PLAN JENAJSKI

TWÓRCA Petersen Peter (1884-1952), pedagog

niemiecki, profesor uniwersytetu w Jenie, twórca oryginalnego systemu wychowania i nauczania, realizowanego od 1924, w szkole eksperymentalnej stworzonej przez Petersena i zwanego planem jenajskim

IDEA Petersen, oparł swą szkołę o ideę

 w s p ó l n o t y , przez którą rozumie grupę ludzi zespolonych silnymi więzami moralnymi, grupę stanowiącą całość. Przykładem wspólnoty jest rodzina.

Szkoły(gminy szkolne , szkoły rodziny) oparte są na zbliżeniu i współpracy domów rodzinnych uczniów i nauczycieli.

Do wspólnoty nie należy selekcjonować młodzieży ani pod względem wieku, ani pod względem płci, ani uzdolnień. Różnorodność – to właśnie jej bogactwo. Tkwią W nim wielkie walory wychowawcze.

UCZNIOWIE- PODZIAŁ W rodzinie dzieci nie wychowują się w grupach

jednolatków. Taki sposób grupowania dzieci jest sztuczny. Wspólnoty pracy i życia wytwarzają się najłatwiej, gdy dzieci zżywają się z sobą w grupach złożonych z dwu lub trzech roczników.

8 roczników, wynoszących w sumie 110 - 130 dzieci, podzielono na trzy grupy: Grupa 1 - rocznik pierwszy, drugi i trzeci, Grupa 2 - czwarty, piąty i szósty, Grupa 3 - siódmy i ósmy Przemiana dawnych „klas szkolnych ” w „g r u p y   s z k o l n e “ (korzyści)

KORZYŚCI

             1.Różnice wieku są równocześnie zwiększonymi różnicami kształcenia. Okazało się bowiem, że drugi rocznik bierze na siebie wprowadzenie nowo wstępującego rocznika, szczególnie zaznajomienia go z używaniem narzędzi pracy.              2. Trzy roczniki grupy pozostają do siebie w takim stosunku, jak terminatorzy, czeladnicy, mistrze.              3. Uzdolnieni, którzy w rocznych klasach grają rolę „dobrych“ i „pierwszych“, muszą w dziesięcioletniej szkole ludowej (wg p. J.) trzy razy wstępować w grupy i mierzyć się ze zdolniejszymi.              4. Również, gdy chodzi o rozwój prawdziwych „przywódców“, ci też się muszą wybić trzykrotnie — wykazać, dzięki jakim moralnym lub innym zaletom osiągnęli prawo kierownictwa.              5. Korzystne jest, że w grupie co roku zmienia się trzecia część, a nie połowa. Dwie trzecie bowiem, które pozostają, gwarantują z większą pewnością ciągłość dodatniej „tradycji“ i tym samym jej wielką i kształcącą wartość.             

 6. Łączność z formami nauczania z czasu przedszkolnego zostaje zachowana w sposób naturalny i może być łatwiej wykorzystana przez nauczyciela.              7. Unika się zbyt silnego zestrajania się uczniów i nauczyciela, co ma miejsce w tych warunkach, kiedy nauczyciel prowadzi długo jedną klasę szkolną; przybywają natomiast z nową grupą nowe podniety, nowe zadania i nowe obowiązki dla nauczyciela i dla wspólnoty szkolnej.              8. Nauczyciel musi się odpowiednio nastawiać i wyzwolić; nie może już pozostawać nauczycielem w dawnym znaczeniu. Sam przez się staje się innym, staje się pedagogiem, kierownikiem swoich uczniów.              9. Właściwe wykształcenie społeczne zostaje ułatwione. Bowiem to właśnie utrudnia nie tylko zbyt wielka klasa, lecz również system  r o c z n y c h  klas.              10. Grupa zapewnia przewagę idei wychowawczej w szkole życia i wychowania w porównaniu z jednostronną szkołą uczącą.

W Planie Jenajskim każde dziecko wstępujące do szkoły otrzymuje dwóch opiekunów spośród dzieci roczników starszych, już wdrożonych w pracę zespołową. Ci opiekunowie wprowadzają młodszego kolegę w życie szkolne nieraz wiele skuteczniej, niż mógłby to zrobić nauczyciel. Nauczyciel poświęca najmłodszym jedną godzinę tygodniowo, nieustannie natomiast zajmują się nimi opiekunowie (die Paten), co im nie przeszkadza wykonywać również własną robotę. Młodsze dziecko wielu rzeczy się uczy, przyglądając się, jak to robią starsi koledzy.

SZKOŁA- WZÓR NOWEJ WIEJSKIEJ SZKOŁY LUDOWEJ DLA TURYNGII. Zrezygnowano z wszelkich kosztowniejszych

urządzeń. Szkółka mieściła się w małym domku z czerwonej cegły i wyposażona była w tak skromne sprzęty, na jakie mogła sobie pozwolić każda szkółka wiejska. Lekkie stoliki, lekkie zydelki drewniane, kilka szaf i wielkie tablice do pisania i rysowania na ścianach

Szkółka miała pięć izb dla ośmiu roczników. Dwie z tych izb były pracowniami szkolnymi takich przedmiotów, jak roboty ręczne, przyrodoznawstwo i fizyka. W trzech pozostałych odbywały się zajęcia z innych przedmiotów.

Szkoła nie była wysoko zorganizowana. Petersen nie był zwolennikiem szkoły wysoko zorganizowanej, był też zdecydowanym wrogiem systemu klasowego,

ZADANIE SZKOŁY uzupełnienie wychowania rodzinnego,

ścisłe zespolenie młodej generacji z całokształtem życia kulturalnego, włączenie jej — w sposób organiczny — w swój lud (naród)

NAUCZANIE nauczanie odbywało się przez opracowywanie kolejnych tematów,

jednak priorytetowe znaczenie miało wychowanie realizowane przez wspólnotę

wyrzeka się przymusowego równomiernego postępu uczniów w przedmiotach.

nauczanie odbywa się w grupach małych lub indywidualnie; na kursach dla nauczania ściśle przedmiotowego, lub „kursach do wyboru“.

naczelna zasada metodyczna orzeka, że należy zapewnić dzieciom pośrednictwo w zdobywaniu „ g r a m a t y k i   e l e m e n t a r n e j “ w zakresie każdego przedmiotu i każdej techniki. Po opanowaniu „gramatyki elementarnej“ może dziecko pracować swobodnie.

jako cztery główne elementarne nauki, stosuje się w  r o z m o w ę ,  z a b a w ę ,  p r a c ę  i  u r o c z y s t o ś c i .

włączanie nauczania w życie wspólnoty dokonywało się poprzez  p r z e d s z k o l e   n a u c z a n i a , obejmujące wychowanie cielesne, zachowania się i obyczaje, język i śpiew, kształcenie zręczności i zmysłów, uczuć oraz po przez  ż y c i e  i  t r y b   n a u c z a n i a , obejmujące wiadomości elementarne-naukę o społeczeństwie i wiedzę praktyczną oraz wiedzę o osobowości.

w szkole Jenajskiej nie wydaje się świadectw ani cenzur. Dziecko otrzymuje sprawozdanie, w którym zawarte jest to tylko, co jest najlepsze dla tego dziecka, co może wywrzeć najczystszy wpływ wychowawczy.

Sztywnego programu nauczania szkoła nie miała. Nauka odbywała się według tematów wysuwanych przez grupę. Rzeczą nauczyciela było tak wpływać na wybór tematów, aby w ciągu trzech lat nauki oficjalny program dla szkół podstawowych został wyczerpany, choćby w zmienionym porządku. Myślą przewodnią tego luźnego programu było, aby się posuwać od tematów z najbliższego otoczenia dziecka ku coraz dalszym kręgom rzeczywistości, a więc według takiego mniej więcej schematu: dom ojczysty, wieś lub miasteczko rodzinne, okolica, powiat, kraj, całe Niemcy, państwa ościenne.

Nauczanie zaczyna się od pracy zespołowej w grupach. Gdy jednak młodzież podrasta i poczynają się w niej budzić zainteresowania poszczególnymi przedmiotami, obok pracy grupowej pojawiają się "kursy" przedmiotowe.

Poza tym dużą rolę odgrywa "koło" . Młodzież wówczas usuwa pod ściany stoliki, przy których pracowała grupowo lub na kursie, i swoje zydelki ustawia w krąg, aby wszyscy siedzieli jak przy rodzinnym stole, patrząc sobie w oczy. Dzieci, siedząc w kole, omawiają interesujące wszystkich tematy, śpiewają chóralnie, wygłaszają własne referaty, słuchają ciekawej lub przejmującej lektury, stawiają pytania i szukają na nie odpowiedzi. To, co zostało omówione w kole, staje się przedmiotem pracy zespołowej przy stolikach.

Gdy wybrany temat nauczania łącznego został już opracowany, grupa powtarza: w skrócie, czego się nauczyła, po czym, uczniowie zdają publicznie sprawę z przerobionej roboty, ilustrując swoje sprawozdania wystawą wypracowań, rysunków, zbiorów i innych dowodów wykonanej pracy.

Dziennego rozkładu godzin w Planie Jenajskim nie ma. Jest natomiast plan pracy na tydzień.

Od roku 1936 sobota wypadła z planu, gdyż młodzież została upaństwowiona, poprzez wcielenie jej do Hitlerjugend. Sobota w szkołach niemieckich została wówczas zastrzeżona na ćwiczenia młodzieży hitlerowskiej. Poza tym w tym dniu na wolnych zajęciach młodzież uzupełniała swoje braki w pracy tygodniowej lub oddawała się lekturze czy innym zajęciom zgodnie z własnymi zamiłowaniami.

Pierwsza godzina w poniedziałki na wszystkich grupach jest nie zapełniona. To dlatego, że była ona przeznaczona na uroczyste otwarcie tygodnia. O tej godzinie wszyscy uczniowie i nauczyciele szkoły zbierali się przed masztem sztandarowym uroczystym apelem witali podniesienie flagi państwowej. Po hymnie odśpiewanym przez chór szkolny prof. Petersen wygłaszał przemówienie, kończące się podaniem młodzieży hasła na rozpoczynający się tydzień pracy. Hasło to uczniowie następnie omawiali na kole.

Tydzień zaczynał się od podnoszącej serca uroczystości i kończył się świętem. Taki charakter miały zawsze "zakończenia tygodnia". Święto to polegało na podsumowaniu wykonanej pracy i radosnej zabawie. W Planie Jenajskim przywiązywało się duże znaczenie, do świąt szkolnych. Spełniały one rolę wychowawczą. Świętowało się zatem poza obowiązującymi dniami państwowymi, przyjęcie nowego rocznika i pożegnanie uczniów opuszczających szkołę, i Wielkanoc, po której rozpoczynał się nowy rok szkolny, i Boże Narodzenie, i urodziny kolegów i koleżanek.

NAUCZYCIEL Rola kierownika- kierowanie nauczaniem i prowadzenie

wychowawcze szkoły. Nauczyciel wg p. J. prowadzi swą pracę w sposób

autorytatywny, w pl. J. panuje bowiem duch autorytetu taki, jaki cechuje „dobrze zorganizowaną rodzinę“. Szkoła prowadzona wg p. J. jest miejscem  w s p ó ł ż y c i a  rodziny i wychowawcy. To też rodzicom przysługuje prawo dostępu do szkoły i szkoła korzysta z ich pomocy wtedy, gdy jest ona możliwa i potrzebna: w nauczaniu, w świętowaniu, w podróży, na wycieczkach, w warsztacie i w ogrodzie.

tylko tacy nauczyciele, którzy umieli zżywać się z młodzieżą w ten sposób, aby wraz z nią wchodzić w skład wspólnoty, jak rodzice z dziećmi stanowią jedną rodzinę. Korzystając we wspólnocie z równych praw z młodzieżą, nauczyciel musiał w tym wspólnym życiu zdobywać sobie stanowisko wodza. Dokoła niego powinno było w naturalny sposób organizować się życie wspólnoty. Osiągał to z łatwością każdy utalentowany i oddany dzieciom wychowawca.

 Co kilka lat nauczyciele się zmieniali. Ci, którzy już zaznajomili się z systemem uniwersyteckiej szkoły w Jenie, szli do szkół wiejskich i rozsianych po małych miasteczkach, aby tam zaprowadzać Plan Jenajski. Sprawie propagandy służyły również tzw. Tygodnie pedagogiczne. Uczestnicy takich tygodni słuchali wykładów o Planie Jenajskim, bywali w szkole i zapoznawali się z jej życiem.

WYCHOWANIE W Planie Jenajskim wychowanie znajduje

się na pierwszym miejscu, a nauczanie na nim się dopiero buduje. "Wszelkie nauczanie zarzucaj kotwicę w życie szkolne" - powiedział P. Petersen. "Życie szkolne je niesie, jak morze niesie na sobie okręt"

WYCHOWANIE Wychowanie nie wychodzi od nauczyciela,

lecz od wspólnoty życia. Jeżeli nawet nauczyciel działa, to zawsze przez wspólnotę. Ona to uchwala prawa, ona również przestrzega wykonywania tych praw. Poszczególne grupy wybierają nadto "napominaczy", których obowiązkiem jest przywracać naruszony porządek. Przenikającą całe to życie zasadę sformułował w słowach: "wychowanie i dyscyplina poddane są prawu grupy".

PLAN JENAJSKIWady:• Przerost zajęć praktycznych• Przekonanie o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych, gdzie wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nieskrępowanym) rozwoju dziecka• Brak dyscypliny nauczania• Na skutek swobody uczniów utrudniona realizacja założonych celów dydaktycznych.• Wpajanie młodzieży doktryny hitlerowskiej

PLAN JENAJSKI

Zalety:• Rozwijanie osobowości ucznia• Zajęcia w plenerze• Rozwijanie form twórczości uczniów• Nauczanie współdziałania uczniów• Nauczenie uwzględnia aspekty społeczne