pidzinski i kreolski jezici

8/18/2019 Pidzinski i Kreolski Jezici

1/8

Pidzinski i kreolski jezici

Sadrzaj :

UVOD........................................................................................................3

Kontaktni jezici.........................................................................................3

Pidžin........................................................................................................4

Kreoli........................................................................................................5

Različite varijante pidzinskih i kreolskih jezika........................................5 iterat!ra "................................................................................................#


2/8

UVOD

JEZICI — njihovo porijeklo, raznolikost i podložnost promenama — kroz čitavu suistoriju fascinirali one koji su ih izučavali. Izvetaji o njihovoj fasciniranosti čak su ostali

sačuvani — kao to je slučaj i s ve!inom istorijskih zapisa — upravo zahvaljuju!i samom jeziku. "ema sumnje, jezik je osnovno sredstvo komunikacije me#u ljudima. "eki lin$visti procjenjuju da se danas u svijetu, ne računaju!i lokalne dijalekte, $ovori ne$de oko% &&& jezika, a možda i vie. 'aleko je najraireniji mandarinski, narečje kinesko$ kojim $ovori preko (&& miliona ljudi. )lede!a četiri jezika su en$leski, panskii, hindi i *en$alski. +olonizacija, me#unarodna tr$ovina, pa čak i zatočenitvo u koncentracionim lo$orima prilike su u kojima su ljudi osjetili potre*u da premoste komunikacijski jaz koji se javlja uslijednedostatka neko$ zajedničko$ jezika. Z*o$ to$a su se počeli služiti nekom vrstom reducirano$,odnosno pojednostavljeno$, jezika. d*acili su zamrena $ramatička pravila, služili su se manjim *rojem riječi, a raz$ovor o$raničavali samo na teme od zajedničko$ interesa. -ako su se razvili pidžinjezici. /ada ne može *iti reduciraniji ne$o to jest, pidžin je jezik s vlastitim sistemom

lin$vističkih pravila. "o ukoliko *i ičezla potre*a koja je uzrokovala nje$ov nastanak, taj *i jezik mo$ao izumrieti.+ad pidžin postane $lavni komunikativni jezik stanovnitva neko$ područja, dodaju mu se novereči i uvode nova $ramatička pravila. -ako nastaje kreolski. Za razliku od pidžinjezik0, kreolski jezici odražavaju kulturu neko$ naroda. 1ie desetaka varijanti pidžin i kreolskih jezika — kojisu potekli iz en$lesko$, francusko$, portu$alsko$, svahilija i jo nekih jezika — u upotre*i je usvetu. "eki su čak zauzeli istaknuto mesto me#u jezicima u nekim zemljama, kao na primer -ok2isin na 2apui "ovoj 3vineji i 4islama u državi 1anuatu.

Kontaktni jezici

+ontaktni 5dodirni6 jezici, jezici koji nastaju pri dodiru dve ili vie jezičnih zajednica, nekomvrstom stapanja 57meanja86 raznih reci dotičnih jezika, radi sporazumevanja me#u pripadnicimatih zajednica. -ako je u srednjem veku na osnovi sredinjotalijanskih $ovora 5po nekim


3/8

miljenjima okcitanskih6, s preuzimanjem raznih delova iz pansko$ , katalonsko$a iokcitansko$a te $rčko$a, tursko$a i arapsko$a, nastao jezik nazvan lin$ua franca ili sa*ir, koji sena )redozemlju upotre*ljavao u pomorstvu i tr$ovini do 9I9 veka. 2o prvome se nazivu danasnazivaju razni nadnarodni i me#unarodni jezici, po dru$ome pojednostavnjeni kontaktni jezici.'alje u razvoju nastaju pidžini 5pid$ini6, složeniji jezici za ire sporazumevanje. :ko se pidžini

upotre*ljavaju i kao jezici komunikacije u porodici pa se prenose na nove narataje, tada se takvi jezici nazivaju kreolskima. "eki od dananjih takvih jezika jesu npr.; rezultat en$lesko$ < jamajkanski=jamajčki, krio 5u )ijera >eoneu6, srananton$o 5u )urinamu6, tokpisin 5u 2apui "ovoj3vineji6? rezultat francusko$< haitski, lujzijanski 5u >ujzijani u ):'u6, mauricijuski, sejelski?rezultat spansko$ < ternatenjo i dru$i 5na @ilipinima6? rezultat portu$alsko$ < $vinejski 5u 3vineji4isauu6, kapverdski 5na +apverdskim=Zelenortskim otocima6, papjamento 5"izozemski :ntili6?$astar*ajterski njemački? hirimotu 5u 2apui "ovoj 3vineji, osnovica je jezik motu6? san$o 5u)rednjoafr. Aepu*lici i susednim zemljama, osnovica je jezik n$a*andi6, i dr. -akvih je jezikanekad *ilo vie 5pose*no pidžina6.

Pidžin

$reoles i pid%ins su nove jezičke varijante koje su nastajale kao rezultat kontakta izme#ukolonijalnih nestandardnih varijanti evropsko$ jezika i nekoliko neevropskih jezika oko:tlantika i indijsko$ i pacifičko$ okeana u peridu od B%. do B. veka.Pidžinski jezici, odnosno pidžin 5prema en$l. pid%in, nepoznato$a etimoloko$a porekla, koja se

javlja u do*a početaka tr$ovine 4ritanaca s 'alekim Istokom, a dolazi od&pid%in&' kako jezvučalo kad su +inezi pokuavali iz$ovoriti en$lesku riječ D*usinessD6, jednostavni jezici nastalimeavinom dva ili vie jezika za potre*e osnovne komunikacije izme#u pripadnika različitih jezičnih i etničkih skupina2id$in varijanta se pojavila u tr$ovačkim kolonijama koje su se razvile oko tr$ovackih utvrda iliduz tr$ovačkih puteva, kao to su na o*ali zapadne :frike. ni su imali pose*nu funkciju, o*icnoza tr$ovinu,i u pocetku su ih koristili $ovornici koji su čuvali svoja izvorna narečja zasvakodnevnu komunikaciju. "eki pidžin jezici su se prosirili u re$ularnim $ovorima, pose*no uur*anim sredinama, i oni se nazivaju proireni pidžin jezici. -akvi su 4islama i -ok 2isin 5 u/elaneziji6 i ni$erijski i kamerunski pidžin en$leski, koji su strukturalno složeni kao i kreolski.

-ermini kreoliF i pidžinF su se takodje proirili na neke dru$e varijetete koji su se razvilitokom isto$ perioda, kao rezultat dodira izmedju prvo*itnih neevropskih jezika. 2rimeri takvih jezika uključuju 'elaver 2idžin, Ginuk žar$on, /o*ilian u )evernoj :merici, )an$o, +itu*a i>in$ala u Centralnoj :frici, +inu*i u Južnom )udanu i H$andi? kao i iri /otu u 2apua "ovoj3vineji. /no$i od ovih varijeteta su označeni imenom jar$onF5žar$on6, koji je mno$o stariji uen$leskom i francuskom i znači varijetet nerazumljiv $ovorniku ili piscuF. -ermin pidžinF senije pojavio do rano$ B.veka. Iako se o*ično smatra da etimoloski vezuje za reč *usinessF, činise da je verovatniji etimon ovo$ izraza +antonska fraza *ei chinF 5doslovno platitiF ili datinovacF6. /ada mno$i smatraju da je i termin jar$onF alternativni za pidžin. +omunikacijskafunkcija i okolnosti razvoja pidžina su zasnovane na stepenu promenjivosti normalizacije unutar


4/8

nje$ovo$ upro!eno$ sistema. Izme#u ostalo$, nema fleksije $la$ola i imenica, članova i dru$ihfunkcijskih reči 5kao to su veznici6, i složenih rečenica. -ako su ovi jezici o*eležavani kaoote!eniF jezici, pa čak i kao haotični. Ipak nekoliko pidžina je preživelo $eneracijama, toukazuje na relativno sta*ilan sistem.

Kreoli

-ermin kreoleF je prvo*itno nastao u I*erijskim kolonijama,u B%. veku, u vezi sa ljudima koji su *ili rodjeni u američkim kolonijama. Hsvojen je u )paniji, zatim u @rancuskoj, a kasnije i u

En$leskoj do kraja rano$ B. veka. 'o dru$e polovine veka, termin je *io uopten i medju potomcima :frikanaca i Evropljana. -ermin varira od jedne do dru$e kolonije. H nekima seupotre*ljavao kao pridev da okarakterie *iljke, životinje, i o*ičaje tipične za neku koloniju./edju najranijim tvrdnjama da se su se kreoli razvili iz pidžina, je i sledeca izjava ,,kada jar$on5 pidžin6 postane jedini jezik odredjene $rupe,to je Fcreolized lan%!a%e((. d tada se kreolski jezici definiu kao ,,nativizovani pidžin jeziciFF +reoli su $ovori koji su se pojavili u naseljeničkim kolonijama čija se prvo*itna industrijasastojala od plantaža e!erne trske ili polja riže i čiju su ve!insku populaciju činili neevropskiro*ovi, u slučaju :tantsko$ i Indijsko$ okeana, kao i dužnički radnici, na avajima. 2rimerikreolskih jezika uključuju; +ape 1erdian +riolou 5od potu$alsko$6, 2apiamentu u olandskim:ntilima, aistki, /auricijski i )ejelski 5iz @rancusko$6, 3ula u :merici, s Jamajke, te

3vajanski 5 svi iz en$lesko$6, kao i )aramakanski i )rananski u )urinamu5 o*a iz en$lesko$ savelikim prethodnim uticajem 2ortu$alsko$ i kasnije holandsko$6.+reolski jezici su jezici koji su o*ično nastali u nekoj zajednici čiji pripadnici potiču iz

raznih delova sveta i koji ne $ovore istim jezikom. H želji da komuniciraju, prisiljeni su da sesluže jezikom koji nije ni jedan od jezika ni jedne pose*ne $rupe. Aezultat je jezik čija leksika5o*ično prilično deformisana6 u$lavnom potiče iz nametnuto$ jezika osvajača, a sintaksa liči viena leksiku dru$ih kreolskih jezika ne$o na leksiku jezika DmajkeD.-ipičan primer je jezik radnika 5ili ro*ova6 koji su dovo#eni na plantaže na +ari*ima iz različitihdelova sveta, i koji su *ili primorani da koriste jezik kolonijalne sile koja ih je tu dovela5en$leski, francuski ili panski6 kako *i komunicirali me#u so*om. H početku, komunikacija jetipična meavina izme#u leksike jezika kolonizatora i sintakse, fonetike i morfolo$ije jezika koje

su ti radnici=ro*ovi doneli sa so*om iz svojih postoj*ina. +ada se ovaj način komunikacije pretvori u maternji jezik nakon promene nekoliko $eneracija, tada se zove kreolski jezik.

Različite varijante pidzinskih i kreolskih jezika


5/8

En$leski je u procesu kolonizacije poceo da se koristi kao lin$ua franca u mno$im delovimasveta. +ada se jezik koristi kao lin$ua franca, on je pojednostavljen i reduciran, a usto je i podložan mno$im po$rekama koje se do$a#aju z*o$ interferencije s materinskim jezikom$ovornika. )tručni termin za proces u kojem jezik postaje podložan pojednostavljivanju,reduciranju i interferenciji u $ovoru neizvornih $ovornika naziva se pidžinizacijom. 2idžin je

lin$ua franca *ez izvornih $ovornika. 2ravi pidžin najvjerojatnije !e se razviti u kontaktnimsituacijama o$raničeno$ tipa u kojima sudjeluju tri ili vie jezičnih skupina; Kdominantnan7 jezik i *arem dva Knedominantna7 jezika. 2idžini, iako su prilično drukčiji od ostalih jezika,zapravo razlikuju u nekim o*ilježjima, a ne u vrsti. -o su pravi jezici sa strukturom i ostalimznačajkama dru$ih jezika. -eko ih je naučiti, ali ipak lake ne$o dru$e jezike 5pose*no za$ovornike jezika koji su dominanttni u stvaranju pidžina6. 'akle, pidžini nisu, kao to se čestomisli, opasne meavine niti su Kloi7, Kmanje vredni7 ili Kiskvareni7 o*lici jezika od kojih nastaju.-o mozemo ilustrovati primerom pidžina s *ritanskih )olomonskih ostrva, poznatije$ kao "eo)olomonic 5en$.6 u lin$vističkim kru$ovima, koji se često koristi kao lin$ua franca na)olomonskim ostrvima;

/if ɛlǝi$o $o lɔLsɔlMater, lʊkautNm fN, nau MNn ikam. "au mif ɛlǝi$o ɔlǝ *aut lɔLkinO, nau *N$f ɛlǝMNn ikam nau, mif ɛlǝifafasi ɔlǝ *autǝ, r ɔtumǝs.

KPe kept $oin$ on the sea, huntin$ for fish, and a Mind arose. "oM Me Mere $oin$ in canoes,and an immense Mind arose, and Me Mere then throMn around and Mere movin$ verQ fast.7

5K"astavili smo da idemo na more, loveci ri*u,kada se vetar di$ao. )ada smo *ili u kanuima,io$roman vetar se di$ao,*ili smo *acani i kretali smo se veoma *rzo.76

čito je da je ovo zaista čudan o*lik en$lesko$. -eko je, ako ne i nemo$u!e, $ovornikuen$lesko$ razumeti taj jezik. -aj je $ovornik uistinu učio strani jezik, ali ne en$leski ne$o solo)onski pidžin. 1e!ina poznatijih pidžina na svijetu nastali su z*o$ putovanja europskihtr$ovaca i kolonizatora. -emelje se na jezicima poput en$lesko$, francusko$ i portu$alsko$, anastali su na $lavnim prometnim i tr$ovačkim putovima. 2idžini koji se temelje na en$leskomnajče!i su u )evernoj :merici, na o*a kraja tr$ovine ro*ljem u :fricii na +ari*ima, na "ovomZelandu i u +ini. Jo uvijek se mo$u prona!i u :ustraliji, Zapadnoj :frici, )olomonskim 5kao toostrvima i na "ovoj 3vineji, $dje se pidžin en$leski u lin$vističkim kru$ovima često naziva tok pisino). Ipak, nisu svi pidžini nastali na taj način. Kit!*a, koji je nastao od kikon$a, *antu jezika, pidžin je koji se koristi u zapadnom +on$u i susednim područjima. +ana%alo, koji setemelji na zulu jeziku, pidžin je koji se $ovori u Južnoj :frici i susednim zemljama, pose*no urudnicima. -ok pisin vjerojatno je najraireniji pidžin koji se razvio iz en$lesko$. Ima statussluž*eno$ jezika u 2apui "ovoj 3vineji te se koristi na radiju, u novinama i u kolama. -renutno prolazi kroz proces značajne kreolizacije. +reolski su jezici pidžini koji imaju svoje izvorne$ovornike. H jezično različitim drutvima $de se pidžin koristi kao lin$ua franca, deca $a mo$uusvojiti kao svoj maternji jezik, pose*no ako roditelji komuniciraju koriste!i pidžin. H takvim !eslučajevima jezik ponovno do*iti sve oso*ine pravo$ nepidžina. +ada odrasli izvorni $ovornici$ovore pidžin, on !e, u uspored*i s prvotnim pidžinom, imati proiren voka*ular, iri rasponsintaktičkih mo$u!nosti te ve!i stilski repertoar. -ako#e !e se koristiti u svim drutvenimsituacijama. -o znači da !e se redukcija koja se do$a#a za vrijeme pidžinizacije nadoknaditi, ali pojednostavljivanje i meanje ostaju. d kreolskih jezika nastalih u Europi < onih koji su nastali


6/8

od pidžina temeljenih na europskim jezicima < najpoznatiji su francuski, en$leski, portu$alski ipanski kreolski jezici. 1e!ina poznatijih en$leskih kreolskih jezika $ovori se u različitim delovima o*e :merike, te su, posledica tr$ovine ro*ljem. "a primer, sranan je en$leski kreolski koji $ovori nekoliko desetinahiljada izvornih $ovornika na o*alnim područjima )urinama, a koriste $a i dru$i u tom području

kao lin$uu francu. H unutranjosti )urinama postoje dru$i en$leski kreolski jezici, a $ovore ihu$lavnom potomci od*e$lih ro*ova koji su uspjeli sti!i do praume. "ajpoznatiji je od tihkreolskih jezika < koje $ovornici sranana ne razumeju < djuka. /e#uso*no razumijevanje$ovornika sranana i en$lesko$ $otovo da i ne postoji. H delovima Zapadne :frike en$leski pidžin koristi se kao lin$ua franca, a u odre#enim delovima, kao to je "i$erija, dolo je donje$ove kreolizacije. 2ro*lem je u tome to se ondje, za razliku od )urinama, en$leski, prestižansvetski jezik, koristi kao služ*eni jezik u mno$im situacijama. Z*o$ to$a je ni$erijski pidžin, čak i u kreoliziranom o*liku, postao heteronoman s o*zirom na standardni *ritanski ili ni$erijskien$leski.H delovima *ive 4ritanske Zapadne Indije položaj jezika je sličan, ali nje$ovi su pro*lemi punoteži. -o je slučaj sa Jamajkom. "a Jamajci standardni je en$leski služ*eni jezik, a koriste $anajvii drutveni slojevi, o*razovani Jamajčani i ljudi *ritansko$ podrijetla. "a dru$om krajudrutvene lestvice, pose*no kada se $ovori o seoskom stanovnitvu u izoliranim ruralnim područjima, koristi se kreolski jezik temeljen na en$leskom, ali $a $ovornici standardno$ 5ili *ilo koje dru$e verzije en$lesko$6 ne razumeju. Jezičke razlike prevelike su da *ismo mo$li re!ida je, kada *i se radilo samo o tim dvema verzijama, jamajčanski kreolski, slično kao sranan, povezan s en$leskim, ali različit od nje$a. 2rimer to$a je sledeci odlomak;

KPantaim, Man man en ha Man $Qalpikni nomo. Im ena Man priti $Qalfitruu. Im ne*a laik fi taak tu eni an eni man. Im laik a nais *uosi manfi taak tu. Im taat taak tu Man man, *ot im $et kalops aafta im taak tu diman.7

Knce upon a time, there Mas a $entleman Mho had an onlQ dau$hter.)he Mas a $aQ and dandQ $irl. )he didnRt like to talk to just anQ man.)he Manted a $aQ, fine man to talk to. )he started to talk to a man, *utshe $ot pre$nant *Q talkin$ to the man.7 52revod 4erQla 4aileQja, prevod je na jamajčanski, a ne na *ritanski standardni jezik.6

KJedno davno *io jedan $ospodin koji je imao k!er jedinicu. 4ila je to vesela i sjajna devojka.na nije volela raz$ovarati s *ilo kakvim mukarcima. Selela je raz$ovarati s veselim, pristojnimmukarcem. 2očela je raz$ovarati s mukarcem,ali je zatrudnela raz$ovaraju!i s mukarcem.7

"a "ovom Zelandu oci$ledno je da su reci pozajmljene iz jezika /aora, iz$ovarana saen$leskim akcentom. "a primer,rsman navodi nekoliko različitih iz$ovora za maorsku rec pon%a 5 ''vrsta papratiFF6 ; pon$a, pon$o, pun$a, ponja, *un$a, *un$er, *un$ie, *un$Q. H +anadi,jesve čece upotre*ljavaju reči, preuzete od prvih doseljenika, koje su napisane u skladu sakonvencijama jezika to dovodi do novo$ iz$ovora na en$leskom. 2ostoji kontinuum drutvenih dijalekata koji se kre!e od standardno$ en$lesko$doKnajudaljenije$7 jamajčansko$ kreolsko$ jezika. -o znači da su sve varijante jezika na Jamajci postale heteronomne u odnosu na standardni en$leski. Zapravo, postoji mo$u!nost da se tajkontinuum razvio *a z*o$ uticaja prestižno$ en$lesko$ na kreolske jezike nisko$ staleža; to je


7/8

snažniji *io uticaj, odvijala se snažnija dekreolizacija. Hticaj en$lesko$ ne pokazuje znakovesla*ljenja..Za razliku od kreolizacije koja Kispravlja7 redukciju provedenu za vrijeme pidžinizacije, dekreolizacija je proces koji se *ori s pojednostavljivanjem i mijeanjem koji sedo$a#aju za vreme pidžinizacije. +ontakt izme#u ishodino$ jezika 5u ovom slučajuto je en$leski6 i kreolsko$ jezika, kao to je jamajčanski, dovodi do postupno$ uvo#enja

nepravilnosti i redundantnosti iz dru$ih jezika koji nisu ishodini < kao to se, u ovom slučaju,uvode reči iz afričkih jezika. 2ostoji raireni stav na Jamajci 5i u ostalim dijelovima +ari*a6 dave!ina Jamajčana $ovori manje vrijedan o*lik en$lesko$ jezika. -o znači da djeca uče čitati i pisati standardni en$leski jer se on smatra njihovim izvornim jezikom. Z*o$ velikih razlikaizme#u en$lesko$ i mno$ih vrsta kreolskih jezika, mno$a djeca nikad ne nauče pisati i čitatien$leski naj*olje.

Pitkernski, jezik koji se $ovori na izolovanom ostrvu 2itcairn u -ihom okeanu, kreolski je jezik s dva izvora i jedini je jezik malo*rojno$ stanovnitva to$ otoka. )tanovnici 2itcairnau$lavnom su potomci *ritanskih mornara koji su zaslužni za slavnu po*unu na *rodu 4ountQ testanovnika -ahitija koji su s njima po*je$li na 2itcairn kako *i se sakrili od 4ritanske kraljevskeratne mornarice. "jihov je jezik pojednostavljena meavina en$lesko$ i tahi!ansko$5polinezijsko$ jezika6 kao to se može vidjeti u slede!em primeru;

$ot a pur ʔiti f ǝ pu em hoʔston Men em *in put in ɑMeku, hem jʌmu f ǝ plente lif ǝn pehu plente dǝ;ʔ

K-here Mas a stick for pushin$ those hot stones. Phen theQ had put in thefood, theQ Mrapped it in a lot of leaves and covered it Mith a lot of earth.7

K2ostojao je tap za $uranje to$ vru!e$ kamenja. +ada su stavili hranuunutra, omotali su $a s mno$o li!a i pokrili s mno$o zemlje.7

2itkernski jezik tako#er ima $ovornike na otoku "orfolk, u zapadnom dijelu -iho$ okeana,koji su potomci ljudi koji su se tamo doselili s 2itcairna. "a tom ostrvu jezik je u *liskomkontaktu s australijskim en$leskim, a traje proces nje$ove dekreolizacije 5u smjeru en$lesko$, netahi!ansko$6. Zato $a možemo nazvati postkreolskim jezikom koji je nastao iz dva izvora.


8/8

Literatura :

,a!er' . -//30. 1n 2ntrod!ction to 2nternational Varieties o n%lish. din*!r%h

Universit Press' din*!r%h6

+ree*orn' Dennis' et al. -7##30. Varieties o n%lish. 8ac)illan' 9o!nd)ills6

Peter :r!d%ill' ///. ;ociolin%!istics" 1n 2ntrod!ction to an%!a%e and ;ociet'

Pen%!in ,ooks6

d%ar

pidzinski i kreolski jezici

Documents