311 "

5

:9

:15

:76

'

99

: ,,

' '

151

: "

:

:161

: /

981

:991

()

: 2 70

-

',

- , , , , . , ( ), 1 ()2 ().

, ' ", ; ', ' ' , . . . , , : , . : , .11 3 1 1, "

*

1 2

' , , . ( ) ( , ) . 3 , , . . , , . , , . , (

', , . , , , , . , , , , . , . , , , . , , ] ]e]/]i ] ]o]/]u , . /

3

21

), , ( ). , ; , / , . . : . , , . , , . , ,4 , . ,5 . . '. ' " '', ' ', . : , . , '', ( ), ', . : , . '' : '. (0781 0791), (), ' ' , , . : , , ' 921, 031.31 3 1 1, " 4

5

.6 7 , : ; , . , , . " ( "), ( ) . '' (45816191), '', , 6. , , . '' : ' . , : ' ('', ' 92). . ' ' ' ', , . , : ' , ?'. : ', , , , , '. : ' . . , . , , . ' ('', ' 1323). ' ', ', ', '. , , . , . / 6 7

41

8 .9 01 . , , .11 8 : . 9 ' ' '. , : , . . : ; . '' , , , . : , , ' 6223. : . 01 ' , ( , ) ' ( ). , , '. , , , . 11 , ; : '. , 51 3 1 1, "

. , , , , 21 . . , . . , . . , . . 8781, , , , , ; : . ; : . , ; : . 21 : , . / 61

, , : .31 31 ' , , . , , . . 6281 , . ' . . 5381, 6381, 0481, 9481 0581 . ( ) . , , , , , ' . 0581 . . . 0681 , , . 5781 , . 6781 . . ( ) 000,001 000,052 . 71 3 1 1, "

. , 000,28 .41 , , . 51 . ', . ' , . , 8781, , , . , . 41 : ', ' 752092. ' , , , , , , . '' (' )'Esterka : 'Tu sos Sterka iade buen padre, kamina siempre kon tu kara klara i de ninguno .no te espantes ahuera del Bendico na por esto vine a dizirte I afilu ke es mi feco el Dio de ke lo vieo enprezente, de gusto no se vende! Se algo te akapita, ja aj ken ke te mampare, no sos sola kon nona! Jo vo ser komo a tiempo de Hadi Lojo! A manos. Jo lo bato komo l'alma mi demanda, i duspues ke me '( gjuzgen, ,

. , , , ! , , ! ' ! . ], , " ,B , ' 1222]). 51 8091, ' ' . / 81

. , , . . . . . ,61 : .71 , ,81 , , . . , , , . . ( ), ( , ), ( ) ( ) . 5981 . . . 9781 , 4091 . () 61 , " : , ; . 71 : , ; , ; , . 81 : , . , , : , , ' 132.91 3 1 1, "

. , . , , . , . . ,91 (), ( ),02 ( , 2981),12 ( , 4981),22 ( , 1091), ( , 3091).32 : , . . ' ' ( .)Bosnische Post ' ' ' ', . '' '' ' ''. ' '' , . , , , , . ' '' , , , . ' '' , , ( , , ) (, ). , . ' ' ' ' . ' ' , . ' ' , / 91 02

12

22 32

02

28 0091

. , 42 . , , , .

( 3581 0391), .52 . : 62 , , , . ' ' . 42 ' 8981. , , . , , . , . . : , '. 52 : , ; . 62 : ' , , . ' . , . 12 3 1 1, "

27, ()82 . : , , . 92 , ,, , , . " '". , 2291 " ] ]Poesias , "."Versifikasion de los versos de Salomo : . " . , , , ... , ", , . , , . , , , . , . ' (, , ' 323623). 72 , . 82 , . ' ', ''. 92 ' ' ' , '. : ' , , / 22

, , 30. . , , , . , . . . , , : , , . , . ( ) ( ). , , . . , , '. . , ' '. : ' , '. 03 ' ' '' : 'Rekonosemos, dunke, ke todo eltiempo ke no adoptaremos el laon akode, tenemos primura de pratikar noestra avla espanjola, komo una lingua biva i '( provecoza

, , ]1 . .)]Jevrejski ivot 94 (1926), p: ', , ' 084.32 3 1 1, "

, , . . : ( []) ( ). , , ( ). , , , .13 , .

(38816491), , , , ( ), .23 2291 : ,13 , , . . , , . : , . , , , . , ( ') . 23 4091 , , . 5091 . , 6191, 7191 '' 4291, () . ' . / 42

" ,

52

3 1 1, "

( ), 33 . . . 43 ,53 , . , ( , ) , , . . , ( ). , , .20914091 ; , '' ( 11 3 2091, ", 733/1 .)Z1/336, Z ' . ' : , '; ', , ' 145845. 33 . : , . 43 , , ', , '. ': ('' ' ' ]', , ' 71]), (' , '' ]', , ' 53]), ' (' ' '' ], ' 25]). 53 , , . '': 'El ofar', Jevrejski 4 . .ivot 26 (1924), p' '' (' ' ' ]', , ' 56]). / 62

,

72

3 1 1, "

1922 ) . Poesias( , . , . , ,63

63 ' : ', ". , ' : .

. () , , , , , . " " ( ) " " " "... () () : ' . , , : , . / 28

,73 , ( ), . , . . . , , , , . , , "... , () ], ' ii .)]iii 73 , ", , , : 'Ivjendo ke, no solo noestra lingua santa se esta ulvidando, ke espanjol (ladino), ansi, ke eltambien i el saver meldar en udio livro de tefila (orasjon) es kai sin egzairar en mano de mucos de la uventud (mansevez) komo una karta serada... me esforsi a azer dear este livro de orasjon editar (estampar), malgrado mi prekura por azer espander i ensancar noestra lingua hebrea entre ejos, me tomi la premura i en kurto tiempo trui suto espanjol en un stiloAana en udioestampa este livro de Ro )levjano segun noestro uzo de avlar aki en Bosna (en Jugoslavija '( kon karakteres latinos

, ]], ]] , , ... ]] , , () ], , ' 3]).92 3 1 1, "

( ) .83 . . , . , , . ... , , , . , , [ ] , , , 93 . 83 , : , (Mahzor de Jom-Kipur en )udio-espaniol kon karakter (letra) latino (Agada ,)de Pesah ", ' ' (Komplas ,)de Purim ", ' ' (Livriku di )la orasjon ke se dizi a Stolac ' , ". ' , " ' ' ( ), , , ( ) . 93 , , ' 323, 423.

/

03

. ( ) . , , , ( ) ( ). , , . , . (, ), , , . ( ) , ( ) . . , ( ) ( ). , . . ; ; ( ,04 14 24),04 , , , : ', ' 243. 14 : . 24 , : , .

13

3 1 1, "

( ,34 44) ( 54), . ,)Sefardi i sefardski pokret( )Sefardi do danas(,46 . 74 , , . ( , ).84 , , , , . , , , . , , , . . , ; , : . (98814591) : , ; . : '. ; . , '', . . : , . ' ' (',)'Die Spanolische Frau 6191 ,Bosnische Post, 17 Dezember ' ' ' ('Die sudslavische Frau ' ,)in der Politik . ' '' ('Zekky Effendi eine ' ,)Erinnerung 13 6191. / 34 44 54 64

74 84

23

; . . 6291 ,Esperanza( ), ( ), . . 2221 7291 ( 49.)Konferencija Sefardske omladine , , , ( ), ( Pitanje jevrejsko ,)panskog jezika na konferenciji : . , 94 ( , ) , : ' ' " ... ' , , ... , , . . ... , , , . . ", ... ... ", ... , , ] ]' ().33 3 1 1, "

. , , , , . , . , , 05 . , : , . (, , ) , . 15 , . . 52,)Madres( 35 , . . , . ' , 4981. , ' , . , () (). , 11 3491 , . , . . / 05 15 25 35

43

7291; ( ), ( ),

53

3 1 1, "

54,)Dos vizinas in el kortio( , 'un lenguae tan serkano de '( mozotros ma ke ja desparese a poko a poko ). , , . . , , , , , . . , . . , , , , , . , . , , . , , , , . , . , , ( ), . . , , , . . , . , . , , . 45 , . / 63

, ,

73

3 1 1, "

, , . ,)'Apareos'( .55 , , . ( 65) .75 . , , . . , . , , . 55 , . 65 , , , . , ,mukas . : ( umrijeti od muke ), : el si va ( murir di mukas ). , . 75 , , ( stupica) . : ( ratonera ). . . , , . / 83

, , ( 85 )::Berta Diz mama,59 ki muestru tata60 es bueno. Kuando god61 li alesensjan las prilikas,62 el ja ti da. Dainda85 95 06

, . : ( mama), . : ( tata), . , , , sinyor (), . : .god : , , . : , ' .'god ( ko), ( ta), ( koji), ( ciji ), ( kako), ( gdje) kad (), '()', , , , , , '', , , . . ( kuandugod ) ( kengod ), ( lukegod ) ondigod ( ), . . : ( prilika), . / /. ] ]s . ] ]s ] ,]e, , { .}es/is . , , { }s . ] ]a . , , , . , : .las : , ', ' 7778.93 3 1 1, "

16

26

:Rivka

:Berta

36,si tu apanjavas a el ansina, kuandu sta raspoloen ki mi de para una boa di seda kun franznas, ki si jevan agora in la zabava!64 Di kvandu ki estu es la .elja65mija Dea agora. Avagar, avagar todu ja virna. Sino luke es ki ti ija dizir? A! Ti keru ver agora komo ti vas amostrar en el pasatiempu. Mira kun Silvio66 kuantu manko di star. Prikura di pasar el tiempo, kuantu mas pudes kun otros. El si va murir di mukas.67 Si li .va a rebolver el selu, i stonses mas mu u ti va kerer c 86 96 07 Uf, mama,ba sos tu cudnovata. Tu mus keris 17 a mozotras sporedijar istesu komo i Tolstoj. Jo36 46 56

: ( raspoloen , ), . : ( zabava), , : la : ( elja), . , , (] mia], ) . . : , : . : ( muka), . {}s . : ( uf , ). : ( ba). ': ( ba), s . : ( cudnovat/a/, / ), . : ( usporediti), . . AR. { }iti/ati/uti (,uspored, do er c )zapn, hofir, vjenc, zanim, rug, shvat { }ejar , , { ;}ijar /

66

76 86 96

07 17

04

:Rivka

:Berta

:agora sto meldandu un livru suju. Vjeras luke dizi 'Todas las mu a as son unas stupicas.72 Kvandu la c c 47mu a a si do ereja73 i sali a la kaj, es ki ja si zapnijo c c c la stupica.75 Kvandu algun mansevu enpesa a hofirijarli,76 es ki ja li migijo il kezu di adjentru di la stupica. Kvandu spoza il mansevu, estonsis ja entro in la stupica i kvandu si vjen eja,77 istonsis ja c .'si sero ,Estu sta buenu. Importa vuzotras so las ratoneras i lus mansevus son lus ratunis. Dizmi tu a mi, stuvu ?kazadu esti Tolstoj Estu jo no se. Sino solu ti se dizir, ki lus livrus sujus a mi mu u mi zanimejan,78 i sjempre jo rado79 lus c ,maldo. I agora cim80 skapu di alevantar esta meza vo azer las kamas, i ilugo vo tumar esti livru, ki

. , . . : ( stupica), . { }s . : ,dotjereti : ( docerati), , { }si (). ] .]c () ] ,]c . ].]c : ( zapeti), . : zapnuti , 37, : la : ( hofirati), . ( hofieren). : ( vjencati se), . : ( zanimati), . : ( rado), . : ( cim, ), . 14 3 1 1, "

27 37

47 57 67 77 87 97 08

:Rivka :Berta

:Rivka :Berta

stano e mi kali skaparlu. Ja ti maldava gritandu, ki c .sjentas i tu mama, ma tu ilugu ti durmis .No keru jo sintir pur il kezu i las ratuneras Vejis mama komo sos? Tu di todo ti rugejas.81 Si tu savijas, ki grandi filosof, ki es esti Tolstoj! El mundu 28.enteru lo hvaleja E, ja kali ki seja grandi filosof, abasta ki li kvadro .tantu Es dibaldis luke jo a ti avlu, kvandu tu nunka no !puedis shvatijar83 luke keri ser Tolstoj

, , [] . , . , , . . . , . , . , , . . , , . . , , . . : . , . , . , , , . . . , ?18 : ( rugati se), . 28 : ( hvaliti), . 38 : ( shvatiti), .

(:

:

:

:

/

24

. , , , , . , , , . . . . . . , . , !)

:

: :

: :

. . , ( ). . , . , : , ? . , . . . . , . , , , , .34 3 1 1, "

. :Una persona kon eskolas instruida se adapta en todas las ,situasiones de la vida! Demandalde ke sea dama le va ser si kale ke sea balabaja no se va ezgrimir. Jo konosko dos maturantas muestras. La una es iika de un merkader bien riko lavora en kaza mas muco ke dos mosos! Kuando le ,dizes porke lavora, responde: Ako mi moe majka raditi mogu i ja, nece mi ake otpasti. La eskola i el estudio los 'ladrios' la azen ezmerar la madre fregar i lavar, i tiene tiempo 48'de ser prima eleva 'odlikaica

( , , ! , , , . . , ! , : , , . , , , .) , . 68 ,58 .48 , . 58 ' (' ' ]'' ]'Avia de ser ' ]' ,]'Oos mios' ' ]' )]'La pasensia vale muco ' ' (' ,)'Tiempos pasados . 68 '' : 'Ritrato social de '( muestros dias en 3 actos 3 ); ' ' ('Shuegra 'Pedaso en tres aktos, Retrato social de :)'ni de baro buena '( muestros dias , ). '' (' ,)'Hermandat , . / 44

. . , , , , . , , , , . ,)'Esterka'( )'Shuegra ni de baro buena'( (' )'Hermandat , " , ,, , . . , , , . . , . . ( ). , , ::Simon :Mercedes !Debaldes no aj se anjos ke mos keremos Esto es mi dezgrasja. Un tiempo tenias razon, si dizias mos keremos; ma oj esta koncepsion se troko. Tu Simon a mi no me keres mas! De dia en dia veo kuanto me te pujes, komo vo perdiendo a poko poko tu !amor, ke ami, ami me arin o mi vida c 3 1 1, "

54

Simon [burlon]: Dainda te kero, Mercedika, minudika! Jo te amo, solo ke no puedes demandar de mi las !manifestasiones de los primeros tiempos !Esto es natura! Todo se gasta en este mundo ,El intereso ke el ombre tiene por la muer kon dias, mezes y anjos,tomauntonomas familiar! Esto no tiene ninguna analogia !o asemeansa kon jelor o indiferensia Entiendes keridika? Entiendes! No me 78!amostres estos oos tujos tan tristes

! : . , : , , . ! , , ! []: , ! , . . ! , ! ! , ? ! ! . ( L ) : . , .78 , , ' 51. / 64

, , , . 88 . (' 89:)'Madrasta el nombre le abasta , 19 , 09 .88 ']]. 98 ''. 09 '', , . ']] ' ': ' , ', ' (']]). ' ' ('Avia ' )de ser , , ' ', : '' . , ' (, ). '' . , : ' " . . . . . ' (, ). , , : ' . , , . , ' . , : , . , , . , 74 3 1 1, "

, . , , , . . , , , . . , , , . , , , .

' (, ). , ' ' , ' ' (')'Tiempos pasados '. 19 , . / 84

Sarah Abrevaya Stein, Making Jews Modern: The Yiddish and Ladino Press in the Russian and Ottoman Empires (The Modern Jewish Experience), Indianopolis 2006 , Lavra Papo, 'Bohoreta' 'Madres', Jevrejski ivot 34 (1924), p. 3 , 'Nemo propheta in patria', Jevrejski ivot 159 (1927), p. 3 , 'Esterka', 19291930 (manuskritos A, B) , 'Avia de ser', 1930 (manuskrito) , 'La pasensia vale muco', 1934 (manuskrito) , 'Tiempos pasados', 1939 (manuskrito) , 'La pasensia vale muco', 1934 (manuskrito) , 'Oos mios', 1931 (manuskritos A, B) ' , ' ', ,(), , " 212155 ' , ': ', " David M. Bunis, 'Yisrael Haim of Belgrade and the History of Judesmo Linguistics', Histoire Epistemologie Language 18, 1 (1996), pp. 151166 , 'Modernization and the Language Question among the JudezmoSpeaking Sephardim of the Ottoman Empire', Harvey E. Goldberg (ed.), Sephardi and Middle Eastern Jewries, Indianopolis 1996, pp. 226239 , , " Avram Romano, 'Buki', 'Apareos', Jevrejski ivot 40 (1924), p. 4 , 'Dos vizinas in el kortio', Jevrejski ivot 33 (1924), p. 3 , Izabrana djela, ed. Vojislav Maksimovic, Sarajevo 1972 , Selected Works on Sephardic and Other Jewish Topics, eds. Krinka VidakovicPetrov & Alexander Nikolic, trans. Tatjana Jovi c, Jerusalem 2005 cevi ', ' , " , , " , : , " Hajim S. Davi o, Pri e sa Jalije, Beograd 2000 c c Ovid Densu ianu, Histoire de la langue roumaine, Bucarest s 1997 Uriel Heyd, Language Reform in Modern Turke, Jerusalem 1954 Krinka Vidakovi Petrov, Kultura panskih Jevreja na c jugoslovenskom tlu2, Sarajevo 1990 'Konferencija Sefardske omladine', Jevrejski ivot 174 (1927), p. 3 Isak Izrael, 'Neto iz narodne medicine Jevreja u Bosni',

" , , , , , , , , ,

, ' ,

,

, , , , ,

', ', '' '

49

3 1 1, "

Stanislav Vinaver (ed.), Spomenica o proslavi tridesetogodisnjice sarajevskoga kulturnopotpornoga drustva 'La Benevolencija', Beograd 1924, pp. 5661 , : , [5687=1927] L., 'Shuegra ni di baru buena: Premijera igrokaza Shuegra ni di baru buena od g- de Laure Papo u Narodnom pozoritu', Jevrejski glas 42 (1933), p. 5 eni Lebl, Do 'kona nog reenja': Jevreji u Beogradu 15211942, c Beograd 2001 ,' , : " Eliezer Levi, 'Pitanje jevrejskopanskog jezika na konferenciji', Jevrejski ivot 165 (1927), p. 2 ; 166 (1927), pp. 12; 167 (1927), p. 2 , ' ', , , 127 ' , ", Moric Levi, 'Tri drame Sabataja aena', idovska svijest 162 (1992), p. 3 Moritz Levy, Die Sephardim in Bosnien: Ein Beitrag zur Geschichte der Juden auf der Balkanhalbinsel, Klagenfurt 1996 (; , originally published Sarajevo 1911) Moric Levi, Sefardi u Bosni, Beograd 1969 ;1932 , (), : , " , (), , : , , , " Ana Pia Maissen, Wie ein Blitz schlgt es aus meinem Munde, Bern 1998 , '', , , 61 ' , ', Milica Mihailovic, 'Dve stotine godina porodice HajimDavi o c u Beogradu', David Albahari et al. (eds.), Zbornik Jevrejskog Istorijskog Muzeja, VI, Beograd 1992, pp. 249276 Vojislav Maksimovic, 'Knjievnokriti ki radovi Hajima Alkalaja', c Hajim Alkalaj, Izabrana djela, Sarajevo 1984, pp. 940 , Muhamed Nezirovi , Jevrejskopanjolska knjievnost, c Sarajevo 1992 , : , , " , , 1924 Petar Skok, Etimologijski rije nik hrvatskoga ili srpskoga jezika, c Zagreb 1971

[']

, , , , , ,

, ,

'

' ',

'

/

50

Vladislav Skaric, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena ' do austrougarske okupacije, Sarajevo 1937 Jos Faur, 'Early Zionist Ideals Among Sephardim in the Nineteeneth Century', Judaism 25 (1976), pp. 5464 ) , ' '' ( , ' , ' , , , 8 ', 1; 9061 '("), Eliezer Papo, 'Sabitay Djaen', Aki Yerushalayim 62 (2000), pp. , ' 2326 'Les influences slaviques sur le judoespagnol bosniaque , , parl en accord avec leurs rflexion dans les oeuvres littraires de Cercle Sefaradi', Yod: Revue des tudes modernes et contemporaines hbraques et juives (in press) Hajim Papo, Mahzor de RoAana, Sarajevo 1930 , ) , ' ', ( , ngel Pulido Fernndez, Espaoles sin patria y la raza sefard, Madrid 1905 Avram Pinto, 'Jevrejska drutva u Sarajevu', Samuel Kamhi , et al. (eds.), Spomenica 400 godina od dolaska Jevreja u Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo 1966, pp. 173188 Benjamin Pinto, 'Esterka od g de Laure Papo: predstava , "Matatje" u Narodnom pozoritu', Jevrejski glas 40 (1930), p. 3 'Ve e sefardskog folklora: priredba Jevrejskog Kluba', , c , Jevrejski glas, 28.3.1933 Neta malo o literarnom stvaranju na jevrejskopanskom' , , kod nas', Jevrejski glas 41 (1935), p. 2 Jeua Kajon, 'Sefardi do danas', Biblioteka Esperanza 12 (1927), pp. 1932 , , : .1914 ,5674 , ' , : , , , , ( ), " ,' , ' : 110107 ' 8 ("), Aldina Quintana Rodriguez, 'Diatopische Variation des , Judenspanischen in den Balkanlndern und in der Trkei', Judenspanisch 2; Neue Romania 19 (1997), pp. 4765 'Proceso de recastellanizacin del Judesmo', Jewish Studies at , , the Turn of the Twentieth Century, II, Leiden 1999, pp. 593602 Samuel Kamhi, 'Sefardi i sefardski pokret', Biblioteka Esperanza 12 (1927), pp. 318 Elena Romero, La creacin literaria en lengua sefard, Madrid 1992

51

3 1 1, "

/

25