Munir

perkenalkan kaedah ini dengan nama WholeLanguage Comprehension-Centered Reading Pro-gram pacta tahun 1979. penggunaan kaedahbahasa menyeluruh sangat popular dalampemelajaran bahasa selepas tahun 1980. Halini kerana kaedah ini mengandungi banyakkeistimewaan, antara: (i) pemelajarannyamelibatkan persekitaran nyata yang pastidialami oleh kanak-kanak (ii) penyampai-annya menyeluruh dan melibatkan pelbagaidisiplin ilmu (iii) penyampaian bahasamenggunakan pendekatan tematik, kuriku-lumnya disusun berdasarkan pendekatanfungsional dan mengikut keperluan kanak-kanak yang mengambil kira perkembanganfizikal, sosial-emosi, mental dan intelektualseseorang kanak-:kanak.

PENGENALAN

M ANUSIA sentiasa berusaha agar

mampu membaca, dan menterje-

mahkan pelbagai simbol dankejadian yang acta dalam dill, lingkungan danalam sekitar, supaya menjadi suatu yangaktual dan realiti supaya dapat dimanfaatkan.Tidaklah mudah melaksanakan aktivitimembaca menjadi sesuatu yang bermakna,temtama bagi kanak-kanak yang barn mem-pelajari bahasa. Oleh itu, kaedah dan pende-katan yang tepat perlu digunakan. Dalammakalah ini, penulis akan menghuraikansuatu kaedah membaca. dengan mengguna-kan kaedah pemelajaran bahasa menyelumh(whole language).

PENGERTIAN BAHASA MENYELURUH(wHOLE LANGUAGE)

Kaedah bahasa menyeluruh telah diguna-kan kepada kanak-kanak di peringkat pra-sekolah dalam mempelajari bahasa, khusus-

KONSEP bahasa menyeluruh telah diper-kenalkan oleh Jerome Harrste dan CarolynBurke pacta tahun 1977. Selepas itu DorothyWatson menyusul.dengan istilah TeachersApplied Whole Language (TAWL) pacta tahun1978 dan kemudiannya Ken Goodman mem-

* Makalah ini asalnya Tesis Sarjana Teknologi Mak-

lumat yang berjudul HPakej Galakan Bacaan MelaluiMultimediaH karya Munir, di bawah seliaan Prof.Madya Dr. Halimah Badioze Zaman. UniversitiKeban2saan Malaysia. 1997.

nya membaca. Walaupun terdapat banyakkaedah lain yang membincangkan pemela-jaran bahasa, Kamarudin Hj. Husin (1988)menyatakan kaedah mempelajari bahasa itutermasuk kaedah tatabahasa, kaedah semulajadi, kaedah ajuk hafaz, kaedah linguistik,kaedah fonetik dan sebagainya. Kesemuayang disebutkan itu mempunyai kelebihandan juga kelemahannya, justeru kaedah terse-but hanya menekankan satu aspek pemela-jaran sahaja. Oleh itu kaedah bahasa menye-luruh menjadi alternatif pemecahan masalahyang dihadapi kaedah lain, yang mengambilkira pelbagai aspek perkembangan bahasaseseorang kanak-kanak.

yang mengandungi makna, fungsi dan kese-paduan pengalaman yang dapat menambah-kan motivasi dan minat kanak-kanak dalamproses pemelajaran.

Sehubungan dengan itu, perlu juga ditam-bahkan huraian daripada tokoh Cullinan(MacHado 1995). Beliau mendefinisikan kae-dah bahasa menyeluruh sebagai kekayaanyang dimiliki setiap manusia. Kaedah ini ber-pusat kepada bacaan atau program gabunganseni bahasa. Sekiranya Cullinan berpendapatpemelajaran bahasa adalah lebih berkesandengan menggunakan pendekatan bahasamenyeluruh yang bermakna dan berfungsi,maka MacHado (1995) mendefinisikan kae-dah bahasa menyeluruh sebagai suatu falsa-fah yang m~nganjurkan kanak-kanak mem-pelajari kecekapan bahasa, bermula daripadabelajar tingkah laku semula jadi denganmengikut panduan pemelajaran bercakap.

Kaedah bahasa rnenyeluruh didapatiboleh rnernbantu kanak-kanak rnernaharnibahasa secara rnenyeluruh. Hal ini bermaknaperkernbangan bahasa kanak-kanak akanrnenjadi luas kerana kanak-kanak bolehbelajar bahasa rnelalui pelbagai unsur yangberkait dengan bahasa tersebut dan tidakterhad kepada satu perkataan, ayat atau ternatertentu sahaja. Ferguson (MacHado 1995)rnenyatakan bahawa kaedah bahasa rnenye-luruh penting untuk rneningkatkan ke-cekapan kanak-kanak dalarn penguasaanrnenqlis, rnendengar dan rnernbaca.

CIRI-CIRI BAHASA MENYELURUH

PEMELAjARAN bahasa mengikut kaedahbahasa menyeluruh telah dijelaskan olehFerguson (1993), Lapp dan Flood (1992), Ber-geron (1993), Cullinan (1995) dan MacHado(1995). Mereka telah menunjukkan ciri-ciripemelajaran bahasa seperti berikut: menye-luruh (whole atau cooperative experiences),bermakna (meaningful), berfungsi (~nction)dan semula jadi (natural/authentic).

Semen tara itu,Lapp dan Flood (1992) me-nyatakan kaedah bahasa menyeluruh bolehdiertikan sebagai suatu falsafah daripadakaedah pemelajaran bahasa. Hal ini disebab-kan bahasa adalah fenomena semula jadi.Kecekapan membaca dan menulis berlakukerana fungsi semula jadi bahasa. Penemuanpengetahuan yang berhubung denganpengembangan bahasa berdasarkan keaslian,sifat semula jadi, pengalaman di dunia yangnyata dan pemelajaran bahasa yang didapatiberlaku melalui kegiatan membaca danmenulis.

Berdasarkan tinjauan literatur yang dilaku-kan, ciri-ciri kaedah bahasa menyeluruhboleh dinyatakan seperti berikut:

1. MenyeluruhPengertian menyeluruh dalam kaedah bahasamenyeluruh ialah pemelajaran bahasa yangmelibatkan pelbagai aspek untuk menyokongberlakunya pemelajaran bahasa. Antara aspekpenyokong itu adalah: (1) pengucapan fo-nero, (2) perkataan dan ayat (gramatikal), (3)literatur yang menjadi bahan bacaan, dan (4)media pemelajaran yang digunakan.

Bergeron (Marrow 1993) mendefinisikankaedah bahasa menyeluruh sebagai suatukonsep yang merangkumi dua falsafahpenyokong iaitu perkembangan bahasa danpendekatan pengajaran. Oalam konsep ini,telah dimasukkan penggunaan literatur nyatadan pengalaman kehidupan, selain penulisan

Pengucapan Fonem. Istilah lain untuk kae-dah pengucapan fonem adalah keseluruhankata (whole word). Hal ini bererti proses

ture, quality books, magazines and newspapersto mention a few,"

pemelajaran membaca kanak-kanak dengancara membaca selurnh perkataan atau hurntyang acta di dalam teks tanpa disekat-sekatkepada bahagian-bahagian hurnt ataupunsuku kata. Contohnya ialah perkataan "MA-LAYSIA II harus dibaca secara keselurnhan

dengan bunyi "MALAYSIA" dan bukannyaI'M-A-L-A- Y-S-I-A" atau I'Ma-lay-sia". Kaedahini tentu menyukarkan kanak-kanak yangbelum mengenal erti dan pengucapan hurntat3upun suku kata. Namun, pemelajaran caraitu akan lebih membantu pemahaman yanglebih luas kepada kanak-kanak. Oalam peme-lajaran melalui kaedah ini pengajar harusmemberi motivasi, contoh, peneguhan danpenyampaian yang menarik, menyeronok-kan agar kanak-kanak berminat untuk ternsbelajar membaca.

2. TematikTematik berrnakna pemelajaran bahasa yangdiberikan kepada kanak-kanak harus me-ngandungi makna-makna yang saling ber-hubungan dan mempengaruhi. Pemelajarandengan menggunakan pendekatan tematikini memastikan pemelajaran bahasa tidakmengelirukan kanak-kanak dalam mema-hami kandungan bacaan. Tema yang diper-kenalkan selalu berhubungkait dengan kehi-dupan persekitaran kanak-kanak. Contohpemelajaran tematik dapat dilihat dalam ra-jah di bawah ini:

penggunaan media. Dalam kaedah pemela-jaranbahasa menyeluruh, tekanan diberikankepada penggunaan pelbagai media untukdapat menyepadukan berapa deria kanak-kanak. Antaranya ialah deria penglihatan,pendengaran, perasaan, pengucapan dansentuhan. Sehubungan itu, John Amos Co-menius Oeng- Yi Tzeng 1996) menegaskanbetapa perlunya penyampaian pendidikanmelalui penglibatan beberapa deria. Sebab-sebab yang diberikan oleh beliau ialah pel-bagai alat-alat atau objek-objek perlu sentiasadekat dengan kanak-kanak untuk dipegang,disentuh dan dirasa. Comenius menekankanbahawa pemelajaran bagi kanak-kanak me-merlukan penglibatan pelbagai dimensi danderia. Bagi tujuan ini, penggunaan multime-dia dapat membantu melicinkan proses pe-melajaran bahasa, kerana multimedia mem-punyai kemampuan untuk menyepadukanpelbagai media seperti: suara, teks, imej,animasi dan video.

~

Oalam contoh di atas perkataan "MAKAN"diperkenalkan kepada kanak-kanak, terma-suk yang berkenaan dengan makan, sepertisayur, lauk, minum, nasi dan tatacara makan.Inilah yang tersirat di sebalik peribahasaII sekali merengkuh dayung satu dua pulauterlampaui/. Ertinya hila satu perkataandiperkenalkan kepada kanak-kanak hasilnyadua tiga perkataan lain dapat dipelajari seren-tak.

Bahan Bacaan. Sumber bacaan bagi kanak-kanak yang mengikut kaedah bahasa menye-luruh tidak terhad. Apa saja bahan bacaanyang dapat menyokong perkembanganminat membaca seharusnya digalakkan.Pendapat itu diakui MacHado (1995) yangmenjelaskan II All sorts of literature (instead of

Basal readers) are used in whole language class-room. includin~ Dosters. comics. classic litera-

3. BerfungsiBerfungsi dalam kaedah bahasa menyeluruhbermaksud bermanfaat atau berfaedah bagikanak-kanak. Faedah yang menjadi tuntutanadalah meliputi aspek kognitif yang meliputiperkembangan intelektual dan afektif. Kese-mua itu, berhubungkait dengan sosioemosidan psikomotor yang melibatkan kecergasanbergerak pacta dirt kanak-kanak. Fun~si perka-

taan "MAKAN" itu pacta asasnya supaya sihatctan kuat.

Halimah Badioze Zaman (1997) telah merekaprogram BAWAL yang khas untuk meleng-kapi koleksi bacaan kanak-kanak peringkatusia 4 hingga 8 tahun. Pemelajaran bahasadengan menggunakan teknik bercerita inididapati sungguh berkesan dalam mening-katkan minda kanak-kanak, menghaluskanperasaan dan juga meningkatkan kecekapandalam meniru nilai-nilai serta perbuatan-perbuatan positif yang terdapat dalam bukucerita. Disebabkan suka mendengar cerita,mereka akan berusaha untuk meniru tindak-tanduk watak-watak di dalam cerita tersebut.

4. Semula jadiPerkembangan bahasa dipengaruhi aspeksemula jadi seseorang kanak-kanak. Hal initermasuk faktor semula jadi dan pengaruhpersekitaran kanak-kanak. Hubungan diantara anak dengan ibu, bapa, saudara danorang sekelilingnya sangat besar pengaruh-nya terhadap perkembangan bahasa kanak-kanak. Lazimnya persekitaran pemelajaranyang baik dalam keluarga akan memberidampak yang positif terhadap perkembangankanak-kanak. Begitu juga sebaliknya: pemela-jaran yang negatif kadangkala akan mem-pengaruhi perkembangan bahasa kanak-kanak. Gangguan ini tidak hanya dalam ben-tuk fizikal semata-mata. Yang lebih pentingadalah gangguan mental dan rohani. JeanJacques Rousseau sangat yakin bahawa kehi-dupan masyarakat dan hubungan an taramasyarakat yang dilaksanakan dengan baikakan melahirkan pengaruh positif terhadapperkembangan kanak-kanak. Oeng- Yi Tzeng1996).

Dalam proses pemelajaran, setiap kanak-kanak akan diperlakukan sebagai individudewasa yang boleh menentukan aktiviti yangmereka suka di bilik darjah. Walaupun prosespemelajaran itu dirancang mengikut topikyang ingin ditonjolkan, tetapi mereka bebasberinteraksi antara satu sarna lain. Merekabebas membaca, menulis, mengucap danmendengar untuk satu tempoh masa di satutemppt yang tertentu. Dalam tempoh itumereka mengaktualisasikan apa yang telahdibaca dalam bentuk tulisan atau lukisan dankemudian memperagakan segala-galanya itumengikut pengalaman yang acta. Tugas gumsebagai fasilitator dalam proses mempersiap-kan keperluan kanak-kanak di samping mem-beri motivasi untuk menggalakkan merekabelajar. Dalam mengaktualisasikan kaedahpemelajaran dengan menggunakan kaedahbahasa menyeluruh dan pendekatan berce-rita, beberapa langkah yang perlu diketahuiialah:

IMPLEMENfASI KAEDAH BAHASAMENYELURUH DI BILIK DARJAH

MENURUT Judith M. Newman dan SusanM. Church (De Carlo 1995): "Whole languageis a philosophy of learning and teaching, basedon a number offilndamental assumptions". Halini dikatakan sedemikian kerana di dalamnyameliputi pelbagai bidang ilmu: ilmu bahasa,ilmu pedagogi, ilmu psikologi perkembangandan ilmu psikolinguistik. Dalam makalah inipenekanan kaedah bahasa menyeluruh lebihditumpukan kepada pengajaran bahasa danpemelajaran membaca di kalangan kanak-kanak.

Persiapan PemelajaranSebelum pemelajaran dimulakan guru dike-hendaki mengadakan pelbagai persiapan.Antaranya ialah bahan pelajaran, menentu-kan jenis media yang akan digunakan, meng-kondisikan bilik darjah agar kanak-kanakmerasa selesa untuk belajar dan juga mem-buat persediaan sendiri serta memberi moti-vasi agar kanak-kanak mahu belajar. Di sinikanak-kanak hendaklah dilibatkan untukmenentukan bahan pelajaran yang akandipelajari. Partisipasi mereka amatlah diper-lukan dalam setiap perubahan yang terjadidalam proses pemelajaran itu. Partisipasi itu

Pacta dasarnya, semua kanak-kanak sukaakan cerita-cerita kepahlawanan dan ceritamoral yang memperbezakan perbuatan baikdan buruk, sarna acta cerita yang berbentukkreatif, fantasi atau fiktif. Oleh sebab itu elokdigunakan kaedah bahasa menyeluruh de-ngan pendekatan bercerita dalam pengajaranmembaca bagi kanak-kanak. Sehubungan itu

benevolent effects of multimedia for wide vari-ety of application domains, particularly Multi-media Assisted Instructional (MAl)".

tertakluk kepada peranan dan kemampuanmasing-masing.

Pemilihan Media Pemelajaran]enis media yang dipilih seelok-eloknya ialahyang boleh mencetuskan penglibatan deriatermasuk deria penglihatan, pendengaran,pengucapan dan sentuhan. Kesemua deria iniperlu bergabung dalam setiap aktiviti mem-baca, mendengar, menulis dan memperaga-kannya. Oleh itu, pengajar seharusnya ber-usaha untuk menggunakan media pemela-jaran yang dapat menyentuh lebih daripadasatu deria. Hal ini disebabkan setiap pelajaritu berbeza kebolehan menerima pemela-jaran melalui deria yang mereka senangi.Penggabungan banyak media boleh membu-ka peluang lebih luas kepada mereka meng-gunakan deria yang disenanginya. Denganitu, dapatlah mereka menerima pemelajarandengan lebih baik.. Hal ini telah dihuraikandalam teart "prefe"ed modality" (HalimahBadioze Zaman 1996).

Penilaian dan PengayaanSetelah pemelajaran itu selesai, pengajarperlu menilai tingkat keberhasilan kanak-kanak itu. Dalam melaksanakan penilaian ituselumh aktiviti yang telah diajarkan hamsdilibatkan. Kanak-kanak diuji untuk mem-baca, menulis, melukis, bahkan mendemons-trasikan perkara yang telah dipelajarinya.Dengan penilaian menyelumh ini, dapatlahdiketahui tingkat keberhasilan kanak-kanaksesuai dengan kemampuannya. Ada kemung-kinan bahawa sesetengah kanak-kanak hanyamampu menguasai membaca, sementarayang lain menguasai menulis, menggambaratau mendemonstrasikan. Memandangkanperbeza~n itu penilaian sehamsnya dilak-sanakan secara kolektif agar kanak-kanakdengan sendirinya boleh membandingkantingkat keberhasilan mereka. Pujian perludiberi kepada kanak-kanak yang menunjuk-kan kejayaan yang gemilang, sementaramotivasi diberikan kepada kanak-kanak yangbelum menguasai pemelajaran. Berdasarkanhasil penilaian itu, pengajar itu dapat meng-atur langkah-langkah selanjutnya untukmeningkatkan pengayaan sebagai tindaklanjut proses pemelajaran.

Memandangkan lebih ban yak mediadilibatkan, lebih berkesanlah pemelajaranmelalui penggunaan multiII:Iedia memangsesuai dalam pengajaran bahasa kepadakanak-kanak. Antara sebabnya ialah multi-media menyepadukan media; leks, suara,gambar, animasi, grafik dan video dalam satuperisian digital untuk membolehkan kanak-kanak berinteraktif sendiri dengan programitu sehingga mereka boleh belajar sendiri.Keistimewaan lain multimedia ialah pemela-jaran itu tanpa perlu kehadiran gum. '

KESIMPULAN

MENGA]AR bahasa dengan menggunakankaedah bahasa menyeluruh kepada kanak-kanak adalah sangat berkesan. Kaedah meli-batkan seluruh kecekapan bahasa membaca,menulis, mendengar dan mengucap. Selainitu kaedah bahasa menyeluruh memudahkankanak-kanak memahami erti bahasa dalambentuk tingkah laku seharian. Pemelajaranmelalui kaedah ini juga dapat meningkatkanwawasan kanak-kanak terhadappermasalah-an bahasa. Hal ini disebabkan kaedah inimerangkumi pelbagai unsur bahasa secaramenyeluruh.

Sehubungan itu, Schade (Hoogeven 1995)menyatakan, "Multimedia improves sensorystimulation, particulary due to the inclusion ofinteractivityll. Sekadar menyatakan bahawa,seseorang yang membaca sendiri itu dayaserapnya ialah 1 %, tetapi daya serap itumeningkat 25%-30% bila menggunakanmedia TV. Daya serap itu melonjak sebanyak60% bila menggunakan 3D. Daripada kajianitu Heller (Hoogeven 1997) merumuskan: "Astrong paradigmatic belief can be noted in the

Bibliografi

De Carlo, J.E. 1995. Perspectives in Whole Language.USA: Allyn & Bacon.

Kamaruddin Hi. Husin 1988. Pedagogi Bahasa. KualaLumpur: Longmans.

Lapp, D. &: Flood, ]. 1992. Teaching Reading to Every Child.Ed. ke-3. New York: MacMilliam Publishing Com-pany. Internet: http//www.Indiana.Edu/Wllole.htrnl.

MacHado, ].M. 1995. Early Childhood Experiences inLanguage Arts: Emerging Literacy. New York: DelmarPublishers.

Marrow, 1.M. 1993. Literacy Development in The EarlyYears. Ed. ke-2. USA: Allyn &: Bacon.

Halimah Badioze Zaman 1996. Model Pakej Multime-dia dalam Pendidikan (MEL): Literasi daD ModelPendekatan Kesusasteraan: Bercerita dalam Perkem-bangan Literasi. IRPA 04-02-02-0008.

Halimah Badioze Zaman 1997. Glimses Into Cu"entResearch On Literacy In Malaysia, Faculty of Informa-tion Science and Technology, Universiti KebangsaanMalaysia. E-mail: hbz@Sun1.ftsm.ukm.my

Hoogeveen, M. 1995. Toward a New Multimedia Para-digm: is Multimedia Assisted Instruction Really Effective.Internet: http://cyber-ventures.com/mh/paper/mth-edu.htm.

McCulloch, M. T. 1994. Phonetics-Spelling- Whole Language:How we Put Them Together for the Best of Both Worlds.Beaverton, Oregon: The Riggs Institute. E-mail:info@ riggsinst.org.

Munir 1997. Pate; Galakan Bacaan Melalui Multimedia.Tesis Sarjana Teknologi Maklumat, Universiti Kebang-saan Malaysia.

Hoogeveen, M. 199~. Toward a Theory of the Effectivenesof Multimedia System. Internet: http://cyber-ven-tures. com / mh/ pa per/ mm theory. h tm.

Hutchrroft, D.M.R., Ball, I.G., Brown, M.G. Fairbairn,J.J., Lavender, R., Watkins, B.R., 1981. Making Language.London: McGraw-Hill Book Company Limeted. Petty, W.T. & Jansen, J.M. 1980. Developing Children's

Language. Boston: Allyn and Bacon.jeng- Yi Tzeng 1996. Instructional Technology Foundation:

Historical Timelines Project. Internet: http://www.copper. vcs.Indiana.Edu? - jtseng/Dis:page 1 ,4,5.

Smith, R., 1994. Technologies for Enhanced Learning. Vic-toria: The Diroctorate of Schon! Fci11C"atinn