archive.org€¦ · perai;igijftus, proptertuam eximiamdifciplinaemilitaris...
TRANSCRIPT
';i
"'r- i'
7
/
Digitized by the Internet Archive
in 2016'
https://archive.org/details/dethermisherculaOOgaro
THERMISHERCULANIS
N U P E !{.
IN DACIA DETECTISPASCHALIS CARYOPHILIDISSERTATIOEPISTOLARISEDITIO II. POST VlNDOBOlvfENSEM
AN. M D C C X X X V I I;
SECUNDIS CURIS AUCTA, ET EMENDATA.
PUBLICA AUCTORITATE EXCUDEBAT
MANTUAE AN. MDCGXXXIX*Apud Typographiam S. Benedidi Haeres Alberti Pazzoniy
Archiducalis Impreffor, •
V
Sed tm Virtus tamen & infperata voluptas*
Suavis nmkitm longum perferre laborem
Suadet inducit novies vigilare ferenas
EXCELLBliriSSlkUMD O M 1 N U M
A N D R E A MHAMILTONIUM,
S. R. IMP. COMITEM,CAESARIS A CUBICULO
HONORARIO, EJUSqUE A SECRETIORIBUS,ET A BELLICIS AULICIS CONSILIIS , COHOR-TIS PRAETORIAE IMPERATORI APPAREN-TIS CENTURIONEM
,EQUITUM LORICA-
TORUM ALAE PRAEFECTUM,LEG. AUG. PR. PR.
PROVINCIAE TEMESVENSIS,
Uum Tibi , Vir Ex-cellentiffime
, CA-ROLtlS VI. Imperator fem-
A 2 per
per Ai;igijftus,propter tuam
eximiam difciplinae militaris
peritiam ac firmam multarumrerum cognitionem
, Temefivenfe oppidum , totiufque re-
gionis principatum ad guber-
nandum commififietjad aliud
fane animum tuum primumnon adjimxifti,quam ad regen-
das& moderandas gentes illas
ab immanitate ac tyrannide
ereptas,partim humanitate ac
juftitia,partim fan£Uffimis le-
gibus & inftitutis, ac potifli-
mum ad cingendam muris
,
munitionibufque firmandamOrfaviam adverfus immanesThracum irruptiones
,quos
ut tutiflime poffis propellere ,-
quod-
quoddam aliud fbrtiffimum
propugnaculum e fundamen-tis condere adgreffiis es abELISABETHAE CHRI-STINAEAUGUSTAE GA-ROLI VL MAGNI AU-GUSTI conjugis nomine nun-
cupatum . Singulari enim &liffima virtute Tua, cujus
laudandae difficilius eft exi-
tum,quam principium inveni-
re ,nationis Germanicae glo-
riam ac potentiam, quae Ger-manis ipfis a fuis majoribus
cum magna in rebus omnibus,
tum fumma in re militari tra-
dita eft, confervare,& praefer-
tim augere ftiides, ac praeclara
fideiTuae argumenta,& mul-ti-
tiplicia fpecimina amoris&ob^fervantiae erga AuguftijGfimos
Principes Auftriacos , a quibus
fummis honoribus es decora-
tus, in bello Hifpanico, Panno-
nico ,Italico,& Rhenano fem-
per edidifti.Quumque lis fum-
ma temperantia,manfuetudi-
ne ac incredibili humanitatepraeditus,omnium animos,qui
tecum verfantur, ita tibi ob-
llrinxilli , ut ii beatiffimi efle
videantur, apud quos tu com-moraris . Quis vero mirari la-
tis non potellpraellantiHimas
animi Tui dotes quibus nonmodo eorum hominum
,qui
nunc funt,gloriam
,fed etiam
antiquitatis memoriam fupe-
ras.
ras- In Xe enim fitas univerfi.
perfpiciunt, atque admiranturomnes illasClariffimorumDu-cum virtutes, quae vulgo aefti-
mantur, laborem in negotio,
fortitudinem in periculis , in-
duftriam in agendo , celerita-
tem in conficiendo,confilium
in providendo, quae tanta fiint
inXe Iblo, quanta in omnibusreliquis
,quos aut vidimus, aut
audivimus, non fuerunt. Tan-dem difiicileeft di<51:u
,quanto
in ftudio ,ac exercitatione affi- .
dua fueris verfatus,quibus ab
ineunte aetate operam,curam-queomnem confumpfifti,quod
& quotidiani fermonesTui de-
clarant referti Philofophorumfen-
fententiis & do6tifsimorum vi-
rorum familiaritates, qui no-
bilifsimam domum tuam per-
hofpitalem femper frequenta-
re fblent. Hinc quum a cura-
tione atque adminiftratione
rerum aliquando vacas,nullamaliam animi, corporifque leva-
tionem peropportunam repe-
ris,quam libentifsime confuge-
re ad diflerendum cum fapien-
tifsimis viris de philofophiae
praeceptis,quae ad re<5l:e , bea-
teque vitam ducendam quammaxime referuntur,aut ad tra-
ctandum de publicis,& priva-
tisrebus,quarum cognitio fum-
mopere Reipublicae admini-
ftrationi convenit. Eft enimad-
admirabilis quaedam conti-
nuatio , feriefque. difciplina-
rum , ut alia ex alia nexa , &omnes inter fe aptae
,colliga-
taeqiie videantur . Infuper
quoniam antiquitatis ftudium
curae Tibi femper fuit,fumma
diligentia ac ingenti induftria
quendam locum inter Mea-diam, ipfamqueQrfaviam po-
litum propeTfiernam fluviumnuper fodere jufsifti,in quo ali-
qua vetuftifsima adparebantmonumenta,ubi non folum fta-
tuae & Herculis arae dete<Tae
funt , verum etiam quampluri-
ma vota ipfiDeo dicata pro fa-
lute6c incolumitate Imperato-rum, ac Praefidum, variis quo-
B que,
que, diverfifque irifcfiptiohi-
biis ornata .
'Quis ehim com-
prehendereanimo poteftpQuisrion^ admirari ? Quisnon laudedignam judicare hanc tuampraeclaram,honeftiffimamque
provinciam ? quam ^exemplopraeftahtiflimorum virorum
,
magna ac inligni omnium ad-
miratione fiifceplfti,
quibus
certe restam vetuftate nobili!^
iimas, quam elegantia & pul-
chritudine celeberrimas inqui-
rere ac perluftrare mos femperfuit . Sic enim Germanicus Ae-
• gyptum profectus cogmfcenc^de
antiquitatis^ magna, ac diligen-
ti contemplatione avita illius
Provinciae monumenta per-
vir clariHimus ob perfe6tiffir
mam non minus in artibus in-
genuis , ac in rebus militaribus
fcientiam , fed & propter fu^
praeclara gefta, quae diuturni-
tate temporis confirmari , &nna cum feculis aetatibufque
hominum inveterari deberent,antiquiffimasTrojae reliquias,
& cieleberrima ejus inclitae ur-
bis veftigia ingenti; animi fui
admiratione obfervavit. Sic
quidemTu adfidup,;ac pervi-
gili labore quotidie, in Ther-mis aderas, ad vifenda varia
antiqditatis rudera,quae ibi
effodiebantur, graves folis ae-
ftiis,& noxiam aeris intempe-
B z riem.
riem,qua ea regio laborat,nun-quam extimefcendo :& ut ple-
beculam pafceres,animumqueei excitares
,premium non me-
diocre pollicebaris , unde cele*
berrimam , atque laudibus flo-
rentem eam regionem reddi-
difli.Pro compertoenim habe-bas, nihil effe pulchrius autpraeflantius ipfa antiquitate,
quae ab omnibus gentibus
omni do61;rina, rerumqueMa-jorum fcientia clariffimis ex-
culta femper fuit , & potifsi-
muni a Graeciae civitatibus,acab illis omnium doctrinarum
inventricibus Athenis.Summafuit, ut mihi videtur, veterum
Graecorumfbllieitudo,ac cura
in
in colligendis,aut cuflodiendis
antiquitatum monumentis &vetuftate& varietate notabili-
bus ,ut integras urbes nobilio-
res fecerintob vetuftifsimas ta-
bulas ,ligna , templa , aliafque
ejus generis antiquitates, qui-
bus erant ornatae , ac prae ce-
teris ob
mclja mth marmorapuBlkis^ Hont.
Perquaefpmttis^Svhareditbonis
Pofi mortem ducibus.
Qua de re Thefpiae propter
unum Cupidinis lignum vife-
bantur, aut Syracufae maximaGraecarum urbs,& pulcherri-
ma in fummo , atque indicibili
apud alias nationes honore ha-
Apud Grut»
CCXUX4.
bebantur ob pugnam eque-
ftrem Agathoclis Regis in ta-
bulis pi<51:am praeclare,ac in no-
bili Minervae templo politam.
Nihil enim erat ea pi<^ura no-
bilius,nihilque quod magis vi-
fendum putaretur.Quocirca
Dacia,quae olimVIRTtlTEHADRIANI AUGUSTIIMPERIO ADDITA FE-LIX erat, amplioribus nuncornamentis, beneficiis ac utili-
tatibus a liberali Principis in-
dulgentia in ipfam collatis,
fummam felicitatem ac majo-
rem nunc confecuta eft digni-
tatem,quam illius Imperatoris
invidliffimi ac fapientiffimi
tempeflate. NAM CARO-LUS
hUS VI. MAGNUS AU-GUSTUS bello acerrimus, vir-
tute eximius, femper animo
maximus , cujus laudes orbis
terrae regionibus definiuntur,
depulfisThracibus in ipfam,in
poteftatem ditionemque luamredad:am
, e veftigio Chriflia-
nam invexit religionem ,fan-
6las atque folidaspofuit leges,
colonias deduxit,iplafque in-
columes confervare tueri, &confirmare decrevit
.Quae
fumme haec omnia cun6tis vi-
dentur magis efie laudanda,quum fidei Tuae Provinciamillam commiferit
,ut reipubli-
cae tranquillitati,falutique po-
pulorum confuleres,ac clauftra
& pro-
& propugnacula Imperii Ger-manici cuftodires .Tandem,nehaec vetuftatis monumenta,quibus fimul & novitas gra-
tiam& varietas delecSiationem
& antiquitas ipfa au6loritatem
conciliat, in tenebris fepulta
diu jacerent , atque eorum pe-
nitus aboliretur memoria •, co-
gitafti alicui onus hoc commit-tere , ea nempe explicandi
, at-
que interpretandi. At quo-
niam fingulari amore ac beni-
gnitate inTuamamicitiam,&fidem me jam receperas, quo-
dam die, quum Tecum difie-
rebam deutilitate,acpraeftan-
tia veterum numifmatum , &laboriofum marmorum ftu-
dium
dium celebrarem ,non tam obChronologiam ex iis eruen-
dam ac propter foedera ,& Se-
natufconfulta,quam pro ope-
ribus publicis, atque Impera-
torum geftis cognofcendis ,
quae omnia in eis exprella re-
periuntur •,mihi notitiam ad-
prime gratam praebuifti , etfblla juxta Tliernam fluviumquaedam balnea , variafque
Herculis icones,& aras infcri-
ptionibus ornatas,detectas fuit
fe, quas ad illuftrandas Tuaerga me audloritate
,qua plu-
rimum polles ,animum meumimpulifti , ac altius erexifti
,
quum Infcriptionum exem-plar in poteftatem meam tra-
C di-
ditum oculis perlufl;ra0em , aquo certior jfk^us fum , nullumomnino extare in iis veftigium
Trajani, & Hadriani aetatis,
fed folum quaedam potius pe-
ti polTe argumenta circa Anto-nini Pii tempus ex Eris
,quas
ipfa marmora teftificari viden-
tur. Verum quum fciviflem
Te in eam provinciam iturum,
deprecari non deftiti,ut a pe-
ritiffimis ac diligentioribus vi-
ris ea iterum e marmoribus ex-
cipienda curares, quae in Tuoreditu tandem mihi praebui-
fti*, ac propterea majori dele-
ctatione , ac uberiori fpe prifti-
nam opinionem,quam jam
exploratam habebam, fedulo
con-
confirmavi, non extitifle baPnea haec Herculana anteTiti
Aelii Antoninii Pii aevum.Sed quoniam nonnulla mihimemoria iterum erant repe-
tenda, quamplurima vero in
Graecis, Latinifque fcriptori-
bus inveftiganda , atque obfer-
vanda, fele^tae librorum fiip-
pelle6lilis ufiim perhumanitermihi conceffit, & nulla prae-
termifit, quae noftris faverent
laboribus ,eruditiffimusAbbasJofephus e Principibus a Tra-utfbn ,qui generis nobilitatem,
quae fumma ipfi , & antiquifi
fima contigit, liberalium difci-
plinarum dote, & ornamentoamplificare optat, cui
Cz CQf
cof limante Minerva
Acrius,0 tenuesfinxeruntpedlus
Athenae
.
Sic hanc diflertationem, quamcitiffime potui
,utTuis obtem-
perarem juffis,confeci atque adumbilicum perduxi. In ea enimbreviter , atque dilucide de-
monftravi,qua in Daciae An-
tiquae parte hae Thermae fue-
rint fitaejrationefque uberius
expofui, ob quas Herculanaenuncupatae fuerint , nec nonomni follitudine ac diligentia
infcriptionum Eras reperire
curavi ,ad quas non modo ex
antiquis nummis & marmori-bus ,
verum etiam ex veteribus
Jurifconfultis difciplinarum
omni-
omnium cultoribus, illuftran-
das fum adgreflus
Materm vires exjuperame meas.
A quorum numifmatum ac
marmorum ftudio nunquamabhorrui, quinimo huic, nonminus ac aliis fcientiis, multis
ab hinc retro annis omni meoconatu incubui
,quod fummo-
pere ad exa<5l:am,omnibufque
numeris abfolutam RomanaeJurifpnidentiae intelligentiam
pertinere cognoverim, ut jamapertiffime in noftris diflerta-
tionibus DE UNIVERSAVETERUM JURISCON-SULTORUM SAPIENTIAoftendi
,quas fpero brevi
typis daturum.Quae quum ita
fmt,
fint,quis fanefeteri nonputet?
Te fupra M. Scaurianum lau-
dibuscumulandum efle. Nametli ille ab Antiquitate lauda-
tur, quod Trajani temporibusSarmigethufam coloniam de-
duxerit in Dacia;Tu vero ma-
jori laude extolleris,quumhas
Herculis Thermas,quae per
immemorabile tempus fub ter-
ram jacentes dormierint, in
apricum protulifti,ut non im-merito Aquae Hamiltomanaefint nominandae, ut AquasSextias a C. Sextio Proconfule
dixit Antiquitas. Quae qui-
dem majoris etiam praeftan-
tiae , ac nobilitatis funt,quamDACIAE THESAURfl
DETEGTIfubTrajano,quumVi(^o Decebalo Daciam te- Apud Grut
nuit , Romanifque legibus obe-
dite coegit. Aquae enim cali-
dae,quae e terra fponte erum-punt,ut ufus nos docet, variis
morborum generibus lunt fa-
luberrimae: iicque maximamhominum fanitatiopem tuliUe
videris, qua nihil jucundius, pi-
hilque preftantius non folum
efle, fed ne cogitari quidemquidquam melius poteft . Hincut humanae faluti majori com-modo ac fpe confuleres, lava-
cra , & fellas balneares iterum
reftituere decrevifti: ob quaehercle frequens ibi convenire
folet multarum gentium coe-
tus
tus ac ingens fieri confluxus,obloci amoenitatem , calidorum-
que fontium falubritatem, qui-
bus corpora graviffimis morbo-rum generibus correpta prifti-
nam fanitatem recuperant, mi-
rificeque recreantur . Pluri-
mum ideo utilitatis hominibusadtulifti
,quam olim non prae-
Apua Gtut.ftitum fuit AOQA INDUCTA’ClXXYIlJ.
COLON. DACIC. SARMIZ.PER CN. PAPIRIUM AELIA-NUM Legatum,& Propraeto-
remHadriani. ObfecroTe de-
nique , ut has meas lucubratio-
nes, atque ingenii mei hoccemunufeulum grato animo ac-
cipere digneris,quod ego No-
miniTuo dono dare, ac dedi-
care volvi
.
Nullus
Ullus dubito, quinThermas Her-
culanas ,quae nuper dete6lae funt
in Dacia Trajani , collocandas cen-
feam in Zernenli Territorio ex
Infcriptione in Thermis reperta ,
quamvis e marmore indiligenter fuerit excepta ^
nam prae ceteris menfis abeft in aris votivis
nunquam omiffus ^ ut videre eft in colledlione
Gruteriana
IIL IDUS. APR. SEVERO EX *•-
VICTOR. COSS.
6c paffim X. KAL. MAJAS , vel KAL.DEC, xxxni, ^4
aut XIII. KAL. FEB. Confulum epocha fem- ^xiv.
per adje£la . Nunc vero infpicienda eft Inferi- tr"
ptio , de qua dicebamus
.
HERCULI. AUG. VALER. MFELIX. RUFI. SATURNINI. G. P. P
T. P. EXPR. IV. STATIONISD TSIER-
^ l6
TSIERNEN. IIII. ID. ANNO. XI
BARBATO. ET. REGULO. COSEX VOTO. POSUIT
Quum impraefentiarum Tfiernam vulgo vocitent
fluvium, qui Thermas praeterfluit e montibus
Tranfilvaniae decurrens,quae pars erat Anti-
quae Daciae . Eodem nomine infignitur etiam
fluvius in Bulgaria , quemHift. comy.Tyernnm fluvium vocat Cedrenus , prope Pila-
grum , &Stypejum confluentem , quae ejus pro-
vinciae caflra erant Bafilii temporibus , cujus
res geftas enarrat . Hinc Zerni nomen inditum
aTferna, qui fluvius, ejus praeterfluit territo-
rium , non levi argumento conjedamus : urbes
namque a fluviis faepe nomen accepifie legimus .
ap.Sceph. Carrhae urbs Mefopotamiae
a Cnrrba Syriae fluvio . Antiochia Mygdoniae
>j lA.vy^ovi(^ frijcifjiiov aifJt/ CTCJS'*5*J^ CUi (^Ut^
dem urbi Mygdonius fluviorum pulcherrimus no~
OrAt i\.p.Si,men fuum communient , tefte Juliano : ut prae-edit.Lipf.
plerafque Siciliae urbes quae , ut Du-
ris apud Stephanum refert , a fluviis denomi-
nabantur . Sic Neftum Illyriae fluvium lirbi no-
men dedifle fufpicamur : & Iftrus urbs in Pon-
to ,quam condidere Milefii ,
fluvii nomine fuit donata , juxta Audiorem
Peri-
^7
Peripli Ponti Euxini . De Colonia Zerni Ul- L i.^r de cen-* PK
pianus haec literis confignavit Indicia quoque
Zernenjium Colonia . Sed error librarii in voce
Indicia latet ,qui ex Bafilicis emendandus in Da-
cia ^ n ruv Zifi*nrim »7roim'ety ubi luendum etiam
irrepfit , nam loco Zermen/lum Zer-
nenfmm reponendum ducimus , uti in PandecSlis
Florentinis extat . Zernis enim dicitur in noti- Noris de epo-
tia Imperii , quae fcripta Imperante Theodofio goi^^ed^Flor!
Magno. Graece vero apud Procopium, con-
venitque cum noftro marmore STATIONISTSIERNENSIS . Singulari quidem exemplo ^
nam Graeci , & Latini , ut ait VofTluS non ha- De Arr.
hent TS , ^ interdum »S , interdum Ttunt . Ad Zernenlium Coloniam , antiquam In-
fcriptionem refert Jacobus Cujacius ^ quo Jo-Obferv.x.35.
Biorem , acutiorem , aut judicii finceriorem Ju-
risconfultum nulla aetas vidit , nulla ^ ^ Ifaac. Cafaub.
viMie. inAelXamp.
I. O. ROMULO PARENTIMARTI AUXILIATORI
FELICIBUS AUSPICIIS CAESARIS D. NERVAETRAIANI
AUG. CONDITA COLONIA DACIAZERMIS PER
'^ M. SCAURIANUM PROPRAETOREMD a Ve-
28
Verum pace diligentiae tanti viri dixerim ^ quodnon Zermis , fed id eft Sarmiytegethu--
fa fit legendum : infuper non Dacia ^ fed Daci-
ca , quemadmodum illam exfcripfit "Wolfangus^Apud Gmt. Laz^ius ^ ac in fchedis Clufii ^ qui Daciam pe-
ragravit , fuit reperta
I. O. M.
ROMULO PARENTIMARTI AUXILIATORIFELICIBUS AUSPICIIS
CAESARIS. DIVI NERVAETRAIANI AUGUSTIcondita colonia
DACICASARMIZPER
M. SCAURIANUMEJUS PROPR
Sarmiz. ita interpundlam , integram alia exIiL
ccccxxxvn. I. bent marmora
COLON. ULPIA. TRAIANAUG. DACICA SARMIZGETUSA
Et alibi
cctxn... COLONIA SARMIZAEGETHUSAUlpiano efi Zarmigegethufa , Dioni
Ptolemaeo » in Tabulis vero z«§^*<«y6ys-
* Quam ob rem quae primum Zernis di6la
femper idem nomen fervavit : Romanis quippe
mos erat in deducendis coloniis ^ ut antiqua no-
mina nunquam immutarint audore Strabone
o; P'<W|U«7fl/ vct^\»^oms siroUns TroAAat;^», cfwe<pvM-
^tu> ^ t» T«y <ar€9*«»<x»!9'«vT«y ysvf) I{omani ciutem rerum
potiti ,quum colonias in varia loca emitterent ,
nomina tamen eorum,
qui prius ibi habitarunt ,
confervarunt . Trajanus Zerni Coloniae juris Ita-
lici beneficium contulit ^ ut Ulpianus adferit in
Dacia quoque Zernenfium colonia a Divo 'Trajano
deduBa juris Italici eft . Floruit Ulpianus fub
Septimio , ejusque filio Caracalla , & Alexan-
dro Severo . Trajanus vido Decebalo ar<>w
ActfiU naruxtfftv colonias in Daciam deduxit . Coloniae ,
^
quae jure Italico gaudebant ^ praeter reliquas
liberalitates , plenam a tributis immunitatem
adipifcebantur . Quod lingularis beneficii loco
nonnullis extra Italiam oppidis , aut coloniis ab
Romanis fuit pofitum : quem tributorum
immunitatem largiendi morem e Graecis defum-
ferunt ^ eorumque exempla ,quod in plerisque,
aliis folebant , funt imitati . Porro Athenien-
fes , & Lacedaemonii foedere fado Olympiade Thuc. v, p.
Sp. 3. Delphis concefTerunt ^302*ed.Amft.
ac utrumque Peloponnefi civitatibus ex foede-
re
«1 30 ggt
re Lacedaemoniorum , Se Argivorum relidtiini
p*337-Olympiade po. Frequentioribus tamen Ro-
mani beneficiis civitates affecerunt ob eximiam
erga eos fidem , praefertim poft bellum Antio^
chicum Graecas in Afia urbes dvnfifAvs fms uten-
tes legibus reliquerunt." eas vero, quae fingula-
Po/yb.inExcn fide iii eo bello Romanis erant obftricSlae
844^ei.^Par§;’*^^^*'*“*^ ivnmunes a tributis Batuerunt
Quas largitiones deinde magis amplificavit Au-guflus , ac infequentes Imperatores , ad quos
fiimma Imperii pervenit . Hinc Berytus in Phoe-
xdcCenGb. tlice Colonia ^ugufli beneficiis gratiofa . Hinc Ty-ro in eadem Provincia, ut ceteras tacitus omit-
tam , ob egregiam in B^empublicam , Imperiumque
Rfimanum fidem , Jus Italicum conceffum . Atnon omnibus Coloniis id privilegii tributum ,
nam Prolemenfium Colonia inter Phoenicem ,
6c Palaeftinam fita , nihil praeter nomen Colo^
niae habuit . Similiter Caefarienfis , 6c Capito-
lina neutra Jus Italicum fbrtita eft . Antiochia
pariter in Syria tantum Colonia fadla falvis tri-
butis . Itaque majus beneficium , amplioremque
largitionem confecuta videtur a Trajano Zernis
,
quam ab aliis Imperatoribus A uguftis Antiochia,
Caefarea , ac Capitolina , quae Coloniae nomen
adeptae, juris autem Italici beneficio caruerunt.
Pco-
^ 31 S»
Ptolaemeus ftatuit non longe a Danu- m. 4.
bio, quam pro pofui(Te videtur^ quum duas
Iiafce literas z & a, ut inquit Plato in Craty-
lo , ad mv/cem commiitanP Graeci . Sic
etiam Prifcianus refert Latinos pro Me7;entio di-
xifle Madentio : unde Dierna vel Zernis inter
TibifTum , & Alutam erit reponenda , non ve-
ro inter TibiflTum ^ & Rhabonem five Marif-
Aim ; in quo turpiter alucinatus eft Ptolae-
^iieus , namque Rhabo in Danubium non exo-
neratur, fed in TibiiTum . Juftiniani vero aeta-
te Zernis -aro'# rs nU» in ora JJiri inter
Caftella recenfita ad arcendas Barbarorum incur-
fiones . Romani namque Imperatores Danubii
j* h) 'tS , dhhct ^ tu/py Procop. iv 6
7» n P6iu»t^o* oTatn Oppidis , ^ caftellis'
fj' I 1- 1- • 1fliD.p. 80. ed,
praetexi4erunt pajjim a dextra , alicubt etiam a /4^-Parif.
'va extruBis . Id mihi in mentem revocat Drufi
admirandam providentiam , qui in tutelam Pro.
cinctarum praejidia , atque cuBodias ubique difpo^
fuit per Mofam flumen , per Albim , per Vifur»
gim. Nam per PJpeni ripam quinquaginta amplius
caftella direxit . Milites certis in locis locaban-
tur , ut latrocinia prohiberent , unde flationarii
didli . Eufebius cujusdam loci meminit inter in loc. Hebr.
Aeliam , Sc Hierichum , quo Itatio militum
collo-
11.
^ n 19^
collocata , quive ob auxilia viatorum , Graecis
di6tus mfim afcenfus fanguinariorum . Lo-
cus , quo in praefentia pofitae Thermae , ob
frequentes graflationes ibidem fieri folitas, Bal~
neutri Latronum vulgo audit.Qiio fpecTat mar-
mor prope Thermas nuper efFoffum de Julio
e Tribu Sergia Baffo decemviro Drobetae quae-
ftore a latronibus interfedto
D. MIVL. L. FIL. SERGIABASSO. DECEMVIRDROBETAE. QVAESTOR. INTERFECTO. ALATRONIB. VIX. AN.XXXX. IVL. IVLIANVSET. BASSVS. PATRI
PISSIMOET. IVL. VALERIANVSFRATER. MORTEMEIVS. EXSECVTVS
F. CDe Publio Aelio eTribu Sergia magno, qui Murfae
natus in inferiore Pannonia, mentio fit in mar-
more Gruteriano Confulibus APRONINO ETBRADVA id elt A. V. C. s>44- Chrifti ipr.
Commodi Imp. is. Sc iz. quamvis male infcri-
ptum
ptum APRONINO pro APRONIANO y uti xvi g*
ex alio marmore conflat . An circa id tempo-
ris , vel paullo poft vixerit Julius BaiTiis de-
cemvir Drobetae , temerarium quidem efl di-
vinare : fatis autem probabile videtur ob loco-
rum viciniam ejusdem Tribus fuiffe , quam me-
morant Afconius j Frontinus 6c pafTim marmo-
ra apud Gruterum ^ & Reinefium . Drobeta fub
Duce Daciae Ripenfis in notitia Imperii ^ in qua
IIc habetur : auxilium primorum Dacicorum Dro-
htae . In Tabula Peutingeri poft Aegetam in
Moefia DRVBETIS pofita . Aiiguftus faevifli- Svcc. 52.
mos latrones difpofitis per opportuna loca Hcttioui-
bus inhibuit y viasque etiam conftrui curavit .
Strabo yec^ « Ketfotf KoileoXtiaii juv ly, p. 141.
»'* TMK nam jiugujius Caefar latronum
excidio 'viarum firuBuram adjecit . Neque a veri-
tate abhorret , Trajanum, cum ut viatorum
^
naviumque fecuricati , & commoditati profpice-
ret; tum etiam ut latrones eliminaret ^ locis tu-
tioribus hominum frequentia redditis ^ viam in
viva rupe excifam aperuiffe prope Danubiummontium difficultatibus fublatis y ut indicat mar-mor nuper detedlum in Orfavia
IMP. CAESAR. DIVI. NERVAE. FNERVA.TRAIANVS.AVG.GERM
S PONT,
34MPONT. MAXIMVS. TRIB. POTESTPATER. PATRIAE. €OS. P. PMONTI D BVS ATI
Verum quum Infcriptionem .attentius poftea per-
legerim ^ rationem .aliam ,excogitare tCoepi , quacuftum Trajanum viam hanc fecifTe fufpicor *
Quum .enim Trajanus ad Sarraigethufam Daciae
metropolim .ac Decebali .fedem<caftra ;movere de-
crevifTet.j excifis ,ac difruptis montibus ;iter .fibi
patefecit , ac per praerupta,faxa ,ad Regiam ufque
ixvin. 77 i- penetravit,^ ut .a Dione .traditum m «w iit
A«'x«y iirUan contmdit ad ^edittoTa montitim lo^
ca , indeque ,alus ,atque ,aliis i)C^upatis collibus inoifi
Jine periculo,ad I{egiam Dacorum pervenit . Ubi ca«
p- 774 * ftris deinde ;reli(5fis ,y ac regione ;cetera praefidiis
munita Italiam regreffus eft ^ E quo viae .benefi-
cio tot publica commoda , ac utilitates opportiu
nae , multiplicesque .derivarunt , de quibus /upra
diximus . Hanc viam Dionis veftigiis infiftentes
primo bello Dacico conftitutam opinamur, idefi:
A. V.C. .854 . Chrifti jor. quo .tempore prius bel-
lum Dacicum fuit ,a Trajano fufceptum , ut cla-
riifimi viri Uafaubonus , & Fabretus exiftima-
junt: llc ut facile poflimus adjicere TR. P. IHEIMP.
IMP. II- COSi Ilir. quod in’ noflro marmore
praetermifTum’.- Sedi haec wdfiyori Stationarii
igitur milites; pofiti erant- iniiinitibiis\, unde ho-
ftium incurfusitimebatur .• Qiii primi id* inftitue-
funt Aegyptios; fub-Pfammeticho fui(Te Hero-
dotus ait. Rex ille'prudentiffimus;<pt/W? II. p.30 ed.
ih urbe Elephantina' adverfus^Aethiopas colIo-^“^*
canda’ curavit ^ ad* DapJinas; Pelufias* adverfus
Arabes,- 6cA^^yrios,^ & in;Marea^ adverfus Afri-
canos.Qiiae etiam; viguilTe, quum' Perfae Aegy-
ptum fubegerunt ,Mdem' Herodotus; teftis «tutoTrlns
narrat. Sub Romanis praefidia in Syene pqfita,
qiiae‘ Aethiopiam^* ab Aegypto difterminat , ut
tradit’ Aelius A riftides \\h'\ prnejidii pme- Ont
/^(^/ meminit .• Quoniam vero’ ftationariis , veloxol^
praefidiariis;militibus clauftra 6c Imperii fines
concrediti :’ idcirco Romani- Imperatores pruden-
ti fane confilio eos Romana Civitate donabant
ut C4> dvriie |wg/>« 'tnv -wf ho}70Y’is AtiR. Orat in
'
ergo^ in civitatis commmionem 'admitti fe fe intelli-F* 3^^-
gerent\ Id prius indicaverat^Tacitus ubi fermo-
nem ’ habet de militari Ponticorum cohorte , Tra-
pezunte' in extrema Ponti ora'ad loci praefidium-
relidla’ qui donati Civitate'Romana\’ Veteranis* in Hift.m. 47 .
/', P. 251 * cd.T.
Pannoniam deductis ;Vefpafianus Bat.
ipsis; LIB
E 1 ERIS.
DCCni.' I.
'
ERIS. POSTERISQVE EORVMCIVITATEM DEDIT
i. cujus exemplum fecutus deinde Hadrianus Impe-
rator . Quin etiam , ut ea ^ quae tuebantur Io-
ca, libentius ac fidelius cuftodirent ^ primus Ale-
Lampri^J. 58. xander Severus donavit, dicens: attentius eos mi-
litaturos,fi etiam fiua rura defenderent . Ante Ale-
^Pompon. L. xandrum vero agri ex lioftibus capti faepe pu-
Plicabantur . In Zerni militum ftationem , quircvcrf. jocum muuitum propugnabant , locatam fiiifTe
liquet ex marmore aevo Antonini Pii in noftris;
Thermis pofito a Valerio M. Felice
.
EXPR. IV. STATIONISTSIERNEN
Quae , ut moris erat , ex equefiri , &: peditats
Or.defch m. militia conflabat tefleEuraenio Rhetore nam quid
y & Cohortium Caftra percenfeam toto
Rfeni & IBrl & Euphratis limite refiituta? Tlieo-
dofii infuper aetate Tribunus Legionis XIII. Zer-
ni morabatur , ut habet notitia Imperii his ver-
bis praefeBurae Legionis decimae tertiae Zernis *
Quem utilifTimum Codicem ex tua Britannia
,
VIR EXCELLENTISSIME , delatum pnmusin lucem protulit Vir Clariffiraus Sigifmuadus
Gelenius.
Neque heic praetermittere exiflimavi nobili fli-
mas
Jry SlSEt67
nias illasDaciaeThermas, quarum meminit Pto-
jaemeus Alexandrinus ( floruit enim Trajani^ 6c
T. Aelii Antonini aetate) easque taata AQUASnuncupavit acpoflSarmigethufam flatuit: quam-
vis fitum , Sc diflantiam clarius exprimat Tabu-
h Peutingeriana a Clarifflmo M. Velfero typis
edita , ac nuper delata in ornatiflimam & locu-
pletem CAROLI VI. SEMPER AUGUSTI Bi-
bliothecam qua locus ille Aquarum defcribitur
XIV. millibus diftans a Sarmigethufa ad Orien-
tem veiTus : quae nunc Warhelius nominatur ,
argumento petito ex ruderibus ac Infcriptionibus
ibidem eflbflis , quae ad urbem illam veterem 3
& Daciae metropolim fpedlant ^ nomenque ejus
praefeferunt . Sed ^ quod mirum , hae aquae, qua-
rum meminit Tabula Peutingeriana , & Ptolae-
meus, flne fpeciali regionis nomine adpellantur ,
ut haud facile recentiores fcriptores divinarint ,
quo in Daciae loco erant pofitae, vel incerti ali-
bi collocarint . Romani quamvis falubrium aqua-
rum loca plerumque AD AQUAS dixerint, re-
gionis tamen locum adjecerunt , ut ab aliis pof-
fint difcerni . Itaque Antonini Itinerario jiquae
Tarbellicae a Tarbellis in Aquitania recenfentur.
Aquae Bilhilitanae in Hifpania a Bilbili denomi-
natae , falubres ob ferri metalla , quibus locus
ille
Liv. xll; I6--
Pliaxxxio.:
l-ai.
DXLVI, 6 :
CCCCXV. 2.
CCCCXUI^ 4 ..
UlpiaaTT. de Cenf.
MI II. IO.
38;
ille affl'uebac . Antonino» item’ Aqi4ae'Celeniae mjiquae' Cumanae ad quas pro-
fe.6liis; Cn; Gbrnelius.Confur. Aquae' Cutiliae o^t\~
mae ftbmaclio’,, nervis
&
univerfo corpori , ubi
i..Vefpalianus vquum^easTaepe-freqiienraret lTlor-
tem:obiit Quandoque aquae‘ a Coloniae condi-
tore cognomentum accepere ViX\ Aquae Sextiae
de quibus; in Epitoma* Livii c. Sextius Proconful
'viBa Salviorum gente '. Coloniam condidit , ah Aqua^-
rum copia & calidis (STfrigidis fontibus , atque a'
nomine ^fuo . H a fc e A quasdn an tiqu is
’>
monumentis celebratas -deprehendimus; V uti in^
nummo ’Vefpafiani' COL.. AQUAE SEXTIAE-LEG XXV. Et in lapidibus:AQUIS SEXTIIS
. ver AQUIS ]ULIS , . aut: COL. -JULIH AUG.
.
AQUIS SEXTIIS..
Ad hunc: Daciae locum’AD'AQUAS' di6lUm‘
referri videntur antiquae duae Infcriptiones CO»LONIAE AQUENSIUM ,, quarum una efiPoffa
extra Claufemburgum ^Trajani i temporibus Colo- •
«’ niam ; Napocenrem ladpellatam > ,ut .adferunt non- -
nulli
I. O; Mi
V. VL. CORPRO SALVTE.SVA. ET SVORYM3UL. AVR. DEGORat; DEC: COL
AQ
351 ?9
A-Q, FLA. JUL. AEDIL. ETM. AYR. FILIORYM. S. DECCOL. Aa Q-VESy. -S. L. M.PERPETUO. ET. CORIOLANO
COS.VIII. IDVS JVNIAS
tubi Ad CIVES legendum AOyENS. Sc COR-NELIANO proCORIOLANO . Lapis pofitus
A. V. C. 5>po. Chrifti 137. Ealbino , & Pupieno
Imperantibus , ColT. vero L. Ovinio Corneliano,
,& P. Titio Perpetuo-
Altera vero Albae Juliae .eruta , -quae nuncJj^eilTenburg vocitatur
DEO. SOLHIEROBO, L j.
AUR. BASSINVS. DECCOL. AEQVENSSACERDOS. NVMINVM. V. S.L.M
Quum igitur in Dacia Trajani marmorea ifthaec
monumenta fuerit reperta , colligere vel facile
poffumus , ea non fpedare , ut Reinefius , &Cellarius opinantur , ad AQ.UAS in Moefia in-
ter Aegetam , & Dorticum pofitas Antonini Iti-
nera-
40 I®
nerarioj qiiariim meminit juftinianus Novella XLin ^quis quae efi provinciae Daciae Ejpenfis ; Ve-
rum potius AD AQUAS in Dacia Trajani per.
tinere arbitramur, quemadmodum etiam fubo-
doratus eft emundlae naris V. C., 6c Criticorum
princeps Petrus Weflelingius. Neque heic alia eft
219. & 269* oniittendalnfcriptio^ in qua Colonia Aquenfiura
etiam recenfeturXII. 8. L O. M
PRO. SALUTECL. POMPEJUSFAUSTUS. DECCOL. AQ
Sed nunc tempus eft, ut reliquas Infcriptiones no-
ftris in Thermis repertas explicemus. Legio XIIL
Gemina ab Trajani temporibus in Dacia erat po-
fita . Hinc in noftris Thermis mentio T. Aurelii
Geminiani Veterani Legionis XIIL geminae in
bafe Herculis figni
HERCVLI INVICTO. T. AV. GEMINlANVS VET. LEGIONIS XIIL GEMANTONINIANAE. EX VOTO. POSVIT
Occurrit etiam legenti Gruterum id cognominis
praefertim
M. CASSI. M. F.
GEMINIANINon
^ 41 IS&
Non procul a Thermis nuper effoffiis lapis alter#
quo eadem Legio memoratur
DIIS MAGNISET. BONIS. AESCViLAPIO. ET. HYGIAEMARC. AVR. VETERANVS. PRAF. LEGXIII.G.ANTONINIANV. L. M. S
Praefedlus Legionis heic idem eft ^ ac Marcel-
lo Turisconfulto 'Tribunus Legionis, ille fcilicet
^
qm ad aerarium , aut m commentarium principis
delatus erat , ut clarius explicat Modeflinus . L. 32. «•. ex
Vegetio vero Tribunus major vocitatus
nus major per epiflolam faeram Imperatoris judicio ed. p. s.
defiinatur . Minor Tribunus provenit ex labore .
Ac alibi PraefeBus Legionis^
qui abfente legato ^9. p.28.
tanquam vicarius poteflatem maximam retinebat .
Hofce Tribunos ita diftinxit aevo Alexandri Se- L. 2. de his
veri Ulpianus Tribunus ^ nempe, five cohortis
ftve legionis . In lapidibus autem non Tribunus
major , aut legionis ^ ied Praepofitus vel ctxiv. 4.
feBus legionis denominatur , in altero . praefer- CCCLXXXYU. t.
tim marmore Dacico , ubi de C. Rutilio Coclite cccctxr.
PRAEF. LEG XIII. G. Sub Imperatoribus By-
zantinis infignis praefedli legionis titulus adhuc
F vige-
^ 42. SSf
vigebat ^ namque L. Voconio Viro Confulari
,
ac urbi praefedo fub Valente tributum fuifTe e
cccxiYii.i. marmore Gruteriano edocemur . Quod in canfTa
fuit, cur Vegetius, qui fub Valentiniano II. flo-
ruit , tam dilucide praeclarum munus illud mili-
tare expofuerit , nam , ut patet , faepe fui , &Lipf de ffiilit. aevi infiituta aut mores mifcet , aut con-
Diai.ii.*
^'fundit . Sed in viam redeamus . De L. Aurelio
milite ejufdem legionis lapis inventus Albae Ju-
liae haec habet.
L. AVRELIVS. INGENVVSoxxvmf. MILES. LEG. XIII. GEM
ANTONINIANAELegionem XIIL Geminam Trajanus in Dacia
tv. p. 564. locavit , cujus meminit Dio ts ^( ^fMoitiSov ) cv Ttf AlSvf^ov decimatertia (Legio)
Gemina in Dacia , ita dida fecundum ordinem
dele<5luum , uti Dio itidem prodidit , ubi de X.
1 deBeil.Gail Legione Caefaris cui indulferat praecipue , (5f pro*
„ pter virtutem confiderat maxime . Ss m mXilKoiXXXVIII. p 50. r J
fpoiTOTn^n 'srCf? ilw xxmhoyuv ni^iv uvcfid^in» vCp
cf4e!xi 'TK vCv ovTti 'Txf s^Kh^ffets fic enim fecundum or-
dinem deleBuum Romanae Legiones nominabantur y
hodieque eadem ratione cognomenta fua fortiuntur ^
Hiftoriam Dio fcripfit fub Alexandro Severo ;
Geminae vero dicebantur, quum diilipatis aliis
Le-
4^ 43 I®
Legionibus in caeteras admifcebantur «4‘ SmliSh^a mtiAur/iim mifufcii ex quo gemiijas appellationem
trahere putatur , ut explicat idem Hiftoricus .
Antoniniana deinde , ut opinor , adpellata ob
virtutem in Dacia fub Antonini Pii Imperio .
Hinc in lapide Albae Juliae reperto
PRO SALVTE. IMPERIIROMANI. ET VIRTVTE ». ...
LEG. XIII. G. SVB M. STATIOPRISCO.
Marcus Statius Prifcus Legatus Augufti , Pro-
praetor Daciae fuit fub T. Aelio Antonino , ut
teftificatur Infcriptio in Tranfilvania, quae pars
erat antiquae Daciae , uti praediximus .
DIANAE Ki. ,r.
AVGPRO SALUTE IMP
CAESTITI AEL HADRIANIANTONINI AVG. PII
P PM STATIVS PRISCVSLEG. AVG. PR. 'PR
V. S. L. MSic etiam
ALA AVGVSTA APPELLATA OBF 2 VIR-
UVI. 8,
«'Cxyi. 4
®xiij. i.
44
VIRTVTEM IN BRITTANIA,Et
ALA AVG. GORDIA. OB VIRTVTEMAPPELLATA IN BRITTANIA.
Ante id temporis Legionem XIII. Geminam tan-
tum didlam arguit marmor fub Vefpafiano poli-
tum ^ in quo de Lucio Lepido Proculo fermo
habetur
.
PRIM. LEG XIII. GEMINDONIS DONATO ABIMP. VESPASIANO AVGBELLO IVDAICO
Columella Capitolina, in qua infcripta NOMI-NA LEGIONVM , habet XIII. GEM. uti &
3. altera apud Maifaeos perfimilis columna . Alia
item infcriptio , quam divulgavit Anciquitati-
Nor. inLa^bus illuftrandis natus Gisbertus Cuperus, quae
perfec. p,2ia Proculum Tribunmn in Dacia Lc-«d. uur. gionis XIII. Geminae memorat.
XEIAIAPXON
EN AAKIA AHrmNOX
ir. rEMiNHS
Qui dein fub M. Aurelio , 6c Lucio Vero Lega-
tus , ac Propraetor fuit Daciae ^ ut infcriptus
lapis Albae Juliae exponit
IXXIIM©. FORTVNAE. AVGSAC
«i 45
SACP. CALPVRNIVS PROCVLVS
LEG AVGGPR. PR
Qiia vero tempeflate, quave occafione id co-
gnomenti adepta fuerit , haud facile cognofci li-
cet . Verifimile fane videtur , tum temporis e-
venifle, quum Germanos & Dacos T. Antoni-
nus contudit per Praefides & Legatos , de quo
Capitolinus: nam in Dione ^ e quo plura exci-c>s-
pere poffemus, defiderantur gefla T. Antonini^
ut Xiphilinus monuit I" § Ewe»? tv
dvIt-yfott^cTs f Aieav©^ ivptffKsreei ^Sla ^ntOUint PH flOU
inveniuntur in exemplaribus Dionis . Sub idem tem-
pus praeter Antonianae cognomentum , alia quo-
que fortitam fuilTe legionem XIII. Geminam, Piae
nempe &: Fidelis , conjicimus e lapide Romano ,
Prifco Licinio pohto LEG. AVG, PROV. DA- ccccxcm. ?.
CIAE LEG. LEG. XIII. G. P. F, namque non
ad alium Auguftum pertinere videtur, quam ad
T. Antoninum , fub quo P. Licinius Legati , vei
Praefidis Daciae munus exercebat , quum Lega--
tus fub nomine contineatur . Idque cla.L j ^deOf*
refcit diligenter , accurateque marmor infpicien-^^.Praef.
ti : in eo quidem recenfet Q.. CalTius Domitius
Palumbus , ordine licet praepoftero, dignitates,
qui-
I.VJ,
ccux.^
^ 46
quibus perfuncSus Prifcus Licinius , initio fadto
ab illis , quas , dum mortem obiit , poflidebat
fub AVGG. fcilicet fub Aurelio , & Lucio Ve-
ro, ceterasque poftea enumerat, quas ab AVG,acceperat , quo T. Aelius Antoninus defignari
videtur , ac demum a Divo Hadriano vexillo
militari donatus in expeditione Judaica . Cogno-
menta ifthaecjP/ac &c Fidelis Legionem XIII. Ge-
minam confervafle itidem fub Commodo ex Al-
bae Juliae marmore liquet
.
VICTORIAEANTONINI AVGVSTIL. ANNIVS. ITALICVSHONORATVS LEGAVG. LEG XIII. GANTONINIANAEPRAFECTVS AERARIIMILITARIS SODALISHADRIANALIS. CVMGLAVDIA TORQVATASVA. ET ANNUS ITALICOET HONORATO. ET
ITALICA. FILIIS
Alius fuit ab Lucio Annio Fabiano cui
LEG. AVGPRO. PR. PROVINC. DAC
COL.
CCCIXV. f.
^ 47
COL. VLR TRAIANA ZARMATmarmor pofuit . Confulatura geflit cum M. No-
nio Muciano, ut Chronicon Alexandrinum,
marmora teftantur A. V. C. P54. Chrifti 201.CCcXXXI
Severi p. Caracallae Imp. 4. fed e diverticulo
in viam . Antoninus Pius quandoque Antoni-
nus di(5lus , uti ab Junio Mauritiano
pellatus . Divus Hadrianus in Plotinae , ^ pyo*
xime Imperator ^Antoninus in Fauflinae Auguflae
perfona conflituit . Quod Antonino Pio conveni-
re exploratum eft . Alibi etiam Imperatorem
Antoninum vocat , & in marmore Claufenhurgi
Tranfilvaniae
I. O. M 5CI. 3'
TRAIANOPRO. SALVTE. IMP
ANTONINIET
M, AVRELI CAESMILITES CONSISTENTES
MVNICIPIIPOSVERVNT
Non negarim tamen in Pandedlis Antonini no-
men etiam Marco , ac Caracallae tribui ab ]u-
risconfultis , qui fub iifdem Principibus, aut iis
proxi-
ff. de
ir. de
ufuf.
cciix. s:0^
MCXXXII. S>
^ 48
proxime defundtis vixerunt , vix autem a po-
fterioribus. Ad Antonini vi6toriam fpe6tare vi-
detur nummus Senatusconfulto in honorem T.Antonini Romae percufTus apud C. V. Comi-tem Mediobarbum , in quo mulier ftans, dextra
galerum inverfum ^ finiftra labarum tenet , cumepigraphe DACIA . In altera autem parte le-
gitur AE. ANTONINVS AVG. PIVS P. RCOS. II. S. c. id eft A. V. C. Chrifti isp.
Antonini Pii Imper. 2 . Statua item ere6la An-tonino Pio a Clodio Sexto praefe6lo militum
Dacorum Jaffiorum ^ ut in marmore patet vico
proximo Ulpiae Trajanae
EX VOTO XXXMAGNO ET INVICTO IMR CAEST. AELIO HADRIANO ANTONINOPIO AVG. PONT. MAX. TRIB. POTXVI. COS. III. PP. PRO SALVTE. ETFELICI PONT. MAX ET ANNIAEFAVSTINAE AVG.CONIVGL C. CLODVI PRAEF M. DACORVM. lASSIORHANC STATVAM. IN AVRARIANVMINIBVS MAIEST. EORVM
Sextus cognomenti loco pofitus , ut in marmore
apud Gruterum
M. CORNELIVS SEXTVSMar-
Marquardus Gudius de antiquitatibus cum Grae-
cis^ tum Romanis meritus COS. IV. pro III. po-
nendum putat, quem Antoninus iniit A.V.C.S^jS.
Chrifli 145. Antonini Pii Imp. 8. fed tunc Fau-
flina demortua , ut ait Capitolinus tertio ^nno
imperii fui Faufiinam uxorem perdidit . Ideoque
fruftraneum fuit vota pro ejus falute folvi . Atmajor difficultas nafcitur ex anno TRB. POT.XVI. qui refpondet A. V. C. 906. Chrifti 155.
Qiiod non vidit Gudius, vidit tamen MafTonius
.
Dicendum igitur Infcripcionem vel male fuiffe
exfcriptam , aut marmor depravatum , quae li-
benter eruditiffimis viris relinquimus , nam lon-
ge ab inftituto noftro aberrare non licet
.
Magnus Scaliger IN AVRARIA emendat
INAVRARI FE. Sed male , nam Infcriptio in-
dicat ftatuam Antonino , & Fauflinae politam
fuilTe ad aurifodinas , quas ab Trajani tempori-
bus in Dacia viguilTe conflat ex alia Infcriptione
Schlatniae in Tranfilvania de Hermia Trajani
liberto Aurifodinarum Dacicarum procuratore
D. M 7 -
M. VLPIO. AVG. LIBHERMIAE
PROC. AVRARIARVMHinc collegium Aurariarum in marmore Zalaknae
G I. O,
ex'i>. 4,
^ 50
I. O. MPRO SALVTE IMPERATORISCOLLEG. AVRARIARVM
L. GALPVRNIVSD. D
C. igitur Clodius Sextus praeerat militibus Daci-
cis Jadlis , qui metallarios adferyabaac, ne aufu-
Conflit.vi. gerent, ut clarefcit teftimonio Clementis fanftif-
fimi Pontificis Romani ^ ubi Chriflianos horta-
tur , ut eorum ^ qui propter nomen Chrifti ab
Infidelibus affliguntur , fi ad ludum, aut ad be-
flias , ^ 4d metalla damnati fint , cu-
ram gerant , ^ s'? rfoSv y-ac milites
donis cumulent , ut ab eis alleventur , &; curen-
tur. Quin fratribus ^ in metallis datis pe-
cuniam ac veftem conferre Ecclefiae Romanaein laudabili more fcmper pofitum fuifle fatetur
ap. Eufeb. E. Dionyfius Corinthiorum Epifcopus in epiftola adH. IV. 23. Soterem Papam . Lazius tamen vir docliflimiis
inCom.Reip, ac de Antiquitate benemeritus Legionem XIII-
Geminam non ab Antonino Pio , fed a Marco
Aurelio Antonianam denominatam arbitratus eft.
Verum ex marmore in Vico Oflrohienfi Ulpiae
reperto fatis fuperque refelli potefl
C RVTILIO. * C. F. COCLITIVIRO. GYMNASIARCHAE
LEG.
M 51 ^lEG. IMR CAES. M. AVR. ANTONINI cccmv. *
AVG. PROPRv DACIAE HONORVMGMNIVM. CANDIDATO. PRAEF. LEO.XIIL G. DONATO. SACRA. CORONAMVRALI. OB. RtM. FORTITER GESTAMIN EXPEDITIONE DACICA. S. P. Q,
VLP. TRAIA. SARM. PATRONODE. REP. B. M. R
Cur enim C. Rutilius dicatur praefedlus Legio-
nis XIII. Geminae tantum , fine acceffione
toniniarwe
,
non video y quum fub M. Aurelio in
expeditione adverfus Dacos militaverit. Cui con-
gruit ^ quod ob ipfius virtutem in eo bello mu-
rali corona fuerit donatus . Si enirnTegio XIII.
Gemina a Marco Aurelio denominata fuifiety cur
id cognomenti omiffum in publico monumento a
Senatu Populoque Sarmigethufae Rutilio pofito,
qui adhuc vivebat y ac munus gravifiimum Le-
gati Augufti y & Propraetoris Daciae gerebat ?
Dacos M. Antoninus vicit anno Chrifii i(sS.^ ut
habet Eufebius . Ad Marcum Aurelium potius
fpedlare videtur Legio VII. didia ANTONI- ecix u.
NIANA P. FELIX uti ex infcriptione apud^apir- «nAn-
Gruterum y in qua Germanicus y & Parthicus
denominatur . Neque cognominem a fe Legio-
nem XIIL. Geminam Antoninianam fecifie vide-
G 2r tur
tur Baffianus Antoninus Severi filius , nam An-
toniniana denominata fuifTet in marmoribus in
Dacia ei pofitis 3 dum adhuc vitam degebat
:
quod aliter evenifTe marmor Albae Juliae often-
dit
. I. O. M. ETIVNONI. REGINPRO. SAL. IMP. M. AVR.
ANTONINI. PII. AVG. ETIVLIAE. AVG. MATRIS. AVGM. VLPIVS. MVCIANVSMILES. LEG. XIII. GEMHOROLOGIAR. TEMPLVM
A. SOLO. DE. SVO. EX VOTOFECIT
FALCONE. ET. CLARO.COSS
Confules 3 qui Scaligero crucem fixerunt , funt
fufFe6li , non ordinarii 3 ut animad vertit CL. Reine-
sxxii. IO. fius. Baflianus Antoninus faepc inlnfcriptionibus
XXXIX. 2. Gruterianis M. AVRELIVS ANTONINVS ad-
pellatus, uti etiam in nummo kniaiun Cnidiorum
M. ATP. ANTIINEINOS l $OTA. UAATTIAAA MuTCUS jitiTe-
Dio Antoninus , Fulvia Plautilla ejus uxor Plaii-
P' ^ 57 * tiani praefedli Praetorio filia . Ab Antonino Cara-
calla Legionem VIIL ANTONINIANAE AV-GV-
53
GVSTAE cognomentum obtinuifle evincit mar-
mor , ubi mentio fit de M. Aurelio CL. Pom-:*''"*' '•
pejano
MIL. LEG. VIII.
ANTONINIANAEAVG
ut ex Era patet
IMP. D. NANTONINO IIII. ETBALBINO . II. COS.
A. V. C. 956 . Chrifti 2:3. Carae. Imp. 16. Sic
Legio XXII. cognominata ANTONINIANAab Antonino Helagabalo
DEAE EPONAE. M. OPILIVS RESTIOMILES LEG.XXII. ANTONINIANAE P.P.F
IMMVNIS. COS. CVRA. SALENS. VICOSALODOR. DD. XXII. KAL. SEPTEMBRD. N. ANTONINO AVG. II. ET SACERDOTE. II. COS. V. S. L. M.
Era expreiTa in Tabula lapidea Romae reperta
in qua habetur
IMP. ANTONINO H. ET. SACERDOTE II.'"-
COS.P. R. C. ANN. DCCCCLXXII.
id eft pofi B^gmarn conditam ann. 9^J^. qui refpon-
det anno Chrifti 210. Helagabali Imp. 2.
Legio-
Y. 4.
IXVUi 9,
«CCCISTXI. S
^ 54 I®
Legionem V, Macedonicam in Dacia dativa
etiam habuiiTe auftor eft Dio {^uMovy m<i«
nihvmiv ov AmU quinta ( legio } Macedonica in Da*
tia i inter veteres numerata , nomine a Provin-
cia accepto ex qua ab Augudo in Germaniaminferiorem tradudlam Trajanus in Dacia locavit.
Qiiod addruir marmor in Thermis Herculanis ,
quo Calpurnii Juliani viri Confularis Legati Le-
gionis quintae Macedonicae mentio fit perhono-
rifica r
LEG. LEG. V. MACMonumentum quidem Antiquitatis praeclarum
nam in corpore Infcriptionum , quas collegit Ja-
nus Gruterus , quamvis Legio Macedonica fre»
quenter memorata in marmoribus , raro tamen
mentio ipfius fa6la in iis y quae in Dacia dete6la
funt y nam duas tantum Albae Juliae Infcriptio*
nes effofiTas' offendimus y unam ubi de C. Julio'
Frontoniano veterano LEG. V. MAC. Alteram'
de Q; Cornelio’ Silvanio LEG. V. M. Binas ve-
ro reperimus y quae Legionem illam in Moe-
fia confidentem defignant . Prima Tarracone y
qua M. Valerius Propinquus Grattius nomina-
tus
TRIB: LEG. V. MACIN MOESIA
Ia al-
^ 55 ^In altera autem Firmi in Piceno Lucius Volca-
tius recenfetur
TRIBVNVS MILITVM LEG V i;cccxc,a.
MACEDONICAE. INMOESIA
Sed haec ad Aureliani tempora , vel poft aman-
danda ^ qui Provinciam Daciam , a Trajano con^ Vop, InAu.
ftitutam , reliquit . Plenius haec profequitur Ru-^
fus Feftus in Breviario : Trajanus Dacos fuh Pe-
ge Decebalo vicit ^ & Daciam trans Danubium in
folo Barbariae jprovinciam fecit ,quae in circuitu ha-
buit decies centena millia , Sub Gallieno Imperatore
amijfa ejl^ per Aurelianum translatis exinde po-
manis , duae Daciae in regionibus Moejice ac Dar-
daniae faliae funt . LaeSantius Daciam novam ad-
pellat 5 in eam dedudlis Legionibus XIII. Gemi-
na, 6c V. Macedonica, quae poftrema , nam de
altera fupra fermonem fecimus, per varias prae-
fedluras in Moefia fuit diftributa , ut in notitia
Imperii , fub difpofitione Ducis Daciae Kipen-
(is , cujus dignitatis meminit Valentinianus in
Leg. XIII. Cod. Theod. de operibus Publicis .
Sub Imperatore Philippo Seniore legionem V.
& XIII. adhuc in Dacia Trajani hyberna egifle
nummi fub iplb culi fatis oflendunt apud Vail-
lantium Antiquariorum vel facile principem. In
uno
uno enim ^ wt ceteros praeteream ; mulier yifi-
tur utraque manu duo
figna militaria tenens notis V. &XIII. infignita,
cum epigraphe PROVINCIA DACIA . Sed in
alio ejufdein Imperatoris nummo , qui non ad
Daciam , fed ad Heliopolim pertinet ^ figurae
duae fune viriles cum vexillis duobus , 8c clypeis
itidem,quibus innituntur, inferipto COL. HEL.
LEO. V. MACED. VIII. AVG. Colonia Heliopo-
Ih Legiomm qiiinPdQ Macedonicae , o^avae Angufiae
Num-
^ 57 ^Nummus in Heliopoli Phoeniciae Julii Colonia ;
non vero Aegypti, ut quidam falfo opinari funt,
percufTus, quae poftea a Divo Severo Italicae Co~ uip.L.i.
Ioniae B^empMicam accepit . In eam transmidi
Augufto Veterani ad Coloniae fupplementum eo-
dem tempore , quo Berytum quintae Macedoni-
cae , & o6lavae legionum milites tradudi fue-
runt . Hinc in nummo Augufti COL. BER. V.'
VIII. Colonia Berytus , quinta , oBava, fubaudi-
tur Legio
Duae Aquilae Legionariae ^ quae ibidem vifun-
tur , Veteranos duarum Legionum in Berytum
Coloniam dedudos denotant. Nomina Legionum
Strabo omifit , quum de Beryto mentionem fa-xvn.p755
Cit JJo rely[4cilei » i^fvtrsv A’yflirirct4 iv duabliS
Legionibus ibi ab Agrippa collocatis anno tertio
Olymp. CXCI. V. C. 740. juxta Eufebium ,
M. CrafTo , & Cn. Cornelio Lentulo Coflf. uti in
marmore Ancyrano ; earum nomina nummusH Au-:
^ 58 !§•
Augufti exhibet , Philippi vero fenioris numifma
veteranos illos Legionum V. Macedonicae , 6c
VIII. Auguftae partim etiam in Heliopolim ur-
bem ejufdem Provinciae Phoeniciae dedudlos
fuifle manifeftodemonftrat. Haec ampliore Com-mentario illuftravic V. C. Vaillantius.
Praeter Legionem decimam tertiam geminam,
quintam Macedonicam , de quibus fermonem
habuimus, occurrit pariter LEG. G. V. M. Legio
gemina viEirix lAinervia in laterculis Thermaruminfcripta
,quam in Dacia hyemaffe verifimile vi-
detur, ex quo ei praefuit Hadrianus , etenim fe-
Spart. in Ha* expeditione Dacica Trajanus eum primae Le-
gioni Miner^viae praepofuit y fecumque duxit . Quodadftriiit item marmor prifcum , ubi de Ti. Clau-
dio Vitali BELLO DACICO SVCCESSION.PROMOT. EX LEG. PRIMA MINERVIA .
CCCXC1.4. In lapidibus vero apud Gruterum ( namamplius non funt ex feledla 5c copiofa Biblio-
theca C. V. comitis Pertufati , Reinefius , &Sponius ) nusquam gemina , aut 'viElrix , uti in
BlXVI. i. noftro laterculo legitur , fed LEG.MINERVI
A
cccxLviii.i. vel LEG. I. MINER V. Nec mirum , fiquidem
&. legiones ex ufu temporis huc illuc mearent ,git-
fcerent numero , ^ aliquando minuerentur . HancTac.An.iv. 5. Legionem Domitianus ia inferiore Germania in-
ftituit.
^ 59 ISf
ftituit , ut a Dione traditum A«f4ir«.Sf TO ZffCtTOV (
riTtehv) ro A‘^t)ytuoy ts cv T(^[^xvlx t? Kcirw • Itl SltCTO 3.UtCni P-5<54.
laterculo etiam infcripta LEG. XIII.G. A. ideft.
Legio decimatertia gemina Attilii . Lazius de An-
tiquitatibus Romanis benemeritus ad Attilium Com. R.R.
Hiftriiim ,qui Pannoniae praefuit fub Claudio ^
^am Legionem referendam putavit . Auxiliares
etiam copias in Dacia ftativa habuifle comper-
tum eft ex Infcriptione in alio laterculo , qui
Thermarum pavimentum exornat , in quo fic
habetur:
VEXILLATIO DACIARVMQuam expendere ac illuflrare infrudluofum noneft
, ut allucinationem detegamus clarifTimi Viri
Hadriani Turnebi , qui 'vexillationem intelligi tan« Adverf. m.tummodo exiftimavit de veteranis fub vexillo re-^‘
tentis , donec praemia , agros acciperent:quo
magis etiam indicare pro virili polTimus ope alio-
rum marmorum , quibus ex gentibus auxilia ift-
haec in Dacia conftarent . Vexillationes idem
funt ac vexilla , etenim quam Svetonius Ger-
manicorum vexillationem, Tacitus Germanica ve-ltiOs^ih. 20.
xilla nominat . Vexilla funt vexillarii milites : Hift. i. 30.
hinc vexilla deleBorum ex Illyrico , & Ann.xy. 25.
apud Tacitum , vel ubi dit Germanorum vexillis n:\tn, i.-jo.
mentionem habet , aut de vexillis inferioris Ger.
H 2 ma-
M 6o ^maniae . Ex quo evidens efl vexillorum appella-
tione femper de auxiliaribus copiis intelligi: quo
nomine tam pedites, quam equites comprehenfi^Hift. III. 15. qjexillares cohortes , quae leoionnriis cohorti-An. XI 1.38. . : ?
bus opponuntur , auxiliariae funt , uti 6c vexiU
Hift.iii. 6. Icirii e cohortibus . Vexilla Livio itidem funt au-
S.XXIX. xilia: undecim vexilla focium nominis Latini. Cia-
cccciir. I. rius in lapidibus PRAEF. AVXILIORVM Ve-
fpafiani , & Titi ejus filii tempeflate, vel DVX^AVXILIORVM fub Septimio Severo , & Cara»
ccccvii. I. calla, PRAEPOSITVS VEXILLATIONIBVSfub idem tempus dicitur : unde de auxiliis explL
caridum marmor M. Aurelii aevo , qui PAR-THICVS didtus in nummis, poficum Lucio Ne-
ratio Volcatio Proculo
€CCCXlx. 4„ MISSO. AB. IMP.
ANTONINO. AVG. PIO. ADDEDVCENDAS
VEXILLATIONES. IN SYRIAMOB BELLVM PARTHICVM
In qua fignificatione VEXILLATIO DACIA-RVM ufurpata in noftro marmore , ut opina-
mur , auxiliares nempe copiae ,quae in Dacia
ftativa agebant , quarum aliquot nomina in la-
«cceiiTOi.s. pidibus memorantur : COHORS. I. PANNO-NIORVM IN DACIA vel COHORS AFRO-
RVM
6i
RVM IN DACIA aut EQyiTATVS GAL-cccctv p.
LORVM IN DACIA. Verum aetate Vegetii, j-
qui vixit fub Valentiniano II. cuique opus fuum
nuncupavit , Vexillationes de equitibus auxilia-
riis tantum di6lae : Equitum alae dicuntur ab eou. r.
quod ad fimilitudinem alarum ab utraque parte pro-
tegunt acies , quae nunc VEXILLATIONES vo-
cantur , ab eo quod velis , hoc eft flammulis utuntur .
Alarii tmm equites erant , verum ex fociis con- T^c.iv. Ann.
flabant . Atqui longius ante Valentinianum ve-^^‘
xillatio hanc fignificationem fortita fuerat fub
Imperatoribus Diocletiano , Se Maximiano , ut
ex Codice Juflinianeo fatis perfpicuum eft , ubi
de Veteranisj
qui in Legione ^ vel vexillatione m/- L. 9. Cquan-
Utantes: quae deinde Conflantii x^ugufli aevo ma-g^°
gis viguit , namque didliim reperitur ibidem ,
univerjis tam legionibus,quam vexillationibus . Ac- l. 2. C. dehe*
cedunt huc Vexillationes Palatinae, & ComitatenA^^'^'^^'
fles, id eft ^ equites fubTheodofio Magno in no-
titia Imperii. Alia tamen efl vexillatio legionis,
quae de Veteranis accipienda, qui exauBorati re-
tinebantur fub vexillis , ceterorum immunes ,??//?Tac.An 1.36.
propulfandi hoflis . Sic lapidem effoffum Vallo Se-
veri in Britannia interpretari oportet.
IMP. CAESARICCLVI. 8.
T. AELIO HADRIANO.
IV. p. y^4-
Hi(l. 2. 24.
lllr 22.
II, 100.
^ 6z |g&
ANO. ANTONINOAVG. PIO. P. PVEXILLATIOLEGI. XX. VAL.VICEPER. MIL. P. III
De Legione XX. Valeriana viBrice videfis Dio^
nem , quae fua aetate , id eft fub Alexandro
Severo , id nominis non amplius retinebat in
Britannia . Eodem modo apud Tacitum tertiae
decimae Legionis vexillum , aut vexilla nonae , fe-
cundae({ue y VICESIMAE Britannicarum Le-
gionum , vel Vexillarii trium Britannicarum Legio-
num , de Veteranis ufurpabantur.
Difqairendum nunc reflat , qua tempeflate ^
aut fub quibus Imperatoribus Thermae Herculi
facrae fuerint conflrudlae, quumque aliunde au-
xilium fruflra quaeramus, praeflat nonnulla con-
jedlanea dedu(fta ab ipfifmet marmoribus , quae
in Thermis reperta funt , in medium proferre ,
quam rem intadlam relinquere . Ubi primumabs Te , VIR EXCELLENTISSIME , certior
fadlus fum prope fluvium Tfiernam Thermas
Herculi facras detedlas fuifle , in ea tunc eram
fententia , ut facile crederem illas fub Trajano
excitatas, quoniam Zernis colonia fuit Trajani:
tum quia Trajanus Herculem praecipue colebat,
unde
^ 6? I®
unde domus Ulpiorum confervator diflus in veteri
Infcriptione ab ipfius liberto polita
H E R C V L I
CONSERVATORIDOMVS VLPIORVM
SACRVMM. VLPIVSVERECVNDVS
Animo etiam alia fuccurrebant ,quae magis me
confirmabant, Trajani vota Jovi , &c Herculi
foluta ob Albadjam Daciam , ac regem ejus bel-
lo devidlum
.
lOVI STATORI 5
HERCVLI VICTORIM.VLP. NERVA TRAlANVS CAESARVICTO DECEBALODOMITA DACIAVOTVM SOLVIT
Vota infuper Herculi fadla pro falute Trajani
,
& Marcianae Sororis Augufti a Colonia Sarmi-,
zegetufa Daciae metropoli
DEO HERCVLI wn.
PRO. SALVTEDIVI TRAIANIAVGVSTI. ET
MAR-
CCCcXxxVlI.
Ulpian. L.7T. deCenf^
^ 64
MARCIANAESORORIS AVGCOLONIA DAC
S A R M I Z• Colonia Sarmizegetufa didla COL. VLPIA TRA»lANA AVG. quae ejufdem Juris Italici benefi-
•cio , ac Zeruis gaudebat.
Verum inani fpe deceptum ftatim me fenfi ^
ubi Infcriptionum exemplar^ quae in cellis Ther-
marum extant ^ mecum 3 VIR EXCELLEN-TISSIME , communicafti 3 in quibus nonnulla
animadverti 3 quae feculum T. Aelii Antonini Pii
potius refpiciunt 3 quam Trajani, vel Hadriani,
non defperans, ut quae adhuc latent, & fub ter-
ram ibidem jacent monumenta , in lucem pro-
trahat aetas, e quibus pofTent clariora documen-
ta nobis manifeftari. In primis marmor in Ther-
mis Herculanis perfolTum , ac nomen M. Sedati
Severiani praefeferens , ad Antonini Pii feculum
fpedtare videtur
S. V. cPRO SALVTEM. SEDATSEVERIANI
LEG. AVGMarcus Sedatus Severianus vixit fub Antonino
Pio,
M ^5 ^Pio , ut bina marmora apud Janum Gruterura
oftendunt, ac primum Tabula marmorea Palatii
nobiliffimorum Principum Columnenfium , iu
qua M. Sedatus inter eos recenfetur ^ qui ad am-
pliandum templum fub Antonino Pio pecuniam
contulerunt
.
M. SEDATIVS C. FIL cxxvi.
SEVERIANVSEpocha in marmore infculpta
IMP. CAESARE T. AELIO HADRIANOANTONINO
PIO, P. P. m. M. AELIO AVRELIOCAESARE COS.
Id eft A. V. C. 8ps. Chrifti 140 . ut habet Chro-
nicon Alexandrinum , Antonini Pii Imp. 3 . Per-
gami M. Sedatum cognovit Aelius Ariftides , ac
honoris caufa Senatorem Romanum defignat t/yJ or. facr.
sK 7KS quem poftea deinde nominat
eyp|M» dvTc^ /36At<5'(^ ScdcltUS Ct TlOTYl^Yl 6TT(lV
viv optimus .
In tabula altera marmorea Oftienfi;, quam ex-
fcripfic vir dodifTimus Jacobus Sirmondus , no-
men M. Sedati etiam infculptum reperimus. Mixxvn.
M. SEDATVS C F. SEVERIANVSEpocha petenda ex Confulibus ^ quorum ibidem
mentio fit
I MV,
p. 25,
In Mifcell*
kdi.i, art,5.
^ 66 IS&
MV. ACILIO GLABRIONEM. VALERIO HOMVLO COS.
A. V. C.P05. Chrifti 152. Antonini Pii Imp. 15,
Alteram nunc denuo proferamus Infcriptionem
in Thermis repertam ac fub Antonino Pio poli-
tam a Valerio M. Felice, qui HERCVLI. AVG.( ita enim defignatur T. Antoninus , ac eodemtitulo gavifum valde fuiffe Commodum ejus ne-
potem e nummis , 5c lapidibus conflat ) ex vo-
to aram pofuit , ut Epocha Confulum clare pa-
tefacit
BARBATO. ET REGVLO. COSA. V. C. pio. Chrifli 157. Antonini Pii Imp. 20.
Cajus Julius Africanus Barbarum vocat, non Bar-
batum : ita Profper in Chronico, ejusque exfcri-
ptor Caffiodorus , ac marmor Romanum apud
Sponium
DEDICATVS X. K. AVGBARBARO. ET. REGVLO. COS
At Panvinius Barbatum nominat , quem Leun-
clavius in Dionis editione v.dt.x^ fequitur, cu-
jus fingulis libris annos Confulares praefixit ex
Panvinii faflis exfcriptos, quamvis nonnulli ofci-
tanter ac imperite Dionis fuiffe exiflimarint . Sic
pariter <rvmyuyfi in Chronico Eufebii edita ,
non audlori Anonymo efl tribuenda , ut opina-
tur
tur Johannes Meurfius in LeBionibus : verum Jo-
fepho Scaligera ^ qui Collectionem illam ex au-
ctoribus editis^ Sc nondum editis diligenter con- innot.adEu.
cinnaflTe idem ingenue profelTus eft . Adde etiam
Infcriptionem aliam , quae Albae nunc extac in
palatio veteris tabularii : in ea quippe indicari
videntur Aquae Thermales aevo Antonini Pii
repertae, de quibus nunc agimus.
PRO SALvfE DOMINI NOSTRI SANC ^p- ^eineC
TISSIMl ANTONINI PII NYMPHIS NOVISSACRVM. RVFINVS LEG. XIII. G.
Ubi Nymphae idem ac Lymphae , vel ^quae: quae
fub Thermarum nomine continentur , uti apud
Gruterum NYMPHIS SALVTIFERIS , vel
NYMPHIS SANCTISSIMIS, vel AQVIS AL-BVLIS SANCTISSIMIS . Hic eft ille Rufinus
Laticlavius Legionis XIII. Geminae , cujus me-
minit lapis infcriptus ad Vicum Kornesd Ulpiae
proximum
.
C, CVRTIO. C. F ap. Grut.
POLLIA. RVFINTRIBVNO. LATICLLEG. XIII. GEM
Fuit quidem e Tribu Pollia , de qua Livius, &antiquae Infcriptiones . Idemque , ut opinor ,
munere deinde LEG. PRI. IMP. AMTON. eca.x.«.
I 2 AVG.
AVG. PII. PROVINCIAE DACIAE fundlus
eft.
Hifce argumentis fatis declaratum conftat ,
Thermas Herculi facras aeram antiquiorem An-
tonini Pii aetate non oftendere, cujus ob pruden-
tiam in gubernatione Daciae extat monumentuma metropoli pofitum^ ac inventum in viculo Kor-
nesd „ Ulpiae proxima.
IMP. CAES. ANTONINOPIO. AVG. COLONIASARMIZAEGETHVSA
Non polTum omittere , VIR EXCELLENTIS-SIME, quin Tibi breviter exponam , quod qui-
dam vir dodlus, ac in Antiquitate verfatus mihi
perfuadere conabatur, Simonium Julianum Prae-
fidem Daciarum Thermas noftras Herculanas ex-
citaffe, argumento dudto ex marmore ibidem ef-
foflfo
.
HERCVLL SANCTO. SIMONIVSIVLIANVS. V. CPRAESES. DACIARVM
Sed nugatorem lepidum , quem nadtus eram , le-
pide refellendum duxi refponfo Modeftini Juris-
operibus publicis fvaefidis quidem
no-
69
nomen licebit fuperfcribere , verum Principis ^ aut
conditoris^ qui fumptus fecerit de fuo, tefte Ma-
cro altero Jurisconfiiko lib. 2. de officio Praefidis;
infcribi apitem nomen operi publico alterius,quam^
Principis , aut ejus cujus pecunia id opus faBum fit,
non licet . Quin imo Theodofius Magnus edixit
ut majefiatis teneantur obnoxii , fi qui judices xheodof. °de
Bo operi fuum potius nomen , quam Imperatoris Operib.pub.
fcripferint . Conditoribus vero fi aere proprio o-
pus aliquod molirentur ^ jus fuit nomina fua in-
fcribercj, ut praeter Macrum indicat etiam hunc
fui temporis morem Divus Bafilius . Huic acce-inPfaim,4S.
dit, quod marmor noftrum non Thermarum con-
flrucTionem aSimonio fadtam denotat, fed AramHerculi tantummodo pofitam
.
Non defunt tamen in noflris Thermis pro fa-
lute M. Aurelii vota Herculi foluta , ut fequens
indicat Ara,
HERCVLL PROSALVTE. IMPM. AVREL. ANTO
Alteram infuper Aurelio , Sc Fauflinae pofitam
exhibent Thermaej,quamvis marmoris erofio fi-
nem anterioris epigraphes^ uti 6c principium hu-
jus fubfequentis nobis eripiat.
M, AVREL. FAVSTL
In Com. g.
CCiX.U»
M 70 13^
TINAE. AVG. MATRIAVG. ET. CASTRORVMSVB. CVRA. IVL. PATERNL PROCSYNTROPHVS
VILAnno V. C. pip. Chrifti ijs, M. Aurelii Imp.Kf.
Commodus Aurelii, &c Fauftinae filius. Impera»
tor Auguftus fuit denunciatus , ut narrat Lam-
pridius , cum patre Imperator eft appellatus quinto
Kalendarum Decembrium die Pollione , & Afpro
Cof. Etfl aliqui Chroiiologi ad annum Chrifti
Augufleum Commodi titulum referant. Qiiocir-
ca tunc temporis , vel paulo pofl lapis politus
in noftris Thermis . Fauflina mater cafirorum di-
ab eodem M. Aurelio , quam fecum , & in
aefivis habuerat^ , ut matrem cajirorum adpellaret'
tefte Capitolino . MATER CASTRORVMetiam nuncupata in nummo apud Patinum . Ex^tat in ejus honorem Iapis infcriptus , ac inven-
tus in ruinis Warhelii , quo in loco lita erat Co-lonia Trajana DacicaSarmizaegethufa.-
F A V S T INAEAVG
DIVI PIIFILIAE
COL.
71 I®
COL. SARMIZMarco item Aurelio ejus viro ob re<flam Daciae
gubernationem lapis infcriptus , inque ruinis Ul-
piae Trajanae effolTus.
IMP. CAESM. AELIO ANTONINOPIO. AVG. PONT. MAX.TRIB. POT. XVI. P. PCVIVS.NVTV ET AVSPICIIS. PROVINCIA DACIA
GVBERNATVRM. SCAVRIANVS. PR. PR
NVMINI EIVSSyntrophus igitur , qui aram M. Aurelio , 6c
Fauftinae pofuit , fervus , vel libertus videtur
fuilTe , ut frequenter in marmoribus animadver-
timus.
D. ML. AGRIO occajx. 1».
SYNTROPHOLIBERTO. OPTIMO
Inter officia Domus Auguftae munus Villici in
marmoribus paffim recenfetur a Servis , vel Li-
bertis adminiftratum
.
FELICI. CAES. SERVILLICO. HORTORVM
MA-
mLxx. 8.
txii. 10,
Mcxn. 2,
ucctxiv. 3 .
Scaevol. i
L. 31. jr, d
,adim. iegat.
tcn. 4.
ncxL. 10.
MAIANORVMHinc pariter HIGINVS. SER. VILLICVS , vel
AMPLIATVS SER. VILLICVS . Procurator
aliquando dictus Titi Augufti aevo
T. FLAVIVS AVG. LEPAPHRA
PROC VILLARVMTVSCVLANARVM
Verum aliqui mirabuntur ^ quod in noftro mar*
more fervi nomen ^ vel cognomentum infcriptum
non inveniatur . Sed animum oportet ad prifcos
Romanorum mores advertere , qui perfaepe ap-
pellativis nominibus fervos nominabant , ut in
Plauto, & Terentio perfpe<5tum eft, qui Diphi-
li , ac Menandri Comoedias latine fecerunt .
Quod ex marmore apud Gruterum etiam comfirmatur
SYNTROPHO. L.
Syntrophus nuncupatus VILLICVS ^ quod tamrei riifikae ,
quam rationibus fundi erat.
Clarius in lapidibus, Coelius Herodianus dicitur
VILLICVS IN HORTIS SALVSTIANIS ;
Attamen Villicus ad Praefedtos quoslibet folet
transferri : fic
EVTYCHES VILLICA PLVMBO
a Sal-
a Salmafio procurator plumbi exponitur : idem- in Lampridi
que denotat VIL. AB. ALIM. alibi enim legi- Lxxxni.^
tur PROC AVG. AB. ALIMENTIS . VillU ccccim. ih
cus aerari Tibullo eft praefeilus aerarii , fic Ju-iv. 14. i.
venali villicus urbi . Syntrophum praepoficum Sat.17. 77,
fuifle hortis Aurelii verifimile videtur , quos a
Domitia ejus matre hereditate acceperat , in iis
natus atque educatus , ut narrat Capitolinus :
natus eft Marcus Ejomae in Monte Coelio in hortis ,
& educatus in eo loco , in quo natus eft : iidemque
poflea horti Commodiani didl:i,quum ad Commo-Spart.inPefc.
dum ipfius filium fuerunt delati : fic ut ad Au-^'^*^*
relium j &. Commodum Auguftos fpedlare videa-
tur antiqua haec Infcriptio RomanaFVSCVS AVGGNOSTRORVMVERNAVILLICVST V T E L A EyOT VMREDDIDIT
Quid vero PROCVRATORIS abfoluto no-
mine intelligatur in lapidibus in Dacia detedlis ,
operae pretium efl nunc explicare . Julius Pa-
ternus in noftro marmore Procurator nuncupa-
tus ^ quoniam aurariis Daciae erat praepofitus.
K Sic
IV. 8.
ISXllX. II.
Miv. 7«
Sv. 4.
^ 74
Sic enim binas infcriptiones in Tranfilvania te-
pertas interpretari oportet
.
I. O. M.
T. AVRELIVSDIOCLESPROCV. S. L.
In altera vero Infcriptione haec habentur
I. O. M. IVNONI REGINAEMINERVAE. OMNIBVSDIS. IMMORTALIBVSQ: AXIVS. AELIANVS. VE PROCAVG. ET. AELIA ROMANA
EIVS CONIQuibus adjicienda haec alia in Coloswar Tranfil-
vaniae pariter detedia aetate Lazii
F O R T V N A EAVG
C. AVRELIVSA T I L I A N VSPROC. AVG
Aliquando tamen expreffiim invenitur, ut de M.
Ulpio AVG LIB. ( Trajani fcilicet ) PROC.AVRARIARVM in lapide Tranfilvaniae , vel
Albae Juliae de Aviano AVG. LIB SVBPROCAVRARIAR. Curae , ac diligentiae Julii Pater-
ni ,
«S 75
ni , ut ara collocaretur in Thermis ; a Syntro-
pho fuit demandatum . Qiiod paffim antiquis in
marmoribus vifitur , e quibus unum tantummo-
do adducere libet , Aurelii Muciani viri perfe-
fliffimi praefeciti Praetorio.
HERCVLI. STATVAMCVM. BASE. AVRELIVSMVCIANVS. V. P. P. PRPRO. SALVTE.SVA. SVORVMQ.VE OMNIVMPOSVIT. CVRANTE
GERONTIOAtqui illuftriore' ornamento Thermas noftras
Herculanas condecorat votum C. Julii Galli Con-
fularis viri Legati ac Propraetoris Daciae Her-
culi fadum , & arae infculptum pro faliite Au-
guftorum Septimii Severi, & Antonini filii, qui
Caracalla cognominatus
.
HERCVLIPRO SALVTE IMPE'RATORVM SEVERIET ANTONINI F. CONSERVATORI AVGVSTORVMDOMINO RVM NOSTlioRVM C. I. GALLVS. C. V. LEGATVS EORVM
K a PR
VopifcioTa'cit, I,
Or. I. p. 17.
Of.in Hcfcul.
P*57*
JambL5n Vit.
Pyth. p. 180.
ed. Amft.
^ 76 ^PR PR. CVM SVIS
V. S. L. M.
Lapis pofitus, ut opinor, anno V. C. ^51. Chri-
fti ip8. Imp. Severi 6 . Saturnino, & Gallo Con-‘ fulibus
, quo Tribunatus potentiam ,quae pars
maxima regalis imperii efl , ac titulum Augufti
Antonino filio luo Severus conceffit , vel paula
poli pofitus . Votum Herculi fblutum , non ob
falutem ope Thermarum Imperatoribus reftitii-
tam , fed quod ipfis virtutem dederit, ac vi6lo-
riam largitus fuerit ad debellandos Nigrum , &Albinum populi Romani hofles ac Tyrannos .
Hercules namque falutifer didfiis ex fenten-
tia Dionis Chryfoffomi ,quod tyrannos everte-
bat : quive etiam Ariftidi adpellatus TSfff TvfOtVVitS
difm tyrannos de medio tollens . Sic & Pythagoras
fer^vator didlus ,quod fuis confiliis Siciliam
crndeliflima Phalaridis dominatione liberaverit
x«T<* T» n'^ciKXiH( Hsii Herculis ritu & vir-
tute . Nifi dicere velimus C. ]. Gallum preces
Herculi fudifife , facraque fecilTe , ut Imperato-
res in expeditionibus cuflodiret , a periculis tu-
taretur ,ac incolumes , reducesque reftitueret
.
Vovebant enim milites , ut mos erat m expedi-
tionibus ,pro falute Auguftorum , ac poflea re-
grelTi vota perfolvebant , uc in voto apparet
Her-
77
Herculi fatflo , 5c poft reditum foluto pro falute
M. Aurelii Antonini ^ & M. Aurelii Alexandri
nobilifHmi Caefaris ab aliquibus cohortis Prae-
toriae Piae Felicis
QVOD iivx, IO,
PROFICISCENTES EXPEDITIONIBVSSACRIS REGRESSI
CVM COMMANIPVLIS. LIBENTESVOTVM SOLVERVNT
Hercules enim inter Viales Deos accenfebatiir 5
ut indicat Infcriptio, quam vulgavit V. C. Geor- In praef. tom.
gius Graeviiis .
x.Thef.A.R.
HERCVLI COMITICONSERVATORI SACRVML. AEL. L. F. ESa PENIOMILES COH.VLVIG.EX.V. P.
Cui addas licet hanc alteram exGruteri Thefauro
HERCVLI DEFENSORIPRO. REDITV. ET. ITVD. CLODI. SEPTIMIALBINI CAESARIS
Septimius quippe Severus expeditiones contra
Nigrum , Ofrhoenos , Adiabenos , & Arabesfufcepit fub aufpiciis Herculis tyrannorum domi-
toris 5 6c Bacchi vidloris Orientis,quemadrao»
dum ex nummo colligitur
.
Cum
Diolxxvi,.
p. 859.
p. 383.
78 ^
Cum epigraphe DIS AVSPICIBVS TR. P. Ilf.'
COS. II. P. P. in quo Hercules cum' clava
& cum exuviis Leonis , Bacchus dextra vas
finiftra haflam tenet , nudi flantes , in quorummedio Tigris : quibus Diis ncov CyrffpisyiB^n
permagnum templum aedificavit . Sub Herculis ef-
figie Septimius Severus in nummo vifitur 5.
tAiyttXiTtuym cYifpHs , barbatus ^ ut eum defignat Jo-
hannes Malela. Nummus percufius A. V.C.p47«
Chrifli 15)4. CofT. Severo , 6c Albino Caefare ^Severi Imp. 2. Aliud votum Herculi folutum a’
Calpurnio Juliano Legato Augufli ac Moe fiae Su-
perioris Propraetore exhibet marmor in noflris
Thermis pro ejus recuperata faluce > quoniam
non modo Herculi , fed Genio loci ^ ac calidis
fontibus ob aquarum falubritatem votum etiam
ipfe perfolvit
.
HERCVLI. GENIOLOCI. FONTIBVS
CA-
^79 I®CALIDIS CALPVRNIVS IVLIANVSV. C. LEG. LEG. V. MACLEG. AVG. PR. PRMOE. S
V. L. S.
Balnea Herculana lemper de calidis i de frigidis
nunquam di6la , ut adferit Anftophanes lnNub.1047.
n» Sijrct <TW7r$T H'fXKheict harfct
;
Et uhi Eu unquam frigida 'vidtjii Balnea Hercttln->
na ? Lavacra iirmvf/,ixv «fi quae~ Arift. or. in
cunque funt fuavtjjima , Herculis habent cognomen
calida fcilicet ,quibus ufus Hercules. Strabo de ^x. p.425.
Aedepfo in Euboea hac habet OTtiS 'sd Ta iffctKKsiss
ubi calida funt Herculis lauacr
a
. JNam haec exor-
dia concodioni praebent ,occultas membrorum
defatigationes mitigant , fpirandique facilitatem
exhibent . Contra autem frigida internis parti,
bus damnum adferunt ^ meatibus obliftunt , hu-
mores cogunt, vaporesque condenlant, qui fem-
per laxari , dc digeri luapte natura cupiunt , ut
docuit Plutarchus in laudatiffimo opufculo de fa-
nitate tuenda , Huic accedit marmor in Campa-
nia de Thermis, quae ab Hercule ob eandem ra-
tionem funt denoDii natae
.
FABIVS. MAXIMVS. RECTORPRO-
nm. 6,
^ 8o
PROVINCIAE. THERMASHERCVLIS. VI. TERRAEMOTVSEVERSAS. A FVNDAMENTIS
RESTITVITDe aquis falubribus Montis Tifatae non longe a
Capua ubi Sulla Norbanum fudit , explicanda
,
II. 25.ut opinor ^ Infcriptio , C. Vellei Paterculi teftimo-
nio firmata^ qui eas aq^asfalMbritates ,
medendisque
corporibus nobiles laudat . Fabius vero Maximus,alter ab illo qui unus cundlando rem reftituit
,
Augufli temporibus floruit , Ovidiique clariflimi
Poetae fuit amiciflimus, quem fidus Fabiae gentis
Epift ex Pont, nominat . Ab Hercule genus trahebat ,namque
lib.m.ep.3.Herculeae femina gentis didli : idcirco Ther-
Faft.ii. 27. mas Herculis, quem gentis fuae audlorem habe-
bat, diligentius reflituiffe videtur. Sed haec obi-
ter, nuncad propofitum redeat oratio . Calidi fon-
tes,qui e terra erumpunt , Herculi a veteribus
XII. p.512. facri femper funt habiti , ut tradit Athenaeus
ttfC T« CpeUVBfJtiVa SK ytis ^VCCf tcc Ca“
Udas aquas , quibus lavamus , e terra fcaturientes
Herculi facras exiftimavit Antiquitas . Ad quod
Probi. fea. 24. ^cfpexiffe primus omnium videtur Ariftoteles, ubiAur. fuperiorum fententia pronunciat
calidas balneas Jacras . Hinc eximiam aquam di-
Anthoi.iv. 19. xere , quae non igne , fed fponte calefcit .
mOv yif vni wvfl etyKnlf Sinf
XvrofAtirti ii XtC»s t/xtitm •
Calidis lavacris iifum Herculem ferunt , cui bo-
ves Geryonis per Siciliam agenti fcaturire fecit
Minerva^ non vero Vulcanus ^ uti voluit Ibicus, Schoi. Ari.
ut felTas longo itinere vires , in iis lotus, recolli-
geret . Sic explicandus Sophocles in Trachiniis,
ubi chorus adloquitur
"WitftH* £d* P* SccpBt»
Ssf/ux httrf»
O maritima , & faxofa calida lavacra , Sicula nem-
pe , ut aliqui viri graviflimi opinati funt apud
Scholiaftem iVi«4 ii ct> StKtxltf (pacU »v«iio3'iirai Tu
hnTfcc, non vero in monte Oeta , ut Pifander
Rhodius ftatuebat, qui, ut nonnulli opinantur,
Olympiade XXXIII. floruit , ac duobus libris At.
Herculis gella verfibus expofuit . Hinc propter strab.xi?,
6cdefideratam recreationem. Urbs Hi-^SS*
merae in Sicilia nomen accepit , nili id nominis,
ut placuit Samueli Bocharto , deducere velimus
ab ion incalefcendoi unde in Chaldaica Paraphrafl
]obi vifcera mea incaluerunt y quum inxxx.27.
Codice Hebr^o habeatur, quod de aquis job.xLi.22,
ferventibus ufurpatur. Univerfa, quae praedixi- Ezech, 24. s,
mus , copiofe probat nummus apud Goltzium ,
in quo Hercules vifitur in lavacro, adftante Mi-
L ner-
8}<VrOX
iierva , quae facris operatur , cum epigraphe
iMEPAEftN Hitmracortim #
quem nummum pro lingulari benevolentia , ac
humanitate mihi indicavit ExcellentifTimus D.Ca-
rolus Pertufatus Antiquitatis callentillimus , Cae-
faris a Confilifs Aulae fecretioribus , Praefe(5liis
Praetorio Mediolani , ac itidem Magnus Cancel-
larius . Qiia de re Pindarus Ergotelem Hime-
raeum collaudat ab ejus patria Himera Thermis
confpicua
Olymp. Od.Mstfx
calida Nypharum balnea extollis . Colonia fuit Au-
gufti , 5c Himeraei ob Thermas didi Thermi-
tani
eeccxxxiii.5. ORDO. ET POPVLVSSPLENDIDISSIMAE. COL. AVG.
HIMERAEORVMTHERMIT.
Hinc Hercules didus falutifer ^ eidemque ob re-
cupe-
05 gtjt
(uperatae valetudinis beneficium vota fbluta in bi-
nis marmoribus 'e Thermis erutis
H E R C V L I
SALVTIFEROd VIBIVS. AMILLVSAVG. COL. DACPRO SALVTEIVLIANI FILII SVI
Altera Infcriptio fic fe habet
.HERCVLIINVICTOP. CLAVDIVS IVLIVS
. COL. EO. OB.R.V.B.V.S
SALVTIFER di£Ius Hercules ex Ethnicorum
fentencia , quoniam omnibus , qui ipfum invo-
cant , opem fert , atque auxiliatur . Ariftides
« l^oun<^ i7ti aTTMU r» Ifa/Aivu lYl C^UCWis H6-p. ^2 ,'
cejjltate ei,
qui Herculem invocat adefi : mala
item „ & adverfa propellit : ob id in Melita At- Schol. Ari.
ticae pago , ubi ei templum pofitum ,
malorum depulfor vocabatur. Hefycliius KilheiTcii 6 iv
MsAtTj u'fciK\i!s Et in marmore apudrerum emi AAEsiKAKm. A Cois adpellatus ad-
notante Ariftide ^ rh roiAl^nm, Aliis
L 2 vero
XClf. 2.
2 .
^ S4 S»
•irero m*ifiitm9><merruncut
.
In noftro marmore SA-LVTIFER denominatus ob calida lavacra j quae
fanitatem reftituunt, morbosque depellunt, qui-
bus homines vexari folent. Qiiod de Aquis falu-
bribus novum ac inauditum non eft in antiquis
marmoribus
.
NYMPHIS SALVTIFERIS SACRVM
M. LVCILLIVS LVCILlANVS. AVG. COL. PROSALVTE. SVA. ETL. ANTISTI. ONESIMI. AVG. COL
V. S. L. M,
Et in alio , quo P. Aelius Marcellinus natione
Britto aquis balnearibus e lethali morbo fe libe-
ratura profitetur.
NYMPHISSANCTISSIMIS
P. AELIVS. MARCELLINVS. SIGNIFERET QVESTOR. N. BRITMORTIS PERICVLO LI
BER. V. S. L. M.
IMP. COMM. AVGFELICE V. ET GLABRIONE
IT.
IT.COSS.
Id eft A. V.C. Chrifti i8(S, Commodi Imp.
II. 7. Herodianus laudat Glabrionem omnium u.
Patriciorum nobilifiimum ^ eundemque iterum
Confulem nominat . Salutifer Graece is enim
efi Soter,
qui falutem dedit , inquit Tullius . Ne-
que minus falutifer putabatur Hercules , quam
Aefculapius , & Hegia , qui adpellati
IZTlIl. 4.AcKAHniflKAI TTEIH
CftTHPCIN
Hercules namque medicinae peritus fuit , ac Plut. amat.
poft obitum , numen e)us tho ih c*> wttr*n> T« dvttfit tKhCitm in ^Sdeffana Siciliae morbos omnes p. 57.
curat , uti de fuis temporibus dicebat Ariftides ,
qui fub Antoninis vixit . Ob eandem rationem
& Medici denominati , ut Panacius apud
Ariftaenetum , quem riv avtf» fervato-
rem 'virum vocarunt . De Hippocrate etiam in xxxix. i,
Anthologia didumlOt rtitr9 Kitmy
Etfervahat populorum coetus . Verum nullum ma-^
)us beneficium, ac praeftantius commodum mor-
talibus conferre poterat Hercules >quam calida-
rum balnearum ufura eos edocere > quas non im-
meri-
M H6
fi. deieg. p. merito Plato pharmacis anteponit. At Pindanif761. ed.H.s.-j^
ea fuit fententia ^ quod
Iq Nena» Od. Qtpfjtlv v^ca^ tUo*
17Tt fjLdh^etK» rei'^«t
r?«#
Calida aqua tantum mollia facit membra . Ma;o°
res tamen dinumerat utilitates Hippocrates
DeRat. Vi^. nsi\ y«f x«t<» -srhtvf^v g njli\ ju(ri»(pfmv ,
inmorb.acut. ' • » , ^ t / v - v , - ^
P gjjjxor gff -ro hnr^ev , }{ff\ TuivtKis '^Mttwxnov , ft$ij «vxyuyov , it5»|
svjryeeiy
PoeC ifjtf xKOTTov . fJkX>^6 xtiKov yx^ a§9'§aiv }(^ rS ^^r/7ro^a^» 5'sfjuetT©^ K5H
ypmiiov te g }(j^ KxpfjSxfit'>]y hdet plvw; Jy^xfvet , nam latCViS ,pC^
Boris , & dorfi dolorem balneum mitigat,
fputunit
maturat , educit, facilem fpi rationem reddit ^
(S^ lafftudines tollit g cum articulos , extimam
cutim emolliat , urinas provocat, capitis gravita-
tem folvit ,(3" nares humeBat . Nifi affirmare ve-
limus ,Pindarum Philofoplium Pythagoreum y
Strora.T. pag. nt ipfum Clemens Alexandrinus adpellat , haec25S-cd.Oxon. intellexiffe ^ ac breviter fignificaffie , quae
copiofiffime poft explanavit Hippocrates , Aqua-
rum calidarum ope fibras relaxari , unde oportet^
ut majore fadla varculorum diametro ^ liquores
liberius , & velocius fluant y totiimque corpus
pervadant , atque irrigent.
At nobiliora &: praeflantiora in curandis mor-
bis balnea funt calida ^ Herculana diiSta, quae e
ter-
^^7 ^terra exiliunt , nam quum particulis metallorum
fint referta ^ majori vi vel corpus emolliunt , vel
magis roborant , ac firmant , de quibus Graeci
Scriptores perfaepe fermonem infticuerunt : in
primis quae in Oeta Herculi fcaturire fecit
iierva ad oram maris , ut Pifander contendit
Tw i’ o¥ QifuoTtCMci B‘tci yXctvKums A’^vn Ap.SchoI.Ari»
Itoph.inNub,Uo!ei ^t^fAX axfx Bxhxostif* 1047 *
In Chalcite regione, a qua Promontorium fe in
Pelagus porrigit , Paufanias audior eft , marina- loAchaic.p»
rum aquarum fcatebras calidas balneas edi'
difle y.xht^x txv u<^k\ri^AX Cjl^tiac IU
niis funt aegris maxime utiles , Qiiibus adjungit
Lebediorum etiam calidas balneas ^xc^ax fi>»
hominibus adprime admirandas aeque ac fa-
lubres . Antiquae pariter ac celebres a-
quae calidae balneae Methenanfes in Peloponnefo ,
quas , Antigono Demetrii filio in Macedonibus
regnante , erupilTe traditum eft. Antigonus obiit
A. M. s 7<5‘2. quum in Macedonia quatuor &: tri-
ginta annos regnaflfet . Quid referam Phazemo- Strab. xn,
nitarum Thermas fupra Amafenum agrum vy*«y*P-56o.
admodum falubres ? Quid Bajanas ? v. p. 244.
vfJav voffxv sTTirn^Hx ad morboTum fanationem idoneas.Q\x\6.
dc Pythecufae,feu IfchiaeThermis dicam?^*^«’rf^«»' p. 248.
htUv-itvi quibus fanantur qui calculo laborant . Anti-
quis
In Corinth.
p. 190.
m ss mjv.p. 190. quis Onefiae fimiliter aquae in Aquitania ^ca^^x?f5
wovfiitrti-rv praeftantijjlmae , ciqm ad potum opti-
ma. Ex quo habent, qui medicinam faciunt, ut
ufum aquarum, quae per metalla tranfeunt, ve-
teribus fuilTe incognitum fibi non perfuadeant .
v.p.227. Otiid de Thermis in Hetruria? quae Bajanis non
Plin.v.is. cedebant . Quid de Tiberienfium aquis calidis ?
quae tantae fuerunt nobilitatis, ut eas in num-
Ap.Norif. Trajani inrculpferint cum Epigraphe kaaot-
ep. Syro- Mac. aiotibepi. et. ah. Claudio-Tiherienfmm . .Anno LXXXLP’ 465
- Yerum ut reliquas filentio praetermittam, quae
quamplurimae funt, non omittam tacitus, VIREXCELLENTISSIME , calidas balneas , quae
in Tua celeberrima ac do6ta Britannia olim per-
magni erant nominis , ut Ptolemaeo
fuerint nominatae , Antonini vero Itinerario,
SqWo. ?o\yh. Aquae Solis, quoniam ipfi , & Minervae facra-
tae erant , ubi praeclara Civitas Bathonia a bal-
neis nomen, & decus adhuc fervat. Quapropter
Imperatores Augufti , ut populorum commodita-ti , ac faluti profpicerent , ad fplendidas Ther-mas exftruendas in oppidis , ac civitatibus Impe-
rii animum intenderunt . Nam Septimius Seve-
Johsn. Malei, rus Antiochiae exftrui curavit kht^ov |u*y« w<i.'
p. jSS' e«V cKSjUflt stCiifluvef balneum publi-
cum Aquarum fua fponte calidarum ad montem ,
quod
^ 89
quod a nomine fuo Severianum vocavit ; ejufdeiQ
naturae fuifle aliud Ephefi in Alia ab Antonino
Pio prius excitatum furpicamur. Quam liberali-
tatem civitatibus libi fubjedlis largiri non deftite.
nintj qui fequioribus feculis Imperatores vixe-
runt: unde Conftantinus Magni filius
THERMAS. FISCI. SVI. SVMPTV cLr«m.i,
A FVNDAMENTIS.CEPTAS.AC PERACTASCIVITATI. SVAE. REMORVM. PRO. SOLITALIBERALITATE. LARGITVS. EST
Julius item Conftantius , Sc Julianus Thermas
Spoletinas reftituerunt , uc fequens nos edocet
marmor.
THERMAS SPOLETINIS «««>.
IN PRAETERITVM. IGNE CONSVMPTASSVA LARGITATE
RESTITVERVNTPrivati etiam viri oppidis , municipiisque Ther-
mas fuis impenfis aedificatas donarunt , uti Ocri-
culanis in oppido Umbriae fecit L. Julius Julianu$
IVLIAE LVCILAE cccxxn.
L. IVLI. IVLIANI. FIL.
PATRONI. MVNICIPICVIVS PATERTHERMAS OCRICVLANIS. A SOLO. EXTRVCTAS
M SVA.
Ap. Rcinef.
p. 67.
i€CClXSt?4.
SVA. PECVNIA. DONAVITDECVR. AVG. PLEPS
L. D. D. DIn Dacia pariter P. Aelius Gemelus V. C. a folo
extruxic Balneum, uti Ara e veteris Apuli rude-
ribus elFofla anno leix. oftendit.
FORTVNAEAVG
SACRVMP. AELIVS GEMELVS. VIR CLA
RISSIMVSPERFECTO. AB. SOLO BALNEO
CONSACRAVIT.INVICTVS etiam Hercules in noftris Thermis
adpellatus
HERCVLI INVICTO L. POMPEIVS CELERPRAEF. COHI. VBIORVM V. S
Celeris cognomen in Infcriptionibus Militaribus •
haud ignotum eft apud Gruterum
.
I. O. M.
L. OCTAVIVSCELER. PRAEF
COH.
J-
^ 91
COH. vii. BREVEt alibi
CN. ARVNTIO CN. F. CELERIPRAEF. COHORTISLVSITANORVM
PalFm in marmoribus Hercules INVICTVS ad-
pellatus, quoniam prae omnibus fuilTe robuftiim
ac fortem terunt : unde Graecis Poetis
Nani, ut inquit Ariftides , /3<v affUrcp civ- P' 57®
Tflx Tav syjf^n^vjB-ivruv pYCie ToboVe quldcm ipflHS ,
nihil poterat ejus manus effugere . Qui hymnis Her-
culem celebrabant, iprum deprecari mos fuit, ut
fortitudinem eis largiretur
X«t^£ Cts, ^ dfitrlto tt «eu oaCov .. .
1^7^*^ in Her.
Quumque ob robur fempervuStor evaferit, idcir-
co visoriis pulcher & egregius denomina- ^^exul.
p. 607.
tus . Quod foli Herculi ndfercum , nt affirmat
Ariftides Mf talv^/v incavv^leu KuAAlviv.Qi t£ clAt^iKcix(^ ^ >j fASVfP»6z,
jw«KM 3-suy f h» totf w/i&To;? Si^orai Callinict praeterea ^ &^lexicaci cognomina partim foli ,partim prae ceteris
illi tribuuntur . Apud Gruterurn
ALCIDES HOMINVM. VICTORDOMINATORQVE FERARVM
Quoniam vero cunClos , ut diximus , robore , ac
fortitudine fuperabat ,«W? roboris ac virium Athen. xm.
p. 5oif
praefes y ^msao^ ap^nisth^ primus loElator nuncu-
M pa^
patus in Columnis Farnefianis, in quibus Hercu-
Pauf. in Mef- res geftae enarrantur^ ac ejus fignum inPalae-fen. p-256. poficum . Quin ftmnikotx kvaiJAX ludos gymni-
cos Herculi , & Mercurio dicatos indicat columella
marmorea Am 1540, in portu Aneonitano reperta
XII. 155.
*ivm, B,
p.3^2.
TOTI TE Tfll
EPMEI KAl HPAKAEI TieEMENOTI
Aliquando Gymnici nyxKAinf xymyff ludi Herculei di-'
<5li , uti apud Pollucem .
SANCTVS etiam nuncupatus Hercules in
altera ThermarumHERCVLI. SANCTO. SIMONIVS. V. CPRAESES DA
C I
A
R V MAt SANCTISSIMO in marmore Gruteria no . Curvero Praefes D-ciciarum Simonius di<5luSj quum in
nummis, ac in lapidibus i n feri pt is legatur,
dubitationem omnem tollit ]oIiannes Malela, qui
de Trajano haec ait provincias duas ultra
Danubium condituit Aax.w
quas Daciam primam & fecundam vocavit . Quod
etiam confirmat lapis in atrio Bibliothecae Cae-
fareae , ubi habetur
GENIO DACIARVMSic etiam in uno ex laterculis ,
quibus llrudlum
Ther-
^ 93 ^Thermarum pavimentum , infcriptum legitur
DACIARVM VEXILLATIO.Ulpianus quoque Dacias appellavit, ubi de Prae- L.vu,*,
fidibus Daciarum loquitur.&dcport!*^
Balnea tantis ornabantur ftatuis , ac marmori-
bus , ut fe continere non potuerit Seneca , quinEpift. U,
exclamaret quantum fiatuarum,quantum columna-
rum ? Aefculapii , 6c Hygiae fignis Hippias cele-
bris Archite6Ius Graecus Balneum fuum conde-
coravit , nullis impenfis , ac fumptibus parcens
in comparandis marmoribus permagni pretii .
Ejus conflrudlionem diligenter , ut folet , Lucia-
niis defcripfit in opufculo, cui nomen mniAs . Si-
gnum etiam Cupidinis in Graecorum balneis
collocabatur . Theocritus
VfetTO iJsTB .
Nam lapideus flabat ex bafi Cupido eminens fupra
aquas . Unde lux affulget marmori Hifpanico.
ET BALINEVMSOLO. SVO. CVM. PISCINA. ET SIGNOCVPIDINIS.
Idyl.xxiu. 5f.
cijxsv. «•
Etrufeus Thermas fuas fplendidis lapidibus coo-
llruxit , de quibus Martialis
Illic Taygeti virent metalla,-
Et certant vario decore fa^a^Quae
Pbryx , & Lyhis altius cecidit^
Siccos pinguis Onyx anhelat aefius
,
Et flamma tenui calent Ophitae .
Herculis (latuae in cellis noftrarum Thermarum^Dicaearch.ap. quae quadratum ^
& nervofum ipfuni
, feptem numero fune ^ quatuor inte-
Gent.p.g. grae , tres vero mutilatae, quas non magno ar~
tificio aeftimat Daniel Antonius Bertoius rei an-
tiquariae peritus , cui parem in arte delineandi
imagines aetas noftra non vidit . Arae etiam vo--
tivae feptem,quas ab antiquiHimis temporibus
collocari folitas in Thermis Herculanis ex He^
rodoto colligimus, ubi de balneis calidis Oetae
/BoijWfl? itfivTeu H’i>9CK^i&‘ eivro~<rt ^ propc illu cjl ara
Herculi extruBa , Herculem coronatum alba fron-
de populea bina figna exhibent,quam e Thef-
protide primum in Graeciam intuliife ferunt ,
Amnis Acheron Thefprotidem alluit , idcirco
lliAd.xw populum albam Flomerus denominavit
WJ 0t£ TIJ yl|
cecidit ficut quercus aliqua cecidit , 'vel populus al-
ba . Exemplo Herculis Teucer
Hor.ii.Od.3. Hempora populea fertur cinxilJe corona ,
Graecis fuit indeliciis jquumBacchanalia celebra-
rent: unde Demofthenes /ro Ctefiphonte exprobac
Aefchini ^ quod tj; mvh>t alba populo coronatus per
urbem
^ 95 I®
urbem choreas duxerit intemperatiores : Athle-
tae etiam populum albam propter Herculem ge-
llabant, Artemidorus f*oyti a£vx>j d^^nteiis iid
n'^nnh(0 , Hinc Delphis athleta ea coronatus
KfiUrt l' htuadv, Itfiv Theoc. Idyl.
In capite autem habens populum , Herculi facram^^'^^^'
plantam. Scholiaftes haec adnotavit iu d^Mn>iis k,y
,
ds ^ . e/ yd^ «3^A»)T(Xoi ts/t« uf >i»
-raro xas woAAas d^hxt ^imyKovr®^ C^uia Hclphis CCT-
tator erat^ ut Hercules : certatores hac coronantur j
tanquam facra , Sacra haec Herculi ^quod multa
perfecijjet certamina . Unde Homerus qui magni- VcIJ. Patere.
tudine operis , & fulgore carminum folus adpellari^'^'
Foeta meruit , illum vocat
fxiyd^uv iTfiiiOfct ifyuy t Iliad, 111 . 243'
Clava etiam Herculis infigne in ftatuis noftris vi-
fitur, exOleadro, qui Theocrito didlus ,Pauf.inCo^
quem ad Saroniderii paludem invenit . Thafii dedi-
carunt in Olympia Herculis ftatuam in Eliae, p,
dextra clava tenentis.Theocritus fic ipfum deferibit.
Ktft( psVflfAst' To «» «4^1' g^«yJ<w£
Et clava, quam femper dextra manus ipjius capie-
bat . Pellem infuper leonis ^ quem in Nemea con-
fixit , Herculis noftri fignum geftat
Ai'p|w« hiiyietoy fxdh» ol Ki^etfif^iyov dvru . Idyl.XXiV. 78.
Theocritus ita adloquentem Herculem inducit idyi.x.x7.278.
Anth. V.
Athen. i
p. 82.
^ a(< WKau fnKturtf
iniXht rtifAtirlxfo^ f*9t «»'*j 2
& membris indui , ut munimentum mihi ejjet in pu-
gnis , in quibus corpora vulnerantur . Tria mala ,
di6la Hefperidum mala , alia Herculis
flatua in Thermis dextra habet, uti in numifma-
te Commodi: Nymphae etenim Hefperides ea cu-
ftodiebant , quae Hercules rapuit , caefo ferpen-
te , qui arboris truncum amplexabatur . Ita ex-
pre(Tura in numifmate Regis Galliae,quod divul-
gavit Antiquitatis Aethereus Sol Ezechiel Span-
hemius . Sic enim ab Antiquis Graecis repraefen,
tatus Hercules poma manu ferens.
AfOKTflipoVw H0f4l'^»9
Poma leones occidenti manu aurea ferens terrae bea-
tae munera Libycae . Tria tantum fui(Te cenfebat
Antiphanes Comicus in Boeotio
rd XfOfd fAt{^ct t«u/t »vctt rflx
MoV
aurea haec mala tria effe inquiunt tantummodo . Pam_
II. phylus n fitM T» aCfuret Cuaviter olere, fed in ci-
bos non admitti dixit . Quocirca a Timachide
Lib. IV. Coenae proditum va^etri^ei&!^ T*~f
BtoTi apud Lacedaemonios illa Diis apponi folita . Ex
quo non Cydonia , fed aurantia ^ ifthaec pomaau-
^ 97 ^aurea fuiffe deprehendimus ^ Scholiafli Ni-
candri in Alexipharmacis , Myrepfo vero didla
; quae in Graeciam Hercules devexit
E’xo{juoTtV is
1. deEmp?.190.
Anth. IV. 8.
Et Lucanus
jibflulit arboribus pretium , nemortque laborem
jilcides : pajjusque inopes fine pondere ramos ^
P^etulit jirgolico fulgentia poma Tyranno
,
Pro pignore amoris ac teiTera aureum pomumGraecis habitum . Theocritus
B»AA« iisin jUaAo/« Tfltr cciTTOXOV » KKtet^iSC& Idyl. V«88»
Toi^ «Tyct? ^otfihurT» j. dSu t* srosr;rt/A«tcr5‘« I
petit ^ malis caprarium Clearifia , capras praeter
gentem , & fiuave aliquid admurmurat
.
Qiiid vero
/inAsgcAMy petere malis? innuere videtur Ariftophanesint^ub. 94 $,
M»jA« /3A«3«f fcV» zrofVih'ie
meretrix te malo petat ^ id efi: in amorem allidat r
mos enim illos petere malis, quos ad rem Vene-
ream invitabant , quoniam Veneri facra . Scho-
liaftes «•'Ti rS . ,utjAa^aA«v 'ihsyoi, t<5 eis ^£A£«.
.. s7r« f(sij T9 ei(ppoh'Ti]s is^v li^ov
,
HinC VitgiliuS ,
qui Theocritum faepiffime imitatur ^ aliquando
latine facit, fic cecinit
Malo me Galatea petit lafciva puella .
Pomum uti amoris, & lafciviae fymbolum , ek-
prefiTura ia nummo Fauftinae Aurelii conjugis
,
N
»1 9S S»
quae fui temporis mulieres corporis pulchritudi*
ne ac formae elegantia longe fuperabat.
At prae aliis lingularem praeclaram Statuamaddere non negligam
, quae quum magnam admi-
rationem rei antiquariae ftudiofis ingerere poflit^,
iisdemque non mediocrem voluptatem procreare >
ipfius iconem heic ponendam duxi . Herculem
repraefentat ^ qui finiftro brachio Hylara tenet ^
quem adamavit,
Theoc. IdyK tjo*»,
xiii.^ Tunicae in fimi tria Hefperidum mala habet Hy*las, ac pedem Herculis prope finifirum Cerva fiat
eredo capite , eam namque Alcides agros deva*
fiantem occidit in monte Arcadiae Ceryneo, ejus-
que caede valde gavifam Dianam Euripides tra-
InHerc. Fu^ fiidit . In numnio rEPMHNnN Qermenorum ^ qui Hel-
Ap' Vawi. in lespontum incolunt , Hercules vifitur manibus
"^T™e{TparCervae difcerpens . Poetae Cervas cornu**
^ ^’
tas fecerunt > ut animadvertit Pindari Scholia*
fies
4^ 99 9$»
^ lOU
Olyrap.Od.iii. {les «<* at •ssmtu^ «««‘'«f wiSft i Sic in An-
IV. 8. thologia Cervam Herculis dixere, ut
Anacreontem Pindarum , aliosque omittam . At-
tamen Criticorum Graecorum mihi arridet fen-
tentia , qui Animalium adpdlationes foeminino
proferre in genere Poetis morem fuilTe diligenter
InPhcen.3. obfervant: de quo videndus Scholiaftes Euripidis:
Qiiod dejonibus pariter dixit Audior magni Ety-
mologici in~arT(^; Verifimilius tamen Herculis fta-
tua , ut opinor , Telephum oftentare videtur ipfius
filium, quem ex Auge Aleonis filia luTcepic, ac in
fiylva expofitum cerva enutrivit: unde Corythus,
a quo fuit educatus •sn^ovAyc^djtfUA t*jA£(Poi> ,«vo
'Telephum 'uoca'vit,quod Cervae ubera fugentem
iv.p.iSy cd.inveniflent, ut adnotavit Diodorus Siculus . CujusHan. vid. Ae- . , • • • a r. •
lian.xii. 42. rei argumentum ex nummo Maximini Augufli pe-Hygin, Fab.
poteft , a Tarfenfibus in ejus honorem cufo:
Inquo Hercules vifitur puellum finiftrafuftinens,
ad quem Cerva caput erigit, non diffimili ratio-
ne
^ loi IS?
ne ac in Statua noflra apparet , cum Epigraphe
tapcot. MHTPonoA. AMKFB. H UDC praeclariim nummummaximi moduli fervat Vindobonae Cimelium do-
(Sliflimi ViriCaroIi Granelli e Societate Jefu . Lite-
rae vero amk in Tarfenfi nummo non
explicandae funt, nam hujusmodi Harduini com*
mentum jam pridem explofit clariffimus Norifius
,
qui ex nummis, Pande<Slis, ac marmoribus often-
dit ante Arcadii Augufti decretum Ciliciam nuf-
quam in primam , 5c fecundam partitam fuilfe •
verum interpretandae Tlfcortif Ku^^/ki ha, Uti
& FB TfcifAfxari Dccreto Decuriomim
,
quemadmo-
dum Toinardus eximiae eruditionis vir exiftimavir.
Neque heic praetermittere exiftimavi , etfi extra
oleam , ut dicitur, Infcriptionem Temesvenfi di-
tione nuper effoflam,quam fibi poni curavit
,prius-
quam e vita excederet , Publius Aelius Ulpius De-
curionatus munere perfun6lus , namque faepe Tu,VIR EXCELLENTISSIME,memoriter eam reci-
tare adfoles, ejusque poliriffimis nitidisque verfibus
jucunde deledlari, qui Augufti potius feculum redo-
lent,quam Trajani vel A ntonini,fub quibus marmo-
ri infculpta fuilfe videtur, ut ceteras fepulcrales in
CollecSlione Gruteriana Infcriptiones, quae quidem
elegantiflimae funt , exaequet , vel facile fuperet
.
Hanc fedem longo placuit facrare labori
Hanc
^ 102
Hanc requiem fejjos tandem qua conderet artus
Ulpius emeritis longaevi muneris annis
Ipfefuo curam titulo dedit ipfe fepulcro
Arbiter hofpitium membris fatoque paravit .
Haec fune , VIR EXCELLENTISSIME ,quae
non modo ex antiquis Graecis , Latinisque au6Io-
ribus^ uc Tibi morem gererem , collegi ,* verumetiam ex ipfis vetuftiflimis inferiptionibus , quas
Gruterus Vir dodliffimus magno volumine com-plexus eft , excerpfi , & excellentiffima quaeque
libavi . Perfuarum eft enim mihi propter lingula-
rem tuum in me amorem / & ob quandam exi-
miam benevolentiam , jucundum fore. prgratifTi-
mum Tibi ^ me omnibus unum in locum coa6lis
fcriptoribus, haec minime dubia, & plane explo-
rata compilafle : in quo non parum elaboravi in
recondito , multiplici , fubtilique negotio verfatus .
'Quid autem magis arduum , atque graviflimum
judicavi ? quam veterrima rudera , antiquitate
ipfa , 6c longo temporis curriculo depravata , ac
macie confeda ^ in praeclaram, quantum potui,
lucem reducere . Hoc tamen non praetereundum
lieic exiftimo , quod etfi Legionem XIII. Gemi-
nam nuncupatam fiiiffe Antoninianam dixerim ,
non quidem a Marco Aurelio , fed a Tito Aelio
Antonino adverfus Lazii graviffimi Audoris fen-
ten-
^ 103
tentiam, quam omnes fere, quantum fcire potue-
rim , Antiquarii uno ore fecuti funt y tamen fa-
teri oportere operae pretium judico , hoc non fi-
ne variis nominibus, praeftantiffimisque rationi-
bus me fecilTe ,quas jam in hac mea diifertatione
copiofe expofui, ut a clariflimi Viri fententia di-
fcederem . Nec mirum ; nam maxima hominumpars faepenumero, quoitur, fed non quo eundumeft , temere pergit
:quod noflris quoque tempori-
bus fadlum vidimus . Opinati enim funt omnes
fefme , columnam Cochlidem in via Flaminia
Antonini Pii Patris elTe , non Aurelii ejus Filii ,
quamvis bellum Germanicum in eadefcriptum vi-
derent, quod non ad Aelium Titum , fed ad Mar-
cum Antoninum pertinuilTe Dio enarrat : atque
in hunc errorem raptos eos tantum temporis fuif.
fe conflat , donec in Campo Martio Antonini Pii
columna fuit efFoffa ac patefa6la expenfis Clemen-
tis XI. Pontificis Maximi Antiquitatis Amantiffi-
mi , Literarumque Praefidis , ac Fautoris . De-
nique quum fis tot , tantisque nominibus genero-
fus Avitis , ut morum nobilitare facile genus ex-
fuperes, multum confido pro incredibili , & lin-
gulari Tua humanitate Te, eorum, quae ego de
bis Herculanis Thermis jam differui , benignum
fore cenforem ^ imo mihi*quoque magna , ac ex-
Ailienag. le«
gat.proehrift.
p. 88. edit.
Oxon,
104 ^bptatiffima erit voluptas , fi paulo diligentius ,
quid de his rebus dicant , attenderis , rei Anti-
quariae Triumviri, Sedis Apoflolicae nomine ad
Caefarem delegatus Praeclarifiimus Dominicus
Paflionaeus , cujus aiifpiciis nunc iterum
illa inclita I{oma
Imperium terris , animos aequavit Olympo^
Ampliffimus Comes ]anus Bafilius Serbellonius >
Caefaris a fecretioribus Aulae Confiliis.
/Incera bonorurrt
Congeries , in quo veteris veJUgia reSliy
Et duBos videas mores meliore metallo^
Et V. C. Pius Nicolaus Garellius,. Caefaris a Bi-
bliotheca, ejusque itidem Archiater, qui potis eft
vitas hominum ratione medendi
Forrigere , ac fatis amplificare moras
Quae tamen feveriori judicii ipforum cenfurae fub^
mitto, gravifiimorum virorum adprobationem af-
fequi non defperans: fic, ut jucunde dicere pofii-
mus , quod Aegyptii quodam fefto concinere Ib-
lebant Tandem , VIR NOBI-LISSIME, ut inftituifti, me diligas., rogo, pro-
prieque Tuum eiTe Tibi perfuadeas,
FINIS.Die 3. Martii 1739.
IMPRIMATUR, .
F. Jofeph Maria Chiefa Provicarius S. Officii MantuaVIDIT
Francifcus BerfelluSa
);
r