LUẬTPHÁP||ClaudeFrédéricBastiat

PhạmNguyênTrườngdịch;NxbTrithức2016;176trang

BảntiếngViệt©2015NXBTrithức

DịchtheobảntiếngAnhTheLawdoDeanRusselldịch,FoundationforEconomicEducation,Irvington–on–Hudson,NewYork;thamkhảobảndịchtiếngNgacủaS.A.Nikolaev

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Staff:tveSách:Silence00Scan:Thanhbt

Biêntập&Ebook:NgọcAnh

ClaudeFrédéricBastiat(1801–1850)

LờiNhàXuấtBản

NhàxuấtbảnTrithứctrântrọnggiớithiệucuốnLuậtpháp(bảntiếngAnhTheLawdoDeanRusselldịch,FoundationforEconomicEducation,Irvington–on–Hudson,NewYork;thamkhảobảndịchtiếngNgacủaS.A.Nikolaev)củaClaudeFrédéricBastiat,dodịchgiảPhạmNguyênTrườngdịch.Xinbạnđọclưuýđâylàtàiliệuthamkhảodànhchogiớinghiêncứuchứkhôngthuộcloạisáchphổbiếnkiếnthức.Vìdịchgiảlàngườicóuytíntronggiớidịch thuậtnênchúngtôikhôngtổchứchiệuđính,không can thiệp vào cách diễn đạt và các thuật ngữ chuyênmôn.

Trong bản dịch này, chúng tôi trân trọng trích dẫn, giớithiệuđếnbạnđọcLờigiớithiệucủaGiáosưkinhtếhọcWalterE.Williams.Ôngđã cónhữngphân tích sâu sắc, xácđángvềtầmtưtưởngcủaClaudeFrédéricBastiat.

Chúngtôitôntrọng,nhưngkhôngnhấtthiếtđồngtìnhvớiquanđiểm,cáchtiếpcậnvàlígiảiriêngcủatácgiảvềcácvấnđềđượcđềcậpđếntrongcuốnsách.

Chúngtôimongđộcgiảđọccuốnsáchnàynhưmộttàiliệuthamkhảovớitinhthầnphêphánvàkhaiphóng.

NhàxuấtbảnxintrântrọngđềnghịbạnđọcxemLờingườidịch, trước khi đọc vào phần chính văn, để hiểu đúng kháiniệm“Chủnghĩaxãhội”,“Chủnghĩacộngsản”được trìnhbàytrongcuốnsáchnày.

Xinchânthànhcảmơn!

Lờingườidịch

Bạn đọc đang cầm trên taymột trong các tác phẩm quantrọng nhất của Claude Frédéric Bastiat (1801–1850), cũng làmột trong những tác phẩmgối đầu giường của những ngườitheotrườngpháitựdocánhânởphươngTây.Chỉcómộtđiềuđángtiếc:tácphẩmnàyđượcdịchtừtiếngAnhchứkhôngphảitừtiếngPháp.Tôinhậnthứcđượcrằngnhưthếlàthiếusótlớn,nhưngđâylàmộttácphẩmhayvàsúctíchđếnnỗitôikhôngthể không chia sẻ cũng như không thể chờ đợi lâu hơn đượcnữadùbiếtrằngsaisótlàkhótránhkhỏi.Đểkhắcphụcphầnnào,tôiđãthamkhảobảndịchtiếngNga(cũngdịchtừtiếngAnh) của S. A.Nikolaev và đưa thêm vào phần Lời giới thiệuchobảndịchtiếngNgadodịchgiảAntonNewmarkviết.

VăncủaClaudeFrédéricBastiatsángsủa,côđọng,mạchlạcvàdễhiểuđếnmứcchẳngcầngiải thíchgì thêm,chỉxinbạnđọclưuýmộtđiều:tácphẩmnàyđượcxuấtbảnnăm1850,tứclà cách lần xuất bản đầu tiên bằng tiếngViệt đúng 165năm,nhiềuthuậtngữthờiđó,nhưchủnghĩaxãhội,chủnghĩacộngsản…cónộihàmchắcchắnlàkhácvớicáchhiểucủachúngtangàynay.

Thuật ngữ “chủ nghĩa xã hội” mà Bastiat sử dụng trongsáchnàyvàcũnglàđốitượngôngphêphánrõràngrấtkhácsovớithuậtngữ“chủnghĩaxãhội”đangđượcsửdụnghiệnnaytạiViệtNam.Chẳnghạnởkhíacạnhthểchếkinhtế:Chủnghĩaxãhộiởgiữa thếkỉXIXcoinềnkinhtế thị trường làcôngcụbóclộtcủaChủnghĩatưbảncầnphảiđượcloạitrừtậngốc,thìngàynayởViệtNamnóđãđượcchấpnhận.Thựctếlà,đểthực

hiệnmụctiêu“Dângiàu,nướcmạnh,dânchủ,côngbằng,vănminh”,ViệtNamđãchủtrươngpháttriểnmộtnềnkinhtếthịtrườngđầyđủ,hiệnđại,hộinhậpquốctế,kếthợpvớimộtNhànướcphápquyềnđịnhhướngxãhộichủnghĩa.

Chắchẳnbạnđọcnhậnthứcđượcsựkhácbiệtđóvàcóthểrútranhữngđánhgiávànhậnxétphùhợpcủariêngmình.Chỉcó khát vọng về tự do của Claude Frédéric Bastiat là khôngkhác,làcònlạimãivớithờigian,vàđólàđiềumàtấtcảchúngtacùngtrântrọng.LudwigvonMises(1881–1973)cangợiônglà“ngườicóbútpháprấtđộcđáo,đọcônglàcảmộtniềmvui.…”vàkhôngcó lídogìkhiến tôicó thể trìhoãn lâuhơnnữaniềmvuicủabạnđọc.

TôixinđượccảmơnNhàxuấtbảnTri thứcđãgiúptôiđưatác phẩmquý giá này đến với bạn đọc. Và cảmơn chính bạnđọc,ngườiđãcổvũvàđồnghànhvớitôitrongsuốtmấynămqua.

LờigiớithiệucủaWalterE.Williams[1]

(Trích)

PhảiđếnnămbốnmươituổitôimớiđọctácphẩmkinhđiểnLuậtpháp củaClaudeFrédéricBastiat.Tôimãimãimangơn,mộtngườimàtôikhôngbiếttên,đãgửichotôicuốnsáchnày.Saukhiđọc,tôitinrằngchưađọcBastiatthìhiểuvềtựdovẫnchưa thểnói là trọnvẹn.ĐọcBastiatkhiến tôinhậnthứcsâusắcvềkhoảngthờigianlãngphí,cùngnhữngthấtvọngvềquátrìnhlạc lốigiữanhữngconđườngkhônglốithoátkhiđitìmtriết lí cho cuộc đời mình. Đối với tôi, tác phẩm Luật phápkhông tạo ra sự chuyển biến vềmặt triết học nhiều như nótừngtạolậptrậttựtrongsuynghĩcủatôivềtựdovàcáchhànhxửđúngđắncủaconngười.

Nhiềunhà triếthọcđã cónhữngđónggópquan trọngvàocuộcthảoluậnvềtựdo,Bastiatnằmtrongsốđó.Nhưngđónggóplớnnhấtcủaônglàđãđưacuộcthảoluậnrakhỏithápngàvàlàmchotưtưởngvềtựdotrởnênrõràngđếnmứcngaycảnhững người không biết chữ cũng có thể hiểu, còn nhữngngườisùngbáinhànướcthìkhôngthểchegiấuđược.Rõràng,việcthuyếtphụcnhândânvềtínhưuviệttrênphươngdiệnđạođứccủatựdocánhânlàcôngviệccựckìquantrọng.

Giốngnhưnhiềungười,Bastiat cho rằngchínhphủ làmốiđedoạlớnnhấtđốivớitựdo.Xinlưuý,sựmạchlạctrongngônngữcủaônggiúpchúngtanhậnravàhiểunhữnghànhđộngxấuxacủachínhphủđượchợppháphoá.Bastiatviết:“Chỉcầnxemluậtphápcólấynhữngcáithuộcvềmộtsốngườinàođóvà đem cho những ngườimà chúng không thuộc về. Chỉ cần

xemluậtphápcólàmlợichocôngdânnàymàcôngdânkhácphải trảgiábằngcách làmcáiđiềumàtựngườicôngdânkiakhôngthểlàmmàkhôngphạmtội”.Vớicáchmôtảchínhxácnhư thế về hành động xấu xa được hợp pháp hoá, chúng takhông thể không kết luận rằng hầu hết các hoạt động củachính phủ, trong đó có chính phủ của chúng ta, là cướp bócđược hợp pháp hoá, hoặc dùng ngôn ngữ hiện đại là ăn cắpđượchợppháphoá.

ClaudeFrédéricBastiatcóthểdễtrởthànhngườiđồnghànhvới những người đã kí tên vào bản Tuyên ngôn Độc lập củanướcta.QuanđiểmvềtựdovàvaitròthíchhợpcủachínhphủcủanhữngngườiđãkívàobảnTuyênngônĐộclậpthểhiệnrõtrongcâunóibấthủ:“Chúngtôikhẳngđịnhmộtchânlíhiểnnhiênrằngmọingườisinhrađềubìnhđẳng,rằngTạohoáđãbanchohọmộtsốquyềnbấtkhả tươngnhượng, trongđócóquyền sống,quyềnđược tựdovàquyềnmưucầuhạnhphúc.Rằngcácchínhphủđượclậpralàđểbảođảmchonhữngquyềnnày…”. Bastiat chia sẻ quan điểm hệt như thế khi viết: “Đờisống,nănglực,sảnxuất–nóicáchkhác,cátính,tựdo,tàisản–chínhlàconngười.Vàbấtchấpsựxảoquyệtcủacácnhàlãnhđạochính trịkhéo léo,bamónquàcủaChúavẫncó trướcvàđứngtrênluậtlệdoconngườiđặtra”.

BastiatgánchochínhphủnhữnglídotươngtựnhưcácNhàLậpquốcMĩ,khiviết:“Cuộcsống,quyềntựdovàtàisảntồntạitrênđờikhôngphảivìconngườiđãlàmraluậtpháp.Ngượclại,sựkiệnlàcuộcsống,quyềntựdovàtàisảnđãcótừtrước,và điều đó buộc người ta phải coi luật pháp là tối thượng”.KhôngcólờituyênbốnàovềnhữngquyềntựnhiênđượcChúabanchohayhơnlànhữnglờilẽtrongTuyênngônĐộclậpcủaMĩvàtrongtácphẩmLuậtphápcủaBastiat.

Bastiat gắnhi vọng về tự do vàonướcMĩ khi ông viết: “…HãynhìnvàonướcMĩ.Khôngcóquốcgianàotrênthếgiớimàluậtpháplạiđượcthểhiệnkhuônkhổthíchhợpđếnnhưthế:Bảovệquyềntựdovàtàisảncủamỗingười.Kếtquảlà,dườngnhưkhôngcóquốcgianào trên thếgiớimàtrật tựxãhội lạiđược xây dựng trên nền tảng vững chắc đến như thế”. Năm1850,BastiatnhậnxétrằngcóhaivấnđềmàMĩcònthiếusót:“Nôlệ làviphạm–bằngluậtphápluật–quyềntựdo.Thuếxuấtnhậpkhẩucótínhbảohộlàviphạm–bằngluậtpháp–quyềnsởhữutàisản”.

NếuBastiat còn sống đếnngày hômnay thì hẳn là ông sẽthất vọng trước việc chúng ta không thể giữ luật pháp trongkhuônkhổ thíchhợp củanó.Trong suốthơnmột thếkỉ rưỡivừaqua,chúngtađãtạorahơn50.000bộluật.Hầuhếttrongsố đó cho phép nhà nước sử dụng bạo lực chống lại nhữngngười chưa từng sử dụng bạo lực để chống lại những ngườikhác.Đấylànhữngbộluậtnhưcấmhútthuốcláởcáccơsởtưnhânvà“đónggóp”choansinhxãhộiđếnluậtvềmônbàivàluật lương tối thiểu.Trongmỗi trườnghợp,ngườikiênquyếtđòihỏivàbảovệquyềndoChúabanchomìnhlàđượcởmộtmình.

[…]

LờigiớithiệuchobảndịchtiếngNgacủaS.A.

Nikolaev

Đâylàtácphẩmmởđầuchomộtloạtấnbảnnóivềquyềntựdocánhân–tựdotheonghĩabanđầuvàđúngđắncủatừnày.

Hômnay,nướcNgarơivào tình trạng là trênđốngtro tàncủahệthốngcộngsảnđãsụpđổđangxuấthiệnhệthốngquảnlínhànướcmới,nhưnglạirấtgiốngvớihệthốngcũ.Mặcdùbộmáynhànướcmớiđượcgọibằngtênkhácvàtuyênbốnhữngnguyên tắc mới, về mặt hình thức cho phép công dân làmnhữngviệcmà trướcđâybị coi là tội phạm,nhưngbên cạnhbánh lái của nó thường vẫn là những con người cũ, dựa vàokhối quần chúng cũ, những người đã sống và làm việc, suynghĩvàhànhđộngnhưtrongthời“xãhộichủnghĩa”.BộmáyquảnlíhànhchínhquanliêuhiệnđạicủanướcNgavớitấtcảcáclựclượnganninhvàhàngtriệucánbộcủanó,dườngnhưđã lớnhơnbộmáyđótrongphầncòn lạicủathếgiới,nhưngchúng tavẫncócơhội thoátkhỏiconđườngphát triểnđangdẫntớimộthìnhthứcmớicủachínhphủđộctàitoàntrị.

MốiquanhệgiữacôngdânvànhànướcởnướcNgahiệnđạiđãquaylạivớisơđồthườngthấy:“Nhànướcmạnh–Côngdânngoan”.Dườngnhưchúngtavẫncònđangđượcthởvớiphầncònlạicủabầukhôngkhítựdomàchúngtanhậnđượctừnăm1991.Cácnhàchứctráchmớichưakịpđưachúngtatrởlạivớimôhìnhtoàntrịcũvàcũngchưakịpxâydựngkhuônmẫucủacáigọilàxãhội“dânchủ”phươngTâyhiệnđại.Ngườitathậmchícònchưacấyvàođầuóccủachúngtatháiđộtuânphụcvô

điềukiệnnhữngngườicaitrịnhândanh“nhândân”.Chúngtacònchưa tôn trọngnhànướcnhưnhữngkẻđangnắmquyềnmuốn,chưathíchđóngthuếvàthỉnhthoảngvẫnchỉtríchbộmáyquanliêu.Cólẽ,mặcdùcólịchsửtoàntrịlâudài,ởđâuđótrongtráitim,chúngta–vẫnlànhữngngườitựdo.Tạmthờilàthế.

Trongnhân dân chúng ta vẫn chưa phát triển cảmgiác tựnhiênvàtráchnhiệmđóngthuế,nhữngkhoảnthuếmàđúngranêngọilà“cướpbóchợppháp”.Tronglúccácdoanhnghiệpvàcáccôngtiphảinằmdướisựkiểmsoát liêntụcvàgắtgaocủanhữngcơquannhànướcvàbịđedoạphạttiềnvàtruytố,phảinộp thuếquá caovàokhobạckhôngđáy củanhànước,sauđócáckhoảntiềnhàophóngđóđượcphânphátchonhữngnhómlợiích,thìcáccánhân–nhữngngườibìnhthường,vẫntraođổihànghoávàdịchvụ trên cơ sở tựnguyệnmàkhôngcầnquantâmtớinhànước.Họxâydựngcácmốiquanhệvớinhaumàkhôngsợnhànướcvàchođólàhoàntoàntựnhiên(vídụ người ta đi xe của các lái xe tư nhân, sửa chữa xe trongxưởngsửachữatưnhân,thuêcácđộixâydựngvàthợthủcôngvàmuanhữngmónhàngởchợmàkhôngphảiđóng“thuế”).Khôngainghĩđếnchuyệnphảinộpchonhànướcmộtphầnkhibán cho nhau theo thoả thuận hoặc nộp vào “ngân sách”khoảntiềnkiếmđượcbằnglaođộngtrungthựckhibánmộtítkhoaitâymàchúngtatrồngđượcởtrongvườn.Nghecóvẻlạ,nhưngởnhiềunước(trongđócóMĩ)làmnhưthếbịcoilàtộiphạm.Thếmàgọilàtựdoư?

Hiện nay không phải tất cả các công dânNga đều coi việcbáocáovềthunhậpcủamìnhvớinhànướclà“bìnhthường”–tươngtựbáocáovớibọnbảokê,nhưngườiphươngTâythườnglàm–vànộpcáikhoảnđónggópđángxấuhổ–gọilà“thuế”.

Hiệnnaychúngtachưacóhệthốngchỉđiểmmớikhinóiđến“hiệntượngchegiấuthunhập”.

Nhiều người không bị nhà nước quấy rầy đã tích cực xâydựngcuộcsốngcủamình;đấylànhữngngườitạodựnghạnhphúc cánhânbằngchính sức lực củamìnhvàkhôngcònđòihỏinhànướcphải bảođảmcuộc sống củamìnhbằngnhữngkhoảnthuếdongườikhácđóng.

Vàmặcdùngàynàochúngtacũngbắtgặpsự tuỳ tiệncủacácquanchứcvàchúngtavẫncònphụthuộcvàoquyếtđịnhcủabộmáyhànhchínhquanliêu,việchànhxửthiếutôntrọngluậtphápmàkhôngbịtrừngphạtcủanhữngngườinắmquyềnlực,nhànướcmớicủanướcNgavẫnchưatạorahệtưtưởngvềthuế khoá như nó đang hiện diện ở các nước khác. Nhưngchúngtađangcónguycơlàmộtlầnnữasẽlạirơivàovựcthẳmcủacướpbóchợpphápvàphảichấphànhtấtcảcácmệnhlệnhcủanhànước.

Nhànước có nhiều khuônmặt nhưng bản chất thì bao giờcũng làmột.Nó luônhànhđộngbằng cáchcưỡngbức ngườidân.Tênnólàgì:chếđộquânchủ,chếđộđộctàihaydânchủ,khôngphải là quan trọng– bản chất của nó bao giờ cũng làmột.Mộtnhómngườinhậnđược(haycướpđược)quyềncaitrịnhữngngườikhácnhândanhchínhnhữngngườiđóhoặcnhândanh“đasố”vàcaitrịmộtcáchvuivẻ,đồngthờikiếmlợichobảnthânmình.

Cólẽtấtcảchúngtađềumuốnđượctựdovàtươngtácvớinhữngngườikháctrêncơsởtựnguyệnvàcùngcólợi.Khôngaimuốntrởthànhnôlệchongườikháchaychomộtnhómngườinàođó.Nhưngthườngthìchúngtakhôngnhậnthấytựdocủachúngtakếtthúcởchỗnàovàépbuộcbắtđầutừđâu.

Hômnaychúngtacất lêntiếngnóicủamìnhnhằmbảovệquyền tựdo của chúng ta,đòinhànướckhôngcan thiệpvàocôngviệccủachúngta,chấmdứtviệcápđặttừphíanhànướcbất cứ việc gì. Chúng ta nói: “Mọi người về bản chất đều làngườitựdo.Bảnchấtcủaconngườilàthôngminhvàtựmìnhtạorahạnhphúcchochínhmình.Nhànước,cácquanchứcnhànướcvàcácnhàlậppháphãyđểchúngtôiyên!”

Tấtcảcácnguyênlíđượctrìnhbàytrongcuốnsáchnàyđãđược lịchsử thếkỉXIXvàXXkhẳngđịnh.Tấtcảcácdựđoáncủa Bastiat, ngược lại với những người ủng hộ các hệ thốngchínhphủkhácnhau(trongđócócộngsản,chủnghĩaxãhộivàdânchủ),đãtrởthànhsựthật.

Cuộc nội chiến ởMĩ, các cuộc cáchmạng và các cuộc đảochính,quátrìnhhấphốivàsựsụpđổcủachủnghĩaxãhội–làkhẳngđịnhtrênthựctếcủanhữngkếtluậnhợplogiccủaông.

Nếu lí thuyết được kinh nghiệm khẳng định thì đấy là líthuyết đúng. Nếu lí thuyết, bên cạnh đó, còn được xây dựngtrêncơsởphântíchchínhnềntảngcủanhânloại–trênbảnchấtcủachínhconngười–thìnócònđúnghơnnữa.Xinhãycốgắnghiểunókhôngchỉbằngcảmgiác,màcònbằngđầuócvìnóhợplívàcôngchínhđếntừngtừ.

AntonNewmark

Dẫnnhập

RichardEbeling[2]

Bảo vệ tự do kinh tế chưa bao giờ là nhiệm vụ dễ dàng.AdamSmithbàytỏsựthấtvọngcủaôngvềvấnđềnàytrongtácphẩmTheWealthofNations(Củacảicủacácquốcgia).Saukhi chỉ trích mạnh mẽ chủ nghĩa trọng thương – hệ thốngquảnlívàkếhoạchhoácủachínhphủhồithếkỉXVIII–ôngđãchánnảnchorằngthươngmạitựdoởAnhkhónhưxâydựngxãhộikhôngtưởngvậy.

Ôngchorằngcóhainhântốlàmchongườitakhôngthểhivọngvàothànhcôngcủatựdokinhtế.“Khôngchỉđịnhkiếncủaxãhội”,Smithnói,“mànhữngquyềnlợikhôngthểtranhcãi của nhiều người có sức chống đối không thể cưỡng lạiđược”[3].Sửdụngcụmtừ“địnhkiếncủaxãhội”,Smithámchỉviệcnhiềungườibìnhthườngkhómàhiểuđượcnhữngluậncứthườnglàtrừutượngvàphứctạpcủacácnhàkinhtếhọckhihọchứngminhtínhưuviệtcủathịtrườngtựdosovớinhữnghìnhthứccanthiệpvàkiểmsoátkhácnhaucủachínhphủ.Còncụmtừ“nhữngquyềnlợikhôngthểtranhcãicủanhiềungười”ám chỉ những nhóm lợi ích đặc biệt được lợi từ những biệnpháp quản lí của chính phủ nhằm hạn chế hoặc ngăn chặncạnhtranhcôngkhai,vàvìvậysẽluôntíchcựcvậnđộngnhằmgiữnhữngbiệnphápquảnlíđó.Kếthợplại,Smithlosợrằng,hai tácnhânđó sẽmãimãingăn chặnkhôngbaogiờđể chologic của tự do kinh tế giành chiến thắng trên vũ đài của tưtưởngvàchínhtrị.

Tuynhiên,trongthếkỉXIX,đãcómộtngườiủnghộtựdo,

ôngđãlàmchủđượcnghệthuậtbiếnsựphứctạpcủakinhtếhọcthànhdễhiểuđốivớinhữngngườidânbìnhthường:đấylànhàkinhtếtheotrườngpháitựdocổđiểnngườiPháp,ClaudeFrédéricBastiat (1801–1850).Nhiềunhà sửhọc chuyên về tưtưởng kinh tế đã nhấn mạnh khả năng đặc biệt của Bastiattrongviệclàmxóimòncơsởcủachủnghĩabảohộ,chủnghĩaxãhội,vàchủnghĩacanthiệp.

Ví dụ, AlexanderGray viết: “Chưa từng cóngười nào khéoléođếnnhưthếtrongviệclàmchoquanđiểmcủađốithủtrởnêncóvẻngungốcđếnnhưthế.Ngaycảbâygiờ,tácphẩmphùdunhất củaôngđọc vẫn thú, vì sựhómhỉnh, sự châmbiếmsâucayvàcảsựtrangnhãmàôngdùngđểchâmchíchđốithủcủamình”[4].LewisHaneychorằng:“VănphongcủaBastiatthú vị và trong sáng” và có sức “lôi cuốn quần chúng bằngtruyềnthuyếtvàchâmbiếm”[5].EduardHeimann,mộtngườiphêphánnềnkinhtếthịtrường,môtảônglà:“Mộtcâybútcótài, nổi tiếng thế giới với câu chuyện ngụ ngôn của ông vềnhữngngườilàmnến,đãthỉnhcầubảohộnhằmchốnglạisựcạnhtranhkhônglànhmạnhcủamặttrờiđểcộngđồngcóthểtrở nên giàu có bằng cách làm giàu cho ngành của họ”[6].Charles Gide và Charles Rist chỉ ra rằng: “Nếu những ngườiủnghộbảohộhiệnđạikhôngcònnóivề‘ngậplụthànghoá’hay‘sựxâmlượccủahànghoánướcngoài’…chúngtathườngquênrằngtấtcảđềulàdonhữngcuốnsáchmỏngnhưngtuyệtvờidoBastiatviết…Khôngaicóthểchỉravớitháiđộmiệtthịhơncáimâuthuẫnnựccườicủaviệcxẻnhữngtráinúichiacắtđấtnướcnhằmtạo thuận lợichonhữngvụ traođổi,nhưngởmỗiđầulạilậpmộthàngràohảiquan”[7].VàmặcdùluậncứphảnbáctưtưởngbảohộvàtưtưởngtậpthểcủaBastiattrongthời gian đó là rất sắc bén, William Scott nhấn mạnh rằng:

“tháiđộcủaconngườitheopháitựdonàyởPháplàbìnhtĩnhvàcaoquý,vàmặcdùchỉtríchrấtmạnhôngcũngđánhgiácaocác động cơ của đối thủ. Ông tin vào ướcmuốn thúc đẩy sựthịnh vượng xãhội củahọ, nhưng ôngmuốnnói rằnghọ đãlầm lạcvà tìmcáchđưahọvàođườngngay lối thẳng,nếucóthể”[8].

Những phẩm chất này làm cho Joseph A. Schumpeter gọiBastiat là “Nhà báo viết về kinh tế nổi bật nhất cho đếnnay”[9].LudwigvonMisescangợiông là“ngườicóbútpháprấtđộcđáo,đọcônglàcảmộtniềmvui.…nhữnglờiphêpháncủa ông đối với tất cả những biện pháp bảo hộ và những xuhướngliênquanđếnnóthìvẫnchưaaivượtquađược.Nhữngngườitheochínhsáchbảohộvàcanthiệpkhôngthểphủnhậnđược.Họđànhphảilặpđilặplại:Bastiatrất‘hờihợt’”[10].

Mộtsốngườicầmbútđãbắtchướcông.ĐầuthếkỉXX,nhàkinh tếhọcủnghộ thị trường tựdongườiPháp,YvesGuyot,nóirằngcuốnsáchmỏngcủaông,EconomicPrejudices(Nhữngđịnh kiến về kinh tế), được viết theo phong cách của ClaudeFrédéricBastiat,vớimụcđích“[đặtra]chânlídướihìnhthứcđơngiản, thuận tiện,dễnhớ,nhằmphêphánnhững sai lầmbằngnhữngchứngminhmàngườinàocũngcóthểápdụng”,nhưBastiatđãlàmcáchđónửathếkỉ[11].VàchắcchắnlàtrongthếkỉXX,thànhcôngnhấtvàcóảnhhưởngnhấttrongviệcápdụng phương pháp và cách tiếp cận của Bastiat là tác phẩmEconomics inOneLesson (Kinh tế học trongmột bài học) củaHenryHazlitt,trongđótácgiảchobiết:“Tácphẩmnàycóthể,trênthựctế,đượccoilàsựhiệnđạihoá,mởrộngvàkháiquáthoá phương pháp được trình bày trong cuốn sáchmỏng củaBastiat,vớinhanđềWhatIsSeenandWhatIsNotSeen(Cáinhìnthấyvàcáikhôngnhìnthấy)”[12].

• • •

Claude Frédéric Bastiat sinh ngày 30 tháng 6 năm 1801, ởBayonne,nướcPháp,tronggiađìnhthươngnhâncótiếng[13].Mẹôngquađờikhiôngmới lênbảy,chỉhainămsaubốôngcũngquađời, lúc đóFrédéricmới vừa tròn chín tuổi.Ôngđãđượcngười cônuôinấng, bà cũng làngười tìmcách choôngvào học ở trường Cao đẳng Sorèze khi ông vừa tròn 14 tuổi.Nhưng năm 17 tuổi, ông bỏ học giữa chừng và vào làm chocôngtithươngmạicủaôngchúởBayonne.ChẳngbaolâusauôngđãđọchếtcáctácphẩmcủanhàkinhtếhọctheotrườngpháitựdocổđiểncủaPháplàJean–BaptisteSay,vànhữngtácphẩmnàyđãthayđổicuộcđờivàtưduycủaông[14].ÔngbắtđầunghiêncứukinhtếchínhtrịhọcmộtcáchnghiêmtúcvàchẳngbaolâusauđãtìmđượcrấtnhiềutácphẩmcủanhữngngườicầmbúttheotrườngpháitựdocổđiểnkhácởPhápvàởAnh.

Năm1825,ôngđượcthừahưởngmộtđiềntrangnhonhỏởMugron, do ông nội để lại, và ở đó cho đến năm 1846 thìchuyển hẳn về Paris. Trong những năm 1820, Bastiat dànhphần lớn thời gian để đọc sách báo viết về nhiều đề tài khácnhau,ngoài raôngcònchiasẻsáchvởvà tư tưởngvớingườibạn tên là Félix Coudroy. Dường như Coudroy là người cókhuynhhướngxãhộichủnghĩa,vàBastiatbắtđầuhoànthiệnkĩ năng tư duy và viết một cáchmạch lạc bằng cách đưa ranhững lập luậnmàcuối cùngđã thuyếtphụcđượcngườibạnngảsangtriếtlítựdo.

Cuối những năm 1820 và trong những năm 1830, ông bắtđầu viết những cuốn chuyên khảo và những bài tiểu luận về

nhữngchủđềkinh tếkhácnhau.Nhưngphảiđếnnăm1844,ôngmớicódanhtiếngthựcsự,đấylàkhiôngxuấtbảnmộtbàibáodàinhằmủnghộthươngmạitựdovàsauđólàmộtchuyênkhảovềCobdenvàtácphẩmLeague:TheEnglishMovementforFree Trade (tạm dịch: Liên đoàn: Phong trào ủng hộ thươngmại tựdoởAnh).Trongquá trìnhviếtnhững tácphẩmnày,BastiatbắtđầutraođổithưtừvớiRichardCobden,mộttrongnhữngnhàlãnhđạochínhcủaLiênđoànchốngLuậtngũcốc,tứclàhiệphộiđòibãibỏtấtcảcácràocảnđốivớithươngmạitựdo.Haingườiủnghộtựdokinhtếnhanhchóngtrởthànhbạnbèvàhỗtrợnhautrongsựnghiệpvìtựdo.

Thànhcôngcủanhữngtácphẩmnàyvàcảmhứngtừthànhcông của những hoạt động ủng hộ thương mại tự do củaCobdentrongviệcchấmdứtchínhsáchbảohộnôngnghiệpởAnhvàonăm1846đãdẫnđếnkếtquảlàBastiatchuyểnhẳnvềParisđểthànhlậpHiệphộithươngmạitựdoởPhápvàchorađời tờ Le Libre Échange, ủng hộ sự nghiệp của Hiệp hội[15].Bastiat làm việc nhằm tổ chức và tuyên truyền cho tự dothươngmạiliêntụctronghainăm.Banđầuôngđãlôikéođượckhánhiềungườilàmtronglĩnhvựcthươngmạivàcôngnghiệphỗ trợ cáchoạtđộngcủamình, trongđó cóđónggópnhữngbàiphátbiểu,xâydựngphápluậtchoviệcbãibỏchủnghĩabảohộcủaPhápvàviết sáchbáonhằmchuyểnhoá tư tưởngcủacôngluận.Nhưngkhôngcókếtquả.Cóquánhiềunhómlợiíchđặcbiệtđượchưởnglợitừnhữngưuđãicủachínhphủvàôngkhông thể làm cho quần chúng thường xuyên quan tâm tớinhữnghoạtđộngcủamình.DườngnhưAdamSmithđãđúngkhiphànnànvềnhữngđịnhkiếncủacôngchúngvàsứcmạnhcủacácnhómlợiích,ítnhấtlàởPháp.

SaucuộccáchmạngTháng2năm1848,Bastiatbắtđầusự

nghiệptronglĩnhvựcchínhtrị,banđầulàtrongQuốchộilậphiếnvàsauđótrongQuốchội.Saukhiđãdànhhầuhếtcáctácphẩm trước đây củamình nhằm chứngminh những sai lầmtrongnhữngluậncứcủachủnghĩabảohộ,Bastiatchuyểnsựchúýcủamìnhtớikẻthùmớicủatựdokinhtế:chủnghĩaxãhội.Ôngđãtungranhữngbàiphátbiểumạnhmẽnhằmchốnglại những chương trình về lao động xã hội, tức là nhữngchươngtrìnhbảođảmcôngănviệclàmtrêntoànquốc,nhữngđềxuấtvềtáiphânphốicủacải,vềquốchữuhoálĩnhvựccôngnghiệpvànhữngluậncứnhằmmởrộngviệckiểmsoátcủabộmáyhànhchínhquanliêuđốivớiđờisốngxãhộivàđờisốngkinh tế. Nhưng vì bệnh lao nặng làm cho giọng nói của ôngngàycàngyếuđi,ônglạiquaysanglĩnhvựcviếtláchvàđãviếtđượcnhiềubàitiểuluậnthểhiệnrõnhữngđiềuvôlítrongluậncứcủanhữngngườixãhộichủnghĩa.

Lần cuối cùngBastiat xuất hiện ởQuốchội là vào tháng 2năm 1850.Mùa xuân năm đó sức khoẻ của ông xấu đi trôngthấy,buộcôngphảitừbỏtráchnhiệmtrongQuốchộivàsốngcảmùahèởvùngnúiPyrénées,miềnNamnướcPháp.ÔngtrởvềParisvàotháng9vàđithămnhữngngườicùngủnghộsựnghiệpthươngmạitựdo,trướckhiquaItalyđểtìmthuốcđiềutrị bệnh lao. Ông qua đời ởRome vàongày 24 tháng 12 năm1850,ởtuổi49.

Di sản trí tuệ của Claude Frédéric Bastiat trong cuộc đấutranhchonềnkinhtếtựdođượcinthànhbatập.Haicuốnlàbộsưu tậpnhữngbài tiểu luậnvànhữngbàibáodídỏm,sâucayvàthấutriệtnhấtcủaôngvàđãđượcdịchsangtiếngAnhvớinhanđềEconomicSophisms[16](tạmdịch:Nhữngnguỵbiệntrong kinh tế học), và Selected Essays on Political Economy[17](tạmdịch:Những bài tiểu luận chọn lọc về kinh tế chính trị

học).Trongnhữngnămcuốiđời,Bastiatdànhmộtphầnthờigianchocông trìnhbànvề triếthọcxãhộivànhữngnguyêntắc của kinh tế học, được xuất bản dưới nhan đề EconomicHarmonies[18](tạmdịch:Hàihoàvềkinhtế).

HenryHazlittđãđúngkhinhấnmạnhrằngnhữngý tưởngquan trọng nhất trong nhiều tác phẩm của Bastiat được thểhiện trong bài tiểu luậnnhan đề “What Is Seen andWhat IsNotSeen” (Cáinhìn thấyvà cái khôngnhìn thấy),đấy là tácphẩmcuốicùngôngviếttrướckhiquađời[19].Ôngchỉrarằngảnh hưởng trong ngắn hạn của bất kì hành động hay chínhsáchnàothườngkháchẳnvớihậuquảmànógâyratrongdàihạn, và rằng, những hậu quả trong tương lai xa xôi đó, trênthựctế,cóthểtráingượcvớinhữngđiềungườitatừnghivọnghaylậpkếhoạchlúcbanđầu.

Bastiat có thểápdụngnguyên tắc của cáinhìn thấyvà cáikhôngnhìnthấyvàothuếkhoávàcôngviệccủachínhphủ.Khichínhphủđánhthuế,cáinhìnthấylànhữngcôngnhâncóviệclàmvàkếtquảcủasức laođộngcủahọ:mộtconđường,mộtcâycầuhaymộtconkênhđượcxâydựng.Cáikhôngnhìnthấylà tất cảnhững thứcó thểđược sảnxuấtnếungười takhôngthuthuếcủanhữngngười làmtrong lĩnhvực tưnhânvànếunhữngnguồn tàinguyênvà laođộng làmviệcchochínhphủđược tựdophụcvụnhu cầu củanhững côngdânkia.Bastiatgiảithíchrằngchínhphủchẳnglàmđượcgìnếukhônglấycácnguồnlựcvàlaođộngmàlĩnhvựctưđangsửdụng.

Quanđiểmthấutriệt,đơngiảnvàcựckìquantrọngđólàvũkhímangtínhlíthuyết,nhờđóBastiatcóthểchỉranhữngsailầmvàmâuthuẫntrongnhữngtưtưởngcủacảpháibảohộlẫnpháixãhội chủnghĩa.Vì vậy, trongnhữngbài tiểu luậnnhư“Phongphúvàkhanhiếm”,“Trởngạivậtvànguyênnhân”,

và“Nỗlựcvàkếtquả”,ôngchỉrarằngcácràocảnvànhữngbiệnphápcấmđoánthươngmạitựdochỉdẫntớiđóinghèomàthôi[20].Ôngnhấnmạnhrằngmỗingườitrongchúngtavừalàngườitiêudùngvừalàngườisảnxuất.

Muốntiêuthụmộtmónđồ,chúngtaphảitựlàmhoặclàmramộtmónhàngkhácmàchúngtanghĩrằngmộtngườinàođósẽtraođổivớimónhàngmàchúngtamuốn.Làngườitiêudùng, chúng tamuốn càng có nhiều hàng và giá càng rẻ thìcàng tốt. Nói cách khác, chúng ta muốn dư dật. Nhưng, làngườisảnxuất,chúngtalạimuốnmónhàngmàchúngtađưara thị trườngở trong tình trạngkhanhiếm.Trongthị trườngcạnhtranhcôngkhai,nơimàtấtcảcáccuộctraođổiđềulàtựnguyện, cách duy nhất để “tóm được” khách hàng và kiếmđượcthunhậptạođiềukiệnchomỗingườichúngta,đếnlượtmình,trởthànhngườitiêudùng, làcungcấpnhiềuhànghoáhơn,tốthơn,rẻhơnđốithủcạnhtranhcủamình.Bastiatcảnhbáorằngthaythếchophươngphápnàylàmỗingườichúngta,nhưngườisảnxuất,quaysangđềnghịchínhphủchochúngtanhữngthứthuộcquyềnsởhữucủanhữngngườihàngxómcủachúngta,tứclànhữngthứmàchúngtakhôngthểnhậnđượcthôngquatraođổihoàbình,bấtbạođộngtrênthịtrường.

Đây là đường ranh giới nổi tiếng mà Bastiat vạch ra giữacướp bóc bất hợp pháp và cướp bóc hợp pháp, cũng là trọngtâmcủatácphẩmLuậtpháp[21].Mụcđíchcủachínhphủ,ôngnói,chínhlàbảođảmquyềnsống,quyềntựdovàtàisảncủacáccánhân.Nếukhôngcósựbảođảmnhưvậythìđờisốngcủaconngườichỉcònlàcuộcsốngnguyênthuỷ,đầysợhãivàlúcnàocũngchỉlotựvệmàthôi,ngườihàngxómnàocũnglàkẻthùtiềmẩn,sẵnsàngcướpbóctấtcảnhữngthứdongườikháclàmra.Nếuchínhphủchỉlàmmộtviệclàbảovệcácquyềncủa

con người thì hoà bình sẽ thắng thế và người ta sẽ làm việcnhằm cải thiện đời sống củamình, họ sẽ liên kết với nhữngngườihàngxómtrongviệcphâncônglaođộngvàtraođổi.

Nhưng chính phủ cũng có thể quay sang chống lại nhữngngườimànócónhiệmvụbảovệtàisảnchohọ.Đâylà lúccóthể xảy ra cướp bóc hợp pháp, trong đó quyền lực của chínhphủ được nhiều cá nhân và các nhóm người sử dụng nhằmngănchặncácđốithủ,khôngchohọthamgiacạnhtranh,cảntrởcơhộikinhdoanhcủanhữngngườikhácởtrongvàngoàinước,vàdođóăncắptàisảncủadânchúng.Điềunày,Bastiatkhẳngđịnh, lànguồngốcvàcơsởcủachủnghĩabảohộ,củanhững biện pháp quản lí và thuế khoá có tính chất tái phânphốitàisản.

Nhưng hậu quả của cướp bóc hợp pháp không chỉ là hợppháphoá vềmặt chính trị hànhvi trộmcắp vàpháhoại đạođứcdoxoánhoàsựphânbiệtgiữađúngvàsai–mànhữnghậuquảnàycóthểcòncótácđộngcựckìquantrọngvànguyhiểmđối với sự ổn định và thịnh vượng trong dài hạn của xã hội.Những chính sách như thế chắc chắn sẽ làm giảm sự thịnhvượngcủaxãhội.Bastiatkhẳngđịnhrằngbảohộthươngmại,cảntrởvềmặtpháplítronglĩnhvựcđốinội,thuếkhoácótínhchấttáiphânphốicủacảicaohơnthuếsuấttốithiểucầnchoviệcbảovệmộtcáchbìnhđẳngquyềncủamỗicánhânđềulàmsuygiảmsảnxuấtvàcạnhtranhtrongxãhội.Khanhiếmthếchỗ cho phong phú. Hạn chế cạnh tranh làm cho hàng hoácungcấpchotấtcảcácthànhviêntrongxãhộigiảmđi.Ápđặthàng ràobảohộđối vớingoại thươnghayquản lí sảnxuấtởtrongnướclàmgiảmsốlượnghànghoánóichungvàlàmchochúng trởnênđắt đỏhơn. Cuối cùng,mọi người đều bị thiệthại.Vàbằngcáchđó,Bastiatđiđếnkếtluậnnổitiếngrằngnhà

nướclàcâuchuyệntuyệtvờimàởđómỗingườiđềutìmcáchsốngbằngchiphídotấtcảnhữngngườikháctrả.

Tại sao lại xảy ra cướpbóchợppháp?Bastiat tìm thấyhainguồngốc.Thứnhất,nhưchúngtađãthấy,mộtsốngườicoinólàphươngtiệntìmkiếmcủacảidễdànghơnlàlaođộngvàsản xuất. Họ sử dụng quyền lực chính trị để tái phân phốinhữngthứmàhọkhôngmuốnhoặckhôngcókhảnăngnhậnđược từnhữngngườibên cạnh thôngqua traođổi tựnguyệntrênthịtrường.Nóicáchkhác,mộttrongnhữngcơsởcủacướpbóchợppháplàtưtưởngăncắpbịhiểusai.

Nguồngốcthứhaicủacướpbóchợpphápvànguyhiểmhơnnhiều lànão trạngkiêu căng củanhữngngườinhận lãnhvaitrò thiết kế xã hội. Thông qua những giai đoạn khác nhau,Bastiat chỉ ra rằng cácnhà triếthọc trong lĩnhvựcxãhội vàchínhtrịcoinhândânnhưlàvậtchấtthụđộng,tươngtựcụcđấtsét,đợingườitanhàonặnvàtạothànhhìnhdáng,sắpxếpvàdichuyểntheothiếtkếcủagiớitinhhoatrithức.Bastiatchỉra rằnggiới tinhhoachínhtrị luôn luôncangợi lí tưởngdânchủ, theo đó “nhân dân” chọn những người sẽ nắm quyền.Nhưngngaykhiquátrìnhbầucửvừachấmdứt,nhữngngườiđược bầu vào những chức vụ cao liền giành lấy quyền lập kếhoạch,chỉđạovàkiểmsoáttấtcảcácmặtcủađờisốngkinhtếvà xã hội. Rõ ràng, nhiệm vụ của xã hội dân chủ hiện đại làđịnhkìbổnhiệmnhữngngườisẽtrởthànhnhữngkẻcaitrịđộctàicủachúngta.

Đâycóphảilàcáchsốngcủaconngườihaykhông?Cướpbócbấthợpphápvàhợpphápcóphảilàhìnhthứctổchứcxãhộiduy nhất hay không? Bastiat trả lời: Không. Trong tác phẩmHàihoàvềkinhtếôngđãcốgắnggiải thíchbảnchấtvà logiccủahệthốngcáchiệphộinhânbản,hoàbình,dựavàosảnxuất

vàbuônbán.Cácnhàsửhọctronglĩnhvựctưtưởngkinhtếvànhững người phê bình Bastiat chỉ ra rằng tác phẩm này chothấymặcdùcótàinăngsángchóitronglĩnhvựcbáochí,ôngkhôngphảilàlíthuyếtgiakinhtếnặngkí.Họchỉracáchôngsử dụnghình thức của học thuyết lao động về giá trị hoặc líthuyếtsaivềtiếtkiệm,vốnvàlãisuất[22].

Nhưngngoàinhững sai sót vàhạn chếvừanói,Hài hoà vềkinh tế vẫn là tác phẩm chứa đựng kiến thức thấu triệt. Tácphẩmnày cốgắngđưa ramột tầmnhìn rộng lớn về cácmốiquanhệnhânquảgiữaviệclàm,phâncônglaođộng,traođổitự nguyện và người dân cùng giúp nhau cải thiện điều kiệnsốngcủamình,cũngnhưtầmquantrọngcủatàisảntưnhân,tựdo cánhân, và tựdo thươngmại, cảnội thương lẫnngoạithương.Cótựdothìsẽcóhàihoàxãhội,vìmỗingườikhôngcòn coihàngxóm làkẻ thùmà làđối tác trongquá trình cảithiện liên tục điều kiện sống củamình.Khi cácmối quanhệdựatrênsựchấpthuậnvà thoảthuậngiữacácbênthìkhôngthể có cướp bóc, mà chỉ có củng cố sự thịnh vượng, vì mỗingườiđềulàmviệcđểtraođổivớinhữngngườilánggiềngcủamình và có được những vật phẩm làm cho đời sống củamỗingườivàmọingườiđềuđượccảithiện.

NhìnvàogiaiđoạnkhimàBastiattậptrungtoànbộsứclựccủamìnhchocuộctranhđấuvìtựdovàthươngmạitựdo,cóthểrútrakếtluậnrằngcuộcđờiôngđãthấtbại.Cảkhiôngcònsống cũng như sau khi ông mất, ở nước Pháp, cả tự do lẫnthươngmạitựdovẫnnằmtronggọngkìmcủachủnghĩabảohộvàchủnghĩacanthiệp,vàchưabaogiờđạtđượcmứcđộtựdokinhtếnhưVươngquốcAnhtrongsuốtnửasaucủathếkỉXIX.

NhưngcuộcđờicủaBastiatphảiđượccoilàthànhcôngrực

rỡ.Trong suốt 150nămsaukhi ôngquađời,mỗi thếhệmớinhữngngườiủnghộ tựdokinh tếđềuđượccác trước táccủaôngtruyềncảmhứng.Nhữngcâuchuyệnngụngônvànhữngbàitiểuluậnvẫntươimớinhưthểchúngmớiđượcviếttrongngàyhômqua,vìchúngnóivềbảnchấtcủasựhợptáccủaconngười và nhữngnguyhiểm của việc xâmphạm của chính trịvàotrậttựxãhộivàtrậttựcủathịtrường.

Luậtpháp

Luậtphápđãbịbópméo!Vàquyềngiámsátcủanhànướccũngbịthahoá cùng với nó! Luật pháp, tôi nói, không chỉ đi chệch khỏimục đíchđúngđắn củanó,mà cònbịngười ta sửdụngđể thựchiệnnhữngmụcđíchhoàntoànngượclại!Luậtpháptrởthànhvũkhícủalòngthamđủmọikiểu!Khôngnhữngkhôngngănchặnđượctộiác,màchínhluậtpháplạitrởthànhđiềuácmàđánglẽnóphảitrừngphạt!

Nếu thật như thế, thì đây là sự kiện hết sức nghiêm trọng, và tráchnhiệmđạođứcbuộctôiphảikêugọiđồngbàocủatôichúýđếnnó.

CuộcsốnglàquàtặngcủaChúa

Chúng ta nhận được từ Chúamộtmón quà, món quà nàychứađựngtấtcảnhữngthứkhác.Mónquànày làđờisống–đờisốngvậtchất,đờisốngtrítuệvàđờisốngđạođức.

Nhưngđờisốngkhôngthểtựduytrì.Chúatraochochúngtatráchnhiệmgiữgìn,pháttriểnvàhoànthiệnnó.Đểchúngtacóthểthựchiệnđiềunày,Chúađãcungcấpchochúngtamộttậphợpnhữngnăng lựckìdiệu.VàChúađãđặtchúngtavàogiữa những nguồn tài nguyên thiên nhiên khác nhau. Bằngnăng lực của mình, ta xử lí những nguồn tài nguyên thiênnhiênnày,biếnchúngthànhcácsảnphẩm,vàsửdụngchúng.Đâylàquátrìnhcầnthiếtđểsựsốngcóthểđitheoconđườngđãđượcvạchra.

Đờisống,nănglực,sảnxuất–nóicáchkhác,cátính,tựdo,tàisản–chínhlàconngười.Vàbấtchấpsựxảoquyệtcủacácnhàlãnhđạochínhtrịkhéoléo,bamónquàcủaChúavẫncótrước và đứng trên luật lệ do con người đặt ra. Cuộc sống,

quyềntựdovàtàisảntồntạitrênđờikhôngphảivìconngườiđã làmra luậtpháp.Ngược lại, cuộcsống,quyền tựdovà tàisảnđãcótừtrước,vàđiềuđóbuộcngườitaphảicoiluậtpháplàtốithượng.

Luậtpháplàgì?

Vậy thì luật pháp là gì? Nó là tổ chức mang tính tập thểquyềnbảovệmộtcáchhợpphápcácquyềncủacánhân.

Mỗi người chúng ta đều có quyền tựnhiên–doChúa bancho–đểbảovệ conngười,quyền tựdovà tài sản củamình.Đây là ba yêu cầu cơ bản của cuộc sống và việc gìn giữmỗiquyềnhoàntoànphụthuộcvàohaiquyềncònlại.

Năng lực củachúng takhôngphải làphầnmởrộngcủacánhânchúngtahaysao?Vàtàisảnkhôngphảilàphầnmởrộngcủanăng lực chúng tahay sao?Nếumỗingườiđều cóquyềnbảovệ, thậmchíbằngvũ lực–conngười,quyềntựdovà tàisảncủamình– thì cónghĩa làmộtnhómngười cóquyền tổchứcvàủnghộlựclượngchungnhằmbảovệnhữngquyềnnàymột cách thường xuyên và liên tục. Do đó, nguyên tắc củaquyềntậpthể–lídochosựtồntạivàtínhhợpphápcủanó–làdựatrênquyềncủacánhân.Vàlựclượngchungnhằmbảovệquyềntậpthểnàyvềmặt logickhôngcóbấtkìmụcđíchhaynhiệmvụnàokhácngoàinhiệmvụvàmụcđíchmànóhànhđộngnhưlựclượngthaythế.Nhưvậy,vìcánhânkhôngthểsửdụng vũ lực một cách hợp pháp nhằm chống lại con người,quyềntựdohaytàisảncủacánhân,thìlựclượngchung–vớicùng lí do đó– không thể được sử dụngmột cách hợp phápnhằmgiếtngười,làmmấtquyềntựdohoặctàisảncủamộtcánhânhaymộtnhómngười.

Sửdụngsaivũlựcnhưthế,trongcảhaitrườnghợp,đềutráivớitiềnđềcủachúngta.Chúngtađượcbanchovũlựclàđểbảovệcácquyềncánhâncủachínhchúngta.Aidámnóirằngvũlựcđượcbanchochúngtalàđểhuỷhoạicácquyềnnhưthếcủanhữngngườiđồngbàocủachúngta?Vìkhôngngườinàohànhđộngriêngrẽmàlạicóthểsửdụngvũlựcmộtcáchhợpphápnhằm huỷ hoại các quyền của những người khác, thì nếunguyêntắcđócũngđượcápdụngcholựclượngchung,tứclàsựkếthợpcó tổchứccác lực lượngcủatừngcánhân,cóhợplogichaykhông?

Nếuđúngnhưthế, thìkhôngcógìhiểnnhiênhơn là:Luậtpháp là tổ chức để bảo vệ một cách hợp pháp các quyền tựnhiên.Đấylàdùnglựclượngchungthaythếcholựclượngcủacá nhân. Và lực lượng chung này chỉ làm những việcmà lựclượngcủacánhâncóquyềntựnhiênvàhợpphápđểlàm:bảovệconngười,bảovệquyềntựdovàtàisản;đểgiữgìnquyềncủamỗingườivàlàmchocônglíngựtrịtrêntấtcảchúngta.

Chínhphủcôngchínhvàbềnvững

Nếuquốcgiađượcxâydựngtrêncơsởnhưthếthìtôinghĩrằngtrậttựsẽgiữthếthượngphongtrongquanhệgiữangườivới người, cả trong suy nghĩ cũng như trong hành động. Tôinghĩrằngquốcgianhưvậysẽcóchínhphủcựckìđơngiản,dễđượcchấpnhận,khôngtốnkém,nhỏgọn,khôngápbức,côngchínhvàbềnvữngnhấtmà ta có thể tưởng tượngđược–dùhìnhthứcchínhtrịcủanócónhưthếnàođinữa.

Dướimộtchínhquyềnnhưvậy,mọingườisẽhiểurằngmìnhcótấtcảcácđặcquyềncũngnhưtráchnhiệmvềcuộcsốngcủamình. Nếu người ta được tôn trọng, được tự do làm việc và

thànhquảlaođộngcủamìnhđượcbảovệ,khôngbịtấncôngmộtcáchbấtcôngthìkhôngaicóthểcóbấtcứphànnàngìvềchínhphủhết.Khithànhcông,chúngtasẽkhôngphảicảmơnnhànướcvìsựthànhcôngcủachúngta.Vàngượclại,khithấtbại,chúngtasẽkhôngcònnghĩđếnviệcđổlỗichonhànướcvìsựbấthạnhcủamình,cũngnhưngườinôngdânsẽkhôngđổlỗi cho nhà nước vìmưa đá hay sương giá. Người ta chỉ cảmnhận được nhà nước vì phúc lành vô giá của sự an toàn dochínhphủđượchìnhthànhdựatrênkháiniệmnhưthế.

Có thể nói thêm rằng do nhà nước không can thiệp vàonhữngvấnđềriêngtư,nhucầucủachúngtavàviệcthoảmãnnhữngnhu cầuđó sẽ tựdiễn ra theođúng logic. Chúng ta sẽkhôngthấynhữnggiađìnhnghèotheođuổiconđườnghọcvấntrướckhitìmđượcbánhmì.Chúngtasẽkhôngthấycácthànhphốđôngdânsốngbámvàovùngnôngthôn,cũngkhôngthấynhữngvùngnôngthônđôngdânsốngbámvàocácthànhphố.Chúngtasẽkhôngthấynhữngvụdịchchuyểnlớnvềvốn,laođộngvàdâncưdonhữngquyếtđịnhcủacơquanlậpphápgâyra.

Những vụ dịch chuyển do nhà nước tạo ra làm cho nguồnsống của chúng ta trở thành không chắc chắn và không ổnđịnh.Hơnnữa,nhữnghànhđộngnàylàmchochínhphủphảigánhthêmtráchnhiệm.

Luậtphápbịbópméohoàntoàn

Nhưngđángtiếclà,luậtphápkhôngtựgiớihạntrongnhữngchứcnăngphùhợpcủanó.Vàmộtkhiđãvượtquáchứcnăngphùhợpcủamình,thìnókhôngchỉlàmnhưvậytrongmộtsốvấnđềvụnvặtvàcòngâytranhcãi.Luậtphápđixahơnthế,nó

đã hành động trái ngược hẳn với mục đích của chínhmình.Luật pháp đượcngười ta sử dụngnhằm tiêu diệt nhữngmụctiêu của chính nó:Nó được người ta sử dụng nhằm tiêu diệtcônglímàđánglẽnóphảigiữgìn,nóđượcsửdụngnhằmhạnchế và tiêu diệt các quyền mà mục đích của nó là phải tôntrọng.Luậtphápđặtcáclựclượngtậpthểvàotaynhữngkẻvôđạođức,nhữngkẻmuốnbóclộtconngười,bóclộtquyềntựdovàtàisảncủangườikhácmàkhôngphảichịubấtcứrủironào.Nóbiếncướpbócthànhquyềnnhằmbảovệnạncướpbóc.Vàbiếnviệcbảovệhợpphápthànhtộiác,nhằmtrừngphạtquyềnbảovệhợppháp.

Việcbópméoluậtphápđượcthựchiệnnhưthếnào?Vàkếtquảsẽrasao?

Luật pháp bị bópméo vì hai nguyênnhânhoàn toàn khácnhau:thamlammộtcáchngungốcvàlòngtừbisai lầm.Xinnóivềcáithứnhất.

Khuynhhướngsailầmcủanhânloại

Tựbảotồnvàtựpháttriểnlàkhátvọngchungcủatấtcảmọingười.Vànếunhưmọingườiđềuđượcsửdụngkhônghạnchếnănglựccủamìnhvàtựdođịnhđoạtthànhquảlaođộngcủamìnhthìtiếnbộxãhộisẽdiễnraliêntục,khôngbịgiánđoạnvàkhôngbaogiờngừng.

Nhưng cómột khuynh hướng khác cũng là khuynh hướngchung của mọi người. Khi có điều kiện thì bao giờ họ cũngmuốnđượcsốngvàphátđạtmàngườikhácphải trảgiá.Đâykhông phải làmột lời buộc tội thiếu căn cứ. Nó cũng khôngphảilàdotâmhồntămtốivàthiếukhoandungnóira.Những

cuốnlịchsửvề loàingười làvậtchứngchosựthậtđó:nhữngcuộc chiến tranh liênmiên, di dân hàng loạt, ngược đãi tôngiáo, chế độ nô lệ ở khắp mọi nơi, gian lận thương mại vànhữngcơsởđộcquyền.Nhữnghammuốnchếtngườinàybắtnguồntừngaytrongbảnchấtcủaconngười–trongbảnnăngnguyênthuỷ,phổquátvàkhôngcưỡnglạiđược,tứclàcáibảnnăngthúcđẩyngườitathoảmãndụcvọngcủamìnhvớiítđauđớnnhất.

Tàisảnvàcướpbóc

Ngườitachỉcóthểsốngvàđápứngnhucầucủamìnhbằngcáchlaođộngkhôngngừng,bằngcáchkhôngngừngápdụngnhững năng lực của mình vào các nguồn tài nguyên thiênnhiên.Đâychínhlànguồngốccủatàisản.

Nhưngcòncósựthậtlàngườitacóthểsốngvàđápứngnhucầu củamình bằng cách tước đoạt và tiêu thụ sản phẩm laođộngcủangườikhác.Đâylànguồngốccủacướpbóc.

Bâygiờ,vìconngườitựnhiênlàcóxuhướngtrốntránhđauđớn–vàvìlaođộngchínhlàđauđớn–chonênngườitatìmcáchcướpbóckhicướpbócnhẹnhànghơnlàlaođộng.Lịchsửcho thấyđiềunàykhá rõ.Và trongnhữngđiềukiệnnhư thế,tôngiáocũngnhưđạođứcđềukhôngthểchặnđứngđượcnó.

Vậy,khinàothìcướpbócchấmdứt?Cướpbócchấmdứtkhinóđauđớnhơnvànguyhiểmhơnlàlaođộng.

Trongtrườnghợpnhưthế,rõrànglàmụcđíchđúngđắncủaluậtpháp làsửdụngsứcmạnhcủa lực lượngtậpthểđểngănchặnxuhướngsailầmchếtngườilàcướpchứkhônglàm.Tấtcảcácbiệnphápcủaluậtpháplàphảibảovệtàisảnvàtrừng

phạtcướpbóc.

Nhưng,nói chung,pháp luậtđượcmộtngườihaymộtgiaicấp làm ra. Và vì luật pháp không thể hoạt động nếu khôngđượclựclượngthốngtrịchophépvàủnghộ,chonênlựclượngnàyphảiđượcgiaovàotaynhữngngườilàmraluật.

Sự kiệnnày, cùng với xuhướng sai lầm chết người vốn cósẵntrongtimcủamỗingườilàthoảmãnnhucầucủamìnhvớiítnỗlựcnhấtcóthểlànguyênnhândẫnđếnviệcbópméoluậtpháp diễn ra hầu như ở khắp nơi. Vì vậy, dễ hiểu vì sao luậtpháp,đánglẽphảingănchặnbấtcôngthìlạitrởthànhvũkhíbấtkhảchiếnbạicủabấtcông.Dễhiểuvìsaoluậtpháplạiđượcchínhcácnhàlậpphápsửdụngnhằmthủtiêu–ởmứcđộkhácnhau,trongsốnhữngngườidânnằmdướiquyềncaitrịcủahọ–sựtựchủcủacánhânbằngchếđộnôlệ,quyềntựdocủacánhânbằngbộmáyápbứcvà tài sảncánhânbằngcáchcướpbóc.Ngườitalàmnhưthếlàvìlợiíchcủanhữngngườilàmraluậtvàtươngxứngvớiquyềnlựcmàngườiđónắmgiữ.

Nhữngnạnnhâncủacướpbóchợppháp

Ngườidânđươngnhiênlàsẽđứnglênchốnglạibấtcôngmàhọ là nạn nhân. Vì vậy, khi cướp bóc được luật pháp tổ chứcnhằmphụcvụlợiíchcủanhữngngườilàmraluậtthìtấtcảcácgiaicấpbịcướpbócđềutìmnhữngbiệnpháp–hoàbìnhhaycáchmạng–đểcó thể thamgiavàoquátrìnhbanhành luậtpháp.Tuỳvàomứcđộgiácngộ,trongkhitìmcáchtranhgiànhquyềnlựcchínhtrị,cácgiaicấpbịcướpbóccóthểđềxuấtmộttrong hai mục đích hoàn toàn khác nhau: Họ có thể muốnchấmdứtnạncướpbóchợppháphoặcmuốnthamgiavàoquátrìnhnày.

Nếutuyệtđạiđasốcácnạnnhâncủanạncướpbóchợppháp–trongkhigiànhgiậtquyềnbanhànhluậtpháp–lạiủnghộmụcđíchthứhaithìđấylàđạihoạchoquốcgia!

Khichuyệnđóchưaxảyra,thiểusốtìmcáchcướpbóchợpphápđa số, khi quyền thamgia vàoviệcbanhành luậtphápnằmtrongtayvàingườithìđâylàhiệntượngphổbiến.Nhưngsauđó, thamgiavàoviệcbanhành luậtpháptrở thànhcôngviệccủatấtcảmọingười.Vàngườitatìmcáchcânbằngnhữnglợi íchxungđộtbằngcáchlàmchonạncướpbóctrởnênphổquát. Không những không đào tận gốc trốc tận rễ bất côngtrongxãhội,màhọcònlàmchobấtcôngtrởthànhhiệntượngphổbiến.

Ngaysaukhicácgiaicấpbịcướpbócgiànhđượcquyềnlựcchínhtrị,họ liềnthiết lậphệ thốngđànápcácgiaicấpkhác.Họkhôngxoábỏnạncướpbóchợppháp(Mụctiêunàysẽđòihỏimứcđộgiácngộcaohơnmứcđộmàhọđangcó).Khôngnhữngthế,họcòn“thiđua”vớinhữngngườitiềnnhiệmđộcáccủamìnhbằngcáchthamgiavàovụcướpbóchợpphápnày,thậmchíngaycảkhinótráingượcvớilợiíchcủachínhhọ.

Trướckhivươngquốccủacônglíxuấthiện,dườngnhưmỗingườiđềubịbáothùmộtcáchtànnhẫn–mộtsố,vìsựđộcáccủahọ,cònsốkhácthìvìsựthiếuhiểubiếtcủahọ.

Kếtquảcủacướpbóchợppháp

Khônggìcó thể làmxãhội thayđổi lớnhơnvàđưavàoxãhộicáiáclớnhơnlàbiếnluậtphápthànhcôngcụcướpbóc.

Việcxuyên tạc luậtphápnhư thế sẽgây ranhữnghậuquảnhư thế nào? Phải viết mấy tập sách mới mô tả hết. Vì vậy

chúngtaphảihàilòngvớiviệcchỉranhữnghậuquảấntượngnhất.

Trước hết, nó làm cho người ta không còn phân biệt đượccônglívàbấtcông.

Nếu luật pháp không được tôn trọng, ở mộtmức độ nhấtđịnhnàođó, thìxãhộikhông thể tồn tạiđược.Biệnphápantoànnhấtlàmchongườitatôntrọngluậtpháplàlàmcholuậtphápđángđượctôntrọng.Khiluậtphápvàđạođứcmâuthuẫnvớinhauthìngườicôngdânđứngtrướclựachọnkhắcnghiệt:đánhmất ý thức về đạo đứchoặc không tôn trọng luật phápnữa.Haicáixấunàyđềugâyrahậuquảnhưnhauvàngườitasẽkhólựachọn.

Bảnchấtcủaluậtpháplàduytrìcônglí.Trongtâmtrícủađasốngười,luậtphápvàcônglílàmộtvàchẳngkhácgìnhau.Tấtcảchúngtađềucóthiênhướngtinrằngcáigìhợpphápthìcũnglàchínhđáng.Niềmtinnàyphổbiếnđếnnỗinhiềungườicóquanniệmsailầmchorằngsựkiệnnàođólà“chínhđáng”vìluậtphápquyđịnhnhưthế.Vìvậy,muốnlàmchocướpbóctrởthànhchínhđángvà thiêng liêngthìchỉcầnbanhànhvàphêchuẩnluật lệ làđược.Chếđộnôlệ,nhữngbiệnpháphạnchếvàcơsởđộcquyềnđượckhôngchỉnhữngngườihưởnglợimàcảnhữngngườibịchúnglàmchođaukhổủnghộ.

Sốphậncủanhữngngườikhôngtuânphục

Nếubạncảmthấynghingờtínhđạođứccủacácthiếtchếđóthìngườitasẽtuyênbốnhưđinhđóngcộtrằng:“Bạnlàmộtnhàcải cách,mộtngườikhông tưởng,một lí thuyếtgia,mộtngười có tư tưởng lật đổnguyhiểm;bạn có thể làm lung lay

nềntảngcủaxãhội”.Nếubạngiảngdạyđạođứchaychínhtrịhọcthìsẽcónhữngtổchứccủanhànướckiếnnghịvớichínhphủ tư tưởngđại loạinhưsau:“Khôngnên tiếp tụcdạymônkhoahọcđóchỉtừquanđiểmcủathươngmạitựdo(củaquyềntựdo,củaquyềnsởhữuvàcủacông lí)nhưtừ trướcđếnnaynữa.ChỉđượcgiảngdạymônkhoahọcnàytheoquanđiểmcủacácsựkiệnvàphápluậtđiềutiếtngànhcôngnghiệpPháp(sựkiệnvàluậtphápmâuthuẫnvớiquyềntựdo,quyềnsởhữu,vàcônglí).Nghĩalàcácchứcdanhgiảngdạydonhànướctàitrợ,các vị giáo sư phải hết sức kiềm chế, không được gây nguyhiểm, dù là nhỏ nhất, cho sự tôn trọng luật pháp hiệnhành”[23].

Dođó,nếucóluậtcôngnhậnchếđộnôlệhayđộcquyền,ápbứchaycướpbóc,dùhìnhthứccónhưthếnào,thìcũngkhôngđược nhắc tới. Vì làm sao có thể nhắc tới nómà không làmgiảmtháiđộtôntrọngcủangười tađốivớinó?Hơnthếnữa,đạođứcvàkinhtếchínhtrịhọcphảiđượcdạytheoquanđiểmcủabộluậtnày,vớigiảthiếtchorằngnóphảilàcôngchínhchỉđơngiảnvìnólàluật.

Ảnhhưởngkháccủaviệcxuyêntạcluậtphápđầykịchtínhnàylànógánchocácđammêvàxungđộtchínhtrịvàchínhtrịnóichungýnghĩađãbịthổiphồng.

Tôicóthểchứngminhnhậnđịnhnàybằnghàngngàncách.Nhưng,bằngcáchminhhoạ,tôisẽtựgiớihạnvàochủđềmàthờigiangầnđâyđãchiếmtâmtrícủatấtcảmọingười:phổthôngđầuphiếu.

Aiphánxét?

CáctínđồcủatrườngpháitưtưởngcủaRousseau–nhữngngườitựcoimìnhlàrấttiếnbộ,nhưngtôicoihọlàlạchậutớihaimươithếkỉ–sẽkhôngđồngývớitôivềvấnđềnày.Nhưngphổthôngđầuphiếu–vớiýnghĩachặtchẽnhấtcủatừnày–khôngphảilàmộttrongnhữngtínđiềuthiêngliêngmàkiểmtrahaynghingờnóđãlàtộiácrồi.Trênthựctế,cóthểđưaranhữngýkiếnphảnđốinghiêmtúcđốivớiquyềnphổthôngđầuphiếu.

Trướchết,từ“phổthông”chegiấumộtsailầmhiểnnhiên.Vídụ,ởPhápcó36triệungười.Dođó,đểthựchiệnquyềnphổthôngđầuphiếuthìphảicó36triệucửtri.Nhưnghệthốngmởrộngnhấtcũngchỉchophép9triệungườiđibầucửmàthôi.Cứ bốn người thì có ba người bị loại. Và hơn thế nữa, họ bịngườithứtưloạira.Ngườithứtưnàydùngnguyêntắckhôngđủ năng lực làm lí do loại bỏ, không cho những người khácthamgiabầucử.

Lúc đó, phổ thông đầu phiếu có nghĩa là phổ thông đầuphiếuchonhữngngườicónănglực.Nhưngvẫncòncâuhỏisauđây:Ailàngườicónănglực?Chỉcótrẻvịthànhniên,phụnữ,ngườiđiênvànhữngngườiphạmcáctộiáclớnnàođómớibịcoilànhữngngườikhôngcónănglực?

Lídolàmchobầucửtrởthànhhạnchế

Xemxétkĩhơnđề tàinàychochúngta thấyđộngcơdùnggiảđịnhvềkhôngđủnănglực làmcơsởchoquyềnbỏphiếu.Độngcơ là cử trihayngườiđibầucửkhông thựchiệnquyềnnàychobảnthânmình,màchotấtcảmọingười.

Vềmặt này, các hệ thống bầu cửmở rộng nhất và các hệ

thốngbầucửhạnchếchẳngkhácgìnhau.Chúngchỉkhácnhauởchỗcáigìđượccoilàbấtlực.Khôngcósựkhácbiệtvềnguyêntắc,chỉcókhácbiệtvềmứcđộ.

NếunhưcácđảngviêncộnghoàtheotrườngpháitưtưởngHi Lạp và LaMã ngày nay đòi hỏi – người ta có quyền phổthôngđầuphiếungaytừkhichàođời–thìkhôngchophụnữvàtrẻemthamgiabầucửlàbấtcông.Tạisaolạikhôngcho?Bởivìhọbịcoilàkhôngđủnănglực.Vàtạisaokhôngđủnănglựclạilàlídođểkhôngchongườitabỏphiếu?Bởikhôngchỉcửtriđibầucửphảigánhchịuhậuquảcủaláphiếucủamình,vìmỗi lá phiếu động chạm và ảnh hưởng đến tất cảmọi ngườitrongtoànbộcộngđồng,bởicácthànhviêntrongcộngđồngcóquyềnyêucầumộtsốbiệnphápbảovệ trướcnhữnghànhđộngmàphúclợivàsựtồntạicủahọphụthuộcvào.

Câutrảlờilàgiớihạnluật

Tôibiếtcóthểtrảlờinhưthếnào,biếtnhữnglờiphảnbáccóthểđượcđưara.Nhưngđâykhôngphảilàchỗtranhcãivềvấnđềnhư thế.Tôimuốnchỉđơngiảnnhậnxétởđây rằngcuộctranhcãivềphổthôngđầuphiếu(cũngnhưvềhầuhếtcácvấnđềchínhtrịkhác)tứclàcuộctranhcãiđangkhuấyđộng,kíchthíchvàlậtđổcácquốcgia,sẽmấtđigầnnhưtấtcảtầmquantrọngcủanónếuluậtphápluônlàcáimànóphảilà.

Trênthựctế,nếuluậtphápchỉlàđểbảovệtấtcảmọingười,tấtcảcácquyềntựdovàtấtcảtàisản;nếuluậtphápchỉlàsựkếthợpcótổchứccủaquyềntựvệcủacánhân;nếuluậtpháplàsựcảntrở,ngănchặn,trừngphạttấtcảnhữngsựápbứcvàcướpbóc–thìchúngta,nhữngngườicôngdâncócòntranhluậnnhiềuvềquymôcủaquyềnbầucửnữakhông?

Tronghoàncảnhnhưthế,chảlẽquymôcủaquyềnbầucửsẽgâynguyhiểmcholợiíchtốithượng,chonềnhoàbìnhxãhộihaysao?Chảlẽnhữnggiaicấpkhôngcóquyềnbầucửsẽkhôngchịuchờđợitronghoàbìnhquyềnđượcbầucửcủamìnhhaysao?Chảlẽnhữngngườicóquyềnbỏphiếusẽbảovệđặcquyềncủahọmộtcáchquyếtliệthaysao?

Nếuluậtphápchỉlàmnhữngchứcnăngphùhợpcủanóthìmọingườisẽquantâmtới luậtphápnhưnhau.Chả lẽkhôngphảirõrànglà,trongnhữnghoàncảnhnhưthế,nhữngngườiđã bỏ phiếu có thể gây phiền hà cho những người không bỏphiếuư?

Tưtưởngcựckìsailầmcủacướpbóchợppháp

Nhưngmặtkhác,xinhãytưởngtượng lànguyêntắccựckìsailầmsauđâyđãđượcápdụng:Lấycớlàtổchức,chỉnhđốn,bảovệhoặckhuyếnkhích,luậtpháplấytàisảncủangườinàyvà đem cho người khác; luật pháp lấy của cải của tất cảmọingười và đem chomột số ít người – nông dân, các nhà sảnxuất,cácchủtàu,cácnghệsĩ,haydiễnviênthìcũngthế.Trongnhữnghoàncảnhnhư thế, chắc chắn làgiai cấpnào cũng sẽmuốnnắmđượcluậtphápvàlàmthếlàhợplí.

Nhữnggiaicấpbịloạirasẽđòiquyềnbầucửvớitháiđộgiậndữ–vàsẽlậtđổxãhộinếukhôngnhậnđượcquyềnđó.Lúcđó,ngaycảnhữngngườiănmàyvànhữngkẻlangthangcũngsẽchứngminh cho bạn biết rằng họ cũng có quyền bầu cửmàkhôngaicóthểphủnhậnđược.Họsẽnóivớibạn:

“Chúng tôi không thể mua rượu, thuốc lá hay muối màkhôngphảiđóngthuế.Vàluậtpháplạichophéplấymộtphần

thuếmàchúngtôiđóngđểcấpchonhữngngườigiàucóhơnchúngtôi–dướidạngđặcquyềnđặclợihaytrợcấp.Cònmộtsốngườikhácthìsửdụngluậtphápnhằmnânggiábánhmì,thịt,sắthoặcvảivóc.Nhưvậy,vìtấtcảnhữngngườikhácđềusửdụngluậtphápvìlợiíchriêngcủamình,chonênchúngtôicũngmuốnsửdụng luậtphápvì lợi íchcủachúngtôi.Chúngtôiyêucầu luậtphápquyềnđược cứu trợ,nghĩa làcướpbócvìngườinghèo.Muốncóđượcquyềnnày,chúngtôicũngphảitrởthànhcửtrivàtrởthànhcácnhàlậpphápđểcóthểtổchứcHộiĂnMàyrộngkhắpchogiaicấpcủachúngtôi,nhưcácvịđãtổchứcHộiBảoVệ rộngkhắpchogiai cấpcủaquývị.Xinđừngnóivớichúngtôi,nhữngkẻănmày,rằngcácvịsẽhànhđộngvì chúng tôi rồi sau đó làm như ôngMimerel đề xuất – chochúngtôi600.000francđểchúngtôikhôngquậyphánữa–cókhácgìnémchochúngtôicụcxương.Chúngtôicónhữngyêusách khác. Dù saomặc lòng, chúng tôimongmuốn tựmìnhthươnglượngcũngnhưcácgiaicấpkháctựthươnglượngchohọvậy!”

Trảlờisaođây!

Luậtphápbịbópméogâyraxungđột

Khingườitacònthừanhậnrằngcóthểláiluậtpháprakhỏimụcđíchthựcsựcủanó–nghĩalàcóthểviphạmchứkhôngbảovệquyềnsởhữu–thìlúcđótấtcảmọingườiđềusẽmuốnthamgiavàoviệcbanhànhluậtpháp,đểbảovệmìnhkhỏinạncướpbóchoặcsửdụngluậtđểcướpbóc.Nhữngcâuhỏimangtínhchínhtrịbaogiờcũngcóthểgâytổnhạilạigiữthếthượngphongvàbaotrùmlêntấtcả.SẽcóđấutranhởtrướccửaLâuđài Lập pháp, và cuộc đấu tranh ở bên trong cũng sẽ không

kémphầnquyếtliệt.Chẳngcầnphảinghiêncứunhữngsựkiệnđượctiết lộtrongcơquanlậpphápcủaPhápvàAnhmớibiếtđượcchuyệnnày;chỉcầnhiểuđượcvấnđềlàđãbiếtcâutrảlờirồi.

Cócầnphảiđưa rabằngchứngchứngminhrằngsựxuyêntạcmộtcáchtrắngtrợnluậtphápnhưthếlànguồngốckhôngbaogiờdứtcủathùhậnvàbấthoà;vàcóthểđưaxãhộiđếnchỗdiệtvong?NếucầnbằngchứngnhưthếthìhãynhìnvàoHoaKì[năm1850].Khôngcónướcnàotrênthếgiớimàluậtpháplạiđượcgiữtronglĩnhvựcthíchhợpđếnnhưthế:bảovệquyềntựdovàtàisảncủamỗingười.Kếtquảlàdườngnhưkhôngcónướcnào trên thếgiớimàtrật tựxãhộidựavào lạiđượcxâydựng trênnền tảngvữngchắcđếnnhư thế.NhưngngaycảởHoaKìvẫncóhaivấnđề–chỉcóhai thôi– luônđedoạhoàbìnhtrongxãhội.

Chếđộnôlệvàthuếquanlàcướpbóc

Haivấnđềnàylàgì?Đấylàchếđộnôlệvàthuếquan.Đâylàhaivấnđềduynhấtmà luậtpháp– tráivới tinh thầnchungcủanướccộnghoàHoaKì–đóngvaitròcủamộtkẻcướpbóc.

Chếđộnôlệlàviphạm–đượcphápluậtchophép–quyềntự do. Thuế quanmang tính bảo hộ là vi phạm– được phápluậtchophép–quyềnsởhữutàisản.

Sựkiệnđángchúýnhất là tộiphạmképhợpphápnày– disảnđángbuồntừCựuThếgiới–làvấnđềduynhấtcóthể–vàcó lẽ sẽ– dẫn Liênminh đến sụp đổ. Thật không thể tưởngtượngnổingaytạitrungtâmcủamộtxãhộilạicósựkiệnđángkinhngạchơnsựkiệnnày:Luậtpháptrởthànhcôngcụcủabất

công.VànếusựkiệnnàytạoranhữnghậuquảkhủngkhiếpchoHoaKì–nơimàmụcđíchphùhợpcủaluậtphápchỉbịbópméotrongcáctrườnghợpcụthểlàchếđộnôlệvàthuếquan–thìhậuquảđốivớichâuÂu,nơibópméo luậtphápđãtrởthànhnguyêntắc,trởthànhhệthống,sẽnhưthếnào?

Haihìnhthứccướpbóc

De Montalembert [chính khách và nhà văn] sử dụng tưtưởngtronglờituyênbốnổitiếngcủaCarlier,đãnói:“Chúngtaphảichiếnđấuchốnglạichủnghĩaxãhội”.ÔngtahiểuchủnghĩaxãhộitheođịnhnghĩadoCharlesDupinđưara,nghĩalà:“Chúngtaphảichiếnđấuchốnglạinạncướpbóc”.

Ông tanóivềnạncướpbócnào?Vìởđâycóhaihình thứccướpbóc;hợpphápvàbấthợppháp.

Tôikhôngnghĩrằngcóthểgọicướpbócbấthợppháp,nhưăncắphay lừabịp– tức lànhữnghiện tượngbị luậthìnhsựđịnhnghĩa,xemxétvàtrừngphạt–làchủnghĩaxãhộiđược.Đâykhôngphảilàhìnhthứccướpbóccóthểđedoạmộtcáchcóhệ thốngnhữngnền tảngcănbảncủaxãhội.Dù saomặclòng,cuộcchiếnchốnglạihìnhthứccướpbócnàykhôngchờđợimệnhlệnhcủamấyquýôngnóitrên.TừrấtlâutrướccuộcCáchmạngthángHainăm1848–rấtlâutrướckhichủnghĩaxãhộixuấthiện–nướcPhápđãcócảnhsát,quantoà,nhàtùvàmáychémvớimụcđíchlàđấutranhchốnglạinạncướpbócbấthợppháp.Chínhluậtphápđangtiếnhànhcuộcchiếntranhnày,ýkiếnvàmongướccủatôicũnglànướcPhápphảicótháiđộnhưthếđốivớinạncướpbóc.

Luậtphápbảovệnạncướpbóc

Nhưngluậtphápkhôngphải lúcnàocũnglàmđiềuđó.Đôikhi luật pháp bảo vệ và tham gia cướp bóc. Nghĩa là nhữngngườithuđượclợikhôngcảmthấyxấuhổ,bấtchấpnguyhiểmvàkhông chần chừ,mànếukhácđi thì có thể ảnhhưởng tớihànhđộngcủahọ.Đôikhi luậtphápđưa tất cảbộmáyquantoà, cảnh sát, nhà tùnhằmphục vụ chobọn cướpbóc và coinạnnhân–khianhtabảovệmình–làkẻtộiphạm.Tómlại,đây là cướp bóc hợp pháp, và không nghi ngờ gì rằng deMontalembertnóivềhìnhthứccướpbócnày.

Nạn cướp bóc hợp pháp như thế có thể chỉ là vết nhơ duynhấttrongnhữngbiệnpháplậpphápcủanhândân.Nếuđúngnhưthếthìtốtnhấtnênxoábỏnóvớiítngôntừvàtốcáonhất–mặckệnhữnglờiphảnđốiomsòmcủanhữngnhómlợiích.

Làmsaoxácđịnhđượccướpbóchợppháp

Nhưng,làmsaoxácđịnhđượccướpbóchợppháp?Quáđơngiản.Chỉcầnxemluậtphápcólấynhữngcáithuộcvềmộtsốngườinàođóvàđemchonhữngngườimàchúngkhôngthuộcvề.Chỉcầnxemluậtphápcólàmlợichocôngdânnàymàcôngdânkhácphảitrảgiábằngcáchlàmcáiđiềumàtựngườicôngdânkiakhôngthểlàmmàkhôngphạmtội.

Lúcđóchỉcầnhuỷbỏđạoluậtnàyngaylậptức,vìnókhôngchỉlàcáiácmànócònlànguồngốcmàumỡchonhữngcáiáctiếp theovìnó sinh rađànáp.Nếuđạo luậtnhư thế– chỉ làtrườnghợpriênglẻ–màkhôngbịxoábỏngaylậptức,thìnósẽlanra,sẽnhânlênvàsẽpháttriểnthànhhệthống.

Người được hưởng lợi từ bộ luật này sẽ tiếp tục phàn nàn

trongkhibảovệnhữngquyềnmàanhtavừanhậnđược.Ngườiđósẽtuyênbốrằngnhànướccótráchnhiệmbảovệvàkhuyếnkhích ngành nghề của anh ta; thủ tục này làm giàu cho nhànướcvìngànhnghềđượcbảovệcókhảnăngchinhiềuhơnvàtrảchonhữngngườicôngnhânnghèokhómứclươngcaohơn.

Đừngnghenhữnglờinguỵbiệnnhưthếcủanhữngnhómlợiích.Chấpnhậnnhữngluậncứnhưthếlàbiếncướpbócthànhhệthống.Trênthựctế,điềuđóđãxảyrarồi.Ảotưởnghiệnnaylàcóthểlàmchomỗingườiđềugiàulêntrongkhingườikhácphảitrảgiá,làbiếncướpbócthànhphổbiếnmàlạigiảvờnhưđangtiếnhànhtổchứcnó.

Cướpbóchợpphápcónhiềutêngọi

Cóthểcướpbóchợpphápbằngrấtnhiềucách.Dođóchúngta có vô số kế hoạch tổ chức việc cướp bóc: thuế quan, chủnghĩabảohộ,tiềntrợcấp,thưởng,thuếluỹtiến,trườngcônglập,bảođảmcôngănviệclàm,lợitứcđượcbảođảm,lươngtốithiểu, quyền được nhận cứu trợ, quyền có phương tiện laođộng,vaykhôngtrảlãiv.v.vàv.v.Tấtcảnhữngkếhoạchnàygộplại–vớimụctiêuchunglàcướpbóchợppháp–chínhlàchủnghĩaxãhội.

Bâygiờ,vìtheođịnhnghĩanàythìchủnghĩaxãhộilàmộtloạt giáo điều, làm sao tấn công được chủ nghĩa xã hội nếukhôngdùngchiếntranhcủacácgiáođiều?Nếubạnchorằnglíthuyếtxãhộichủnghĩalàsai,vôlívàđộcácthìxinhãybácbỏnó.Càngsai, càngvô lí, càngđộcác thìcàngdễbácbỏ.Trênhết, nếu bạnmuốn trở nênmạnhmẽ, xin hãy bắt đầu bằngcáchđàotậngốctrốctậnrễngaycảnhữngmảnhnhỏnhấtcủachủnghĩaxãhội có thể lọtvàoquá trìnhxâydựng luậtpháp

củabạn.Đấykhôngphảilànhiệmvụnhẹnhàng.

Chủnghĩaxãhộilàcướpbóchợppháp

DeMontalembertbịcáobuộclàmuốntấncôngchủnghĩaxãhộibằnglựclượngbạotàn.Cầnphảimiễnchoônglờicáobuộcnhưthếvìôngđãnóimộtcáchđơngiản:“Cuộcchiếnđấumàchúngtaphảitiếnhànhchốngchủnghĩaxãhộiphảiphùhợpvớiluậtpháp,danhdựvàcônglí”.

NhưngtạisaoDeMontalembertkhôngnhậnthấyrằngôngđã đưamình vào vòng trònma thuật? Sử dụng luật pháp đểchống chủnghĩaxãhộiư?Nhưng chính chủnghĩaxãhội lạidựa trên luậtpháp.Nhữngngườixãhội chủnghĩamuốnđưavàothựctiễncướpbóchợppháp chứkhôngphảicướpbócbấthợppháp.Nhữngngườixãhộichủnghĩa,tươngtựtấtcảnhữngngườiưa thíchđộcquyềnkhác,đềumuốnbiến luậtpháp trởthànhvũkhícủahọ.Mộtkhi luậtphápđãnằmtrongtaychủnghĩaxãhộirồithìlàmsaocóthểsửdụngluậtphápđểchốnglạichủnghĩaxãhội?Vìkhicướpbócđãđượcluậtpháptiếptaythìnókhôngcònsợ toàán,khôngcònsợcảnhsátvànhà tùnữa.Chẳngnhữngthế,nócònkêugọicảnhsát,toàán,nhàtùgiúpsứcnữa.

Muốnngănchặnđiềuđó,bạnsẽngănchặn,khôngchopháixãhộichủnghĩathamgiavàoviệc lậpphápư?BạnsẽkhôngchonhữngngườixãhộichủnghĩabướcchânvàoToànhàQuốchộiư?Tôixinnóitrước,khicướpbócbấthợpphápcòntiếptụclàcôngviệcchínhcủalậpphápthìbạnsẽkhôngthànhcông.Làmkhácđilàphilogic,thậmchíphilí.

Lựachọntrướcmắtchúngta

Cầnphảigiảiquyếtmộtlầnvàvĩnhviễnvấnđềcướpbóchợppháp,vàtrướcmắtchúngtachỉcó3cách:

1. Ítngườicướpbócnhiềungười.2. Mọingườicướpbóclẫnnhau.3. Khôngaicướpbócai.

Chúngtaphảilựachọngiữacướpbóccógiớihạn,cướpbóctrởthànhphổbiếnvàkhôngcòncướpbóc.Luậtphápchỉcóthểtheomộttrongbacáchđó.

Cướpbóccógiớihạn:Hệthốngnàygiữthếthượngphongkhiquyềnbầucửbịhạnchế.Ngườitasẽquaytrởlạihệthốngnàynhằmngănchặnchủnghĩaxãhội.

Cướpbóc trở thànhphổbiến:Từkhiápdụngphổ thôngđầuphiếu,tấtcảchúngtađềubịhệthốngnàyđedoạ.Đasốđượcquyền bỏ phiếu đã quyết định ban hành luật pháp trên cùngnguyên tắc cướp bóc hợp pháp đó, tức là sử dụng chính cáinguyêntắcmànhữngngườitiềnnhiệmcủahọđãápdụngkhiquyềnbầucửcònhạnchế.

Khôngcòncướpbóchợppháp:Đâylànguyêntắccủacônglí,hoàbình,trậttự,ổnđịnh,hàihoàvàhợplogic.Tôisẽtiếptụctuyên cáo nguyên tắc này, bằng sức lực của hai lá phổi củamình(dùrấtyếu!),chođếntậnlúcchết[24].

Chứcnăngđúngđắncủaluậtpháp

Nhưng, với tất cả lòng chân thành, người ta đòi hỏi ở luậtphápnếukhôngphải làkhôngcòncướpbóc?Có thểsửdụngluậtphápmộtcáchhữulí–đòihỏiphảicóbạolực–đểlàmgì

khác ngoài việc bảo vệ quyền củamỗi người? Tôi cam đoanrằngngườinàovượtrakhỏimụcđíchnàyđềusẽbópméoluậtphápvàhậuquảlàhướngquyềnlựcchốnglạiquyền.Đâylàsựbópméophilogicnhấtvàkinhkhủngnhấtcóthểtưởngtượngđược,cầnphảithừanhậnrằnggiảiphápđúngđắn–tronglĩnhvựcquanhệxãhội–nằmtrongmấytừđơngiảnsauđây:Luậtpháplàcônglícótổchức.

Vìvậy,cầnphảinói:Khicônglíđượctổchứcbởiluậtpháp–nghĩa là bởi sứcmạnh– thì nó loại bỏ ý tưởng sử dụng luật(sứcmạnh)đểtổchứcbấtkìhoạtđộngnàocủaconngười,dùđấy có là lao động, sản xuất nông nghiệp, thươngmại, côngnghiệp,giáodục,nghệthuậthaytôngiáothìcũngthế.Dùngluậtphápđểtổchứcbấtkìhoạtđộngnàovừanóitớibêntrênchắcchắnsẽpháhoạitổchứcquantrọngnhất–cônglí.Làmsaobạncóthểtưởngtượngđượcviệcsửdụngsứcmạnhnhằmchống lại sự tự do của các công dânmà không sử dụng sứcmạnhđểchốnglạicônglí,vàdođó,chốnglạimụcđíchđúngđắncủanó?

Sứchấpdẫncủachủnghĩaxãhội

Ởđâytôigặpsailầmlớnnhấtcủathờiđạichúngta.Đấylàluật pháp chỉ công bằng là chưa đủmà còn phải bác ái nữa.Luật pháp bảo đảm chomỗi công dân quyền tự do sử dụngnhững khả năng của mình nhằm tự hoàn thiện về mặt sứckhoẻ,trítuệvàđạođức.Thayvàođóngườitađòihỏirằngluậtphápphảitrựctiếpmởrộngphúclợi,giáodụcvàđạođứccủatoànthểdântộc.

Đâylàsứchấpdẫncủachủnghĩaxãhội.Xinnhắclạimộtlầnnữa:Đâylàhaicáchsửdụngluậtpháptráingượcnhau.Chúng

taphảichọnmộttronghai.Ngườicôngdânkhôngthểvừatựdovừakhôngtựdo.

Lòngbácáibịépbuộcpháhuỷtựdo

DeLamartinecólầnđãviếtchotôinhưsau:“Họcthuyếtcủaôngchỉlàmộtnửacươnglĩnhcủatôimàthôi.Ôngdừnglạiởtựdo,tôiđixahơnthế:lòngbácái”.Tôiđãtrảlờiông:“Nửasaucủaônggiếtchếtnửatrước”.

Trên thực tế, tôi thấykhông thểnào táchbácái ra khỏi tựnguyện.Tôikhôngthểnàohiểunổilàmsaocóthểdùngvũlựcmộtcáchhợpphápmàkhôngtiêudiệttựdomộtcáchhợpphápvàdođómàkhônggiàyxéocônglímộtcáchhợppháp.

Cướpbóchợpphápcóhainguồngốc.Thứnhấtlàlòngtham,tôiđãnóirồi.Thứhailàlòngnhânáiđặtkhôngđúngchỗ.

Ởđây, tôinghĩ rằng tôiphảigiải thíchmộtcáchchínhxáctôidùngtừcướpbóctheonghĩanào[25].

Cướpbócviphạmquyềnsởhữu

Tôi sẽ không sử dụng, như thường thấy, ý nghĩa mùmờ,khôngxácđịnh,gầnđúnghayẩndụ.Tôisửdụngtừnàytheonghĩakhoahọc–nhằmthểhiệnkháiniệmtráingượcvớikháiniệmtài sản (lương,đấtđai, tiềnbạchaybấtkì thứgìkhác).Khimộtphầntàisảnbịchuyểntừngườisởhữunó–màkhôngđượcngườiđóđồngýhayđềnbùchongườiđó,dùlàdùngbạolựchaylừađảo–sangchongườikhôngsởhữunó,thìtôinóirằngsởhữuđãbịviphạm,rằnghànhđộngcướpbócđãđượcthựchiện.

Tôinóirằngđâychínhlàhànhđộngmàluậtphápđượccholàphảiđànáp,bấtkìởđâuvàbấtkìkhinào.Khiluậtpháptựthựchiệnnhữnghànhđộngmàngườitanghĩlànóphảiđànápthì tôinói rằngcướpbócvẫnđangđược thựchiện,và tôixinnóithêmrằngtừquanđiểmcủaxãhộivàthịnhvượngthìsựtấn công chống lại các quyền như thế thậm chí còn tệ hơn.Nhưng trong trường hợp cướp bóc hợp pháp, người được lợikhôngphảichịutráchnhiệmvìđãcướpbóc.Luậtpháp,nhữngngườilàmraluậtvàxãhộiphảichịutráchnhiệmvềhànhđộngcướpbóchợpphápnày.Nguycơchínhtrịnằmởchỗnày.

Đángtiếclàtừcướpbóclàmngườitakhóchịu.Tôiđãcốgắngtìm từ không làmngười ta khó chịu, nhưng vô ích, vì khôngbaogiờtôimuốn–nhấtlàvàolúcnày–đưatừngữcóthểlàmngườitakhóchịuvàocuộcthảoluậncủachúngta.Vìvậy,dùđộcgiảtinhaykhôngthìtôivẫntuyênbốrằngtôikhôngmuốntấncôngdựđịnhhayđạođứccủabấtkìai.Ngược lại, tôi tấncôngýtưởngmàtôicholàsailầm;tấncôngcáihệthốngmàtôicho là bất công; tấn công sự bất công hoàn toàn không phụthuộc vào dự định của cá nhân, sự bất công mà mỗi ngườichúngtađềuđược lợi tuykhôngmuốnlàmnhưthếvàbịđaukhổvìnómàkhôngbiếtlídocủasựđaukhổ.

Bahệthốngcướpbóc

Ởđâykhôngbàntớilòngchânthànhcủanhữngngườibiệnhộchochủnghĩabảohộ,chủnghĩaxãhộivàchủnghĩacộngsản.Ngườicầmbútnàolàmnhưthếcũngđềuchắcchắnlàbịảnhhưởngbởiý thứchaynỗi sợhãivềmặtchính trị.Nhưngphải chỉ ra rằng chủ nghĩa bảo hộ, chủ nghĩa xã hội và chủnghĩacộngsảnnóichungvẫnchỉlàmộtcáicâyởbagiaiđoạn

khácnhaumàthôi.Chỉcóthểnóirằngtrongchủnghĩacộngsảncướpbóchợpphápđượcthểhiệnmộtcáchrõrànghơnvìđấy là cướp bóc toàn diện, còn trong chủ nghĩa bảo hộ thìkhôngrõràngbằngvìđấylàcướpbócnhắmvàomộtsốnhómvàmộtsốngànhcụthể[26].Nhưvậy,trongbahệthốngthìchủnghĩaxãhội làhệ thốngmơhồnhất, lưỡng lựnhất,nghĩa làgiaiđoạnpháttriểnchânthựcnhất.

Nhưng chúng ta không bàn về dự định của con người, dùchân thành hay không chân thành. Trên thực tế, tôi đã nóirằngcướpbóchợpphápmộtphầnlàdolòngbácái,dùđấylàlòngbácáisailầm.

Saukhiđãgiảithíchnhưthếrồi,xinxemxétgiátrị–nguồngốc và xu hướng – của khát vọng được nhiều người ngưỡngmộ, tức là tìm cách giải quyết vấn đề phúc lợi của toàn dânbằngcáchcướpbóctấtcảmọingười.

Luậtpháplàbạolực

Vìluậtpháptổchứccônglí,chonênnhữngngườixãhộichủnghĩamớihỏitạisaokhôngđểluậtpháptổchứclaođộng,giáodụcvàtôngiáo.

Tạisaokhôngsửdụngluậtphápchotấtcảnhữngmụcđíchđó?Vìnókhôngthểtổchứclaođộng,giáodụcvàtôngiáomàkhôngpháhuỷcônglí.Chúngtaphảinhớrằngluậtpháplàbạolựcvàvìthếkhôngthểkhuếchtrươngmộtcáchhợpphápchứcnăng đúng đắn của luật pháp vượt ra ngoài chức năng đúngđắncủabạolực.

Khiluậtphápvàbạolựcgiữconngườitrongkhuônkhổcủacônglíthìnóchỉbuộcanhtakhôngđượclàmmộtviệcmàthôi.

Luậtphápchỉbuộcanhtakhôngđượclàmhạingườikhác.Luậtpháp không xâm phạm cá nhân anh ta, không xâm phạmquyềntựdocủaanhta,cũngkhôngxâmphạmtàisảncủaanhta.Luậtphápbảovệtấtcảnhữngthứđó.Luậtphápmangtínhphòngvệ,luậtphápbảovệmộtcáchnhưnhauquyềncủatấtcảmọingười.

Luậtpháplàkháiniệmmangtínhphủđịnh

Sứ mệnh mà luật pháp và tự vệ hợp pháp thực hiện hiểnnhiênlàvôhại,lợiíchlàrõràng,vàtínhchínhdanhlàkhôngthểtranhcãiđược.

Mộtngườibạncólầnđãnóivớitôirằngkháiniệmphủđịnhcủaluậtphápđúngđếnmứclờituyênbốnóirằngmụcđíchcủaluậtpháplàlàmchocônglíngựtrịkhôngphảilàtuyênbốhoàntoànchínhxác.Cầnphảinóirằngmụcđíchcủaluậtpháplàngănchặn, không để bất công ngự trị. Trên thực tế, bất công chứkhôngphảicônglívẫntồntạitrongxãhội.Chỉcócônglíkhikhôngcònbấtcông.

Nhưngkhiluậtpháp–vớisựtrợgiúpcủangườiđồnghànhthường xuyên của nó là bạo lực – áp đặt lên dân chúng quyđịnh về lao động, phương pháp hay làmôn học, đức tin tôngiáohaytínngưỡng–lúcđóluậtphápkhôngcònlàphủđịnhnữa.Lúcđóluậtpháphànhđộngnhưlựclượngkhẳngđịnhđốivớingườidân.Luậtphápdùngýchícủanhàlậpphápthaythếchoýchícủamình,dùngsángkiếncủanhàlậpphápthaythếcho sáng kiến của mình. Khi điều đó diễn ra thì người dânkhôngcầnphảithảoluận,khôngcầnsosánh,khôngcầnlậpkếhoạchnữa,luậtphápsẽlàmtấtcảchuyệnđóthaychohọ.Đốivớingườidân, tri thức trở thànhvô ích;họkhôngcòn làcon

ngườinữa,họđánhmấtcátính,đánhmấtquyềntựdo,đánhmấttàisản.

Xinthửtưởngtượngdùngvũlựcđểquyđịnhvềlaođộngmàkhôngviphạmquyềntựdo,haydùngvũlựcđểdịchchuyểntàisảnmàkhôngviphạmquyềnsởhữu.Nếukhôngthểdunghoànhữngmâuthuẫnnàythìtabuộcphảikếtluậnrằngluậtphápkhôngthểtổchứcđượclaođộngvàngànhnghềmàkhôngtìmcáchtổchứccônglí.

Tiếpcậnvềmặtchínhtrị

Khichínhkháchnhìnxãhộitừvănphòngxacáchcủamình,ôngtacảmthấybịsốcvìcảnhbấtbìnhđẳngmàôngtanhìnthấy,ôngtacảmthấyđauxótvìthấycảnhthiếuthốnmànhiềuđồngbàocủachúng taphải chịuđựng,những thiếu thốnmàdườngnhưcònđángđauxóthơntrướccảnhxahoavàgiàucócủamộtsốngườikhác.

Có lẽ chính khách đó nên tự hỏi xem tình trạng đó là donhữngvụchinhphụcvàcướpbóctừthờixưahaydonhữngvụcướp bóc mới diễn ra trong thời gian gần đây. Có lẽ chínhkhách đó nên xem xét ý kiến sau đây: Vìmọi người đều tìmkiếmthịnhvượngvàhoànthiệnchonêncônglícóphảilàđiềukiệnđủnhằmkhuyếnkhíchnhữngcốgắngcaonhấtđể thúcđẩy tiến bộ và sự bình đẳng cao nhất có thể tương thích vớitráchnhiệmcánhân?ĐiềunàycóphùhợphaykhôngvớikháiniệmvềtráchnhiệmcánhânmàChúađãbanchonhânloạiđểngười ta có thể lựa chọn giữa xấu xa và đức hạnh, tức là lựachọndẫnđếnthưởngvàphạt.

Nhưngchínhkháchkhôngbaogiờnghĩvềchuyệnđó.Ôngta

chỉnghĩ tới tổchức,phốihợpvà thoả thuận–hợppháphayhình như là hợp pháp. Những cố gắng của ông ta nhằm cảithiệncáixấu lại làmgia tăngvàkéodàimãi chínhnhữngsựkiệnvàhiệntượngtạoracáixấu;cướpbóchợppháp.Chúngtađãthấyrằngcônglílàkháiniệmmangtínhphủđịnh.Cóhànhđộngnàotrongsốnhữnghànhđộngmangtínhkhẳngđịnhmàkhôngchứađựngnguyêntắccướpbóchaykhông?

Luậtphápvàtừthiện

Bạnnói:“Cónhữngngườikhôngcótiền”vàbạnquaysangsửdụng luậtpháp.Nhưng luậtphápkhôngphải là bầuvú tựsinh ra sữa. Luật pháp cũng không có ống dẫn sữa từ nguồnnằmbênngoàixãhội.Ngânkhốchỉcóthểnhậnđượccáigìcólợichomộtngườihaymộtgiaicấpkhi trướcđónhữngngườikháchaynhữnggiai cấp khácđãbịbuộc phải đưa cái đó vàongânsách.Nếumỗingườiđềunhậnđượctừngânkhốđúngsốlượngmàngườiđóđãđưavàothìđúnglànókhôngcướpbócaicả.Nhưngnhưthếthìnóchẳnglàmđượcgìchonhữngngườikhôngcótiền.Nócũngkhôngkhuyếnkhíchbìnhđẳngvềthunhập.Luậtphápchỉtrởthànhcôngcụcủasựcàobằngkhinólấycủamộtsốngườivàđemchomộtsốngườikhác.Khi luậtpháplàmnhưthế,nóđãtrởthànhcôngcụcủacướpbóc.

Saukhibiếtnhưthế,xinxemxétthuếquanbảohộ,tiềntrợcấp,lợinhuậnđượcbảođảm,côngănviệclàmđượcbảođảm,chươngtrìnhphúclợidànhchongườinghèo,trườngcônglập,thuếluỹtiến,tíndụngkhôngphảitrả lãivàcôngviệcxãhội.Bạnsẽthấyrằngtấtcảnhữngbiệnphápnàyđềudựatrêncướpbóchợppháp,dựatrênbấtcôngcótổchức.

Luậtphápvàgiáodục

Bạnnói:“Cónhữngngườichưađượchọchànhđếnnơiđếnchốn”vàbạnquaysangsửdụngluậtpháp.Nhưngluậtpháptựnókhôngphảilàngọnđènkiếnthứccóthểrọiánhsángrabênngoàinó.Luậtphápbaotrùmlêntoànbộxãhội,trongđó,mộtsốngườicókiếnthứccònmộtsốthìkhông;mộtsốngườicầnhọccònmộtsốngười thìcóthểdạy.Vềvấnđềgiáodục, luậtphápchỉcóhailựachọn:Luậtphápcóthểchophépcôngviệcdạyvàhọchoạtđộngmộtcáchtựdovàkhôngsửdụngbạolực,haycóthểlàmtráivớiýchícủaconngười,bằngcáchlấycủamộtsốngườisốtiềnđủđểtrảchonhữnggiáoviêndonhànướcbổ nhiệm mà người học không phải trả tiền. Nhưng trongtrườnghợpthứhai,luậtphápđãtiếnhànhcướpbóchợpphápbằngviệcviphạmquyềntựdovàtàisản.

Luậtphápvàđạođức

Bạnnói:“Cónhữngngườithiếuđạođứcvàđứctintôngiáo”vàbạnquaysangsửdụng luậtpháp.Nhưng luậtpháp làbạolực.Nhưngcócầnnóirằngsửdụngbạolựctrongnhữngvấnđềnhưđạođứcvàtôngiáolàvôíchvàkhắcnghiệthaykhông?

Dườngnhưnhữngngườixãhộichủnghĩa,dùcótựmãnđếnđâu,cũngkhôngthểkhôngthấyrằngcáchệthốngvànhữngcốgắngnhưthếsẽdẫntớikếtquảlàmộtvụcướpbóchợpphápkinhkhủngtớimứcnào.Nhưngnhữngngườixãhộichủnghĩađang làmgì?Họkhéo léo cheđậyvụ cướpbóchợpphápnàykhỏinhữngvụkhác–vàthậmchílàchegiấukhỏichínhmình–dướinhữngtêngọiđầysứccámdỗnhưlòngbácái,tinhthầnđoàn kết, tổ chức và đoàn thể. Vì chúng ta đòi hỏi luật pháp

phảilàmrấtít–chỉthựchiệncônglímàthôi–chonênnhữngngườixãhộichủnghĩaliềnkếtluậnrằngchúngtabácbỏlòngbácái,tinhthầnđoànkết,tổchứcvàđoànthể.Nhữngngườixãhộichủnghĩagánchochúngtacáimáclànhữngngườitheochủnghĩacánhân.

Nhưngchúngtacamđoanvớinhữngngườixãhộichủnghĩalàchúngtachỉphảnđốitổchứcbịápđặtchứkhôngphảnđốitổ chức tựnhiên.Chúng tabácbỏnhữnghình thứcđoàn thểmàngười taáp đặt lên chúng ta chứ chúng ta không bác bỏnhữngđoànthểtựdo.Chúngtabácbỏlòngbácáidongườitaépbuộcchứkhôngbácbỏlòngbácáichânchính.Chúngtabácbỏtinhthầnđoànkếtgiảtạo,tứclàtinhthầnđoànkếtlàmchoconngườikhôngcòntráchnhiệmcánhân.Chúngtakhôngbácbỏtinhthầnđoànkết tựnhiêncủanhân loạidướisựdẫndắtcủaChúa.

Sựlẫnlộncácthuậtngữ

Chủ nghĩa xã hội, tương tự các ý tưởng cổ đại vốn là cộinguồncủanó,đã lẫn lộngiữakháiniệm“chínhphủ”và“xãhội”. Kết quả là, mỗi khi chúng ta phản đối những việc màchínhphủlàmthìnhữngngườixãhộichủnghĩaliềnkếtluậnrằngchúngtaphảnđốinhữngviệcnhưthế.

Chúngtaphảnđốigiáodụccônglập.Nhưngnhữngngườixãhội chủnghĩa nói rằng chúng ta phản đốimọi nền giáo dục.Chúngtaphảnđốitôngiáoquốcdoanh.Nhưngnhữngngườixãhộichủnghĩanóirằngchúngtakhôngmuốncóbấtkìtôngiáonào. Chúng ta phản đối sự bình đẳng do nhà nước áp đặt.Nhưngnhữngngườixãhộichủnghĩanóirằngchúngtaphảnđối bình đẳng. Vân vân và vân vân. Chẳng khác gì kết tội là

chúngtakhôngmuốndânchúngănvìchúngtakhôngmuốnnhànướctrồnglúa.

Ảnhhưởngcủanhữngngườicầmbútxãhộichủnghĩa

Làmsaomàcácchínhkháchlạitinvàocáiýtưởngnhảmnhílàcóthểbanhànhnhữngđạoluậtđểlàmracáimàluậtphápkhôngcó–củacải,khoahọc,tôngiáomàtheoýnghĩatíchcựclàtạorathịnhvượng?Đấycóphảilàdoảnhhưởngcủanhữngngườicầmbútviếtvềcácvấnđềxãhộihaykhông?

Những người cầm bút hiện nay– đặc biệt là những ngườitheo trường phái tư tưởng xã hội chủ nghĩa – xây dựng líthuyết của mình trên giả thuyết chung: Họ chia nhân loạithànhhaiphần.Nhândânnóichung–trừchínhnhữngngườicầmbút–tạothànhnhómthứnhất.Nhữngngườicầmbúttạothànhnhóm thứhai và là nhómquan trọngnhất. Chắc chắnđâylàkháiniệmnhảmnhívàtựphụnhấttừtrướctớinay!

Trênthựctế,nhữngngườiviếtvềcácvấnđềxãhộibắtđầubằng giả định cho rằng nhân dân không có nhận thức sángsuốt,khôngcóđộngcơhànhđộng.Nhữngngườicầmbútnàycho rằng nhân dân là đám đông trơ ì, là những phần tử thụđộng,lànhữngnguyêntửbấtđộng,trongtrườnghợptốtnhấtthìcũngchỉlànhữngcáicâybàngquanvớingaycảbiệnphápkiếmsốngcủachínhmình.Họchorằngnhândândễdàngbịnhàonặn–theoýchívàbằngbàntaycủamộtngườikhác–thànhvôvànhìnhthức,đốixứng,khéoléovàhoànhảokhácnhau.Hơn thếnữa, bất cứngười cầmbútnào chuyênviết vềcácvấnđềquảnlícũngkhôngngầnngạitựtưởngtượngrằngchính anh ta– trong vai trò của người tổ chức, người khámphá,nhàlàmluậthayngườithànhlập–làcáiýchívàbàntay

đó,làsứcmạnhthúcđẩymangtầmvũtrụ,làsứcmạnhsángtạomàsứmệnhcaocảcủanólànhàonặnnhữngconngườirờirạcnàythànhxãhội.

Nhữngngườicầmbúttheotrườngpháixãhộichủnghĩanàynhìnnhândânkhôngkhácgìnhữngngườilàmvườnnhìnmấycáicâycủahọ.Hệtnhưngườilàmvườnlàmchonhữngcáicâycóhìnhkimtựtháp,hìnhcáiô,hìnhkhối,hìnhcáichậu,hìnhcánhchimvànhữnghìnhthùkhác;nhữngngườicầmbúttheotrườngpháixãhộichủnghĩacũngđưanhữngconngườibằngxươngbằng thịt vàocácnhóm,các chuỗi, các trung tâm, cáctiểutrungtâm,cácđộisảnxuấtvànhữngbiếnthểkhác.Vànếungười làmvườncầnrìu,cần liềm,cầncưavàkéođểxử lícâycốithìngườicầmbúttheođườnglốixãhộichủnghĩacầnsứcmạnhđểxử líconngười, luậtphápchính làcáicungcấpchohắntasứcmạnhđó.Hắntalàmraluậtvềthuếxuấtnhậpkhẩu,luật thuế khoá, luật trợ cấp và luật về trường học là để thựchiệnmụcđíchđó.

NhữngngườixãhộichủnghĩamuốnđóngvaitròcủaChúa

Nhữngngườixãhộichủnghĩacoidânchúnglàvậtliệuthô,dùngđểtạoranhữngkếthợpxãhộikhácnhau.Chắcchắnlànếumột lúcnàođónhữngngườixãhộichủnghĩabỗngnghingờvềthànhcôngcủanhữngkếthợpnàythìhọsẽyêucầuđưamộtphầnnhỏnhânloạirađểhọlàmthínghiệm.Nhiềungườibiếtýtưởngkháthịnhhànhlàphảithửtấtcảcáchệthống.MộtlãnhtụxãhộichủnghĩacònnổitiếngvìđãđềnghịHộiđồnglậphiếndànhchoôngtamộthuyệnvớitấtcảnhữngngườidânsốngởđóđểôngtatiếnhànhthínghiệm.

Nhàsángchếcũnglàmnhưthế,tứclàtạoramôhìnhtrước

khilắprápmộtcáimáyhoànchỉnh;nhàhoáhọcsửdụngmộtíthoáchất,cònngườinôngdânthìsửdụngmộtíthạtgiốngvàđất–đểkiểmtraýtưởng.

Nhưngngườilàmvườnkhácmấycáicâycủaôngta,nhàhoáhọckháchoáchấtcủaông tacũngnhưngườinôngdânkhácmấyhạtgiốngcủaôngtamộttrờimộtvực!Nóithựcra,ngườixãhộichủnghĩanghĩrằnghắntacũngkhácnhândânmộttrờimộtvựcnhưthế!

KhôngcógìngạcnhiênkhinhữngngườicầmbútthếkỉXIXcoixãhội làtácphẩmnhântạocủamộtthiêntài lậppháp.Ýtưởngnày–thànhquảcủagiáodụcmangtínhgiaicấp–đãkhốngchếtấtcảcácnhàtríthứcvànhữngngườicầmbútnổitiếngởnước ta.Đốivới cácnhà trí thứcvànhữngngười cầmbútnày,quanhệgiữangườidânvànhà làm luậtcũngchẳngkhácgìquanhệgiữacụcđấtsétvàngườithợgốm.

Hơn nữa, ngay cả khi họ đồng ý công nhận rằng tim conngườicókhảnănghànhđộng–vàócconngườicókhảnăngsuytư–thìhọlạichorằngquàtặngnàycủaChúalàmónquàcựckìtaihại.Họnghĩrằngdướitácđộngcủahaimónquànày,ngườitanhấtđịnhsẽđưamìnhđếnchỗdiệtvong.Họchorằngnếucácnhàlàmluậtđểchodânchúngtựdođitheoxuhướngcủamìnhthìhọsẽtrởthànhnhữngkẻvôđạochứkhôngphảilàcóđạo,sẽtrởthànhngudốtchứkhôngphảilànhữngngườicókiếnthức,trởthànhnghèođóichứkhôngphải làsảnxuấtvàtraođổi.

Nhữngngườixãhộichủnghĩacoithườngnhânloại

Theonhữngngườicầmbútnày,thậtmaylàTrờiĐấtđãphú

chomộtsốngười–nhàcầmquyềnvànhàlàmluật–nhữngxuhướnghoàntoànngượclại,khôngchỉvìhọmàcònvìphầncònlạicủathếgiớinữa!Trongkhinhânloạihướngvềcáixấuthìcácnhàlàmluậthướngđếncáitốt,trongkhinhânloạihướngđếnchỗ tối tămthìnhà làm luậthướngđếnkhaisáng, trongkhinhânloạihướngtớitruỵlạcthìnhàlàmluậthướngtớiđứchạnh.Từkhiquyếtđịnhrằngtìnhtrạngthựctếlànhưthế,họliềnyêucầusửdụngvũ lựcđểđưaxuhướngcủahọ thay thếchoxuhướngcủanhânloại.

Lậtbấtkìcuốnsáchnàoviếtvềtriếthọc,chínhtrịhaylịchsử,bạncóthểsẽthấyởnướctaýtưởngnày–concủanhữnghọcthuyếtcổđiển,mẹcủachủnghĩaxãhội–đãănsâubénrễđếnmứcnào.Trongtấtcảnhữngcuốnsáchđóbạnđềucóthểtìmthấyýtưởngchorằngnhânloạichỉlàvậtchấttrơì;nócóđờisống,cótổchức,cóđạođứcvàthịnhvượnglàdosứcmạnhcủanhànước.Tệhơnnữalàtuyênbốnóirằngnhânloạicóxuhướngthoáihoávàchínhnhờbàntaythầnkìcủanhàlàmluậtmàquátrìnhtuộtdốcđómớibịngănchặn.Tưtưởngcổđiểnthườnggặpởkhắpnơinóirằngđằngsaucáixãhộithụđộngđólàmộtquyềnlực,gọilàluậtpháphaynhàlàmluật(hoặcmộtthuậtngữkhác,chỉmộtngườihaynhữngngườicóảnhhưởngvàuytínkhôngthểtranhcãi)đangthúcđẩy,đangkiểmsoát,đanggiúpđỡvàđangcảitạonhânloại.

Bảovệlaođộngcưỡngbức

Xin xem xét trích dẫn từ Bossuet [thầy của Thái tử trongtriềuđìnhLouisXIV]:

Mộttrongnhữngvấnđềthấmsâu(bởiai?)vàotâmtríngườiAiCập

làlòngyêunước…Khôngngườinàođượcphéptrởthànhngườivôíchđối với nhà nước. Pháp luật quy địnhmỗi người làmmột việc, chatruyềnconnối.Khôngngườinàođượcphépcóhainghề.Khôngngườinàođượcchuyểntừnghềnàysangnghềkia…Nhưngcómộtnhiệmvụmàtấtcảđềubuộcphải thựchiện:nghiêncứu luậtphápvà tríhuệ.Coithườngtôngiáovàcácquyđịnhchínhtrị,dùtrongbấtcứhoàncảnhnàocũngđềukhôngđượcthathứ.Hơnnữa,mỗinghềlạiđượcgiaocho(bởiai?)mộthuyện…Trongsốcácluậttốt,luậttốtnhấtlàmọingườiđềuphảiđượchuấnluyện(bởiai?)đểtuânthủluậtpháp.KếtquảlàAiCậpđầynhữngphátminhtuyệtvờivàngườitakhôngbỏsótbấtcứthứgìcóthểlàmchocuộcđờitrởnêndễdàngvàbìnhlặng.

Nhưvậy,theoBossuet,ngườitachẳngnhậnđượcgìtừchínhmình. Lòng yêu nước, thịnh vượng, phát minh, nghề nông,khoahọc–tấtcảđềudoluậtpháp,donhàcầmquyềnlàmchongười dân. Tất cả những việc người dân phải làm là cúi đầutrướcbanlãnhđạo.

Bảovệchínhphủgiatrưởng

Bossuettruyềnbátưtưởngchorằngnhànướclàcộinguồncủatấtcảsựtiếnbộ,đếnmứcôngtabảovệngườiAiCậptrướclờilênánchorằnghọđãbỏmônđấuvậtvànhạc.Ôngtanói:

Làmsao lạinhưthếđược?NhữngmônnghệthuậtnàyđượcphátminhbởiTrismegistus[ngườiđượccholàThủtướngcủaDiêmvươngcủangườiAiCập].

CònvềngườiBaTư,Bossuettuyênbốrằngtấtcảlàtừtrênđưaxuống:

Mộttrongnhữngtráchnhiệmđầutiêncủađứcvualàkhuyếnkhíchnghề nông…Có những cơ quan được lập ra để quản lí quân đội thìcũngcónhữngcơquan lãnhđạoviệcnhànông…NgườiBaTưđược

dạyphảicólòngtôntrọngvôbờbếnđốivớiquyềnlựccủahoànggia.

CũngtheoBossuet,ngườiHiLạp,mặcdùlànhữngngườicótrítuệsiêuđẳng,lạikhônghềcóquanniệmvềtráchnhiệmcánhân; tương tựchóngựa,họkhông thểnghĩ rađượcngaycảnhữngtròchơiđơngiảnnhất:

NgườiHiLạp,vốnlànhữngngườicótrítuệvàdũngcảm,đãđượccác ông vua vànhữngdi dân từAi Cập tới dạy vănhoángay từ rấtsớm.DânHiLạphọccácđộngtácthểdục,họcthichạy,đuangựavàđuaxetừnhữngngườicaitrịAiCập…NhưngđiềuhaynhấtmàngườiAiCậpđãdạychodânHiLạplàbiếtvânglờivàchịuđểcholuậtphápuốnnắnđểtrởthànhcóíchchoxãhội.

Tưtưởngvềnhânloạithụđộng

Chắcchắnlànhữnglíthuyếtcổđiểnnày[đượcpháttriểnbởicác thầygiáo,cácnhàvăn,cácnhà lậppháp,cácnhàkinhtếhọc và các nhà triết học trong thời đại của chúng ta] khẳngđịnhrằngtấtcảmọithứđềuđếnvớingườidântừnguồnbênngoài.XindẫnthêmmộtvídụnữalàFenelon[giámmục,nhàvănvàthầycủaCôngtướcxứBurgundy].

ÔnglàngườiđươngthờivớiLouisXIV.Điềunày,cùngvớisựkiệnlàôngtađượcdạytheotinhthầncủanhữnglíthuyếtcổđiểnvànệcổđươngnhiênlàmchoFenelonchấpnhậntưtưởngcho rằngnhân loại phải là thụđộng; rằngbấthạnhvà thịnhvượng, đồi bại và đức hạnh đều là kết quả của những ảnhhưởngngoại tại,dotácđộngcủa luậtphápvànhữngnhà lậppháp.VìvậymàtrongtácphẩmĐịađàngởSalentum(UtopiaofSalentum),ôngviếtrằngconngười–vớitấtcảnhữngquyềnlợi,khảnăng,khátvọngvàtàisảncủamìnhđềunằmdướisự

lãnhđạotuyệtđốicủanhàlậppháp.Ngườitakhôngthểtựgiảiquyếtbấtcứvấnđềgì,nhàcầmquyềnthaymặthọquyếtđịnhmọithứ.Ôngmôtảnhàcầmquyềnnhưlàlinhhồn–lànhữngngườitạoradântộc–từđámquầnchúngchẳngcóhìnhthùgì.Tưtưởng,khảnăngnhìnxatrôngrộng,tiếnbộvànguyêntắc tổ chức, tất cả đều nằm ở nhà cầm quyền. Do đó, ông tacũngchịumọitráchnhiệm.

Toàn bộ cuốn sách thứ mười của Fenelon, có nhan đề:Telemachus, chứngminh điều đó. Tôi đề xuất với độc giả tácphẩmnày, vềphầnmình tôi cảm thấyhài lòngkhi tríchdẫnmột cách ngẫu nhiên tác phẩm nổi tiếngmà về những khíacạnhkháctôirấttôntrọngnày.

Nhữngngườixãhộichủnghĩacoithườngnguyênnhânvàsựkiện

Fenelon,vớisựnhẹdạlàmngườitangạcnhiên,đãlờđigiátrịcủanguyênnhânvàsựkiệnkhiôngchorằngngườiAiCậpđượchạnhphúc làdo tríhuệcủacácvịhoàngđếcủahọchứkhôngphảitríhuệcủahọ:

Chúngtakhôngthểrờimắtkhỏibờsôngvớinhữngthịtrấngiàucó,cũngkhôngthểrờimắtkhỏinhữngđiềntrangnằmởcácvịtrírấtthuận lợi; những cánh đồng không bao giờ bị bỏ hoang, năm nàocũngcómùavàngbộithu;nhữngcánhđồngcỏđầybòngựa;nhữngngườilaođộngtrĩuvaigánhđầyhoatráimàđấtđaihàophóngtặngchongườitrồngtrọt;nhữngngườichăncừuvớitiếngtiêu,tiếngsáotừxavọnglại.“Hạnhphúcthaykhingườidânđượcđứcvuaanhminhcaitrị…”,ôngthầynói.

SauđóôngthầymuốntôinhìnthấysựhàilòngvàsungtúctrànngậpđấtnướcAi Cập, nơi có tới hơnhaimươi hai ngàn

thànhphố.Ôngthánphụcnhữngquyđịnhcủacảnhsáttrongcácthànhphố;thánphụccônglíủnghộngườinghèochốnglạingười giàu; thán phục nền giáo dục lànhmạnh, dạy trẻ convânglời,laođộng,điềmtĩnh,yêunghệthuậtvàvănhọc;thánphụcsựchínhxáccủacácnghi lễtôngiáo;thánphụcsựhồnnhiên,trọngdanhdự,tôntrọngconngườivàkínhtrọngthầnlinhmàtấtcảcácôngbốđềudạychoconcủamình.Ôngkhôngngớtthánphụcsựthịnhvượngcủađấtnướcnày:“Hạnhphúcthay khi người dân được đức vua anhminh cai trị như thế”,ôngthầynói.

Nhữngngườixãhộichủnghĩamuốntổchứcdânchúngthànhcácđơnvị

Phong cảnhđảoCrete dưới ngòi bút của Fenelon thậm chícònhấpdẫnhơn.Ôngthầyđượccholàđãnóinhưsau:

Tấtcảnhữngđiềubạnthấytrênhònđảotuyệtvờinàyđều làkếtquảcủacácđạoluậtcủaMinos.Nềngiáodụcmàôngquyđịnhphảidạychotrẻemlàmchocơthểcủachúngtrởnênmạnhmẽvàtrángkiện.Ngaytừđầu,ngườitađãchotrẻemlàmquenvớicuộcsốngtiếtkiệmvà laođộng,vìngười tachorằng tấtcảnhững trògiải tríđềulàmchocơthểvàtâmhồntrởnênyếuđuối.Dođó,người takhôngchochúngthamgiavàobấtkìtrògiảitrínào,ngoàiniềmvuiđượctrởthành người bất khả chiến bại vì dũng cảm và giành được vinhquang…Ởđâyngườitatrừngphạtbathóixấumàcácdântộckhácthìkhông:thóivôơn,đạođứcgiả,vàlòngtham.Khôngcầntrừngphạtnhững người vung tay quá trán và hoang phí vì ở Crete không cónhững hiện tượng như thế… Không có nhữngmón đồ nội thất đắttiền,khôngcónhữngbộquầnáolộnglẫy,khôngcónhữngbữatiệcngon,khôngcócungđiệnmạvàng.

Ôngthầychuẩnbị tưtưởngchohọctròcủamình–những

ngườidân Ithaca–đểđưavàokhuônphépvàuốnnắn, chắcchắn là với những ý định tốt nhất. Vàmuốn thuyết phục cáchọc trò củamình về sự khôn ngoan của những ý tưởng này,ôngthầyđọcchohọnghevídụvềSalentum.Đấylàtriếtlígiúpchúng tôi có những ý tưởng chính trị đầu tiên!Người ta dạychúng tôi đối xử với con người y như là người ta hướng dẫnnôngdâncáchlàmvàchămsócruộngvườnvậy.

Conngườinổitiếngvàtưtưởngsailầm

XinngheMontesquieuvĩđạinóivềvấnđềnày:

Muốngiữvữngđượctinhthầnkinhdoanhthìđiềucầnthiếtlàtấtcảcácđiềuluậtđềuphảiủnghộnó.Cácluậtnày,phânchiatỉlệvớitài sản tích tụ được trong lĩnh vực thươngmại, phải tạo điều kiệnthuận lợi cho người nghèo để họ có thể làm việc như những ngườikhác.Nhữngđạo luậtnàycũngphải làmchonhữngngườigiàu lâmvàohoàncảnhkhókhănhơnnhằmbuộchọphải làmviệcđểgiữlạihoặckiếmđượctàisản.

Nghĩalàluậtphảixửlítấtcảnhữngtàisảnlớn!

Mặc dù bình đẳng thực sự là tinh thần của nhà nước dân chủ,nhưngthậtkhónóirằngbaogiờcũngnênlàmviệcnàymộtcáchcựckì chính xác. Chỉ cần thiết lậpmột cái ngưỡngđể làmgiảmhay ấnđịnhsựcáchbiệtvềtàisảntrongmộtgiớihạnnhấtđịnh.Saukhiđãlàmnhưthế,cầnphảicóbộluậtđặcbiệtnhằmcàobằngsựbấtbìnhđẳngbằngcáchbắtngườigiàugánhchịuchiphívàtrợcấpchongườinghèo.

Một lần nữa, chúng ta gặp ở đây ý tưởng dùng luật pháp,dùngsứcmạnhđểcàobằngtàisản.

ỞHi Lạp, có hai nước cộng hoà.Một là Sparta, quân sự;một làAthens,thươngmại.ỞSparta,ngườitamuốncôngdânngồichơi;cònởAthensngườitakhuyếnkhíchngườidânlàmviệc.

Xinghinhậnphẩmchấtđángkinhngạccủanhữngngườilậppháp:Hạthấptấtcảnhữngphongtụcsẵncó–phatrộntấtcảcáckháiniệmvềđứchạnh–họbiếttrướcrằngthếgiớisẽthánphụctrítuệcủahọ.

LycurgusđãgiữđượcổnđịnhchothànhphốSpartabằngcáchphốihợptrộmcắpvớicônglí;kếthợpsựlệthuộctoàndiệnnhấtvớitựdocực đoan nhất; kết hợp những niềm tin khátmáu nhất với thái độkhiêmnhườngvĩđạinhất.Dườngnhưôngđãtướctấtcảcácnguồnlực, nghệ thuật, thươngmại, tiền bạc và phòng thủ của thành phốnày.ỞSparta, thamvọngtrôiquamàkhôngcóhivọngđượctưởngthưởngvềvậtchất.Tìnhcảmtựnhiênkhôngcólốithoátvìngườiđànôngkhôngphảilàcon,cũngchẳngphảilàchồnghaycha.Ngaycảsựtrongtrắngcũngkhôngcònlàướcmơnữa.Bằngcáchđó,LycurgusđãđưaSpartatớisựvĩđạivàvinhquang.

LòngdũngcảmthểhiệntrongcácthiếtchếcủaHiLạpđãđượclặpđi lặp lại trong tình trạng suy đồi và tham nhũng của thời đại củachúng ta.Mộtnhà lậppháp trung thựcvô tìnhđã rènđúcmộtdântộc,trongđótínhchínhtrựcdườngnhưcũngtựnhiênnhưlòngcanđảmcủangườiSparta.

Vídụ,ôngWilliamPenn,làmộtLycurguschânchính.MặcdùPenncoihoàbình là đối tượng củamình– trongkhi Lycurgus coi chiếntranhlàđốitượng,họgiốngnhauởchỗuytínđạođứccủahọcaohơnnhữngngười theophái tựdo, tạođiềukiện chohọvượtquanhữngđịnhkiến,đểchinhphụcnhữngđammêvàdẫndắtnhândânnướcmìnhvàonhữngconđườngmới.

NướcParaguaychochúngtamộtvídụkhác[vềmộtdântộcđượcrènđúcbởicácnhàlậpphápcủahọvìlợiíchcủachínhhọ[27]].

Bâygiờnếumộtngườicoichỉhuylàniềmvuilớnnhấttrongcuộcđời,thìhắntađangsuyngẫmvềtộiácchốnglạixãhội;nhưngquảnlíngườidânđểlàmchohọhạnhphúchơnbaogiờcũnglàlítưởngcaoquý.

Nhữngngườimuốntạoracácthiếtchếnhưthếphảilàmnhưsau:Thiết lập quyền sởhữu công cộng các tài sảnnhư trongnước cộnghoà của Plato; tôn kính các vị thần như Plato chỉ dẫn; ngăn chặnngườinướcngoài,khôngđểhọlẫnlộnvớingườitrongnước,đểbảo

vệphongtụctậpquán;nhànước,chứkhôngphảicáccôngdân,thựchiện việc buôn bán. Các nhà lập pháp nên ủng hộ nghệ thuật chứkhôngnênủnghộhànghoáxaxỉ; thoảmãncácnhucầuchứđừngthoảmãnhammuốn.

Mộtýtưởngkhủngkhiếp

Những người mê đắm thiếu suy nghĩ có thể sẽ kêu lên:“Montesquieuđãnóirồi!Thậttuyệtvời!Thậtsiêuphàm!”Còntôi,tôicanđảmgiữnguyênýkiếncủamình.Tôinói:“Cáigì!Cóbịđiênmớinóithếlàtốt?Đấylàýtưởngkhủngkhiếp!Kinhtởm!Mấyđoạn tríchdẫnngẫunhiên từnhững tácphẩmcủaMontesquieuchothấyôngcoiconngười,quyềntựdo,tàisản–chínhnhânloại–chỉlànguyênliệuchocácnhàlậpphápđểhọthểhiệntríkhônngoancủamìnhmàthôi”.

Lãnhtụcủanhữngngườidânchủ

XinxemxétRousseaunóivềchủđềđangbàn.Ônglàngườirất được những nhà dân chủ kính trọng. Vàmặc dù ông xâydựng cơ cấu xã hội theo ý chí của nhân dân, nhưng ông làngười, hơn bất kì người nào khác, hoàn toàn chấp nhận líthuyết cho rằng trướcmặt cácnhà lậppháp,nhândânchỉ làđámngườihoàntoànthụđộng:

Nếuđúngônghoàngtuyệtvờilàcủahiếm,thìkhôngphảiđúnglàmột nhà lập pháp tuyệt vời thậm chí còn hiếm hơn hay sao? Ônghoàngchỉlàmtheomôhìnhmàcácnhàlậppháplậpra.Nhàlậppháplàthợcơkhí,ngườiphátminhramáymóc;ônghoàngchỉđơnthuầnlàthợmáy,khởiđộngmáymócmàthôi.

Dânchúngcóvaitrògìtrongtấtcảnhữngchuyệnnày?Họ

chỉ là những cỗmáy được đưa vào hoạt độngmà thôi. Trênthựctế,họkhôngchỉđượccoiđơngiảnlànguyênvậtliệulàmracỗmáyhaysao?

Nhưvậy,mốiquanhệgiữacácnhà lậpphápvàônghoàngđược coi là tương tự mối quan hệ giữa các chuyên gia nôngnghiệpvànôngdân;vàmốiquanhệgiữaônghoàngvà thầndânđượccoilàtươngtựquanhệgiữangườinôngdânvàmảnhruộngcủamình.Thếthìngườiviếtvềnhữngvấnđềcôngcộngnàyđứngcaohơnnhânloạiđếnmứcnào?Rousseaucaiquảnnhàlậpphápvàdạyhọnghềnghiệpcủachínhhọbằnggiọngkẻcảnhưsau:

Cácvịmuốnlàmchoquốcgiaổnđịnh?Thếthìhãylàmchonhữngquanđiểmcựcđoantiếncànggầnnhaucàngtốt.Khôngchấpnhậncảnhữngngườigiàucócũngnhưngườiănxin.Nếuđấtbạcmàuhoặccằncỗi,hoặcdiện tíchquáchậtchội,khôngđủchỗchocưdân, thìchuyểnsanglĩnhvựccôngnghiệpvànghệthuật,vàbánnhữngsảnphẩmnàyđểmuanhữngloạithựcphẩmmàcácvịcần…Cònnếuđấtmàumỡ–màbạnkhôngcóđủngười–thìhãydànhtấtcảsựquantâmchonôngnghiệp,bởinôngnghiệp sẽ làmgia tăngnhânkhẩu;loạibỏnghệthuật,bởivìnghệthuậtchỉlàmgiảmdânsố…

Nếu các vị có đường bờ biển dài và dễ tiếp cận, thì tung ra biểnnhững con tàu buôn; các vị sẽ cómột đời sống rực rỡ nhưng ngắnngủi.Nếubờbiểncủacácvịchỉcónhữngváchđákhôngthểtiếpcậnđược,thìcứđểchongườidânlànhữngkẻdãmanvàăncá;họsẽsốnglặnglẽhơn–cólẽtốthơn–vàtuyệtđốichắcchắnlàhọsẽsốnghạnhphúchơn.

Tómlạivàthêmvàonhữngchâmngônmàtấtcảđềubiết,mỗidântộcđềucónhữnghoàncảnhđặcbiệtcủamình.Vàtựthânsựkiệnnàysẽlàmchophápluậtphùhợpvớihoàncảnh.

ĐâylàlídovìsaoởngườiDoTháicổ–vàgầnđâyhơn,ởngườiẢRập–tôngiáolạilàvấnđềcótínhnguyêntắc.VấnđềthảoluậncủangườiAthenslàvănhọc;củangườiCarthagevàTyrelàthươngmại;củađảoRhodeslàhảiquân;củaSpartalàchiếntranh;vàcủaRomelà

đứchạnh.TácgiảcủacuốnTheSpiritofLaws(Linhhồncủaluậtpháp)đã chỉ ra những ngón nghềmà các nhà lập pháp dùng để chỉ đạonhữngthiếtchếcủamìnhnhằmđạtđượcnhữngmụctiêuđó…Nhưnggiảsửrằngnhàlậppháplầmlẫnmụctiêuvàhànhđộngtheonguyêntắckhácvớinguyêntắcmàbảnchấtcủasựvậtđãchỉra?Giảsửrằngnhữngnguyêntắcđượclựachọnđôikhitạorachếđộnôlệ,vàđôikhitạoratựdo;đôikhilàcủacải,đôikhilàngười;đôikhilàhoàbình,vàđôikhilàchinhphục?Sựnhầmlẫnmụctiêusẽdầndầnlàmcholuậtphápmấtdần sứcmạnhvà làmchohiếnpháp yếuđi.Nhànước sẽthườngxuyênrơivàocảnhlúngtúng,chođếnkhisụpđổhoặcthayđổi,vàtựnhiênbấtkhảchiếnbạilạigiànhđượcđếchếcủamình.

Nhưngnếutựnhiênchắcchắnsẽgiànhlạiđượcđếchếcủamình thì tại sao Rousseau không thừa nhận rằng tự nhiênkhôngcầncácnhàlậpphápđểgiànhđượcnóngaytừđầu?Tạisaoôngkhôngthấyrằng,dobảnnăngcủamìnhmàngườitasẽcanh tác trênnhữngvùngđấtđaimàumỡ,vàbuônbán trênnhữngbờbiểnrộngvàdễtiếpcận,màkhôngcầnsựcanthiệpcủaLycurgushaySolonhoặcRousseau, lànhữngngười có thểdễdàngbịnhầmlẫn.

Nhữngngườixãhộichủnghĩamuốnsựtuânthủbắtbuộc

Dùsaomặclòng,Rousseaugiaochonhữngngườisángtạo,nhữngtổchức,cácgiámđốc,cácnhàlậppháp,vànhữngngườikiểmsoátxãhộimộttráchnhiệmcựckìnặngnề.Vìvậy,ôngtỏracựckìnghiêmkhắcđốivớihọ:

Nhữngngườitrongđámnhânquầncảganđảmnhậnviệcsángtạotronglĩnhvựcchínhtrịcầnphảitinrằngôngtacóthểbiếnđổibảnchấtconngười;biếntừngcánhân–ngườimàtựthânlàmộttổngthểđơnđộcvàhoànhảo–thànhmộtphầncủamộttổngthểvĩđạihơn–đấylàcơsởđểcánhânnhậnđượccuộcsốngvàsựtồntạicủamình.Nhưvậy,nhữngngười trongđámnhânquầncảganđảmnhậnviệc

sángtạotronglĩnhvựcchínhtrịcầnphảitinvàokhảnăngcủamìnhtrongviệcthayđổi tâmtínhcủaconngười;củngcốnó; thaythếsựtồntạivềthểchấtvàđộclậpdothiênnhiênbanchobằngsựtồntạimangtínhđạođứcvànhưmộtphầncủacáilớnhơn[28].Nóitómlại,ngườisángtạotronglĩnhvựclịchsửcủanhânloạiphảitướcđoạtsứcmạnhcủachínhconngườivàphúchoanhtanhữngsứcmạnhkhác,tráingượcvớibảnchấtcủaanhta.

Tội nghiệp cho bản chất của con người! Phẩmgiá của conngười sẽ ra sao nếu nó được giao phó cho các môn đồ củaRousseau?

Cácnhàlậpphápmuốnnhàonặnnhânloại

BâygiờxinxemRaynal bànvềnhân loại được cácnhà lậpphápnhàonặn:

Trướchếtcácnhàlậpphápphảixemxétkhíhậu,khôngkhívàđấtđai.Nhữngnguồnlựcnằmtrongtayôngtaquyếtđịnhnhiệmvụcủaôngta.Trướchếtôngtaphảixemxétkhuvựccủamình.Nhữngngườisống trênbờbiểnphải có luậtquản língànhhànghải…Nếuđấy làkhudâncưtrongnộiđịathìnhàlậpphápphảilậpkếhoạchphùhợpvớiloạiđấtvàđộphìnhiêucủađất…

Thiêntàicủacácnhàlậpphápsẽthểhiệnmộtcáchđặcbiệttrongviệcphânphốitàisản.Quytắcchunglàkhimộtkhuđịnhcưmớiđượcthànhlậpởbấtcứnướcnào,mỗingườiđànôngđềuphảiđượcchiamộtkhoảnhđấtđủđểanhtanuôisốnggiađìnhcủamình…

Trênmộthònđảohoangmàbạnđemtrẻemđếnở,bạnkhôngcầnphải làm gì, chỉ cần để cho những hạt giống của sự thật nảymầmcùngvớisựpháttriểncủalítrí…Nhưngkhibạnđưamộtdântộccótruyềnthốngsangđịnhcưởmộtvùngđấtmới,kĩnăngcủanhàlậpphápnằmtrongchínhsáchkhôngđểngườidângiữlạinhữngýkiếnvàphongtụccóhại,tứclànhữngýkiếnvàphongtụccóthểđượcđiềutrịvàsửachữa.Nếubạnmuốnngănchặnnhữngýkiếnvàphongtụcnày,khôngđểchúngtrởthànhvĩnhviễn,thìbạnsẽgiữgìnthếhệthứ

hai bằnghệ thống chung củanềngiáodục công cộngdành cho trẻem.Một ông hoàng haymột nhà lập pháp không bao giờ thiết lậpđược một khu định cư nếu không làm việc đầu tiên là đưa nhữngngườikhônngoanđicùngđểhướngdẫnthanhniên…

Trong khu định cưmới, nhà lập pháp chu đáo,mongmuốn làmtrongsạchtậpquánvàcáchứngxửcủangườidânsẽcónhiềucơhội.Nếuôngtalàngườiđứchạnhvàtàinăng,thìvùngđấtvàngườidânnằmtrongtayôngtasẽtruyềncảmhứngchotâmhồncủaôngtavớikếhoạchcó íchchoxãhội.Người cầmbút chỉ có thể lập ramộtkếhoạchmơhồvìchắcchắnnócó liênquanvớitínhkhôngkiênđịnhcủatấtcảcácgiảthuyết;vấnđềnàycónhiềuhìnhthức,nhiềuphứctạpvàtìnhhuốngrấtkhódựđoánvàgiảiquyếtmộtcáchchitiết.

Cácnhàlậpphápđượcdạycáchquảnlíconngười

Raynal hướng dẫn các nhà lập pháp biện pháp quản lí conngườicũngchẳngkhácgìvịgiáosưnôngnghiệpgiảngchohọcsinhcủamình:“Đốivớingườinôngdân,khíhậulànguyêntắcđứngđầu.Nguồnlựcquyếtđịnhhoạtđộng.Trướchếtphảixemxétkhuvựccủamình.Nếulàđấtsétthìphảilàmthếnày,thếnày.Nếulàđấtcátthìphảilàmkhác.Ngườinôngdânmuốncóđủmọicơhội,nếuanh tamuốnphátquangvàcải tạomảnhđấtcủamình.Nếulàngườikhéoléo,anhtasẽlậpkếhoạchcótínhđếnsốphânbónmàanhtacótrongtay.Ônggiáosưcóthểđềramộtkếhoạchmơhồvìchắcchắnnócóliênquanvớitínhkhôngkiênđịnhcủatấtcảcácgiảthuyết;vấnđềnàycónhiềuhình thức, nhiều phức tạp và tìnhhuống rất khó dự đoán vàgiảiquyếtmộtcáchchitiết”.

Ôi,nhữngngườicầmbút,nhữngconngườicaoquý!Hãynhớrằngđôikhiđấtsét,cát,vàphânbónmàquývịnắmtrongtaymột cách tuỳ tiện lại chính là những con người! Chúng lànhữngconngườinhưquývị!Chúngcũnglànhữngconngười

thôngminhvà tựdo chẳngkhácgì quý vị! Cũngnhưquý vị,chúngcũngđượcChúabanchonănglựcđểquansát,đểlậpkếhoạch,suynghĩvàtựđánhgiá!

Chếđộđộctàilâmthời

ĐâylàtríchđoạnMablybànvềchủđềluậtphápvàcácnhàlậppháp.Trongnhữngđoạntrướcphầntríchdẫnnày,Mablychorằngluậtpháp,docoithườnganninh,đãlỗithời,ôngtanóivớiđộcgiảnhưsau:

Trongnhữnghoàncảnhnhưthế,rõrànglàcáclòxocủachínhphủđã bị chùng rồi. Làm cho chúng căng lên thì cái ác sẽ không còn…Nghĩ về sai lầm của trừng phạt ít thôi, nên nghĩ nhiều hơn nữa vềtưởngthưởng,đấylàcáibạncần.Làmnhưthế,bạnsẽkhôiphụcđượccho nước cộng hoà củamình sức sống của tuổi thanh niên. Bởi vìnhữngconngườitựdođãbỏquathủtụcnày,chonênhọđãđánhmấtquyền tựdocủamình!Nhưngnếucáiácđãphát triểnđếnmứcmànhữngbiệnpháp thông thườngcủachínhphủkhông thểgiảiquyếtđượcthìcầnphảisửdụngtoàánđặcbiệt,vớinhữngquyềnlựcmạnh,trong một thời gian ngắn. Cần phải giáng một đòn mạnh vào trítưởngtượngcủacôngdân.

Do ảnh hưởng của những luận thuyết tương tự như thế –xuấtpháttừnềngiáodụccổđiển–đãcógiaiđoạn,ngườinàocũngmuốncưỡilênđầulêncổnhânloại,đểsắpxếp,tổchứcvàquảnlínhânloạitheocáchcủamình.

Nhữngngườixãhộichủnghĩamuốnbìnhđẳngvềcủacải

XinxemCondillacbànvềnhàlậpphápvànhânloại:

LạyChúatôi,xinhãycóđứctínhcủaLycurgushaycủaSolon.Vàtrướckhibạnđọcxongbàiviếtnày,hãytưởngtượngđếnviệcđưaluậtphápchonhữngngườimandimọirợởMĩhayởchâuPhi.Đưanhữngngườidumụcnàyđếnnơiđịnhcư,dạychohọcáchnuôigiasúc…Tìmcáchphát triển ý thức xãhộimà thiênnhiênđãgieo vào lònghọ…Buộchọbắtđầuthựchànhnhữngbổnphậncủanhânloại…Sửdụnghìnhphạtđểtrừngphạtcácthúvuinhụcdụcthìhọkhôngcònthíchnhữngthứđónữa.Khiđó,bạnsẽ thấyrằng tấtcảcácđiều luậtcủabạnđềulàmchonhữngngườimandimọirợnàytừbỏthóixấuvàhọcđượcđứchạnh.

Tấtcảcácdântộcđềucóluậtpháp.Nhưngrấtítdântộcđượchạnhphúc. Vì sao?Bởi chính cácnhà lập pháphầunhưkhôngbiết gì vềmụcđíchcủaxãhội,đólàliênkếtcácgiađìnhbằngquyềnlợichung.

Tínhkhôngthiênvịcủaluậtphápgồmhaikhíacạnh:thiếtlậpsựbìnhđẳngvềcủacảivàbìnhđẳngvềnhânphẩmgiữacáccôngdân…Vìluậtphápthiếtlậpquyềnbìnhđẳnghơn,chonênphápluậtcũngtrởnênquýgiáhơnchomọicôngdân…Khitấtcảmọingườiđềubìnhđẳngvềcủacảivàphẩmgiá–vàkhiluậtphápkhôngđểchongườitahi vọng vi phạm quyền bình đẳng này – thì làm sao người ta còntham lam, thamvọng,hoangphí, lười biếng, ghen tị, thùhận,hayghentuôngđượcnữa?

Những điều bạn đã học được về nước cộng hoà Sparta phải khaiminhchobạnvềvấnđềnày.Chưacónhànướcnàotừngcóluậtphápphùhợpvớitrậttựcủathiênnhiên,vàbìnhđẳngnhưthế.

Sailầmcủanhữngngườicầmbútxãhộichủnghĩa

Trênthựctế,khôngcógìlàlạkhitrongthếkỉXVIIvàXVIIIloàingườiđượccoi là loạivật liệutrìtrệ,sẵnsàngchấpnhậntất cả mọi thứ – hình thức, khuônmặt, năng lượng, phongtrào, cuộc sống– từmột ông hoàng vĩ đại haymột nhà lậppháptuyệtvờihoặcmộtthiêntàivĩđại.Nhữngthếkỉnàyđãđượcnuôidưỡngbằngviệcnghiêncứu thờicổđại.Và thờicổđạicómặtkhắpnơi–ởAiCập,ởBaTư,ởHiLạp,ởRome–khắpnơiđềucócảnhtượngmấyngườinhàonặnnhânloại–

bằngvũ lựcvà lừadối–theonhữngýtưởngbấtchợtcủahọ.Nhưng điều đó không chứng tỏ rằng đây là tình trạng đángmongmuốn.Nó chỉ chứng tỏ rằng vì conngười và xãhội cókhảnăngcảithiện;tựnhiênlàtrongnhữnggiaiđoạnđầucủalịchsử,sailầm,ngudốt,chếđộchuyênquyền,chếđộnôlệ,vàmêtíndịđoanlàlớnhơncả.Nhữngngườicầmbútđượctríchdẫnbêntrênkhôngsaikhihọthấycácthiếtchếcổđạilànhưthế,nhưnghọsaikhiđềnghịnhữngthếhệtươnglaingưỡngmộvàbắtchướccácthiếtchếđó.Lànhữngngườituânthủtheolối trẻ con và không có tinh thầnphêphán,họ coi sự vĩ đại,nhânphẩm,đạođức,vàhạnhphúccủaxãhộinhântạocủathếgiớicổđạinhưlàthựctếcósẵnvậy.Họkhônghiểurằng,kiếnthứcxuấthiệnvàpháttriểncùngvớithờigian,vàcùngvớisựpháttriển,trithứccóthểđứngvềphía lẽphải vàxãhộigiànhlạiđượcquyềnsởhữuchínhmình.

Tựdolàgì?

Trên thực tế, cuộc đấu tranh chính trị mà chúng ta đangchứngkiếnlàgì?Đólàcuộcđấutranh,mangtínhbảnnăng,vìtựdocủatấtcảmọingười.Vậyquyềntựdo–ngaycáitêncủanóđã làmchotimđậpnhanhhơnvà làmrungchuyểncảthếgiới–làgì?Đấykhôngphảilàsựkếthợpcủatấtcảcácquyềntựdo–tựdolươngtâm,tựdohọctập,tựdolậphội,tựdobáochí, tựdodu lịch, tựdo laođộng, tựdo thươngmạihaysao?Nóitómlại,đấykhôngphảilàquyềntựdo–tứclàmỗingườiđượcquyềnsửdụngtấtcảnăng lựccủamình,miễn làkhônggây hại cho người khác trong khi làm như thế hay sao? Đấykhôngphải là quyền tự do pháhuỷ tất cả các chế độ chuyênquyền–kểcảchếđộchuyênquyềnđãđượchợppháphoáhay

sao?Cuốicùng,đókhôngphải làquyềntựdobuộcpháp luậtchỉhoạtđộngtronglĩnhvựchợplílàtổchứcquyềncủacáccánhânđốivớiviệctựvệhợppháp,lĩnhvựctrừngphạtbấtcônghaysao?Phảithừanhậnrằngsứchútcủaloàingườivềphíatựdothườnggặpnhiềutrởngại,đặcbiệtlàởPháp.Đấyphầnlớnlàdoướcmuốntaihại–họcđượctừcáclờidạycótừthờicổđại–mànhữngngườiviếtvềcácvấnđềxãhộicủachúngtathườngmắc:Họmongmuốnđứnglênđầulêncổnhândânđểsắpxếp,tổchứcvàkiểmsoátnhânloạitheoýmình.

Sựbạongượccủalòngtừbi

Trongkhixãhộiđangđấutranhvìtựdo,thìnhữngquýôngnổitiếngnày,nhữngngườiđãcưỡilênđầulêncổnhândânlạivẫngiữchặtcáitinhthầncủathếkỉXVIIvàXVIII.Họchỉnghĩđếnviệcbuộcnhânloạiphảichấpnhậnsựbạongượccủalòngtừbicủanhữngsángchếvềmặtxãhộicủachínhmình.TươngtựRousseau,họmuốnbuộcnhânloạingoanngoãnmangcáiáchcủaphúclợicôngcộngmàhọvẽratrongtrítưởngtượngcủamình.

Điềunàyđặcbiệtđúngvàonăm1789.Chếđộcũchỉsụpđổkhixãhộiđãphảichịuđựngnhữngsựsắpxếpnhântạokhác,baogiờcũngbắtđầutừcùngmộtđiểm:tínhtoàntrítoànnăngcủaluậtpháp.

Xinnghenhữngýtưởngcủamộtsốngườicầmbútvàchínhtrịgiathờiđó:

Saint–Just:Cácnhà lậppháp lãnhđạo tương lai.Ông ta làngườithểhiệnlợiíchcủanhânloại,ôngtalàngườilàmchodânchúngtrởthànhnhữngngườimàôngtamuốnhọtrởthành.

Robespierre:Chứcnăngcủachínhphủlàhướngsứcmạnhvậtchấtvàtinhthầncủadântộcđếnmụctiêumàcộngđồngphảihướngtới.

Billaud–Varennes:Dântộccầnđượcđưatới tựdo,cũngcầnphảitáitạolại.Phảicólựclượngmạnhmẽvàhànhđộngquyếtliệtthìmớitiêudiệtđượcnhữngđịnhkiếncũ,thayđổinhữngtậpquáncũ,uốnnắnnhững tình cảmđồi truỵ,hạn chếnhữngướcmuốnkhông cầnthiết, và tiêudiệtnhững thóixấuđãăn sâubén rễ…Thưacác côngdân, sự nghiêm khắc không khoan nhượng của Lycurgus đã tạo ranềntảngvữngchắcchonướccộnghoàSparta.BảnchấtyếuđuốivàcảtincủaSolonđãđưaAthensvàotìnhtrạngnô lệ.Sựsosánhnàybaotrùmtoànbộkhoahọcvềquảnlí.

LePelletier:Saukhixemxétmứcđộxuốngcấpcủaconngười,tôitinrằngcầnmộtsựphụchồitoàndiện,vàtôixinnói làphảitạoramộtdântộcmới.

Nhữngngườixãhộichủnghĩamuốnchếđộchuyênchính

Mộtlầnnữa,ngườitatuyênbốrằngnhândânchỉlàmộtloạinguyên liệu thômà thôi. Nhân dân không thể thể hiện đượcướcmuốncảithiệnchínhmình,họkhôngcókhảnăngđó.TheoSaint–Just,chỉcócácnhàlậpphápmớicókhảnănglàmđiềuđó.Nhân dân chỉ đơn giản là trở thành cáimà nhà lập phápmuốnhọ trở thành.TheoRobespierre,ôngnàynhắc lại từngcâuchữcủaRousseau,nhàlậpphápbắtđầubằngtuyênbốvềmục tiêumà cộng đồng phải hướng tới. Sau khi xác định đượcđiều này, chính phủ chỉ việchướng lực lượng vật chất và tinhthần củadân tộc tớimục tiêuđó. Trongkhi đó,ngườidân củaquốcgiaphảihoàntoànthụđộng.VàtheothuyếtcủaBillaud–Varennes, người dân không được có định kiến, tình cảm vàhammuốn,ngoạitrừnhữngthứđượcnhàlậpphápchophép,ôngnàythậmchícònđixahơn,khinóirằngsựnghiêmkhắckhôngkhoannhượngcủamộtngườilànềntảngcủanướccộnghoà.

Trongnhiềutrườnghợp,cáiácđượcviệndẫnlàrấtlớn,đếnmức thủ tục bình thường của chính phủ không thể chữa trịđược,Mablyđềnghịápdụngchếđộđộctàinhằmthúcđẩyđạođức:“Ápdụngtoàánđặcbiệtvớinhữngquyềnhạnlớntrongmột thời gian ngắn, cần phải giáng một đòn mạnh vào trítưởng tượng của công dân”, ông ta nói như thế.Người ta đãkhôngquênhọcthuyếtnày.XinhãyngheRobespierre:

Nguyêntắccủachínhphủcộnghoàlàđứchạnhvàphươngtiệncầnthiếtnhằmthiết lậpđứchạnh làkhủngbố.Ởnước ta, chúng ta lấyđạohạnhthaychoíchkỉ,lòngtrungthựcthaychodanhdự,nguyêntắcthaychophongtục,tráchnhiệmthaychotậpquán,đếchếcủalítríthaychosựchuyênchếcủakiểucách,khinhbỉthóixấuthaychokhinhbỉđóinghèo,niềmtựhàothaychotháiđộxấcláo,sựvĩđạicủatâmhồnthaychothóiphùphiếm,tìnhyêuvinhquangthaychotìnhyêutiềnbạc,nhữngngườitốtthaychonhữngngườiđồnghànhtốt,phẩmchấtthaychoâmmưu,thiêntàithaychokhônvặt,sựthậtthaychovẻhấpdẫn,sựquyếnrũcủahạnhphúcthaychosựnhàmcháncủahưởngthụ,sựvĩđạicủaconngườithaychosựtitiệncủanhữngkẻăntrênngồitrốc,nhữngconngườihàophóng,mạnhmẽvàhạnhphúc thay chonhữngngười tốtbụng,phùphiếmvà suy thoái; tómlại,chúngtadùngtấtcảđứchạnhvàphéplạcủanướccộnghoàthaythếchotấtcảnhữngtệnạnvàsựvôlícủachếđộquânchủ.

Tháiđộngạomạncủakẻđộctài

Robespierre đã tự cho rằngmình đứng trên đỉnh cao chótvótsovớitoànthểloàingười!Xinchúýtớitháiđộngạomạntrong lờinói củaông ta.Ông takhông thoảmãnvớiviệccầunguyệnchomộtsựthứctỉnhvĩđạivềtinhthầncủaconngười.Ông ta cũngkhônghivọng rằngchínhphủđượcquản límộtcáchnghiêmchỉnhcóthểđemlạikếtquảnhưthế.Không,ôngsẽtựmìnhcảitạonhânloại,bằngkhủngbố.

Một loạt những lời tuyên bố đáng ghét vàmâu thuẫn nàyđượctríchdẫntừmộttiểuluậncủaRobespierre,vớimụcđíchlà giải thích những nguyên tắc đạo đức mà chính quyền cáchmạngphảitheo.XinnhớrằngRobespierređòihỏiphảicóchếđộđộctàikhôngphảichỉvớimụcđíchlàđẩylùicuộcxâmlăngcủanướcngoàihoặcdẹptancácnhómđốilập.Ôngtacầnchếđộđộctàiđểcóthểdùngkhủngbốbuộcđấtnướcchấpnhậnnguyên tắc của chính mình về đạo đức. Ông nói rằng hànhđộngnàychỉlàbiệnpháptạmthời,trướckhicóhiếnphápmới.Nhưng trên thực tế, ôngmuốn sửdụngkhủngbốđể tiêu trừtínhíchkỉ,danhdự,phongtục,tậpquán,thóiphonglưuđàicác,phùhoa,hámtiền,tìnhbạn,âmmưu,sựhàihước,ưakhoáilạcvànghèo đói ở nước Pháp. Robespierre chỉ cho pháp luật hoạtđộngtrởlạisaukhiôngtathựchiệnxongnhữngđiềukìdiệuđó–ônggọinhữngđiềuđónhưthế.

Ởđây, trongbản tiếngPháp,Bastiat tạmngừngvànói vớitấtcảnhữngnhàcảicáchhăngsayvànhữngngườimuốntrởthànhnhữngnhàcầmquyền“Ôi,quývịlànhữngngườikhốnkhổ!Quývịnghĩrằngmìnhlàngườivĩđạiđếnmứcnhưthếư!Quývịđánhgiánhânloạithấpnhưvậyư!Quývịmuốncảicáchtấtcảmọi thứ!Tại saoquývịkhông tựcải cáchchínhmình?Nhiệmvụnàycũngquáđủrồi”(GhichúcủabảntiếngAnh).

Conđườngquanhcodẫntớichếđộchuyênquyền

Nhưngthườngthìnhữngngườinày–cácnhàcảicách,cácnhàlậppháp,vànhữngngườichuyênviếtvềcácvấnđềxãhội–khôngmuốnápđặt chếđộchuyênquyền trực tiếp lênđầulêncổnhândân.Không,họlànhữngngườivừaônhoàvànhântừ,họkhôngthểcóhànhđộngtrựctiếpnhưthế.Thayvàođó,

họquay sang sử dụng luật phápnhằmáp đặt chế độ chuyênquyền,chếđộchuyênchế,chếđộcanthiệpvàomọithứ.Họchỉmuốnlàmraluậtphápmàthôi.

ĐểchứngtỏýtưởnglạlùngnàyđãgiữthếthượngphongởPháp, tôi cầndẫn ra không chỉ toànbộ tác phẩmcủaMably,củaRaynal, củaRousseauvàFenelon–cộngvớinhững tríchdẫndàitừcáctácphẩmcủaBossuetvàMontesquieu–màcònphải trưng ra toàn bộ thủ tục tố tụng của Quốc ước. Tôi sẽkhônglàmđiềuđó,xinmờiđộcgiảtựđọcnhữngtácphẩmnày.

Napoléonmuốncómộtnhânloạithụđộng

Tấtnhiên,khôngcógìngạcnhiênkhiNapoléonrấtthíchýtưởngnày.Ôngtanhiệttìnhtuântheonóvàhăngsaysửdụngnó.Tươngtựmộtnhàhoáhọc,NapoléoncoitoànbộchâuÂulàvậtliệuchocuộcthínghiệmcủamình.Nhưng,trongquátrìnhthựchiện,vậtliệunàyđãphảnứngchốnglạiông.

TrênđảoSt.Helena,Napoléon–lúcbấygiờđãrấtthấtvọng–dườngnhưđãcôngnhậnmộtsốsángkiếncủanhândân.Saukhinhậnranhưthế,ôngcó tháiđộ ít thùđịchvới tựdohơntrước.Tuynhiên,điềunàyđãkhônglàmôngchùntay,trongdichúc,ôngđểlạibàihọcchocontrainhưsau:“Caitrịlàlàmgiatăngvàlantoảđạođức,họcvấnvàhạnhphúc”.

Saukhiđãdẫnra tấtcảcácchứngcớnhưthế,có lẽkhôngcầntríchdẫnnhữngýkiếntươngtựcủaMorelly,củaBabeuf,củaOwen, củaSaint–SimonvàFouriernữa.Tuynhiên, cũngxinđưaramộttríchdẫntừtácphẩmcủaLouisBlancvềtổchứclao động: “Trong kế hoạch của chúng tôi, xã hội nhận đượcđộnglựctừchínhquyền”.

Bâygiờxinxemxétvấnđềsau:XunglựcđằngsauđộnglựcnàylàdokếhoạchcủaLouisBlanctạora,kếhoạchcủaôngtasẽ được áp đặt cho xã hội; xã hộimà ta nói tới ở đây là loàingười. Do đó, loài người phải nhận được động lực từ LouisBlanc.

Sauđóngườitasẽnóirằngnhândânđượctựdochấpnhậnhoặcbácbỏkếhoạchnày.Đúnglà,nhândânđượctựdochấpnhậnhoặcbácbỏlờikhuyêncủabấtcứngườinàomàhọmuốn.NhưngLouisBlanckhônghiểuvấnđềtheocáchnày.Ôngtahivọngrằngkếhoạchcủamìnhsẽtrởthànhluật,vàdođóphảiđượcápđặtchonhândânbằngsứcmạnhcủaluậtpháp:

Trongkếhoạchcủachúngtôi,nhànướcchỉphảithôngqualuậtlaođộng(khôngcógìkhác?),sựtiếnbộcủacôngnghiệpcóthểvàphảidiễnramộtcáchhoàntoàntựdobằngnhữngphươngtiệncủabộluậtđó.Nhànướcchỉđơngiảnlàđưaxãhộilênmộtmặtnghiêng(tấtcảchỉcóthếthôiư?).Lúcđóxãhộisẽtrượtdốcbởilựcdocácsựvậttựsinhravàbởisựvậnhànhtựnhiêncủacơchếđãđượcthiếtlập.

NhưngmặtnghiêngmàLouisBlancnóitới làcáigì?Nócódẫnđếnvựcthẳmkhông?(Không,nósẽdẫnđếnhạnhphúc).Nếuđúngnhưthếthìtạisaoxãhộikhôngđiđếnđótheolựachọncủachínhnó?(Bởivìxãhộikhôngbiếtnómuốngì,cầnphảithúcđẩynó).Cáigìphảithúcđẩynó?(Chínhquyền).Vàailà người tạo ra lực đẩy chính quyền này? (Tại sao?, xin hỏingười phátminh ra cỗmáy– trong trườnghợpnày là LouisBlanc).

Cáivòngluẩnquẩncủachủnghĩaxãhội

Chúngtasẽkhôngbaogiờthoátkhỏicáivòngluẩnquẩnsau

đây:ýtưởngvềloàingườithụđộngvàsứcmạnhcủaluậtphápmàconngườivĩđạisửdụngnhằmthúcđẩydânchúng.

Mộtkhixãhộiđãđượcđặttrênmặtphẳngnghiêngnày,xãhộicònđượchưởngmộtsốquyềntựdonữakhông?(chắcchắnrồi).Tựdolàgìvậy,thưaôngLouisBlanc?

Dứtkhoátlà,tựdokhôngchỉlàquyềnđượctạohoábanchongườita;nócònlàsứcmạnhđượcbanchocánhânđểngườitasửdụngvàpháttriểnnhữngkhảnăngcủamìnhtrongvươngquốccủacônglívàdướisựbảovệcủaluậtpháp.

Vàđâykhôngphảilàđặcđiểmvônghĩa,ýnghĩacủanórấtsâusắcvàkhómàđánhgiáhếthậuquảcủanó.Vì,mộtkhitađãđồngýrằngmộtngười,đểtrởthànhngườitựdothựcsựthìphảicóquyềnsửdụngvàphát triển cáckhảnăng củamình thìnghĩa làmỗingườiđều cóquyềnđòihỏixãhộicungcấpchomìnhhọcvấnnhằmtạođiềukiệnchoanhtapháttriểnbảnthân.Cũngcónghĩalàmỗingườiđềucóthểđòihỏixãhộicungcấpchomìnhcôngcụsảnxuất,thiếucôngcụthìhoạtđộngcủaconngườikhôngthểđạthiệuquảđầyđủđược.Nhưngnếukhôngsửdụngnhữnghànhđộngcủanhànướcthìlàmsaoxãhộicó thể cung cấp chomọingườihọc vấn và công cụ sảnxuấtmàhọcần?

Nhưvậy,mộtlầnnữa,tựdolàquyềnlực.Quyềnlựcnàybaogồmnhữnggì?(Baogồmnhữngngườiđượcgiáodụcvànhữngngườiđượctrangbịcôngcụsảnxuất).Ailàngườicungcấpnềngiáodụcvàcôngcụsảnxuất?(Xãhộiphảicungcấpchotấtcảmọingười).Xãhộicungcấpcôngcụsảnxuấtchonhữngngườikhôngcócôngcụbằngnhữnghànhđộngnào?(Lạicònhỏi,bằngnhữnghànhđộngcủanhànước).Nhànướclấynhữngcôngcụđóởđâu?

Hãyđểngườiđọctrảlờicâuhỏiđó.Hãyđểngườiđọcnhậnraphươnghướngmàcáchlàmnàysẽđưachúngtatới.

Họcthuyếtcủanhữngngườidânchủ

Hiệntượngkìlạcủathờiđạichúngta–cóthểlàmchoconcháu chúng ta ngạc nhiên – là học thuyết dựa trên ba giảthuyết sau đây: nhân loại cực kì thụ động, sự toàn năng củaluậtphápvàđãlànhàlậpphápthìkhôngthểsai.Batưtưởngnàytạorabiểutượngthiêngliêngcủanhữngngườitựxưnglàhoàntoàndânchủ.

Nhữngngườiủnghộhọc thuyếtnàycòn tuyênbố lànócótínhxãhội.Vìvậy,khilànhữngngườidânchủ,họcóniềmtinkhônggiớihạnvàonhânloại.Nhưngkhihướngvàoxãhộithìhọ lại coi nhân loại chẳng khác gì cục đất. Xin xem xétmâuthuẫnnàymộtcáchchitiếthơn.

Nhữngngườidânchủcótháiđộnhưthếnàokhithảoluậnvềcácquyềnchínhtrị?Họcoinhândânnhưthếnàokhicầnchọnnhàlậppháp?À,lúcđóngườitatuyênbốrằngnhândâncótrítuệbẩmsinh,nhândânđượcphúchonhậnthứccựckìtinhtế,ýchícủahọbaogiờcũngđúng,ýchíchunglàkhôngthểsai,bầucửkhôngthểbaogồmtấtcảmọingười.

Khibầucử,rõrànglàkhôngcầnđềnghịcửtriđưarabấtcứsựbảođảmnàovề trí tuệ củahọ.Ý chí vànăng lực lựa chọnmột cách khôn ngoan của cử tri được cho là đương nhiên.Ngườidâncóthểbị lầmlẫnư?Chúngtachảđangsốngtrongthờiđạikhaisánghaysao?Cáigì?Chẳngphảilànhândânbaogiờcũngbịtróibuộchaysao?Họchẳnggiànhđượcquyềncủamìnhbằngnhữngnỗ lựcvàhisinhcựckì to lớnhaysao?Họchẳngđãtừngthểhiệnbiếtbaonhiêubằngchứngvềtríthôngminh và trí tuệ của mình hay sao? Họ không phải là ngườitrưởng thành ư? Họ không có khả năng tự đánh giá ư? Họkhôngbiếtcáigìlàtốtnhấtchomìnhhaysao?Cógiaicấphayngườinàodámđứngtrênnhândânvàphánxétcũngnhưlàmthaychohọ?Không,không,nhândânđangvàphảiđượctựdo.

Họmuốnquảnlícôngviệccủachínhmìnhvàhọphảilàmnhưthế.

Nhưng,cuốicùng,khicácnhàlậpphápđượcbầuxong–thìgiọnglưỡicủahọthayđổihẳn.Nhândânlạitrởthànhnhữngngườithụđộng,trơìvàthiếuýthức,còncácnhàlậpphápthìtrở thànhnhữngkẻbiết tuốt.Đấy là lúcnhà lậpphápđưa rasángkiến,chỉđạo,thúcđẩyvàtổchức.Nhânloạichỉviệctuântheo,thờikhắccủachếđộchuyênchếđãđiểm.Xinxemxéttưtưởngchếtngườisauđây:Nhândân,trongkhibầucửlànhữngngười rất khôn ngoan, rất đức hạnh và rất hoàn hảo, nhưngbâygiờchẳngcóbấtcứkhuynhhướnggì;hoặcnếucóthìđấylànhữngkhuynhhướngdẫnđếnthoáihoá.

Kháiniệmcủanhữngngườixãhộichủnghĩavềtựdo

Nhưngcócầnchonhândânmộtchúttựdohaykhông?

NhưngôngConsiderantkhẳngđịnhvớichúngtarằngtựdochắcchắnsẽdẫntớiđộcquyền!

Chúng tahiểu rằng tựdonghĩa là cạnh tranh.Nhưng theoôngLouisBlanc,cạnhtranhlàhệthốngpháhoạicácdoanhnhânvàhuỷdiệtdânchúng.Chínhvìvậymàcácdântộctựdođangbịphásảnvàhuỷdiệttươngđươngvớimứcđộtựdocủahọ(CóthểôngLouisBlancphảiquansátcáckếtquảcủacạnhtranh,vídụ,ởThuỵSĩ,HàLan,AnhvàMĩ).

ÔngLouisBlanccònnóivớichúngtarằngsựcạnhtranhdẫnđếnđộcquyền.Vàvớicùngcáchtưduynhưthế,ôngchochúngtabiếtrằnggiáthấpdẫnđếngiácao,cạnhtranhđưasảnxuấtđếnhoạtđộngpháhoại,cạnhtranhlàmcạnkiệtsứcmua,cạnhtranhlàmchosảnxuấtgiatăngđồngthờilạilàmgiảmtiêuthụ.Từđó

chúngtathấyrằngnhữngngườitựdosảnxuấtkhôngphảiđểtiêuthụ,tựdocónghĩalàápbứcvàsựđiênrồtrongdânchúng,vàrằngôngLouisBlancphảichúýđếnvấnđềnày.

Nhữngngườixãhộichủnghĩasợtấtcảcácquyềntựdo

Thế thì tựdogiáodục? (Nhưng,phụhuynhsẽ trả tiềnchocácthầygiáođểhọdạytrẻemvôđạođứcvànhữngquanniệmsailầm,ngoàira,theoôngThiers,nếugiáodụcđượcxâydựngtrêncơsởtựdodântộcthìnósẽkhôngcòntínhdântộcnữavàchúngtasẽdạyconemchúngtanhữngtưtưởngcủangườiThổNhĩKìhayngườiẤnĐộ,trongkhiđó,nhờchếđộchuyênchếhợpphápnàyđốivớigiáodụcmàtrẻemcủachúngtahiệngiờvẫncómaymắnlàđượcdạynhữngýtưởngcaoquýcủangườiLaMã).

Thếthìtựdolaođộng?(Nhưngđiềuđólạicónghĩalàcạnhtranh,đếnlượtnó,lạilàmchosảnphẩmkhôngđượctiêuthụ,làmchocácdoanhnhânphásảnvàhuỷhoạinhândân).

Haylàtựdothươngmại?(Nhưng,nhưmọingườiđềubiết–vànhữngngườiủnghộthuếxuấtnhậpkhẩumangtínhbảohộđãnhiềulầnchứngminhrằngtựdothươngmạilàmchotấtcảnhữngngười thamgiađềuphá sảnvàmuốn thịnhvượng thìcầnngănchặntựdothươngmại).

Hay là tự do lập hội? (Nhưng, theo học thuyết xã hội chủnghĩathìtựdothựcsựvàhiệphộitựnguyệnlàmâuthuẫnvớinhau,vàmụcđíchcủachủnghĩaxãhộilàđènénquyềntựdolậphộichínhlàđểbuộcngườitaliênkếtvớinhautrongsựtựdođíchthực).

Rõrànglà,lươngtâmcủacácnhàdânchủ–xãhộikhôngthể

chongườitabấtkìquyềntựdonào,vìhọtinrằngbảnchấtcủaconngườilàbaogiờcũnghướngtớiđủmọihìnhthứcsuyđồivàtaihoạ.Dođó,đươngnhiênlà,cácnhàlậpphápphảilậpkếhoạchchongườidânnhằmcứuhọkhỏichínhmình.

Cách lập luận như thế đưa chúng ta đếnmột câu hỏi đầythách thức;Nếunhândânkhôngcókhảnăng,vôđạođứcvàdốtnátnhưcácchínhtrịgiađãchỉra,thìtạisaoquyềnbầucửcủachínhnhữngngườidânđólạiđượcbảovệvớisựnhiệttìnhđếnnhưvậy?

Ýtưởngvềsiêunhân

Nhữnglờituyênbốcủacácnhàtổchứcnhânloạilàmbậtracâuhỏikhácmàtôithườnghỏihọvàchođếnnay,nhưtôibiết,họkhôngbaogiờ trả lời:Nếunhữngkhuynhhướng tựnhiêncủanhânloạilàxấuđếnmứcchorằngngườidânđượctựdolàkhôngantoànthìlàmsaocáckhuynhhướngcủanhữngngườitổchứclạiluônlàtốt?Chảlẽcácnhàlậpphápvànhữngngườiđạidiệnchohọkhôngthuộcvềnhânloạihaysao?Hayhọtinrằngmìnhđược làmtừ loạiđấtsétmịnhơnphầncòn lạicủanhân quần? Các nhà tổ chức khẳng định rằng xã hội, nếukhôngđược lãnhđạo, sẽ laovàosựhuỷdiệtkhông thể tránhkhỏivìbảnnăngcủadânchúng là lầm lạc.Cácnhà lậppháptuyênbốsẽngănchặnquátrìnhtựhuỷdiệtnàyvàđưanhânloạivàoxuhướnglànhmạnhhơn.Nhưvậy,rõrànglà,cácnhàlập pháp và những người tổ chức đã được Trời ban cho tríthôngminhvàđứchạnh,đặthọởbênngoàivàbêntrênnhânloại; nếu như thế, hãy để họ chứng tỏ tư cách vượt trội củamình.

Họsẽlànhữngngườichănchiên,cònchúngtalàconchiên

củahọ.Chắcchắn là sựsắpxếpnàyhàmý rằnghọ lànhữngngười cóưu thếbẩmsinhsovới tất cảnhữngngườikhác.Vàchắcchắnlàchúngtahoàntoàncóquyềnyêucầucácnhàlậpphápvànhữngngườitổchứcchứngminhưuthếbẩmsinhcủahọ.

Nhữngngườixãhộichủnghĩabácbỏquyềntựdolựachọn

Xinhiểurằngtôikhôngbàncãivềquyềncủahọtrongviệcphátminhracácliênkếtxãhội,đểquảngcáochomình,bảovệmìnhvàthửnghiệmvớichínhmình,tựchịuchiphívàrủiro.Mà tôi tranh cãi vềquyền củahọ trongviệc ápđặtnhữngkếhoạchnàyđốivớichúngtabằngluậtpháp–tứclàbằngvũlực–vàbắtchúngtađóngthuếđểtrảlươngchohọ.

Tôikhôngyêucầunhữngngườiủnghộcủacáctrườngpháitư tưởngkhácnhaunày–nhữngngười theoProudhon, theoCabet, theo Fourier, những người Universitarists, và nhữngngườitheopháibảohộ–từbỏcáctưtưởngkhácnhaucủahọ.Tôi chỉ yêu cầu họ từ bỏ một ý tưởng chung của tất cả cáctrườngpháinày:Họchỉcầntừbỏýtưởngbuộcchúngtaphảichấpnhậncácnhómcủahọ,chấpnhậncácdựánxãhộihoácủahọ,chấpnhậncácngânhàngcungcấptíndụngmiễnphícủahọ,từbỏkháiniệmđạođứctheokiểuHiLạp–LaMãcủahọvànhữngbiệnphápquảnlíthươngmạicủahọ.Tôichỉyêucầulàchúngtađượctựmìnhquyếtđịnhvềnhữngkếhoạchnày,chúngtakhôngbịbuộcphảichấpnhậnchúng,dùtrựctiếphaygián tiếp, nếu cho rằng chúng trái với những lợi ích căn bảncủachúngtahoặctráivớilươngtâmcủachúngta.

Nhưngcácnhàtổchứcmuốntiếpcậnvớinhữngkhoảnthuếvàsứcmạnhcủa luậtphápnhằmthựchiệnkếhoạchcủahọ.

Ngoàiviệcbịápbứcvàbấtcông,ướcmuốnnàycònbaohàmgiảđịnhtaihạilàcácnhàtổchứcđólànhữngngườikhôngthểsai lầm, còn nhân dân là những người không có năng lực.Nhưng,một lầnnữa,nếunhândân lànhữngngườikhôngđủnănglựcđánhgiáchínhmình,thìnóivềphổthôngđầuphiếuđểlàmgì?

NguyênnhâncủacáchmạngPháp

Mâuthuẫntrongtưtưởng,thậtđángtiếcnhưnghoàntoànhợp lí, đượcphảnánh trongcác sựkiệnởPháp.Vídụ,ngườiPháp đã dẫn dắt tất cả những dân tộc châu Âu khác đến vớicuộcđấutranhvìcácquyềncủamình–haynóichínhxáchơn,đếnnhữngđòihỏivềchínhtrịcủahọ.Tuynhiên,sựkiệnnàyđãkhônglàmchochúngtathoátkhỏicảnhlànhữngngườibịcaitrịnhiềunhất,bịnhiềuquyđịnhnhất,bịápđặtnhất,bịtróibuộcnhấtvàbịbóclộtnhấtởchâuÂu.Phápcũngdẫndắttấtcả dân tộc khác đến nơimà bao giờ người ta cũng cảm thấycáchmạngđangsắpxảyra.Trongnhữnghoàncảnhnhưthế,đấylàviệcđươngnhiên.

VàsẽvẫnnhưthếkhimàcácchínhtrịgiacủachúngtatiếptụcchấpnhậnýtưởngđượcLouisBlancthểhiệnmộtcáchrõràngnhưsau:“Xãhộinhậnđộnglựctừchínhquyền”.Sẽvẫnnhưthếkhiconngườicótìnhcảmtiếptụclànhữngngườithụđộng,khihọtiếptụctựcoimìnhlàkhôngcókhảnănglàmchomìnhthịnhvượnghơnvàhạnhphúchơnbằngtríthôngminhvànănglựccủachínhmình,khihọcònchờđợiphápluậtlàmmọi thứ chohọ; tóm lại, khihọ cònnghĩquanhệ củahọvớinhànước cũng chẳng khác gì quanhệ của bầy cừu với ngườichăncừu.

Sứcmạnhvôcùngtolớncủachínhphủ

Chừngnàonhữngtưtưởngnàycòngiữthếthượngphongthìrõràngtráchnhiệmcủachínhphủlàrấtlớn.Mayvàrủi,giàusangvànghèotúng,bìnhđẳngvàbấtbìnhđẳng,đạođứcvàvôđạo–tấtcảđềuphụthuộcvàochínhquyền.Chínhquyềncángđángtấtcảmọithứ,nhậntấtcảmọithứ,làmtấtcảmọithứ;dođó,chínhquyềncũngchịutráchnhiệmvềtấtcảmọithứ.

Nếuchúngtagặpmay,chínhphủđòichúngtatỏlòngbiếtơn; nhưng nếu chúng ta khôngmay thì chính phủ phải chịutráchnhiệm.Vìcóphảilàcảconngườilẫntàisảncủachúngtađều nằm trong tay chính phủ hay không? Luật pháp khôngphảilàtoàntrítoànnănghaysao?

Nắmđộcquyềntrong lĩnhvựcgiáodục thìchínhphủphảiđápứngnhữnghivọngcủacácbậcphụhuynh,nhữngngườivìlídođómàbị tướcmất tựdo;vànếunhữnghivọngnày tanthànhmâykhóithìlỗitạiai?Nhậnquảnlíngànhcôngnghiệplàchínhphủnhận tráchnhiệm làmchonó thịnhvượng,nếukhôngthìtướcđoạtquyềntựdocủanólàviệclàmvôlí.Vànếucôngnghiệpbịsuythoáithìlỗitạiai?

Canthiệpvàocáncânthươngmạibằngcáchthayđổi thuếxuấtnhậpkhẩulàcácchínhphủcamkếtlàmchothươngmạipháttriểnthịnhvượng,nhưngnếukhôngthịnhvượngmàsụpđổthìlàlỗitạiai?

Bảohộcácngànhtronglĩnhvựchànghảiđểhọtừbỏquyềntựdocủamìnhlàchínhphủđãcamkếtlàmchonhữngngànhnàycó lời,nhưngnếuchúngtrởthànhgánhnặngchonhữngngườiđóngthuếthìlỗitạiai?

Nhưvậy,khôngcósựbấtbìnhnàoở trongnướcmàchínhphủ không tự nguyện nhận lãnh trách nhiệm. Có còn ngạc

nhiênkhôngkhimàởPhápmỗithấtbại lại làmgiatăngmốiđedoạcủamộtcuộccáchmạngnữa?

Người ta đã đề xuất những biện pháp khắc phục nào?Mởrộngđếnvô cùng lĩnhvựchoạtđộng của luậtpháp,nghĩa làtăngthêmtráchnhiệmcủachínhphủ.

Tuy nhiên, nếu chính phủ nhận trách nhiệm kiểm soát vàtănglương,nhưngkhôngthểlàmđượcviệcđó;nếuchínhphủcamkếtchămsóctấtcảnhữngngườicóthểrơivàohoàncảnhkhốnkhó,nhưngkhông thể làmviệcđó;nếu chínhphủ camkết hỗ trợ tất cả những người lao động thất nghiệp, nhưngkhôngthểlàmviệcđó;nếuchínhphủcamkếtchotấtcảnhữngngười cần tiền được vay mà không phải trả lãi suất, nhưngkhôngthểlàmviệcđó;nếusửdụngnhữngtừngữmàđángtiếclàlạituônratừngọnbútcủaôngdeLamartine:“Nhànướcchorằngmụcđíchcủanólàkhaihoá,pháttriển,mởrộng,củngcố,trao linh hồn và thần thánh hoá tâm hồn của nhân dân” –nhưngnếuchínhphủkhôngthểlàmđượctấtcảnhữngviệcđóthìsao?Chảlẽkhôngchắcchắnlàsaumỗithấtbạicủachínhphủ– thanôi! thấtbại cóxác suấtkhá cao– sẽ làmột cuộccáchmạngkhôngthểtránhkhỏihaysao?

Chínhtrịvàkinhtếhọc

Bây giờ xin trở lại với chủ đề đã được thảo luận qua trongnhững trang đầu của tiểu luận này: quan hệ giữa kinh tế vàchínhtrị–kinhtếchínhtrịhọc.[29]

Khoakinhtếhọcphảipháttriểntrướckhikhoahọcchínhtrịhọccóthểđượchìnhthànhbằngluậnlí.Vềnguyêntắc,kinhtếhọclàkhoahọcnghiêncứuxemcáclợi íchcủaconngườihài

hoàhayđốikhángvớinhau.Phảibiếtviệcnàytrướckhilậprakhoachínhtrịhọcnhằmxácđịnhnhữngchứcnăngthíchhợpcủachínhphủ.

Ngaysaukhikinhtếhọcpháttriểnvàtạithờiđiểmkhởiđầuviệchìnhthànhkhoachínhtrịhọc,sẽxuấthiệncâuhỏihếtsứcquan trọng cầnđược trả lời: Luật pháp là gì? Luật phápphảinhưthếnào?Phạmvivàgiớihạncủanó?Vềmặtlogic,quyềnlựcchínhđángcủacácnhàlậpphápphảichấmdứtởchỗnào?

Tôi xin trả lời ngay như sau: Luật pháp là lực lượng chungđượctổchứcnhằmngănchặnbấtcông.Tómlại,luậtpháplàcônglí.

Chứcnăngthíchhợpcủalậppháp

Nhàlậpphápcóquyềnlựctuyệtđốiđốivớiconngườivàtàisảncủachúngtalàkhôngđúng.Conngườivàtàisảncótrướccácnhàlậppháp,chứcnăngcủaôngtachỉlàbảođảmantoànchoconngườivàtàisảnmàthôi.

Chứcnăngcủaluậtpháplàkiểmsoátlươngtâmcủachúngta,tưtưởngcủachúngta,ýchícủachúngta,nềngiáodụccủachúngta,ýkiếncủachúngta,việclàmcủachúngta,việcbuônbáncủachúngta,tàinăngcủachúngtahaythúvuicủachúngtalàkhôngđúng.Chứcnăngcủaluậtpháplàbảovệquyềntựdo thểhiệnnhữngquyềnnày vàngăn chặn sự can thiệp vàoquyềntựdothểhiệnnhữngquyềnnhưthếcủabấtkìngườinàokhác.

Vì luậtcầnphảicósựhỗtrợcủavũlựcchonênnóchỉhợppháptrongnhữngkhuvựccầnphảisửdụngvũlực.Đâylàcônglí.

Mỗingườiđềucóquyềnsửdụngvũ lựcđể tựvệhợppháp.Chínhvìlídonàymàlựclượngtậpthể–sựkếthợpcótổchứccủacáclựclượngcánhân–cóthểđượcsửdụngmộtcáchhợpphápchonhữngmụcđíchtươngtự;vàkhôngthểđượcsửdụngmộtcáchhợpphápchobấtkìmụcđíchnàokhác.

Luật chỉ là tổ chức của quyền tự vệ của các cá nhân, màquyền tự vệ của các cá nhân thì có trước khi luật pháp đượcthôngqua.Luậtpháplàcônglí.

Luậtphápvàtừthiệnkhôngphảilàmột

Sứmệnh của luật phápkhôngphải làđànáp con người vàcướpbóc tài sản củahọ,mặcdù luật có thểhoạt động trongtinhthầnnhânđạo.Sứmệnhcủanólàbảovệconngườivàtàisản.

Hơnnữa,khôngđượcnóirằngluậtphápcóthểnhântừ,nếutrong quá trình hoạt động, nó cố tránh đàn áp con người vàcướpbóctàisảncủahọ;nóithếlàmâuthuẫn.Luậtphápnhấtđịnh sẽ gây ảnh hưởng tới con người và tài sản; và nếu luậtpháplàmbấtcứviệcgìngoàiviệcbảovệconngườivàtàisảnthìhànhđộngcủaluậtphápnhấtđịnhsẽviphạmquyềntựdocủaconngườivàquyềnsởhữutàisản.

Luậtpháplàcônglí–đơngiảnvàrõràng,chínhxácvàchặtchẽ.Mọiconmắtđềucóthểnhìnthấynó,mọiđầuócđềucóthểhiểuđượcnó;vìcônglícóthểđo lườngđược,bấtbiếnvàkhôngbaogiờ thayđổi. Công lí lànhư thế, khôngnhiềuhơncũngkhôngíthơn.Vượtquágiớihạnhợplínày–nếubạntìmcáchlàmcholuậtphápcótínhtôngiáo,cótìnhhuynhđệ,càobằng, nhân từ, có tính ngành nghề, có tính văn chương hay

nghệthuật–thìbạnsẽbịlạctrongvùngđấtchưađượcthámhiểm,trongsựmơhồvàkhôngchắcchắn,trongxãhộikhôngtưởngcưỡngéphoặcthậmchícòntồi tệhơn, lạctrongvôsốnhững điều không tưởng,mỗi điều không tưởng đó đều tìmcáchgiành lấy luậtphápvàápđặtchobạn.Đúngnhư thế,vìtìnhhuynhđệvà lòngbácái, khácvới công lí, khôngcógiớihạnchínhxác.Mộtkhiđãbắtđầurồi,bạnsẽdừnglạiởđâu?Vàluậtphápsẽtựdừnglạiởđâu?

Xalộdẫntớichủnghĩacộngsản

ÔngdeSaint–Cricqchỉđềnghịmởrộnglòngtừbicủaôngtatớimộtsốngành,ôngyêucầuluậtphápkiểmsoátngườitiêudùngnhằmlàmlợichongườisảnxuất.

ÔngConsiderantsẽtài trợchosựnghiệpcủacácnhómlaođộng;ôngtasẽsửdụngluậtphápnhằmbảođảmchohọquầnáo, nhà ở, lương thực thực phẩm tối thiểu và tất cả các nhu yếuphẩmkhác.

ÔngLouisBlanctuyênbố–vàcóđầyđủlído–rằngnhữngsựbảođảmtốithiểunàychỉlàkhởiđầucủatìnhhuynhđệtrọnvẹnmàthôi,ôngtanóirằngluậtphápphảicungcấpcôngcụsảnxuấtvàgiáodụcmiễnphíchotấtcảngườilaođộng.

Mộtngườinàođósẽnhậnxétrằngnhưthế làvẫncònchỗchobấtbìnhđẳng,ôngtasẽtuyênbốrằngluậtphápphảicungcấpchotấtcảmọingười–ngaycảnhữngngườiởnhữngxómnhỏcựckìhẻolánh–xaxỉphẩm,vănhọcvànghệthuật.

Tất cả những đề nghị như thế chính là xa lộ dẫn tới chủnghĩacộngsản;luậtpháplúcđósẽlà–trênthựctế,đãlà–bãichiếntrườngchotrítưởngtượngvàlòngthamlamcủatấtcả

mọingười.

Nềntảngchochínhphủổnđịnh

Luậtlàcônglí.Cóthểtưởngtượngđượcmộtchínhphủđơngiảnvàbềnvững trong tuyênbốnày.Tôiđốainóiđược làmsaomàtưtưởngcáchmạng,khởinghĩa,haymộtcuộcnổidậynhỏnhấtcóthểxuấthiệnnhằmchốnglạicáichínhphủmàlựclượngcótổchứccủanóchỉlàđểdẹpbấtcông.

Trongchếđộđó,ngườidânsẽthịnhvượngnhất–vàcủacảisẽđượcphânphốiđồngđềunhất.Khôngainghĩđếnviệctráchcứ chính phủ vì những đau khổ không tránh khỏi của nhânloại.Đúngnhưthế,vìnếucáclựclượngcủachínhphủchỉdùngđểdẹpbấtcôngthìchínhphủsẽlàvôcantrướcnhữngđaukhổđó,nhưhiệnnaychínhphủvôcantrướcnhữngthayđổithờitiếtvậy.

Đểchứngminhtuyênbốnày,xinxemxétcâuhỏisau:Nhândânđãnổidậychống lại toàphúc thẩm,hoặc tấncông thẩmphánhoà giải của toà sơ thẩm, để cómức lương caohơn, đểđượcvaymàkhôngphải trả lãi,đượcnhậncôngcụsảnxuất,được thuế nhập khẩu ưu đãi, hay công ăn việc làm do chínhphủtạorabaogiờchưa?Mọingườiđềubiếtrõrằngnhữngvấnđề này không thuộc thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩmhoặcthẩmphánhoàgiảicủatoàsơthẩm.Vànếuchínhphủchỉthực hiện những chức năng thích hợp của nó thì tất cảmọingười sẽ nhanh chóng hiểu rằng những vấn đề này khôngthuộcthẩmquyềncủaluậtpháp.

Nhưngxâydựng luậtpháptrênnguyêntắccủatìnhhuynhđệ–tuyênbốrằngtấtcảviệctốtvàtấtcảviệcxấuđềutừluật

phápmàra;rằngluậtphápchịutráchnhiệmvềtấtcảbấthạnhcủacánhânvàtấtcảbấtbìnhđẳngxãhội–thìsẽmởcánhcửachonhữngkhiếunại, bất bình, lộn xộn và cáchmạngkhôngbaogiờngừng.

Cônglínghĩalàquyềnnhưnhau

Luậtpháp làcông lí.Vàsẽ thậtkìcụcnếu luậtphápcòn làmột cái gì khác nữa! Công lí không phải quyền hay sao? Cácquyềnkhôngnhưnhauhaysao?LuậtphápdựavàoquyềnnàomàbuộctôituânthủcáckếhoạchxãhộicủaôngMimerel,ôngdeMelun,ôngThiers,hayôngLouisBlanc?Nếuluậtphápcóquyềnvềđạođứcđểlàmchuyệnđóthìtạisaonókhôngbuộcnhữngquýôngđóphụctùngkếhoạchcủatôi?Cóhợplíkhôngkhigiảđịnhrằngtựnhiênđãkhôngbanchotôitrítưởngtượngđủ để tôi cũng nghĩ ra được chế độ không tưởng? Luật phápphảichọnmộttrongsốrấtnhiềunhữngýnghĩquáidịvàbuộccáclựclượngcótổchứccủachínhphủphụcvụmộtmìnhnóư?

Luậtpháp là công lí.Vàkhông thểnói–nhưngười ta vẫntiếp tụcnói– luậtphápcó thể làvô thần, là có tínhcánhânchủnghĩavànhẫntâm;rằngnósẽcảitạoconngườitheohìnhảnhcủachínhnó.Đâylàmộtkếtluậnvôlí,chỉxứngđángvớinhữngngườisùngbáichínhphủ,tứclànhữngngườitinrằngluậtpháplànhânloại.

Nhảmnhí!Chảlẽnhữngngườisùngbáichínhphủtinrằngngườitựdosẽngừnghoạtđộnghaysao?Nếukhôngnhậnđượcnănglượngtừluậtphápthìchúngtasẽhoàntoànkhôngnhậnđược năng lượng hay sao? Nếu luật pháp chỉ thực hiện chứcnănglàbảovệviệcsửdụngmộtcáchtựdonănglựccủachúngta thì chúng ta không thể sử dụng được những năng lực của

mìnhhaysao?Giảsửrằngluậtphápkhôngbắtchúngtaphảitheomộtsốhìnhthứctôngiáohoặchệthốngcủahiệphộihaycácphươngphápgiáodụchoặcquyđịnhvềlaođộnghayquyđịnhvềthươngmạihoặckếhoạchtừthiệnnàođó;thìchúngtasẽlaongayvàochủnghĩavôthần,điởẩn,ngudốt,đaukhổvàthamlamhaysao?Nếuđượctựdo,thìchúngtasẽkhôngcòncôngnhậnquyềnnăngvàtừtâmcủaChúahaysao?Chúngtasẽkhôngcònliênkếtvớinhau,khônggiúpđỡlẫnnhau,khôngyêu thương và giúp đỡ những người anh em bất hạnh củachúng ta, không nghiên cứu những bí mật của tự nhiên vàkhôngcốgắngcải thiệnmìnhbằngnhữngkhảnăngtốtnhấtcủachúngtahaysao?

Conđườngdẫntớiphẩmgiávàtiếnbộ

Luậtpháplàcônglí.Vàchínhlàtheoluậtcủacônglí–trongvươngquốccủaquyền;dướiảnhhưởngcủatựdo,antoàn,ổnđịnh,vàtráchnhiệm–màmỗingườisẽđạtđượcgiátrịchânthựccủamìnhvàphẩmgiáđíchthựccủaconngườimình.Chỉtheo luật của công lí thì loàingườimới đạt được–một cáchchậmchạp,khôngnhữngkhôngphảinghingờmàcònlàchắcchắn–sựtiếnbộcủanhântínhtrongtrậttựvàhoàbìnhtheođúngthiếtkếcủaChúa.

Tôichorằngđiềunàyđúngvềmặtlíthuyết,vìbấtcứcâuhỏinàođượcđemrathảoluận–tôngiáo,triếthọc,chínhtrịhaykinhtế,dùcâuhỏicó liênquanđếnvấnđề thịnhvượng,đạođức,bìnhđẳng,quyền,cônglí,tiếnbộ,tráchnhiệm,hợptác,tàisản,laođộng,buônbán,vốn,tiềnlương,thuếkhoá,dânsố,tàichính,haychínhphủ–ởbấtcứđiểmnàotrênđườngchântrờikhoahọcmàtôibắtđầucôngtrìnhnghiêncứucủamình,

tôiluônđitớikếtluậnsauđây:Giảiphápchocácvấnđềtrongquanhệcủaconngườiphảiđượctìmtrongtựdo.

Chứngminhtưtưởng

Kinh nghiệm đã chứng minh điều đó chưa? Xin nhìn vàotoànbộthếgiới.Nướcnàocónhữngconngườihoàbìnhnhất,đạo đức nhất và hạnh phúc nhất? Đấy là những người sốngtrong những nước mà luật pháp ít can thiệp vào việc riêngnhất; nơi người ta ít gặp chínhphủnhất; nơimà cánhân cókhônggianhoạtđộnglớnnhất,cònquanđiểmtựdothìcóảnhhưởnglớnnhất;nơiquyền lựccủabộmáyhànhchính lànhỏnhất vàđơngiảnnhất; nơimà thuếkhoá lànhẹnhất và gầnnhưbằngnhauđốivớitấtcảmọingười,vàgầnnhưkhôngcócơsởchosựbấtmãncủadânchúng;nơimàcáccánhânvàcácnhómtíchcựcnhấttựnhậntráchnhiệmcủamình,và,kếtquảlà,nơimàđạođứccủanhữngconngườiđượccoilàkhônghoànhảolạikhôngngừngđượccảithiện;nơimàbuônbán,hộihọpvàcáchiệphộiítbịhạnchếnhất;nơimàlaođộng,vốn,vàdâncưítbịdichuyểnmộtcáchcưỡngbứcnhất;nơimàngườidânđượcsốngtheocáckhuynhhướngtựnhiêncủamìnhnhất;nơinhữngphátminhcủaconngườigầnnhưhoàhợpnhấtvớiluậtcủaChúa.Tóm lại, dân tộchạnhphúcnhất, đạođứcnhất vàhoàbìnhnhấtlàdântộcbámsátnguyêntắcnàynhất:Mặcdùnhân loại là không hoàn hảo, nhưng, tất cả hi vọng đều dựatrên cáchànhđộng tựdo và tựnguyện củanhững conngườitrongcácgiớihạncủaquyền;luậtpháphayvũlựcchỉđượcsửdụngnhằmquảnlícônglíchotấtcảmọingười,ngoàirakhôngđượcsửdụngvàobấtcứviệcgìkhác.

Ướcmuốncaitrịngườikhác

Phảinóithếnày:Thếgiớinàycóquánhiềungười“vĩđại”–cácnhàlậppháp,nhữngngườitổchức,cácnhàcảicáchnhiệttình,nhữngnhàlãnhđạocủanhândân,nhữngvịchagiàcủacácdân tộc,vânvânvàvânvân.Quánhiềungười tự cưỡi lênđầulêncổnhândân;họtổchức,đỡđầuvàcaitrịdânchúng.

Nhưngmộtngườinàođósẽnói;“Chínhôngcũngđanglàmviệcđó”.Đúng.Nhưngphảithừanhậnrằngtôihànhđộngtheoýnghĩahoàntoànkhác;nếutôigianhậphàngngũnhữngnhàcảicách, thìchỉvớimụcđíchduynhất là thuyếtphụcđểchonhândânđượcyên.TôikhôngnhìnnhândânnhưVancausonnhìnvàocáimáytựđộngcủaôngta.Khôngnhữngthế,cácnhàsinhlíhọcchấpnhậncơthểconngườinhưnóđanglà,còntôichấpnhậnngườidânnhưhọđang là.Tôichỉmuốnmộtđiềuduynhấtlànghiêncứuvàngưỡngmộhọmàthôi.

Tháiđộcủatôiđốivới tấtcảnhữngngườikhácđượcminhhoạrõbằngcâuchuyệnnàycủamộtngườidu lịchnổi tiếng:Mộtlầnôngtatớibộlạccủanhữngngườibánkhai,nơicómộtđứatrẻvừachàođời.Mộtđámđôngthầybói,thầycúng,thầylang–trangbịvòng,mócvàdây–đứngquanhnó.Mộtngườinói:“Đứatrẻnàysẽkhôngbaogiờbiếtmùithơmcủaốngđiếuhoà bình trừ phi tôi căng lỗmũi củanó ra”.Mộtngười khácnói:“Nósẽkhôngbaogiờcóthểngheđược,trừphitôikéodáitai củanó đến vai”.Người thứ ba nói: “Nó sẽ không bao giờnhìnthấyánhnắngmặttrời,trừphitôinghiêngmắtnó”.Mộtngườikhácnói:“Nósẽkhôngbaogiờđứngthẳng,trừphitôiuốncongchâncủanó”.Ngườithứnămnói:“Nósẽkhôngbaogiờhọccáchsuynghĩ,trừphitôixoađầunó”.

“Dừnglại”,ôngkháchkêulên.“NhữngviệcChúalàm,đều

đãđượclàmtốtrồi.ĐừngnóirằngcácvịbiếtnhiềuhơnNgài.Chúa đã ban cho sinh vật yếu đuối này các bộ phận; cứ đểchúng phát triển và lớn mạnh nhờ luyện tập, sử dụng, trảinghiệmvàtựdo”.

Nếmtrảitựdo

Chúađãbancholoàingườitấtcảnhữngthứcầnthiếtđểhọthựchiệnvậnmệnhcủamình.Ngàiđãcungcấphìnhthứcxãhộicũngnhưhìnhthứccủaconngười.Vàcáccơquancủaxãhộiđượctạodựngsaochochúngcóthểtựpháttriểnmộtcáchhàihoàtrongbầukhôngkhítronglànhcủatựdo.Đảđảobọnlangbămvàcácnhàtổchức!Đảđảovòng,xích,mócvàkìm!Đảđảohệthốngnhântạocủabọnlangbăm!Đảđảonhữngýtưởngbấtchợtcủacácquanchứcchínhphủ,đảđảonhữngdựánxãhộihoá,đảđảoquátrìnhtậpquyềnhoá,đảđảothuếxuấtnhậpkhẩu,đảđảocáctrườngcônglập,đảđảotôngiáocủanhànước,đảđảonhữngkhoảnvaykhôngphảitrảlãi,đảđảonạnđộcquyềntronglĩnhvựcngânhàng,đảđảocácquyđịnh,cáccấmđoán,đảđảodùngthuếkhoáđểcàobằngthuếkhoá!

Vàbâygiờ,saukhicácnhàlậpphápvànhữngnhàcảicáchnhiệt tìnhđãbắtxãhộiphảichịunhiềuhệ thốngxãhộimộtcáchvôíchnhưthế,cóthểcuốicùnghọsẽchấmdứtởchínhnơihọbắtđầu.Họnêntừbỏtấtcảcáchệthốngvànếmtrảitựdo,vìtựdolàthừanhậnrằngmìnhtinChúavàsựsángtạocủaNgài.

Lờibạt

SheldonRichman[30]

Nhànướclàcâuchuyệntuyệtvờimàởđómỗingườiđềutìmcáchsốngbằngchiphídotấtcảnhữngngườikháctrả.

ClaudeFrédéricBastiat

ClaudeFrédéricBastiat cóđịavịđặcbiệt trong trái timvàkhốióccủanhữngngườibạncủatựdo.Khôngcóbímậtgìởđâyhết.Bastiathấpdẫntrướchếtlàdotínhchínhtrựcvàtaonhã của thông điệp của ông. Văn phong của ông thể hiện sựtrongsángvàniềmsaymêđượctrìnhbàymộtcáchchặtchẽ,hiếmcótrongthếgiớihiệnđại.Ôngluônviếtđểchongườitahiểu,đểthuyếtphụcngườiđọcchứkhôngphảiđểgâyấntượnghaylàmngườitabốirối.

Thôngquacâuchuyệnngụngôn,Bastiatđãkhéo léođánhtannhữngquanniệmsailầmvềkinhtếhọccủanhữngngườiPhápsốngcùngthờivớiông.Hiệnnay,ởnướcMĩhiệnđại,cácnhà trí thức cũng như các chính trị gia vẫn tiếp tục nói vớichúngtarằng,đểhànghoádonướcngoàisảnxuấttựdoxâmnhập sẽ làm chúng ta nghèo đi hay những vụ động đất vànhữngcơncuồngphonggâynhiềuthiệthạitạorathịnhvượngvìchúngtạoranhucầutáithiết,thìchúngtamớinhậnrakếtcục của một nền văn hoá không biết đến Claude FrédéricBastiat.

NhưngnếunghĩBastiatchỉ làmộtnhàkinhtếhọc làđánhgiácònthiếusót.Bastiatlàtriếtgialuậtpháphàngđầu.Chính

tácphẩmLuậtphápđãđưađếnchoôngvịtrí,vaitrònhưthế.TrướctáctronggiaiđoạnnướcPhápđangbịnhữnglờihứasailầmcủachủnghĩaxãhộiquyếnrũ,Bastiatquantâmtới luậtpháptheonghĩacổđiểncủatừnày,ôngdùnglítríđểtìmchoranhữngnguyênlítổchứcxãhộiphùhợpnhấtvớiconngười.

Ông bắt đầu bằng cách công nhận rằng, các cá nhân phảihànhđộngnhằmduytrìđờisốngcủamình.Họlàmthếbằngcáchápdụngcácnăng lực củamìnhvào thếgiới tựnhiênvàbiến những thành phần của thế giới tự nhiên thành các sảnphẩmcóích.“Đờisống,nănglực,sảnxuất–nóicáchkhác,cátính,tựdo,tàisản–chínhlàconngười”,Bastiatviết.Vàvìlàcốtlõicủabảnchấtcủaconngườichonênchúng“cótrướcvàđứngtrênluậtlệdoconngườiđặtra”.Rấtítngườihiểuđượcđiểmnày.Chủnghĩathựcchứngtronglĩnhvựcluậtpháp,tứclàkháiniệmchorằngkhôngcóđúngvàsaitrướckhiluậtphápđượcbanhànhđãcótácđộngtiêucựcngaycảđốivớimộtsốngườiủnghộtựdocánhân(vídụnhưcáchậuduệtheotrườngphái công lợi của Bentham).Nhưng, Bastiat nhắc nhở chúngta:“Cuộcsống,quyềntựdovà tàisảntồntại trênđờikhôngphải vì conngười đã làm ra luật pháp.Ngược lại, cuộc sống,quyềntựdovàtàisảnđãcótừtrước,vàđiềuđóbuộcngườitaphảicoiluậtpháplàtốithượng”.

Đối vớiBastiat, luậtpháp là phủ định, ông đồng ý vớimộtngườibạnkhingườinàychỉrarằngsẽlàkhôngđúngkhinóirằng luậtpháptạoracông lí.Sựthực là, luậtphápphảingănchặnbấtcông.“Chỉcócông líkhikhôngcònbấtcông”.Điềunày có thể làm chomột số độc giả khóhiểu.Nhưngnếu suynghĩkĩthìsẽthấyrằngxãhộitựdovàcôngchínhlàxãhộimàởđókhôngcónhữngcanthiệpbằngvũlựcnhằmchốnglạicáccánhân,ởđócáccánhânđượcđểyên.

Mụcđíchcủaluậtpháplàbảovệcuộcsống,quyềntựdovàtàisản.Luậtpháplà,Bastiatnói,“tổchứctậpthểquyềnbảovệmột cách hợp pháp các quyền của cá nhân”.Mỗi cá nhân cóquyềnbảovệcuộcsống,quyềntựdovàtàisảncủamình.Dođó,có thểnóimộtnhómngườicó“quyềntậpthể”tậptrungcácnguồnlựccủamìnhđểtựbảovệ.“Dođó,nguyêntắccủaquyềntậpthể–lídochosựtồntạivàtínhhợpphápcủanó–làdựatrênquyềncủacánhân.Vàlựclượngchungnhằmbảovệquyềntậpthểnàyvềmặt logickhôngcóbấtkìmụcđíchnàokhác hay bất cứ nhiệm vụ nào khác ngoài nhiệm vụ vàmụcđíchmànóhànhđộngnhưlựclượngthaythế”.Nếumụcđíchcủa luật pháp là bảo vệ các quyền cá nhân, thì không thể sửdụngluậtphápđểlàmnhữngviệcmàcánhânkhôngcóquyềnlàm:“Sửdụngsaivũ lựcnhưthế…tráivới tiềnđềcủachúngta”.Kếtquảsẽlàluậtphápbấtchính.

Xãhộidựatrênquanniệmđúngđắnvềluậtphápsẽlàxãhộicó trật tự và thịnh vượng. Nhưng thật không may, một sốngườisẽchọncướpbócchứkhôngsảnxuấtnếucáitrướccầnítnỗlựchơncáisau.Nguyhiểmnghiêmtrọngsẽxuấthiệnkhinhững người ban hành luật pháp (lập pháp) quay sang cướpbóc.Kếtquả,Bastiatviết,là“cướpbóchợppháp”.Lúcđầu,chỉcómộtnhómnhỏnhữngngườilàmluậtcướpbóchợpphápmàthôi.Nhưngđiềuđócóthểlàmkhởiđộngmộtquátrình,trongđó,cácgiaicấpbịcướpbóckhôngnhữngkhôngtìmcáchxoábỏhiệntượngluậtphápbịxuyêntạcmàlạitìmcáchtrởthànhnhữngngườibanhành luậtpháp.“Trướckhivươngquốccủacông lí xuất hiện, dường nhưmỗi người đều bị báo thùmộtcáchtànnhẫn–mộtsố,vìsựđộcáccủahọ,cònsốkhácthìvìsựthiếuhiểubiếtcủahọ”.

Kết quả khi cướp bóc hợp pháp trở thành phổ biến là hỗn

loạnvìluậtphápvàđạođứctrởnênmâuthuẫnvớinhau.“Khiluậtphápvàđạođứcmâuthuẫnvớinhauthìngườicôngdânđứngtrướclựachọnkhắcnghiệt:đánhmấtýthứcvềđạođứchoặckhông tôn trọng luậtphápnữa”.Bastiat chỉ ra rằngđốivớinhiềungười,cáigìphùhợpvớiluậtphápthìcũnglàchínhdanh.Vìvậymàhọbịlẫnlộn.Vàxungđột.

Khi thừanhậnrằngcó thể lái luậtpháprakhỏimụcđích thậtsựcủanó–nghĩalàcóthểxâmphạmquyềnsởhữutàisảnchứkhôngbảovệnó–thìtấtcảmọingườiđềusẽmuốnthamgiavàoquátrìnhban hành luật pháp, nhằm, hoặc bảo vệmình trước nạn cướp bóchoặcdùngluậtphápđểcướpbóc.Nhữngcâuhỏimangtínhchínhtrịbaogiờcũngcóthểgâytổnhạilạigiữthếthượngphongvàbaotrùmlêntấtcả.SẽcónhữngvụđấutranhngaytrướccửaLâuđàiLậppháp,vàcuộcđấutranhởbêntrongtoànhàcũngsẽkhôngkémphầnquyếtliệt.

Nghecóvẻquen?

Bastiatcònpháthiệnramộtđộnglựcnữa–ngoàiướcmuốnchiếmđoạt–nằmđằngsaucướpbóchợppháp:“lòngtừbisailầm”.Mộtlầnnữa,ôngđãnhậnramâuthuẫn.Nếuhoạtđộngtừthiệnkhôngphảilàtựnguyệnthìnópháhuỷtựdovàcônglí.Luậtphápchẳngthểmangchongườitacáigìmàtrướcđókhônglấynhữngthứđótừchínhchủnhâncủachúng,ôngápdụngphântíchnhưthếchotấtcảcáchìnhthứccanthiệpcủachínhphủ,từthuếxuấtnhậpkhẩutớicáigọilàgiáodụccônglập.

Ngôn từ của Bastiat còn tươi mới, như thể mới được viếtngàyhômnayvậy.Ônggiảithíchrằngngườitacóthểxácđịnhcướp bóc hợp pháp bằng cách tìm kiếm những đạo luật chophéplấytàisảncủangườinàychongườikhác.Nhữngđạoluậtnhư thếphảibịbãibỏ“ngay lập tức”.Nhưngôngcũngcảnh

báo,“ngườiđượchưởnglợitừbộluậtnàysẽtiếptụcphànnàntrongkhibảovệnhữngquyềnmàanhtavừanhậnđược”,bảovệđặcquyềncủaanhta.Bastiatnóithẳng:“Đừngnghenhữnglời nguỵ biện như thế của những nhóm lợi ích. Chấp nhậnnhữngluậncứnhưthếlàbiếncướpbócthànhhệthống.Trênthựctế,điềuđóđãxảyrarồi.Ảotưởnghiệnnaylàcóthểlàmchomỗingườiđềugiàulêntrongkhingườikhácphảitrảgiá”.

Thếgiớiquanlàmcơsởchoviệcbópméoluậtpháp,Bastiatviết, là coinhândân là thực thể thụđộng,khôngcóđộngcơcủa chínhmìnhvàđangchờđợibàn tayvàkếhoạchcủa cácnhàlậpphápthôngthái,ôngtríchdẫnRousseau:“Cácnhàlậppháplàthợcơkhí,ngườiphátminhramáymóc”.Saint–Just:“Cácnhàlậppháplãnhđạotươnglai.Ôngtalàngườithểhiệnlợi ích củanhân loại, ông ta là người làm cho dân chúng trởthànhnhữngngườimàôngtamuốnhọtrởthành”.VànhữnglờinóisắcnhưdaocạocủaRobespierre:“Chứcnăngcủachínhphủlàhướngsứcmạnhvậtchấtvàtinhthầncủadântộcđếnmụctiêumàcộngđồngphảihướngtới”.

Bastiat nhắc lại lời kết án củaAdamSmith“vềnhững conngười củahệ thống”, tức lànhữngngười coinhândânchỉ làcáccontốtđen,bịngườitadichuyểntrênbàncờmàthôi.Đểthựchiệnmụctiêucủamình,cácnhàlậpphápphảixoábỏsựđadạngcủaconngười,vìsựđadạngsẽcảntrởnhữngkếhoạchmàhọđặtra.Sựtuânphụcépbuộc(còncócáchnàokhác?)làviệccầnlàmngay.Bastiattríchdẫnmộtsốngườicầmbúttheoxuhướngnày,rồitrảlời:

Ôi,nhữngngườicầmbút,nhữngconngườicaoquý!Hãynhớrằngđôikhiđấtsét,cát,vàphânbónmàquývịnắmtrongtaymộtcáchtuỳtiệnlạichínhlànhữngconngười!Chúnglànhữngconngườinhưquývị!Chúngcũng lànhữngconngười thôngminhvà tựdochẳng

khácgìquývị!Cũngnhưquývị,chúngcũngđượcChúabanchonănglựcđểquansát,đểlậpkếhoạch,suynghĩvàtựđánhgiá!

Saukhitríchdẫnmộtsốngườicầmbútsẵnsàngcốnghiếnsứcmìnhnhằmcảitạonhândân,Bastiatkhôngthểkìmhãmđược sự phẫnnộ củamình: “Ôi, quý vị là nhữngngười khốnkhổ!Quývịnghĩrằngmìnhlàngườivĩđạiđếnmứcnhưthếư!Quývịđánhgiánhânloạithấpnhưvậyư!Quývịmuốncảicáchtấtcảmọi thứ!Tại saoquývịkhông tựcải cáchchínhmình?Nhiệmvụnàycũngquáđủrồi!”

Bastiatcũngkhôngđểchodânchủvôhạnđộthoátkhỏitaymình, ông đi thẳng vào cốt lõi của vấn đề với sự trang nhãthường thấy của mình. Các nhà dân chủ ca ngợi trí tuệ củanhândân.Trítuệbaogồmnhữnggì?Khảnăngchọnranhữngnhà lậppháp toànnăng– tất cả chỉ có thế thôi. “Nhândân,trongkhibầucửlànhữngngườirấtkhônngoan,rấtđứchạnhvàrấthoànhảo,nhưngbâygiờchẳngcóbấtcứkhuynhhướnggì;hoặcnếucóthìđấylànhữngkhuynhhướngdẫnđếnthoáihoá…Nếunhândânkhôngcókhảnăng,vôđạođứcvàdốtnátnhư các chính trị gia đã chỉ ra, thì tại sao quyền bầu cử củachínhnhữngngườidânđólạiđượcbảovệvớisựnhiệttìnhđếnnhư vậy?”Và “Nếunhững khuynhhướng tự nhiên của nhânloại làxấuđếnmứcchorằngviệcđểngườidânđược tựdo làkhông an toàn thì làm saomà các khuynhhướng củanhữngngườitổchứclạiluônlàtốt?”

Bastiatkếtthúctácphẩmbằnglờikêugọikhẩnthiếtchotựdovàvứtbỏmọiđềnghịnhằmápđặtnhữngsắpxếpxãhộiphitựnhiênlênđầulêncổnhândân.Ôngcầuxin“tấtcảcácnhàlậpphápvànhữngnhàcảicáchnhiệttìnhtừbỏtấtcảcáchệthốngvànếmtrảitựdo”.

TrongthờigiankểtừkhiLuậtphápđượcxuấtbảnlầnđầu,ítcótácphẩmnàođượcviếttheotruyềnthốngtựdocổđiểncóthểsánhđượcvớiđộtrongsáng,sứcthuyếtphụcvàtínhchấtgầnnhưthicacủanó.Thanôi,thếgiớichẳnghọcđượcmấytừnhữngbàihọccủatácphẩmLuậtpháp.NếucònsốngchắcchắnlàBastiatsẽbuồnvìthấynướcMĩnhưhiệnnay.Ôngđãcảnhbáochúngta.Ôngđãchỉranhữngnguyênlítuyệtđốicầnthiếtchoxãhội loàingười và làmchomọingườiđềuhiểu.Còncóthểđòihỏigìhơntừmộtconngườichocuộcđấutranhnhằmchấmdứtnạncướpbóccủatưtưởngsùngbáinhànướcvàbảovệtựdocánhân?

H Ế T

Walter E. Williams là Giáo sư kinh tế học tại George Mason University,Fairfax,Virginia,Mĩ.

RichardEbelinglàChủtịchcủaFoundationforEconomicEducation.

AdamSmith,An Inquiry into the Nature and Causes of theWealth of Nations,BookFour,chapter two(NewYork:ModernLibrary, 1937[1776]),pp.437–38.

Sir Alexander Gray, The Development of Economic Doctrine: An IntroductorySurvey(London:Longmans,Green,1931),pp.244–45.

LewisH.Haney,History of Economic Thought (NewYork:Macmillan, 1936),pp.331–32.

EduardHeimann,History of Economic Doctrines: An Introduction to EconomicTheory(London:OxfordUniversityPress,1945),p.124.

CharlesGideandCharlesRist,AHistoryofEconomicDoctrines,FromtheTimeofthePhysiocratstothePresentDay(Boston:D.C.Heath,1915),pp.329–30.

WilliamA.Scott,TheDevelopmentofEconomics(NewYork:TheCenturyCo.,1933),p.244.

Joseph A. Schumpeter, History of Economic Analysis (New York: OxfordUniversityPress,1954),p.500.

Ludwig von Mises, Liberalism: The Classical Tradition (Irvington–on–Hudson,N.Y.:FoundationforEconomicEducation,1996[1927]),p.197.

YvesGuyot,EconomicPrejudices(London:SwanSonnenschein,1910),p.v.

HenryHazlitt,EconomicsinOneLesson(NewYork:Harper&Brothers,1946).

ĐoạnnóivềcuộcđờivàsựnghiệpcủaBastiatdướiđâychủyếuđượcviếttheoDeanRussell,FrédéricBastiat:IdeasandInfluence(Irvington–on–Hudson,N.Y.: Foundation for Economic Education, 1965); và Dean Russell, FrédéricBastiat and the Free Trade Movement in France and England, 1840–1850(Geneva; Imprimarie Albert Kundig, 1959); cũng như George C. Roche,Frédéric Bastiat: A Man Alone (Hillsdale, Mich.: Hillsdale College Press,1977).

Jean–Baptiste Say, A Treatise on Political Economy, or the Production,DistributionandConsumptionofWealth[1921](N.Y.:AugustusM.Kelley,1971);Say, Thư gửi Mr. Malthus on Several Subjects of Political Economy [1821](N.Y.: Augustus M. Kelley, 1967); and R. R. Palmer, ed., J. B. Say: AnEconomist in Troubled Times (Princeton, N.J.: Princeton University Press,1997).

VềphongtràoủnghộthươngmạitựdoởAnhvàthànhcôngcủaphongtràonàyhồigiữathếkỉXIX,xinđọctácphẩmAustrianEconomicsandthePoliticalEconomy of Freedom của RichardM. Ebeling (Northampton,Mass.: EdwardElgar, 2005), ch. 10: “The Global Economy and Classical Liberalism: Past,PresentandFuture”pp.247–281,đặcbiệtlàcáctrang248–252.

Economic Sophisms, trans. and ed. Arthur Goddard, with introduction byHenry Hazlitt (Irvington–on–Hudson, N.Y.: Foundation for EconomicEducation,1996[1845]).

Selected Essays on Political Economy, trans. Seymour Cain, ed. George B. deHuszar, with introduction by F. A. Hayek (Irvington–on–Hudson, N.Y.:FoundationforEconomicEducation,1995[1964]).

EconomicHarmonies,trans.W.HaydenBoyers,ed.GeorgeB.deHuszar,withintroduction byDeanRussell (Irvington–on–Hudson,N.Y.: Foundation forEconomicEducation,1996[1850]).

TrongSelectedEssays,pp.1–50.

EconomicSophisms,pp.7–27.

“TheLaw”,inSelectedEssays,pp.51–96;and,“ThePhysiologyofPlunder”,inEconomicSophisms,pp.129–46.

Xem,vídụ,EugenvonBöhm–Bawerk,CapitalandInterest,vol.1:HistoryandCritiqueofInterestTheories(SouthHolland,III.;LibertarianPress,1959),pp.191–94.

TàiliệucủaUỷbantốicaocủaPhápvềcôngnghiệp,nôngnghiệpvàthươngmại(ghichúcủabảntiếngAnh).

KhiviếttácphẩmnàyBastiatbiếtrằngôngsẽchếtvìbệnhlaophổi.Ôngquađờisauđómộtnăm(chúthíchcủabảntiếngAnh).

Trong bản tiếng Pháp Bastiat sử dụng từ “spoliation” (chú thích của bảntiếngAnh).

Nếuđộcquyền,tứclàsựbảohộcủachínhphủnhằmchốnglạicạnhtranhởPháp chỉ dành chomột nhóm người, ví dụ công nhân ngành sắt thép, thìhànhđộngnàyrõrànglàcướpbóchợppháp,nókhôngthểkéodàiđượclâu.Vìlídonàymàchúngtathấytấtcảnhữngdoanhnghiệpbuônbánđượcbảohộđềuliênkếtlạiđểtheođuổimụcđíchchung.Thậmchíhọcòntựtổchứcsaochongườitanghĩrằnghọđạidiệnchotấtcảnhữngngười laođộng,vềmặtbảnnăng,họcảmthấyrằnglàmchocướpbóchợppháptrởthànhphổbiếnthìcóthểchegiấuđượcnó.

Nhưmọingườiđềubiết,lúcđóParaguaycódiệntíchlớnhơnhiệnnay.NhữngtusĩDòngTênđãlậpracáckhuđịnhcưvàđưangườidađỏvàocácngôilàng,vànóichungđãcứuhọkhỏicáchànhđộngtànbạocủanhữngkẻchinhphục(chúthíchcủabảntiếngAnh).

TheoRousseau, sự tồn tại của conngười xãhội là khônghoàn chỉnh, theonghĩaanhtachỉlàmộtphầncủaxãhội.Tựbiếtmìnhnhưvậy–vàsuynghĩvàcảmnhậntừquanđiểmcủacáitoànthể–conngườitrởthànhconngườiđạođức(chúthíchcủabảntiếngAnh).

Bastiatđãviếtbacuốnsáchvàmộtsốbàibáođểtriểnkhainhữngtưtưởngchứađựngtrongbacâucủađoạntiếptheo.

SheldonRichmanlàbiêntậpviênTheFreeman:IdeasonLiberty.