

middelgrote kast zit genoeg ruimte

voor alle gamehardware, zoals

een grote videokaart. Bovendien is

hij zo ontworpen dat onderdelen

makkelijk kunnen worden vervan-

gen. Processor, grafische kaart,

geheugen en harde schijf kunnen

zelf worden gekozen. Potentiele

kopers kunnen kiezen uit een Intel

Core i5- of Core i7-processor, een

Geforce GTX 960 of 970 videokaart

met 4 GB geheugen, so-dimm-ge-

heugen naar keuze en een keuze

uit msata- of standaard-ssd’s. De

prijzen voor de Msi Aegis-compu-

ters starten vanaf € 934,-

Meer info: gaming.msi.com

MSI’s nieuwe gaming-pc’s

Weer fikseboete voorNederlandseuploader

Stichting Brein heeft wederom

een lid van de Nederlandse

film-uploadgroep 2Lions Team

opgespoord. Die moet nu een

boete betalen van 7500 euro

en zou momenteel zijn torrents

aan het verwijderen zijn. De

uploader hield zich gedeisd

nadat Brein anderhalve maand

geleden al andere leden van

de groep op het matje riep. "Zo

hoopte de uploader in kwestie

tevergeefs de dans te ontsprin-

gen," aldus de auteursrechten-

organisatie. Brein zegt niet hoe

ze de identiteit van het 2Lions

Tim-lid hebben achterhaald. De

groep verspreidde duizenden

films en tv-series en voorzag

deze ook van Nederlandse

ondertiteling.

Meer info: www.anti-piracy.nl

7/25/2019 pcm 06


November 2015

7/25/2019 pcm 06


/ N R. 0 6 - J U N I 2 0 1 614

TEXPEDITIEDe supercomputer

Wie denkt aan een supercomputer, stelt zich

mogelijk een uit de hand gelopen computerkast

voor zoals die vroeger onder je bureau stond. In

werkelijkheid bestaat een supercomputer uit vele kleinere sys-

temen, die tezamen een gigantische rekencapaciteit bieden.

Heb je thuis een computer met 8 cores, dan heb je al wat om

over te pochen op een verjaardag. Maar wat dacht je van een

computer met 32 cores? Koppel daar 1000 van aan elkaar en

de supercomputer begint zijn vorm te krijgen.

ToepassingenEr zijn verschillende soorten partijen geïnteresseerd in veel

rekenkracht. Wetenschappers analyseren vaak grote hoeveel-

heden data om bijvoorbeeld in een verzameling DNA nieuwe

virussen te ontdekken, te berekenen wat er exact gebeurt op

het moment dat onze dijken zouden doorbreken of om seis-

mologische data te analyseren om te bepalen hoe de vorm

van een olieveld eruitziet. Hoe groter de rekenkracht is, hoe

hoger de resolutie van de resultaten zijn. Hierdoor kunnen bij-

voorbeeld weersvoorspellingen accurater berekend worden.

Dit zorgt er niet alleen voor dat jij nog beter weet wanneer

je droog blijft op het strand, maar die informatie wordt ook

gebruikt door energiebedrijven die groene energie per dag in-

Wat maakt de super-

computer eigenlijk super?

kopen. Zij kunnen met die informatie beter inschatten hoeveel

energie er van windmolens de volgende dag te verwachten is

en daarmee een betere prijs bedingen. Voor de consument

kan zich dit zich weer in een gunstigere energieprijs vertalen.

Spierballen tonenOm de capaciteit van supercomputers met elkaar te kunnen

vergelijken wordt de rekenkracht vaak in de eenheid van

FLOPS (floating point operations per second) uitgedrukt. Dit

zegt iets over het maximaal aantal kommagetallen-berekenin-

gen die per seconde uitgevoerd kunnen worden. Kommage-

tallen kunnen meerdere cijfers achter de komma weergeven,

waar verder onderscheid gemaakt wordt tussen 32 bit en

64 bit berekeningen. Wanneer er zeer veel cijfers achter

de komma nodig zijn (denk hierbij aan sterrenkundige of

atomaire berekeningen) gebruikt men 64 bit getallen. Door de

extra 32 bits die hierdoor beschikbaar komen wordt de preci-

Je kunt je er wel iets bij voorstellen, NASA die een

supercomputer gebruikt om nieuwe planeten te ontdekken

of CERN die data van al hun sensoren analyseert om dat

ene nieuwe deeltje te ontdekken. Hoe gebruiken ze zo’n

omgeving en wat is er nodig om een supercomputer te

bouwen?

M A A R T E N P A T E R

DE SUPER-COMPUTER

7/25/2019 pcm 06



15/ N R . 06 - J U N I 2 0 16W W W . P C M W E B . N L

sie van de resultaten verhoogd. Doordat er voor eenzelfde

aantal getallen meer bits nodig zijn om mee te rekenen

en om naar het geheugen weg te schrijven, gaat dat wel

ten koste van de snelheid. De snelheid van de analyse kan

dan tot wel een kwart afnemen. Om toch goed met die

hoge precisie om te kunnen gaan, is het belangrijk dat zo’n

berekening op zeer krachtige supercomputers uitgevoerd

kunnen worden.

Combineren van computersSupercomputers bestaan uit aan elkaar gekoppelde nodes.

Door de verschillende eisen die software aan hardware

stellen, lopen de configuraties van nodes flink uiteen. Vaak

Het beste jongetjevan de klasHet totaal aan supercomputers in de

wereld is lastig te duiden. Hoeveel com-

puters moeten er aan elkaar gekoppeld

worden om supercomputer genoemd

te worden? Waar ligt de grens van het

aantal FLOPS waaraan een systeem

minimaal moet voldoen voordat het de

naam supercomputer kan dragen? Om

toch een virtuele grens te bieden is er

een wereldwijde top 500 beschikbaar

die met speciale benchmark software

wordt samengesteld. De huidige num-

mer 1 biedt 33.862 TeraFLOPS. Waar

momenteel de beste consumenten

video kaarten rond de 5 á 6 TeraFLOPS

aanbieden, is de nummer 1 dus een flinke

krachtpatser. In Nederland zijn er 2

supercomputers die in de top 500 voor-

komen en samen 1368 FLOPS behalen.

TOP 500 NAAM SUPERCOMPUTER AANTAL CORES AANTAL TERAFLOPS LAND

1 Tianhe-2 3.120.000 33.862 China

2 Titan 560.640 17.590 Verenigde Staten

3 Sequoia 1.572.864 17.173 Verenigde Staten

4 K computer 705.024 10.510 Japan

5 Mira 786.432 8.586 Verenigde Staten

6 Trinity 301.056 8.100 Verenigde Staten

7 Piz Daint 115.984 6.271 Zwitserland

8 Hazel Hen 185.008 5.640 Duitsland

9 Shaheen II 196.608 5.537 Saudi Arabië

10 Stampede 462.462 5.168 Verenigde Staten

…

69 Cartesius 2 38.880 1.088 Nederland

357 Cluster Platform 3000 21.432 280 Nederland

Informatie: www.top500.org (Datum data: november 2015)

bevat een supercomputer verschillende eilanden waarin

soortgelijk geconfigureerde nodes geplaatst zijn. Waar

zogenaamde thin nodes 16 cores per processor en 32 Gb

geheugen bevatten, bieden fat nodes 32 cores en 2 Tb aan

geheugen aan. Bij opslag zie je dezelfde uiteenlopende

configuraties, vanaf 200 Gb tot aan 6 Tb per node. Het

hangt van de software en het soort data af welk type node

er het best ingezet kan worden.

De verschillende configuraties liggen ten grondslag aan

7/25/2019 pcm 06



WWW . P CMWEB . N L

de diversiteit van de gebruikte software en onderliggende

analyses. Analyses die algoritmes implementeren waarvoor

zeer veel geheugen nodig is, zullen een andere configuratie

van nodes nodig hebben dan een algoritme die veel kleineberekeningen tegelijkertijd doet en daardoor baat heeft bij

veel snelle cores.

Waar sommige onderzoekers kant-en-klaar te gebruiken

scripts downloaden en zonder wijziging toepassen, zullen

andere onderzoekers software schrijven speciaal voor een

specifieke supercomputer. Daarmee zijn ze veel beter in staat

om optimaal gebruik te maken van de grote hoeveelheden

cores of het aanwezig geheugen. De software wordt in vele

verschillende talen ontwikkeld. Veelal wordt er gebruik ge-

maakt van talen als C++, Python, JAVA of basis UNIX scripts. De

keuze van de taal is afhankelijk van wat er op de supercompu-

ter geïnstalleerd is en wat de onderzoekers nodig hebben.

In sommige configuraties worden nodes aan elkaar gekop-

peld met een zeer snel netwerk. Als er meerdere nodes

gezamenlijk ingezet worden, gaat door dit netwerk de com-

municatie tussen deze nodes een stuk sneller. Zo kunnen

analyses sychroon blijven lopen en zeer snel gegevens met

elkaar uitwisselen. Dit wordt bijvoorbeeld gebruikt bij bloed-

vat-simulaties. Om kennis te krijgen over hoe bloedcellen zich

in bloedvaten gedragen, worden er zeer rekenintensieve simu-

laties uitgevoerd. Wanneer een bloedsimulatie op meerdere

nodes uitgevoerd wordt, zal elke node een eigen stukje van het

bloedvat te berekenen krijgen. Wanneer een bloedcel in een

volgend deel van het bloedvat terecht komt, moeten alle ken-

merken van de bloedcel doorgegeven worden aan de volgendenode. Hoe sneller deze transitie uitgevoerd wordt, hoe lager de

totale analysetijd zal zijn. Door die kortere analysetijd kunnen

zo ook complexere modellen doorgerekend worden.

Grafische kaarten om (g)een spelletje mee te spelenEr zijn ook nodes die gespecialiseerd zijn in het aanbieden van

grafische kaarten, die je normaal in een computer plaatst om

spellen er prachtig uit te laten zien. Een grafische kaart bevat

geen normale processor maar een grafische processor die

gespecialiseerd is in veel kleine berekeningen. Hiermee kun-

nen bewegingen in 3D-werelden efficiënt en snel berekend

worden. Deze kaarten zijn echter ook interessant voor hetmaken van vele wiskundige berekeningen op wetenschap-

pelijke data. Voor een gpu is er weinig verschil tussen een

sinusberekening voor de beweging van een ruimteschip in

een computerspel of voor het verwerken van akoestische

grondsignalen van een olieveld. Het grootste voordeel van

een grafische kaart ten opzichte van de reguliere processor is

het aantal cores. Een huidig topmodel van grafische kaarten

biedt tot wel 3840 cores. De keerzijde is dat in vergelijking

met de reguliere cpu de gpu een relatief domme processor is.

Waar de cpu verantwoordelijk is voor veel zaken binnen de pc

(geheugen afhandeling, muis en toetsenbord ondersteuning,

aansturen externe apparatuur, etc.) kan een gpu alleen maar

rekenen. Een gpu is dus sneller in het uitvoeren van eenvoudi-

ge berekeningen dan een cpu. Ook de afstand tussen de gpu

en zijn geheugen is fysiek zo klein mogelijk gehouden om de

gpu zo snel mogelijk van data te kunnen voorzien. Het aantal

cores en de beschikking tot snel en veel geheugen, die fysiek

dicht op de cores geplaatst zijn, maakt de gpu een waardig

alternatief voor de cpu.

Je thuiscomputer upgraden?Een supercomputer is druk bezet. Er zijn omgevingen die

continu op ruim 95% van hun capaciteit staan te rekenen.

Toegang tot de supercomputerOm op een supercomputer te werken is het niet nodig om met een scherm en toetsen-

bord naast het lawaaierige systeem te zitten. Elke gebruiker kan op afstand inloggen op

de supercomputer om toegang te krijgen tot zijn eigen gereserveerde omgeving. Vanuit

die omgeving kan de gebruiker de rekenkracht van de supercomputer benutten. Om

verbinding te maken wordt in het geval van een UNIX-omgeving vaak gebruik gemaakt

van een ssh (Secure Shell)-verbinding zodat je op een veilige en gestandaardiseerde

manier kan inloggen en werken. Voor het kopiëren van data wordt ftp gebruikt, zodat de

gebruiker zijn gereserveerde ruimte kan benaderen. Afhankelijk van hoe een supercom-

puter wordt bekostigd krijgen gebruikers rekencapaciteit en schijfruimte toegewezen. De

kosten hiervan worden berekend op basis van gebruik, waarbij het type van de gebruikte

node invloed heeft op de weging van gebruik. Daarom wordt rekencapaciteit genorma-

liseerd en uitgedrukt in bijvoorbeeld SBU (System Billing Units). Een rekenopdracht op

een 16 core node zal op 100 procent gebruik in één uur voor 16 SBU verbruiken. Dezelfde

opdracht op een node met 32 cores en 2 grafische kaarten zal in één uur 48 SBU verbrui-

ken. Inefficiënte software zal daardoor per uur minder SBU verbruiken dan efficiëntere

software op dezelfde node.

7/25/2019 pcm 06



TEXPEDITIEDe toekomst van de auto

Dat vergt heel wat van de hardware die gebruikt wordt. Een

thuiscomputer zal snel kapot gaan als deze 24 uur per dag

in een warme omgeving op 100% van zijn kracht aan het

rekenen is. Voor bijvoorbeeld consumenten SSD schijven

worden er, in vergelijking met enterprise-modellen die in

supercomputers geplaatst worden, na het productieproceslagere foutmarges gehanteerd doordat er minder intensief

gebruik te verwachten is. Fouten in het uitlezen van het

geheugen kunnen onderdrukt worden door ECC-technologie

(Error Correction Code), maar dat heeft een negatieve

invloed op de snelheid van de SSD. Daarom worden alleen

de best geproduceerde onderdelen gebruikt in ssd’s voor

de enterprisemarkt en zijn supercomputers veel beter in

staat om langdurig een continue hoge prestatie te leveren.

Ook het delen van een ssd, doordat meerdere gebruikers

geregeld dezelfde data raadplegen, mag geen invloed heb-

ben op de snelheid waarmee de data verwerkt wordt. Hier

wordt dan ook bij het ontwerpen van enterprise modellen

rekening mee gehouden.

Waar bepaalde foutmarges thuis acceptabel zijn, zijn dezelf-

de marges niet wenselijk in een omgeving als de supercompu-

ter. Ook bij de GPU gelden dezelfde regels. Als er tijdens een

spelletje thuis in één 3D-frame een berekening verkeerd uitge-

voerd wordt, waardoor een boom net iets te schuin staat, zal

je dit niet snel merken als je spel 60 frames per seconden op

het beeld zet. Maar als de GPU ingezet wordt voor wiskundige

berekeningen en er tijdens een DNA-analyse één fout wordt

gemaakt, kan dat het verschil betekenen tussen het wel of niet

identificeren van een nieuw virus.

De toekomstNieuwe supercomputers worden steeds krachtiger en be-

staande omgevingen worden geüpgrade. De wet van Moore

geldt nog steeds in de wereld van de hardware en de ontwik-

keling van dit soort omgevingen gaat ontzettend snel. De

verwachting is dat binnen vijf jaar de grens van ExaFLOPS (1

ExaFLOPS = 1.000.000 TeraFLOPS) wordt doorbroken. Dat zal

weer leiden tot betere weersvoorspellingen en de mogelijk-

heid tot het analyseren van veel grotere datasets. Dus de

volgende keer als je de paraplu uit de kast haalt, denk dan nog

eens aan de supercomputer.

Netjes wachtenOm het gebruik van de supercomputer door alle verschillende gebruikers in goede banen

te leiden wordt er gebruik gemaakt van een wachtrij-systeem. Als een gebruiker door

een softwareprogramma een analyse wil laten uitvoeren, vraagt hij deze actie aan door

middel van een opdracht. Een opdracht beschrijft alle benodigde instellingen, zodat de

software de benodigde analyses kan uitvoeren. De instellingen die de gebruiker geeft

bij het aanvragen van de opdracht zijn de gewenste tijd, het type en het aantal van de

gewenste nodes. Op basis van de bezetting op de supercomputer en duur van de aan-

gevraagde opdracht krijgt de gebruiker een bepaald tijdsslot aangewezen. De gebruiker

kan daarna op elk moment de verwachte starttijd of nog benodigde rekenduur inzien van

elke aangevraagde opdracht.

Indien aan het eind van het tijdsslot de software nog niet klaar is met het analyseren van

de data, zal de opdracht door het systeem beëindigd worden. Het vergt dus een goede

kennis over de te analyseren data om een realistische inschatting van de benodigde tijd

te kunnen maken.

7/25/2019 pcm 06


2. Je kunt meteen aan de slagEen standaardinstallatie van de meeste Linux-distributies

bevat al heel wat software, zodat je onmiddellijk aan de slag

kunt gaan. Een webbrowser, e-mailprogramma, mediaspeler,

tekenprogramma, tekstverwerker, je hoeft het allemaal

niet meer te zoeken, want de pr ogramma’s staan klaar

voor gebruik. Als het om een live-installatiemedium gaat,kun je zelfs tijdens de installatie al wat surfen of de andere

programma’s verkennen en de functionaliteit daarvan

uitproberen.

3. Software is snel te installerenSoftware op Windows installeren is een frustrerende taak:

je moet allerlei websites afschuimen, de juiste instal-

latieprogramma’s zoeken en installeren, en daarna in het

oog houden dat je al je software up-to-date houdt. En

we weten allemaal dat dit laatste nooit lukt. Linux pakt

dat veel beter aan: zo goed als alle software beheer je

centraal met een ‘pakketbeheerder’. Met dit programma

zoek je naar software, installeer en verwijder je software

en update je zowel je besturingssysteem als je software.

4. Er is veel software beschikbaarDe roots van Linux liggen in opensource-software. Ook

voor Windows is heel wat populaire software opensource.

Ben je een liefhebber van VLC, LibreOffice of Thunder-

bird? Die zijn ook perfect onder Linux bruikbaar, net zoals

nog tienduizenden andere programma’s. Voor bijna elk

Windows-programma dat niet onder Linux draait, bestaat

er bovendien wel een uitstekend opensource-alternatief.

Waarom zou je Linux gebruiken? Windows

is toch prima? Inderdaad, maar elk

besturingssysteem heeft zo zijn voordelen. Er zijn

dan ook vele redenen om toch over te stappen

op Linux. We sommen de belangrijkste voordelen

van het populaire besturingssysteem voor je op.K O E N V E R V L O E S E M

W W W . P C M W E B . N L/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

DOSSIEROverstappen op Linux

Waarom Linux niet mag ontbrekenop je computer

10 REDENEN OMOVER TE STAPPENOP LINUX

1. Het is eenvoudig uit te proberenDe installatiemedia van de meeste Linux-distributies zijn zogeheten

‘live’-media: je start je pc van de usb-stick of dvd op en je kunt onmid-

dellijk het hele besturingssysteem inclusief alle standaardprogramma’s

uitproberen, zonder dat het op je computer wordt geïnstalleerd. Dat

maakt het eenvoudig om te zien of Linux iets voor je is nog voordat je

het installeert. En als het je niet bevalt, probeer je gewoon een andere

Linux-distributie uit.

7/25/2019 pcm 06


19

DOSSIEROverstappen op Linux

/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6W W W . P C M W E B . N L

6. Linux is snelLinux stelt minder zware eisen aan je pc dan Windows. Dat

betekent niet alleen dat je pc sneller opstart en vlotter werkt,

maar ook dat je nog perfect Linux kunt draaien op een oudere

pc. En zelfs als je echt zwakke hardware hebt, is er altijd een

oplossing. Dan maak je immers gebruik van de flexibiliteit van

Linux-distributies: je kiest een lichtgewicht bureaubladomge-

ving of je installeert een speciale Linux-distributie met minder

hardware-vereisten.

7. Alles is naar je hand te zettenWindows is één groot geheel, waarin je maar moeilijk compo-

nenten kunt vervangen als je andere voorkeuren hebt. Linux is

eerder te vergelijken met een blokkendoos, waarmee je zelf je

eigen gebouw opzet. Een ander uiterlijk, ander gedrag, het is

allemaal mogelijk met Linux. Het besturingssysteem geeft je

totale vrijheid en zit je nooit in de weg. Als je graag knutselt, is

Linux dus ideaal.

8. Het is veiligHonderd procent veiligheid bestaat niet en ook Linux biedt

je dat dus niet. Maar het is een feit dat er voor Windows veel

meer virussen en andere malware bestaan dan voor Linux.

Bovendien biedt het centrale updatemechanisme van Linux je

ook gemoedsrust, omdat je daardoor eenvoudig al je software

up-to-date houdt. Wordt er een lek in één van de program-

ma’s op je systeem gevonden, dan zal dat programma dat lek

in een nieuwe versie oplossen. Naar die nieuwe versie hoef je

zelf niet meer te zoeken, want die wordt geïnstalleerd bij de

volgende update van je systeem, die je naar keuze automa-

tisch (wat aan te raden is) of handmatig uitvoert.

9. Het is gebruiksvriendelijkAls je al je hele computercarrière Windows draait, is Linux wat

wennen. Maar zó verschillend is het nu ook weer niet. Van

Windows XP tot Windows 10 is er ook het een en ander ver-

anderd waardoor je anders hebt moeten leren werken. Maar

in grote lijnen werkt Linux hetzelfde als Windows, zodat je er

snel mee overweg kunt. En na een tijdje ermee werken, merk

je allerlei handigheidjes op die Windows niet heeft. Zo stimu-

leert Linux meer het gebruik van sneltoetsen, waarmee je een

stuk sneller werkt dan met de muis. En als je eenmaal met

virtuele desktops hebt kennisgemaakt, iets wat Microsoft pas

in Windows 10 heeft toegevoegd, kun je niet meer zonder.


10. Het is gratisWaarschijnlijk draai je Windows 10 gratis, maar alleen als je in het eerste

jaar van het bestaan van het besturingssysteem bent ingegaan op het

gratis upgrade-aanbod van Microsoft of als het besturingssysteem bij

je pc geleverd was. Wil je Windows 10 op andere pc’s installeren, dan

moet je betalen. De meeste Linux-distributies daarentegen zijn gewoon

gratis, zonder beperkingen. Geen gedoe met activatie, installatiecodes

en dergelijke. Je kunt Linux zo vaak installeren als je maar wilt.

5. Je kunt er prima mee gamenValve-oprichter Gabe Newell beschouwt Linux als

de toekomst van gaming. Uiteraard draaien niet alle

games die voor Windows beschikbaar zijn ook op Linux,

maar de situatie is al stukken beter dan enkele jaren

geleden, onder andere door de inspanningen van Valve.Momenteel zijn er op Steam zo’n 1600 games die onder

Linux gespeeld kunnen worden. En dat aantal zal de ko-

mende tijd verder toenemen. Valve heeft ondertussen

zelfs zijn eigen Linux-distributie SteamOS. Sommige

Windows-games draai je gewoon onder Linux met de

hulp van het project Wine. En daarnaast bestaan er ook

talloze goede opensource-games.

7/25/2019 pcm 06


WELKE LINUX-DISTRIBUTIEPAST BIJ JOU?

In tegenstelling tot Windows komt Linux in honderden vormen, de

zogeheten Linux-distributies. Elke distributie heeft zijn eigen focus.

Zo is er voor ieder wat wils, maar welke Linux-distributie past dan bij jou?

PCM geeft een overzicht van de bekendste distributies en zet de voor- en

nadelen voor je op een rij.K O E N V E R V L O E S E M

W W W . P C M W E B . N L/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

DOSSIERLinux-distributies

Voor- en nadelen vanverschillende Linux-distributies

Linux is eigenlijk de naam

van de ‘kernel’, het hart van

het besturingssysteem, dat

basistaken uitvoert zoals program-

ma’s draaien, voor toegang zorgen

tot bestanden en het netwerk en

de hardware aansturen. Een bestu-

ringssysteem met de Linux-kernel

noemen we een ‘Linux-distributie’,

vaak afgekort tot ‘distributie’ of

‘distro’. Een distributie voegt aan de

kernel allerlei software toe zodat je

een bruikbaar besturingssysteem

krijgt.

Er bestaan honderden distri-

buties en elke distributie legt zijn

eigen accenten in de software die

wordt meegeleverd. Twee willekeu-

rige Linux-distributies

verschillen enorm

van elkaar. Zo is er

voor ieder wat wils.

Sommige distributies

leveren altijd de nieuwste

versies van software mee, en zijn

ideaal voor de meer experimenteel

aangelegde gebruikers. Andere dis-

tributies focussen zich op stabiele

software en leveren alleen oudere

versies mee. Sommige distributies

zijn heel gebruiksvriendelijk voor

beginners, terwijl andere zich

richten op ervaren gebruikers die

hun systeem zelf volledig naar hun

hand willen zetten.

Veel Linux-distributies zijn voor

algemeen gebruik, terwijl andere

zich op een specifieke taak richten.

Zo zijn er gespecialiseerde distri-

DesktopomgevingenEen belangrijk verschil tussen Linux-distributies is de gebruikte

desktopomgeving. Twee verschillende Linux-distributies met dezelfde

desktopomgeving zien er op het eerste gezicht hetzelfde uit. De twee

bekendste desktopomgevingen zijn GNOME en KDE (of Plasma, de naam

van de nieuwste versie van KDE). Beide zijn prima desktopomgevin-

gen met uitgebreide mogelijkheden, maar zijn wat zwaar op oudere of

minder krachtige computers; in dat geval kies je beter een lichtgewicht

desktopomgeving zoals Enlightenment, LXDE of Xfce.

buties voor scholen, voor weten-

schappelijke onderzoekers, voor

muzikanten, voor beveiligingsspe-

cialisten, of om op een mediacen-

ter of router te installeren. Ook

zijn er ‘lichtgewicht’ Linux-distri-

buties om op oudere computers

te installeren. En zelfs Android is

in de basis een Linux-distributie,

want het hart van Googles bestu-

ringssysteem is een aangepaste

versie van de Linux-kernel. In dit

artikel vind je een overzicht van

een aantal Linux-distributies dat je

zeker moet kennen.

7/25/2019 pcm 06


21


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Pluspunten• Mooi vormgegeven

• Gebruiksvriendelijk

• Integratie tussen programma’s

Minpunten• Weinig documentatie

• Weinig te configureren

Pluspunten• Stabiel

• Uitgebreid getest

• Veel software

• Onafhankelijk

• Draait op veel hardware

Minpunten• Conservatieve keuzes

• Verouderde software

• Niet snel toegang tot nieuwe

technologie


Elementary OS is gebaseerd op

Ubuntu, maar focust zich op het

aanbieden van een mooie desk-

topomgeving die heel veel wegheeft van OS X: Pantheon. Dat

levert een verbluffend gestroom-

lijnde gebruikersomgeving op, diep

geïntegreerd met de aanwezige

programma’s. Aan de andere kant

is er weinig documentatie en is

Elementary OS slechts minimaal te

configureren.


Elementary OS spiegelt zich voor zijn

uiterlijk aan OS X.

2. Elementary OS

3. Ubuntu

1. DebianEen van de bekendste en oudste

Linux-distributies is Debian. Het is

een belangrijk project, omdat het de

basis vormt van meer dan honderd

andere Linux-distributies, waaron-

der het bekende Ubuntu. Debian

geeft toegang tot een uitgebreide

softwarecollectie, maar is conserva-

tief in zijn keuzes. Je hebt doorgaans

iets oudere versies van de software,

maar het voordeel is dat de soft-

ware uitgebreid getest is en Debian

daardoor zeer stabiel is. Debian is

een communityproject: er is niet

één bedrijf dat de controle heeft,

waardoor het een onafhankelijke

koers vaart. Als desktopomgeving

heb je de keuze tussen GNOME,

KDE, Xfce en LXDE, maar ook andere

zijn uiteraard ondersteund. Rasp-

bian is een versie van Debian die op

de Raspberry Pi draait.

Een distributie die al jaren in

de top drie staat, is Ubuntu,

deze is gebaseerd op Debian.

De ontwikkeling gebeurt door

Canonical, het bedrijf van de

Zuid-Afrikaanse ondernemer

Mark Shuttleworth. Het is een

gebruiksvriendelijke distributie

met een eigen ontwikkelde in-

terface, Unity. Die is mooi, maar

voor beginners niet zo intuïtief.

Andere desktopomgevingen zijn

echter ook beschikbaar. Cano-

nical werkt ook veel met hard-

wareleranciers samen, zodat

er ook computers met Ubuntu

voorgeïnstalleerd te koop zijn.

Canonical vaart echter wel eens

een koers die niet door ieder-

een wordt gewaardeerd.

Pluspunten• Mooi


• Samenwerking met hardware-

leveranciers

• Uitgebreide documentatie

Minpunten• Canonical vaart een eigen koers

Ubuntu is een mooie distributie die

een heel eigen koers vaart.

7/25/2019 pcm 06




OpenSUSE is een van de oudste

Linux-distributies en ken je

misschien nog onder de naamSUSE Linux. Het is vooral in

Duitsland populair, waar ook de

oorsprong ligt. Het vormt de basis

voor SUSE Linux Enterprise, een

Linux-distributie voor bedrijven.

OpenSUSE richt zich vooral op

ervaren Linux-gebruikers, maar

ook voor beginners heeft dit

besturingssysteem heel wat te

bieden. KDE Plasma is de stan-

daard desktopomgeving, maar het

installatieprogramma geeft je veel

meer keuze. Een krachtig onder-

deel is het YaST (Yet another setup

tool) Control Center, waarmee alle

mogelijke zaken in je systeem zijnte configureren. OpenSUSE heeft

heel wat innovatieve functies,

zoals Snapper, waarmee je een-

voudig wijzigingen aan je systeem

kunt terugdraaien.

Pluspunten• Intuïtief

• Out-of-the-box multimedia

Minpunten• Minder mankracht

• Minder focus op veiligheid

Pluspunten• Krachtig systeemconfiguratie-

programma

• Innoverend

• Flexibel installatieprogramma

Minpunten• Niet zoveel software beschikbaar

4. Linux Mint

5. openSUSE

Linux Mint is gebaseerd op Ubuntu

en voegt daar out-of-the-box on-

dersteuning voor multimedia aantoe, zonder dat je allerlei extra co-

decs nodig hebt. Voor beginners is

Linux Mint iets intuïtiever door de

desktopomgeving Cinnamon. Het

project ontwikkelt deze als een tra-

ditioneler ogend alternatief voor

GNOME. Een nadeel van Linux

Mint is dat het project niet zoveel

Linux Mint werkt intuïtief voor begin-

ners.

OpenSUSE heeft een krachtig systeem-

configuratieprogramma.

mankracht heeft, iets wat duidelijk

werd toen de website in het begin

van dit jaar werd gehackt. Op

het gebied van veiligheid mag de

distributie gerust een tandje hoger

schakelen.

6. FedoraFedora vormt de basis van

Red Hat Enterprise Linux, de

populairste Linux-distributievoor bedrijven. Onder andere

Linus Torvalds, de maker van

de Linux-kernel, werkt met

Fedora. De distributie is dan

ook bekend om zijn focus op

innovatie. Het is vaak de eerste

distributie die nieuwe techno-

logieën integreert. Het nadeel

daarvan is dat je wel eens

tegen problemen aanloopt

die je op andere distributiesniet zou hebben. Een andere

focus is beveiliging: Fedora

is de drijvende kracht achter

allerlei beveiligingsmaatrege-

len, zoals Security-Enhanced

Linux. Fedora is populair bij

softwareontwikkelaars, power

users en it-beheerders die op

hun werk Red Hat Enterprise

Linux gebruiken. GNOME is de

standaard desktopomgeving,

maar andere keuzes worden

ook ondersteund.

Pluspunten• Innovatief

• Focus op veiligheid

• Krachtige mogelijkheden

Minpunten• Soms té innovatief

• Hoogdrempelig voor beginners

• Meer gericht op bedrijfsgebruik

7/25/2019 pcm 06


23W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Tails (The Amnesic Incognito

Live System) is op Debian geba-

seerd en focust zich op privacy

en anonimiteit. De journalisten

die informatie van klokkenluider

Edward Snowden kregen, maakten

onder andere gebruik van Tails.

De distributie is gebaseerd op

de desktopomgeving GNOME en

biedt een beperkte verzameling

speciaal vooraf geconfigureerdeen extra beveiligde software aan

om anoniem te kunnen surfen.

Zo surf je via het anonimiserings-

netwerk Tor in een op Firefox

gebaseerde webbrowser met extra

beschermingsmaatregelen. Om

OpenELEC (Open Embedded

Linux Entertainment Center) is

een Linux-distributie die zich op

één taak richt en deze heel goed

doet, namelijk fungeren als een

mediacenter. Je installeert Open-

ELEC op een mediacenter-pc die

je op je televisiescherm aansluit.

Omdat de distributie alleen bevat

wat nodig is voor zijn taak, start

deze bliksemsnel op. Als interface

gebruikt de distro Kodi (voorheen

bekend als XBMC). Muziek, films,

series en foto’s haalt je media-

Pluspunten• Extra veilig

• Bescherming van je privacy en

anonimiteit

Minpunten• Niet zo gebruiksvriendelijk

Pluspunten• Snel en zuinig

• Gemakkelijk te installeren

• Veel Kodi add-ons

Minpunten• Draait alleen Kodi

7. Arch Linux

9. Tails

De leidraad in alles wat de distri-

butie Arch Linux doet, is het KISS-

principe (‘keep it simple, stupid’).De distributie houdt je niet bij de

hand met allerlei mooie, grafische

tools, maar gaat ervan uit dat je

zelf weet wat je doet en reikt je

Tails biedt extra beveiligde software

aan om anoniem te surfen.

Met OpenELEC maak je een mediacen-

ter van elke computer.

10. DD-WRTDD-WRT is een gespecialiseerde

Linux-distributie om als alter-

natieve firmware op draadloze

routers en access points te

installeren. Door DD-WRT te

installeren, breid je de mogelijk-

heden van je router significant

uit. Tot de beschikbare functies

behoren onder andere een

VPN, bandbreedtemonitoring,

QoS, dynamische DNS en IPv6.

Inmiddels zijn er fabrikanten

die DD-WRT op (enkele model-

len van) hun routers aanbieden,

waaronder Buffalo en Linksys.

Als je zelf DD-WRT op je router

installeert, verlies je echter je

garantie.

Pluspunten• Breidt mogelijkheden router uit

Minpunten• Verlies van garantie

Pluspunten• Geen ballast

• Volledig op maat

• Uiterst flexibel

• Diepgaande documentatie

Minpunten• Moeilijk te installeren

• Niet voor beginners

daarvoor eenvoudige maar

krachtige tools en diepgaande

documentatie aan. Dat begintal bij de installatie; je krijgt na

de installatie geen volledige

desktopomgeving, maar je

installeert zelf de software die

je nodig hebt. Het resultaat is

een systeem zonder ballast, dat

snel werkt en volledig op maat

is gemaakt. Voor wie toch met

een bruikbaar systeem wil star-

ten, zijn er afgeleide distributies

zoals Antergos (met GNOME)

en ArchBang (met Openbox,

voor oudere computers). Er

bestaat ook een versie voor de

Raspberry Pi. te chatten of e-mailen is encryptie

standaard geconfigureerd en er

zijn ook tools voor schijfencryptie

en wachtwoordbeheer beschik-

baar. Tails start je vanaf een usb-

stick op, zodat het geen sporen op

je computer achterlaat.

center van je NAS of van online

diensten. OpenELEC is zelfs op een

Raspberry Pi te installeren om zo

een zuinig mediacenter te kunnen

bouwen.

8. OpenELEC

7/25/2019 pcm 06


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

• Je downloadt een kant-en-klare appliance. Dit is

een voorgeïnstalleerde virtuele machine die je enkel

nog hoeft te unzippen en te importeren in VirtualBox.

Enkele minuten volstaan om meteen te starten met

Linux.

• Je downloadt een live-cd met installer. Dit is

dezelfde download die je gebruikt voor een echte

dualboot-installatie. In dit geval doorloop je de volle-

dige installatieprocedure in je virtuele machine. Rekenop ongeveer een half uur werk voor je effectief aan de

slag kunt met Linux.

Hoewel de eerste methode eenvoudiger lijkt, raden

we je toch de tweede methode aan. Appliances hebben

immers één groot nadeel: ze zijn zelden optimaal ge-

configureerd. Alle keuzes tijdens het installatieproces

zijn reeds voor jou gemaakt. De kans is dan ook groot

dat je heel wat zaken meteen wilt wijzigen. Bovendien

kan het geen kwaad om al vertrouwd te geraken met

de installatieprocedure van Linux. Zo ben je beter

voorbereid als je nadien beslist om een dualboot-in-

stallatie uit te voeren. Voor dit artikel dowloaden we de

64-bits Cinnamon-versie van Linux Mint 17.3 (https://

www.linuxmint.com/edition.php?id=204).

Virtuele machineIn het startscherm van VirtualBox klik je op Nieuw om

een nieuwe virtuele machine aan te maken. De wizard

vraagt nu een naam voor je virtuele machine. Vul hier

‘Linux Mint 17.3’ in en VirtualBox selecteert dan auto-

matisch het juiste profiel (Ubuntu (64-bit)). Op basis

van dat profiel stelt VirtualBox in de volgende stappen

de minimale systeemvereisten voor.

Wil je Linux graag uitproberen zónder dualboot?

Je kunt je pc dan booten vanaf een Linux live-

cd, maar erg praktisch is dat niet voor langdurig

gebruik. Een betere oplossing is om Linux

als virtuele machine te installeren binnen je

Windows-omgeving. In dit artikel gaan we aan

de slag met VirtualBox en Linux Mint.

F I L I P V E R V L O E S E M

Installatie van Linux Mint in VirtualBoxonder Windows

Uiteraard heb je virtualisatiesoftware nodig

om een virtuele machine te installeren.

Voor dit artikel gebruiken we Oracle VM

VirtualBox. Dat is een erg gebruiksvriendelijk en gratis

virtualisatiepakket voor Windows, Linux en Mac OS

X. Je kunt met VirtualBox dus Linux binnen Windows

draaien (zoals we in deze workshop uitleggen), maar

ook het omgekeerde is mogelijk. Heb je VirtualBox nog

niet geïnstalleerd, download dan even de laatste versie

van www.virtualbox.org/wiki/downloads. Vergeet

ook niet het Oracle VM VirtualBox Extension Pack te

downloaden. Dat bevat onder andere ondersteuning

voor usb 2- en usb 3-apparaten en webcams. Het

Extension Pack voeg je toe aan VirtualBox door erop

te dubbelklikken nadat je VirtualBox zélf geïnstalleerd

hebt.

Installatie of appliance?Er zijn twee methodes om een virtuele Linux-machine

aan te maken in VirtualBox:

LINUX VIRTUEELDRAAIEN

W W W . P C M W E B . N L24

WORKSHOPLinux virtueel draaien

7/25/2019 pcm 06


25



Uiteraard mag je daarvan afwijken. Beschikt jouw pc

over voldoende geheugen, geef de vm dan bijvoor-

beeld 4 GB geheugen in plaats van 768 MB. Ook de

harde schijf geef je beter iets meer ruimte dan de

voorgestelde 8 GB. Kies je voor Dynamisch geallo-

ceerd, dan neemt de ongebruikte ruimte in de virtuele

schijf geen plaats in binnen Windows. Dat heeft wel

een impact op de prestaties van de virtuele machine,

dus als je wel voldoende schijfruimte hebt, kun je beterkiezen voor Vaste grootte. VirtualBox reserveert dan

meteen de volledige grootte van de virtuele schijf.

Zodra de wizard voltooid is, toont VirtualBox je een

overzicht van de virtuele hardware. Klik nu op Opslag

en klik vervolgens op het cd-rom-icoontje met de tekst

Leeg. Klik daarna op het cd-rom-icoontje met het pijltje

aan de rechterkant en selecteer Kies een virtuele

optische schijfbestand. Tot slot kies je het gedown-

loade iso-bestand en klik je op OK onderaan. Klik nu

op Starten in de werkbalk bovenaan om je virtuele

machine te starten.

Linux Mint installerenNa ongeveer een minuut kom je terecht in Linux Mints

live-omgeving. Via de snelkoppeling Install Linux

Mint op het bureaublad start je de installer. Bij veel

beginners heerst nog altijd het idee dat Linux moei-

lijk te installeren is. Niets is echter minder waar! Het

laatste decennium is de installatieprocedure enorm

vereenvoudigd. Vooral Ubuntu heeft daarin een grote

rol gespeeld. De volledige installatie bestaat nu slechts

uit vijf stappen. In het eerste scherm selecteer je je

taal. De installer wisselt dan meteen naar de gekozen

taal. Vervolgens kies je het installatietype. Aangezien

onze virtuele machine een lege harde schijf bevat, heb

je hier slechts twee keuzes: Wis schijf en installeer

Linux Mint of Iets anders. Die tweede optie is enkel

weggelegd voor ervaren Linux-gebruikers die de schijfhandmatig willen partitioneren. Bij een dualboot-

installatie krijg je in deze stap nog een extra keuze.

Wel kun je nog twee opties aanvinken: encryp-

tie en LVM. De eerste optie versleutelt de volledige

harde schijf. De inhoud ervan is dus niet te lezen door

bijvoorbeeld van een live-cd te booten. Encryptie ver-

traagt het hele systeem: kies hier alleen voor als je een

goede reden hebt, of dat je de functie wilt testen. LVM

biedt geavanceerde mogelijkheden om opslagruimte te

beheren. Het is een vereiste voor encryptie, maar biedt

voor de rest weinig meerwaarde in een virtuele ma-

chine. Klik nu op Verder en de installer waarschuwt je

dat de schijf zal worden geformatteerd. Klik nogmaals

op Verder om te bevestigen. Geen zorgen, want het is

natuurlijk alleen je virtuele harde schijf in de virtuele

computer die wordt geformatteerd en dat heeft geen

invloed op je ‘echte’ harde schijf.

ConfiguratieDe installer vraagt je nu nog enkele persoonlijke

gegevens. In de derde stap kies je je tijdzone en in de

vierde stap de toetsenbordindeling. Tot slot vul je je

naam, gebruikersnaam en wachtwoord in en kies je

een naam voor je computer. Misschien vind je het een

beetje te veel van het goede om nog eens in te loggen

in de virtuele machine nadat je al in Windows bent

ingelogd. In dat geval kies je de optie Automatisch

aanmelden. Wil je anderzijds toch enige privacy voor

je persoonlijke data in de virtuele machine? Vink dan

de optie Versleutel mijn persoonlijke map aan. Linux

Mint versleutelt dan enkel je persoonlijke map (bij-

voorbeeld /home/filip) en niet het volledige systeem.


De verschil-

lende opties om

de virtuele schijf

te partitioneren. Een nieuwe

virtuele ma-

chine, klaar om

Linux Mint te

installeren.

7/25/2019 pcm 06


26 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Extra gebruikers maak je nadien aan: de gebruiker uit

de installatie krijgt immers administrator-rechten. Klik

tot slot op Verder om de eigenlijk installatie te starten.

Intussen krijg je een korte presentatie te zien van de

verschillende programma’s die standaard zijn meege-

leverd met Linux Mint. Zodra de installatie is afgerond,

klik je op Nu herstarten om te herstarten vanaf de

virtuele harde schijf.

Integratie Je virtuele machine is nu zo goed als klaar, al zijn er nog

enkele kleine ongemakken. Zo hebben zowel Windows

als Linux Mint hun eigen klembord. Tekst kopiëren van

een Linux-applicatie naar een Windows-applicatie is dus

onmogelijk. Om dit tóch mogelijk te maken, ga je terug

naar het hardware-overzicht van je virtuele machine en

klik je op Algemeen. Onder het tabblad Geavanceerd

kies je dan Bidirectioneel bij Gedeeld klembord. Se-

lecteer meteen ook Bidirectioneel bij Drag’n’Drop. Met

die instelling kopieer je bestanden tussen Windows en

Linux Mint door ze van het ene venster naar het andere

te verslepen. Dat is handig om af en toe een bestand

over te zetten, maar het wordt al gauw omslachtig. Wil

je bepaalde data uit Windows gemakkelijker benaderen

in de virtuele machine? Dan kun je beter een map in

Windows delen met je virtuele machine. Dat gaat alsvolgt: klik op Gedeelde mappen in het hardware-over-

zicht van je vm. Klik vervolgens op het +-icoontje om een

map toe te voegen en kies het pad naar de map. Geef

de gedeelde map nu een naam om die map te identifi-

ceren in de virtuele machine. Vink de opties Automa-

tisch koppelen en Permanent maken aan als de map

altijd beschikbaar moet zijn in Linux Mint.

Helaas krijgt onze gebruiker in Linux Mint standaard

geen toegang tot de gedeelde map. De oplossing iseenvoudig: ga naar Menu, Beheer, Gebruikers en

groepen en selecteer jouw gebruiker. Klik nu op de lijst

van groepen rechtsonder en vink de groep vboxsf aan.

Herstart de Linux Mint-machine en de gedeelde map is

nu beschikbaar onder /media (Computer/Bestandssys-

teem/media/sf_Downloads in ons voorbeeld). Houd er

wel rekening mee dat wijzigingen in Windows niet altijd

onmiddellijk zichtbaar zijn in Linux Mint (omgekeerd is

dit wel het geval). In geval van twijfel gebruik je dus best

de refresh-functie (Ctrl+R of F5). Tot slot nog een laatste

tip: gebruik de optie Weergeven, Naadloze modus om

de vensters van Linux-programma’s rechtstreeks op je

Windows-desktop te tonen. Zo werk je gemakkelijk tege-

lijkertijd met Linux- én Windows-programma’s.

Tot slotIn deze workshop hebben we je uitgelegd hoe je Linux

Mint in VirtualBox installeert. Het resultaat is een

virtuele machine die netjes geïntegreerd is in Windows.

Met een gedeeld klembord, drag and drop en gedeelde

mappen wissel je eenvoudig data uit tussen Linux Mint

en Windows. Ben je klaar voor de volgende stap? Lees

dan ook het artikel 'Dualboot met Windows en Linux'.

Zo deel je

een map uit

Windows met de

Linux Mint virtu-

ele machine.

In de laatste

stap kies je de

gebruikersnaam

en het wacht-

woord voor de

eerste gebruiker

met administra-

tor-rechten.

Een korte

presentatie van

Linux Mints ap-

plicaties tijdens

de installatie.

7/25/2019 pcm 06


Gedetailleerde hoge frequenties? Geen probleem! Diepe, lage bassen? Easy! En dat altijd en overal, want waar

je ook bent – binnen of buiten – met de BOOMSTER heb je altijd de beste sound. Dat vinden wij niet alleen,

maar dat ziet ook de vakpers zo en benoemde de BOOMSTER van Teufel tot de “boombox van de eeuw”!

BOOMSTER

Draagbare bluetooth speaker

HARD, HARDER,

BOOMSTER

7/25/2019 pcm 06


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

besturingssystemen te installeren. Ook een back-up

kan nooit kwaad (zie ook het kader ‘Voorbereiding’).

In deze workshop installeren we Linux Mint 17.3 op

een Windows 8.1-computer met slechts één harde

schijf. Daarbij moet dus de schijf worden gepartitio-

neerd om zo de beschikbare ruimte te verdelen over

Windows en Linux. De Linux Mint-installer zal ook het

Master Boot Record (mbr) overschrijven en zijn eigen

bootloader installeren.

Linux Mint installerenNa het downloaden van de juiste versie kun je het iso-

bestand op een dvd branden. Vanuit Windows 8.1 ofWindows 10 gaat dat erg eenvoudig: je klikt gewoon

met de rechter muisknop op het iso-bestand en kies

je voor Schi jfkopiebestand branden.

Heb je voor de usb-versie gekozen, dan plaatst het

installatieprogramma een bootable versie van Linux

op de stick. Je hebt dan wel een stick nodig van 2 GB

Ga je voor het eerst aan de slag met Linux?

Dan kunnen we ons voorstellen dat je dan niet

je vertrouwde Windows-omgeving wilt opge-

ven. Met de juiste voorzorgen installeer je Linux

netjes naast Windows. Een bootloader geeft

je bij elke boot de keuze om Windows dan wel

Linux te booten. In deze workshop lees je hoe je

zo’n dualboot installeert, configureert én weer

verwijdert.


Veilig experimenteren

T

huisgebruikers installeren Linux meestal

naast een bestaande Windows-installatie.

Hoe geweldig je Linux ook vindt, het is altijd

handig om terug te kunnen vallen op Windows. Dat

weten de ontwikkelaars ook en de installers van

moderne Linux-distributies zijn dan ook perfect

voorbereid op die situatie. Ze detecteren netjes de

bestaande Windows-installatie en zorgen ervoor

dat je die niet per ongeluk overschrijft. Uiteraard

heb je wel voldoende schijfruimte nodig om twee

DUALBOOT METWINDOWS EN LINUX

Vanuit

Windows kun

je eenvoudigeen iso-bestand

op een dvd’tje

branden.


DOSSIERDualboot Windows en Linux

Wat heb je nodig?In deze workshop maken we gebruik van de 64-bits Cinnamon-versie

van Linux Mint, ten tijde van schrijven is dat versie 17.3. Het iso-bestand

(1,5 GB) van deze distributie download je vanaf www.linuxmint.com/

download.php. Je kunt overigens ook kiezen voor een usb-versie van

Linux Mint, daarvoor gebruik je dan de Universal USB Installer voor

Windows, die download je vanaf www.pendrivelinux.com/universal-

usb-installer-easy-as-1-2-3 .

7/25/2019 pcm 06


29



en je raakt al je gegevens op die stick vanzelfsprekend

kwijt. Zorg er na de installatie voor dat je computer

kan opstarten vanaf de usb-stick of dvd, in de meeste

gevallen wordt het bootable medium automatisch

herkend, maar tijdens het opstarten van je pc kun je

ook op de F10-toets drukken, waarna er een boot-

menu verschijnt en je kunt kiezen vanaf welk medium

je wilt opstarten. Boot vervolgens je computer van die

dvd of usb-stick en je komt terecht in Linux Mints live-

omgeving. Dat is een volledig functionele Linux-desk-

top met een uitgebreide set standaardapplicaties. Klik

vervolgens op Install Linux Mint op het bureaublad

om de installer te starten. Verderop in deze PCM gaan

we dieper in op de volledige installatieprocedure.

We beperken ons hier tot de relevante onderdelen

voor een dualboot-configuratie. In het onderdeel

Installatietype zie je meteen dat Linux Mint je eigen

Windows-installatie heeft gevonden, in ons geval is

dat Windows 8. Je hebt nu drie keuzes:

• Installeer Linux Mint naast Windows: dit is de

standaardkeuze.

• Wis schijf en installeer Linux Mint: met deze keuze

gebruik je de volledige schijf voor Linux Mint. Let

wel: met die optie verwijder je je Windows-installatie

onherroepelijk!

• Iets anders: dit opent een partitiebewerker om zelf

de schijf te partitioneren. We raden je sterk af om

deze optie te gebruiken als je geen volledige back-up

hebt van jouw schijf.

Voor een dualboot-configuratie waarbij je huidigeWindows-versie intact blijft, kies je dus de eerste

optie. In de volgende stap deel je de schijf op in een

Windows- en een Linux-partitie. Denk goed na hoe-

veel ruimte je aan elk besturingssysteem wilt toeken-

nen. Het is namelijk erg lastig om dat achteraf nog te

wijzigen. Bedenk verder ook dat Linux over het alge-

meen minder schijfruimte nodig heeft dan Windows.

Installeer je bijvoorbeeld geen games, dan kom je

met 10 à 15 GB voor het besturingssysteem en de ap-

plicaties al een héél eind. In ons voorbeeld kiezen we

100 GB voor Windows en 36 GB voor Linux Mint. De

installer verdeelt de ruimte voor Linux Mint nog eens

in twee stukken: een grote partitie voor het bestu-

ringssysteem zelf en een kleinere om te gebruiken als

swapgeheugen. Klik tot slot op Installeer nu om de

installatie te starten. Je krijgt dan een waarschuwing

te zien dat het verkleinen van de Windows-partitie

wel even kan duren. Wees dus niet ongeduldig en laat

de installer rustig zijn werk doen. Zodra de installatie

voltooid is, klik je op Nu herstarten.

GrubAlle Linux-distributies gebruiken dezelfde bootloader,

genaamd grub. Bij het booten toont grub je een op

tekst gebaseerd menu met de beschikbare bestu-

ringssystemen. Je navigeert door het menu met de


Linux Mint

verkleint je

Windows-

partitie om een

Linux-partitie

aan te maken.

Linux

Mints installer

detecteert

onze Windows

8-installatie.

VoorbereidingDe kans is erg klein dat er iets misgaat tijdens de installatie van Linux

Mint. Toch kan het geen kwaad om op voorhand een back-up te maken

van je Windows-opstartschijf. Zo ben je absoluut zeker dat je geen data

verliest, zelfs als je per ongeluk de verkeerde partitie selecteert voor Li-

nux Mint. Vroeger moest je de Windows-partitie op voorhand verkleinen

om schijfruimte vrij te maken voor Linux, maar tegenwoordig wordt dat

allemaal netjes door de installer(s) geregeld.

7/25/2019 pcm 06


30 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

pijltjestoetsen en met de Enter-toets boot je de gese-

lecteerde optie. Grub ondersteunt ook submenu’s, bij-

voorbeeld de entry Geavanceerde opties voor Linux

Mint 17.3 Cinnamon 64-bit. Via dat menu selecteer

je oudere kernelversies of start je Linux Mint op in

recovery mode. Dat is erg handig als Linux Mint niet

boot na een (kernel)upgrade, maar gelukkig komt

dat slechts zelden voor. Met de Escape-toets keer

je terug naar het vorige menu. Tot slot kan je elke

entry ook interactief bewerken met de toets E. Dat

is eigenlijk alleen noodzakelijk in zéér uitzonderlijke

omstandigheden. Windows rechtstreeks booten van-

uit grub is niet mogelijk. Had je bijvoorbeeld al twee

Windows-installaties op je schijf staan? Dan zie je in

grub slechts één entry voor Windows. Grub gebruikt

een techniek genaamd ‘chainloading’ om Windows te

starten. Selecteer je de Windows-entry in grub, dan

start grub gewoon de Windows-bootloader. Aan die

bootloader verandert grub niets. Grub overschrijft

enkel het gedeelte van de Windows-bootloader dat

zich in het Master Boot Record bevindt.

ConfiguratieDe grub-bootloader heeft een timeout van 10 secon-

den. Maak je geen keuze binnen die tijd, dan boot

grub standaard de eerste entry in het menu. In depraktijk heeft dit twee gevolgen:

• het booten van je pc duurt 10 seconden langer;

• standaard boot je pc steeds in Linux Mint.

Wil je liever standaard in Windows booten en niet

zo lang wachten? Pas de grub-configuratie dan aan.

Helaas bevat Linux Mint daarvoor geen grafische

tool, maar erg moeilijk is het niet. Je hoeft enkel het

tekstbestand /etc/default/grub aan te passen en één

commando in de terminal uit te voeren. Gebruik de

toetsencombinatie alt+F2 om volgende opdracht uit

te voeren:

gksu gedit /etc/default/grub

Linux Mint vraagt nu om je wachtwoord, omdat

je het bestand met beheerdersrechten opent. De

timeout pas je aan met de parameter GRUB_TIME-

OUT. Vervang bijvoorbeeld 10 door 3 om de timeout

te verlagen naar 3 seconden. De parameter DEFAULT

bepaalt welke entry standaard geselecteerd is. Let op:

0 is de eerste entry. Aangezien Windows in ons voor-

beeld de vijfde entry is, vul je dus 4 in voor Windows.

Bewaar het bestand en sluit de teksteditor. Open nu

een Terminal-venster en voer dit commando uit:

sudo update-grub

Ook hier moet je eerst je wachtwoord ingeven.

Herstart nu je computer om te controleren of Windowsautomatisch wordt opgestart na 3 seconden.

Bootloader opnieuw installerenLinux-installers werken prima samen met Windows,

maar het omgekeerde gaat helaas niet op. In een dual-

boot-setup installeer je dus eerst Windows en daarna

Linux. Moet je Windows tóch opnieuw installeren na

Linux? Dan overschrijft Windows de grub-bootloader

en kun je niet meer bij je Linux-installatie. Maar geen

paniek: de installatie is weer toegankelijk zodra je grub

opnieuw installeert. Dat doe je via de live-cd waarmee

je Linux geïnstalleerd hebt of – nog eenvoudiger –

via de Boot Repair live-cd (https://sf.net/projects/boot-repair-cd). Boot Repairs-startscherm bevat twee

opties: Aanbevolen reparatie en BootInfo-samen-

vatting aanmaken. Erg behulpzaam voor absolute

beginners, maar wij weten toch liever wat er achter de

schermen gebeurt. Klik dus op Geavanceerde opties

en controleer de verschillende tabs:

• Hoofdopties: vink enkel de optie GRUB herinstal-

leren aan.

• GRUB-locatie: selecteer het standaard-besturings-

systeem voor het grub-menu. Heb je meerdere

Voer dit

commando uit

na elke wijziging

aan de grub-

configuratie.

De grub-

bootloader na

installatie van

Linux Mint 17.3.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

schijven in je pc, kies dan hier ook de correcte op-

startschijf.

• GRUB-opties: je kunt het grub-configuratiebestand

nog aanpassen (indien gewenst).

• Overige opties: hier mag je alle opties uitvinken.

Tot slot klik je op Apply om grub opnieuw te instal-

leren en klik je op het Shutdown-icoontje rechts

onderaan.

Linux Mint verwijderenBen je toch niet zo overtuigd van Linux en wil je weer

je volledige harde schijf gebruiken voor Windows? Dat

kan in twee eenvoudige stappen:

• boot in Windows en herstel de Windows-bootloa-

der. Open daarvoor een opdrachtprompt als admini-

strator en gebruik één van volgende commando’s.

Voor Windows Vista of Windows 7 gebruik je deze:

C:\Windows\system32> bootrec.exe /FixBoot /FixMbr

Gebruik je Windows 8 of 10, dan moet je een ander

commando gebruiken:

C:\Windows\system32> bootsect.exe /nt60 C: /mbr (in

Windows 8 of 10)

Nadat je dit commando hebt uitgevoerd, kun je jecomputer opnieuw opstarten. Verloopt het herstarten

zonder enige problemen, open dan Windows Schijf-

beheer en identificeer de twee partities van Linux

Mint. Die zijn eenvoudig te herkennen, want Windows

herkent dan namelijk geen bestandssysteem op die

partities. Kies voor beide partities de optie Delete

Volume uit het contextmenu. Vervolgens klik je op de

– intussen lege – Extended Partition en kies je voor

de optie Delete Partition. Klik tot slot op de c:-schijf

en kies de optie Extend Volume. Je Windows-instal-

latie is nu weer net zoals vóór de installatie van Linux

Mint!

Tot slotIn tegenstelling tot vroeger is het veel eenvoudiger

geworden om zowel Windows en Linux gebroedelijk

naast elkaar op je computer te draaien. Dat kost bijna

geen moeite meer en met de juiste stappen heb je dat

zo voor elkaar. En na het lezen van dit artikel weet je

ook hoe je de meest courante dualboot-problemen

herkent én oplost. Nu nog een back-up van je Win-

dows-schijf maken en je bent er helemaal klaar voor.

Linux Mint

deïnstalleren is

een kwestie van

de Windows-

bootloader

herstellen én de

partities weer

verwijderen.

Gebruik de

Boot Repair

live-cd om de

grub-bootloader

te herstellen na

een Windows-

(her)installatie.

7/25/2019 pcm 06


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Vaak merk je in het begin vooral de beperkingen van

de Linux-programma’s op. Op andere vlakken zijn ze

misschien net efficiënter of krachtiger, maar dat merk

je pas na verloop van tijd.

Aan de slagHoe pak je de overstap nu in de praktijk aan? Maak om

te beginnen een inventaris van alle programma’s die

je momenteel in Windows gebruikt. Denk voor elk pro-

gramma ook even na welke functies absoluut onmis-

baar zijn voor je, en welke bestandsformaten je in dat

programma opent. Die twee gegevens bepalen immers

welk Linux-alternatief voor jou geschikt is. Grofweg zijn

er vier mogelijke scenario’s voor elk programma:

1. De software werkt rechtstreeks vanuit de browser:

in de meeste gevallen blijft het programma werken

onder Linux.

2. Er is een Linux-alternatief dat ook onder Windows

werkt: dit vergemakkelijkt de overstap, aangezien je

het programma dan kunt testen in jouw vertrouwde

omgeving.

3. Er is een Linux-alternatief dat niet onder Windows

werkt: de overstap is iets moeilijker, omdat je niet

tegelijkertijd het (oude) Windows- en het (nieuwe)

Linux-programma kunt draaien.

4. Er is geen geschikt Linux-alternatief: voor gespe-

cialiseerde toepassingen blijf je soms op Windows

aangewezen. Er zijn twee methodes om zulke software

in Linux te draaien: via Wine of in een virtuele machine.

Overstappen naar Linux is niet altijd gemakke-

lijk. Hoewel Linux erg gebruiksvriendelijk is, zal je

toch heel wat nieuwe applicaties moeten leren

gebruiken. Een goede voorbereiding is dan ook

cruciaal. PCM legt je uit hoe je het best te werkgaat en waar je op moet letten om de overstap

tot een goed einde te brengen.


Alles wat je moet wetenvoor een geslaagde overstap

M

isschien heb je aan de hand van de andere

artikelen in dit nummer van PCM al wat

ervaring opgedaan met Linux. Maar het

grootste werk begint pas daarna, tenminste als je van

plan bent om volledig over te stappen op Linux. Want

niet alleen het besturingssysteem zelf is iets om aan te

wennen, ook het merendeel van je favoriete (Win-

dows-)applicaties zul je moeten missen. De meeste

Windows-programma’s draaien immers niet onder

Linux. Uiteraard bestaat er ook erg goede Linux-soft-

ware, maar 100 procent identiek aan jouw favoriete

software is die niet. Wees dus bereid om te experi-

menteren met verschillende programma’s en om af en

toe je workflow aan te passen. Probeer vooral niet te

zoeken naar programma’s die exact hetzelfde werken

als jouw vertrouwde Windows-programma’s. Zo raak

je alleen maar gefrustreerd: OpenOffice is nu eenmaal

anders dan MS Office en Gimp is geen Photoshop.

SOEPELOVERSTAPPENNAAR LINUX


DOSSIEROverstappen naar Linux

7/25/2019 pcm 06


33



De overstap naar Linux is het eenvoudigst voor

programma’s uit het eerste scenario en het moei-

lijkst voor die uit het vierde. Je huidige werkomgeving

bepaalt dus grotendeels hoe moeilijk die overstap zal

worden. Werk je vooral met web based-applicaties of

gebruik je nu al veel opensource-software, dan valt dit

erg mee. Is dat niet het geval? Dan kan de overstap iets

omslachtiger zijn, maar zeker niet onmogelijk. Heb je

veel gespecialiseerde software nodig (vierde scenario),

dan wordt het iets complexer. Een overstap is nog

steeds mogelijk, maar misschien zijn er meer nadelen

dan voordelen aan verbonden.

Web based-applicaties

Een webbrowser volstaat om deze applicaties testarten. Onder Linux heb je de keuze uit verschillende

browsers, als je die van Microsoft en Apple buiten

beschouwing laat. De meeste distributies kiezen

standaard voor Firefox, maar ook Chrome en Opera

zijn beschikbaar. Daarnaast bestaan er tal van andere

browsers, ontworpen voor bepaalde desktopomgevin-

gen of voor oudere hardware. Voorbeelden zijn onder

andere Konqueror, Web (vroeger Epiphany) en Midori.

Let wel op met web based-applicaties die bepaalde

browser-plugins vereisen. Alle Linux-browsers bieden

prima Java-ondersteuning, met zowel een officiële

Java-plugin (Oracle) als een opensource-alternatief

(IcedTea). Voor Adobes Flash Player ben je het beste

af met Google Chrome. Dat is ook een van de weinige

browsers die constant wordt bijgewerkt. Chrome in-stalleer je in Linux Mint via de downloadlink op www.

google.nl/chrome. De installer configureert Google’s

package repository op je systeem. Zo krijg je steeds de

laatste updates voor Chrome via de Updatebeheer-ap-

plicatie. In Firefox en andere browsers is de ondersteu-

ning gestopt bij Flash Player 11.2. Adobe voorziet wel

nog security patches voor die versie, maar Flash wordt

steeds minder toegepast op het web. Voor Microsoft

Silverlight is er geen goede Linux-versie beschikbaar

(de Moonlight-plugin werkt niet naar behoren), maar

ook Silverlight wordt nauwelijks nog toegepast.

Veel providers van cloud storage of online back-up

services bieden native clients aan om de toegang tot je

data te vergemakkelijken. Gebruik je zo’n client, contro-

leer dan even of er ook een Linux-versie beschikbaar

is. Is dat niet het geval, dan is het misschien tijd om

over te stappen op een andere provider.

Opensource onder WindowsOpensource-software is al lang geen synoniem meer

voor Linux-software. Ook voor Windows is er opens-

ource-software beschikbaar. Dat is best handig voor

wie wil overstappen op Linux. Installeer je op voorhand

opensource-programma’s onder Windows, dan blijf je

onder Linux je vertrouwde programma’s gebruiken.

Bovendien is het eenvoudiger om de instellingen en

data ervan over te zetten. Het is mogelijk om je favorie-

ten uit Internet Explorer onder Windows te importeren

in Firefox onder Linux. Maar het is veel gemakkelijker

wanneer je eerst Firefox in Windows installeert. Bij de

eerste start stelt die immers voor om al jouw data uit

Internet Explorer te importeren. Achteraf importeer je

het Firefox-profiel uit Windows in je Linux-installatie.

Meer informatie over die procedure vind je op https://


Klik op Map

openen om je

profielmap te

lokaliseren.

Linux Mint

bevat een mix

van vertrouwde

en nieuwe

programma’s.

Chrome is de

enige browser

onder Linux met

de allerlaatste

Flash Player.

7/25/2019 pcm 06


34 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

support.mozilla.org/nl/kb/bladwijzers-internet-

explorer-importeren en https://support.mozilla.

org/nl/kb/back-up-gegevens-firefox-profielen-

maken-terugzetten. Gebruik je al Google Chrome?

Synchroniseer dan al jouw gegevens en je hoeft verderniets te doen. Zodra je inlogt met je Google-account

onder Linux heb je toegang tot je bladwijzers, browser-

geschiedenis, enzovoorts. Zie https://support.google.

com/chrome/answer/165139 voor meer uitleg.

Een gelijksoortige procedure gebruik je voor

Thunderbird, Mozilla’s e-mailclient. Op http://

kb.mozillazine.org/Thunderbird_:_FAQs_:_Migration

vind je gedetailleerde instructies over het importe-

ren van e-mail uit talloze mail-clients. En op https://

support.mozilla.org/nl/kb/profielen-tb lees je hoe

je een Thunderbird-profiel importeert in een nieuwe

installatie. Ook LibreOffice kun je eerst installeren in

Windows. Zo kun je meteen testen of het al jouw be-

langrijke Office-documenten probleemloos opent.

Software zoeken

Er is vrij veel opensource-software beschikbaar voor

Windows. Tijdens een zoektocht in Google word je

al snel overweldigd door het aanbod. Bovendien is

het niet altijd duidelijk of een programma voldoende

functioneel en stabiel is en of het nog verder ontwik-

keld wordt. Om die reden is de website Open Source

As Alternative (www.osalt.com) een goed startpunt.

Je vindt er een overzicht van populaire Windows-pro-

gramma’s, onderverdeeld in 12 categorieën. De web-

site somt de verschillende opensource-alternatieven

op, met een korte beschrijving én de ondersteunde

besturingssystemen. Interessant zijn ook de reviewsvan andere gebruikers. Zo krijg je een goed beeld van

de mogelijkheden en beperkingen van elk programma.

Maar let op: osalt.com vermeldt ook opensource-

programma’s die enkel voor Windows bestaan. Met het

oog op een overstap naar Linux laat je die dus beter

links liggen! De laatste update aan osalt.com dateert

helaas van enkele jaren geleden. Een gelijksoortige,

maar meer omvattende website is www.alternati-

veto.net. Bij elke applicatie kan je specificeren voor

welk platform je een alternatief zoekt (Windows, Linux,

et cetera) en met welke licentie (opensource, freeware

of commercieel). De informatie van alternative.to is wel

minder accuraat dan bij osalt.com. Zo krijg je Inkscape

als tweede alternatief te zien voor Photoshop, terwijl

dit in werkelijkheid een alternatief is voor Illustrator. In

het tweede deel van dit artikel sommen we een aantal

populaire opensource-programma’s op. Indien ze ook

voor Windows beschikbaar zijn, vermelden we dit.

Wine

Het software-aanbod voor Windows is nog steeds veel

groter dan dat voor Linux. Vooral voor erg gespeciali-

seerde software vind je soms gewoon geen bruikbaar

alternatief onder Linux. Voor intensieve gebruikers van

zulke software is een overstap naar Linux misschienniet zo interessant. Gebruik je zulke programma’s

slechts af en toe, dan zijn er twee mogelijke oplos-

singen. Probeer eerst of je de Windows-software in

Linux kunt installeren met behulp van Wine. Wine kun

je het best zien als een Windows-compatibiliteitslaag

bovenop Linux. Daarvoor biedt Wine zijn eigen imple-

mentatie aan van Windows-dll’s en de Windows-kernel.

Volledige compatibiliteit bereiken is echter erg moeilijk,

aangezien de Windows-broncode niet vrij beschikbaar

is. Wine is dus steeds een work in progress en is niet

voor alle applicaties even bruikbaar. Op de Wine Ap-

plication Database (https://appdb.winehq.org) vind je

een uitgebreid overzicht van ondersteunde applicaties.

Elke applicatie krijgt een rating, variërend van Garbage

tot Platinum:

• Garbage: onbruikbaar

• Bronze: bruikbaar, maar met een aantal grote beper-

kingen

• Silver: bruikbaar, met enkele kleine beperkingen

• Gold: werk perfect met de nodige configuratie

• Platinum: werkt perfect zonder enige configuratie

Ratings gelden steeds voor een bepaalde versie van

de applicatie in combinatie met een bepaalde versie

osalt.com

is een goed

vertrekpunt om

opensource-

software te

vinden.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

van Wine. Bij je elke rating zie je ook hoeveel gebrui-

kers dit getest hebben (hoe meer resultaten, hoe

betrouwbaarder de rating), samen met hun eventuele

opmerkingen. Bij alle ratings lager dan Platinum moet

je immers vaak een aantal tweaks uitvoeren om de

applicatie aan de praat te krijgen. Staat jouw applicatie

niet in de lijst? Dat betekent enkel dat niemand de

moeite genomen heeft om ze te testen en de resulta-

ten op de website te publiceren. Met een beetje gelukwerkt het programma dus prima onder Wine!

Wine installeer je via Linux Mints Softwarebeheer

(installeer de pakketten wine, wine-mono en wine-

gecko). Na installatie verschijnt er een extra categorie

in het startmenu. Via Wine stel je bijvoorbeeld de

gewenste Windows-versie in of laad je extra dll-be-

standen. Indien nodig, kan je per Windows-applicatie

andere instellingen toepassen. Ook extra virtuele

schijven definieer je hier. Standaard voorziet Wine in

een C:-drive (die zich bevindt in .wine/drive_c onder je home directory) en een Z:-drive (dit is de root van

het Linux-bestandssysteem). Een Windows-applicatie

installeren is erg eenvoudig: open de installer met de

Wine Windows-programmalader. (De standaardac-

tie voor exe-bestanden in Linux Mint is openen met

Mono Runtime: dit werkt echter niet!) Is de installatie

geslaagd, dan vind je een extra snelkoppeling terug in

de Wine-categorie van het startmenu.

Tot slot willen we nog even Winetricks vermelden.

Dat is een tool die je helpt bij het installeren van extra

dll-bestanden of het tweaken van instellingen voor

bepaalde programma’s. Je installeert het ook via Linux

Mints Softwarebeheer.

VirtualBox

Niet elk programma doet het even goed in Wine. Werkt

een bepaald programma écht niet naar behoren en

wil je dit tóch tegelijk met Linux-programma’s gebrui-

ken? Dan zit er niets anders op dan het in een virtuele

machine met Windows te draaien. Elders in dit blad

installeerden we Linux Mint in VirtualBox onder Win-

dows, maar omgekeerd kan natuurlijk ook! Installeer

de pakketten virtualbox en virtualbox-qt via Software-

beheer en je vindt Virtualbox terug in Menu/Hulpmid-

delen. Maak dan een nieuwe virtuele machine aan en

installeer de gewenste Windows-versie. Wijzig nadien

de volgende instellingen van de virtuele machine om

die optimaal te gebruiken:

• Onder Algemeen, Geavanceerd kies je bij Bidirectio-

neel voor Gedeeld klembord en Drag’n’Drop.

• Onder Gedeelde mappen voeg je de mappen van je

Linux-systeem toe die je vanuit Windows-applicaties

wilt benaderen. Vergeet niet de optie Automatisch

koppelen aan te vinken.

Geavan-

ceerde instel-

lingen voor een

Windows VM in

VirtualBox.

De Wine

AppDB toont

je of Windows-

software goed

werkt onder

Linux of niet.

Adobe

Digital Negative

Converter werkt

via Wine ook in

Linux Mint.

7/25/2019 pcm 06


36 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

De gedeelde mappen verschijnen als netwerklocaties

op de host vboxsrv in de Windows Verkenner. Virtual-

Box biedt trouwens een optie om de vensters van de

Windows-applicaties rechtstreeks op je Linux-desktop

te tonen. Selecteer daarvoor Weergeven, Schakel overop Naadloze modus in het venster van de virtuele

machine. Terugkeren naar de Windows-desktop doe

je met Ctrl+L (dit werkt enkel met de rechter Control-

toets). In de Naadloze modus zie je wel nog de Win-

dows-taakbalk onderaan. In dergelijke gevallen is het

handiger om ofwel de Windows-taakbalk ofwel die van

Linux Mint bovenaan te plaatsen. Ook voor fullscreen

Metro-applicaties werkt de Naadloze modus niet.

Populaire softwareNa installatie vind je tientallen populaire programma’s

terug in Linux Mints startmenu. Hoewel die volstaan

voor de meest courante taken, wil je misschien nog

extra software installeren. Daarom bespreken we

nog kort een aantal standaardapplicaties en enkele

beschikbare alternatieven.

De categorie Geluid & Video bevat drie mediaspelers

(Banshee, Video’s en VLC) en een applicatie om cd’s of

dvd’s te branden (Brasero). Banshee is een prima alter-

natief voor Windows Media Player of iTunes. Het bevat

plug-ins voor verschillende invoerbronnen, zoals mp3-

spelers, UPnP- en daap-servers, internetradio of Last.

fm. Sommige plug-ins moet je wel eerst inschakelen via

Bewerken, Voorkeuren, Uitbreidingen. In Banshee

organiseer je je eigen audio- en videocollectie. Een ou-

dere versie van Banshee is trouwens ook beschikbaar

voor Windows, maar erg stabiel is die niet. Wil je enkel

muziek afspelen, dan is het eenvoudigere Rhythm-

box een goed alternatief. Ook Rhythmbox werkt met

plugins voor extra functionaliteit: veel van die plugins

moet je nog afzonderlijk installeren via Softwarebeheer.

Video’s is vooral handig om videobestanden af te

spelen die je nadien niet bewaart. Voor meer geavan-

ceerde mogelijkheden én uitgebreide ondersteuning

voor codecs moet je bij VLC zijn. Die mediaspeler ken je

allicht al, want VLC bestaat voor zowat alle platformen:

Windows, Mac OS X, Linux, Android en iOS. Cd’s rippen

doe je in Banshee of Rhythmbox, voor dvd’s gebruik

je Handbrake (ook beschikbaar voor Windows). Zowel

Handbrake als VLC zijn geschikt om videobestanden

om te zetten naar een ander formaat; voor audiobe-

standen is er SoundConverter. De metadata van je

muziekcollectie (de zogenaamde ID3-tags) pas je aanin Banshee of in een metadata-editor zoals Easytag.

Vooral voor wijzigingen aan meerdere bestanden is

zo’n editor erg handig.

Grafische softwareLinux Mint bevat enkel de hoogst noodzakelijke grafi-

sche applicaties: Afbeeldingsviewer (om afbeeldingen

te bekijken), Gimp (voor fotobewerking), gThumb (om je

fotocollectie te beheren) en Scannen (een erg mini-

maal scanprogramma). Gimp is ook beschikbaar voor

Windows: misschien heb je het al eens uitgeprobeerd

als gratis alternatief voor Photoshop? Verwacht echter

geen Photoshop-kloon: Gimp bevat niet alle features

van Photoshop en ook de interface is wel even wenen.

Daarom bieden verschillende ontwikkelaars aangepaste

Gimp-versies aan die qua interface meer op Photoshop

lijken (Gimpshop of GimPhoto). Besef wel dat online

documentatie en tutorials voor Gimp moeilijk te volgen

zijn in die versies. Voor vector-illustraties is er Inkscape.

Net zoals Gimp is dit een behoorlijk krachtig program-

ma, maar werkt het net even anders dan Illustrator.

Hetzelfde geldt trouwens voor Scribus, het opensource-

alternatief voor InDesign (desktop publishing). Zowel

Plugins voe-

gen extra functi-

onaliteit toe aan

de Banshee-

mediaspeler.

VirtualBox’

Naadloze

modus toont vir-

tuele Windows-

applicaties op je

Linux-desktop.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Inkscape als Scribus zijn ook voor Windows beschikbaar.

Vind je de standaard scan-applicatie te beperkt?

Installeer dan het veel uitgebreidere XSane om foto’s te

scannen of gscan2pdf om documenten te digitaliseren.

gscan2pdf bespaart je erg veel tijd wanneer je docu-menten van tientallen of honderden pagina’s wilt scan-

nen. Het bevat opties om pagina’s automatisch op te

kuisen (zoals vlekken en plooien verwijderen) of scheef

gescande pagina’s recht te zetten. Ook OCR is mogelijk,

zodat de pdf nadien doorzoekbaar is. Als alternatief

voor gThumb kun je eens kijken naar Shotwell of naar

XnViewMP. Dat laatste programma is geen opensource,

maar wel freeware. Je installeert het via een installatie-

pakket van de website (kies de versie Linux DEB 64-bit,

er is ook een Windows-versie). XnView bevat erg uitge-

breide mogelijkheden om afbeeldingen in batch aan te

passen of te converteren.

OverigeHet Hulpmiddelen-menu bevat een vijftiental kleinere

tools zoals een rekenmachine, een eenvoudige tekst-

editor, een notitie-applicatie, enzovoorts. Persoonlijk

vinden we enkel de screenshot-applicatie te beperkt en

kiezen we liever voor het veel uitgebreidere Shutter. De

Internet-categorie bevat Firefox, Thunderbird, Hexchat

(chatten via irc), Pidgin (instant messaging) en Trans-

mission (BitTorrent-client). Al die applicaties zijn ook

beschikbaar voor Windows, al bestaat er van Transmis-

sion enkel een third-party Windows-build (Transmissi-

on-Qt). Om te verbinden met een remote Windows- of

Linux-systeem installeer je Remmina. Let wel op dat er

aparte pakketten zijn voor de verschillende protocol-

len. Voor Windows heb je remmina-plugin-rdp nodig en

voor Linux remmina-plugin-vnc (hoewel je de meeste

Linux-desktops tegenwoordig ook via RDP kan benade-

ren). Tot slot nog een tip voor Thunderbird: installeer

de Lightning-extensie als je ook je agenda wilt beheren.

Dit doe je via het Addons-menu van Thunderbird zelf

en niet via Linux Mints Softwarebeheer. Mint bevat

namelijk een erg oude Lightning-versie.

Back-upsLinux Mint bevat een eenvoudig, maar niet erg

bruikbaar back-upprogramma onder Beheer, Re-

servekopie maken. We raden je dan ook aan om

zo snel mogelijk Back In Time te installeren (pakket

backintime-gnome in Softwarebeheer). Na installatie

vind je twee nieuwe menu-entries onder Beheer: Back

In Time en Back In Time (root). Die laatste heb je enkel

nodig om data buiten je homedirectory te back-uppen.

Back In Time werkt op dezelfde manier als Apple’s

Time Machine. Je definieert één of meerdere bronmap-

pen en een doelmap, bij voorkeur een externe schijf

of een netwerklocatie. Vervolgens schakel je geplande

back-ups in (bijvoorbeeld elk uur of éénmaal per dag)

of maak je manuele back-ups. Nadien kan je voor elke

directory de vorige versies doorbladeren. Oudere

(versies van) bestanden kan je rechtstreeks openen

of herstellen naar de oorspronkelijke of een andere

locatie. Het grootste voordeel van Back In Time? Elke

back-up is gewoon een directory met een timestamp

op je externe schijf. Zelfs zonder Back In Time is het

dus erg eenvoudig om je data te herstellen, bijvoor-

beeld op een andere computer.

Tot slotOverstappen naar Linux is niet altijd even eenvoudig.

Een goede voorbereiding helpt je al een heel eind op

weg. Probeer eerst zo veel mogelijk opensource-pro-

gramma’s onder Windows te gebruiken. Dat vergemak-

kelijkt nadien de overstap. Vind je écht geen alternatief

voor een bepaald Windows-programma? Probeer het

dan via Wine in Linux te installeren of installeer het in

een virtuele Windows-machine.

Back In Time

is een gebruiks-

vriendelijk back-

up-programma

voor Linux Mint.

Geavanceer-

de batchver-

werking van

afbeeldingen

met XnViewMP.

7/25/2019 pcm 06



DOSSIERTweaks voor Linux Mint

2 AMD of Nvidia?Heb je een grafische kaart van AMD of

Nvidia? Standaard activeert Linux Mint

daarvoor de opensource-drivers. Maar de officiële

(closed source-)drivers van AMD of NVidia zijn ook

beschikbaar. Die installeer je via Beheer, Stuurpro-

grammabeheer. Met name voor games zijn die drivers

interessant, want ze zorgen voor betere framerates

dan de opensource-drivers.

3 PrintersDe meeste printers werken prima zonder

verdere configuratie. Je hoeft de printer

maar aan te sluiten en in te schakelen en Linux Mint

configureert alles automatisch. Werkt dat niet voor

jouw printer of zijn sommige mogelijkheden (zoals

dubbelzijdig afdrukken) niet beschikbaar? Neem dan

eens een kijkje op de website van het OpenPrinting-

project op www.openprinting.org/printers. Daar

vind je een database van alle printers met instructies

over de te gebruiken drivers. Soms moet je een extra

softwarepakket installeren (zie ook tip 11) of een

driverbestand (met extensie .ppd) downloaden. In

andere gevallen zijn de installatie-instructies behoorlijk

technisch. Enige kennis van de commandline is dan

wel vereist.

4 Extra gebruikersTijdens de installatie van Linux Mint kun je

slechts één gebruiker aanmaken. Nadien

voeg je extra gebruikers toe via Beheer, Gebruikers

en groepen. Je hebt de keuze uit twee type gebruikers:

standaard en beheerder. Enkel beheerders kunnen

beheertaken uitvoeren, zoals software installeren of

Ook al biedt Linux Mint een prima

out-of-the-box ervaring, er is altijd ruimte voor

verbetering. PCM geeft twintig essentiële tips

voor drivers, beheertools, software-installatie,

de desktopomgeving en de populaire applicaties

LibreOffice en Gimp.


De beste tips om méér uit Linux Mint te h en

Voor beginnende Linux-gebruikers is Mintzonder twijfel de beste Linux-distributie. De

desktop lijkt sterk op die van Window, extra’s

zoals de Flash Player of videocodecs zijn standaard

geïnstalleerd en Mint bevat enkele eigen tools om

de configuratie te vereenvoudigen. In principe kun je

zonder kennis van Linux zelf starten met Linux Mint: je

leert het besturingssysteem dan gaandeweg beter ken-

nen. Toch zijn er ook zaken die je als beginner niet snel

zelf ontdekt, maar die het werken met het systeem

heel wat aangenamer kunnen maken. PCM geeft een

selectie van onmisbare tips voor beginnende Linux

Mint-gebruikers.

1 DriversOnder Linux hoef je zelden extra drivers te

installeren voor jouw hardware. De kernel

bevat alle mogelijke drivers in de vorm van modules.

Tijdens het booten laadt Linux Mint de benodigde

drivermodules voor jouw pc. Toch zijn er enkele uitzon-

deringen. Installeer je een oudere Linux-distributie

op splinternieuwe hardware, dan ontbreken de juiste

drivers soms. Dat los je op door een nieuwere kernel

te installeren (zie ook verderop in deze PCM).

TWEAKS VOORLINUX MINT

7/25/2019 pcm 06


39/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6W W W . P C M W E B . N L

systeeminstellingen wijzigen. We raden je aan om

technisch minder onderlegde huisgenoten een stan-

daardaccount te geven. Zonder beheerrechten kunnen

ze immers weinig verkeerd doen. Een tweede methode

om bepaalde gebruikers meer rechten te geven is viagroepen. In tutorials op internet vind je vaak terug dat

je gebruiker lid moet zijn van een bepaalde groep om

toegang te krijgen tot een bepaalde functionaliteit.

Vergeet ook niet dat wijzigingen aan groepen pas actief

worden vanaf de volgende login.

5 SchijfbeheerDe beheertools van Linux Mint zijn

verspreid over verschillende menu’s:

Voorkeuren, Beheer en Hulpmiddelen. In dat laatste

menu vind je bijvoorbeeld het Schijven-programma.

Dat is een gebruiksvriendelijke tool om opslagmedia te

beheren. Je kan er onder andere terecht om schijven te

partitioneren en formatteren, bestandssystemen aan-

of af te koppelen (mounten), mount-opties te wijzigen,

enzovoorts. Wees wel voorzichtig bij wijzigingen aan de

opstartschijf of aan schijven die belangrijke data bevat-

ten. Eén verkeerde actie volstaat om data te verliezen!

Een virtuele machine met meerdere schijven is dus

ideaal om zorgeloos te experimenteren met deze tool.

6 Iso-bestand bekijkenHeb je een iso-bestand gedownload en wil

je de inhoud ervan bekijken zónder dit op

een cd of dvd te branden? Geen probleem: rechts-

klik op het bestand en kies de optie Archiefbestand

aankoppelen. Er verschijnt nu een nieuw icoontje op

de desktop en in de zijbalk van de bestandsbeheerder.

Je kan het iso-bestand nu doorbladeren alsof het een

read-only map op je harde schijf is. Bestanden kopië-

ren van het iso-bestand naar je harde schijf lukt dus

wel, maar omgekeerd niet.

8 Sneller software downloadenUpdates of nieuwe software in Linux

Mint worden steeds gedownload van

Mints of Ubuntu’s servers in de VS. Maar er bestaan

verschillende mirror servers met dezelfde software in

Nederland en België. Wil je die servers gebruiken om

sneller software te downloaden? Ga dan naar Beheer,

Softwarebronnen en klik op de url naast Hoofdser-

ver. Je krijgt nu een lijst van beschikbare mirror servers

te zien, geordend op downloadsnelheid. De servers

in Nederland en België staan allicht bovenaan de lijst.

Linux Mints

schijfbeheer:

goed opletten

als je hier iets

wijzigt!


Om de

firewall te con-

figureren moet

je nog een extra

programma

installeren.

Via Softwarebeheer installeer je maar

liefst 75.000 pakketten.

7 FirewallOp het eerste zicht lijkt Linux Mint geen firewall te

bevatten. Dat klopt niet helemaal, want onderliggend

is de benodigde software wél geïnstalleerd. De eigenlijke firewall,

netfilter genaamd, is een onderdeel van de kernel. Met de iptables-tool configureer je de firewall, maar erg gebruiksvriendelijk is die

niet. Om die reden heeft Ubuntu een eenvoudiger frontend ontwik-

keld voor iptables: Uncomplicated Firewall of ufw. Zowel iptables als

ufw zijn aanwezig in Mint, maar beide zijn commandline-tools. Voor

beginnende gebruikers is er gelukkig ook een grafisch alternatief

beschikbaar. Ga daarvoor naar Beheer, Softwarebeheer en vul

de zoekterm gufw in. Dubbelklik op het gevonden resultaat en klik

vervolgens op Installeren. Sluit nu Softwarebeheer en open gufw

via Voorkeuren, Firewall-instellingen. Met de Status-knop schakel

je de firewall in om je computer te beschermen. Standaard laat gufw

enkel uitgaande en geen inkomende verbindingen toe. Wil je speci-

fieke programma’s toelaten (bijvoorbeeld voor toegang tot gedeelde

mappen op jouw pc), klik dan op het +-icoontje onder Regels. Onder

het eerste tabblad vind je honderden presets voor verschillende

applicaties, onderverdeeld in categorieën. Voor gedeelde mappen

kies je bijvoorbeeld Network, File Transfer, SAMBA. Klik tot slot

op Toevoegen en Sluiten om de firewallregel(s) aan te maken. Vind

je jouw applicatie niet in de lijst of ken je het exacte poortnummer?

Gebruik dan het tweede of derde tabblad om de firewallregel manu-

eel in te stellen.


7/25/2019 pcm 06


40 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Selecteer de gewenste server en klik op Toepassen.

Herhaal die procedure voor de url naast Basis (trusty)

en klik tot slot op Werk de bestandenlijstopslag bij

om de wijziging te activeren.

9 Extra repositoriesSommige leveranciers voorzien in een eigen

package repository met de laatste versies

van hun software voor Ubuntu en Linux Mint. Vaak gaat

het om closed source-software die je niet terugvindt in de

repositories van Linux Mint. Via Beheer, Softwarebron-

nen, Extra pakketbronnen voeg je dergelijke reposito-

ries toe. Mogelijk moet je dan ook nog een GPG-sleutel

(de gratis versie van PGP) downloaden van de leverancier

en die via Authenticatiesleutels importeren. Het voor-deel van zo’n extra repository is dat je nadien de software

ervan ook gemakkelijk up-to-date houdt. De updates

verschijnen dan immers netjes in Linux Mints Updatebe-

heer en je hoeft niets meer zelf te downloaden.

10 PPA’sDe zogenoemde Personal Package Ar-

chives of PPA’s vormen een speciaal type

repository. Elke Linux-gebruiker kan software aanbie-

den via een PPA. Dat hoeft zelfs niet per se de ontwik-

kelaar zelf te zijn. PPA’s zijn behoorlijk populair om

software te installeren die (nog) niet in Ubuntu of Linux

Mint beschikbaar is. Voorbeelden zijn erg nieuwe pro-

gramma’s of de allerlaatste versie van een – wel in Mint

aanwezig – programma. Op fora verwijst men vaak

naar PPA’s om bepaalde problemen op te lossen. Maar

let op: de software in PPA’s wordt niet gecontroleerd

door de ontwikkelaars van Ubuntu of Linux Mint. Je

weet dus nooit of de software wel correct functioneert

in jouw versie van Linux Mint. Sterker nog, sommige

pakketten uit PPA’s krijg je gewoon niet geïnstalleerd!

Bovendien moet je erop vertrouwen dat de eigenaar

van de PPA geen malafide code aan de software heeft

toegevoegd. Tot slot krijg je ook geen enkele garantie

op updates. Software uit PPA’s bevat over het alge-

meen dus meer beveiligingslekken dan software uit

de officiële repositories. Om die reden raden we het

gebruik van PPA’s af, tenzij het écht niet anders kan.

11 InstallatiepakkettenEen laatste methode om extra software

te installeren is via installatiepakketten.

Voor Ubuntu en Linux Mint hebben die bestanden

steevast de extensie .deb. Niet elk deb-bestand

installeer je zomaar in elke versie van Linux Mint. Een

installatiepakket heeft immers een aantal vereisten of

dependancies. Om correct te functioneren, heeft het

bepaalde versies van andere pakketten nodig. Zijn die

pakketten niet beschikbaar in jouw distributie, dan kan

je het installatiepakket niet installeren. Een deb-pakket

installeer je door erop te dubbelklikken of via Beheer,

GDebi pakketinstalleerder. Gebruik indien mogelijk

steeds repositories in plaats van individuele instal-

latiepakketten (zie tip 9). Via repositories krijg je in de

toekomst automatisch updates, terwijl je installatiepak-

ketten steeds handmatig moet updaten!

Via de

servers in

Nederland of

België download

je sneller up-

dates en nieuwe

software.

Koppel een programma naar keuze aan elk type verwijderbare media.

12 StandaardtoepassingenNadat je extra software geïnstalleerd hebt, wil je mis-

schien bepaalde standaardtoepassingen wijzigen. In

Linux Mint configureer je dat op twee plaatsen. Onder Voorkeuren,

Voorkeurstoepassingen kies je standaardapplicaties voor web,e-mail, tekst, muziek, video’s en foto’s. Onder het tweede tabblad

bepaal je welk programma gestart wordt bij het aankoppelen van

verwijderbare media zoals een audio-cd, een video-dvd of een ca-

mera. Koppelingen voor specifieke bestandstypes configureer je in

de bestandsbeheerder. Klik rechts op een bestand van het gewenste

type en selecteer Openen met, Andere toepassing. Kies het pro-

gramma dat je aan dit type wilt koppelen en klik op Instellen als

standaard. Klik tot slot op Annuleren of op OK als je het bestand

meteen wilt openen.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

13 SneltoetsenModerne toetsenborden bevatten vaak

speciale sneltoetsen, bijvoorbeeld om het

volume en de helderheid van het scherm te regelen

of om een browser of mediaspeler te starten. Ook

Linux Mint herkent die sneltoetsen. Mocht dit tóch nietwerken, ga dan naar Voorkeuren, Toetsenbord, Snel-

toetsen om sneltoetsen aan te passen. Links zie je een

aantal categorieën en rechts de beschikbare acties in

die categorie. Klik op een actie om de huidige sneltoets

te bekijken of een nieuwe in te stellen.

14

Taakbeheer

Heb je het gevoel dat je computer te traagreageert? Dan is het tijd om eens te kijken

welke processen er allemaal draaien! Open Beheer,

Processenbeheer en klik op het tabblad Grafieken.

Daar zie je in één oogopslag de huidige belasting van

processor, geheugen, swapgeheugen en netwerkkaart.

Onder Processen krijg je een gedetailleerd overzicht

van alle processen mét huidig processor- en geheugen-

gebruik. Wil je een proces beëindigen omdat het pro-

gramma is vastgelopen? Klik dan rechts op het proces

in kwestie en kies Proces beëindigen of – als dat geen

effect heeft – Proces vernietigen. In het menu Beeld

kun je dan beter eerst de optie Afhankelijkheden

aanvinken. Zo zie je duidelijk welk proces afhankelijk

is van (lees: gestart is door) welk ander proces. Bij het

beëindigen van een proces sluit je immers meteen alle

subprocessen af, dus wees voorzichtig!

Wil je gewoon snel één bepaald programma afsluiten?

Gebruik dan de sneltoets Alt-F2 om een commando uit

te voeren, vul xkill in en druk vervolgens op Enter. De

muiscursor verandert dan in een wit kruisje. Klik nu op

een venster naar keuze om dit programma meteen te be-

eindigen. Heb je je intussen bedacht, klik dan rechts om

xkill af te sluiten en weer een normale cursor te krijgen.

15

Venster te groot?Soms valt een deel van een venster van

het scherm. Zolang je de titelbalk nog

ziet, kan je het venster eenvoudig verplaatsen of

verkleinen. Maar wat als de titelbalk van het scherm

valt? Geen probleem: onder Linux klik je ergens in het

venster terwijl je de Alt-knop ingedrukt houdt om dit

te verplaatsen. Wil je dit gedrag uitschakelen, bijvoor-

beeld om Alt+slepen als sneltoets in een programma

te gebruiken? Verander dan de optie Speciale toets

om vensters te verplaatsen en opnieuw te schalen on-

der Voorkeuren, Vensters, Gedrag. Met de sneltoets

Alt+F7 kun je overigens ook een scherm verplaatsen.

16 KopiërenIn Linux Mint kun je tekst knippen, kopië-

ren of plakken met Ctrl+x, Ctrl+c en Ctrl+v.

Tot zover niets nieuw, maar wist je dat Linux nog een

tweede klembord voor tekst bevat? Selecteer gewoon

een tekst met je muis en druk vervolgens op de mid-

delste muisknop om die tekst te plakken. Op een muis

met twee knoppen en een scrollwiel druk je daarvoor

op het scrollwiel. Dit is een erg snelle manier om een

kort stukje tekst te kopiëren: persoonlijk zouden we

niet meer zonder kunnen!

17

MS Offi ceLibreOffice is voor de meeste toepassingen

een prima kantoorpakket. Wissel je vaak

bestanden uit met Microsoft Office-gebruikers, vergeet

dan niet om bijvoorbeeld jouw odt-bestand eerst om te

zetten naar docx-formaat. Ben je het beu om dit steeds

te doen? Verander dan het standaardformaat in Libre-

Office naar de verschillende Office-formaten. Dat doe

je onder Extra, Opties, Laden/Opslaan , Standaard

bestandsindeling en ODF-instellingen . Per document-

type stel je nu het gewenste formaat in, bijvoorbeeld

Microsoft Word 2007-2013 XML voor Tekstdocument.

Met sneltoet-

sen werk je veel

efficiënter in

Linux Mint.

Processenbe-

heer toont je in

één oogopslag

de belasting van

je computer.

7/25/2019 pcm 06


42 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

19

Eén Gimp-venster

Het beeldbewerkingsprogramma Gimpverschilt behoorlijk wat van Photoshop.

Vooral de eigenzinnige interface is wel even schrikken

voor de meeste Photoshop-gebruikers. Standaard

werkt Gimp immers nog steeds met drie aparte ven-

sters die elkaar altijd in de weg lijken te staan. Sinds

versie 2.8 is daarvoor gelukkig een oplossing beschik-

baar: de optie Modus Enkel venster in het Vensters-

menu. Vind de werkbalken nog wat te groot, selecteer

dan het Small-thema bij Voorkeuren, Thema. Bekijk

ook zeker de overige opties onder Interface en Af-

beeldingsvensters, want Gimp is erg configureerbaar.

20 Compressie in GimpAfbeeldingen met lagen of kanalen moet je

steeds opslaan in Gimps eigen xcf-formaat.

Helaas nemen die afbeeldingen behoorlijk wat schijf-

ruimte in beslag. De oplossing is eenvoudig: xcf-bestan-

den comprimeren. Voeg gewoon de extensie .bz2 toe bij

het opslaan van het bestand (dus bijvoorbeeld afbeel-

ding.xcf.bz2) en Gimp comprimeert dit met het externe

bzip2-commando. Dergelijke xcf.bz2-bestanden kan je

ook rechtstreeks in Gimp openen, zonder omweg via de

Archiefbeheer-tool. Als dat niet handig is!Ttf-bestanden installeer je eenvoudig in Linux Mint.

18 Extra lettertypesDe standaardselectie van lettertypes in Linux Mint is

eerder karig. Via Softwarebeheer vind je al een aantal

extra lettertypes door op ttf te zoeken. Populair is bijvoorbeeld het

pakket ttf-mscorefonts-installer. Dat bevat de bekende Windows-

fonts zoals Arial, Courier, Times New Roman en Verdana. Uiteraard

kun je ook gewoon op zoek gaan naar ttf-bestanden op internet.Dubbelklik op zo’n bestand om een voorbeeld te zien of om het let-

tertype te installeren voor de huidige gebruiker.

Zo bewaart

LibreOffice nieu-

we documenten

standaard in MS

Office-formaat.

Gimps

interface is erg

configureerbaar.

7/25/2019 pcm 06


spIDer, een slimme klimaat thermostaat voor een gezonde en

comfortabele woning

Als een spin in het web regelt u met dit slimme platform uw ventilatie, verwarming,

warmwater en elektrische apparaten, zoals verlichting. Waar en wanneer u maar wilt.

Ook buiten de deur, met de speciale app op uw smartphone of tablet. U heeft op elk

gewenst moment inzicht in uw verbruik, zodat u precies weet hoeveel u verbruikt en

hoeveel dat kost. Zo verliest u nooit de controle. Zodat u zelf bepaalt wat comfortabel is.

De rest regelt spIDer.

- Eén slimme thermostaat voor ventilatie, verwarming, warmwater en elektrische apparaten

- Bediening op afstand – altijd en overal, ook buitenshuis met de spIDer-app op

smartphone of tablet

- Energieleverancier-onafhankelijk. Geen abonnement of vast contract nodig

Slimme

thermostaat

regelt ook uwventilatie

Kijk op onze website voor meer informatie:

www.ithodaalderop.nl/spider

7/25/2019 pcm 06


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Linux-distributie in elkaar zit en welke blokken je zoal

door andere kunt vervangen om je systeem meer naar

je hand te zetten. Daarnaast laten we je ook zien hoe je

zelf tot diep in het systeem kunt komen.

BootloaderEen Linux-systeem opstarten begint bij de bootloader.

De meeste Linux-distributies gebruiken daarvoor te-

genwoordig Grub 2. Het heeft niet veel zin om Grub in

Linux Mint te vervangen door een andere bootloader:Grub is krachtig en flexibel genoeg voor vrijwel alle

taken. Een bootloader is eigenlijk geen Linux-program-

ma: het is de eerste software die door je BIOS of UEFI

wordt ingeladen. De bootloader start op zijn beurt de

kernel van je besturingssysteem. Op een dualboot-

systeem geeft het menu van de bootloader je de keuze

om op je computer Windows of Linux op te starten.

Linux Mint toont zijn bootloader standaard alleen als je

de shift-toets tijdens het opstarten ingedrukt houdt.

Kennis van de bootloader komt vooral tijdens de

installatie van Linux of Windows van pas, zeker op een

dualboot-systeem. Omdat Windows een eigen boot-

loader heeft die geen rekening houdt met andere geïn-

stalleerde systemen, is het aan te raden om voor een

dualboot-systeem altijd eerst Windows te installeren en

Een van de voordelen van Linux is dat je alles

naar je hand kunt zetten. Maar voor je je daaraan

waagt, is het slim als je ook beetje de weg kent

in het besturingssysteem. Wat moet je allemaal

weten om dieper in je Linux-systeem te graven?

K O E N V E R V L O E S E M

Dieper graven in je Linux-systeem

E

en Linux-distributie kun je het best vergelijkenmet een blokkendoos. Een team van ontwikke-

laars – of soms zelfs maar één persoon – neemt

allerlei blokken, plaatst ze op elkaar en stemt ze mi-

nutieus op elkaar af, zodat het resultaat een geoliede

en gebruiksvriendelijke machine is. In principe kun je

op deze manier zelf je eigen Linux-distributie samen-

stellen. Het project Linux From Scratch (LFS) (http://

linuxfromscratch.org) kan je daar bijvoorbeeld mee

helpen.

Bouw je met de hulp van het LFS-project je eigen

Linux-systeem, dan leer je ook tot in detail hoe een

Linux-distributie in elkaar zit. Maar het resultaat van

LFS is te vergelijken met de ruwbouw van een huis: om

er echt je eigen huis van te maken, moet je nog allerlei

keuzes maken over de waterleidingen, elektrische

installatie, keuken, badkamer, behang enzovoort. Het

zijn de keuzes die de makers van een Linux-distributie

ook maken, en dat is de reden waarom twee Linux-

distributies zo verschillend kunnen zijn, ook al bestaat

de kern uit identieke componenten.

In dit artikel gaan we niet zover om onze eigen

Linux-distributie van de grond af te bouwen, maar

leggen we je aan de hand van Linux Mint uit hoe een

LINUX TOTAAN DE ROOT


DOSSIERLinux tot aan de root

Weet wat je doetLinux geeft je totale vrijheid en zit je nooit in de weg als je het systeem

naar je hand zet. Het nadeel is dat je je systeem ook snel om zeep helpt

als je iets verkeerds doet, veel makkelijker dan bij Windows. Ga dus niet

in je systeem rommelen als je niet weet wat je doet.

7/25/2019 pcm 06


45



daarna pas Linux. Het installatieprogramma van Linux

Mint herkent dan de al aanwezige Windows-partitie en

installeert de nodige menu-optie in Grub zodat je bij

het opstarten van je pc voor Windows kunt kiezen.

Heb je toch eerst Linux Mint en dan Windows geïn-

stalleerd, dan start je computer automatisch Windows

op zonder dat je de kans krijgt om Linux Mint op te

starten. En soms (bijvoorbeeld als je meerdere schijven

in je pc hebt) raakt het installatieprogramma van Linux

Mint in de war en krijg je ook in deze situatie geen

keuze. Raak dan niet in paniek: het besturingssysteem

dat niet opstart, is niet verloren. Het enige wat je moet

doen is de bootloader repareren.

Het project Boot-Repair-Disk (https://sourceforge.

net/p/boot-repair-cd/home/Home/) is daarvoor

handig. Download het (64-bit) iso-bestand en maaker een opstartbare usb-stick van met behulp van de

gesuggereerde projecten Rufus (http://rufus.akeo.

ie/?locale=en) of Unetbootin (http://unetbootin.

github.io/). Start je pc van de usb-stick op, kies je taal

en klik op Aanbevolen reparatie. Houd de url die je

daarna te zien krijgt bij en herstart je computer om te

zien of de reparatie gelukt is. Indien wel, dan krijg je

in het bootmenu van Grub de keuze tussen Windows

en Linux. Indien niet, toon de url dan aan iemand met

kennis van zaken. Het online bestand bevat immers

informatie over je bootloader en partities.

Grub biedt uitgebreide configuratiemogelijkheden.Een programma dat je daarmee kan helpen, is Grub

Customizer. Open daarvoor het programma Software-

bronnen in Linux Mint, geef je wachtwoord in en klik

links op het knopje PPA’s. Klik onderaan op de knop

Voeg een nieuwe PPA toe... en geef in het tekstveld

ppa:danielrichter2007/Grub-customizer in. Klik op

OK en bevestig nog eens met OK. Klik daarna boven-

aan rechts op Werk de bestandenlijstopslag bij. Open

daarna het programma Softwarebeheer en zoek boven-

aan rechts naar Grub customizer. Dubbelklik op het

pakket grub-customizer en dan op Installeren. Daarna

vind je het programma in het applicatiemenu van Linux

Mint. Het laat je toe om het gedrag en het uiterlijk van

Grub in te stellen en zelfs om thema’s te installeren.

Kernel

De kernel is het belangrijkste onderdeel van een

Linux-distributie. Om te weten welke kernel-versie je

Linux-systeem draait, open je het programma Sys-

teeminformatie. Op de regel Linux-kernel zie je op een

Linux Mint 17.3-systeem iets staan als 3.19.0-32-gene-

ric. De ontwikkeling van de Linux-kernel gaat super-

snel: om de twee maanden verschijnt er een nieuwe

versie. Maar standaard krijg je in Linux Mint geen mel-

ding van nieuwe kernel-versies. Een nieuwe kernel-

versie installeren maakt je systeem immers mogelijk

onstabiel als je hardware niet (goed) meer wordt

ondersteund of als je drivers (nog) niet compatibel

zijn met die nieuwe versie van de kernel. Linux Mint is

dus conservatief op het gebied van kernel-updates om


Bekijk

regelmatig of

je kernel een

update nodig

heeft.

Met Boot-

Repair-Disk

repareer je

eenvoudig je

bootloader bij

opstartproble-

men.

Met Grub

Customizer pas

je het uiterlijk

en gedrag van je

bootmenu aan.

7/25/2019 pcm 06




dergelijke problemen te vermijden.

Wil je toch een nieuwe kernel-versie installeren, bij-

voorbeeld omdat de nieuwe versie je hardware beter

ondersteunt, dan is dat altijd mogelijk, maar onder-

zoek eerst op internet of er problemen bekend zijn

met die versie. De eenvoudigste manier om nieuwere

kernel-versies op Linux Mint te krijgen, is door het

pakket linux-generic te installeren in Softwarebeheer.Bevestig daarbij dat linux-kernel-generic mag worden

verwijderd. Daarna installeert Softwarebeheer niet al-

leen de nieuwste aanbevolen kernel-versie, maar zorgt

ook dat je in de toekomst in het Updatebeheer meldin-

gen van nieuwe aanbevolen kernel-versies krijgt, die

je dan eenvoudig installeert. Overigens is de nieuwe

kernel pas actief na een reboot.

Zelfs met deze maatregel installeert Linux Mint 17.3

nog altijd niet de nieuwste kernel-versie, maar blij ft

het systeem in de Linux 3.19-reeks. Dat is immers de

kernel waarvoor Linux Mint 17.3 is ontworpen. Heb je

heel nieuwe hardware, dan ontbreken er waarschijnlijk

drivers, zodat je systeem niet echt werkbaar is. In dat

geval klik je in Updatebeheer in het menu Tonen op

Linux-kernels. Daar krijg je werkelijk alle beschikbare

versies te zien, zelfs de kleinste versies. Ga naar hele-

maal achteraan in de lijst. Selecteer de laatste versie in

de 4.2-reeks of de 4.4-reeks (of tegen dat je dit artikel

leest een nog nieuwere reeks) en klik op de knop

rechts om de kernel te installeren.

Als je systeem niet meer met de nieuwste Linux-

versie opstart (dat is overigens heel onwaarschijnlijk)

of als je tegen grote problemen aanloopt, herstart dan

en kies in het bootmenu van Grub voor Previous Linux

versions. Daar krijg je de keuze om Linux Mint op te

starten met een van de vorige kernel-versies die nog

op je systeem staan. Linux Mint verwijdert die immers

voor de zekerheid standaard niet van je systeem als

je een nieuwe versie installeert. Nadat Linux Mint is

herstart, zoek je wat het probleem was en los je dat op

of verwijder je de kernel door in het Updatebeheer in

de lijst van kernel-versies de boosdoener te selecteren

en rechts op de knop te klikken om de versie te verwij-

deren. Let op: de versie die je momenteel draait, is niet

te verwijderen. Dat is de reden dat je eerst in het boot-

menu een andere versie kiest om van op te starten.

UiterlijkBoven de kernel draaien talloze componenten die

samenwerken om je een grafische omgeving met

gebruiksvriendelijke werking aan te bieden. Zo’n

verzameling componenten noemen we een deskto-

pomgeving. Linux Mint 17.3 komt standaard met de

desktopomgeving Cinnamon. Maar je kunt ook een

andere installeren. Je vindt ze allemaal in Softwarebe-

heer en je installeert ze op precies dezelfde manier als

Zodra je

eraan gewend

bent, werkt de

opdrachtregel

efficiënter dan

een grafische

interface.

Met Xfce ziet

Linux Mint er

anders uit.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

alle andere software. Probeer bijvoorbeeld eens KDE,

GNOME, Xfce4, LXDE of MATE. Let op: sommige van

deze desktopomgevingen zijn heel groot en installeren

honderden pakketten software op je systeem. Wil je

ook de standaardtoepassingen die Linux Mint normaalsamen met de desktopomgeving installeert als je het

iso-image van die desktopomgeving installeert, instal-

leer dan ook het bijbehorende mint-meta-pakket. Dat

zijn bijvoorbeeld mint-meta-mate, mint-meta-xfce of

mint-meta-kde.

Na de installatie van een desktopomgeving log je

uit en krijg je in het loginvenster boven je gebruikers-

naam een knopje waarmee je de andere desktop-

omgeving kiest.

De opdrachtregelEn zo komen we uiteindelijk tot een onderwerp dat

veel gebruikers vrezen: de opdrachtregel (command

line). Zoals je in dit artikel en de andere artikelen over

Linux ziet, heb je voor de meeste – zelfs geavanceerde

taken – geen opdrachtregel nodig. Toch kan de kennis

van de opdrachtregel best handig zijn. Hiermee kun je

immers veel efficiënter werken en je kunt ermee die-

per in je Linux-systeem komen. We geven je daarom

even een snelle cursus over de opdrachtregel. Met nog

wel een waarschuwing: weet goed wat je doet!

Zelfs als je helemaal geen interesse in de opdracht-

regel hebt, is het handig als je er iets van afweet. Als

bijvoorbeeld je desktopomgeving of zelfs het login-

venster door problemen met je grafische drivers nietmeer opstart, is de opdrachtregel bijvoorbeeld de

enige manier om je systeem nog te repareren. Je kunt

op elk moment een opdrachtregel oproepen door de

toetsencombinatie Alt+Ctrl+F1 tot en met F6. Dit zijn

zogeheten ‘virtuele terminals’. Op Alt+Ctrl+F7 krijg je de

laatste opstartmeldingen van Linux Mint te zien en met

Alt+Ctrl+F8 schakel je over naar je grafische omgeving,

als die nog werkt.

Op een van de eerste zes virtuele terminals log je

in door je gebruikersnaam in te geven en op Enter te

drukken. Daarna typ je je wachtwoord in en bevestig

je met Enter. Let op: terwijl je je wachtwoord ingeeft,

verschijnt er niets op het scherm, zelfs geen ster-

retjes of bolletjes, maar de invoer wordt wel degelijk

gedetecteerd. Nadat je ingelogd bent, krijg je een

opdrachtregel met knipperende cursor te zien. Hier

geef je nu opdrachten in. Druk na de opdracht telkens

op Enter om de opdracht aan Linux door te geven. Het

programma doet dan zijn werk en toont daarna een

knipperende cursor om aan te geven dat je een nieuwe

opdracht kunt ingeven.

Zo krijg je met de opdracht uname -a informatie

over je kernel-versie en processorarchitectuur te zien.

De opdracht cat /etc/lsb-release geeft de inhoud van

het bestand achter cat, met onder andere je versie van

Linux Mint. Beide zijn handige opdrachten als je op

een forum hulp zoekt om een probleem op te lossen;

door die informatie te geven, kan men je beter helpen.Typ ook eens cat / in en druk dan twee keer op de

Tab-toets. Je krijgt nu mogelijke aanvullingen te zien.

Typ verder en druk indien nodig nog op Tab tot je een

volledige bestandsnaam hebt. Met een druk op Enter

toont cat dan de inhoud van het bestand, tenminste

als het om tekst gaat.

Mogelijk moet je een specifiek configuratiebestand

aanpassen om problemen op te lossen. Dat kan op

de opdrachtregel met het programma nano. Maar

als het om een systeembestand gaat, heb je extra

gebruikersrechten nodig, en die krijg je met het pro-

gramma sudo. Om bijvoorbeeld een driver te ‘black-

listen’ waardoor de kernel die niet laadt, typ je sudo

nano /etc/modprobe.d/blacklist.conf in. Nadat je je

wachtwoord hebt ingegeven, krijg je de inhoud van het

bestand te zien en kun je dat aanpassen. Met Ctrl+O

sla je je wijzigingen op en met Ctrl+X sluit je nano weer

af. Let op: met sudo krijg je de rechten van de gebrui-

ker root (te vergelijken met Administrator in Windows).

Wees dus voorzichtig.

Software installeren gaat met het commando sudo

apt install <naam van softwarepakket > en ver-

wijderen doe je met sudo apt remove <naam van

softwarepakket >. Je computer rebooten gaat met de

opdracht sudo reboot en je computer uitschakelendoe je met sudo halt. Overigens krijg je in je deskto-

pomgeving toegang tot exact dezelfde opdrachten met

het programma Terminalvenster. Wil je meer infor-

matie over de opdrachtregel, lees dan eens de pagina

Using The Terminal (https://help.ubuntu.com/com-

munity/UsingTheTerminal) op de wiki van Ubuntu,

de moederdistributie van Linux Mint.

Installeer

software op de

opdrachtregel

met het pro-

gramma apt.

7/25/2019 pcm 06


Voor speakers waarop je muziek streamt via

Apples AirPlay-muziekprotocol moet je diep in

de buidel tasten. Maar wist je dat dat ook voor

een fractie van de prijs kan? In deze masterclass

configureren we een Raspberry Pi 2 zodat je er

AirPlay mee kunt ontvangen en sluiten we er

losse speakers op aan.


Je eigen AirPlay-speakers met de Raspberry Pi 2

Om AirPlay te kunnen gebruiken op een

Raspberry Pi heb je het besturingssysteem

Raspbian nodig. Heb je NOOBS gebruikt om

een ander besturingssysteem op je Pi te zetten, zoals

OpenELEC, dan is dat eenvoudig terug te draaien.

MUZIEK OP

ELKE PLEK

De packages

upgraden.


MASTERCLASSAirPlay op de Raspberry Pi 2

PuTTYIn deze masterclass maken we gebruik van PuTTY, een ssh-client

voor Windows, waarmee je verbinding kunt maken met de Pi en zo je

commando’s kunt uitvoeren. Dat is handig als je Pi bijvoorbeeld niet is

voorzien van een beeldscherm. PuTTY kun je downloaden van www.

chiark.greenend.org.uk . Om verbinding te maken met je Pi, geef je het

ip-adres op in het veld Host name en klik je op de knop Open. Vervol-

gens krijg je de vraag om de username en het password in te vullen. VoorRaspbian is de username pi en het wachtwoord raspberry, beide zonder

hoofdletters.

Met PuTTY kun je vanuit Windows eenvoudig verbinding maken met je Pi.

7/25/2019 pcm 06


49


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Stop de voeding van je Raspberry Pi 2 in een stopcon-

tact en houd onmiddellijk de Shift-toets ingedrukt om

het installatieprogramma opnieuw te openen.

Vervolgens update je de pakketinformatie van Rasp-

bian met het commando sudo apt-get update, zodat

je de nieuwste versies van alle software kunt downloa-

den. Daarna upgrade je alle software op de Pi met het

commando sudo apt-get upgrade naar de nieuwste

beschikbare versies. En je installeert een boel pakket-ten die je nodig hebt om hierna de AirPlay-software te

kunnen installeren:

sudo apt-get install autoconf libtool libdaemon-

dev libasound2-dev libpopt-dev avahi-daemon

libavahi-client-dev libssl-dev

Shairport Sync installerenOm audio naar onze Pi te streamen via het AirPlay-

protocol gebruiken we in deze masterclass de software

Shairport Sync (https://github.com/mikebrady/

shairport-sync). Download de broncode met de

opdracht git clone https://github.com/mikebrady/

shairport-sync.git, navigeer naar de gedownloadedirectory met cd shairport-sync, voer de opdracht

autoreconf -i -f uit en compileer de broncode met ./

configure --with-alsa --with-avahi --with-ssl=openssl

&& make. Tot slot installeer je de software met sudo

make install.

Start nu Shairport Sync met de opdracht shairport-sync -a RaspberryPlay -- -d hw:0 -t hardware -c PCM .

Vervang RaspberryPlay door een naam naar keuze en

zet die tussen aanhalingstekens als er een spatie in

voorkomt. Dat is de naam waaronder je Pi zichtbaar is

bij AirPlay-compatibele apparaten. Als je op je iPad of

iPhone het AirPlay-menu opent, zie je de Raspberry Pi

tussen de beschikbare apparaten staan om audio naar

te streamen. In iTunes kun je dan de Pi kiezen als je

op het icoontje naast de volumeregelaar klikt. En OS X

laat zelfs toe om je Pi als standaard audio-uitvoerap-

paraat te gebruiken via Systeemvoorkeuren, Geluid,

Uitvoer.

Audio testen en tweakenSluit speakers aan op je Pi en test het streamen eens.

Als je daarvoor de jackaansluiting van de Pi gebruikt,

zul je wel merken dat er vrij veel ruis op zit. Dat heeft

alles te maken met de kwaliteit van de audio van de

Raspberry Pi. Daarom raden we je ook aan om een

externe usb-geluidskaart te gebruiken. Hoe je die

installeert op je Raspberry Pi, lees je verderop. Het

audiovolume staat overigens standaard vrij laag in

Raspbian. Sluit Shairport Sync af met de toetsencom-

Hier kies je

de uitvoer voor

de standaard

audio in de Pi.

Met NOOBS

download je de

juiste distributie

voor je Rasp-

berry Pi.

Shairport

downloaden en

configureren.

7/25/2019 pcm 06


50 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

binatie Ctrl+C. Met de opdracht alsamixer open je de

volumeregelaar AlsaMixer. Met de pijltjestoetsen om-

hoog en omlaag pas je het volume aan. Ga niet boven

de 80%, want dan wordt het geluid sterk vervormd.

Met een druk op Esc sla je de instelling op.

Shairport Sync gebruiken Je hebt Shairport Sync geconfigureerd, maar standaard

wordt de software niet opgestart als je de Raspberry Pi

start. Dat is echter wel handig als je er geen omkijken

meer naar wilt hebben en meteen audio wilt kunnen

streamen zodra je de Pi opstart. Om het automatisch

te starten moet je het opstartscript gebruiken, en deze

aanpassen. Open het scriptbestand met het com-

mando sudo nano /etc/init.d/sharepoint-sync en

ga naar regel 66, die begint met start-stop-daemon--start en eindigt met -d || return 2. Voeg achter de

-d de volgende opties toe: -a RaspberryPlay -- -d hw:0

-t hardware -c PCM. Sla het bestand op met Ctrl+O en

sluit het af met Ctrl+C. Herstart nu je Pi en probeer nog

eens muziek te streamen naar je Pi.

Usb-geluidskaartAangezien de jackaansluiting van de Raspberry Pi

geen denderende geluidskwaliteit geeft, kiezen we

ervoor om gebruik te maken van een externe usb-

geluidskaart. Wij kozen voor de LogiLink TODO, die

standaard door Raspbian is ondersteund. Raspbian on-

dersteunt echter ook tal van andere usb-adapters; een

complete lijst van ondersteunde usb-geluidskaarten

vind je op de site van elinux.org (www.elinux.org/

RPi_VerifiedPeripherals#USB_Sound_Cards). Contro-

leer met de opdracht aplay -l of je geluidskaart wordt

herkend. Naast je card 0 (de interne audiohardware

van de Pi) krijg je een regel met card 1 te zien waarbij

USB Audio staat.

Belangrijk om te weten is dat de Pi voorrang geeft

aan zijn eigen audiohardware, waardoor je nogeven wat commando’s moet uitvoeren om ervoor te

zorgen dat je extern aangesloten usb-geluidskaart

als standaard wordt ingesteld. Dat doen je dan direct

voor alle audio op de Raspberry Pi. Open het confi-

guratiebestand van ALSA (TODO) met de opdracht

sudo nano /etc/modprobe.d/alsa-base.conf . Vind

de regel met options snd-usb-audio index=-2 en

vervang die door options snd-usb-audio nrpacks=1.

Het script

aanpassen

zodat Sairport

Sync automa-

tisch wordt

gestart met

de Pi.

Via de op-

dracht aplay – l

kun je zien wel-

ke geluidskaart

als standaard is

ingesteld.

Met Alsa-

Mixer kun je de

audio configu-

reren.

Betere audioDe ingebouwde geluidsuitvoer van de Raspberry Pi is niet van al te beste

kwaliteit. Gelukkig bestaan er heel wat oplossingen om daar iets aan te doen.

Het eenvoudigste is een usb-geluidskaart. Het voordeel daarvan is ook dat je

het in andere projecten kunt hergebruiken. Zelfs een goedkope usb-geluids-

kaart geeft al een merkbaar betere geluidskwaliteit. Daarnaast bestaat er

ook audiohardware die speciaal voor de Raspberry Pi is ontwor-

pen, zoals de HiFiBerry (www.hifiberry.com ),

die te koop is voor 40 euro: de DAC+-

versie heeft een analoge uitvoer en

de Digi+-versie een elektrische en

optische spdif-uitvoer.

Met de HiFiBerry kun je je Pi van een

externe audiokaart voorzien.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Sla het bestand op met de toetscombinatie Ctrl+O en

sluit nano af met Ctrl+X.

Alias zoeken

Voor de volgende stap moet je de alias van de usb-geluidskaart te weten komen. Voer de opdracht aplay

-L uit. Bij ons zien we in de uitvoer onder andere

front:CARD=Set,DEV=0. De alias is dan front:Set.

Maak dan een configuratiebestand voor asound aan

met het commando sudo nano /etc/asound.conf en

plaats daarin achtereenvolgens de regels (waarbij je

in de laatste regel in plaats van front:Set uiteraard de

juiste alias in jouw situatie gebruikt):

pcm.mmap0 {

type mmap_emul;

slave {

pcm “hw:0,0”;

}

}

pcm.!default front:Set

Volumemixer opzoekenNu moet je nog nakijken hoe de volumemixer van de

usb-geluidskaart heet. Bij de interne audio van de Pi

is dat PCM (Plus Code Modulation). Open nog eens

AlsaMixer om het geluidsvolume aan te passen en

kijk welke naam er onder het volumebalkje en achter

Item: staat. Bij onze LogiLink TODO is dat Head-

phone. Open opnieuw het opstartscript van Shairport

Sync met het commando sudo nano /etc/init.d/

shairport-sync en ga naar regel 66. Vervang daar -c

PCM door -c Headpone of de overeenkomstige naam

in jouw situatie. Reboot daarna je Pi en sluit je spea-

kers op de audio-uitvoer van de geluidskaart aan.

Stream opnieuw de audio van je Apple-apparaat naar

je Pi en geniet van de betere geluidskwaliteit.

Bij elke reboot van je Pi kan het zijn dat het vo-

lume weer lager wordt gezet. Gelukkig kun je dat in

AlsaMixer ook definitief instellen, zodat het volume

automatisch hoger wordt en ook blijft. Start AlsaMixer

en stel het volume in. Met de pijltjestoetsen naar links

en rechts kun je van audio-uitvoer veranderen en met

F6 kies je andere audioapparaten. Als je alles hebtingesteld, druk je op Esc om je instellingen op te slaan

en voer je daarna de opdracht sudo alsactl store 0 uit

om je instellingen definitief op te slaan. Na een reboot

blijft je volume nu zo hoog staan als je hebt ingesteld.

Meer optiesShairport Sync ondersteunt nog veel meer opties.

Bekijk de webpagina op GitHub (https://github.com/

mikebrady/shairport-sync) voor meer informatie.

Een interessante eigenschap van Shairport Sync is dathet altijd gesynchroniseerd blijft met de bron van de

audio en dus ook met andere apparaten waarnaar

dezelfde audio gestreamd wordt. Dat betekent dat

multiroom-audio eenvoudig mogelijk is: plaats ge-

woon in elke kamer een Pi die Shairport Sync draait.

Opzoeken

wat de naam

is van de volu-

memixer.

SpeakersAan je speakers kun je zo veel of zo weinig

geld uitgeven als je wilt. Voor een kleine

ruimte of incidenteel gebruik volstaan

zeker draagbare speakers die je al voor een

tientje vindt. Ook een bluetooth-speaker

is mogelijk, maar dat vereist wat extra

configuratie en biedt doo rgaans geen hoge

audiokwaliteit. Voor enkele tientjes heb je

al goede pc-speakers. Voor grotere ruimtes

heb je uiteraard wat meer vermogen nodig

en kijk je beter naar hifi-speakers.

Ook een bluetooth-speaker kun je aansluiten op

je Pi, maar dat vereist wel wat extra configuratie.

Hier zoek je

de alias van je

geluidskaart.

7/25/2019 pcm 06


Omdat we de Raspberry Pi veel

gebruiken om te schrijven en

e-mailen, besloten we om een ex-

perimentele versie van Chromium

te downloaden. Deze Pi-port van

Googles Chrome OS draait volle-

dig op de gelijknamige webbrow-

ser, waardoor je in feite alleen

toegang hebt tot online diensten

zoals Gmail, Google Drive en You-

Tube. Alle bestanden worden in

Googles clouddienst opgeslagen,

wat ideaal voor ons is. We hebben

immers niet veel ruimte op het

gebruikte micro-sd-kaartje. Het

installeren van Chromium op de Piwas een eitje. We staken de micro-

sd-kaart met een adapter in onze

MacBook, downloadden daarop

het compacte besturingssysteem

en installeerden de boel met

ApplePi Baker. Daarna hoefden we

alleen maar het kaartje weer in de

Een week werken met de Raspberry Pi 3; als

we heel eerlijk zijn, dan hebben we nog nooit

de proef op de som genomen. Dat moest ver-

anderen. We gingen een week de Raspberry Pi 3

gebruiken als onze hoofdcomputer. We doen daarin dit artikel verslag van. Hoe is het ons bevallen?

B A S T I A A N V R O E G O P

Een volwaardig alternatief voor een pc?

W e gebruiken de Pi 3

voor deze test zoals

hij wordt geleverd.

Het enige dat we eraan hebben

toegevoegd, is de officiële behui-

zing, een micro-sd-kaartje van 16

GB en een bijbehorende usb-adap-

ter, waardoor de totaalprijs op zo’n

75 euro uitkomt. Daarnaast hadden

we voor twee tientjes nog eens

twee extra micro-sd-kaartjes van 8

GB per stuk gekocht, voor het geval

dat dat nodig zou blijken te zijn. En

hoewel experts gebruikmaken van

zogeheten heatsinks om de Rasp-

berry-computer koel te houden en

tot het uiterste te pushen, willen wij

juist weten hoe het apparaatje op

zichzelf functioneert. Chromium installeren.


HARDWAREEen week met de Raspberry Pi 3

Pi te stoppen en de stroom aan te

sluiten.

TraagChromium startte meteen op,

maar bleek direct daarna eenontzettend traag besturingssys-

teem te zijn. Google heeft Chrome

OS ontwikkeld voor goedkopere

laptops, maar kennelijk is deze

Pi-port van het besturingssysteem

alsnog te zwaar voor het minicom-

putertje. Meer dan twee tabbla-DAG

1

EEN WEEK

MET DE PI 3

7/25/2019 pcm 06


53


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

DAG

2den tegelijk draaien bleek allastig, en het openen van zo’n

tabblad duurde minstens tien

seconden. Het was meteen al

duidelijk: dit houden we geen

week vol zo. We trokken de

sd-kaart weer uit de Pi, stopten

hem in de MacBook en instal-

leerden dit keer Raspbian. Deze

versie van het Linux-bestu-

ringssysteem Debian is speciaal

gemaakt voor de Pi, iets dat je

meteen merkt. Het openen van

de browser verloopt soepeler

en bijbehorende software is

superlicht, waardoor je bijvoor-

beeld op je dooie gemak een

tekstverwerker kunt gebruiken.

Bepaalde Google-diensten

draaiden alsnog slecht, dus

daar moesten we in de komen-

de week een oplossing voor

vinden. Maar we hadden in elk

geval een werkende computer.

Hoe bevalt het ons tot nu toe om

de Pi 3 als serieuze computer te

gebruiken? We kunnen het meteen

al verklappen: moeizaam. We

gebruiken de Raspberry Pi voorna-

melijk om artikelen te schrijven, iets

dat op zich wel aardig verliep. Maar

zodra er iets meer moest gebeuren,

bleef het kleine computertje al snel

hangen. Het opslaan van afbeel-

dingen duurde toch zeker een paar

seconden – gevolgd door nog meer

seconden als we ze bijvoorbeeld

aan een e-mail wilden toevoegen.

Een simpele tekstverwerker is

prima te gebruiken – het wordt

alleen een stuk lastiger zodra je met

geavanceerde webtools aan de slag

gaat. Zo hebben we een kwartier

gestaard naar het laadscherm van

zakelijke chatapplicatie Slack, die

simpelweg weigerde volledig te

starten. Gelukkig konden we wel

met collega’s mailen via Gmail,maar ook dat ging niet zonder hor-

ten of stoten. Het moge duidelijk

zijn: wil je meer dan alleen schrijven

of simpele websites bekijken, dan

moet je heel veel geduld hebben.

Specifieke browsersOok liepen we tijdens onze dag

schrijven tegen wat gekke complica-

ties aan die moesten worden opge-

lost. Google Drive werkt bijvoorbeeld

helemaal niet in de standaardbrow-

ser van Raspbian, waardoor we met

experimentele versies van Firefox

aan de slag moesten. Het open heb-

ben van meer dan twee tabbladen

bleek enigszins pijnlijk voor de Pi

– een best vervelende complicatie

als je nieuwsartikelen op basis van

bronnen moet schrijven.

Enige technische kennis is wel

een must. Hoewel we veel software

vanuit de instellingen konden instal-

leren, moesten we af en toe ook de

command-line erbij pakken. Je moet

dus weten wat een ‘sudo apt-get’eigenlijk is, wil je alles uit je mini-pc

kunnen halen. Dit voelde bij onze

tests niet aan als een computer die

je aan je moeder zou aanraden,

maar vooral nog als een bak voor de

meest fanatieke geeks.

ZenVoor sommige gebruikers zijn

dat allemaal bezwaren, maar als

we heel eerlijk zijn vonden we de

beperkingen soms best fijn. We

konden alleen maar onze opdrach-

ten voltooien door gericht te werk

te gaan: niet teveel vensters open,

niet te veel tegelijk proberen en

dus niet te vaak afgeleid raken.

Het zorgde ervoor dat we simpele

klussen sneller afmaakten. Er was

geen gezellige groepschat om door

afgeleid te worden – een chat op de

achtergrond draaien kon immers

het systeem laten bevriezen.

De standaard browser van Raspbian: Arora.

7/25/2019 pcm 06




OpenELEC voor de Raspberry Pi 3.

DAG

3Tijd om onze zorgen van de tweede

dag eens aan de tand te voelen.

Even een filmpje afspelen: dat is op

gewone computers een eitje, toch?

Dat viel bij onze eerste poging op

de Pi een klein beetje tegen. Rasp-

bian deed er vrij lang over om een

videobestand te openen en voor

bepaalde videoformaten moesten

we een speciale mediaspeler via

de command-line afspelen. Zelfs

onze oude smart-tv is sneller dan

dat, dus heel nuttig voelde dit niet.

Maar gelukkig is de Raspberry Pi 3

een verdraaid veelzijdig apparaat.

Kaartjes wisselenAan het begin van ons experiment

hadden we twee extra micro-sd-

kaartjes gekocht, waarvan we er

vandaag eindelijk eentje hebben

gebruikt. We pakten onze laptop

er bij en installeerden OpenELECop het kaartje. Dit is een speci-

ale versie van mediaspeler Kodi,

geport naar de Pi. Daarna was het

alleen maar een kwestie van de Pi

uitzetten en de sd-kaart vervangen,

zodat we met OpenELEC aan de

slag konden.

OpenELEC heeft de interface van

een mediaspeler, die je met behulp

van de hdmi-poort net zo mak-

kelijk op je tv aansluit. Dat is pri-

ma te doen ook, want door zijn

handzame formaat verplaats je

de minicomputer snel tussen je bureau en hd-televisies. Dat

je op zo’n doodsimpele wijze

tussen besturingssystemen

kunt wisselen lijkt wel de kracht

van de Pi. Het kleine apparaatje

is te zwak om alles vanuit één

besturingssysteem te doen,

maar door een goedkoop micro-

sd-kaartje erbij te kopen kun je

vaak al voor een tientje tussen

besturingssystemen schake-

len. Onze micro-sd-kaartje had

slechts 8 GB opslag, waarvan

een flink deel door OpenELEC in

beslag werd genomen. Onze be-

standen stonden gelukkig extern

opgeslagen. Door een externe

schijf aan te sluiten op de usb-

poort van de Raspberry Pi 3 en

OpenELEC de juiste mappen te

laten zien, werden al onze films

en series in de mediaspeler ge-

toond. Omdat je externe opslag

nodig hebt, stijgt de prijs voor

de Pi stiekem een beetje als jeer ook media mee wilt beheren.

Een externe harde schijf met

flink wat omslag kan je immers

al snel 100 euro kosten – maar

daarmee is de Pi 3 alsnog veel

goedkoper dan een andere

computer.

DAG

4

DAG

5

Hoewel we tegen de nodige beper-

kingen zijn aangelopen, verloopt ‘t

prima: we kunnen werken, kijken

films en series door snel van

micro-sd-kaart te wisselen en kun-

nen zonder problemen wat over

het internet surfen. Leuk, maar

we hebben nog niet het gevoel

dat we alles uit deze knutsel-pc

hebben getrokken. Hoog tijd om

daar verandering in te brengen.

We negeren daarom vandaag

de eerste les die we over onze

Raspberry Pi hadden geleerd: niet

teveel tegelijkertijd doen. Door

twee programma’s of processen

naast elkaar te laten lopen, wilden

we ontdekken hoe snel we de Pi

op zijn knieën konden krijgen.

Deze test beginnen we vrij simpel:

met twee browservensters. In

de één speelden we een lange

YouTube-video af (met Flash, om

hem extra zwaar te belasten),

terwijl we in de ander het internetgingen afstruinen. In eerste in-

stantie een moeizaam proces: een

stilstaande pagina met daarnaast

een YouTube-video werkt prima,

maar probeer vooral niet over die

pagina te scrollen. Op een bepaald

punt waren we minutenlang bezig

om de onderkant van een webpa-

gina te bereiken.

Op z’n knieënNaarmate we wat langer bezig

waren, liep de boel een stuk soe-

peler. Tijd om hoger in te zetten.

We wisselden de YouTube-video

om voor een terminalvenster,

waarmee we in één keer alle

wachtende programma-updates

installeerden. Tegelijkertijd speel-

den we Minecraft in een tweede

scherm. Of nou ja, spelen... de

game veranderde op flink wat

Onze opstelling van de Pi was tot

nu toe vrij eenvoudig: een hdmi-

beeldscherm, muis, toetsenbord en

een audiokabel voor twee luidspre-

kers. De bijgeleverde usb-adapter

is krachtig genoeg om al die

apparaten van energie te voorzien

en de Pi goed werkend te houden.

Maar hoeveel accessoires kan die

Pi nou eigenlijk precies van stroom

voorzien?

De Pi 3 heeft vier usb-poorten,

dus we besloten om de nog niet

gevulde twee aansluitingen maar

eens van gadgets te voorzien. In de

één staken we een externe harde

schijf en in de ander een grote

transistormicrofoon. Goed nieuws:

de Pi bleef gewoon werken. Pas

toen we een tweede externe schijf

aansloten – zonder eigen voedings-

bron – weigerde de knutselcompu-

ter om met deze schijf te verbinden.

Waarschijnlijk omdat hij niet genoeg

stroom kreeg om de externe harde

schijf draaiend te krijgen. Vier ap-

paraten werken dus, maar het kan

natuurlijk altijd nog moeilijker. We

pakten er daarom een usb-hub met

vier aansluitingen bij en staken die

in één van de poorten. Zo konden

we in totaal zeven apparaten met

de Raspberry Pi verbinden. We

staken er nog twee Xbox 360-con-

trollers en een HOTAS-joystick bij in

– en toen begon het apparaatje het

toch echt moeilijk te hebben. Hoe-

wel de Pi gewoon aanbleef, werden

deze apparaten niet herkend. En

dat terwijl ze het wel prima doen als

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Minecraft spelen en updates tegelijk

downloaden op de Raspberry Pi 3 gaat

wat moeizaam.

DAG

6

momentjes in een diavoorstelling.

Op momenten dat de update werd

gedownload liep het spel prima,

maar tijdens het installeren werd

er kennelijk net wat te veel van de

Pi gevraagd. Minecraft is ineens

een stuk minder leuk als je één

stuk erts per minuut kunt delven.

Daar lijkt de grens dus te liggen. Je

kunt bij een computer van 35 euro

niet een 3D-game spelen terwijl je

grote updates installeert, maar dat

is ook wel een beetje te verwach-

ten. Hoewel we bij onze tests wel

prima YouTube op de achtergrond

konden draaien bij het browsen,

liep de boel af en toe wel wat te

haperen.


je ze individueel aansluit.

Alleen met een adapterHet lijkt er dus op dat de Raspberry

Pi 3 prima zijn vier usb-poorten van

stroom kan voorzien maar als je

meer probeert, dan kun je rekenen

op problemen. Overigens geldt

dat alleen als je een losse stroom-

adapter gebruikt. We probeerden

heel even om de usb-poort van

onze monitor als stroombron te

Tijdens onze weekendtest willen

we de mini-pc op afstand gebrui-

ken. Zo kunnen we bijvoorbeeld

vanaf een smartphone bij onze

bestanden, of vanaf een laptop het

Pi-scherm bekijken. Daar gebrui-

ken we twee methodes voor: VNC

en SSH.

Bij VNC zouden we het gehele

scherm van Raspbian moeten

zien vanaf een andere computer

of smartphone. We hingen de

Pi alleen aan een stroomkabel,

pakten er een een MacBook bij en

startten de juiste VNC-software op

om te verbinden. Die verbinding

was zo gemaakt, maar daarna

ging het allemaal een stuk lastiger.

We zijn van VNC wel gewend dat

het beeldscherm wat schokkerig

is, maar bij de Pi waren er soms

wel vijf seconden nodig voordat

het scherm op de juiste manier

ververste. Met veel pijn en moeite

konden we uiteindelijk een mapje

met documenten openen om

deze tekst te proberen te schrij-

ven, maar na een tijdje besloten

we toch maar om iets anders te

proberen.

SSHSSH blijkt gelukkig een stuk beter

te werken. Vanuit de terminal van

onze Mac kunnen we verbinden

met Pi, die we op deze manier

met de command-line kunnen

bedienen. Van stotteringen of

gebruiken (handig, want dan heb

je geen adapter nodig), maar de

Pi weigerde dan om zichzelf in te

schakelen. We verwijderden steeds

meer apparaten om te zien waar de

grens ligt, maar de kleine computer

werkte pas weer toen we alleen een

toetsenbord hadden aangesloten.

Als je op alle usb-poorten een extern

apparaat aansluit, bestaat de kans dat de

Raspberry Pi 3 dat niet trekt.

7/25/2019 pcm 06


56 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Tot slotZouden we je het aanraden

om fulltime op de Pi over te

stappen? Nee, of tenminste niet

zomaar. Het idee van een kleine

computer voor een paar tientjes

is aanlokkelijk, maar er zijn te

veel dingen om rekening mee te

houden die je leven moeilijker

maken. Na een week verlangen

wij terug naar de mogelijkheid

om meer dan drie tabbladen in

een browser te openen zonder

dat de boel vastloopt. Dat is hoe

we in 2016 computers gebrui-

ken, maar dat is iets dat voorals-

nog onmogelijk is met de Pi.

DAG

7Het zal je als lezer van dit

dagboek vast zijn opgevallen:

hoewel zo’n week prima te doen

is, moet je wel bereid zijn om

flink wat in te leveren om op

een Pi te overleven. Als we zo

terugkijken op de afgelopen

zeven dagen, hebben we vooral

het volgende geleerd:

• Je moet gericht aan het werk

op een Pi 3. Te veel program-

ma’s tegelijk openzetten, zorgt

ervoor dat alles zeer traag loopt,

iets dat je koste wat kost moet

voorkomen.

• Hoe grafischer een program-

ma, hoe zwaarder de Pi het

heeft.

• Voor specifieke taken kun je het

beste specifieke besturingssyste-

men installeren.

• Bij simpele taken verbinden we

het liefst draadloos met de Pi via

SSH.

haperingen was geen sprake;

het beperkte grafische gedeelte

hiervan wordt immers door deMacBook geregeld. Oké, er is wat

technische kennis nodig om je

Pi op deze manier te bedienen.

Maar we hebben bijna een week

gewerkt op een Pi, dus hebben

genoeg interesse om wat simpele

Linux-commando’s te leren. Met

behulp van SSH kunnen we een

simpele tekstverwerker openen in

de terminal, waarin we dit artikel

konden afmaken. Dat voelt nog

steeds een beetje vreemd, want

we zitten op het moment van

schrijven op een laptop van meer

dan duizend euro, die draadloos

verbindt met een knutselcomputer

van 35 euro. Om op deze manier

in een oersimpele tekstverwerker

een stukje te schrijven.

RetropieHoe nutteloos dat ook klinkt:

er zijn genoeg situaties waarin

dit wel handig is. Zo hebben we

op ons laatste micro-sd-kaartje

bijvoorbeeld Retropie geïnstal-

leerd – een gaming-OS waarmee

je oude spellen kunt emuleren.

Toen we hiermee speelden, was

de Pi verbonden met een televisie.

Om het één en ander in te stellen

verbonden we een toetsenbord,

maar het bleek best een karwei

om steeds op de knieën voor de tv

commando’s in te tikken. Dat werd

allemaal een stuk makkelijker toen

we met SSH verbonden, zodat we

dezelfde handelingen vanachter

ons bureau konden invoeren.

Een beetje vreemd is het wel om via

een MacBook van meer dan duizend euro

verbinding te maken met een knutsel-

computer van 35 euro en daar in een

oersimpele tekstverwerker te werken.

7/25/2019 pcm 06


€ 9 ,9 5NU

HOE VAAK GOOGLE JIJ PER DAG?

HET GEMIDDELDE LIGT OP 10 KEER …

HOOG TIJD OM ZORGEN DAT JIJ NÓG SNELLER VINDT WAT JE ZOEKT.WORD EEN EXPERT MET GOOGLE MASTER

RESHIFTSTORE.NL/GOOGLE

BESTEL 'M OP

(OOK VERKRIJGBAAR IN DE WINKEL)

7/25/2019 pcm 06


58 W W W . P C M W E B . N L/ N R . 0 5 - M E I 2 0 1 6

LINUX NIEUWS

De complexiteit van het van

oorsprong Chinese bordspel

go is zo groot dat het tot begin

2016 heeft geduurd voor we

het exact aantal toegestane

go-posities op een 19 bij 19 bord

kenden: 208168199381979984

69947863334486277028652245

38845305484256394568209274

1961273801537852564845169

8519643907259916015628128

5460898883144271297153193-

17557736620397247064840935.

De benadering 2.081681994*

�10�^170 was al sinds 2006

bekend, dus het heeft tien jaargeduurd, voordat we het aantal

tot op het laatste cijfer nauw-

keurig kenden. John Tromp, die

al minstens 20 jaar onderzoek

doet naar de combinatoriek

van go, had pas begin dit jaar

toegang tot de benodigde

computerkracht. Het geopti-

maliseerde algoritme om het

aantal toegestane go-posities te

berekenen was echter al sinds

2000 bekend. Wie de berekening

wil verifiëren, heeft het liefst

de beschikking tot 15 TB snelle

opslagruimte, 8 tot 16 proces-

sorkernen en 192 GB RAM. En

enkele maanden geduld…

Meer informatie:

tromp.github.io/go/legal.html

Aantaltoegestanego-posi-ties exactbekend

Op de keper beschouwd staat er weinig specifiek Linux-nieuws in deze

editie van PCM, maar dat hebben we ruimschoots goedgemaakt met alle

andere Linux-artikelen in dit nummer. Toch we vinden het zeker de moeite

waard om deze nieuwtjes met je te delen. Wie weet wat Linux op de

achtergrond heeft meebepaald.


0.1 + 0.2 = 0.30000000000000004

We weten allemaal dat 0,1 + 0,2

gelijk aan 0,3 is. We verwachten

dus dat computers dat een-

voudige rekensommetje ook

correct kunnen maken. Helaas

werken computers niet met hettientallige, maar met het binaire

talstelsel. En terwijl 0,1 mooi uit

te drukken is in basis 10, is het

getal in basis 2 een repeterende

breuk. Als je dan sommen gaat

uitrekenen zoals 0,1 + 0,2, dan

krijg je in het binaire talstelsel

ergens een overblijfsel, dat tot

vreemde resultaten leidt als je

de som terug omzet naar het

decimale talstelsel. De website

0.30000000000000004.com geeft

een bondig overzicht van hoe

diverse programmeertalen met

deze som omgaan. De meesten

komen tot 0,30000000000000004

als resultaat, met een uitzonde-

ring, zoals Objective-C, dat van de

som 0,300000012 maakt.

In samenwerking met Linux Magazine

www.linuxmagazine.nl

Meer informatie:

http://0.30000000000000004.com/

http://stackoverflow.com/questi-

ons/588004/is-floating-point-math-

broken/588014#588014

7/25/2019 pcm 06


59W W W . P C M W E B . N L / N R . 0 5 - M E I 2 0 1 6

LINUX NIEUWS

Werkende V8-motor in karton

HTTP 451

Als je naar een webpagina surft

die niet bestaat, dan geeft de

webserver de statuscode HTTP

404 (“File Not Found”) terug. Een

melding die je waarschijnlijk

al vaak bent tegengekomen.

Een andere veel voorkomende

statuscode is HTTP 403 (“For-

bidden”), die aangeeft dat het

gevraagde bestand wel bestaat,

maar dat je er geen toegang tot

hebt. De Internet Engineering

Steering Group (IESG) heeft

eind 2015 een nieuwe status-code aangenomen: HTTP 451 of

“Unavailable For Legal Reasons”.

Hiermee geeft de webserver aan

dat de webpagina gecensureerd

wordt door de overheid, bij-

voorbeeld omdat de inhoud een

gevaar vormt voor de nationale

veiligheid of omdat ze een in-

breuk vormt op auteursrechten,

privacy of andere wetten. Het

getal 451 is een verwijzing naar

Fahrenheit 451, het dystopische

sciencefictionboek van Ray Brad-

bury, dat een wereld beschrijft

waarin boeken zijn verbannen

en kritische gedachten worden

onderdrukt. Overigens is 451

graden Fahrenheit ongeveer 233graden Celsius, de ontbrandings-

temperatuur van boekpapier.

Meer informatie:

www.451unavailable.org

De Nederlandse politie is een

proefproject gestart in samenwer-

king met Guard From Above, eenbedrijf dat roofvogels traint. Men

wil arenden trainen om ongewenste

drones uit de lucht te halen. In heel

wat situaties leveren drones een

veiligheidsrisico op. Zo is er een

geval bekend, waarbij een trauma-

helikopter wilde landen, maar dat

niet kon, omdat er een drone vloog.

In een ander geval was iemand met

een drone in de buurt van Schiphol

aan het spelen en bracht daardoor

het luchtverkeer in gevaar. Maar

ook mensen die op eigen houtje

een drone boven een menigte laten

Politie traint arenden om

drones uit de lucht te halenvliegen, om tijdens een evenement

mooie beelden te maken, leveren

een gevaar op. Het vinden van de pi-loot van een drone is bovendien niet

altijd even gemakkelijk, waardoor de

politie zocht naar een manier om de

drone zelf uit te schakelen. Daar ko-

men de speciaal getrainde arenden

om de hoek kijken. De vogel ziet de

drone als prooi, vliegt eropaf, grijpt

het ding beet en neemt het mee

naar een veilige plek op de grond.

Meer informatie:

www.politie.nl/nieuws/2016/

januari/31/wereldprimeur-politie-

zet-roofvogels-in-om-drones-uit-

te-schakelen.html

Ingenieur Aliaksei Zholner heeft

een minuscule V8-motor ontwor-

pen, die bijna volledig uit papier

is gemaakt. Hij heeft alleen eenbeetje plakband gebruikt om de

wrijving te verminderen. De motor

is zo klein dat hij in de plastic

capsule past, zoals die je in een

kindersurprise-ei vindt. Zholner

heeft maanden aan zijn motor

gewerkt en enkele video’s op You-

Tube gepubliceerd. Daar zie je hoe

de motor in elkaar steekt en hoe

Zholner er een papieren voertuig

mee laat rijden. De motor gebruiktuiteraard geen brandstof, maar de

lucht van een ballon, die je eerst

moet opblazen. Zholner heeft eer-

der al een V6-motor en V4-motor

gemaakt. We kijken al uit naar zijn

eerste gemotoriseerde papieren

vliegtuigjes…

7/25/2019 pcm 06


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

programmeren om een website te kunnen bouwen?

Ben je van plan een slim apparaat te bouwen en

die aan te sturen met een Raspberry Pi waarvoor je code wilt schrijven? Of wil je slimme oplossingen

programmeren om je huis mee te automatiseren. Er

zijn dus nogal wat keuzes. Leren programmeren is te

breed, als dat je insteek is, en loop je al snel tegen een

muur aan. Maak een keuze en kies een niche. Als je het

begin onder de knie hebt kun je altijd nog uitbreiden.

En dan de hamvraag: wáár kun je precies leren

programmeren? PCM zoekt het voor je uit.

RoboMindwww.robomind.net/nl

Wanneer je geïnteresseerd bent in programmeren

maar voordat je de eerste stap zet al bang bent dat het

allemaal te ingewikkeld is, dan is RoboMind een hele

goede site om te bezoeken. RoboMind is een Neder-

lands product (dat inmiddels tot ver over de grens suc-

cesvol is) en dat je leert om een robot te besturen. Dat

besturen gaat ver, want naast bewegen, kan de robot

bijvoorbeeld dingen op te pakken, en kun je de robot

leren om autonoom taken uit te voeren met behulp

van kunstmatige intelligentie. Het programmeren in

RoboMind doe je via software die je kunt downloaden

De grote techbedrijven willen dat iedereen leert programmeren. Om die reden is in2013 het initiatief Hour of Code opgericht, een actieweek waarin men code begrijpelijk

probeert te maken en jongeren probeert over te halen om zich te verdiepen in het

programmeren. De reden? Iedereen werkt met apparaten, protocollen, technieken en is

belangrijk dat we al die zaken leren aansturen, en niet alleen maar gebruiken. Dat geldt

natuurlijk niet alleen maar voor jongeren, iédereen kan leren programmeren.

M A R T I N G I J Z E M I J T E R

Iedereen kan het, maar waar moet je zijn?

V

oordat je je stort in de wereld van het

programmeren, is het belangrijk dat je

je realiseert dat programmeren een heelbreed begrip is. Daarbij hebben we het niet over

alle programmeertalen die je kunt leren (want

iedere programmeur heeft zo z’n eigen voorkeur),

maar vooral over wat je wilt gaan doen. Wil je leren

LERENPROGRAMMEREN


ACHTERGRONDLeren programmeren

Wat je moet weten voor je begintVrijwel iedereen duikt op dezelfde manier in de wereld van het leren

programmeren: met de wens om zo snel mogelijk resultaat te zien. Dat

is niet erg, zolang je maar onthoudt dat het eerste resultaat er snel kan

zijn, maar allesbehalve foutloos zal zijn. Je zult fouten gaan maken en

geen kleine. Het soort foutjes dat ervoor zorgt dat, bijvoorbeeld, een

applicatie die bijna helemaal af leek, helemaal opnieuw gebouwd moet

worden omdat er iets fundamenteel mis is met de broncode. Daarnaast

geldt voor programmeren wat ook geldt voor klussen in huis: je kunt je

suf lezen, maar het meeste leer je van de mouwen opstropen en aan de

slag gaan. Staar je dus niet blind op de theorie en zorg dat je tussen het

lezen door ook lekker aan de slag gaat. En tot slot: zorg dat je het af en

toe ook even los kunt laten. Wanneer je tegen problemen aanloopt kun

je soms zo gefrustreerd raken dat je de oplossing niet meer ziet. Laat het

liggen, ga iets anders doen. De kans is groot dat het antwoord je tijdens

het douchen ineens te binnenschiet.

7/25/2019 pcm 06


61



via de website en waarin je programmeert in de taal

ROBO. Sterk aan de site is dat je de robot bijvoorbeeld

eerst met een afstandsbediening kunt besturen, waar-

na de bijbehorende code gegenereerd wordt, zodat je

visueel kunt leren. De site biedt je vervolgens allerlei

handige lessen die je (tegen betaling) kunt volgen. Voor

de desktoplicentie betaal je 10 euro, voor een leerling-

account aan de RoboMind Academy betaal je 5 euro.

Voor het serieuze werk heb je aan RoboMind natuurlijk

niets, want de programmeertaal is specifiek voor dit

platform bedacht. Maar het geeft je wel een visuele

introductie tot programmeren, waarmee je eenvoudig

kunt ontdekken of code schrijven iets voor je is.

Code.orgwww.code.org

Nog even een instapsite, om de simpele reden dat dít

de officiële site is die wordt aangeraden door alle grote

techbedrijven voor iedereen die wil leren program-

meren. De site is gericht op kinderen, maar daarmee

absoluut niet kinderachtig. Wat fantastisch is aan

Code.org is dat het zogeheten gamification-principe

wordt toegepast, oftewel, zonder je direct in de ‘saaie’

wereld van code te storten, krijg je kleine uitdagingen

die je moet oplossen. Les 1 en 2 kun je als volwasseneoverslaan. Les drie laat je een zombie (uit het popu-

laire spel Plants versus Zombies) naar een zonnebloem

bewegen. Je sleept daarvoor blokken met acties op de

juiste plek. Daarbij wordt direct aangegeven of je de

blokken in de logische volgorde plaatst of dat er een

efficiëntere manier is om je doel te bereiken. Heb je

het doel bereikt? Dan wordt vervolgens automatisch

getoond welke code je hebt ‘geschreven’ in JavaScript.

Dezelfde insteek als RoboMind dus, maar dan met

code die je daadwerkelijk kunt gebruiken. Code.org is

overigens helemaal gratis.

Code Avengerswww.codeavengers.com

Ook Code Avengers maakt gebruik van Gamification,

en leert je op een speelse (maar niet kinderachtige)

manier omgaan met code. Slim is dat deze site je aan

het begin vraagt om jezelf te omschrijven. Ben je een

Web Designer, Web Developer, Python Developer of

Software Engineer, waarmee je dus aangeeft in wat

voor lessen je interesse hebt. Code Avengers biedt

lessen in html/css, JavaScript, Python en webdesign

(wederom css, maar nu met de nadruk op hoe je iets

grafisch kunt bereiken). De manier waarop de lessen

gepresenteerd worden is écht heel goed. Als je bijvoor-

beeld html wilt leren, laat de site is eerst tekst typen

in de editor, en witregels toevoegen. Die witregels

verschijnen vervolgens niet in het eindresultaat (en

een webbouwer weet waarom). Code Avengers laat je

bewust deze fout maken, zodat je leert wat er misgaat

en waarom. Wat ons betreft de allerbeste manier om

iets te leren. De site is informatief, biedt veel voorbeel-

den en neemt je écht aan de hand, of je nu html leert

of Python. Wanneer je dingen goed doet krijg je bad-

ges, hetgeen je stimuleert om door te gaan. Nadeel?


Code Aven-

gers gaat heel

goed om met

gamification en

leert je vooral

door je fouten

te laten maken.

RoboMind

is kinderlijk

eenvoudig, maar

wél een hele

fijne introductie

tot de wereld

van program-

meren.

Wat serieu-

zer, maar nog

altijd lekker

speels opgezet

is Code.org:

leren d.m.v.

uitdagingen.

7/25/2019 pcm 06


62 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Goedkoop is het allerminst, voor een les betaal je alsnel 35 euro.

Codecademywww.codeacademy.com

Zijn de eerste drie websites je allemaal wat te speels

en wil je graag gewoon theorie zien en die in praktijk

brengen, dan raden we je Codeacademy aan. Code-

academy biedt turorials op verschillende gebieden,

zoals html/css, JavaScript, jQuery, PHP, Python en

Ruby. De website geeft bij elke les netjes aan hoe lang

je ermee bezig zult zijn, wat voor niveau de les is en

wat je er uiteindelijk mee zult maken. Het ‘lesvenster’

is onderverdeeld in drie deelvensters, links de uitleg,

in het midden het codepaneel en rechts het gedeelte

waarin je ziet wat je code doet. Hoewel Codeacademy

ook gebruik maakt van badges om je te stimuleren,

ligt het instapniveau direct een stuk hoger. Je zult,

wanneer je bijvoorbeeld kiest voor Ruby (om appjes

mee te maken), direct leren over de drie datatypes

(cijfers, booleans en strings). Dat lijkt aanvankelijk wat

overweldigend, maar omdat de site je binnen drie

minuten zelf al iets laat doen met die code, voel je je

direct alsof je het in je hebt om The Matrix te opnieuw

te programmeren. Die skills laten uiteraard wel even

op zich wachten in de realiteit, maar stimulerend werkt

het wel. Codeacademy is Engelstalig en gratis, tenzij

je kiest voor de Pro Course (exclusieve content, een

persoonlijk leerplan en real-time support), dan betaal

je 20 dollar per maand.

Learn-Cwww.learn-c.org

De sites die we tot nu toe genoemd hebben zitten

behoorlijk gelikt in elkaar. De Interface is superstrak,en de sites zitten vol met stimulerende extraatjes

om ervoor te zorgen dat je gestimuleerd blijft. Dat

is natuurlijk prima, maar niet iedereen zit daarop te

wachten, simpelweg omdat niet iedereen gestimuleerd

Codeacademy

zet je snel aan

de bak, waar-

door je al snel

het gevoel hebt

dat je iets kunt.

Droge kost,

maar als je

daartegen kunt

leer je C in

moordtempo.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

hoeft te worden. Een site die dit soort zaken allemaal

achterwege laat is Learn-C, een site die je leert pro-

grammeren in, je raadt het al: C. Net als de hiervoor

genoemde sites bevat Learn-C een codevenster en

een resultaatvenster, zodat je direct kunt zien wat je

doet en wat het resultaat daarvan is. De lesstof zelf isechter verre van interactief of ook maar aantrekkelijk

gepresenteerd. Daar zeggen we nadrukkelijk bij: dat

geeft niet, het is alleen niet voor iedereen geschikt.

Ben je iemand die met droge stof goed kan leren, dan

raden we je deze site aan, omdat je, door de afwezig-

heid van ‘leukigheden’, misschien meer moeite hebt

aan het begin, maar daarna veel sneller aan de slag

gaat met geavanceerdere code. Voordeel: de site is

helemaal gratis, dus je kunt het zonder risico uitpro-

beren. Van dezelfde makers is er ook een site voor het

leren van Python, Java, Javascript, PHP, Shell en C# die

je allemaal via de navigatie aan de bovenkant van de

site kunt bereiken.

LearnToModwww.learntomod.com

Het kan natuurlijk ook zo zijn dat je helemaal niet

geïnteresseerd bent in zelf een game of een website

maken, maar dat je programmeerbehoeftes iets veel

specifiekers omvatten, zoals het programmeren van

Mods voor de populaire game Minecraft. Dat is niet

iets waar je je brood mee kunt verdienen (mods voor

Minecraft zijn namelijk gratis), maar het is wel een

mooie manier om op kleine schaal iets te leren pro-

grammeren dat een groot effect heeft (met mods kun je immers de hele game naar je hand zetten, en je kunt

ze ook delen met de rest van de community). Het leuke

van LearnToMod, is dat het de techniek van Code.org

(het werken met blokken) combineert met de bevredi-

ging van iets dat je hebt gemaakt daadwerkelijk in een

spel zien. En net als bij Code.org kun je naast de blok-

ken ook het achterliggende JavaScript zien, zodat je

er ook daadwerkelijk wat opsteekt op een manier die

je misschien later wél van pas komt bij andere zaken.

Het fijne van LearnToMod is dat de site je niet in het

diepe gooit. Wederom net als Code.org word je eerst

gepresenteerd met kleine puzzeltjes en uitdagingen,

met als verschil dat dit in een écht spel plaatsvindt,

en niet wordt getoond met behulp van een animatie.

LearnToMod is verslavend en leuk, met als bijkomend

voordeel dat het ook niet extreem duur is. Voor 30

dollar per jaar krijg je toegang tot de tutorials, én eeneigen privé Minecraft-server waarop je de mods met

één muisklik kunt installeren om ze te testen. Nadeel:

de site heeft geen Trial-modus, oftewel, je zult eerst

moeten betalen en daarna kun je pas gaan ontdekken

of het iets voor je is.

Udacity

www.udacity.comUdacity is verreweg de meest uitgebreide site in deze

lijst. Naast de reeds genoemde zaken als html/css,

Ruby, enzovoort, biedt deze site ook hele specifieke

cursussen om te leren werken met Big Data, algorit-

misch handelen en meer van dit soort geavanceerde

zaken die waarschijnlijk op dit moment nog een ver

van je bed-show zijn. Udacity is dan ook niet bedoeld

om wat aan te rommelen, deze site wil je echt zo snel

mogelijk van een leek veranderen in een programmee-

rexpert. Het is dan ook niet voor niets dat de cursus-

sen op Udacity zijn geschreven door grote bedrijven als

Google, Facebook, AT&T, enzovoort. Dat wil niet zeg-

gen dat je met basiskennis niet aan de slag kunt met

deze site, integendeel, echter, er wordt héél wat van je

verwacht. Zo zal de beginnerscursus die je de basis van

programmeren bijbrengt, je minstens 190 uur gaan

kosten. Het interessante is echter dat, omdat Udacity

samenwerkt met de grote tech-bedrijven, je jezelf voor

een specifieke functie kunt klaarstomen en uiteindelijk

ook bij een van de grote bedrijven aan de bak kunt

komen. Klinkt te mooi om waar te zijn? Dat is het niet,

maar je mag er diep voor in de buidel tasten. Er zijn

gratis cursussen (dit zijn de beginnerscursussen), maar

Program-

meren voor

Minecraft is

leuk, omdat je

het resultaat

direct ziet.

Udacity is

een serieuze

zaak. Peper-

duur, maar je

kunt er serieus

een baan mee

scoren.

7/25/2019 pcm 06


64 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

om een leerpad te volgen ben je al snel 200 dollar per

maand kwijt. Kortom: een goede site, maar alleen als je

bloedserieus bent, tijd én geld wilt investeren, en van

programmeren je beroep wilt maken.

Treehouse

www.teamtreehouse.comIn de basis lijkt Treehouse op veel van de sites die

we in dit artikel besproken hebben, maar de aanpak

is volledig anders. Want ook op deze site kun je je

tanden zetten in html, css, php, Ruby, enzovoort, maar

de site biedt je heel veel verschillende manieren om

dat te doen. Zo kun je het lesmateriaal tot je nemen

in tekstvorm, maar als je dat prettiger vindt, dan kun

je ook gewoon kiezen voor video. Daarnaast kun je

kiezen om één van de leerpaden te volgen die door de

onderwijzers is opgesteld, zodat je heel specifiek zo

snel mogelijk naar je doel kunt, zonder zaken te leren

waar je misschien helemaal geen behoefte aan hebt.

Ben je iemand die zich liever laat uitdagen, dan kun je

kiezen voor één van de vele Challenges die je in staat

stellen om je zojuist opgedane kennis in de praktijk

te brengen. Twijfel je of je kennis wel klopt? Dan kun

je kiezen voor een quiz om je kennis te toetsen. Tel

daarbij op het feit dat je badges kunt verdienen en dat

je je leergeschiedenis uitgebreid in kaart kunt brengen,

en je hebt, wat ons betreft de meest aantrekkelijke

site uit deze lijst voor het leren programmeren. En het

allermooiste? Je hoeft er niet eens de hoofdprijs voor

te betalen. 25 dollar per maand voor een basisaccount

en 50 dollar per maand voor een Pro-account (bonus-content, gratis seminars, de mogelijkheid om video’s

te downloaden etc), is natuurlijk niet weinig, maar

met de vaardigheden die je verwerft kun je een prima

boterham verdienen.

Programmeren voor kinderenMet uitzondering van RoboMind, zijn alle sites die we noemen in dit

artikel veel te ingewikkeld voor (jonge) kinderen en vrijwel allemaal

zijn de lessen in het Engels geschreven. Misschien wil je zelf niet leren

programmeren, maar wil je je zoon of dochter wel graag aansporen om

dit te doen. Verstandig, want programmeren zal voor de toekomstige

generatie een veel grotere rol gaan spelen dan ooit. Een fantastische

site voor kinderen is Scratch (https://scratch.mit.edu). Scratch is een

visuele programmeeromgeving die gericht is op het maken van spellen

en animaties. Een van de sterke punten van het platform is dat er totaal

geen code wordt gebruikt, waardoor het allemaal niet zo snel overwel-

digend wordt. Kinderen kiezen commando’s die ze met elkaar kunnen

verbinden, om op die manier dingen op het scherm te laten gebeuren en

te delen met de community. Klein minpuntje: de site is Nederlands, maar

sommige delen zijn onvertaald gebleven, dus wat hulp van een ouder

kan absoluut geen kwaad.

De meest

uitgebreide en

veelzijdige site

in deze lijst.

Leuk, leerzaam,

uitdagend en

niet peperduur.

7/25/2019 pcm 06


€ 9 ,9 5NU

RESHIFTSTORE.NL/WINDOWS10OF BESTEL 'M OP

ZO WORDT JOUW

WINDOWS 10 OPTIMAALSNELLER, SCHONER

EN STABIELER!

NU TE KOOP IN DE WINKEL!

7/25/2019 pcm 06



THE BATTLESamsung vs Crucial

SAMSUNG850 EVOVS CRUCIALBX200

Samsung domineert de ssd-markt al enige tijd

met zijn midrange modellen in de 840-, 840

Evo- en 850 Evo-series. De Koreaanse fabri-

kant stapte als eerste over op TLC-geheugen

(triple level cell), waarmee er per geheugen-

cel drie bits kunnen worden opgeslagen. Ditwaren er twee in het destijds gebruikelijke

MLC-geheugen (multi level cell). Dit drukte de

productiekosten en stelde Samsung in staat om

zijn TLC-ssd’s tegen een relatief scherpe prijs

aan te bieden. Tegenwoordig hebben andere

fabrikanten de prijzen echter dusdanig omlaag

gedreven, dat de 850 Evo 500 GB met een ge-

middelde prijs van 168 euro aan de dure kant

is.De gegarandeerde schrijfcapaciteit (Total

Bytes Written) van de 850 Evo 500 GB is 150 TB.

Mocht de ssd binnen de garantieperiode van 5

jaar kapotgaan doordat hij te veel beschreven

is, dan zal Samsung hem alleen vervangen als

de TBW niet is overschreden. In de praktijk

blijkt overigens uit tests dat de aangegeven

schrijfcapaciteit bijzonder conservatief is endat ssd’s met gemak een veelvoud hiervan

aankunnen. Met de prestaties zit het goed. De

sequentiële snelheid is hoog, maar tegelijker-

tijd is er in de ‘real world’ PCMark 7 en 8 tests

maar weinig verschil te zien tussen de 850 Evo

en goedkopere modellen. Wel doet de 850 Evo

het dan weer aanzienlijk beter in continutests,

maar dat is vooral van belang voor workstation-

doeleinden. Een leuk extraatje is wel dat de 850

Evo encryptie ondersteunt.

Samsung 850 Evo 500GB

Een ssd doet wonderen voor de prestaties van een computer of lap-

top, zelfs als het systeem al wat ouder is. Maar hoeveel prestatiever-

schil zit er tussen de goedkopere en duurdere modellen? In dit artikel

zetten we twee ssd’s tegenover elkaar: een midrange Samsung 850

Evo 500 GB en een budget Crucial BX200 480 GB.F A R Z I N P A R H A M

7/25/2019 pcm 06



THE BATTLESamsung vs Crucial

De BX200 is Crucials eerste ssd die is geba-

seerd op het eerder genoemde TLC-geheugen.

Met de voorganger van dit product, de BX100,

richtte Crucial zich voornamelijk op een goede

prijs/kwaliteitverhouding. De BX100 werd door

zijn redelijke prestaties en vriendelijke prijs eenvan de populairdere ssd’s. De BX200 is jammer

genoeg iets langzamer dan de BX100, hoewel

deze prestatie-achteruitgang een stuk kleiner is

bij schijven met een hogere capaciteit. Belang-

rijker is echter de gunstige prijs van de BX200.

Hij is niet alleen goedkoper dan midrange ssd’s

zoals de 850 Evo, maar ook goedkoper dan an-

dere budget-ssd’s, zoals de OCZ Trion 150. Voor

de BX200 480 GB betaal je gemiddeld 129 euro,

waarmee deze ssd een van de laagste prijzen

per gigabyte heeft.

De schrijfcapaciteit van de BX200 480 GB is

72 TB, met een garantieperiode van 3 jaar.

Ook hierbij geldt dat dit een erg conservatieve

waarde is en dat het in de praktijk vrijwel niet

voorkomt dat een ssd defect raakt doordathij te vaak is beschreven – zoveel schrijft de

gemiddelde gebruiker niet naar de schijf.

Qua prestaties doet de BX200 480 GB het

redelijk. De sequentiële snelheden zijn wat

lager dan die van duurdere ssd’s, maar in de

belangrijke real world PCMark 7 en 8 bench-

marks presteert hij bijna even goed. In de con-

tinutest doet hij het dan weer een stuk slechter,

waardoor hij voor workstation-doeleinden geen

aanrader is.

Crucial BX200 480GB

7/25/2019 pcm 06



THE BATTLESamsung vs Microsoft

ConclusieKijkend naar de Crucial BX200 480GB en de

Samsung 850 Evo 500 GB, vinden we de BX200

de betere keuze vanwege zijn goede prijs/

prestatieverhouding. Weliswaar is de 850 Evo

500 GB sneller, maar de real world benchmarks

laten een minimaal verschil zien en daarom

zal dit in de praktijk vrijwel nooit merkbaar

zijn. Ditzelfde geldt niet voor het prijsverschil,

aangezien de 850 Evo 500 GB gemiddeld ruim

30% duurder is.

Aan de andere kant zijn de prestatieverschillen

tussen een harde schijf en zelfs de langzaamste

ssd enorm. Er zijn verschillende doeleinden

waarvoor een duurdere ssd wél veel positief

verschil kan uitmaken, zoals enorme databases

en fileservers, maar we gaan in The Battle uit

van de gemiddelde gebruiker. Voor hem of

haar is het voornamelijk zaak om een eventuele

opstart-harde schijf te vervangen door een ssd.

Een relatief zachte prijs maakt dit des te aan-

trekkelijker.

Specificaties Samsung 850 Evo 500GBCrucial BX200 480GB

Gemiddelde prijs € 129,- € 168,-

Gemiddelde prijs per gigabyte € 0,27 € 0,34

Opgegeven capaciteit 480 GB 500 GB

Fabrieksgarantie 3 jaar 5 jaar

Schrijfcapaciteit (TBW) 72 TB 150 TB

Prestatiescore 78 103

Ondersteunt encryptie

Atto - Read - QD 4 - 1 MB 554 MB/sec 549 MB/sec

Atto - Write - QD 4 - 1 MB 481 MB/sec 530 MB/sec

Continutest (21-30 min.) 65 MB/sec 118 MB/sec

PCMark 7 - Storage totaalscore 5355 5593

PCMark 8 - Storage score 4917 4981

7/25/2019 pcm 06



en minuscuul vergeleken met deiPhone 6s Plus van 5,5 inch. Aan de

binnenkant zitten dan wel dezelfde

specificaties als die laatste (dus

dezelfde snelle processor, ca-

mera en werkgeheugen), maar het

uiterlijk is identiek aan de eerdere

kleine telefoons. Het toestel heeft

dezelfde roze-gouden achterkant,

dezelfde speakers aan de onder-

kant, dezelfde platte camera en

dezelfde volumeknoppen. Eigenlijk

is er weinig reden om aan te nemen

dat dit een ander toestel is dan

een oude iPhone 5. Als het uiterlijk

van een toestel je niet uitmaakt, is

dat geen probleem, maar omdat

de iPhone toch ook een beetje een

statussymbool is, voelt de SE wel

een beetje achterhaald.

PremiumDoor de stevige randen en de me-

talen achterkant voelt het toestel

vertraagde of haperde, zelfs als je

zware games draait. Daar komt nog

eens de bijzonder fijne prijs van

de iPhone SE bij. Die kost namelijk

slechts 479 euro, een heel stuk min-

der dan de grotere iPhone 6S die

639 euro kost. Als je dus op zoek

bent naar een relatief goedkope

maar erg goede telefoon, en je het

niet erg vindt dat je niet het hipste

nieuwe model hebt, dan zit je met

de iPhone SE erg goed.

echter wel stevig aan, en de kleine

maat maakt dat hij stevig in je hand

ligt. Daar komt bij dat de SE razend-

snel is. De telefoon heeft dezelfde

specificaties als de iPhone S6, dus jehebt dezelfde snelle A9-processor

en het werkgeheugen van de

eerdere telefoon (2 GB ten opzichte

van 1 GB in de iPhone 5). Daarnaast

is de accu een stukje groter (1,645

mAh in plaats van 1,500 mAh), maar

dat is niet de enige reden dat de SE

een heel stuk langer meegaat op

een gemiddelde dag. Dat heeft ook

te maken met het kleinere display,

wat een ietwat teleurstellende 1334

x 750-resolutie heeft (we hadden op

wat hogers gehoopt).

Geen vertragingAls je dacht dat de snelle A9-

processor tot z’n recht kwam in de

iPhone 6s, sta je er helemaal van

te kijken hoe snel SE is. Misschien

is het de grootte van het apparaat

dat het extra snel aanvoelt, maar

we merkten geen moment dat

de SE ook maar een klein beetje

Apple spreekt met de iPhoneSE een markt aan die maar

op weinig andere plekken

terecht kan. De trend in smart-

phoneland is tegenwoordig na-

melijk dat alles maar groter moet.

Modellen als de Samsung Galaxy

S6 en S7 zijn met hun 5,5 inch veel

groter, net als toptoestellen van LG

of Huawei. Wil je een kleiner toestel,

dan kom je eigenlijk alleen maar

uit op modellen met minder goede

specificaties, zoals de Galaxy A-serie

van Samsung of de G-Mini-serie van

LG. Maar een kleine telefoon met

high-end-specificaties? Die is vrijwel

nergens meer te vinden.

Klein maar fijnTot de iPhone SE om de hoek kwam

kijken. De iPhone SE heeft net als

de iPhone 5 en 5s een scherm van

4 inch, kleiner dus dan het 5 inch

scherm van de huidige iPhone 6s

Apple iPhone SE

www.apple.com

Prijs: € 479,-

Score

Pluspunten

• Lange accuduur

• Razendsnel

• Goede camera

Minpunten

• Voor sommige gebruikers te klein

• Schermresolutie niet erg hoog

iPhone SE

OPVALLENDGOEDEPRESTATIES

We willen geen grote smartphones meer. In een

paar jaar tijd zijn we van kleine handzame mobiele

telefoons naar phablets van 5,5 inch gegaan,

maar daar beginnen we collectief weer vanaf te

stappen. Tenminste, als we op de populariteit van

de iPhone SE afgaan.

T I J S H O F M A N S

HANDS-ONiPhone SE

7/25/2019 pcm 06


REVIEWStartech.com usb 3.0 docking station


duplex gigabit ethernet-poort. Er zit

ook een Kensington-veiligheidsslotop en een tuimelschakelaar om het

dock in en uit te schakelen. Rechts

opzij is er een vrouwelijke usb 3.0

type-A poort. Deze heeft een snel-

laadfunctie die ook werkt wanneer

er geen laptop aangesloten is, op

voorwaarde uiteraard dat de dock

zelf in het stopcontact zit. Alle usb

3.0-poorten bieden ondersteuning

voor uasp (usb attached scsi), zodat

aangesloten externe usb-schijven

die dit ook ondersteunen sneller

werken. Rechts opzij vinden we

verder een 3,5 mm audio-jack van

het trrs (tip ring ring sleeve)-type.

Dat betekent dat je er een (stereo-)

koptelefoon of actieve luidspreker,

maar ook een microfoon op kunt

aansluiten. Aan de rechterkant is

er ook nog een tiptoets waarmee

je schakelt tussen twee hosts

ofwel twee aangesloten laptops.

Op deze dock kun je één of twee

flash-drive van 13 MB met daarop

de PC Linq 5 usb-bestandstransfer-

software van het Taiwanese bedrijf

Prolific Technology voor zowel Win-

dows als Mac OS, zodat je die direct

kunt installeren. Daarmee kun je

bestanden uitwisselen tussen twee

aangesloten laptops tegen usb

3.0-snelheid. Een laptop met usb

3.0 samen met eentje met usb 2.0

gebruiken, leverde geen problemen

op, al gebeurt de bestandstransfer

dan natuurlijk op usb 2.0-snelheid.

ConclusieDe StarTech.com USB3DDOCKFT

usb 3.0-dock is een handige manier

om twee laptops onderling te

verbinden en met dezelfde hard-

ware te gebruiken. Het systeem

werkt vlot en probleemloos.

monitors aansluiten. 4K-video met

30 fps wordt ondersteund via deDisplayPort met één scherm. De

hdmi-poort biedt met één scherm

een maximale resolutie van 2560

x 1440 pixels. Sluit je op elke poort

een scherm aan (dual-monitor) dan

bedraagt de maximale resolutie

voor elk scherm 2048 x 1152 pixels.

Uiteraard worden ook lagere reso-

luties ondersteund.

DisplayLinkIntern gebruikt deze dock een

DisplayLink DL-5900 chipset voor de

monitor-, lan- en audio-functies en

een VLI VLI81-chipset voor de usb

3.0-hub. Usb 3.0-hostkabels worden

meegeleverd en recente besturings-

systemen hebben de benodigde

drivers al aan boord. Je vindt de

Displaylink-drivers echter ook bij

StarTech.com: ze zijn beschikbaar

voor Windows, Mac OS en Linux

Ubuntu. Het dock bevat een kleine

S

tarTech.com is een van

oorsprong Canadees bedrijfdat vooral gespecialiseerde

en lastiger te vinden connectivi-

teitsproducten voor computers ver-

koopt. Het USB3DDOCKFT Docking

Station for Two Laptops dat we hier

bespreken kun je omschrijven als

een combinatie van een kvm-switch

en een traditioneel docking station.

Met deze dock kun je op dezelfde

werkplek tot twee laptops tegelij-

kertijd gebruiken, maar het werkt

uiteraard ook met één laptop. Het

is een vrij breed, maar smal en licht

kastje gemaakt van zilverkleurig en

zwart kunststof dat gevoed wordt

door een externe voeding. Alle

aansluitingen zitten aan de achter-

kant en rechterkant. Achterop is er

één 20-polige DisplayPort en één

9-polige hdmi-videouitgang. Daar-

naast zijn er vier vrouwelijke usb 3.0

type-A poorten en twee vrouwelijke

usb 3.0 type-B poorten en één full-

Met de Startech.com USB3DDOCKFT usb 3.0-dock creëer je een dual-laptop

werkstation dat twee schermen en tot vijf randapparaten kan delen, zowel

onder Windows als onder Mac OS.

J O Z E F S C H I L D E R M A N S

StarTech.com usb 3.0 dual

docking station

www.startech.com

Prijs: € 352,79

Score

Pluspunten

• Veel aansluitmogelijkheden

• Eenvoudig delen

• Compact

Minpunten• Duur

RAND-APPARATUUREN BESTANDENDELEN

StarTech.com usb 3.0 dual docking station

7/25/2019 pcm 06


REVIEWmydlink Home Smart Security Kit


(Android) of de App Store (Apple).

Voordat je de app kunt gebruiken,

dien je een mydlink-account aan

te maken. Daarna voeg je nieuweapparatuur toe door eenvoudigweg

de qr-code op het kaartje met

de app te scannen. De ronde,

ivoorkleurige mydlink Home Con-

nected Home Hub (DCH-G020) is

het hart van het systeem dat alle

producten met elkaar verbindt. De

hub ondersteunt twee draadloze

standaarden: het bekende wifi

en het domoticaprotocol Z-Wave.

Z-Wave werkt in de 900 MHz-fre-

quentieband en interfereert dus

niet met wifi of bluetooth. Z-Wave

verbruikt ook veel minder stroom

dan wifi of bluetooth. Daardoor

gaat de verwisselbare batterij van

de deur/raamsensor bijvoorbeeld

tot twee jaar mee.

Mydlink Home-appDe app toont in zijn startscherm

alle gekoppelde mydlink Home-

apparaten. Heb je veel dergelijke

systeem modulair kunt uitbreiden

en dat alles met dezelfde interface

bediend wordt. We missen in de

app een mogelijkheid om een

algemeen tijdschema in te stellen

voor gedefinieerde acties, in plaats

van een schema per apparaat te

moeten definiëren, wat tijdroven-

der werkt.

apparaten dan kun je ze samenvoe-

gen in verschillende groepen die

je elk een eigen naam, pictogram

en achtergrondkleur geeft. In deapp definieer je acties die worden

uitgevoerd bij bepaalde triggers.

Bijvoorbeeld als detector A een

beweging detecteert, schakel dan

plug B in (en de daarop aangeslo-

ten lamp), of stuur een e-mail, of

stuur mij een melding, of schakel de

sirene in of doe dit allemaal tegelijk.

In het actiescherm configureer je

echter niet een eventuele planning:

dat moet je bij elk apparaat apart

doen, voor zover van toepassing.

Het zou interessant zijn mocht

D-Link op termijn een algemene ac-

tieplanning aan de app toevoegen

die voor alle geconfigureerde acties

tegelijk geldt.

ConclusieD-Link mydlink Home is een

gebruiksvriendelijk app-gestuurd

systeem voor bewaking en autom-

atisering. Interessant is dat je dit

Het D-Link mydlink

Home-assortiment bevat

drie productcategorieën

die allemaal samenwerken enbediend kunnen worden met één

en dezelfde mydlink Home-app

voor smartphone en tablet: Music

Everywhere (multimedia), Domotica

(home automation) en beveiliging.

De beveiligingsproducten in het

mydlink Home-assortiment zijn

afzonderlijk verkrijgbaar of in de

vorm van een starterkit met daarin

een Connected Home Hub, een

Monitor HD-camera, een Sirene

en een Deur/Raam Sensor. Deze

bundel hebben wij getest, samen

met twee van de apart verkrijgbare

producten, namelijk een smart plug

en een kleine wifi-bewegingsdetec-

tor. Als je de verpakking opent, zie

je direct een geel uitroepteken, de

tekst Start Here en een pijl die naar

een klein kaartje wijst. Via picto-

grammen word je duidelijk gemaakt

dat je eerst de mydlink Home-app

moet downloaden uit Google Play

Het mydlink Home-assortiment van D-Link bestaat uit apparaten,

sensoren en apps waarmee je je huis kunt automatiseren, monitoren,

beheren en instellen. Met de nieuwe Home Smart Security Kit DCH-

107KT beveilig je je huis met enkele eenvoudige stappen.


D-Link mydlink Home Smart

Security Kit (DCH-107KT)

www.dlink.com

Prijs: € 292,89

Score

Pluspunten

• Ruime keuze aan sensoren

• Gebruiksvriendelijke installatie

Minpunten

• Gebrek aan gedetailleerde

documentatie

THUIS BE-

WAKEN METDRAADLOZESENSOREN

D-Link mydlink Home Smart Security Kit

7/25/2019 pcm 06



HANDS-ONMicrosoft Lumia 650

aan en ligt hij goed in de hand. De

batterij heeft een vermogen van

2.000 mAh. Niet bepaald een uit-

blinker in vergelijking met andere

smartphones, maar laat je hierdoor

niet misleiden. De Lumia 650 gaat

makkelijk een hele werkdag mee,

ook als je geregeld surft op inter-

net, foto’s schiet, e-mails verstuurt,

het laatste nieuws volgt en berich-

ten verstuurt. De smartphone biedt

geen ondersteuning voor draad-

loos opladen of quick charge.

Spetterende kleurenEen opvallende upgrade die deze

telefoon ook heeft gekregen, is het

5 inch oled-scherm. Dat is iets dat je

niet direct verwacht bij een smart-

phone in deze prijsklasse. Er is wel

werkgeheugen geplaatst, de opslag

is 16 GB maar kan nog worden uit-

gebreid met maximaal 200 GB via

een micro-sd-kaartje. We hebben

de prestaties van deze smartphone

vergeleken met Microsofts vorige

model, de Lumia 640. We maak-

ten daarvoor gebruik van drie

benchmarks: AnTuTu, MultiBench

en PhoneMark. De belangrijkste

conclusie is dat de Lumia 650 op

de meeste tests hoger scoort dan

zijn voorganger. Het gaat hierbij

niet om enorme verschillen, maar

ze zijn wel aanwezig. In de praktijk

vallen de prestaties echter wat

tegen. Of je nu een app opent, een

website bezoekt of even Facebook

checkt, bijna altijd verschijnt er een

laadanimatie in beeld.

gekozen voor een lagere resolutie

van slechts 720 bij 1280 pixels,

maar door de mooie kleuren die

het scherm weergeeft en de hoge

pixeldichtheid van 297 ppi heb je

dat eigenlijk niet in de gaten. Verder

is het toestel voorzien van de zoge-

heten ClearBlack-technologie, waar-

door zwart eruit ziet als pikzwart en

het contrast erg hoog is. Door deze

functie is het scherm ook in helder

(zon)licht goed te zien.

PrestatiesOp papier heeft de Lumia 650

niet de beste specificaties en dat

merk je in het dagelijkse gebruik.

Onder de motorkap heeft Micro-

soft een Qualcomm Snapdragon

212 quadcore-processor en 1 GB

Het eerste dat opvalt aan

de Lumia 650 is zijn

design, want dat wijkt

behoorlijk af van wat ik van de

Lumia-toestellen gewend ben. Zo

is hij voorzien van een metalen

frame rondom de behuizing, waar-

door het toestel een stuk solider

aanvoelt dan zijn voorgangers. Net

als alle Lumia-smartphones is de

achterzijde voorzien van een back

panel van polycarbonaat. Deze is

eenvoudig los te maken zodat je de

accu, nano-simkaart en het micro-

sd-kaartje kunt plaatsen. De Lumia

650 heeft een dikte van 6,9 mil-

limeter en weegt slechts 122 gram.

Dat zie en voel je onmiddellijk: hij

is echt vederlicht. Ondanks zijn

formaat voelt hij bijzonder compact

De Lumia 650 is de vierde smartphone van

Microsoft die op Windows 10 Mobile draait.

Met deze telefoon richt het bedrijf zich vooral

op mensen in het bedrijfsleven die niet de

hoofdprijs willen betalen. Maar is de Lumia 650

ook een degelijke telefoon?

A N T O N M O U S

Microsoft Lumia 650

PRACHTIGEEN SLANKE

SMARTPHONE

7/25/2019 pcm 06


HANDS-ONMicrosoft Lumia 650


Onder goed belichte omstandig-

heden zien de geschoten foto’s er

goed uit. Kleuren ogen natuurge-

trouw en het niveau van de details

is prima. Scherpstellen doet de

camera verrassend snel en ook

biedt hij tal van instellingen zoals

ISO-waarden, witbalans, sluiter-

tijd en helderheid. Automatische

beeldstabilisatie ontbreekt, maar

daar is niet zoveel van te merken.

De maximale foto- en videoresolu-

tie is 720 p. In donkere situaties is

de kwaliteit van de foto’s en video’s

uiteraard minder, maar we hebben

erger gezien. Ook valt het ons op

dat de autofocus onder dergelijke

omstandigheden soms wat trager

reageert, of zelfs helemaal de kluts

kwijt leek te zijn. De kwaliteit van

Zelfs als je op een zoekvenster tikt

duurt het even voordat het toet-

senbord in beeld verschijnt.

De Lumia 650 wordt standaard

geleverd met de volledige Micro-

soft Office-suite. Maar doordat

een krachtige cpu ontbreekt,

ondersteunt het toestel geen Con-

tinuum. Van een smartphone die

Microsoft profileert als toestel voor

de zakelijke markt zou je dit wel

verwachten. Ook de beveiligings-

functie Windows Hello – voor het

ontgrendelen van je telefoon via

gezichtsherkenning, vingerafdruk

of iris – ontbreekt.

Camera’s

We zijn te spreken over de inge-

bouwde camera van 8 megapixel.

Microsoft Lumia 650

www.microsoft.com/lumia

Prijs: € 229,-

Score

Pluspunten

• Premium design en metalen frame

• OLED-scherm

• Uitbreidbaar geheugen

• Prima foto’s

Minpunten

• Windows 10 Mobile draait niet soepel

• Geen ondersteuning voor

Continuum en Windows Hello

• Beperkt aantal beschikbare apps

de 5 megapixel front-camera is ok,

maar meer ook niet. Korreligheid

en bewegingsonscherpte liggen al

gauw op de loer.

Conclusie

Van alle Lumia-smartphones die

PCM heeft getest, heeft de Lumia

650 in onze ogen het beste design.

Het metalen frame geeft het een

premium uiterlijk en gevoel. Ook

weet Microsoft ons op een aange-

name manier te verrassen door de

Lumia 650 met een oled-scherm

uit te rusten. Andere pluspunten

zijn de camera, waarmee je over-

dag prima foto’s schiet, en het 16

GB interne geheugen; twee keer zo

veel opslagcapaciteit in vergelij-

king met de Lumia 550, 640 en

640 XL. De prestaties vallen jam-

mer genoeg enigszins tegen, die

zorgen ervoor dat applicaties niet

optimaal draaien. Zelfs de meest

basale acties, zoals het openen

van apps of het uitvoeren van een

zoekopdracht, kost de Lumia 650

de nodige moeite. Voor alledaagse

zaken als e-mailen, whatsappen,sms’en en bellen is de Snapdragon

212 krachtig genoeg. Als je daaren-

tegen veel online bent of zo nu en

dan een spelletje wilt spelen, dan

merk je dat de processor tekort

schiet. We hadden graag gezien

dat Microsoft voor een krachtigere

chipset had gekozen, zoals de

Snapdragon 617. Deze processor

wordt vaker toegepast bij toestel-

len die tot het middensegment

behoren (bijvoorbeeld de HTC

One A9 of de Alcatel OneTouch

Idol 4). Die cpu is namelijk niet al-

leen krachtiger maar ondersteunt

bovendien ook Continuum. Zeker

wat dat laatste betreft is het jam-

mer dat Microsoft niet voor die

processor heeft gekozen, gezien

Microsoft deze Luma 650 promoot

als ‘jouw mobiele kantoor’. Voor

wie niet al te hoge eisen stelt aan

de prestaties van zijn smartphone,

een beperkt budget heeft en over

de nieuwste versie van Microsofts

besturingssysteem wil beschikken,

is de Lumia 650 echter een serieus

alternatief. Maar voor wie meer

uit zijn Windows-smartphone wil

halen en hiervoor niet de hoofd-

prijs wil betalen, is de Lumia 640

de betere keuze.

7/25/2019 pcm 06


REVIEWBitdefender Total Security Multi-device


algoritmen ontwikkeld om kwaad-

aardige patronen automatisch te

herkennen en deze gegevens te

delen met andere Bitdefender-

gebruikers. Op die manier is er dusvoor iedere gebruiker razendsnel

afweer beschikbaar. De makers

hebben dit antiviruspakket verder

voorzien van een verbeterde fire-

wall om verdacht netwerkverkeer te

detecteren.

Extra functiesNaast de gebruikelijke antivirusop-

ties zijn er enkele nuttige extra’s

ingebouwd. Met de aangescherpte

module voor ouderlijk toezicht

reguleer je onder meer de internet-

tijd en toegang tot websites voor

je kroost. Verder zie je ook welke

personen er contact zoeken met je

kind via bijvoorbeeld Facebook. Met

behulp van het gebruiksvriendelijke

online beheerpaneel houd je alles

nauwlettend in de gaten. Safepay

is eveneens de moeite waard. Je

regelt hiermee in een sandboxom-

geving bankzaken en betalingen,

ConclusieValt er dan helemaal niets op

Bitdefender Total Security aan te

merken? Nee, eigenlijk niet. Dit

antiviruspakket is namelijk betrouw-

baar, gebruiksvriendelijk en legt

amper beslag op de systeembron-

nen. Het onafhankelijke testlab

AV-TEST geeft de software dan ook

op ieder aspect de maximale score.

In tegenstelling tot veel concurren-

ten mist dit Bitdefender-product wel

een back-up-functie.

waarbij je een virtueel toetsenbord

gebruikt om eventuele keyloggers

te slim af te zijn. Andere functies

in dit uitgebreide pakket zijn een

wachtwoordmanager, bestandsver-nietiger, versleutelde bestandskluis,

antidiefstalfunctie en opruimtool.

Android-versieMet de antivirus-app voor Android

levert Bitdefender een nuttige

oplossing voor dit mobiele platform.

Zo waarschuwt de app wanneer

geïnstalleerde toepassingen geen

respect voor je privacy hebben. Ac-

tiviteiten die apps in de achtergrond

uitvoeren, legt Bitdefender namelijk

haarfijn bloot. Verder beveilig je

privacygevoelige apps desgewenst

met een pincode. Uiteraard houdt

deze antivirus-app ook bedreigingen

buiten de deur en voer je periodiek

scans uit. Bitdefender heeft ervoor

gekozen om geen iOS-versie uit

te brengen. Wat ons betreft een

logische keuze, aangezien er voor

dit gesloten platform nauwelijks

malware wordt ontwikkeld.

Het startvenster van de

2016-versie oogt vergele-

ken met de vorige edities

een stuk gestroomlijnder. Duidelijke

blokken vertegenwoordigen ver-schillende functies. Bij de installatie

voert Bitdefender direct een scan

uit. Wil je het systeem nogmaals

controleren, dan heb je hiervoor

de keuze uit een snelle of volledige

scan. Opvallend is dat dit antivirus-

pakket tijdens scantaken nauwelijks

systeembronnen aanspreekt, dus je

pc heeft voldoende capaciteit over

voor andere programma’s. Via een

widget op het bureaublad houd je

continu de beveiligingsstatus van

het systeem in de gaten.

Besmetting voorkomenVooral de ontwikkeling van ransom-

ware (gijzelingssoftware) maakt

dankzij de hoge opbrengsten de

laatste jaren een flinke opmars. Het

probleem is vaak dat antiviruspro-

ducten nieuwe agressieve code niet

tijdig genoeg herkennen. Bitde-

fender heeft daarom zelflerende

Bitdefender biedt in de vorm van Total Security een

complete beveiliging voor zowel Windows, OS X als Android

aan. Naast het weren van (nieuwe) malware middels een

zelflerend mechanisme heeft dit pakket nog veel meer

nuttige functies in huis.

M A I K E L D I J K H U I Z E N Bitdefender Total Security

Multi-device 2016

www.bitdefender.nl

Prijs: € 69,95 (3 licenties)

Score

Pluspunten

• Moderne interface

• Vereist weinig systeembronnen

• Zelflerend mechanisme

Minpunten

• Geen back-up-functie

BESCHERMING

TEGEN NIEUWSTEBEDREIGINGEN

Bitdefender Total Security

7/25/2019 pcm 06


REVIEWSynology DiskStation DS416slim


processor is krachtig genoeg voor

het encrypten van gegevens. Trans-

coderen van video’s in real time

lukt echter niet. Daar heb je een

64-bit NAS voor nodig met méér

ram dan de 512 MB waar deze

kleine Synology over beschikt. De

DS416slim heeft twee usb 3.0-poor-ten en evenveel gigabit ethernet-

aansluitingen. Intern wordt het

ext4-bestandssysteem gebruikt. Het

geavanceerde btrfs-bestandssys-

teem met meer mogelijkheden voor

gegevenssynchronisatie en -herstel

ontbreekt bij deze mini-NAS, omdat

een 64-bits processor ontbreekt.

Schijven kun je bij een probleem

wel verwisselen zonder dat je het

apparaat hoeft uit te schakelen

(hot plug). De buitenkant van de

DiskStation DS416slim bestaat uit

antracietkleurige kunststof, maar

aan de binnenkant zit wel een

stevig metalen frame waarin het

piepkleine moederbord en de vier

kleine plastic schijfsleuven passen.

Die sleuven bevinden zich aan de

achterkant van het apparaat. Onder

elke sleuf is een nummer geprint,

wat het eenvoudiger maakt om de

juiste schijf te vervangen wanneer

gemiddelde werksnelheid haalt van

56,5 MB/s.

ConclusieDe Synology DiskStation DS416slim

is erg compact, energiezuinig en

stil. Deze piepkleine NAS presteert

bovendien erg goed.

er iets mis mee zou gaan. Schijvenbevestig je in de baaien met behulp

van meegeleverde schroefjes.

De kleine, stille ventilator op de

onderkant kun je indien nodig snel

vervangen zonder dat je de kast

hoeft te openen of de schijven hoeft

uit te trekken.

PrestatiesWe testen deze NAS met vier 1 TB

ssd’s en met de Intel naspt-bench-

mark. We konden onze testbestan-

den naar de NAS kopiëren met een

gemiddelde snelheid van 104,6

MB/s. Omgekeerd haalden we 80,1

MB/s. Vier hd-video’s afspelen ge-

beurde met een snelheid van 60,3

MB/s. De gemiddelde gewogen al-

gemene werksnelheid is 43,1 MB/s.

Dat is iets, maar niet dramatisch

veel lager vergeleken met zijn grote

broer de DS416 die met dezelfde

ssd’s en dezelfde benchmark een

Het eerste dat opvalt

wanneer je de Synology

DiskStation DS416slim uit

zijn verpakking haalt, is hoe klein

en licht het apparaat is. Deze NAS

kun je gemakkelijk met één hand

vasthouden. Het kastje meet 12 x

10,5 x 14,2 cm en weegt leeg 660gram. Je kunt ‘m dus overal kwijt

of met je meenemen. Je vult hem

met vier 2,5-inch sata III/II hdd’s of

ssd’s die maximaal 12,5 mm dik

mogen zijn. Dat geeft een bruto

capaciteit van maximaal 16 TB en

een netto capaciteit die naar gelang

het gebruikte raid-niveau tussen de

8 en 11 TB varieert. Niet slecht voor

zo'n kleine kubus, die naargelang

de ingestoken schijven nooit meer

dan ca. 17 Watt in werking en rond

de 11,6 Watt in ruststand verbruikt.

De DS416slim gebruikt trouwens

hetzelfde uitgebreide DSM 6.x

NAS-besturingssysteem als de grote

netwerkschijven van Synology. De

DS4167slim ondersteunt vijf ge-

lijktijdige vpn-verbindingen, dertig

gelijktijdige downloads en maxi-

maal acht ip-bewakingscamera’s.

Verder is ‘ie dlna-gecertificeerd. De

dualcore 32-bit Marvell Armada

Met de DiskStation DS416slim introduceert

Synology een piepkleine, energiezuinige NAS die

plaats biedt aan vier 2,5-inch schijven met een

bruto capaciteit van 16 TB. Hoe presteert deze

kleine netwerkschijf?


Synology DiskStation

DS416slimwww.synology.com

Prijs: € 313,39 (leeg)

Score

Pluspunten

• Piepklein

• Volwaardige NAS

• Hot plug-ondersteuning

Minpunten

• Cpu niet krachtig genoeg voor

videotranscodering

EEN HAND-

VOL NASSynology DiskStationDS416slim

7/25/2019 pcm 06


GROEPSTESTCompacte NAS’en

76 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Een compacte NAS is ideaal voor thuisgebruik. Hij neemt niet

veel ruimte in, is doorgaans stil en ook prima te gebruiken als

mediastreamer voor bij je televisie. PCM test drie modellen,

waarvan een Windows Storage Server 2012 R2 Essentials gebruikt

als besturingssysteem.


Hoe hebben we getest?We testen de NAS’en met de I ntel NAS Performance Test (NASPT), die

verschillende applicatiegerichte benchmarks uitvoert aan de hand van

meer dan 30 GB aan testdata. Op die manier wordt effectief gemeten

hoe snel veelgebruikte netwerkapplicaties werken. NASPT bevat t waalf

dergelijke applicatiebenchmarks: hd-video afspelen, 2x hd afspelen, 4x

hd afspelen, hd-video opnemen, hd afspelen en opnemen, aanmaken van

inhoud, kantoorproductiviteit, bestanden kopiëren naar NAS, bestanden

kopiëren van NAS, mappen kopiëren naar NAS, mappen kopiëren van NAS

en fotoalbum. Om het maximum uit de NAS te halen met betrekking tot

de prestaties, testen we elke apparaat met dezelfde 1 TB ssd’s. Met hdd’szullen de prestaties iets lager liggen. De gebruikte testresultaten zijn het

gemiddelde van de vijf benchmarkuitvoeringen. We rekenen de NASPT-

resultaten om in een snelheidsscore op 100. Daarnaast berekenen we

ook een functionaliteitsscore op 100 aan de hand van méér dan zeventig

verschillende technische criteria. In de uiteindelijke prestatiescore tellen

de snelheids- en functionaliteitsscores elk voor 50 procent mee. We

berekenen ook een prijs/prestatiescore op 100, waarin de prestatiescore

en de prijs elk voor de helft meetellen. In deze test geven we die prijs/

prestatiescore weer met behulp van maximaal vijf sterren.


QNAP heeft een breed gamma van

NAS-apparaten voor alle markt-

segmenten die allemaal hetzelfde

Linux-gebaseerde QTS-besturings-

systeem draaien. De TS-x51-seriebestaat uit hoog-performance

NAS'en voor kleine bedrijven en

thuisgebruik. De ‘gewone’ TS-x51’s

zijn dualcore-apparaten. De plus-

versies hebben een quadcore-pro-

cessor. Die 64-bit quadcore Intel

Celeron J1900 processor is overi-

gens dezelfde als in de Windows-

gebaseerde Thecus W5810. Van de

plus-versies bestaan er momenteel

twee: de TS-251+ met twee schijf-

baaien en de hier geteste QNAP

TS-451+-8G met vier schijfbaaien.

Van de redelijk compacte TS-451+

bestaat ook een iets goedkoperevariant met 2 in plaats van 8 GB

ram, de TS-451+-2G. De TS-451+ is

vervaardigd van zwart plaatstaal,

maar de vier schijfbaaien zijn van

plastic. Deze NAS heeft twee usb

3.0- en evenveel usb 2.0-poor-

ten. Eén usb 3.0-poort zit op de

voorkant, net onder een drukknop

waarvan je de functie zelf bepaalt.

Standaard kopieer je via deze knop

QNAP Turbo NASTS-451+8G

DRIE NAS’ENVOOR THUISGroepstest compacte NAS’en

7/25/2019 pcm 06




QNAP Turbo NAS

TS-451+-8G

www.qnap.com

Gemiddelde prijs: € 614,99

Score

Pluspunten

• Afstandsbediening

• Kan via hdmi-poort ook als eenvou-

dige Linux-pc worden gebruikt

• Prestaties

Minpunten

• Duur

• Schijfsleuven van plastic

de inhoud van een usb-schijf auto-

matisch naar een aangeduide map

op de NAS, waarbij de schijf optio-

neel leeggemaakt wordt. De grote

ventilator op de achterkant doet

zijn werk fluisterstil. De voeding is

extern. De bruto-opslagcapaciteit

van 32 TB kun je tot 96 TB uitbrei-

den met behulp van de apart ver-

krijgbare QNAP-expansiemodules

(naar keuze één grote UX-800P of

één kleinere UX-500P).

IngebruiknameDe op internet gebaseerde installa-

tieprocedure is heel gebruiksvrien-

delijk. Die duurt tussen een kwar-

tier en een half uur, afhankelijk van

wat voor schijven je monteert. Het

raid-niveau wordt automatisch ge-

kozen en toegepast afhankelijk van

het aantal geïnstalleerde schijven:

bij vier schijven is dit automatisch

raid-5. Op de zijkant van het kastje

zit een sticker met daarop een

unieke Cloud Key. Die vul je in en

dan gebeurt alles automatisch. Je

kunt er tijdens de installatie voor

kiezen om de standaard-apps al

dan niet te installeren. Afhankelijk

van welke apps je al dan niet instal-

leert, worden zeven verschillende

gedeelde mappen gecreëerd. Met

een optionele myQNAPcloud-

account kun je deze NAS veilig via

het internet gebruiken. De cpu is

krachtig genoeg om video real time

te transcoderen naar een ander

formaat. Desgewenst kun je dus

full-hd-video’s op de NAS bewaren

en het apparaat zorgt er dan voor

dat die in de juiste resolutie naar

elk apparaat kan worden gestrea-

med. Het automatisch in hardwaretranscoderen van video’s kan van

en naar 240p-, 360p-, 480p- en

1080p-resoluties. Op de achter-

kant zit een hdmi-poort waarmee

je deze NAS op een tv aansluit en

als lokale mediaserver gebruikt.

Streamen via het netwerk kan deze

NAS uiteraard ook. Ook is de QNAP

dlna/upnp-gecertificeerd en kan

verder naar Apple TV en GoogleChromecast streamen.

PrestatiesDe TS-451+ kopieert gegevens met

gemiddeld 193,5 MB/s naar de

NAS en met 84,7 MB/s van de NAS.

De gemiddelde gewogen NASPT-

werksnelheid is 55,8 MB/s met een

één gigabit ethernet-aansluiting

en 59,8 MB/s met twee gigabit

ethernet-aansluitingen in een lacp-

load balancing-configuratie. Dit is

overigens de enige NAS in deze

test waarbij load balancing een

positieve invloed heeft op de alge-

mene prestaties. De andere geteste

NAS’en presteren het beste als je

maar één ethernet-poort gebruikt.

Een aandachtspunt is wel dat video

streaming bij deze NAS sneller

verloopt mét load balancing. Bij

de andere geteste NAS-apparaten

heeft load balancing eerder een

negatieve invloed op video strea-

ming. Met maar één ethernetpoortgebeurt 4x video afspelen gemid-

deld met een snelheid van 39,3

MB/s. Met twee ethernet-poorten

in een lacp-configuratie gaat het

fors sneller: 69,4 MB/s.

7/25/2019 pcm 06




Synology maakt NAS-servers voor

alle marktsegmenten, van kleine

servertjes voor thuisgebruik tot

NAS-apparaten voor grote bedrij-

ven die in een 19-inch serverrek

passen. Allemaal draaien ze hetzelf-

de op Linux gebaseerde DiskStation

Manager (DSM) besturingssysteem.

De DS416 is zeer compact, maar

kan toch vier schijven bevatten.

Kloppend hart van deze NAS uit

de Synology Value Series is een

32-bit dualcore Annapurna Labs

Alpine AL-212 arm (advanced RISC

machine) processor, aangevuld met

1 GB ddr3-geheugen. Deze NAS is

volledig van zwart kunststof ver-

vaardigd. De vier schijfbaaien zitten

achter een afneembare, maar niet

afsluitbare klep van blinkend zwart

plastic. Ze hebben een systeem

voor snelle montage van 3,5-inch

schijven. Van de twee aanwezige

usb 3.0-poorten bevindt er zich éénaan de voorkant. Achteraan zijn er

twee gigabit ethernet-poorten en

een aansluiting voor de externe

voeding. Deze NAS heeft twee ven-

tilatoren, maar die springen alleen

aan als het echt nodig is. In principe

Synology

DS416

wordt de DS416 altijd volledig pas-

sief gekoeld. Het Synology-logo op

de zijkanten is daarom doorboord

met kleine ventilatiesleuven. Zelfs

als de ventilatoren aan zijn, hoor je

ze overigens nauwelijks.

IngebruiknameDe installatieprocedure via het

internet is heel intuïtief. Eerst

wordt de recentste versie van het

DSM-besturingssysteem geïn-

stalleerd. Dat duurt een tiental

minuten. Nadat het besturingssys-

teem is geïnstalleerd, creëer je een

administrator-account en geef je

de NAS een naam. Via de Synology

QuickConnect-clouddienst kun

je de NAS veilig via het internet

gebruiken. Wil je hier gebruik van

maken dan dien je eerst een

QuickConnect-id te creëren. Je kunt je NAS ook aan een bestaande id

koppelen. Vervolgens krijg je de

kans om aanbevolen pakketten te

installeren. Dit zijn apps waarmee

je de functionaliteit uitbreidt. Het

gaat voornamelijk om media-apps

voor het beheren, delen en strea-

men van foto’s, muziek en video’s

naar bijvoorbeeld dlna/upnp,

Apple TV of Google Chromecast.

Het duurt enkele minuten om alle

pakketten te installeren. Afhankelijk

van welke apps je kiest, creëert

de installatieprocedure direct

enkele gedeelde mappen. Nieu-

we schijven worden automatisch

geconfigureerd volgens Synology’s

eigen Hybrid RAID (SHR)-bescher-

mingssysteem. Het raid-niveau

wordt gekozen volgens het aantal

geïnstalleerde schijven. Bij vier

schijven is dit raid5. Deze NAS is

krachtig genoeg om video’s au-

tomatisch te transcoderen van en

naar maximaal 720p resolutie. De

concrete mogelijkheden hangen af

van de gebruikte client (zie http://

tinyurl.com/gohxndx voor meer

informatie; de DS416 is een “Group

1, Type 2” NAS).

PrestatiesDe DS416 kopieert gegevens met

gemiddeld 130,1 MB/s naar de

NAS en met 83,8 MB/s van de

NAS. 4x hd-video afspelen gebeurt

met gemiddeld 141,3 MB/s en de

gemiddelde gewogen werksnelheid

is 56,5 MB/s.

Het Synology-configuratiescherm in geavanceerde modus (standaard wordt de een-

voudigere basismodus getoond).

Synology DS416

www.synology.com


Score

Pluspunten• Compact

• Hdmi-poort


Minpunten

• Volledig van kunststof

7/25/2019 pcm 06




Thecus heeft zowel NAS’en met

het eigen, op Linux gebaseerde

ThecusOS als met Microsoft Win-dows Storage Server (WSS) 2012

R2 Essentials. De door ons geteste

W5810 bestaat trouwens ook in

een versie met ThecusOS en heet

dan N5810. Het bedrijf heeft een

vrij uitgebreid gamma Windows-

NAS’en dat start met de W2000, die

over twee schijfbaaien beschikt. Al

die apparaten functioneren voor de

rest exact hetzelfde als de hier be-

sproken W5810, het topmodel met

vijf baaien in het Windows-gamma

voor thuisgebruik en mkb’s. De

hogere prijs van de W5810 is niet

alleen te verklaren door de extra

schijfbaai en de uitstekende bouw-

kwaliteit van zwart plaatstaal, maar

ook door de krachtige 64-bit quad-

core Intel Celeron J1900-processor,

dezelfde als in de Linux-gebaseerde

QNAP TurboNAS TS-451+8G. In

plaats van 8 GB werkgeheugen

zoals de NAS van QNAP heeft de

Thecus W5810 4 GB ddr3-geheugen

aan boord die je niet kunt uitbrei-den. De W5810 heeft drie usb

3.0-poorten, waarvan één op de

voorzijde, twee usb 2.0-aansluitin-

gen, twee gigabit ethernet-poorten,

een hdmi-uitgang en een line-out

3,5 mm audio-uitgang. De voe-

ding is net zoals bij een computer

intern. Ook het hot swappen van

schijven is mogelijk, maar je moet

de schijf wel eerst via Windows Ap-

paraatbeheer uitschakelen. Je kunt

de metalen schijfbaaien dus niet

gewoon uittrekken zoals dat bij een

Linux-NAS meestal wel kan.

IngebruiknameWindows Storage Server 2012

R2 Essentials gebruikt dezelfde

gebruikersinterface als Windows

8. Dat heeft het voordeel van

vertrouwdheid. Bovendien kun je

er bestaande Windows-software

op installeren. Het besturings-

Thecus W5810systeem staat startklaar op een

vast gemonteerde ssd van 60 GB.

Nadat je de lege NAS voorzien hebtvan de nodige schijven, sluit je een

hdmi-scherm, usb-toetsenbord en

usb-muis aan, start je het apparaat

op en zie je het Windows-installa-

tiescherm zoals je dat kent van een

Windows-computer. Eén verschil is

er helaas wel: WSS spreekt tijdens

de installatieprocedure uitsluitend

Engels. Nadat alles geïnstalleerd

is, kun je gelukkig wel een Neder-

landstalig Windows Server-taalpak-

ket downloaden en installeren, die

je kunt downloaden via http://ftp.

thecus.com/wss/. We zien wel dat

de Linux-gebaseerde NAS-servers

véél gebruiksvriendelijker in te rich-

ten zijn dan een WSS-NAS. Terwijl

je dit toch andersom zou verwach-

ten, want volgens de volksmond

is Linux ingewikkeld en Windows

gebruiksvriendelijk.

Maar voor deze Windows-

serverversie geldt helaas het

omgekeerde… Thecus mag wat ons

betreft ook wat meer moeite doenop het vlak van documentatie en

hulpinformatie. De meegeleverde

startgids bevat net voldoende infor-

matie om de server op te starten,

maar hoe het daarna verder moet

dien je helemaal zelf uit te vogelen.

Vooraan in de gids staat een lange

lijst met verwijzingen naar Micro-

soft Technet-artikelen, maar die

helpen een beginnende gebruiker

niet echt op weg. Het Windows

Server Essentials Dashboard dat je

terugvindt op de desktop onder het

pictogram Dashboard kan je hel-

pen met het inrichten van je NAS

aan de hand van wizards. Hier voeg

je gebruikers, functies en onderde-

len toe en verbind je de NAS met

cloudservices.

Cloud- en mediafunctiesWSS Essentials biedt veel moge-

lijkheden, vergelijkbaar met maar

toch altijd net een tikkeltje anders

dan een typische Linux-NAS. Het

is moeilijker te configureren, maar

in een Windows-netwerkomgeving

vaak wel eenvoudiger te gebruiken

op client-computers. Thecus levert

als extra een jaarabonnement opOrbweb.me mee, peer-to-peer-soft-

ware waarmee je je server eenvou-

dig en veilig via het internet kunt

gebruiken met apps voor Windows,

iOS en Android. Gebruik promotie-

code wss.thecus.com om een gratis

jaarabonnement te claimen. Om je

NAS te kunnen gebruiken als medi-

aserver moet je het Windows Server

Essentials-mediapakket installeren

(http://tinyurl.com/zsutgem).

Dit creëert een dlna-server zodat

je muziek, foto’s en video’s kunt

beheren, bekijken en beluisteren op

dlna-apparatuur en in dlna-clients

of lokaal via de hdmi-poort. Als je

het mediapakket hebt geïnstalleerd,

verschijnt je nieuwe NAS gewoon

bij de multimedia-apparaten in de

netwerkweergave van Windows.

PrestatiesDe W8510 kopieert gegevens met

Thecus W5810

http://wss.thecus.com


Score

Pluspunten

• Bouwkwaliteit

• Hdmi-poort

• Vertrouwde Windows-omgeving

Minpunten

• Duur

• Niet voor beginners

• Weinig documentatie

gemiddeld 94,9 MB/s naar de NAS

en met 40,7 MB/s van de NAS. De

gemiddelde gewogen werksnelheid

is 35 MB/s. Twee gigabit ethernet-

aansluitingen in een lacp-load

balancing configuratie hebben

nauwelijks invloed op de prestaties,

al vertraagt de video streaming

dan wel een klein beetje. Met één

ethernet-poort streamt deze NAS 4x

hd-video met gemiddeld 56,6 MB/s.

7/25/2019 pcm 06




Qnap TurboNAS TS-451+-8G Synology DS416 Thecus W5810

Gemiddelde prijs (€) € 614,- € 470,- € 795,-

Meer informatie www.qnap.com www.synology.com www.thecus.com

Afmetingen (h x b x d) in mm 177 x 180 x 235 165 x 203 x 233,2 230 x 190 x 240

Gewicht zonder hdd (kg) 3 2,04 5,09

Systeem

CPU merk, model en kloksnelheidQuadcore Intel Celeron J1900 64-bit @ 2,0

GHz

Dualcore Annapurna Labs Alpine AL-212 @

1,4 GHz

Quadcore Intel Celeron J1900 64-bit @ 2,0

GHz

Hardwarematige encryptie

BesturingssysteemQTS 4.2.0 Build 20160311 (Embedded

Linux)DSM 6.0-7321 Update 1 (Embedded Linux)

Windows Storage Server 2012 R2 Essentials

(op 60 GB boot ssd)

Stroomtoevoer Extern Extern Intern

I/O-opties 1x USB 3.0 front, 1x USB 3.0 rear, 2 x USB

2.0 rear, 1x HDMI, 2x Gigabit Ethernet

1 x USB 3.0 Front, 2x USB 3.0 Rear, 2x

Gigabit Ethernet

2x USB 2.0 Rear, 2x USB 3.0 Rear, 1x USB

3.0 Front, 1x HDMI, 2x Gigabit Ethernet

Wifi usb-adapter support

Opslagcapaciteiten

Aantal schijfsleuven 4 4 5

RAID-configuraties Single Disk, JBOD, RAID 0, 1, 5, 6, 100,1,5,6,10,Synology Hybrid RAID

(SHR),JBOD, Single Disk0,1,5,6, 10,JBOD

Global Hot Spares , Raid5 , SHR, Raid1, Raid5 , Raid5

Ssd-cache

Meerdere volumes op zelfde NAS

Hot swapping

Ondersteund extern bestandssysteem EXT4, EXT3, NTFS, FAT32, HFS+EXT3, EXT4, FAT, NTFS, HFS+ (alleen lezen,

max. 2 TB volume)

Native NTFS support, FAT32, EFS, ReFS

Netwerkdiensten

CIFS/SMB

NFS

SSH/RSync

AFP / Time Machine / / /

Active Directory-ondersteuning

iSCSI / block storage (aantal LUN/doelen) / 256/256 / 10/10 / onbekend

WebDAV

Eigen cloudserver myQNAPcloud Service CloudStation Orbweb

Geïntegreerde antivirus

Eigen bestandssynchronisatie cloudserver , Qsync , CloudStation

ConclusieDe NAS van QNAP presteert het best, maar

het verschil met het goedkopere apparaat van

Synology is niet erg groot. Dit zijn beide Linux-

gebaseerde NAS-servers, maar ze zijn heel ge-

bruiksvriendelijk. Je hoeft niets van Linux af te

weten om ze te gebruiken. Schrikt je dat toch af,

dan levert Thecus je een NAS met de vertrouwde

Windows-interface. Maar alleen ervaren gebrui-

kers zullen er in slagen om deze in gebruik te

nemen. Daarna werkt alles wel vertrouwd op

de Windows-manier. Deze NAS werkt wel iets

trager dan de Linux-gebaseerde apparaten,

terwijl QNAP en Thecus toch dezelfde processor

gebruiken.

7/25/2019 pcm 06



WORKSHOPHaal alles uit je NAS

Netwerkpoorten koppelenEen NAS met minstens twee netwerkaansluitingen

ondersteunt altijd link aggregation. Beide netwerkka-

bels moet je dan in dezelfde router of switch stoppen.

Zodra dit ingeschakeld is, wordt het netwerkverkeer

automatisch over beide netwerkkabels verdeeld.

Naast link aggregation kun je ook de volgende

geavanceerde opties voor load balancing tegenkomen

(we gebruiken Synology als voorbeeld, maar andere

fabrikanten hebben gelijkaardige opties): adaptive load

balancing , IEEE 802.3ad lacp dynamische link aggregatie en

IEEE 802.3ad draft v1 balans xor . In een thuisomgeving

kies je doorgaans voor adaptive load balancing , omdat

je daarvoor geen geavanceerde switch nodig hebt.

Dit werkt gewoon via twee routerpoorten of via twee

poorten in een goedkope netwerkswitch of -hub. Van de

twee volgende opties is lacp load balancing de nieuwste

en veiligste versie, maar je hebt er wel een geavan-

ceerde switch voor nodig die dit ondersteunt. Balans xor

is de oudere standaard die eenvoudiger te configureren

is en met méér switches werkt, maar die enkele van de

voordelen van lacp mist, zoals fouttolerantie en automa-

tische controles op de goede werking van de verbinding.

Een NAS is een complex apparaat met veel

mogelijkheden. Mogelijkheden die je wellicht niet

meteen ontdekt en benut, maar met de tips en

trucs in dit artikel haal je er echt het optimale uit!


Deze tips helpen jeverder op weg

LastenverdelingEen NAS heeft vaak twee of méér gigabit ethernet-

aansluitingen. Standaard krijgt de NAS als je een

tweede netwerkkabel aansluit een tweede ip-adres

toegewezen. Heb je thuis twee routers of switches

en twee netwerken dan kun je je NAS op die manier

apart aan de twee thuisnetwerken koppelen of fout-

tolerantie in één netwerk met twee netwerkswitches

configureren. De NAS blijft dan ook bereikbaar als

één netwerk uitvalt. Voor een doorsneegebruiker met

maar één router of netwerkswitch heeft het aanslui-

ten van twee netwerkkabels voor fouttolerantie weinig

nut. Behalve voor het configureren van aparte net-

werken of het voorzien van fouttolerantie, kun je de

extra netwerkpoorten echter ook configureren voor

lastenverdeling of load balancing. Dat is vooral inte-

ressant als meerdere computers in je thuisnetwerk

regelmatig tegelijkertijd de NAS bevragen. Gebruik je

je NAS voornamelijk in je eentje met één of twee pc’s,

dan laat je dit beter achterwege. Zitten er regelmatig

meerdere gebruikers tegelijk op de NAS, dan kun je

met lastenverdeling de prestaties fors verbeteren.

Maar welk type lastenverdeling gebruik je best?

HAAL ALLESUIT JE NAS

Bij deze Sy-

nology NAS heb-

ben we beide

netwerkpoorten

aan elkaar ge-

koppeld, zodat

de ethernet-

snelheid

verdubbelt.

7/25/2019 pcm 06


82 W W W . P C M W E B . N L



LACPHoeveel sneller wordt je NAS dankzij load balancing?

Dat hangt sterk af van de gebruikte toepassingen. Wij

testten de Synology DS416 op vier manieren: met één

netwerkkabel, met adaptive load balancing, met balancexor en met lacp. Voor de eerste drie methodes hoefden

we niets te wijzigen aan de configuratie van de tijdens

onze test gebruikte Lancom GS-2310P netwerkswitch.

Om lacp aan de praat te krijgen, moesten we de twee

netwerkpoorten waaraan de NAS gekoppeld was via het

webbeheer van de switch expliciet aan elkaar koppelen.

Load balancing verbetert vooral de kopieersnelheidvan de dualcore Synology DS416. De videostrea-

ming gaat erop achteruit, ook als er maar één client

verbonden is met de NAS. We voerden deze test ook

uit met de quadcore QNAP TurboNAS TS-451+8G.

Met maar één verbonden client blijft bij deze NAS

de kopieersnelheid grotendeels hetzelfde, maar de

streamingsnelheid verbetert. Of dit te maken heeft

met de krachtigere processor, de soort netwerkchip

of met het feit dat deze NAS méér geheugen heeft,

weten we niet. Bij de Windows-NAS van Thecus heeft

lacp nauwelijks invloed. Lastenverdeling heeft niet

voor alle soorten NAS en bij alle soorten gebruik van

een NAS noodzakelijkerwijze een positieve invloed op

de prestaties. De complete snelheidsresultaten vind je

in de test van de NAS’en verderop in deze PCM. Zaak

is dus om dit in jouw concrete situatie zelf te testen.

Dat kan bijvoorbeeld met de door ons gebruikte Intel

NASPT-benchmark, die je hier gratis kunt downloaden:

https://software.intel.com/en-us/node/327667.

Zo maak je je NAS veiliger• Gebruik de beveiligde cloudservice van de NAS-fabri-

kant om via het internet toegang te krijgen tot je NAS

en schakel alle andere internetverbindingen uit. Wil

je de internettoegang tot bepaalde diensten toch zelf

regelen, kies dan voor elke dienst een andere ip-poort

dan wat standaard gebruikelijk is. Bijvoorbeeld ftp 2021

in plaats van 21, ssh 2022 in plaats van 22, http 8080 in

plaats van 80 etc. Eventuele hackers zullen die alterna-

tieve poorten minder snel terugvinden. Uiteraard moet

je vervolgens je routerconfiguratie aanpassen zodat die

de juiste poort voor elke dienst ‘openzet‘.

• Benader je NAS op vakantie of in het buitenland

nooit vanaf een publieke internetcomputer of via

een publiek en/of gratis wifi-signaal. Keyloggers zijn

heel gebruikelijk en op die manier kunnen eventuele

hackers toch bij je gegevens komen, ook al heb je alle

internetpoorten volledig dichtgetimmerd en beveiligd.


Voor lacp-

lastenverdeling

moet je de

poortconfigura-

tie van je intel-

ligente switch,

zoals deze Lan-

com GS-2310P,

aanpassen.

Load balancing bij WindowsBij een Windows-server of -computer met twee of meer netwerkadapters

kun je die aan elkaar koppelen via Regelpaneel, Netwerk en Inter-

net , Netwerkverbindingen. Selecteer een adapter en kies Wijzig de

instellingen van deze verbinding. Kies de Teaming-tab, zet een vinkje

vóór Team deze adapter met andere adapters en klik op Nieuw Team.

Geef het team een naam en klik op Volgende in de wizard. Vink de

bijkomende netwerkadapter aan en klik weer op Volgende. Kies nu het

soort van de verbinding: Adapter Fault Tolerance (=aft), Adaptive

Load Balancing (=alb), Static Link Aggregation (=sla), IEEE 802.3ad

Dynamic Link Aggregation (=lacp) of Switch Fault Tolerance (=sft).

Klik op Volgende en op Sluiten . Wacht tot de configuratie voltooid is.

Corrigeer de instellingen indien je een foutmelding krijgt. Als het goed is,

verschijnt het eigenschappenvenster van het nieuwe team met daarin de

melding Dit apparaat werkt correct.

Hier zie je hoe een ’team’

gecreëerd wordt van de netwerk-

poorten in de Thecus W5810.

De netwerkpoorten in de Thecus

W5810 Windows-NAS zijn hier gecon-

figureerd voor lacp-lastenverdeling.

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

• Schakel de tweestappen-gebruikersverificatie in als

jouw NAS dit ondersteunt. Doe dit vooral als de NAS

via het internet bereikbaar is. Bij Synology configureer

je dit via Opties, Account. Vink 2-stapsverificatie aan.

Bij QNAP selecteer je Opties, Verificatie in 2 stap-

pen. Klik op Beginnen. Volg de wizard en kies één van

de ondersteunde methodes: Google Authenticator

(Android, iOS) of Authenticator (Windows Phone).

Vul de beveiligingscode van de authenticatie-app in.

Bedenk dat je hierna altijd je mobiel nodig hebt om te

kunnen inloggen.

• Blokkeer teveel mislukte aanmeldingen automa-

tisch. Bij Synology doe je dit via Configuratiescherm,

Beveiliging, Automatisch blokkeren. Zet een vinkje

vóór de optie Automatisch blokkeren inschakelen.

Een goede instelling is blokkeren na vier mislukte

aanmeldingspogingen binnen de drie minuten. Schakel

eventueel een verlooptijd in waarna de blokkering

automatisch opgeheven wordt. Via Lijsten toestaan/

blokkeren verhinder je dat specifieke ip-adressen

zich aanmelden. Bij QNAP regel je de blokkering tot op

protocolniveau. Navigeer naar Configuratiescherm,

Veiligheid, Netwerk Toegang Beveiliging en zet een

vink bij Activeer netwerk toegang beveiliging. Vink

nu de gewenste internetprotocollen aan en stel de

blokkeringstijden in. Klik op Toepassen. Je kunt een

ongewilde blokkering overigens steeds omzeilen doorin te loggen vanaf een andere computer.

• Sommige NAS'en hebben een app of instelling die alle

beveiligingsinstellingen controleert. Draai die regel-

matig en los de gemelde problemen zoveel mogelijk

op. Bij Synology heet deze app Security Advisor. Deze

speurt naar malware, foutieve systeem- en netwerk-

configuraties en controleert of alle accountinstellingen

van gebruikers zoals de wachtwoordsterkte in orde

zijn. Deze app heeft twee configuratie-opties die bepa-

len welke controles worden uitgevoerd: voor persoon-

lijk en thuisgebruik en voor werk en zakelijk gebruik.

Je kunt de Security Advisor manueel of volgens een

regelmatig scanschema uitvoeren.

• Gegevens back-uppen naar een tweede NAS met

een zogeheten grootvader/vader/zoon-rotatieschema

is ideaal, maar ook duur. Maak in elk geval regelma-

tig back-ups, maar gebruik hiervoor een goedkope

externe schijf of twee-baaien NAS met voldoende

Blokkeer

ongeoorloofde

toegangspo-

gingen via de

instellingen van

je NAS.

Tweestaps-

authenticatie

bij QNAP en

Synology.

7/25/2019 pcm 06




capaciteit (bij voorkeur via usb 3.0). Elke NAS heeft een

ingebouwd back-upprogramma.

Koppel iso-bestanden aan een folderWil je Windows, een ander besturingssysteem of een

applicatie (opnieuw) installeren vanaf een iso-bestand?

Regel dat via je NAS! De meeste NAS’en kunnen een

iso-bestand aan een folder koppelen, zodat je er via

het netwerk gewoon doorheen kunt bladeren. Ideaal

om vaak gebruikte software te installeren zonder dat

je een cd hoeft te branden. Bij Synology doe je dit op

deze manier. Open File Station, klik rechts op het

iso-bestand, kies Virtueel station koppelen, configu-

reer een pad en naam en vink eventueel Automatisch

koppelen bij start aan. Om de koppeling te verwijde-

ren, klik je recht op de iso en selecteer je Koppeling

verwijderen. Bij QNAP ga je op deze manier te werk.Open File Station, klik rechts op het iso-bestand en

selecteer Mount ISO. Geef de gedeelde map een naam

en klik op OK. Klik rechts op de naam en kies Afkop-

pelen om de iso-koppeling weer te verwijderen. Een

gekoppelde iso open je in het bestandsbeheer van je

NAS of dat van je computer door via Netwerk naar de

NAS te navigeren en de iso te openen.

NAS als alternatief voor computerOp de meeste NAS-apparaten kun je virtuele ma-

chines (vm’s) inrichten. Dit geeft je de mogelijkheid

om te experimenteren met alternatieve besturings-

systemen. Je kunt op die manier meerdere virtuele

computers vanaf de NAS draaien in een browser- of

consolevenster. Je zou elk gezinslid op die manier zijn

of haar eigen virtuele computer kunnen geven. Via zo-

genoemde snapshots herstel je eenvoudig schone of

vorige versies van die virtuele pc’s. En de beheerder

kan meestal ook meekijken op het scherm van actieve

virtuele pc’s. Allemaal functies die bijvoorbeeld in een

gezin met kinderen tot interessante mogelijkheden

leiden. Dit is echter niet voor beginners weggelegd.

In de documentatie van jouw NAS en op het internet

Een iso-be-

stand koppelen

is een van de

mogelijkheden

die een NAS

biedt.

De Security

Advisor-app van

Synology speurt

naar beveili-

gingsproblemen

op je NAS.

7/25/2019 pcm 06




vind je hierover veel informatie, ook stap-voor-stap

tutorials voor specifieke merken. Houd er in elk geval

rekening mee dat virtualisatie alleen lukt op een NAS

met een 64-bit processor en minimaal 4 GB werkge-

heugen.

QNAP QVTPVind je dit te ingewikkeld kies dan eventueel voor

één van de duurdere NAS'en van QNAP. Dit merk

levert namelijk NAS-servers met de Qnap virtualizedpc-technologie (qvpc) en een eenvoudige virtuele,

Linux-achtige pc-toepassing die HybridDesk (HD)

Station heet. HD Station is standaard niet actief. Je

activeert en installeert het via Configuratiescherm,

Applicatie-servers, HybridDesk Station. Daarna kun

je je virtuele pc gebruiken via een consoleverbinding

of bij de NAS-apparaten met hdmi via een tv of een

beeldscherm. Dit op voorwaarde dat de NAS mini-

maal 2 GB ram heeft, maar voor een vlotte werking

is 4 GB of méér beter. Je bedient de virtuele pc met

een infrarode afstandsbediening (als je de virtuele pc

vooral wilt gebruiken als lokaal op je tv aangesloten

mediaserver), via de mobiele app Qremote voor An-

droid of iOS, via een softwareconsole zoals Windows

Remote Desktop (RDP) of via een usb-toetsenbord en

-muis die je op de usb 2.0-poorten achteraan aansluit.

Zodra HD Station geïnstalleerd en geactiveerd is,

kun je aan de slag. De interface is beschikbaar in

het Nederlands en volledig pictogram-gebaseerd.

Beschikbare programma’s in de recentste HD Station

versie 3.1 zijn Chrome en Firefox als browser; Cle-

mentine, DeaDBeef, Spotify, MusicStation en TuneIn-

Radio voor muziek en internetradio; Photo Station

voor foto’s; Video Station en HD Player voor video’s;

KODI, Plex Home Theater, MediaCenter 21 voor

video’s en media; Surveillance Station voor videobe-

waking; Facebook; Skype; LibreOffice voor kantoor-

taken; File Station en QTS voor lokaal bestandsbeheer

en beheer van de NAS. Ook zijn er enkele Linux-geb-

aseerde games speelbaar. Verder kun je via QVS

je eigen virtuele machines toevoegen en via deze

interface gebruiken, bijvoorbeeld een vm-versie van

Windows, Ubuntu of Android.

MultitaskingElke app werkt in het begin uitsluitend full-screen.

Via Instellingen, Algemeen schakel je multitasking

in, maar dan werkt een consoleverbinding op afstand

niet langer en kun je je virtuele pc alleen lokaal via

hdmi bedienen. Apps werken daarna wel in vensters

en je kunt meerdere apps tegelijk openen en gebrui-

ken. Heb je een QNAP Turbo NAS met one-touch

copy-knop, dan kun je HD Station snel opnieuw op-

starten door deze knop zes seconden lang ingedrukt

te houden. Door zes seconden op de aan/uit-knop

van de afstandsbediening te drukken, herstart je HD

Station eveneens.

Gebruikers Je kunt meerdere gebruikers toewijzen aan HD

Station en die gebruikers aparte rechten toewijzen,

waarmee je onder meer bepaalt welke apps ze kun-

nen gebruiken. Vergeet niet om na afloop alle apps te

sluiten, want anders heeft dit invloed op de slaap-

functie van je NAS. Als je die toch niet gebruikt, kun je

de apps natuurlijk gewoon open laten staan.

HD Station

desktop met

de standaard

apps en enkele

QVS-virtuele

pc’s (Android,

Ubuntu).

7/25/2019 pcm 06

http://slidepdf.com/reader/full/pcm-06 86/124 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

wijk onbetrouwbaar, dan is een ups eigenlijk een

noodzakelijke aankoop. Op zowat alle NAS’en

kun je een ups (uninterruptable power supply)

met usb-poort aansluiten, zodat de software van

de NAS zelf kan reageren op stroomuitval. Als je

dat allemaal bij elkaar optelt, kan het erg duur

worden om een NAS in je thuisnetwerk te plaat-

sen. Des te belangrijker is het dan om vanaf het

begin de juiste keuzes te maken en eventueel al

rekening te houden met toekomstige uitbrei-

dingsmogelijkheden.

De juiste capaciteitDe belangrijkste taak van een NAS is om alle

opslagbehoeften thuis te centraliseren. Maar

hoe meer capaciteit, hoe duurder de NAS wordt.

Overdimensioneren heeft echter geen zin. Vier

à tien terabyte capaciteit zou in een gemiddeld

gezin moeten volstaan voor alle soorten bestan-

Een NAS dient voor zoveelmeer dan het centraal opslaan

van bestanden. Het zijn

ondertussen echte manusjes-

van-alles in je thuisnetwerk.

Maar hoe kies je nu de ideale

NAS uit het enorme aanbod?

PCM helpt je op weg.


Waar moet je op letten?

Een NAS centraliseert al je bestanden

en back-ups, maar functioneert

ook als centrale server voor tal van

netwerkfuncties. Zoveel netwerkfuncties in één

apparaat concentreren, is uiteraard handig,

maar dat kan ook bepaalde risico’s met zich

meebrengen.

De voor- en nadelenOok bij het aanschaffen van een NAS kun je niet

zonder verstandige back-upstrategie. Een NAS

beschermt jouw kostbare gegevens tegen de

uitval van één schijf. Maar dat is niet hetzelfde

als een back-up: als de NAS zelf kapot gaat of

besmet raakt met malware of als er meer dan

één schijf tegelijk stuk gaat, dan ben je nog

altijd je kostbare gegevens kwijt. Een NAS is

dan ook een zogeheten ‘single point of failure’

in je netwerk. Budgeteer in je aankoopplan-

nen voor de broodnodige back-up naar een

externe usb-schijf of eventueel een tweede NAS.

Een noodstroomvoorziening is ook iets om in

overweging te nemen. Is het stroomnet in jouw

AANKOOPTIPSVOOR JE NAS

Elke NAS heeft een ingebouwd back-upprogramma.

Gebruik het, want één NAS is geen alternatief voor een

back-up.


ACHTERGRONDNAS aankooptips

den en client-back-ups. Zelfs bij een groter bud-

get kan het verstandiger zijn om twee kleinere

NAS’en te kopen in plaats van één grote. De ene

NAS kan dan als back-up dienen voor de andere.

Bovendien is het bij de meeste modellen mo-

gelijk om de capaciteit achteraf uit te breiden

zonder gegevensverlies door ofwel schijven bij

te plaatsen, ofwel kleinere schijven door grotere

te vervangen, ofwel door een module met extra

schijfbaaien bij te kopen. Met een lege NAS-

server kun je het type en de capaciteit van je

schijven zelf bepalen. Bij een reeds gevulde NAS

is het achteraf niet altijd mogelijk om kapotte

schijven door die van een willekeurig ander

merk te vervangen.

7/25/2019 pcm 06



ACHTERGRONDNAS-aankooptips

/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Twee of vier schijvevn?Maar koop je nu beter een goedkopere NAS met

twee schijfsleuven of een duurdere met vier

of meer schijfsleuven waarvan je de capaciteit

initieel misschien niet volledig benut? De eerste

NAS in je thuisnetwerk is in bijna alle omstandig-

heden beter eentje met minstens vier schijf-

sleuven. De hogere capaciteit is niet de eerste

reden, maar wel het feit dat je bij een NAS met

vier bays een betere raid5-bescherming kunt

configureren. Dan kun je een kapotte schijf ver-

vangen zonder de NAS uit te schakelen. Dit op

voorwaarde dat er minstens drie schijven in de

NAS aanwezig zijn. Bij een NAS met twee bays

en raid1 zijn je gegevens niet beschikbaar terwijl

je een kapotte schijf vervangt. Een tweede NAS

die je koopt als back-up voor de hoofd-NAS in je

thuisnetwerk kan overigens wel een goedkoperexemplaar met maar twee bays zijn. Gerekend

per beschikbare gigabyte of terabyte opslag-

ruimte is een NAS met vier bays meestal trou-

wens goedkoper dan eentje met twee baaien. Bij

raid1 verlies je de helft van de bruto opslagcapa-

citeit van de geïnstalleerde schijven. Bij raid5 is

dat maar een derde. Raid1 is in principe wel iets

sneller dan raid5, maar het verschil is zo min-

imaal dat de betere bescherming, het hogere

gebruiksgemak en de lagere opslagkosten van

raid5 dit helemaal goedmaken.

AansluitingenGa indien mogelijk voor een NAS met minstens

één usb 3.0-poort. De hogere snelheid daarvan

is levensnoodzakelijk als je back-ups maakt op

een externe schijf. Meer usb-poorten zijn beter.

Vaak kun je een usb-poort gebruiken om er een

Eén van de voordelen van een NAS met een sledesysteem

is dat je eenvoudig harde schijven kunt bijplaatsen en vervan-

gen. Als de NAS hot plugging of hot swapping ondersteunt,

kan dit zelfs zonder dat je de NAS hoeft uit te schakelen.

Deze Seagate NAS Pro met externe voeding heeft een

usb 3.0-poort, een eSATA-poort en twee gigabit ethernet-

aansluitingen. Links onderaan is er een Kensington-

beveiligingsslot.

wifi-dongle op aan te sluiten, zodat de NAS ook

draadloos benaderd kan worden zonder dat

dit via een router hoeft te gebeuren. Wil je de

NAS vooral als mediacenter gebruiken, dan is

een hdmi-poort interessant. Twee gigabit-net-werkaansluitingen bieden de mogelijkheid om

aan lastenverdeling te doen. Sommige fabri-

kanten zoals Synology voorzien hun duurdere

modellen van eenvoudig te wisselen ventilato-

ren. Omdat een NAS vaak lange tijd constant

aanstaat, gaan ventilatoren het snelst kapot en

is dit een interessant snufje. Een Kensington-slot

is evenmin een overbodige luxe. Jouw NAS stevig

aan de ketting leggen verhindert dat eventuele

dieven ermee aan de haal gaan. Kijk ook even na

of de externe voeding achteraf eenvoudig kan

worden bijgekocht. Koop eventueel direct een

tweede externe voeding.

Processor, geheugen en softwareKies een NAS die minstens over een dualcore-

processor en 1 GB ram beschikt. Moet de NAS

video en audio van hogere naar lagere reso-

luties en omgekeerd transcoderen? Met een

quadcore-processor en méér geheugen lukt

dit ook voor hogere resoluties dan 720p. Heb

je al een 4K-tv en wil je video’s in dat formaat

streamen? Dan is een quadcore-processor

noodzakelijk. Wil je geavanceerde functies zoals

softwarevirtualisatie en iSCSI gebruiken, dan iseen snellere processor altijd beter, maar méér

ram nog belangrijker: minimaal 4 GB. De NAS-

besturingssystemen van QNAP en Synology zijn

het meest geavanceerd: QNAP nog iets méér

dan Synology. Seagate is iets minder krachtig

dan deze twee, maar wel gebruiksvriendelijker.

Netgear is minstens zo krachtig als QNAP en

Synology, maar ingewikkelder.

Goedkoper per terabyteIn het verleden testten we twee Netgear

ReadyNAS'en die op het aantal sleuven na

identiek zijn, de RN204 en RN404. Hoewel de

RN404 duurder is in aankoop, wordt hij goed-

koper als je hem vult met schijven en dan de

prijs per bay en terabyte (bay/TB) berekent.

De RN202 kost dan met twee 4 TB hdd’s ca. 78

euro per bay/TB, terwijl de RN204 met vier 4

TB hdd’s maar zo’n 29 euro per bay/TB kost. Intotaal geef je natuurlijk wel méér geld uit: een

aldus gevulde RN202 kost rond de 600 euro

(capaciteit ca. 3,9 TB), tegenover 1155,55 euro

voor een gevulde RN204 (capaciteit ca. 10

TB). Uit onze testen bleek dat de RN204 met

raid5 qua prestaties nauwelijks onderdeed

voor de RN202 met raid1 (bij gebruik van exact

dezelfde schijven).

7/25/2019 pcm 06


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

de slede kleine merktekens die tonen hoe je een en

ander correct vastschroeft. Kleinere 2,5-inch ssd’sof hdd’s moeten in alle gevallen vastgeschroefd

worden. Overigens gebruiken 2,5-inch en 3,5-inch

schijven verschillende schroefafmetingen. Kies dus

zeker de juiste schroef en forceer niets. QNAP maakt

het je gemakkelijk: het levert zwarte schroefjes mee

voor 2,5-inch schijven en zilverkleurige voor 3,5-inch

exemplaren.

Draai de schroeven echter nooit té vast: als de onder-

kant van het schroefje de slede nét raakt, zit ‘ie meer

dan voldoende vast. Gebruik vier schroeven per schijf.

Raak niet in de verleiding om er minder te gebruiken

om het sneller af te krijgen. Een NAS moet immers vele

jaren trouwe dienst verlenen en dan wil je dat je kost-

bare schijven stabiel vastzitten! Zodra de schijf vastzit

in de slede, steek je die in de NAS. Ook hier moet je

niets forceren, en het past maar op één manier. Als je

een klik hoort, is de schijf correct geplaatst. Bij kleinere

modellen zoals de in deze PCM besproken Synology

DS416 gaat het monteren overigens gemakkelijker als

je het apparaat met zijn achterkant op een werkvlak

legt. Je kunt de sledes er dan voorzichtig langs de

bovenkant induwen.

Je kunt een NAS kant en klaar met ingebouwde harde schijven kopen, maar de meeste

apparaten worden leeg geleverd. Dat bespaart je niet alleen geld, maar je kunt je NAS

inrichten zoals je zelf wilt. Bovendien heb je voor het geld van een NAS gevuld met twee

schijven ook een lege met vier bays. Die kun je dan steeds verder vullen met disks naar

gelang je de capaciteit nodig hebt. Hoe dat werkt vertellen we je in deze masterclass.


Bouw de beste configuratie

E

en lege NAS vullen met harde schijven of ssd’s

is niet zo moeilijk. Haal de eerste schijfslede uitde NAS. Leg de schijf met de printplaat naar

beneden en de interface naar achteren in de slede en

schroef of klem deze vast. Sommige NAS’en zoals die

van Synology hebben een eenvoudig klemsysteem om

3,5-inch schijven snel zonder schroefjes te bevestigen.

Andere fabrikanten zoals QNAP of Thecus gebruiken

ouderwetse schroefjes. Vaak staan er onderaan op

AAN DE SLAGMET EEN NAS

Op deze

manier schroef

je een 2,5-inch

schijf (hier een

ssd) in de 3,5-

inch schijfbay

van een typi-

sche NAS.


MASTERCLASSNAS installeren en configureren

7/25/2019 pcm 06


89



Eerste ingebruikname van een Linux-NASStop de meegeleverde netwerkkabel in de netwerk-

poort op de achterkant van de NAS. Heeft je NAS

meerdere netwerkpoorten, gebruik dan altijd degene

die is gelabeld met ‘LAN1’ of vergelijkbaar. De anderekant van de kabel stop je in een van de vrije poorten

in je router, netwerkswitch of hub. Maak altijd gebruik

van de snellere gigabit ethernet-poort. Sommige

routers hebben een aantal tragere fast ethernet-

poorten die maar tot 100 Mbit gaan. Of ze hebben een

instelling in hun beheerinterface waarmee je alle of

een aantal lan-poorten softwarematig in een energie-

zuinige of 'groene' stand kunt zetten. Maar die werken

dan op 100 Mbit/s in plaats van 1000 Mbit/s en dat

vertraagt je NAS.

Sluit vervolgens de voeding aan en schakel de NAS

in. Volg de instructies van de fabrikant over hoe je de

NAS voor het eerst in gebruik neemt. Iedere fabrikant

gebruikt zijn eigen installatiesysteem, dat meestal start

met het terugvinden van de NAS in het thuisnetwerk

via een speciale internetpagina of met behulp van

software die je op een computer installeert. Zowat alle

Linux-gebaseerde NAS'en werken op die manier. Bij

QNAP start je de installatie bijvoorbeeld door in een

browser https://start.qnap.com/nl/index.php te

openen. Kies jouw product uit de menu’s Drive-bays

en Modelnaam. Klik op Start nu. Lukt dit niet, dan

kun je de installatie ook starten met behulp van het

Windows-programma Qtfinder dat je van de QNAP-

website kunt downloaden. Bij Synology zoek je naar

de Synology Web Assistant. Probeer eerst http://disk-

station:5000. Lukt dat niet, probeer dan http://find.

synology.com. Werkt zelfs dat niet, dan kun je het nog

proberen met het Windows-programma Synology

Assistant dat je op de website van de fabrikant vindt.

Eerste ingebruikname van een

Windows-NASBij een NAS met Windows Storage Server 2012 R2

Essentials zoals die van Thecus kun je gewoon een mo-

nitor, usb-toetsenbord en usb-muis aansluiten om de

installatie te starten. Windows start op van een interne

ssd. Je start de ingebruikname zoals bij een gewone

pc, want in essentie is een Windows-NAS dat gewoon.

De installatie voer je dan ook uit met de bekende Win-

dows-installatiewizard. Er is wel één verschil: Windows

Storage Server ondersteunt tijdens de installatie geen

Nederlandse taal. De initiële installatie verloopt dus

volledig Engelstalig. Als de NAS gebruiksklaar is, kun

je een taalpakket installeren om de interface alsnog

Nederlandstalig te maken.

Raid-beschermingsniveau kiezenSommige NAS’en kiezen tijdens de installatie volau-

tomatisch voor het raid-beschermingsniveau. Dat is

bijvoorbeeld het geval voor Synology. Andere merken

zoals QNAP laten je al tijdens de installatie toe om hier

aanpassingen in aan te brengen. Bij WSS Storage Ser-

ver 2012 R2 Essentials moet je het raid-niveau volledig

zelf kiezen via Windows Schijfbeheer. Dit kan boven-

dien pas wanneer Windows volledig is geïnstalleerd.


De instal-

latiewizards

van QNAP en

Synology

Bij deze AVM

Fritz!Box 7360

router kun je

een aantal lan-

poorten in een

groene modus

zetten, maar

die werken

daarna trager.

Voor je NAS

wil je altijd de

hoogste lan-

snelheid!

afbeelding nas_kiesgigabitlan.png

???

7/25/2019 pcm 06


90 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

De automatische raid-keuze is uiteraard het eenvou-

digst, maar ook het minst flexibel. Immers, je kunt de

ingerichte schijf meestal direct na afloop van de instal-

latieprocedure gebruiken, maar niet op volle snelheid .

De NAS moet eerst nog de redundantie-informatie

creëren en de pariteitsconsistentie controleren. Die

doet dit weliswaar op de achtergrond, maar zolang die

daar mee bezig is, werkt het schijfvolume veel trager

en zijn je gegevens ook nog niet beschermd tegen een

eventuele uitval van één schijf. Afhankelijk van hoeveel

schijven geïnstalleerd zijn en hoe groot die zijn, duurt

het vele uren tot soms een halve dag of langer voordat

het volume volledig ingericht is. Als je dit dan achteraf

wijzigt, begint alles van voren af aan en ben je opnieuwvele uren kwijt. In een thuissituatie is een automa-

tisch instelling van de raid normaal gesproken geen

probleem. Vraagt het installatieprogramma je toch om

een keuze, ga dan voor de standaardinstellingen. Die

zijn meestal al aangevinkt. Wijzig dit alleen als je exact

weet wat je doet.

Essentiële apps en mappenTijdens de meeste installatieprocedures dien je ook

de aanbevolen apps of pakketten te kiezen. Je kunt

deze stap overslaan en achteraf kiezen wat je wilt

installeren. Maar in de meeste gevallen klik je ge-woon op Installeren, want zo worden in elk geval al

de mediaserverfuncties klaargezet, zodat je muziek,

foto’s en video’s via de NAS kunt beheren en delen in

je thuisnetwerk. Meestal creëert de installatieproce-

dure verschillende gedeelde mappen, bijvoorbeeld

een gebruikersmap en een map voor mediabestanden

en downloads. Wil je muziek in het netwerk delen

dan kopieer je die naar de Muziek-map. Idem voor

foto’s (in Foto) en video’s (in Videos). De exacte namen

van de automatisch gecreëerde mappen kunnen per

fabrikant verschillen. Creëer je nieuwe gebruikers, dan

krijgen die normaal elk hun eigen persoonlijke map in

de algemene User- of Gebruiker-map. Meestal moet je

wel nog de nodige gebruikersrechten aan die mappen

toekennen. De helpfunctie en de documentatie vertel-

len je precies hoe je een en ander aanpakt.

Welke schijven moet je kiezen?Je kunt elke recente 3,5- of 2,5-inch sata-schijf in je NAS gebruiken, zowel

hdd als sdd. Maar een NAS heeft hogere eisen dan een pc of l aptop. Het

creëren en controleren van redundantie-informatie zorgt voor veel extra

schrijf- en leesoperaties. Voor een zo lang mogelijke levensduur en zo

goed mogelijke prestaties kies je dus beter voor schijven van ‘NAS-kwa-

liteit’. Die zijn iets duurder dan gewone desktopschijven, maar ze gaanlanger mee zodat je op termijn goedkoper uit bent. Er zijn eigenlijk maar

drie courante merken van harde schijven voor NAS’en: HGST, Seagate en

Western Digital. Die maken alle drie speciale zogenoemde 24/7 NAS-

schijven in verschillende prijsklassen. Voor thuisgebruik is de goedkoop-

ste NAS-schijf met de gewenste capaciteit meer dan voldoende. Bij

Seagate is dat de NAS HDD-productlijn. WD verkoopt Red-schijven voor

24/7 gebruik. Bij HGST heet de productlijn Deskstar NAS.

Houd er rekening mee dat de bruto capaciteit fors daalt door de raid-

bescherming (met de helft voor raid1 en met een derde voor raid5;

gebruik de Synology raid-telmachine om het precies te berekenen: www.

synology.com/en-global/support/raid_calculator). Je bent niet ver-

plicht om alle sleuven van je NAS direct te vullen. De Linux-gebaseerde

NAS-apparaten kunnen een opslagvolume onder bepaalde voorwaarden

automatisch en zonder gegevensverlies uitbreiden als je er achteraf schij-

ven bijplaatst of bestaande schijven vervangt door grotere exemplaren.

Dat kan niet van elk raid-niveau naar elk raid-niveau en soms moeten de

nieuwe schijven ook nog aan andere voorwaarden voldoen. In de tabel

vind je hierover informatie. Raadpleeg ook de documentatie van de NAS:

daarin vind je de informatie die zal je vertellen welke soorten 'online

volume-uitbreiding' allemaal mogelijk zijn. Maar je kunt bij een NAS met

vier of meer schijfbaaien meestal starten met twee schijven in raid1 en dit

achteraf naar raid 5 uitbreiden door één of meer schijven bij te steken.

De meeste

installatie-wi-

zards (zoals hier

bij QNAP) kiezen

automatisch

het aanbevolen

raid-niveau.

Installeer je

maar één schijf

in je NAS, dan

is er uiteraard

helemaal geen

sprake van raid.

Achteraf kun je

dit meestal wel

automatisch

toevoegen door

gewoon schijven

bij te steken

in de nog vrije

sleuven.

Bij een

Windows-NAS

regel je de raid-

instellingen via

het gewone

Schijfbeheer

(Disk Manage-

ment).

7/25/2019 pcm 06




/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

InternettoegangEen NAS is ook een internetserver waarop je bijvoor-

beeld een website of Wordpress-blog kunt draaien of

waarmee je je mediabestanden overal op bijvoorbeeld

je mobiel kunt bekijken. Als je een ervaren gebruiker

bent, wil je de internettoegang uit veil igheidsoverwe-

gingen wellicht handmatig configureren. Maar daar

komt wel enige kennis van netwerken, routers en

internetprotocollen aan te pas. Eenvoudiger is het omde ingebakken internettoegang (cloud-functies) van

de fabrikant zelf te gebruiken. Jouw NAS is dan via het

internet bereikbaar over een versleutelde internet-

verbinding die door de NAS-fabrikant beheerd wordt.

Potentieel nadeel is dat de NAS eventueel kwetsbaar

wordt voor hackers als die clouddienst een veiligheids-

lek vertoont, wat in het verleden wel eens gebeurde.

Maar het risico daarop is doorgaans vrij laag. De con-

figuratie van de clouddienst is meestal geïntegreerd

in de installatiewizard. Bij QNAP heet dit bijvoorbeeld

myQNAPcloud en Synology heeft QuickConnect.

Beide komen met gebruiksvriendelijke wizards die

je helpen om een en ander correct in te richten. Ze

configureren ook automatisch de benodigde inter-

netpoorten in jouw router via Universal Plug and Play

(UPnP). Zorg er dus voor dat de UPnP-functie van

de router ingeschakeld is, want anders moet je alle

poorten manueel configureren wat heel wat moeilijker

is. Windows-NAS'en hebben zoiets standaard niet aan

boord. Thecus past daar een mouw aan door de cloud-

dienst Orbweb.me mee te leveren.

Aanbevo-

len pakket-

ten (apps)

installeren bij

Synology.

myQNAP-

cloud cloud-

dienst instellen.

Synology QuickConnect clouddienst instellen.

Op een

Windows-NAS

kun je uiteraard

de ingebouwde

remote access

diensten van

het besturings-

systeem zoals

RDP configure-

ren, maar dat is

ingewikkelder

dan de door

Thecus meege-

leverde Orbweb.

me oplossing te

gebruiken.

7/25/2019 pcm 06

http://slidepdf.com/reader/full/pcm-06 92/124W W W . P C M W E B . N L92 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6


Hoe werkt raid?

Eén van de grote voordelen van een NAS is dat bij instal-

latie van twee of meer schijven gegevens beschermd zijn

door een ‘redundant array of independent disks’ (raid).

Alles wat je op je NAS bewaart, wordt in datablokken

weggeschreven op een slimme manier die ervoor zorgt dat

alle gegevens bewaard blijven als er één schijf uitvalt. Als

de NAS hot swapping ondersteunt dan kun je de kapotte

schijf gewoon door een nieuw exemplaar vervangen. De

NAS herstelt dan de raid-configuratie zonder dat je je

NAS hoeft uit te schakelen. Al die tijd blijven je gegevens

in het netwerk bereikbaar, maar wel met een lagere snel-

heid totdat de pariteitsinformatie volledig hersteld is.

Dat proces kan trouwens wel vrij lang duren, afhankelijk

van het aantal en de omvang van de schijven. Er bestaan

verschillende raid-systemen:

- Raid1 of ‘mirroring’ spiegelt alle gegevens van de ene op

een tweede schijf. Je verliest de helft van de bruto capaci-

teit van de geïnstalleerde schijven. Maar je krijgt zonder er

iets voor te doen wel een perfecte back-up van je gegevens.

- Raid5 vereist minstens drie geïnstalleerde schijven en

verdeelt alle blokken paritair over alle schijven. Bij dit

beschermingsniveau verlies je ‘maar’ een derde van de

bruto capaciteit.

- In een NAS met minstens vier schijfbaaien kun je één

of meer schijven ook als ‘hot spare’ aanduiden. Valt één

schijf uit het raid-volume, dan zal de NAS de reserveschijf

automatisch toevoegen. Achteraf kun je dan de kapotte

schijf door een nieuwe vervangen en die aanduiden als

reserve. Dit wordt meestal aangeduid als raid1+ (mirroring

met een hot spare) of raid5+ (raid5 met een hot spare).

- Voor Raid6 zijn minstens vier schijven nodig. Het lijkt

op raid5, maar gebruikt dubbele pariteit met als voordeel

dat twee schijven tegelijk kapot kunnen gaan vóór hetvolume onbruikbaar wordt. Dit is vooral interessant in een

kritische bedrijfsomgeving. Maar als je heel achterdochtig

bent, is het ook nuttig in een thuisomgeving. Bij raid5 kun

je namelijk in theorie je opslagvolume verliezen als tijdens

het herstel van de pariteit nog een schijf kapotgaat. Statis-

tisch gebeurt dit vaker dan je denkt, zeker als je alle schij-

ven tegelijk gekocht hebt. Bij raid6 is een verlies van het

volume bij uitval van een harde schijf statisch vrijwel uitge-

sloten. Nadeel is natuurlijk dat je bij een raid6-systeem tot

de helft van de bruto capaciteit verliest. Bovendien werkt

raid6 iets trager dan raid5 omdat alle datablokken in de

praktijk driemaal worden weggeschreven.

- Ook noemen we nog even rai d0 of striping. Die biedt

geen databescherming, maar zorgt wel voor een snellere

dataverwerking. De volledige bruto capaciteit van de

geïnstalleerde schijven blijft behouden. Raid0 is vooral

interessant als je veel data heel snel wil verwerken, bij-

voorbeeld bij beelden videobewerking. Dan zijn er nog de

gespecialiseerde raid-niveaus 1+0 (meestal aangeduid als

raid10) en 0+1. Het ene kan je beschouwen als een gemir-

rorde striping en het andere als een gestripede mirroring,

maar in beide gevallen heb je vier harde schijven nodig.

Zo werkt raid 1 (tekening: Tom Versweyveld, www.diskidee.nl).

Zo werkt raid 5 (tekening: Tom Versweyveld, www.diskidee.nl)

7/25/2019 pcm 06


TechPanel is een samenwerking van:

AANMELDEN KAN VIA:WWW.TECHPANEL.NL/REGISTREREN

Maak een account aan op www.techpanel.nl en test mee!

Met een GRATIS account op TechPanel.nl kun je onder andere:

•

zien welke product- of software-testen eraan komen;• je aanmelden voor deze TechPanels;

• reviews over producten lezen van andere testers;

• reageren op de TechPanels;

• deelnemen aan onderzoeken;

• je eigen profiel beheren;

• deelnemen aan winacties.

Wil jij GRATIS de nieuwstetech-producten en -diensten testen,zoals digitale camera’s, tablets, routers en software?

7/25/2019 pcm 06


GROEPSTESTMifi-routers

94 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

OOK ONDERWEGONLINEInternet is voor veel mensen een eerste

levensbehoefte geworden, ook tijdens de

vakantieperiode als we er met z’n allen op uit

trekken. Met een zogeheten mifi-router kun je overal

een draadloos netwerk met internet opzetten.

S A N D E R A L M E K I N D E R S

Groepstest mifi-routers

De roamingkosten in

het buitenland mogen

dan weliswaar steeds

schappelijker worden, mede

dankzij de speciale bundels die

door de providers aangeboden

worden, een feestje is de rekening

na een paar weekjes vakantie

nog altijd niet. Er zijn gelukkig

meerdere manieren waarop je wat

geld kunt besparen. Heb je een

dual-sim-telefoon, dan kun je op

je vakantiebestemming vaak voor

weinig geld een prepaid simkaartje

kopen inclusief 5, 10 of 15 GB

aan data. Je stopt die kaart naast

je huidige kaart in je toestel en

kunt vervolgens aangeven wat je

met welke kaart wilt doen. Het is

natuurlijk handig dat je telefonisch

bereikbaar blijft op je ‘eigen’

nummer, maar voor internetten en

andere zaken die relatief veel data


verbruiken, kun je de buitenlandse

simkaart gebruiken.

Dual-sim-telefoons zijn in

Nederland echter niet bepaald

gemeengoed, dus de kans is groot

dat je aan bovenstaand advies

niets hebt. Je zou dan eventueel

een oude telefoon mee kunnen

nemen en daar de tweede

kaart in kunnen stoppen. Dat is

natuurlijk niet ideaal, omdat je dan

hele dagen met twee toestellen

rondloopt. In dit artikel kijken we

naar een in theorie stuk elegantere

manier om onderweg online te

zijn, namelijk met behulp van een

mifi-router.

Wat is een mifi-router?Het is niet helemaal duidelijk

waar de afkorting mifi voor staat,

maar Mobile WiFi is dan nog het

meest dat erop lijkt, want een

mifi-router gebruikt deze technolo-

gie natuurlijk ook. Het idee van

dit type router is echter wel

glashelder. Het is een combinatie

van een 3G/4G-modem en

(dual-band) wifi. De verbinding

met het internet wordt door deze

apparaten via een mobiele

dataverbinding (3G/4G) gelegd,

waarna maximaal tien tot vijftien

apparaten via wifi verbinding

kunnen maken met de router. Op

deze manier kun je met een enkel

apparaat een heel gezin onderweg

van een internetverbinding voor-

zien. Het is verder in veel

opzichten een echte router, dus

ook in zaken zoals een firewall,

dhcp-server en NAT is het

voorzien.

Een belangrijk onderdeel

van een mifi-router gezien zijn

gebruiksdoel is dat hij draagbaar

is. Hij moet dus niet te groot en te

zwaar zijn. Over het algemeen past

dit type router dan ook makkelijk

in een binnenzak of in een tas,

zonder dat hij hinderlijk in de weg

zit. De laatste tijd zien we steeds

vaker modellen met een display op

7/25/2019 pcm 06




de markt komen. Hoe groter

het display, des te groter het

apparaat is. Gezien het gebruik

onderweg is de aanwezigheid van

een accu ook cruciaal. In theoriezou het natuurlijk prima kunnen

om een via de usb-poort van je

laptop (of van een powerbank)

gevoede router met 3G/4G-

ondersteuning mee te

nemen onderweg. Een

accu in de router is

in de praktijk echter

praktischer, al was

het maar omdat hij

dan beter mee te ne-

men is in bijvoorbeeld

een binnenzak.

2G/3G/4G/4G+Misschien wel het belang-

rijkste onderdeel van een

mifi-router is het modem

waarmee de mobiele

dataverbinding wordt gelegd.

Op dit moment kun je kiezen

uit modellen die 2G/3G, 4G of

4G+ als maximale standaard

ondersteunen. Welke van deze

drie standaarden een routermaximaal ondersteunt, bepaalt

voor een belangrijk deel ook

de prijs van het apparaat. Een

2G/3G-model is het goedkoopst,

gevolgd door apparaten die 4G

ondersteunen, terwijl 4G+-routers

het duurst zijn. Welke standaard

voor jou het best is, hangt van

verschillende factoren af.

Zowel het abonnement/prepaid-

simkaartje als het netwerk op

de plaats van bestemming

moet de snellere standaarden

ondersteunen. Daarnaast kun

je uiteraard ook zelf een

afweging maken of een iets

snellere verbinding opweegt tegen

de toch wel forse meerprijs. Op

basis van de modellen die wij

hebben getest voor dit artikel kan

het prijsverschil tussen een 4G- en

een 4G+-router makkelijk meer

dan 100 euro zijn, al verklaart het

verschil in standaard niet het

volledige verschil. Op een

startbedrag van net iets meer dan

100 euro voor een 4G-router is

het in ieder geval een zeer forsemeerprijs.

Op dit moment is het verschil

tussen 4G en 4G+ het interes-

santst. Zoals het ‘+’-teken al doet

vermoeden, is 4G+ in theorie

sneller dan 4G. Om het verschil

tussen de twee helder in het vizier

te krijgen, is het goed om je te

realiseren dat 4G-communicatie is

opgebouwd uit ‘blokken’ met een

bandbreedte van 5 MHz.

Per blok is er een theoretische

doorvoersnelheid mogelijk

van 37,5 Mbps. Uit de smartphone-

wereld ben je wellicht bekend

met de Cat.-naamgeving om de

snelheid van 4G-dataverbindingen

aan te duiden. Het cijfer achter

‘Cat.’ komt grofweg overeen met

het aantal blokken dat wordt

gebruikt. Tot aan Cat. 4 (een

downloadbandbreedte van

ongeveer 150 Mbps) spreken

we van 4G, daarboven wordt

het 4G+.Een ander cruciaal verschil

tussen 4G en 4G+ is dat 4G een

van de (hogere) beschikbare

frequenties gebruikt om de

maximale doorvoersnelheid

te behalen, terwijl er bij 4G+

meerdere gebruikt worden, zowel

een hoge als een lage. Dit laatste

wordt ook wel Carrier Aggregation

genoemd, vandaar ook dat

4G+ her en der ook als LTE CA

wordt aangeduid. Er zit overigens

nog behoorlijk wat rek in 4G+

voor we bij 5G aankomen.

Dat laten de modems in

moderne smart-phones al

zien. Het exemplaar dat in de

Qualcomm Snapdragon 820 is

geïntegreerd, ondersteunt al

Cat. 12-verbindingen.

Wat heb je eraan?Het belang van 4G+ moet je

op dit moment overigens nog

niet overschatten. In Nederland

bieden KPN en Vodafone

bijvoorbeeld weliswaar al wel

Cat. 6 4G+ aan, met een theoreti-sche snelheid van 225 Mbps, maar

is de dekking ervan vooralsnog

beperkt. T-Mobile is nog maar net

begonnen met het uitrollen ervan.

Op veel plaatsen in Europa is de

uitrol ook al begonnen, al kunnen

we niet veel zinnigs zeggen over

de dekking ervan. Het zou ons niet

verbazen als die ook in andere

landen nog niet enorm breed is.

Wat de exacte status van 4G+

ook is, wil je op dit moment per

se een mifi-router met een zo snel

mogelijke verbinding en zoveel

mogelijk bandbreedte, dan is een

4G+-model de logische keuze. In

de praktijk is de daadwerkelijk

snelheid die je behaalt uiteraard

van meer afhankelijk dan alleen

de 4G-standaard. Zit je ver van

een mast verwijderd, dan zal de

snelheid tegenvallen. Ook als je

clients aansluit op je mifi-router

die gebruikmaken van langzame

wifi-adapters, zal je weinig merkenvan een snellere standaard. Houd

er hierbij ook rekening mee dat de

meeste mifi-routers (ook de vier

modellen die we hebben getest)

op dit moment niet gelijktijdig

een 2,4 en een 5 GHz-netwerk in

de lucht kunnen houden. Je moet

kiezen welke je wilt gebruiken. Dit

betekent in de praktijk dat je hele

netwerk naar 2,4 GHz terug moet

vallen op het moment dat je een

client wilt aansluiten met alleen

ondersteuning voor die frequentie.

Aan de andere kant moet je je

ook weer niet blind staren op de

bandbreedte die je nodig hebt als

je een mifi-router gaat gebruiken.

Grote bestanden downloaden ga

je waarschijn lijk niet doen, of je

moet een enorm tegoed aan

gigabytes hebben aangeschaft.

Het belangrijkste is dat er

voldoende bandbreedte is om

iedere dag even het nieuws uit

eigen land te bekijken op het

internet, uit te zoeken wat je die

dag gaat doen en zaken zoals

foto’s snel kunt versturen. Daarheb je op zich geen enorme

bandbreedte voor nodig, al is het

natuurlijk wel afhankelijk van het

aantal personen dat gebruikmaakt

van de mifi-router. Als plotse-

ling iedereen besluit om dat ene

grappige korte filmpje te gaan

bekijken, dan moet dat idealiter

ook kunnen.

Laten we na deze tamelijk

theoretische introductie eens gaan

kijken naar enkele mifi-routers

die we hebben getest. We hebben

daarbij uiteraard gekeken naar

de prestaties, maar ook zeker

naar de mogelijkheden en het

gebruiksgemak. Aangezien we

geen toestemming kregen om voor

dit artikel een weekje op vakantie

te gaan met de vier routers,

hebben we de prestaties in

Nederland getest. We hebben

ze uiteraard alle vier op exact

dezelfde locatie getest, met

dezelfde instellingen en incombinatie met de Speedtest-app

op een Google (Huawei) Nexus 6P.

Alle tests zijn ten minste drie keer

gedaan. We hebben op meerdere

locaties getest, waarbij op de ene

locatie geen enkel verschil tussen

de apparaten viel te noteren,

terwijl we op de andere locatie

wel een duidelijk verschil zagen.

Dat heeft alles te maken met de

bandbreedte van het signaal dat

de mifi-router binnenkrijgt. Bij de

eerste locatie was dat maximaal

slechts 30 Mbps, waarvan

uiteindelijk op alle apparaten

en beide frequenties een

downloadsnelheid overbleef van

10-15 Mbps. Op de tweede locatie

kregen we ruim 75 Mbps binnen.

De opmerkingen over de

prestaties van de mifi-routers

zijn op de tests op deze

locatie gebaseerd.

7/25/2019 pcm 06




De vierkante DWR-932 van D-Link

is de kleinste van de vier. Hij heeft

dan ook het kleinste display van

het stel: het meet krap een inch.

Op het schermpje worden wel

gewoon de belangrijkste zaken

weergeven. Je kunt zien of je

verbinding hebt, met welk netwerk

de verbinding is opgezet en welke

standaard er gebruikt wordt. Druk

je kort op de powerknop, dan kom

je zaken zoals de netwerknaam

(ssid) en het wachtwoord tegen.

Aan de zijkant is verder nog een

WPS-knop te zien en een micro-

usb-aansluiting voor het opladen

van de accu. Als je die accu verwij-

dert, zie je dat er niet alleen plaats

is voor een full-size simkaart, maar

ook voor een micro-sd-kaart. De

inhoud van dat kaartje kun je

delen met alle maximaal 15 op de

mifi aangesloten apparaten.De DWR-932 biedt onder-

steuning voor Cat. 4 4G, wat een

theoretische bandbreedte van

D-Link DWR-932

150 Mbps download en 50 Mbps

upload inhoudt. Het is daarnaast

de enige router in deze test

waarmee je alleen op 2,4 GHz

verbinding kunt maken. Dat is ophet eerste gezicht niet echt logisch,

een 4G-router met maximaal 2,4

GHz-snelheden. De prestaties zijn

acceptabel. We halen een down-

loadsnelheid van 35 Mbps en een

uploadsnelheid van 20 Mbps. Erblijft dus wel behoorlijk veel van de

75 Mbps aan de strijkstok hangen.

Ben je gewend aan de toch wat

povere uploadbandbreedte van

je vaste internetverbinding, dan is

die wel lekker fors.

De webinterface is overzichtelijk,

met logisch ingedeelde tabbladen

en een fijn startscherm. Aangezien

we hier te maken hebben met een

apparaat waarin een simkaart zit,

kan hij ook sms’jes ontvangen.

Versturen zou getuige de ‘Outbox’

ook mogelijk moeten zijn, maar

we zien niet meteen hoe dat zou

moeten via deze interface. D-Link

heeft geen app ontwikkeld om

de router ook vanaf een mobiel

apparaat te kunnen beheren. Dat

is met name bij het installeren

niet zo handig, omdat je dan via

een browservenster aan de slag

moet. Aangezien dat nogal een

gepriegel is op een smartphone,

moet je daar eigenlijk al vrij snel

een computer bij pakken. Als jegeen pin-code op je simkaart hebt,

dan kun je de router overigens

wel gewoon meteen gebruiken. In

combinatie met ons simkaartje van

T-Mobile hoeven wij in ieder geval

verder niets in te stellen. Er wordt

automatisch verbinding gemaakt

met het netwerk.

De interface van de D-Link DWR-932 is overzichtelijk.

Score

Pluspunten

• Zeer compact

• Overzichtelijke interface

Minpunten

• Niet dual-band

• Geen app

De DWAR-932 van D-Link is met afstand de kleinste mifi-router in de test.

7/25/2019 pcm 06




In een artikel over mifi-routers mag

Huawei zeker niet ontbreken. Datis namelijk verreweg de grootste

speler op de markt, in ieder geval in

Nederland. Ook veel apparaten die

door providers en andere partijen

onder eigen naam worden uitge-

bracht, komen uit de fabrieken van

Huawei. De E5786 is het huidige

topmodel, met ondersteuning voor

4G+ (225 Mbps download en 50

upload) en dual-band wifi, inclusief

802.11ac. Dit is het enige apparaat

van de vier waarbij de accu niet ver-

wijderbaar is, dus je moet hopen

dat die accu het lekker lang blijft

doen. Een pluspunt van dit gesloten

design is dat je een microsimkaart

en een micro-sd-kaart voor het

delen van bestanden niet in een

of ander raar houdertje hoeft te

schuiven, maar dat ze gewoon in

een sleufje aan de zijkant kunnen.

Onderop naast de micro-usb-

aansluiting zit een klepje waar-

achter aansluitingen voor externe

antennes verscholen gaan. Huaweiheeft een vierkant monochroom

display op de E5786 geplaatst met

een diagonaal van 1,4 inch. Dit doet

op het eerste gezicht hetzelfde

als het kleinere display van de

D-Link DWR-932, alleen staat bij de

Huawei alles op dezelfde ‘pagina’.

Bovenop zit echter nog een menu-

knop waarmee je op het schermpje

door de belangrijkste instellingen

kan navigeren en deze ook tot op

zekere hoogte aan kan passen. Zo

kun je van 2,4 naar 5 GHz overscha-

kelen, of andersom. Houd er echt

rekening mee dat je alleen naar

5 GHz overschakelt als de aan te

sluiten apparaten dit ook onder-

steunen. Deze waarschuwing geeft

de E5786 zelf ook overigens. Je kunt

met behulp van de Menu-knop

Huawei E5786

bijvoorbeeld ook WPS-verbindingen

opzetten.De prestaties van de E5786

zijn goed, al maakt het voor de

downloaden uploadsnelheid in

onze testsituatie niet uit of we op

2,4 of op 5 GHz verbinding maken.

Op beide frequenties halen we een

downloadsnelheid van 43 Mbps

en een uploadsnelheid van 20

Mbps. 5 GHz zou overigens wel een

meerwaarde kunnen bieden bij het

lokaal streamen van bestanden op

de micro-sd-kaart.

Voor het beheren van de E5786

heb je meerdere opties. Huawei

heeft met HiLink een app waarmee

je de router volledig kunt beheren.

Dat is de eenvoudigste manier om

dit apparaat te installeren en in

gebruik te nemen. De vormgeving

van de app lijkt niet geheel toeval-

lig op die van de Emotion UI-skin

die Huawei gebruikt voor zijn

Android-smartphones. Stel je de

router liever via een webinterface

in, dan kan dat ook. Daar zie je dat je deze router ook kunt gebruiken

als repeater. Ben je op vakantie

op een plaats waar de dekking

van het mobiele datanetwerk niet

goed genoeg is maar heb je wel

een wifi-signaal tot je beschikking,

dan kun je op deze manier een

eigen hotspot creëren. De interface

is verder behoorlijk overzichtelijk

weergegeven, met uitzondering

van de Settings-pagina. Waar alle

andere pagina’s vrij leeg zijn, staat

deze overvol met instellingsmo-

gelijkheden. Dat had net even watoverzichtelijker gekund.

Score

Pluspunten

• Veelzijdig

• Goede prestaties

• Goede app

Minpunten

• Onoverzichtelijke interface

Op het gebied van gebruiksgemak is er nog wel wat te winnen bij de webinterface van

Huawei. Aan de andere kant, er is natuurlijk niet voor niets een app beschikbaar.

De Huawei E5786 is de meest complete

mifi-router in deze test.

BESTGETEST

JUNI 2016

7/25/2019 pcm 06




Netgear heeft inmiddels een heel

behoorlijk aantal mifi-routers in

het assortiment zitten. De AirCard

AC790 die we hier bespreken, ishet topmodel op dit moment. Hij

is qua specificaties op vrijwel alle

vlakken zeer vergelijkbaar met de

Huawei E5786. Ook hier hebben

we te maken met een 4G+-router

die ondersteuning biedt voor

verbindingen via zowel 2,4 als

802.11ac 5 GHz. Er is echter niet

voorzien in een micro-sd-slot.

Waar Netgear wel duidelijk werk

van gemaakt heeft, is het display.

Dat is een kleurenscherm, heeft

een diagonaal van liefst 2,4 inch en

is rechts voorzien van een capaci-

tieve Home- en een Terug-knop. Je

kunt via dit display vrijwel alles in-

stellen, beheren en aanpassen. Zo

kun je er het wachtwoord van het

draadloze signaal op aanpassen.

Er komt namelijk ook een toetsen-

bordje tevoorschijn als je ergens

iets in moet vullen. Verder onder-

steunt het schermpje veegbewe-

gingen. Opvallend is verder nog de

mogelijkheid om externe antennesop de router aan te sluiten en hij

Netgear AirCard AC790kan via de usb-aansluiting middels

een verloopje andere apparaten

opladen.

Vind je het instellen en bedienenvan de AC790 via het display

net iets te veel gepriegel, dan

kun je er ook via de AirCard-

app of via de webinterface

bijkomen. Qua mogelijkheden

heeft de webinterface nog wel

net een streepje voor, maar

met de app kun je vrijwel alle

veelvoorkomende instellingen

doorvoeren. De webinterface ziet

er duidelijk overzichtelijker en

rustiger uit. Opmerkelijk tijdens

het installeren van deze router

was dat dit de enige was waarbij

we handmatig de APN-gegevens

in moesten vullen. APN staat voor

Access Point Name, de naam, login

en wachtwoord van de gateway

van de provider. Dit is gelukkig

zo te achterhalen middels een

zoekopdracht op internet, maar

het is toch opvallend dat alleen

deze Netgear hier zelf niet uit

weet te komen, terwijl de andere

drie gewoon zonder mopperenverbinding maakten. Mocht je

overigens niet gediend zijn van

de vrij felle blauwe led die om de

vijf seconden knippert, dan kun je deze gelukkig uitschakelen. Dit

kan alleen via de webinterface. De

Netgear AirCard AC790 is zonder

twijfel de snelste mifi-router indeze test. We halen op 2,4 GHz

51 Mbps en op 5 GHz 54 Mbps.

Deze mifi-router verliest dus maar

zo’n 20 Mbps bij het omzetten van

4G naar wifi. De uploadsnelheid

is met 15 Mbps juist wat minder

hoog dan we zien bij de andere

deelnemers.

Score

Pluspunten

• Groot touchscreen

• Goede prestaties

• Goede app

Minpunten

• Mindere uploadsnelheid

Netgear biedt de mogelijkheid om een smartphone snel even van wat stroom te

voorzien.

De Netgear AirCard AC790 valt met

name op door het grote touchscreen.

7/25/2019 pcm 06




BESTEKOOP

JUNI 2016

De laatste mifi-router die we voor

dit artikel getest hebben, is deEM7530 van TP-Link. Als je dit

apparaat uit de doos pakt, dan

valt meteen op dat de mensen bij

TP-Link er rekening mee hebben

gehouden dat je misschien niet het

correcte formaat simkaart hebt.

Er worden namelijk verloopjes

meegeleverd voor zowel micro- als

nano-sim. Net zoals de meeste

routers in deze test, zien we ook

hier de micro-sd-kaartaansluiting

terug en ook dit model is weer

voorzien van een display, ongeveer

ter grootte van dat van de Huawei

in deze test. De manier waarop er

met behulp van de Menu-knop en

de powerknop door een selectie in-

stellingen kan worden genavigeerd,

doet daarnaast eveneens meer dan

een klein beetje denken aan de

manier waarop je het display van

de Huawei moet bedienen. Niet

alleen vanwege het gebruik van de

knoppen, ook het lettertype en de

menustructuur op het display lijkenerg veel op elkaar.

Op het gebied van draadloze mo-

gelijkheden, bewandelt de EM7530

de (al dan niet gulden) middenweg.

Net zoals de D-Link in deze test

ondersteunt hij maximaal 4G-

verbindingen, dus geen 4G+. Het is

echter wel een dual-band-model,

maar dan zonder ondersteuning

voor 802.11ac: het blijft bij 802.11n

op 5 GHz. De prestaties liggen on-

geveer op hetzelfde niveau als die

van de D-Link. We halen 32 Mbps

down op zowel 2,4 als 5 GHz, terwijl

de uploadbandbreedte wederom

20 Mbps is.

Voor het beheren van de EM7530

moet je een browser gebruiken,een app is niet voorhanden. Als je

recent weleens in de interface van

een TP-Link-router bent geweest,

dan zal de vormgeving en de

Iedereen die recent weleens in de webinterface van een TP-Link-router is geweest,

zal deze webinterface herkennen. Aan het gebruiksgemak kan nog wel wat gesleuteld

worden overigens.

ConclusieWil je op vakantie liever geen moment missen van je digitale bestaan,

dan is een mifi-router het overwegen zeker waard. Met de komst van 4G

is de bandbreedte in theorie ook dermate ruim dat je er ook echt wat aan

hebt als je met meerdere apparaten tegelijkertijd online gaat. Let wel, de

daadwerkelijk beschikbare bandbreedte wisselt sterk afhankelijk van de

locatie waar je je bevindt. 4G+ staat op dit moment nog in de kinderschoe-

nen en levert vooralsnog geen enorme hoeveelheid extra bandbreedte

op. Het is wat ons betreft dan ook zeker niet zo dat een 4G+-router per

definitie beter is dan een 4G-model. Uit onze tests blijkt wel duidelijk dat

4G+-modellen op andere vlakken ook duidelijk geavanceerder zijn en in de

regel betere resultaten neerzetten. De meerprijs van de Netgear AirCard

790S ten opzichte van de andere 4G+-router in deze test, de Huawei E5786

is behoorlijk fors, maar hij presteert ook beter als het gaat om de down-

loadsnelheid en heeft een uitstekend display. De Huawei biedt echter een

extra micro-sd-kaartaansluiting en kun je ook als wifi-hotspot inzetten. Al

met al geven we de Huawei E5786 nipt de voorkeur: een predicaat Beste

Product is zijn deel. Bij de goedkopere 4G-routers biedt TP-Link dermate

veel voor een relatief bescheiden bedrag, dat we de M7350 tot Beste Koop

uitroepen.

TP-Link EM7530

Score

Pluspunten

• Goedkoop

• Dual-band

• Geen app

Minpunten

• Onoverzichtelijke interface

Bij TP-Link heeft op meerdere vlakken

goed gekeken naar Huawei bij het ontwik-

kelen van de EM7350. Je kunt echter een

slechter voorbeeld nemen.

indeling je ongetwijfeld bekend

voorkomen. Waar de interface

van de routers echter behoorlijk

goed en overzichtelijk is ingedeeld,

valt bij deze interface op dat drie

van de vier tabbladen weinig

om het lijf hebben en vrijwel alle

instellingsmogelijkheden onder

‘Advanced’ zijn geschaard. Zo is het

mogelijk dat je de ‘Basic’ instellingen

van de draadloze verbindingen

onder het ‘Advanced’ tabblad

moet zoeken. Hier kan nog wel iets

gewonnen worden op het gebiedvan het gebruiksgemak.

7/25/2019 pcm 06




GROEPSTESTPowerline-adapters

D-Link DWR-932 Huawei E5786 Netgear AirCard 790 TP-Link EM7350

Gemiddelde prijs € 144,- € 232,- € 109,- € 275,-

www.d-link.com www.huawei.com www.netgear.com www.tp-link.com

Oordeel

Breedte (mm) 70 106 110 105

Hoogte (mm) 70 66 67 66

Dikte (mm) 16 14 11 16

Gewicht (gram) 113 143 135 126

Accucapaciteit 2640 mAh 3000 mAh 2930 mAh 2550 mAh

Display 1 inch 1,4 inch 2,4 inch 1,5 inch

Verbindingstandaarden

3G

4G

4G+

2,4 GHz band

5 GHz band

Maximale standaard 802.11n 802.11ac 802.11ac 802.11n

Externe antenne-aansluitingen

Extra functies

Concurrent wifi

Gebruik als wifi-hotspot

WPA2-encryptie

Firewall

DHCP

NAT

Micro-sd-kaart

App beschikbaar

Gemeten snelheden

Download 2,4 GHz* 35 Mbps 43 Mbps 51 Mbps 32 Mbps

Download 5 GHz nvt 43 Mbps 54 Mbps 32 Mbps

Upload 2,4 GHz 20 Mbps 20 Mbps 15 Mbps 20 Mbps

Upload 5 GHz nvt 20 Mbps 15 Mbps 20 Mbps

BESTGETEST

JUNI 2016

BESTEKOOP

JUNI 2016

7/25/2019 pcm 06

http://slidepdf.com/reader/full/pcm-06 101/124W W W . P C M W E B . N L / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 101

ACHTERGROND802.11ac Wave 2

De snellere wifi-standaard IEEE

802.11ac bestaat al enkele jaren.

Wat is er dan zo speciaal aan

‘wireless-ac Wave 2’ en ‘multi-

user mimo’, termen die bij steeds

meer duurdere routermodellen

opduiken? PCM duikt voor je inde materie.


Wireless-ac Wave 2-wifi

DE NETWERK-KABELOVERBODIG?

IEEE 802.11n of wireless-n is vandaag nog al-

tijd de meest gebruikte wifi-standaard, maar

de populariteit groeit van de snellere variant

IEEE 802.11ac (wireless-ac). Net nu je misschien

een nieuwe router, smartphone, tablet of laptop

hebt gekocht met die snellere wifi-versie, is er

weer een nieuwigheid: IEEE 802.11ac Wave 2,

soms ook aangeduid als ‘next-gen ac’, ‘2013 up-

date’ of ‘IEEE 802.11ac-2013’. Maar wat is nu het

verschil met de ‘gewone’ wireless-ac?

Kanalen en modulatie

Verschillende technische verbeteringen

zorgen ervoor dat wireless-ac sneller werkt

dan wireless-n. Zo heeft wireless-ac bredere

zend- en ontvangstkanalen: 80 MHz in plaats

van 40 MHz bij wireless-n. Dat levert in theorie

snelheidsverbeteringen van zo’n 177 procent

op. Wave 2 laat verder nog 160 MHz-kanalen

Deze ASUS RT-AC87U Wave 2 router met Quantenna

QSR1000 SoC heeft 4x4 mu-mimo met 80 MHz-kanalen.

Dat levert maximaal 600 Mbit/s in de 2,4 GHz-band en

1733 Mbit/s in de 5 GHz-band ofwel ‘AC2400’ (€ 224).

toe, maar die zijn alleen van belang in heel

specifieke configuraties die een zeer snelle

draadloze verbinding tussen router en één

enkel apparaat vereisen, bijvoorbeeld voor

gamen of 4k-videostreaming. Vervolgens

gebruikt wireless-ac dichtere kwadratuur-

amplitudemodulatie. Dat is een systeem om

digitale gegevens over een analoge draaggolf

te transporteren. Bij wireless-ac is dit 256QAM

in plaats van 64QAM. Dat krachtigere modu-

latiesysteem transporteert 33 procent méér

bits (acht bits in plaats van zes voor 64QAM).

Maar de belangrijkste snelheidsverbetering is

te danken de verwerking van méér gelijktijdige

datastromen. Dat gebeurt via zogenoemde

‘multiple input output’ (mimo). Wireless-ac

voorziet in maximaal acht mimo-datastromen,

in plaats van vier voor wireless-n; een verdub-

beling dus van de doorvoersnelheid.

Mimo

IEEE 802.11ac gebruikt de 5 GHz-frequentieband

omdat die meer zend- en ontvangstkanalen

telt en minder druk bezet is dan de oudere 2,4

GHz-frequentieband. Zo is er méér bandbreedte

beschikbaar en zijn er minder storingen. Maar

om daar echt van te kunnen profiteren moeten

routers en clientsystemen zoals mobieltjes of

pc’s verschillende antennes gebruiken. Via mimo

kun je tegelijk meerdere datastromen versturen

om op die manier hogere draadloze doorvoer-

snelheden te halen. Op die manier slaagden fa-

brikanten erin om de doorvoersnelheid van het

7/25/2019 pcm 06




oudere IEEE 802.11n stelselmatig te verhogen.

Wireless-n heeft een ingebakken doorvoersnel-

heid van 150 Mbit/s voor 1x1 antenne. Verme-

nigvuldig dat met het in de standaard voorziene

maximum van 4x4 mimo-antennes en je haalt

600 Mbit/s. Bij IEEE 802.11ac is de maximale

doorvoersnelheid dankzij de eerder genoemde

bredere zendkanalen en hogere amplitudemo-

dulatie 433 Mbit/s per antenne. Vermenigvul-

digd met vier geeft dit maximaal 1732 Mbit/s.

Gebruik je acht antennes van elk 80 MHz dan

De Linksys EA7500 Max-

Stream Mu-Mimo Gigabit

router met Qualcomm

IPQ8064 SoC heeft 3x3

mu-mimo antennes met

80 MHz-kanalen voor 600

(2,4 GHz) en 1300 (5 GHz)

Mbits/s ofwel ‘AC1900’

(€ 179).

verbetert de snelheid tot 3464 Mbit/s. Met 160

MHz brede zend- en ontvangstkanalen krijg je

866 Mbit/s en dus met acht antennes maximaal

6928 Mbit/s (6,93 Gbit/s).

MU-MIMO

Mimo werkt één op één (van punt naar punt),

dus van router naar ‘endpoint’ of clientsysteem.Dit noemt men ook wel single-user mimo. Rou-

ters van de tweede ac-generatie gebruiken een

softwarematig trucje om tegelijk meerdere end-

points met mimo te bedienen. Die multi-user

mimo of mu-mimo zorgt voor een efficiëntere

benutting van de beschikbare bandbreedte in

de 5 GHz-frequentieband. Eén op één leidt het

niet noodzakelijk tot hogere doorvoersnelheden

dan single-user mimo, maar in een omgeving

met meerdere draadloze endpoints wordt de

capaciteit van het volledige netwerk wel beter

benut. Het gevolg zijn stabielere verbindingen

en een hogere kwaliteit van bijvoorbeeld vide-

ostreaming naar meerdere apparaten tegelij-

kertijd. Ook het bereik zou in theorie groter

moeten zijn dan bij 802.11n, hoewel dit door

de grote technische verschillen en het

door elkaar gebruiken van verschillende

wifi-standaarden in dezelfde omgeving in de

praktijk moeilijk objectief meetbaar is. Wel is het

een feit dat een 802.11ac-netwerk minder ‘dead

spots’ (gebieden waarin geen draadloos bereik

mogelijk is) telt dan een 802.11n-netwerk.

ve

De ASUS RT-AC5300 heeft acht 80 MHz-antennes

in een dubbele 4x4-configuratie. Het is eigenlijk drie

mu-mimo routers in één. Hij levert tweemaal 2166 Mbit/s

in de 5 GHz-frequentieband en eenmaal 1000 Mbit/s in

de 2,4 GHz-band ofwel ‘AC5300’ (€ 449).

7/25/2019 pcm 06




Een wireless-ac wave 2-router mengt de ver-

schillende mimo-kanalen zelf en stuurt ze actief

in de richting van alle verbonden apparatuur

via een techniek die ‘beamforming’ heet. De

router optimaliseert elke draadloze verbindingdynamisch voor elk endpoint. Om dat allemaal

voor elkaar te krijgen heeft de router meerdere

antennes, een krachtigere processor annex

draadloze chipset of SoC (System on a Chip) en

slimmere algoritmes nodig. Hoewel de huidige

generatie wave 2-routers nog niet zover gaan,

voorziet de wireless-ac standaard in voldoende

marge om op termijn aan maximale draadloze

doorvoersnelheden te komen die ruim tien

keer beter zijn dan bij wireless-n. Daarvoor

zullen dan wel veel krachtigere SoC’s nodig zijn

dan wat er vandaag op de markt bestaat.

Wat heb je nodig?Naast een wireless-ac router met mu-mimo

heb je uiteraard een smartphone, tablet, pc of

ander ‘endpoint’ nodig dat zelf ook wireless-ac

ondersteunt. Over hoe méér antennes jouw

endpoint beschikt, hoe hoger de potentiële

doorvoersnelheid. De meeste endpoints heb-

ben momenteel echter maar 1x1-antennes (de

meeste smartphones), 2x2-antennes (recente

tablets en laptops) of 3x3-antennes (een aantal

aparte wifi-kaarten en usb-adapters). Wave 2-

routers gaan zoals gezegd al tot 4x4-antennes,maar momenteel bestaan er nog geen wifi-

sticks, laat staan endpoints met 4x4 mu-mimo

antennes. De maximale verbindingssnelheid die

Wave 2 toelaat, ga je dus momenteel nog niet

halen, tenzij tussen twee Wave 2-routers die je

in ‘bridge’-modus draadloos aan elkaar koppelt.

Hoewel je in de productliteratuur en op ver-

pakkingen in de winkel termen zult tegenkomen

zoals ‘Wave 2’, ‘MU-MIMO’, ‘Next-Gen AC’ en ‘Max

Stream’ kun je beter de kleine lettertjes op de

verpakking lezen, waar meestal met een afkor-

ting in de vorm ‘AC-cijfer’ de maximale theore-

tische doorvoersnelheid wordt aangegeven in

zowel de 2,4 GHz wifi-frequentieband (802.11n)

als de 5 GHz-frequentieband (802.11ac). De ta-

bel geeft daarvan een overzicht en vertelt je ook

wat je maximaal mag verwachten met betrek-

king tot de draadloze doorvoersnelheden. Houd

er rekening mee dat er geen officiële standaard

De ASUS PCE-AC68 PCI-Express uitbreidingskaart voorziet een

desktop-pc van 3x3 Wave 2 ontvangst: 600 Mbit/s (2,4 GHz) plus

1300 Mbit/s 5 GHz) ofwel ‘AC1900’ (€ 84,99).

Geadverteerde draadloze snelheden van ac-routers

en -endpoints (bronnen: Cisco, Linksys, Qualcomm,

Wikipedia).

Geadverteerde draadloze snelheden van ac- routers en -endpoints

Aangeduid op verpakking 2.4 GHz-band (Mbit/s) 5 GHz-band (Mbit/s)

AC600 150 433

AC750 300 433

AC1200 300 867

AC1300 400 867

AC1450 450 975

AC1600 300 1300

AC1750 450 1300

AC1900 600 1300

AC2350 600 1733

AC2600 800 1733

AC3100 1000 2167

AC3150 1000 2167

AC3200 600 1300 + 1300

AC5300 1000 2166 + 2166

bestaat voor die AC-codes, maar dat de

meeste fabrikanten ze ondertussen wel

volgen. Alle wireless-ac-apparatuur werkt

met elkaar en meestal ook met oudere

wireless-n-apparatuur, maar uiteraard slechtsop de maximaal geadverteerde snelheden. Als

je router bijvoorbeeld AC1900 ondersteunt

en je ‘endpoint’ AC1200, zul je dus maximaal

867 Mbit/s in de 5 GHz-band en maximaal 300

Mbit/s in de 2,4 GHz-band halen.

Tot slot Je doet geen miskoop om vandaag al te investe-

ren in een Wave 2 wifi-router. Die is immers niet

alleen toekomstbestendiger dan een gewone

wireless-ac-router, maar sowieso backward

compatibel met bestaande wifi-apparatuur.

Als je later een smartphone, tablet, pc of ander

draadloos ‘endpoint’ koopt dat voorzien is van

extra zend- en ontvangstantennes, profiteer

je direct van snellere en stabielere draadloze

verbindingen.

-ac

mi

hti

en

out

7/25/2019 pcm 06


Seagate & lacie

104 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 W W W . P C M W E B . N L

Marc de Munnik kan wel een‘outdoor schijf’ gebruiken voor

alle foto’s en video’s die hij tijdens

hiken en mountainbiken maakt. De

stevige LaCie Rugged die een val

voor meer dan één meter hoogte

moeiteloos doorstaat, lijkt dan

ook goed op zijn behoeften aan te

sluiten. Marc: “Hij voelt lekker solide

en degelijk aan. Hij is misschien iets

aan de zware kant, maar dat zal

met de constructie te maken heb-

ben.” Installeren is zeer eenvoudig.

Even inprikken op vrije usb-poort,en via het pictogram dat verschijnt

de LaCie Setup starten.

De Rugged Mini gaat mee in derugzak en de meegeleverde software

– Backup Assistant als de Desktop

Manager – werken goed en overzet-

ten van data gaat snel. Marc: “116

MB per seconde en dat is zelfs nog

iets sneller dan LaCie zelf aangeeft

op de site. Over de echt belangrijke

features van deze schijf kan ik, er

met een kritisch oog naar kijkende,

enkel positief zijn. De constructie,

afwerking, degelijkheid en niet te ver-

geten de werking: ik ben er werkelijk

uitermate over te spreken.”

Compacte back-upschijf,

eigen cloud, stevig en

schokbestendig of juist

chique en stijlvol? Het

aantal producten voor het opslaan

van gegevens is talrijk en veelzijdig.Daarom wilden we deze keer niet

onze panelleden allemaal eenzelfde

oplossing laten testen, maar gingen

ze ieder met een ander product aan

de slag. Dave van Munster (41) met

de Seagate Personal Cloud, Marc

de Munnik (39) met de robuuste

LaCie Rugged Mini, Hans van Drie

(53) kreeg de Seagate Wireless Plus,

Casper Smits (21) de LaCie Porsche

Design en Alec van der Linden (19)

de compacte Seagate Ultra Slim

Backup Plus. Iedere deelnemer haddrie weken de tijd om te ontdekken

hoe de opslagoplossing het er in de

praktijk ervanaf bracht en deed ons

uitgebreid verslag.

Seagate & LaCie Pluspunten

• Gebruiksvriendelijk, veel mogelijkheden

• Twee harde schijven

• Handig voor back-ups van o.a.

mobiel, Dropbox en Google Drive

Minpunten

• Geen timer om apparaat bijvoor-

beeld ‘s nachts uit te schakelen

• Persoonlijk map (nog) niet via

app benaderbaar

Je foto’s, documenten, muziek of video’s hebben

allemaal één ding gemeen: ze hebben allemaal

een veilige bewaarplek nodig. Daarom nodigdeTech-panel vijf lezers uit om gedurende een

aantal weken vijf verschillende oplossingen van

Seagate en LaCie voor het opslaan van data te

testen. Hun bevinden lees je hier.

LaCie Rugged Mini"Hij voelt lekker solide aan"

In het gezin van Dave van Mun-

ster wordt veel aan fotografie

gedaan en het zou ideaal zijn als

dit en ander materiaal centraal

kan worden opgeslagen. Met zijn

fraaie hoogglans zwarte behui-

zing is de eerste indruk goed.

Dave: “Er is echt over nagedacht,de harde schijven zijn zelfs duide-

lijk genummerd, handig als je er

eens eentje moet vervangen.” De

installatie gaat soepel en binnen

een half uurtje is de Personal

Cloud klaar voor gebruik. “Mijn

eerste indruk is erg goed.”

De Personal Cloud is direct

toegankelijk via het netwerk en

meerdere mensen kunnen hun

bestanden met een eigen wacht-

woord onder hun eigen account

plaatsen. Dave: “En ook met mijnsmart-tv en mijn mediaspeler is

de Cloud direct te benaderen en

zijn mediabestanden af te spe-

len.” Buitenshuis gaat dit via de

Seagate Media-app voor mobiele

apparaten waarmee ook een

back-up kan worden gemaakt.

Dave: “De Personal Cloud is ei-

genlijk onmisbaar in een gezin!”

Pluspunten

• Robuust en snel (usb 3.0

• Handige software

Minpunten

• Volledige handleiding pas na

installatie beschikbaar

• Back-up-programma Engelstalig

5X OPSLAGONDER DE LOEP

SeagatePersonal Cloud"Onmisbaar in een gezin"

7/25/2019 pcm 06


Seagate & lacie

W W W . P C M W E B . N L 105/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

LaCie Porsche Design"Ik word hier erg gelukkig van"

Zowel privé als zakelijk reist Hans

van Drie veel, en de Seagate

Wireless Plus die draadloos opslag

onderweg mogelijk maakt, komt

dan ook als geroepen. De installatie

doet hij vanaf zijn smartphone met

behulp van de Seagate Media app

en gaat soepel. Hans: “Oppassen,

want het netwerk is niet standaard

beveiligd met een wachtwoord.

Gelukkig word je daarvoor gewaar-

schuwd en kun je makkelijk een

wachtwoord instellen.” Kopiëren

van 20.000 (!) mp3’s gaat ook best

vlot. Hans: “Wel jammer dat de

Wireless Plus daarna bijna drie uur

nodig heeft om de mediabiblio-

theek op te bouwen en vlak voor

het einde – met nog 10% batterij –

het apparaat opeens uitschakelt.”

Soms is bij het afspelen van video

via de app geen ondertiteling of

geluid (dts), maar dat gaat wel goed

wanneer er gebruik wordt gemaakt

van een app als VLC Media Player.

Ook tegelijkertijd afspelen naartwee tablets en één smartphone

gaat prima. Bij het kijken van een

film houdt de accu het zo’n 3,5 tot 4

uur uit. Hans: “Het is onhandig dat

het batterijniveau niet op het ap-

paraat (bijvoorbeeld met streepjes)

wordt weergegeven.”

Pluspunten

• Slimme oplossing met ingebouwde accu

• Zowel draadloos als via usb

• Werk ook samen met o.a. Dropbox

Minpunten

• Geen batterij-indicator

• Perikelen bij streamen via dlna

Pluspunten

• Klein, licht en stil

• Snel en veel opslagcapaciteit

Minpunten

• Enigszins korte usb-kabel

SeagateWireless Plus"Installatie met de app

gaat soepel"

Als student aan de TU Eindhoven

werkt Alec van der Linden veel met

programma’s als Photoshop en

Solid Edge; de krappe opslag van

zijn notebook is vaak een probleem.

Alec: “De Seagate Backup Plus Ultra

Slim is dunner dan ik had verwacht

en goed te gebruiken on-the-go.”

En het aansluiten? Alec: “Wanneer

je 'm aansluit, staat er een setup-

bestandje op de schijf. Als je dit

opstart, wordt er een programmageïnstalleerd waarmee je de Ultra

Slim kunt monitoren en beheren.”

Dankzij usb 3.0 gaat het overzetten

van bestanden razendsnel. “De ka-

bel is voor gebruik bij een laptop en

onderweg prima, maar misschien

wel wat kort in combinatie met een

desktop. Bovendien beschikt hij

niet over rubber voetjes waardoor

het schijfje snel over het bureau

schuift.”

Conclusie: “De Seagate Ultra Slim is

een grote opslag van klein formaat.Hij is prima on-the-go te gebruiken

en is zelfs in een broekzak mee te

nemen.”

Casper Smits is fotograaf en met

een notebook met 128 GB opslag

is een externe schijf erg welkom,

zeker als deze mooi is vormgege-

ven. Casper: “Deze externe harde

schijf draait eigenlijk vooral om het

design: er staat in mooie letters

PORSCHE DESIGN op de bovenkant

gegraveerd. Hij is prachtig om naar

te kijken en met het geborstelde

aluminium is het een perfecte

combinatie naast mijn MacBook. Ik

word hier erg gelukkig van.”

De installatie levert geen proble-

men op en de overdrachtssnelheid

is met zo’n 70 MB/s goed. “Dat

voldoet aan mijn verwachtingen,

al wordt de schijf wel erg warm.”

Daarnaast raadt Casper aan om

even te kijken naar het programma

LaCie Private-Public dat gratis is

te downloaden en waarmee een

beveiligde partitie kan worden

aangemaakt.

Casper: “LaCie heeft met de Por-

sche Design ‘P9227’ Mobile Drive

Slim een prachtig product neer-

gezet. Enorm makkelijk in gebruik

en helemaal op de toekomst

voorbereid met usb-c en encryptie-

software.”

Seagate BackupPlus Ultra Slim"Prima on-the-go tegebruiken"

Pluspunten

• Fraaie vormgeving en goede prestaties

• Goede software

• Inclusief usb-c-naar-usb-a-kabel

Minpunten

• Hogere prijs vergeleken met andere

modellen

7/25/2019 pcm 06


HARDWAREHOEKDe beste tips en trucs

106

Beeldschermen zijn vaak flinterdun,

maar de voet waar ze op staan,

neemt alsnog aardig wat bureau-

ruimte in beslag. Dat is al helemaal

een bezwaar als je meerdere

schermen op je bureau hebt staan

– twee 27-inch monitoren nemen

samen al snel de helft van je bureau

in. Het is daarom verstandig om een

speciale standaard te kopen, waar

je alle beeldschermen aan kunt

bevestigen.

Een monitorstandaard klem je vast

aan de achterkant van het bureau,

waarna je de schermen eraan

ophangt. Hierdoor hangt het beeld

van je computer aan een enkele

stang achterop je bureau. Handig

als je ruimte wilt vrijmaken, maar

er is nóg een reden om in een mo-

nitorstandaard te investeren. Het is

hiermee namelijk makkelijker om de

positie van je scherm aan te passen.

Met de meeste exemplaren kun je

de hoogte naar eigen smaak veran-

deren, zodat je recht aan je bureau

kunt zitten werken. Daarnaast kun

je ook nog eens de hoek van je

beeldscherm draaien. Wil je een

monitor in portretstand gebruiken?

Dan kun je ’m prima op die manier

kantelen. Handig als je bijvoorbeeld

veel regels code tegelijk wilt bekij-

ken op een scherm.

Monitorhouders zijn er in alle soor-

ten en maten. Wij gebruiken zelf

de Arctic Z2 Pro, waar je maximaal

twee beeldschermen van 27 inch

aan kunt bevestigen. Dat zal voor

de meesten waarschijnlijk meer dan

genoeg zijn. De betreffende arm

kost 80 euro. Rond die prijs zul je

vaak uitkomen als je een arm wilt

kopen.

Eén ding om wel rekening mee te

houden: je monitor moet achterop

een VESA-aansluiting hebben, zodat

je de armen kunt vastschroeven.

Dit zijn vier schroefgaten die samen

een vierkant op de monitor vormen.

De meeste moderne schermen heb-

ben dit wel, maar oudere monitoren

hebben soms afwijkende bevesti-

gingsgaten. Let daar dus wel op.

Ben je een beetje fanatieke pc-bezitter, dan is de kans groot dat je bureau

propvol is. Alleen al je beeldschermen, muis, toetsenbord en luidsprekers

zorgen ervoor dat je weinig bureauruimte overhebt – ruimte die al snel wordt

ingenomen door allerlei andere gadgets of papieren. Hoe zorg je ervoor dat je

zo veel mogelijk van je bureau leeg houdt, zelfs met al die apparatuur erop?

We geven in de hardwarehoek deze week vijf tips.

B A S T I A A N V R O E G O P

HARDWAREHOEKH A N D I G E T I P S E N N I E U W EM O G E L I J K H E D E N M E T J E H A R D WA R E

/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 W W W . P C M W E B . N L

Vijf tips om je computerbureau zo

leeg mogelijk te krijgen

1. Koop een monitorstandaard

7/25/2019 pcm 06



107WWW . P CMWEB . N L / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Een opgeruimd bureau blijft bij onsvaker opgeruimd. Dus het is van

belang om je computerplek netjes

te houden. Een belangrijke eerste

stap daarbij is het wegwerken van

alle kabels die je wellicht op je

kantoor hebt rondslingeren. Al die

snoeren zorgen er immers voor dat

je bureau rommelig oogt, hoe vaak

je spullen ook opruimt.

Er zijn gelukkig aardig wat manie-

ren om je kabelwirwar te ontrafe-

len. Misschien wel het belangrijkst

daarbij zijn kabelbinders. Hiermee

kun je samenkomende groepen

snoeren aan elkaar bevestigen,

zodat er in feite één lange kabel

ontstaat. Deze is een stuk mak-

kelijker op subtiele wijze naar je

computer te leiden zonder dat er

overal kabels naartoe schieten.

Wil je de boel een beetje mooi

houden, dan moet je ook nadenken

over hoe deze snoeren precies

door je kantoor worden gelegd.Het liefst houd je de kabels uit het

zicht, zodat je ze alleen ziet als je

bijvoorbeeld achter het bureau

duikt. IKEA verkoopt daar een han-

dige kabelgoot voor, die je onder

het bureaublad kunt schroeven. Zo

kunnen alle snoeren onder het blad

naar de pc worden geleid, zonder

dat ze in het zicht komen te liggen.

Af en toe moeten al die samenge-

bonden kabels toch eens in het

zicht komen, maar ook daar is

een fijne oplossing voor. Voor een

paar euro koop je namelijk een

kabelsok, die je om alle snoeren

heen kunt binden. Zo lijkt het ook

echt op één enkele kabel, in plaats

van op allerlei gecombineerde

snoertjes. Het is het handigst om

die kabelsok dezelfde kleur als je

computeronderdelen of de achter-

liggende muur te geven, zodat hij

zo min mogelijk opvalt.

2. Denk na over je kabelwirwar

De kans is groot dat er een bureau-

lamp bij je computer staat. Handig

als je wat extra licht nodig hebt,

maar zo’n lamp neemt onnodig veel

ruimte in beslag. Gelukkig is er een

alternatief dat nul bureauruimte

vereist. IKEA verkoopt voor 25 euro

namelijk een simpele backlight, die

je achter op je beeldscherm(en)

kunt plakken.

Je zult hiervoor even wat dubbelzij-

dige tape in huis moeten halen, al

helemaal als je alle bedieningsknop-

pen ook wilt opplakken. Maar als je

de backlight goed aanbrengt, heb je

er jaren plezier van. Met een druk

op de knop kun je namelijk de ach-

terkant van je monitoren licht laten

geven, waardoor een ouderwetse

lamp niet langer nodig is. De bij-

behorende afstandsbediening laat

je zelfs de kleur van de backlight

bepalen. Zo kun je jouw kantoor

rood maken als je aan het relaxen

bent, of felwit als je eventjes moet

doorknallen voor je werk.

Wil je een stapje verdergaan? Dan

kun je een BlinkStick (https://www.

blinkstick.com/help/ikea-dioder-

blinkstick-ambilight) bestellen

om mee te knutselen. Deze kleine

printplaat met usb-aansluiting

kan aan de IKEA-backlight worden

gesoldeerd, zodat je jouw computer

erop kunt aansluiten. Met behulp

van bijbehorende software vertelt

je computer aan de BlinkStick

wat er op je beeldscherm wordt

getoond. Het resultaat: de backlight

verandert in een heuse ‘Ambilight’,

die zijn kleuren aanpast op bijvoor-

beeld een afgespeelde film of game.

Hoe je dat precies doet, is wellicht

stof voor een volgende keer. Het

bevestigen van zo’n BlinkStick is

door al het soldeerwerk namelijk

een aardige (dag)klus, vooral als je

hier nog geen ervaring mee hebt.

3. Wissel je bureaulamp omvoor een backlight

7/25/2019 pcm 06



108 WWW . P CMWEB . N L/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Heb je bovenstaande tips gevolgd,

dan is je bureau waarschijnlijk aleen stuk leger geworden. Wat nog

resteert, is een aantal willekeurige

apparaten en andere voorwerpen,

zoals bijvoorbeeld microfoons,

koptelefoons en webcams. Laat die

niet zomaar rondslingeren! Het is

verstandig om tijdens je bureau-

opruimsessie deze spullen meteen

een goede plek te geven.

Een goede microfoon kan vaak aan

een monitorarm worden bevestigd,

die je aan de zijkant van een bureau

kunt schroeven. Hiermee kun je de

microfoon makkelijk voor je hangen

en weer opzijduwen, zonder dat

er bureauruimte in beslag wordt

genomen. Een koptelefoon kan op

vergelijkbare wijze aan de zijkant

van het bureau worden gehangen.

Voor een tientje koop je al snel een

koptelefoonhouder die ook aan een

bureaublad kan worden vastge-

schroefd.

5. Koop accessoirehouders Je webcam kan in veel gevallen

gewoon boven op het beeldschermworden bevestigd, zodat hij niet op

je bureau hoeft te staan. Sowieso

is dat wel handig: het zorgt ervoor

dat je tijdens videochats de juiste

kant op kijkt. Hangt je monitor hoog

aan een standaard? Dan bekijkt de

webcam je zelfs van bovenaf, wat

een stuk fijnere hoek is.

Probeer je bij alles wat hierna nog

op je bureau ligt af te vragen: moet

het daar écht liggen? En zo ja, wat

kun je doen om het beter op je

bureau op te ruimen? Dat klinkt

wellicht overdreven, maar op lange

termijn heb je hier ontzettend veel

aan. Door eens goed na te denken

over hoe je werkblad zo leeg mo-

gelijk wordt, weet je dat het in de

komende jaren waarschijnlijk ook

opgeruimd blijft.

Fanatieke pc-bezitters hebben vaakmeerdere apparaten op hun bureau

staan. Hartstikke handig, maar al die

computers nemen extra ruimte in

beslag. Vooral als je voor iedere pc

ook een eigen muis en toetsenbord

op het bureau neerlegt.

Gelukkig is het helemaal niet nodig

om voor iedere computer eigen

accessoires neer te leggen. Voor

een paar tientjes kun je ook een

usb-switch op de kop tikken, waar

je vervolgens een usb-hub in kunt

steken. Sluit je muis en toetsenbord

aan op die usb-hub, leid de kabels

van de switch naar je verschillende

computers en voilà: met een druk

op de knop schakel je de muis en

het toetsenbord van de ene pc naarde andere.

Geen zin in een schakelaar op je

bureau? Dan kun je ook software-

matig je andere apparaten met

dezelfde apparatuur bedienen. Het

programmaatje Synergy (http://

synergy-project.org/) laat je de

muis en het toetsenbord van de ene

pc gebruiken om de andere te be-

dienen, waarbij via je thuisnetwerk

verbinding wordt gemaakt. Hoewel

wij af en toe wat gestotter opmerk-

ten, werkt dit verrassend goed.

Synergy kost eenmalig 10 dollar,

waarna je de software levenslang

mag blijven gebruiken. Er is ook een

pro-versie voor 30 dollar die betere

4. Meerdere apparaten?Koop een usb-switch

SSL-encryptie en klantenservice

biedt, maar dat lijkt ons alleen een

noodzaak als je met privacygevoe-

lige informatie werkt.

Een ander alternatief is om een

KVM-schakelaar te kopen. Dit ap-

paraat laat niet alleen je muis en

toetsenbord tussen computers

schakelen, maar doet hetzelfde met

je beeldscherm en audio. Dat klinkt

op papier een stuk handiger dan

het is; wij hebben meerdere KVM-

schakelaars uitgeprobeerd, maar

ze waren allemaal ‘buggy’, duur en

onhandig. Aangezien de meeste

moderne beeldschermen sowieso

al meerdere inputpoorten hebben,

kun je prima verschillende pc’s op

een enkele monitor aansluiten om

hetzelfde voor elkaar te krijgen. Een

stuk minder gedoe en ook een stuk

goedkoper.

7/25/2019 pcm 06


WORKSHOPOffice 2016 voor experts

W W W . P C M W E B . N L / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 109

sher, Access, Onenote, Info Path, Lync en SharePoint

Workspace. Microsoft Project en Visio zijn formeel

geen onderdelen van de Office Suite, maar alleen los

aan te schaffen en toe te voegen aan de Office-omge-

ving. Qua interface sluiten ze gelukkig wel goed aan op

de bestaande Office-interface.

Zoals gebruikelijk biedt Microsoft verschillende

bundels van Office 2016 aan, gericht op thuis/student-

gebruik of juist meer op de zakelijke omgeving. Zoals

in de inleiding vermeld richt ook Microsoft zich steedsmeer op cloud-gebaseerde uitwisseling van bestan-

den en de mogelijkheid tot het collectief werken aan

Office-documenten. Deze functionaliteit is bovenop

de al reeds enorm uitgebreide set van mogelijkheden

gekomen.

Het uiterlijk van de MS Office-familie is in 2007

flink op de schop gegaan met de introductie van een

zogeheten ‘ribbon’ en het ‘tabbed menu’. Voordeel van

deze nieuwe grafische interface was dat bij elkaar be-

horende onderdelen duidelijker gegroepeerd werden

in respectievelijk tabbladen, categorieën en acties.

Hoewel deze nieuwe menustijl meer schermruimte in

beslag neemt, laat het daarmee alle mogelijkheden in

één keer én slim gegroepeerd zien. De Office-releases

hierna zijn qua uiterlijk vergelijkbaar gebleven, toch

zijn er onder de motorkap telkens meer nieuwe

functies toegevoegd. Hiermee hebben we gelijk een

probleem vastgesteld; als er visueel niet veel veran-

dert, gaat de gebruiker vaak ook niet op zoek naar de

vernieuwingen die hebben plaatsgevonden. Na enkele

releases zijn er dan steeds meer functies en nieuwig-

heden die de gebruiker vaak niet kent en daarom ook

niet weet toe te passen.

Microsoft heeft onlangs de 2016-versie van

Office uitgebracht. Iedereen met een Office

365-account krijgt de software gratis. Maar,

wat is er nu echt nieuw aan de software?

Welke mogelijkheden zijn er onder meer voor

de doorgewinterde Office-gebruiker?

E R N S T V A N D E N B O S C H

Bijzondere functies uitgelicht

In een eerder artikel over Office 2016 zijn we

ingegaan op de mogelijkheden voor het delen van

bestanden vanuit Office 2016. In dit artikel laten

we dit onderwerp dan ook voor wat het is en gaan we

andere mogelijkheden van Office-applicaties belichten.

In deze workshop richten wij ons op de meest

populaire toepassingen: Word, Excel, PowerPoint en

Outlook. We gaan deze onderdelen onder de loep

nemen en belichten facetten die je wellicht nog niet

wist te gebruiken. Praktisch en direct toepasbaar met

als doel je Office-vaardigheden aan te scherpen.

De verschillen met eerdere versiesMicrosoft Office bestaat al vanaf 1990 (zie kader over

de geschiedenis van tekstverwerkers) en mag gezien

worden als de standaard voor kantoorapplicaties. Was

er in het prille begin alleen sprake van Word, Excel en

PowerPoint, gedurende de jaren erna is er een groot

aantal nieuwe loten aan de Office-familie toegevoegd.

De opkomst van internet heeft natuurlijk gezorgd voor

de introductie van Outlook, als spil voor het beheren

van je e-mail en contactgegevens. Daarnaast zijn er in

de loop der jaren toepassingen toegevoegd als Publi-

OFFICE 2016VOOR EXPERTS

7/25/2019 pcm 06


110 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Offi ce 2016 – nieuwighedenOffice 2016 heeft veel verbeteringen doorgevoerd die

zijn gericht op samenwerken en co-creatie. Als je op

afstand samen aan een document aan het werk bent,

is overleg toch soms noodzakelijk. Natuurlijk kun je detelefoon even pakken en elkaar bellen, maar het kan

nog makkelijker: met Skype. Eind 2011 heeft Microsoft

het populaire Skype overgenomen en het is dan ook

geen verrassing dat er een integratie met Microsoft

Office heeft plaatsgevonden. Vanuit Word en Outlook

kun je nu direct een Skype-gesprek opzetten. We laten

zien hoe je dit vanuit Word kunt doen.

Integratie met SkypeOpen een document en geef aan dat je deze wilt delen.

Die doe je door rechtsboven op Delen te klikken.

Selecteer Opslaan naar cloud. Kies je OneDrive-

profiel – mogelijk wordt je eerst gevraagd om in teloggen – en geef een naam op voor het bestand dat je

wenst te delen.

Je kunt nu vanuit het overzicht in de rechterkolom

personen uit je adresboek selecteren en aangeven of

ze mogen bewerken of slechts meekijken.

Als je op de naam van een persoon klikt, verschijnt

er een menu met contactmogelijkheden, waaronder de

optie om een Skype-gesprek op te starten. Klik hierop

en er wordt direct een Skype-sessie gestart. Je kunt

dan een livegesprek met de genodigde aangaan, maarhet is natuurlijk ook mogelijk om gewoon een chatses-

sie te starten.

Thema’sDe nieuwste Office-versie kent ook een nieuwe kleur-

stelling. Je kunt nu kiezen uit drie verschillende kleur-

stellingen; kleurrijk, wit en het nieuwe donkergrijze

thema. Om het toegepaste thema aan te passen doe

je het volgende: klik in de menubalk op Bestand en

selecteer daaruit Opties. Onderstaande scherm met

algemene instellingen zal worden geopend:

In het midden van het scherm kun je uit de drie

verschillende Office-thema’s kiezen. Overigens wordt

het gekozen thema gelijk toegepast op alle Office-

onderdelen die je geïnstalleerd hebt; je kunt dus niet

tegelijkertijd verschillende thema’s per Office-onder-

deel activeren.

Slim opzoekenSpellingcontrole is natuurlijk niet nieuw; als een woord

niet herkend wordt, verschijnt er onder het afwijkende

woord een rode golflijn. Klik met de rechtermuisknop

op het woord en een overzicht van mogelijke verbe-

teringen wordt getoond. Een aanvulling hierop is het

zogenaamde Slim opzoeken. Selecteer een woord –

erop dubbelklikken is de snelste manier – en open het

contextmenu door op de rechtermuisknop te klikken.

Selecteer uit het getoonde menu de optie Slim

opzoeken en er wordt aan de rechterzijde een kolom

geopend met zoekresultaten. In ons geval hebben

Zo stel je het

Office-thema in.

Geef in het

document aan

dat je deze

wenst te delen.

Selecteer de

personen met

wie je het docu-

ment wenst te

delen.

7/25/2019 pcm 06


111W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

we in ons document het woordje 'tekst' geselecteerd,

waarvoor de resultaten worden getoond.

De zoekresultaten zijn gebaseerd op het gemarkeer-

de woord én houden rekening met (een deel van) de

context rond dit woord. Doel is om de zoekresultaten

relevanter te laten zijn. Dit werkt niet alleen in Word,

maar ook in Excel, PowerPoint en Outlook.

In Excel wordt daar nog iets extra’s aan toegevoegd.

Als je in een cel een formule typt en vervolgens in het

contextmenu Slim opzoeken selecteert, wordt extra

informatie over die formule weergegeven.

Uitleg – hulpmiddel om functies te ontdekkenMicrosoft erkent dat er veel mogelijkheden zijn die

zijn gebruikers niet kennen of benutten. Om je te hel-

pen deze te ontdekken, is de functie ‘Uitleg’ geïntro-

duceerd; centraal bovenin het menu is een invoerveld

met een lampicoontje beschikbaar. Typ hierin (een

deel van) je vraag en direct worden er voorstellen en

suggesties gedaan die gerelateerd zijn aan de

ingevoerde tekst. Deze functie is in alle Office-onder-

delen – behalve PowerPoint en OneNote – beschik-

baar en kun je ook aanroepen met het commando

Alt+Q.

Opmaak kopiërenEr zijn Office-functies die al heel lang meegaan, maar

toch zelfs bij doorgewinterde gebruikers onbekend

zijn. Neem het kwasticoontje, zoals dat helemaal links

op de ribbon in het startmenu is terug te vinden. Je

vindt deze functie in alle Office-programma’s terug en

kan hiermee eenvoudig de opmaak van een selectie

(tekst, maar ook bijvoorbeeld cellen in Excel) kopiëren

naar een ander deel van het document. Deze functie

is vooral in tekstverwerking handig; je kopieert dan

niet alleen de stijl (vet, cursief) maar ook lettertype en

-grootte en andere eigenschappen van de opmaak. Het

scheelt niet alleen in muisklikken, maar maakt ook de

uiteindelijke opmaak van je document consistenter.

Je gebruikt deze functie als volgt. Selecteer de tekst

(of cellen als je in Excel werkt) waarvan je de opmaak

wilt kopiëren. Klik vervolgens met je muis op het

kwasticoontje en beweeg de muis – deze heeft nu de

vorm van een kwastje gekregen – naar het stuk tekst

die de geselecteerde opmaak eveneens moet krijgen.Strijk nu de doeltekst aan: klaar!

Slimmer werken met zoeken en vervangenMet Zoeken en vervangen kun je meer dan tekst ver-

vangen; het werkt ook om opmaak in een document te

vinden en te vervangen. Stel, je wilt alle vet gemaakte

tekst in een document vervangen door niet-vette tekst.

Dat kan middels Zoeken en vervangen.

De optie Slim

opzoeken in het

contextmenu

van Word.

Excel toont

extra informatie

over de ingege-

ven formule.

Relevante en

contextafhanke-

lijke zoekresul-

taten.

Kopieer

opmaak middels

het kwasticoon-

tje.

7/25/2019 pcm 06




Een stukje geschiedenisMicrosofts tekstverwerker Word bestaat al vanaf

1990, het tijdperk waarin MS-DOS domineerde als

besturingssysteem voor pc’s. Voor de introductie

van Word waren er andere grote spelers in de

tekstverwerkingsmarkt actief. Belangrijkste speler

was het Amerikaanse Wordstar. Het bedrijf was

uitermate succesvol; toen het halverwege de jaren

80 naar de beurs ging was het Amerika’s grootste

softwarebedrijf.

Wordstar mag worden gezien als het bedrijf dat

WYSIWYG (what you see is what you get) heeft

bedacht en geïmplementeerd en domineerde de

markt tot midden jaren 80. Ook was het bedrijf de

eerste die zijn pakketten gebundeld aan de man

probeerde te brengen, als een voorloper van de

latere Office Suites. Aan Wordstar werden Datastar

en Calstar toegevoegd.

De ondergang van Wordstar werd ingeluid

door een tweetal factoren – de oprichter moest

vanwege gezondheidsproblemen de zakelijke

beslommeringen overlaten aan een investerings-

bedrijf – en een gebruikersgroep die de geïntro-

duceerde kopieerbeveiliging van de software niet

kon waarderen. Ook in die tijd werden kopieën van

software illegaal verspreid en gebruikt. Dit leverde

echter ook omzet ook; Wordstar was 's werelds

meest gekopieerde software (!) en – zo bleek uit

onderzoek – veel gebruikers kochten uiteindelijk

toch een origineel exemplaar. Bovendien verdiende

het bedrijf goed aan de boeken en documentatie

die separaat aangeschaft konden worden. Toen

het programma plotseling beveiligd werd tegen

kopiëren, keerden de gebruikers massaal tegen

ze. Dat deze 'fout' later werd teruggedraaid kon

het tij niet meer keren; de voorsprong was door de

concurrentie ingelopen.

Zo’n concurrent was WordPerfect. Dit bedrijf

wist de positie van Wordstar over te nemen door

een aantal belangrijke verschillen; het had een

ingebouwde macrofunctie (korte gebundelde

instructies onder een toetsencombinatie), een

handige 'toon opmaak'-functie die alle opmaak

instructies van een document (tijdelijk) kon tonen

en – algemeen als het belangrijkst gezien – gratis

hoogstaande productondersteuning. Het product

Het scherm

Zoeken en

vervangen, op

te roepen met

Ctrl+H.

Definieer de

opmaak die je

zoekt en wenst

te vervangen.

Definieer de

correctieregel

om het woord

automatisch te

laten corrigeren.

Geef het commando Ctrl+H, dit opent het scherm

van Zoeken en vervangen.

Klik met de cursor in het veld Zoeken naar, zodat dit

wordt geselecteerd. Klik vervolgens op Meer, zodat er

een scherm onder uitklapt met uitgebreide opties en

klik hier op de knop Opmaak. Selecteer Lettertype in

het menu dat verschijnt en kies dan vet. Bevestig met

OK.

Nu is aangegeven wat we zoeken, kunnen we aange-

ven waardoor het – indien gevonden – vervangen dient

te worden. Dat gaat op eenzelfde wijze; klik op het veld

Vervangen door en herhaal de eerdere stappen, maarselecteer nu dat de tekst moet worden vervangen door

de opmaak Niet Vet.

Je ziet nu dat de velden Zoeken naar en Vervan-

gen door beide leeg zijn, maar dat eronder staat dat

er wordt gezocht naar Opmaak: Lettertype: Vet en

dat we deze wensen te vervangen door Lettertype:

Niet Vet.

Nu zowel de zoeken vervangcriteria zijn bepaald,

7/25/2019 pcm 06



/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 113W W W . P C M W E B . N L

kunnen we de opdracht uitvoeren door te klikken

op Alles vervangen. Alle tekst met opmaak vet zal

nu worden vervangen door de opmaak niet-vet. Om

een nieuwe zoeken vervangopdracht te definiëren

kun je snel alle criteria wissen door op de knop Geenopmaak te klikken.

Autocorrectie slim toepassenSommige typefouten blijven we maken. Uiteraard

zal de foutieve spelling binnen een Office-applicatie

direct gemarkeerd worden en kan een typefout met

een paar klikken hersteld worden. Toch kan het nog

sneller; namelijk automatisch. Dit kan door het fout

getypte woordje toe te voegen aan de autocorrectie-

bibliotheek. Dit doen we door een nieuwe regel te

definiëren die – in dit geval – aangeeft dat bijvoorbeeld

het woordje ‘niuew’ standaard vervangen dient te

worden door het woordje ‘nieuw’. Als je in de toekomst

het woordje ‘niuew’ typt, zal het geheel automatisch en

al tijdens het typen gecorrigeerd worden.Ga in Word als volgt te werk. Klik op Bestand,

Opties en dan op Controle. Klik op de knop Auto cor-

rectie-opties – er opent zich een nieuw scherm – en

geef aan dat je het woordje ‘niuew’ wenst te vervangen

door ‘nieuw’.

Bevestig met OK en verlaat het onderdeel Auto

correcties door nogmaals op OK te klikken, waardoor

je terugkeert naar je document. Je zult nu zien dat het

woord inmiddels goed is geschreven. Test het door het

nogmaals verkeerd te typen; een kleine animatie zal

getoond worden en het woord wordt – zonder jouw

verdere tussenkomst – direct gecorrigeerd. Je kunt au-

tocorrecties ook gebruiken, om door jou veel gebruikte

woorden als afkortingen op te nemen in de autocor-

rectiebibliotheek. Ze worden dan gedurende het typen

direct en automatisch uitgeschreven. De autocorrectie-

functie is hier uitgelegd in een Word-omgeving, maar

werkt in alle Office-onderdelen.

Minder bekende functies – een voorbeelduitgelichtExcel kent een groot aantal functies, waarvan Verticaal

zoeken een heel krachtige én tevens slecht begrepen

voorbeeld is. Een praktijksituatie; je hebt een Excel-

werkblad met daarin artikelnummers en de omschrij-ving van dat artikel. Vanuit het voorraadsysteem krijg

je een Excel-werkmap aangeleverd met daarin de

artikelnummers en de actuele voorraad. In een derde

Opdracht tot

vervanging van

opmaak.

was ook in Nederland razend populair en werd in

de zakelijke markt de onbetwiste marktleider. De

oudere computergebruikers onder ons zullen bij

het horen van de woorden Shift+F7 onmiddellijk

'Print!' zeggen; in WordPerfect het toetsenbord-

commando om een document naar de printer te

sturen.

Tot en met de introductie van WinWord 2.x (de

voorloper van Word) was Microsoft eigenlijk geen

partij in de markt voor tekstverwerking. Met de

introductie van Windows 3.0 – het was inmiddels

mei 1990 – veranderde de zaak. Veel softwareont-

wikkelaars hadden moeite om hun programmatuur

om te bouwen naar de nieuwe Windows-omgeving

en de eerste pogingen waren dan ook verre van

stabiel. Ondertussen had Microsoft een gigantisch

voordeel; het bouwde en ontwikkelde Windows en

wist dus de (deels bewust ongedocumenteerde)

code van Windows beter aan te laten sluiten bij

zijn eigen softwareapplicaties. Sterker nog; andere

softwarebedrijven hebben nog lange tijd op een

ander operating system gewed – OS/2 – en konden

daarom niet voldoende snel op alle fronten bij-

blijven. Ook WordPerfect had de verwachting – en

daarmee zijn middelen – gericht op het succes van

OS/2.

De nekslag voor WordPerfect kwam echter van

binnenuit; het bedrijf besloot de gratis ondersteu-

ning – die zelfs werd gegeven aan gebruikers met

gekopieerde software – om te zetten naar een

betaaldienst. Gebruikers haakten massaal af en

verruilden het inmiddels mindere product (lees:

niet goed aansluitend bij de Windows-schil) voor

de combinatie Microsoft Windows met Microsoft

Word.

De marketing van Microsoft was uiteindelijk

de zet die de laatste spelers de markt uit wist te

drukken. Het lukte Microsoft om de Amerikaanse

overheidsdiensten over te laten stappen op de

combinatie van Windows met Office 97. On-

danks het prijsverschil – op dat moment leverde

WordPerfect een serverversie van haar programma

voor $ 1500,- die geschikt was voor 255 gebruikers

– adopteerden zij massaal Windows en daarmee

Word. De overwinning van Microsoft was een feit.

7/25/2019 pcm 06


114 W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6 114

worksheet heb je de prijzen van die artikelen. Wat is

nu de totale – actuele! – waarde van de voorraad

artikelen?

Elk werkblad deelt dezelfde sleutel; het artikelnum-

mer. Wat we willen bereiken is dat uit de verschillende

bronnen aan de hand van het artikelnummer gege-

vens worden opgehaald. Dat kan met de Excel-functie

Verticaal zoeken. Het fraaie is dat de gegevens nietallemaal in dezelfde spreadsheet hoeven te komen, de

functie is dusdanig slim dat zelfs gegevens uit andere

spreadsheets (mits benaderbaar natuurlijk) opgehaald

kunnen worden.

In dit voorbeeld willen we gegevens uit twee verschil-

lende spreadsheets samenbrengen in een totaalover-

zicht. Er is een spreadsheet met het artikelnummer en

de voorraadstatus en een tweede spreadsheet met het

artikelnummer en de omschrijving. Bovendien staan in

een tweede tabblad van deze spreadsheet de actuele

prijzen van deze artikelen. We willen een overzicht

maken die deze gegevens samenvoegt tot een geheel

waarbij we ook een totaalprijs te zien krijgen.We maken een nieuwe spreadsheet en geven deze

de naam Totaal.xlsx. Hierin typen (of kopiëren) we de

artikelnummers. Het grijs gearceerde deel moet de

gegevens van de verschillende andere bronnen gaan

weergeven. Hiertoe zetten we de Excel-functie Verti-

caal zoeken in.

Klik met je muis in de cel waar je de omschrijving

ingevuld wilt hebben (hier cel C4). In het topmenu klik

je op Formules en daarna op Functie invoegen (of

gebruik de toetsencombinatie Shift+F3). Een zoekmo-

gelijkheid opent en hierin kunnen we de gewenste

functie opzoeken door in de omschrijving ‘verticaal’ te

typen en op zoeken te klikken.

Selecteer de functie VERT.ZOEKEN en bevestig met

OK. Er opent zich een invulscherm die ons middels een

aantal in te vullen functie argumenten zal helpen om

de functie correct toe te passen.

In het geel gearceerde deel is de uitkomst zichtbaar

van de keuzes die we hebben ingevuld; cel B4 heeft

de waarde A01 en dat is het artikelnummer dat we

als zoeksleutel gebruiken. De tabelmatrix bestaat uit

gebied B2 t/m C16 van de Excel-spreadsheet met de

naam Artikel.xlsx. Dit gebied kun je simpelweg aanwij-

zen door het met de muis in de betreffende spread-

sheet aan te geven en met een klik te bevestigen. De

naam van de spreadsheet en de juiste cellen worden

dan direct overgenomen. Als laatste geven we aan

dat we uit deze spreadsheet de waarde uit de tweede

Het invullen

van de functie-

onderdelen in

Excel.

Zoeken naar

een bepaalde

functie in Excel.

Onze gege-

vens staan in

verschillende

spreadsheets en

tabbladen.

7/25/2019 pcm 06


115W W W . P C M W E B . N L


/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

kolom willen weergeven; dat levert dan in dit geval de

uitkomst 'Bezem' op.

Als we deze formule kopiëren naar de cellen C5 tm

C17 worden alle artikelomschrijvingen opgehaald.

Dezelfde formule passen we ook toe in de kolommenD en E, waarmee we de voorraad en de prijs ophalen.

Het resultaat ziet er als volgt uit:

Het eindresultaat bevat gegevens uit drie externe

bronnen en brengt deze samen in ons totaalover-zicht. Alle wijzigingen in de bronnen (bijvoorbeeld een

aangepaste prijs of een veranderde voorraad) zullen in

deze spreadsheet direct weergegeven worden.

Excel-resultaat opnemen in een Word-documentAls we de waarde van de voorraad willen opnemen

in een Word-document, kunnen we deze natuurlijk

gewoon overtypen. Fraaier is om een koppeling te ma-ken tussen de waarde in Excel en Word, waardoor een

eventuele verandering direct in Word overgenomen

wordt. Ga als volgt te werk: in de Excel-spreadsheet se-

lecteer je de cel die de totale waarde weergeeft (F19).

Open het contextmenu door op je rechtermuisknop te

klikken en selecteer daar Kopiëren.

Open het Word-document en zet de cursor op deplek waar je de voorraadwaarde wilt hebben. In het

topmenu klik je op Plakken speciaal.

Er opent een dialoogvenster. Klik hier op Koppeling

plakken en dan op Opgemaakte tekst (RTF).

Bevestig met OK en in het Word-document staat nu

de waarde van de voorraad!

Eventuele wijzigingen in Excel worden 1 op 1 over-

genomen in het Word-document. Uiteraard kun je ook

andere cellen overnemen in je Word-document, zoals

de omschrijving van een artikel of een andere tekst.

De waarde

uit Excel staat

nu in Word.

Plakken in

Word, met de

optie Plakken

speciaal.

En dit is het

eindresultaat in

Excel.

Kopieer de

waarde vanuit

Excel.

7/25/2019 pcm 06

http://slidepdf.com/reader/full/pcm-06 116/124 / N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

ransomwarevirus dat het echt afkomstig was

van Buma/Stemra. Het waarschuwingsscherm

(dat niet zomaar weg te klikken valt) maakt

gebruik van echte logo’s en duur taalgebruik

dat gemiddeld minder taalfouten bevat dan

de gemiddelde phishingmail. Bovendien heeft

iedereen misschien wel eens illegaal een film,

muziek of tv-programma gedownload, waardoor

mensen dan best eens zouden kunnen denken

dat zij nu aan de beurt zijn om diep in de buidel

te moeten tasten. Er doken al vrij snel varianten

op voor verkeersboetes, justitie en zelfs de

FBI en CIA. Allemaal hadden ze een duidelijk

motief: geld in het laatje brengen via een

Er komen steeds meer vormen

van ransomware en dankzij

moderne technieken wordt

het ook steeds lastiger om bij

je onbereikbare computer-

bestanden te komen. Watkun je nu het best tegen

ransomware doen, en hoe los

je de problemen op als je

computer eenmaal is besmet?

J O R I S P E T E R S E

Wat moet jeoen?

Om je computer te ontgrendelen

en andere juridische gevolgen te

voorkomen, ben je verplicht om een

releasevergoeding van vijftig euro te betalen;

het zogeheten Buma/Stemra-virus was het

eerste virus in de categorie ransomware

dat bekendheid in Nederland verkreeg. Dit

Windows-virus gaf een melding in beeld die zich

niet makkelijk liet verwijderen en pas na betaling

weg beloofde te gaan. Het was het begin van

een trend, want ransomware is een verschijnsel

dat veel voorkomt en in erge gevallen zelfs

persoonlijke bestanden onbereikbaar kan

maken. Mensen geloofden van het genoemde

BESMET METRANSOMWARE

De melding van het Buma/Stemra-virus: met logo’s van de politie en de origanisatie zelf is het voor velen toch even

schrikken geweest.

W W W . P C M W E B . N L116

ACHTERGRONDRansomware

betaalmethode die niet traceerbaar is. Was je

na betaling verlost? Nee. In de meeste gevallen

verdween het virus naar de achtergrond van je

pc, om je een paar weken later weer lastig te

vallen voor nog een betaling.

Kat-en-muisGelukkig was het Buma/Stemra-virus redelijk on-

schuldig. Virusscanners konden makkelijk korte

metten maken met de vergrendeling om de mal-

ware volledig te verwijderen, zonder dat er een

cent naar criminelen werd overgemaakt. Maar

het soort virussen bleek erg lucratief, waardoor

het kat-en-muisspel tussen virusmakers en

7/25/2019 pcm 06


117/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6



beveiligingsbedrijven begon. Intussen is ransom-

ware, waarbij je computer vergrendeld wordt,

geëvolueerd tot ware cryptomalware, waarbij

je belangrijke bestanden worden versleuteld

door middel encryptie (en vandaar de naam). Deontsleutelcode krijg je pas nadat je hebt betaald

(zeggen ze althans). Halverwege 2014 dook deze

vorm van malware voor het eerst grootschalig

op: Cryptolocker. Deze malware voor Windows

versleutelde bestanden en eiste losgeld in de

vorm van Bitcoin. De ontsleutelcode werd op

servers van de criminelen opgeslagen en als dat

niet erg genoeg was, moest de betaling binnen

een korte deadline worden overgemaakt, anders

werd de sleutel helemaal verwijderd, met als ge-

volg dat je de versleutelde bestanden helemaal

niet meer kon ontgrendelen.Besmetting met ransomware is frustrerend,

maar besmetting met cryptomalware kan een

ware nachtmerrie zijn. Vooral als je geen back-

up hebt. Zoals in veel gevallen is voorkomen

beter dan genezen. Maar wat kun je doen als het

ongeluk al is geschied?

Portemonnee op zak!We vroegen aan beveiligingsexperts Righard

Zwienenberg (ESET) en Eddy Willems (G DATA)

hoe je het beste kunt handelen wanneer je sys-

teem ontoegankelijk gemaakt is door ransom-

of cryptomalware. Het antwoord op de vraag

of het echt verstandig is om te betalen als je

écht bij je systeem wilt of om bestanden te

ontsleutelen was van beide experts bijzonder

eenduidig: nooit betalen! Niet alleen vanwege

de eerder genoemde reden dat je systeem

(waarschijnlijk) besmet blijft, maar Willems stipt

ook een ander punt aan: “De kans dat je daad-

werkelijk de ontsleutelcode krijgt, is klein. In de

meeste gevallen is er zelfs geen mogelijkheid

om te ontsleutelen.”


De Cryptolocker-malware gaat nog een stapje verder en vereist dat je binnen een bepaalde tijd geld overmaakt

om je bestanden te ontsleutelen.

Geen ontsleutelcode betekent in feite dat je

systeem of bestanden praktisch onherstelbaar

zijn, tenzij er een geniale cryptograaf bij een

beveiligingsbedrijf werkt die zelf een ontsleu-

telcode fabriceert. Hoe reageer je dan op eenbesmetting? “Op het moment dat je merkt dat

je door een vorm van ransomware besmet

bent geraakt, zal de meeste ransomware dit

direct melden aan de gebruiker. Dit terwijl in

de achtergrond het gijzelen van bestanden

doorgaat”, aldus Zwienenberg. “Ga voordat de

ransomware verwijderd is, niet een back-up

proberen terug te zetten van bijvoorbeeld een

externe harde schijf, aangezien de ransomware

dan ook de back-up kan gijzelen. Het is natuur-

lijk al onverstandig om een back-up continu

aan een systeem te hangen. Op deze manier

maak je het ransomware of andere vormen van

malware wel heel makkelijk.”

Veel mensen gebruiken echter ook cloudop-

slag voor hun back-up. Willems vult aan: “No-

teer eerst het Bitcoin-wallet-adres waar je moet

betalen (dit is de enige aanwijzing die er is naar

de criminelen). Koppel daarna je pc los van het

netwerk en internet, zodat de malware geen

kans krijgt andere apparaten in het netwerk

te besmetten of je bestanden in de cloud te

beïnvloeden.”

Hoeveel loont de misdaad?Omdat de criminelen achter ransomware

onder de radar willen blijven vliegen, ver-

langen ze anonieme betalingen via Bitcoin.

Dit maakt schattingen over de totale schade

en het percentage van de slachtoffers dat

tot betaling overgaat erg moeilijk. Toch

heeft beveiligingsbedrijf Fox-IT onderzoek

gedaan naar de ransomware TorrentLocker.

Daaruit blijkt dat er zo’n € 250.000 euro

inkomsten is gegenereerd door mensen die

daadwerkelijk betaalden. Dat waren volgens

Fox-IT ruim 653 personen die gemiddeld per

persoon 383 euro hebben neergeteld.

Righard ZwienenbergZwienenberg is al sinds 1988

actief met bestrijding van mal-

ware. Sinds 2012 is hij actief als

onderzoeker bij ESET (bekend

van de NOD32-antivirus), maar hij is tevens

werkzaam geweest bij onder meer Norman

en is CEO van AMTSO (Anti-Malware Testing

Standards Organization).

Eddy WillemsOok Willems heeft al vele jaren

ervaring in de bestrijding van mal-

ware. In 1991 richtte hij EICAR op

(European Institute for Computer

Anti-Virus Research), is tevens betrokken bij

AMTSO en heeft enkele jaren ervaring opge-

daan bij Kaspersky. Sinds 2010 is hij werkzaam

als beveiligingsexpert bij G DATA.

7/25/2019 pcm 06




rusbedrijven (bijvoorbeeld Kaspersky, Bitdefen-

der, G DATA, ESET) bieden dit gratis aan. Wan-

neer je hiermee opgestart bent, is het mogelijk

je pc te scannen en de malware te verwijderen

voordat het meerdere bestanden versleutelt.

Wanneer je opstart van een opstartbare usb-

stick, start het besmette Windows niet mee.

Hierdoor krijgt de malware niet de mogelijkheid

nog meer te versleutelen en kun je eventueel

belangrijke niet-getroffen bestanden veiligstel-len. Helaas is het haast onmogelijk om reeds

versleutelde bestanden te herstellen, beamen

ook Willems en Zwienenberg.

Voorkomen beter dan genezenHet is zo’n dooddoener, maar ook in het geval

van systeemgijzeling is voorkomen beter dan

genezen. Allereerst is het zaak dat je een

goede, actuele back-up hebt (bij voorkeur zelfs

meerdere). Dat kan op een externe schijf, maar

koppel de schijf altijd los na het maken van

de back-up en wees er altijd zeker van dat het

systeem (weer) malwarevrij is wanneer je de

schijf aankoppelt. Vertrouw nooit op een back-

up op een interne schijf of partitie. Als je geen

privacybezwaren hebt, volstaat een back-up in

de cloud (bijvoorbeeld OneDrive, Dropbox of

Google Drive). Let echter op: als je een client

voor cloudopslag hebt geïnstalleerd, dan syn-

chroniseert deze de bestanden in de lokale map

met je cloudopslag. Dus in geval van besmetting

overschrijft de cloudopslag-software de bestan-

den online met de lokale geïnfecteerde bestan-

Niet afwachtenDoor snel te handelen, kun je dus schade

voorkomen. Volgens Zwienenberg krijg je als ge-

bruiker in de meeste besmettingsgevallen direct

een melding, terwijl de cryptomalware op de

achtergrond steeds meer bestanden versleutelt.

Een volgende stap die je kunt nemen, is je pc

opstarten van een herstel-cd of -usb-stick. Het

is dus aan te raden om altijd zo’n opstartbare cd

of stick bij de hand te houden. De meeste antivi-

den. Een NAS is een veilige opslaglocatie, maar

zorg wel dat de software hiervan altijd up-to-

date is. Er is een vorm van cryptomalware in om-

loop geweest die specifiek NAS-apparaten van

Synology besmette via een veiligheidslek. Dat lek

werd echter wel snel gedicht door Synology met

een recente software-update. Een handig gratis

tooltje om je back-ups mee te regelen is EaseUSTodo Back-up (www.easeus.com).

Alles bij de tijdZorg ook dat je antivirussoftware gebruikt.

Niet alleen is antivirus geschikt om malware te

verwijderen, ook beschikken virusscanners over

een heuristische scanner, die preventief ingrijpt

bij verdacht gedrag, zoals het overschrijven

van bestanden in Mijn Documenten met wil-

lekeurig ogende nulletjes en eentjes. Windows

8- en Windows 10-systemen zijn standaard al

beschermd met het gratis Windows Defender.

Maar omdat deze virusscanner in tests maar

matige scores behaalt, raden we een alterna-

tieve virusscanner aan. Dat kan betaalde soft-

ware zijn, maar gratis volstaat ook. De meeste

cryptomalware-besmettingen vinden plaats

door veiligheidslekken in software, bijvoorbeeld

Java, Silverlight of Flash. Als je dit soort software

niet (meer) gebruikt, is het aan te raden om dit

te verwijderen. Zorg er in ieder geval ook voor

dat je software up-to-date is. Voer daarom altijd

updates uit en vergeet daarbij de Windows

Kaspersky Rescue DiskHet is dus altijd van belang een opstartbare

cd of usb-stick paraat te hebben. Veel antivi-

rusmakers bieden dit gratis aan. Wij hebben

goede ervaringen met de Kaspersky

Rescue Disk. Je downloadt deze via http://

free.kaspersky.com/?cid=utility_menu_

free_tools_com. Het iso-bestand dat je

krijgt, kun je in Windows 8 en 10 direct op

cd branden. Bij oudere Windows-versies heb

je daar een tool als CDBurnerXP (https://

cdburnerxp.se) voor nodig. Wil je het liever

op een opstartbare usb-stick, dan vind je

op http://support.kaspersky.com/8092

instructies hoe je zo’n stick aanmaakt. Start

je pc niet op vanaf je cd of stick, loop dan de

instellingen van het BIOS of de UEFI even na.

Het is verstandig een opstartbare cd of usb-

stick paraat te houden.

Een extra slot op de deur.

7/25/2019 pcm 06

http://slidepdf.com/reader/full/pcm-06 119/124W W W . P C M W E B . N L 119/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6


Ook je NAS kan besmet worden met ransom-

ware, dus zorg ervoor dat je altijd de laatste up-

dates hebt voor het besturingssysteem van je NAS.

Update uiteraard ook niet. Eventueel kun je met

een gratis tool als Personal Software Inspector

van Flexera Software (http://learn.flexerasoft-

ware.com/svm-eval-personal-software-in-

spector) nagaan of al je software up-to-date is.

Extra beveiligingMalwarebytes heeft recentelijk een tooltje uitge-

bracht dat specifiek beschermt tegen ransom-

en cryptomalware. Wanneer het programma

verdachte activiteit detecteert, zoals het vergren-delen van programma’s of het toepassen van

versleuteling, grijpt het in. Malwarebytes Anti-

ransomware is nog in bèta, maar daarom gratis

uit te proberen. Je downloadt het via www.tiny.

cc/marw. Het tooltje is overigens geen alterna-

tief voor antivirussoftware.

Blijvend gevaarHoewel voorkomen nog altijd beter is dan

genezen, kun je nooit helemaal zeker zijn dat je

systeem niet besmet wordt met ransomware,

net als bij andere virussen. Je systeem genezen

is te doen, maar er is een heel minieme kans

dat versleutelde bestanden hersteld kunnen

worden. We kunnen niet genoeg op het belang

van een goede back-up blijven hameren. Als je

geen back-up hebt, is het ook noodzakelijk de

verleiding om te betalen te weerstaan, maar je

opties zijn beperkt. Een opstartbare usb-stick of

-cd biedt een kleine kans. Aangifte doen en de

Bitcoin-wallet delen kan geen kwaad, maar zal

hoogstwaarschijnlijk weinig uitrichten. Zwienen-

berg vult daarbij aan: “Neem contact op met je

antivirusleverancier. In veel gevallen kan via een

omweg het systeem weer beschikbaar komenen de bestanden hersteld worden. De support-

afdeling van de security-suite-leverancier kan je

hierbij helpen.”

Hoe gaat een antivirusbedrijfom met cryptomalware?We vroegen Righard Zwienenberg ook hoe

een antivirusbedrijf als ESET bestanden

probeert te ontsleutelen die door cryptomal-

ware getroffen zijn. “Door reverse-enginee-

ring van de code (stapsgewijs het besmet-

tings- en versleutelproces teruglopen - red.)

leren wij wat de ransomware doet, hoe deze

het systeem of bestanden gijzelt en ook of

(en zo ja, hoe) dit weer hersteld kan worden.

Deze oplossing wordt dan toegevoegd aan

de beveiligingssuite en indien nodig ook aan

andere tools. In veel gevallen kunnen de

bestanden helaas nooit ontsleuteld worden,

omdat er bugs in de encryptie-algoritmen

zitten. Deze bestanden zullen dan ook als

verloren moeten worden beschouwd. Er

is zelfs ransomware in omloop waarbij de

makers zelf niet weten wat de code om het

systeem of de bestanden te unlocken is.”

Ook weinig bemoedigende woorden van Eddy

Willems: “In de meeste gevallen kun je die

bestanden niet meer ontsleutelen en ben je

aangewezen op je back-up.”

Meer dan WindowsHoewel cryptomalware zijn beruchtheid te

danken heeft aan Windows-besmettingen, is

het geen malwarevariant die exclusief is voor

Windows. We noemden al NAS-apparaten

van Synology die getroffen werden door een

variant van het Cryptolocker-virus. Maar ook

OS X kan getroffen worden. Het bestu-

ringssysteem dat nu echter in de spotlight

staat voor virusmakers is Android. Immers,

wanneer een besturingssysteem een enorme

gebruikersgroep én veel persoonsgegevens

verkrijgt, zet het zichzelf automatisch op

de radar. Groot risico op besmetting is er

echter niet, de meeste ransom/cryptomal-

ware voor Android richt zich op opkomende

markten waar de Play Store niet beschikbaar

is. Bovendien hebben deze malafide apps

aanvullende (root-)machtigingen nodig.

Haal je je apps uit de Play Store en ben je een

beetje kritisch op gevraagde permissies, dan

is aanvullende bescherming niet nodig.

7/25/2019 pcm 06


120 W W W . P C M W E B . N L

MINIWORKSHOPWindows 10 Insider

/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Om de nieuwste Windows-functies als een

van de eersten te testen, is het nodig om

Windows Insider te worden. Daarmee krijg je

als eerste de nieuwste versie aangeboden. Let op dat

als je Windows Insider wordt, je dan wel bètasoftware

ontvangt die erg instabiel kan zijn. Zorg er dus voor dat

je een back-up hebt of de Windows-testversie op een

aparte schijf of partitie uitvoert.Om Windows Insider te worden, klik je in het menu

Start onderaan op Instellingen. Vervolgens ga je naar

Bijwerken en beveiliging. Klik op Geavanceerde

opties. Onderaan vind je de optie Aan de slag bij

Insider Preview-versies ontvangen. Het is nodig om

je nu aan te melden met je Microsoft-account om de

Preview-versies te kunnen ontvangen. Klik daarvoor

op Aanmelden, kies voor Microsoft-account en vul je

accountgegevens in. Vul daarna je Windows-account-

wachtwoord in om over te schakelen naar een online

Windows-account en klik op Volgende. Klik dan op

Aan de slag, Volgende en Bevestigen. Herstart de pc

door op Nu opnieuw opstarten te klikken.

Nadat die herstart is voltooid, kun je opnieuw de

Instellingen-app openen en naar Bijwerken en bevei-

liging, Geavanceerde opties gaan. Onderaan bevindt

zich nu een schuifbalk. Hier kun je kiezen welke type

builds je wilt ontvangen. Je hebt de keuze uit Release

Preview en de Slow- en Fast-niveaus. Met het niveau

Fast krijg je het snelst de nieuwste functies, maar ook

de instabiele updates. Het niveau Slow is langzamer

dan Fast, maar dan krijg je wel iets stabielere Windows-

versies. Reken op ongeveer 3-4 Fast-builds waarna er

meestal wel 1 Slow-build uitkomt. De Release Preview

is het minst interessant en geeft je alleen Windows-testupdates, updates die elke tweede dinsdag van de

maand uitkomen.

Als je het juiste niveau hebt ingesteld, ga je terug

naar Windows Update door linksboven op het pijltje te

klikken. Klik op Naar updates zoeken om te zoeken

naar een nieuwe Windows-build. Helaas kan het tot 24

uur duren voordat Windows Update jouw pc mee-

neemt in de Insider-builds. Let op dat een Windows-

build een complete Windows 10-versie is van zo’n 3 tot

4 GB, die vervolgens ook helemaal opnieuw geïnstal-

leerd wordt. Houd dus rekening met de extra tijd die

deze installatie kost.

Je kunt Insider-builds ook tijdelijk stopzetten op

dezelfde locatie als waar je ze ingeschakeld hebt. Klik

daarvoor op Insider Preview-versies stoppen. Je kunt

er vervolgens kiezen voor een x aantal dagen geen

builds meer te ontvangen. Als je er permanent vanaf

wilt, klik je op Geen Insider Preview-versies meer

ontvangen in het net verschenen venster en volg de

stappen. Het kan zijn dat dat niet mogelijk is. Als dat

het geval is, word je doorverwezen naar Windows

10-installatiemedia, waarna je een schone installatie

kunt uitvoeren.

Als Windows

aangeeft dat je

klaar bent om

Preview-versies

te ontvangen, is

alles goed.

Microsoft heeft recentelijk op de build-conferentie

de Anniversary Update voor Windows 10

aangekondigd. De komende maanden zullen vele

nieuwe builds van Windows uitkomen met nieuwe

functies. In deze miniworkshop leggen we je uit hoe

jij deze als eerste kunt testen.

J O C H E M D E G O E D E

NIEUWE WINDOWS-VERSIES TESTEN

7/25/2019 pcm 06


121W W W . P C M W E B . N L

MINIWORKSHOPSnel bestanden lezen

/ N R . 0 6 - J U N I 2 0 1 6

Seer werkt op eenzelfde manier als de

Quick Look-functie in OS X. Je kunt in de

Windows Verkenner op de spatiebalk drukken,

waarna een voorbeeld verschijnt van het bestand

dat je hebt geselecteerd. Het programma ondersteunt

afbeeldingen, video’s, documenten en audio, maar

voor Office-bestanden en een aantal andere formaten

zijn nog wat extra stappen nodig. Seer bevindt zichnog wel in het bètastadium, maar werkte in onze tests

al prima. Later wordt ook ondersteuning voor Linux

toegevoegd.

Je downloadt Seer vanaf Sourceforge:

www.sourceforge.net/projects/ccseer/. Klik op

de groene downloadknop en voer het gedownloade

bestand uit. Klik op Next, vervolgens op Install en ten

slotte op Finish om de installatie te sluiten en Seer

direct te openen. Er verschijnt een korte uitleg, die je

kunt wegklikken door rechts op het kruisje te klikken.

Als je nu de Windows Verkenner opent, een bestand

selecteert en op de spatiebalk drukt, verschijnt een

voorbeeldweergave. Je drukt nog een keer op de spa-

tiebalk om de weergave weer te sluiten. Je kunt tijdens

de weergave gewoon de pijltjestoetsen gebruiken

om door de map te bladeren en andere bestanden

in te zien. Daarnaast bevinden zich onderaan soms

snelacties, zoals de mogelijkheid om een afbeelding te

roteren.

Wat opvalt is dat Seer niet werkt voor Microsoft

Office-bestanden, maar daarvoor is gelukkig wel een

plug-in beschikbaar. Ga hiervoor rechtsonder naar het

systeemvak en klik met de rechtermuisknop op het

Seer-pictogram. Kies voor Settings. Ga links naar het

tabblad Plugins en klik daarna op het tabblad Availa-ble. Hier zie je een aantal plug-ins dat beschikbaar is.

Let op dat voor de juiste werking van deze plug-in het

wel vereist is dat Microsoft Office op je pc is geïnstal-

leerd. Selecteer MSOffice en klik op Download MSOf-

fice. Er wordt nu een zip-bestand gedownload. Pak

deze uit, ga vervolgens naar het tabbled Local en klik

op Add. Blader naar de map waar je zojuist de plug-in

hebt uitgepakt en en selecteer het bestand plugin.json

om de plug-in toe te voegen. Klik op Ok om de instel-

lingen toe te passen en het venster te sluiten.

Als je nu een docx-, pptx- of ander Office-bestand

bekijkt, zul je zien dat het document nu wel in te zien

is. Helaas is het geheel niet supersnel, omdat de

plug-in het document eerst even converteert naar pdf,

maar het is in veel gevallen nog altijd sneller dan het

opstarten van Word of PowerPoint om een document

te bekijken. Een alternatief is het gebruik van de plug-

in pandoc, die alleen overweg kan met docx, odt en

epub en geen geïnstalleerde Microsoft Office vereist.

Je installeert deze plug-in op eenzelfde manier als

MSOffice. Enige verschil is dat je dan twee project-json-

bestanden krijgt, die je beide los moet toevoegen zoals

je net hebt gedaan.

Na de instal-

latie geeft Seer

je een snelle

uitleg hoe het

precies in zijn

werk gaat.

OS X heeft de handige mogelijkheid om met

de spatiebalk in de Finder snel een bestand te

bekijken. Je krijgt dan een voorbeeld te zien van het

bestand, ongeacht het bestandstype. Dat kan ook

in Windows 10, met Seer.

J O C H E M D E G O E D E

SNEL BESTANDENBEKIJKEN

7/25/2019 pcm 06


LEZERSSERVICE


PCM TWITTER

PCM FACEBOOK

PCM NIEUWSBRIEF

PCM WEBSITE

ABONNEMENTENPCM verschijnt 12 maal per jaar. Een jaarabonnement kost € 71,50 (inclusief gratis special t.w.v. € 9,95). Een los nummer kost

€ 6,25. Voor verzending buiten Nederland worden extra kosten gerekend. Je hebt de keuze uit verschillende abonnementen:

*Deze prijzen gelden bij automatische incasso. Voor het toezenden van een acceptgirokaart wordt € 2,50 extra in rekening

gebracht

Equrion Services B.V. verzorgt de financiele afhandeling voor Reshift Digital B.V. Een nieuw abonnement wordt gestart met de

eerst mogelijke editie voor een bepaalde duur. Na de eerste abonnementsperiode wordt het abonnement stilzwijgend voort-

gezet voor onbepaalde tijd en betaal je de reguliere abonnementsprijs. Vanaf dat moment is het abonnement opzegbaar met

inachtneming van een opzegtermijn van 1 maand. Abonneren? www.pcmweb.nl/abonneren

OPZEGGEN

Na de omzetting voor onbepaalde duur, kan op ieder moment, per wettelijk voorgeschreven termijn van één maand, worden

opgezegd. Je opzegging ontvangen wij bij voorkeur telefonisch. Je kunt de klantenservice bereiken op werkdagen van 10:00 tot

14:00 uur via +31 (0)23 - 536 44 01.

VERHUIZING, BEZORGKLACHTEN EN VRAGEN

Ga hiervoor naar www.mijnreshift.nl , de digitale klantenservice van Reshift Digital. Nadat je je hebt geregistreerd, kun je voort-

aan inloggen met je e-mailadres en wachtwoord. Schrijven kan naar Reshift Digital B.V. ter attentie van Klantenservice, Richard

Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Equrion Services B.V. verzorgt de financiële afhandeling van abonnementen voor Reshift Digital

B.V.

PERSOONSGEGEVENS

Wij nemen je gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer op in een gegevensbestand. De verwerking van je gegevens isaangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens in Den Haag door Reshift Digital B.V., de verantwoordelijke voor je

gegevens. De gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met jou gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementen-

administratie. Daarnaast kunnen wij je gegevens gebruiken om je op de hoogte te houden van interessante informatie en/of

aanbiedingen. Jouw gegevens kunnen aan door ons zorgvuldig geselecteerde partijen ter beschikking worden gesteld. De gege-

vens kunnen, samen met hun informatie over jou, worden geanalyseerd om de aanbiedingen en/of informatie zoveel mogelijk

op je interesses af te stemmen. Je kunt bij het opgeven van je gegevens bezwaar maken tegen beschikbaarheidstelling van je

gegevens aan derden. Ook kun je je eigen gegevens opvragen en verzoeken ze te corrigeren of te verwijderen. Stuur hiertoe een

kaartje aan Reshift Digital t.a.v. Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem.

COLOFONPersonal Computer Magazine (PCM) is een uitgave van Reshift Digital B.V.,

Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Tel. +31 (0)23 - 543 00 00,

e-mail: [email protected] (niet voor persberichten) Website: www.pcmweb.nl

Persberichten naar: [email protected]

REDACTIE

HOOFDREDACTEUR: Wouter Diemer

EINDREDACTIE: Mark Gamble en Janin Wensink

REDACTIE: Tijs Hofmans en Randolf Bouwma

VORMGEVING: LEFT Graphic Design

MEDEWERKERS: Sander Almekinders, Ernst van den Bosch, Jochem de Goede, Anton Mous, Maarten Pater, Jozef

Schildermans, Koen Vervloesem en Bastiaan Vroegop

UITGEVER EN EDITORIAL DIRECTOR: Remco de Graaf

MARKETING MANAGER: Laura Vreugdenhil (a.i.): [email protected]

ADVERTENTIES

ACCOUNTMANAGER: Tom Schoen: [email protected]

ONLINE SALES: [email protected]

TRAFFIC: Marco Verhoog: [email protected]

AUTEURSRECHTEN

©2016 by Reshift Digital, Haarlem. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit deze uitgave is

alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

DRUK & DISTRIBUTIE

DRUK: Senefelder, Doetinchem

DISTRIBUTIE: Betapress (Nederland) / Imapress (België)

PARTNER

Wanneer je boven een artikel het Partner-logo ziet staan, is dit artikel niet gemaakt door de redactie van

PCM, maar door de Partner-redactie van Reshift Digital. Dit redactieteam opereert apart van de reguliere redactie. Zowel de

onderwerpkeuze als de inhoud van artikelen met dit logo komen tot stand in overleg met commerciële partners. Reshift Digital

vindt het belangrijk dat deze artikelen als zodanig herkenbaar voor je zijn.

DISCLAIMER

Hoewel uiterste zorg is besteed aan PCM, aanvaardt de redactie noch de uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan

door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in het blad, online of enig andere digitale versie van PCM.

ELKE DAG: de meest interessante nieuwtjes, foto's, prijsvragen

en discussies over PCM op onze Facebook-pagina. Surf naar

facebook.com/pcmweb

ELKE DAG: het laatste nieuws op IT-gebied. Hardware, software,

internet, trends en ontwikkelingen hou je bij met de Twitter-

feed op twitter.com/pcmnieuws

ELKE DAG: nieuws, reviews, workshops, tips en koopwijzers.

Bezoek ons op www.pcmweb.nl

ELKE DAG: de gratis PCM nieuwsbrief met nieuwe hard- en

software, nieuws, workshops en discussies. Aanmelden via

www.pcmweb.nl/nieuwsbrief

Abonnementsvormen Prijs per jaar* Prijs per periode* Aantal edities Prijs per editie Betaling per

Jaarabonnement € 71,50 € 71,50 12 € 5,96 Jaar

Halaarabonnement € 73,50 € 36,75 6 € 6,13 Half jaar

Maandabonnement € 75,- € 6,25 1 € 6,25 Maand

7/25/2019 pcm 06


pcm 06

Documents