phytosterol and health
TRANSCRIPT
1
ไฟโตสเตอรอลและผลตอสขภาพ
เภสชกรกตยศ ยศสมบต
คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
www.osotsala-chula.com
14 มนาคม 2554
ไฟโตสเตอรอล (phytosterol) จดเปนสารในตระกลทมโครงสรางทางเคมใกลเคยงกบ
โคเลสเตอรอลซงพบไดในพช โดยทนยมใชเพอการบรโภคคอ plant stanol ซงเปนกลมยอยของไฟ
โตสเตอรอลนนเอง
ไฟโตสเตอรอลพบไดในเซลลและเนอเยอพช เชนในเมลด ลาตน หรอดอกของพช โดยม
หนาทเปนองคประกอบพนฐานของเซลลพช รกษาความคงตวของเยอหมเซลล (cell membrane
stabilizer) นอกจากนยงมหนาทอนๆ อนจาเปนตอการดารงชพของพชเชนมฤทธยบย งการเจรญ
ของเชอราได
ไฟโตสเตอรอลมโครงสรางทางเคมทคลายกบโคเลสเตอรอล คอเปนวงแหวนขนาดใหญ
หลายวงเรยกวา cyclopentanophenanthrene โดยทความแตกตางระหวางไฟโตสเตอรอลและ
โคเลสเตอรอลนน อยทตาแหนงบางตาแหนงบรเวณสายขาง (side chain) ของโมเลกลเทานน
(ทมา: http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0101-20612010000500002&script=sci_arttext)
2
ไฟโตสเตอรอลทพบมากในธรรมชาตแบงไดเปนสองกลม คอ plant sterol (เชน
sitosterol) และ plant stanol (เชน sitostanol) ซงสารกลมแรกจะมความใกลเคยงกบ
โคเลสเตอรอล คอมพนธะคภายในโมเลกล ในขณะทสารกลมหลง จะเปนพนธะเดยวซงมความ
อมตวทางเคม และเปนชนดทมผลดตอสขภาพหากนาบรโภค ท งน เพราะ plant stanol สามารถลด
ระดบสารประกอบโคเลสเตอรอลในเลอดได
กลไกการลดระดบโคเลสเตอรอลจากการบรโภค plant stanol นน คาดวาเปนเพราะการท
มโครงสรางทางเคมคลายกน ทาใหสารท งสองกลมน แขงขนกนในกระบวนการดดซมเขาสรางกาย
ผานทางลาไสเลก นอกจากนยงเชอวาไฟโตสเตอรอลทถกดดซมเขาไปในกระแสเลอดแลว จะรวมตว
กบสาร lipoprotein กลมความหนาแนนตา (LDL) เปนไมเซลลไดเชนเดยวกบโคเลสเตอรอล แตวา
เปนกอนไมเซลลทรางกายไมสามารถใชเปนพลงงานหรอนาไปใชงานอนได ทาใหถกขบออกไปจาก
รางกายโดยเรว จงมผลใหระดบโคเลสเตอรอลโดยรวมในรางกายมลดลง
การศกษาผลการใชไฟโตสเตอรอลเปนประจาพบวาการบรโภค plant stanol ปรมาณวนละ
1.5-1.8 กรม จะยบย งการดดซมโคเลสเตอรอลไดถงรอยละ 30-40 นอกจากนการบรโภค plant
stanol ยงสงผลเพมปรมาณ LDL-receptor ซงทาใหการใชโคเลสเตอรอลโดยเยอเยอท วรางกายม
ประสทธภาพมากขน
การจะบรโภคไฟโตสเตอรอลปรมาณทกลาวมาขางตนน จาเปนตองรบประทานผกปรมาณ
มากถงกวา 10 กโลกรมตอมอ ซงเปนไปไมไดในทางปฏบต และนามาสการพฒนาสกดสารไฟโตสเต
อรอลในรปแบบผลตภณฑสขภาพหรอผสมอยในอาหาร เครองดมตางๆ วางจาหนายในหลาย
ประเทศท วโลก รวมถงในทองตลาดของประเทศไทย
แมวาไฟโตสเตอรอลจะฟงดมประโยชนตอสขภาพในแงทสามารถลดระดบโคเลสเตอรอลได
ทาใหโอกาสเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดและหวใจลดลง อยางไรกตามผบรโภคกควรศกษา
รายละเอยดของผลตภณฑทสนใจอยางถถวน ท งน เนองจากความแตกตางของกระบวนการผลต
อาจสงผลตอปรมาณของไฟโตสเตอรอลตอหนวยบรรจ นอกจากนยงตองตระหนกไวเสมอวาผลดท
เกดขนนน เปนการลดระดบโคเลสเตอรอลซงเปนสารประกอบไขมนในเลอด ไมเกยวของกบไขมนท
สะสมในชองทองหรอใตผวหนงแตอยางใด ดงนนจงไมมประโยชนตอผทตองการควบคมนาหนก
3
นอกจากนการบรโภคผลตภณฑในรปอาหารหรอเครองดม กอาจไดรบพลงงานจากสารปรงแตงรส
และยงสงผลเสยตอนาหนกตวไดเชนกน
การบรโภคผก ผลไมสด แมจะไมไดรบปรมาณไฟโตสเตอรอลมากเทาทกลาวมาขางตน แต
กไดสารอาหารอนทมประโยชนตอรางกายซงทดแทนหรอเทยบเทาไดกบการบรโภคผลตภณฑสกด
สาเรจรป เสนใยอาหาร (dietary fiber) ในผก ผลไมสดสามารถชะลอการดดซมนาตาลและลด
โคเลสเตอรอลได นอกจากนยงมประโยชนอนตอรางกาย เชนประโยชนตอระบบขบถาย และไดสาร
ตานอนมลอสระอกมากมายจากผลไมสตางๆ ดงนนทานทสนใจจะบรโภคไฟโตสเตอรอล จงอยาง
ตดสนใจเลอกเพยงอยางเดยว แตควรรบประทานอาหารใหหลากหลาย ครบถวนโภชนาการท งหาหม
ในปรมาณและสดสวนทเหมาะสมกบความตองการของรางกาย ควบคไปกบการเลอกบรโภค
ผลตภณฑสขภาพเพอเสรมสรางรางกายใหแขงแรง
ทมา
Brufaua G, et al. Phytosterols: physiologic and metabolic aspects related to
cholesterol-lowering properties. Nutr Res 2008;28:217-25.
Patel MD, et al. Phytosterols and vascular disease. Atherosclerosis
2006;186:12-9.