po polsku -...

Po polskuProgram nauczania języka polskiego

dla uczniów gimnazjum

Jolanta Malczewska

NiezbędNik Nauczyciela. po polsku

© Wydawnictwo Szkolne PWN2

SpiS treści

Wstęp1. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

charakterystyka programu2. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

cele edukacyjne: 3. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4cele.wychowaniaa). . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... 4cele.kształcenia.b). .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Materiał kształcenia:4. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 5kształcenie.kulturowo-literackie.a). . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... 6kształcenie.językoweb). . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... 12warsztat.dziennikarskic). .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

przewidywane osiągnięcia ucznia w zakresie kształcenia5. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 18

przykłady scenariuszy:6. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19scenariusz.1.–.a). Ja, ty, my – początek świata z punktu widzenia człowieka .. . . . . . . 19scenariusz.2.–.b). Gdzie jest raj? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21załączniki.do.scenariuszy.1 ..i.2 .c). .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Strategie nauczania i uczenia się 7. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 28

podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjum i szkół ponad8. gimnazjalnych – język polski . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 30

© Wydawnictwo Szkolne PWN 3

1. WStĘp

Dziecko w wieku gimnazjalnym jest w bardzo ważnym okresie życia. To jednocześnie czas trudny nie tylko dla niego samego, lecz także dla dorosłych, którzy towarzyszą mu w dorastaniu: rodziców i nauczy-cieli. Dużą pomocą w drodze do dorosłości może być kontakt z dziełem literackim. Dzięki dobrze dobra-nej, wartościowej lekturze młody człowiek może zmierzyć się z problemami nie w sposób bezpośredni, ale poprzez kontakt z bohaterami literackimi. Gdyby nie fikcja literacka, uczniowie mogliby mieć pro-blem z wyrażaniem swoich uczuć, mówieniem o patriotyzmie, cierpieniu, samotnością spowodowaną porzuceniem przez rodziców czy przemocą, której doświadczyli. Literatura zatem ma do spełnienia w szkole ważną funkcję wychowawczą, ale do niej się nie sprowadza.

Umiejętność odbioru dzieła literackiego jako tekstu kultury wyrażonego w języku warunkuje uczest-nictwo w kulturze. Do tego trzeba ucznia przygotować: powinien najpierw czytać ze zrozumieniem utwór literacki (dostrzegać jego fikcyjność, wieloznaczność oraz specyficzne uporządkowanie języka wypowiedzi), umieć analizować i interpretować dzieło, czyli wyrobić sobie postawę badawczą, by w efek-cie odkryć zamiłowanie do literatury, a poprzez nią do innych dzieł sztuki. Wprowadzenie młodego człowieka do świata kultury jest bowiem jednym z najważniejszych zadań szkoły. W tym zakresie nie zastąpi jej żadna instytucja.

Tworzywem literatury jest język, który pełni także wiele innych funkcji, ale przede wszystkim jest narzędziem komunikacji międzyludzkiej. W kształceniu językowym ogniskują się zatem najważniejsze cele edukacji. Od tego, w jakim stopniu zostanie przez ucznia opanowany język ojczysty, będzie zależeć jego dalsza kariera szkolna, a potem zawodowa oraz rozwój emocjonalny i funkcjonowanie w społeczeń-stwie. Dlatego celem strategicznym programu jest rozwój kompetencji językowych ucznia.

Zgodnie z założeniem obecnej reformy edukacji kształcenie w zakresie gimnazjum i szkoły ponad-gimnazjalnej, która umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego, zostało uporządkowane tak, aby treści kształcenia uzupełniały się, kompetencje odbiorcze i nadawcze ucznia doskonaliły, kontakt z tek-stami kultury pogłębiał, a wiedza była poszerzana. Stąd też polonista pracujący z uczniami na III etapie kształcenia – w gimnazjum – jest współodpowiedzialny za wyniki na maturze.

2. cHArAKterYStYKA prOGrAMU

Program nauczania Po polsku bazuje na Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponad-gimnazjalnych określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.

Treści dotyczące literatury w programie zostały uporządkowane w sposób chronologiczny, ale nie po to, by uczyć historii literatury. Zależy nam na tym, aby w świadomości ucznia pojawił się ład w związku ze znanymi z wcześniejszej lektury i poznawanymi w gimnazjum utworami literackimi. Uczeń nie musi charakteryzować epok literackich, ale wiedza historyczna ułatwi mu odczytanie tekstów dawnych zgod-nie z intencją autorów i we właściwym kontekście. Dbałość o ten tok lektury wydaje się ważna. Czytel-nik powinien mieć świadomość tego, że czasy, w których żył twórca i jego sposób rozumienia świata wpływają na przesłanie dzieła. Uświadomienie sobie tego faktu sprawi, że odbiorca nabierze szacunku do nadawcy tekstu.

Teksty z epoki zestawiane są z utworami współczesnymi, w tym z wieloma tekstami przeznaczonymi dla młodego odbiorcy. Jest to działanie wynikające z potrzeby przybliżenia uczniom tematyki egzystencjal-nej. Bohaterowie bliscy uczniom, mierzący się z problemami możliwymi do samodzielnego określenia przez młodego czytelnika, pozwolą też przybliżyć i zrozumieć życie ludzi z dawnych czasów oraz dostrzec to, co jest wspólne dla każdego człowieka, uniwersalne. Ponadto teksty te – za sprawą języka bliższego uczniom niż język dawnych dzieł klasycznych – mogą być punktem wyjścia do rozważań na tematy trudne, a czasami kontrowersyjne (np. zagrożenia uzależnieniami, przemoc itp.), bo takich nie można już unikać w gimnazjum.

Wybrane do czytania i opatrzone pytaniami utwory stają się pretekstami do dwojakiego rodzaju kontaktu z dziełem:

refleksji dotyczącej tekstu (odczytywanie jego sensów dosłownych i metaforycznych, analiza budowy • tekstu, jej wpływ na przesłanie dzieła itp.)refleksji w związku z tekstem (utwór staje się wtedy pretekstem do refleksji o świecie, ludzkiej egzy-• stencji, wartościach, życiu społecznym, problemach dorastania itp.).


Zadaniem nauczyciela jest zwrócenie uwagi na te dwa porządki czytania. Teksty, których celem jest naświetlenie problemu, nie muszą być każdorazowo poddawane wnikliwej analizie i interpretacji, ponie-waż pełnią funkcję motywacyjną i wychowawczą, angażują emocje i wyzwalają w uczniach energię. Taki kontakt z dziełem literackim powinien zachęcić młodzież do czytania.

Uwzględniając filozofię nowych postaw programowych, w których plan nauczania w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej ułożono tak, by na obu etapach kształcenia uniknąć powielania tych samych treści, w kształceniu położono nacisk na te teksty kultury i zagadnienia, które nie pojawią się w szkole ponadgimanzjalnej, np. dzieła Homera, powieść historyczną Henryka Sienkiewicza, literaturę fantasy oraz wiedzę konieczną do osiągania coraz lepszej sprawności językowej. W przygotowaniu koncepcji nauczania do niniejszego programu brały udział panie: Lucyna Adrabińska-Pacuła i Ewa Brysacz.

3. ceLe eDUKAcYJNe

Nauczanie jest działalnością celową, a wytyczenie celów uruchamia dydaktykę oraz wychowanie. Kom-petencje językowe i kulturowe oraz doprowadzenie uczniów do przyjęcia przez nich pożądanych wycho-wawczo postaw i wartości, będzie znakiem sukcesu szkoły.

Cele wychowania:Budowanie przez ucznia poczucia własnej tożsamości w okresie dojrzewania. 1. Rozumienie własnych przemian fizycznych i psychicznych oraz ich nazywanie.2. Dostrzeganie symptomów rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i społecznego.3. Budzenie refleksji nad relacjami między dorosłymi a rówieśnikami.4. Wykorzystywanie utworów literackich do refleksji nad postawami bohaterów i sytuacjami, w któ-5. rych się znaleźli.Kształtowanie właściwych postaw, takich jak: uczciwość, odpowiedzialność, wytrwałość, ciekawość 6. poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, gotowość do pracy zespołowej, kultura osobista.Kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu.7. Dostrzeganie zróżnicowania postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych 8. i kulturowych i określanie się wobec nich.Wskazywanie w poznanych tekstach ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych takich, jak: mi-9. łość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, samotność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość.Rozpoznawanie w życiu i w sztuce wartości pozytywnych i ich przeciwieństw (patriotyzm – nacjo-10. nalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota).Dostrzeganie zagrożeń współczesnego świata.11. Uczestniczenie w kulturze w charakterze nadawcy i odbiorcy.12. Doskonalenie kultury języka mówionego i pisanego.13.

Cele kształcenia:W zakresie kompetencji odbiorczych: 1.

czytanie ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, dziennikarskich i literackich;a) odczytywanie znaczenia słów, akapitów i przesłania tekstów;b) dostrzeganie kompozycji tekstu;c) rozpoznawanie intencji wypowiedzi;d) odróżnianie informacji o faktach od opinii;e) dostrzeganie w wypowiedzi przejawów agresji i manipulacji;f) rozpoznawanie wypowiedzi argumentacyjnej i jej elementów (posługiwanie się argumentem, do-g) strzeganie tezy oraz wniosku i przykładu);rozumienie pojęcia stylu i rozpoznawanie stylów języka (potocznego, artystycznego, naukowego, h) urzędowego);dostrzeganie zróżnicowania słownictwa i frazeologii oraz ich funkcji w tekście;i) rozpoznawanie cech kultury i języka swojego regionu.j)

W zakresie kompetencji nadawczych:2. tworzenie spójnych wypowiedzi ustnych (monologowych i dialogowych);a) głosowe interpretowanie i inscenizowanie tekstów;b)


uczestniczenie w dyskusji (zadawanie pytań, odpowiadanie, polemizowanie);c) streszczanie kolejności wydarzeń;d) tworzenie różnorodnych tekstów: szkolnych form wypowiedzi (rozprawka, opis, opowiadanie, e) sprawozdanie, dedykacja, CV, list motywacyjny), form dziennikarskich (wywiad, artykuł, repor-taż), a także tekstów twórczych (opowiadanie, wiersz); stosowanie zasad etykiety językowej w komunikacji między dorosłymi i rówieśnikami;f) przestrzeganie zasad etyki wypowiedzi, zwłaszcza przekazywanych przez media elektroniczne g) (SMS, e-mail, blog, czat);funkcjonalne wykorzystanie wiedzy z zakresu budowy języka (w tym ortografii i interpunkcji) do h) tworzenia własnych wypowiedzi ustnych i pisemnych;redagowanie tekstu napisanego na komputerze i ręcznie.i)

Zapoznanie uczniów z niektórymi zagadnieniami z zakresu wiedzy o języku (z obszaru fonetyki, 3. fleksji, słowotwórstwa i składni).

W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury:4. opisywanie odczuć, które budzi dzieło;a) określanie problematyki utworu;b) omawianie funkcji elementów konstrukcyjnych utworu;c) charakteryzowanie bohatera literackiego;d) posługiwanie się wybranymi pojęciami teoretycznoliterackimi;e) wskazywanie środków stylistycznych i określanie ich funkcji w dziele;f) rozpoznawanie i określanie rodzajów oraz wybranych gatunków literackich;g) rozpoznawanie odmian gatunkowych literatury popularnej i jej nawiązań do niektórych tradycyj-h) nych wątków kulturowych;odróżnianie tworzywa różnych dziedzin sztuki: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycz-i) nych i audiowizualnych;proponowanie odczytania dzieła i uzasadnienie tego odczytania;j) uwzględnianie niektórych kontekstów, np. biograficznych czy historycznych.k)

Samokształcenie:5. samodzielne docieranie do informacji;a) sprawne korzystanie ze słowników zarówno w wersji książkowej, jak i elektronicznej;b) czerpanie dodatkowych informacji z przypisów, dedykacji, podtytułów;c) hierarchizowanie informacji w zależności od celu czytania;d) cytowanie i parafrazowanie cudzej wypowiedzi;e) planowanie wypowiedzi.f)

4. MAteriAŁ NAUcZANiA

Kształcenie polonistyczne jest zadaniem obejmującym wiele dziedzin humanistyki, takich jak tekstologia, psychologia, filozofia, wiedza o języku, komunikacja językowa, wiedza historyczna, historycznoliteracka czy teoretycznoliteracka. W szkole powinny być one zintegrowane i dostosowane do wieku ucznia, a nacisk powinien być położony na kształcenie umiejętności językowych. Nadrzędnym celem edukacyjnym w obrę-bie przedmiotu język polski jest bowiem umożliwienie uczniowi zrozumienia świata i człowieka oraz wy-posażenie go w takie kompetencje językowe, by potrafił nazwać to, co poznaje i czuje.

Dwa tradycyjne obszary nauczania: kulturowo-literacki i językowy w programie Po polsku zostały poszerzone o fakultatywny moduł dziennikarski prezentujący praktyczne rozwiązania, które ułatwiają redagowanie i wydawanie gazetki. W jego obrębie (i na przykładzie tekstów dziennikarskich) można zrealizować wiele treści kształcenia i wychowania, np. kształcić umiejętności odróżniania informacji od opinii, redagowania tekstu, wdrożyć do pracy zespołowej czy wychowywać w poczuciu odpowie-dzialności.

W podobny sposób można rozbudowywać program o inne moduły, możliwe do realizacji na lek-cjach języka polskiego lub zajęciach pozalekcyjnych, na przykład z zakresu kultury regionu, filozofii czy filmu.


Kształcenie kulturowo-literackie Uczeń rozpoczynający naukę w gimnazjum zna różne teksty wywodzące się zarówno z literatury dawnej, jak i współczesnej, utwory folklorystyczne i pisane dla dziecięcego adresata oraz teksty informacyjne i użytkowe. W gimnazjum przychodzi pora, by poszerzać lekturę o klasykę literacką oraz zacząć porząd-kować dorobek kulturowy.

W programie Po polsku proponuje się wstępne porządkowanie historycznoliterackie, co nie jest jedno-znaczne z uczeniem dzieci historii literatury. Materiał nauczania ułożony jest tak, by zaznaczyć chrono-logię w rozwoju kultury. Dotyczy to jednak tylko wybitnych tekstów z literatury polskiej i obcej, które są charakterystyczne dla poszczególnych epok (np. dzieł Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego czy Adama Mickiewicza). Tworzą one dominantę poszczególnych modułów programu. Utwory te wyznacza-ją także kluczowe zagadnienia egzystencjalne, społeczne lub filozoficzne. Są one obudowane tekstami z literatury współczesnej, wypowiedziami publicystycznymi oraz – co jest szczególnie ważne – utworami literackimi podejmującymi problemy dorastania, w tym tekstami dla młodzieży. Dzięki takiej strukturze rozdziałów węzłowe zagadnienia są wielostronnie oświetlone i pokazane w różnych ujęciach: poważnie i z humorem.

Materiał nauczania przyjmuje więc układ liniowo-koncentryczny. Daje to z jednej strony możli-wość śledzenia przez ucznia przemian w kulturze (m.in. w zakresie wartości, obyczaju czy języka), a z drugiej – otwiera na problemy egzystencjalne (takie jak miłość, samotność czy śmierć), które są uni-wersalnym doświadczeniem człowieka. Młody odbiorca zgłębia je na tyle, na ile potrafi zrozumieć. Tego rodzaju wprowadzenie umożliwi powrót do najważniejszych zagadnień na wyższym etapie kształcenia.

W klasie I w zakresie kształcenia literackiego materiał obejmuje: czasy starożytne, średniowiecze, renesans, barok i oświecenie; w klasie II: romantyzm, pozytywizm i Młodą Polskę, a w klasie III: dwu-dziestolecie międzywojenne i czasy współczesne.

Ponadto, uwzględniając zapis Podstawy programowej zobowiązującej szkołę do przygotowania ucznia do odbioru tekstów kultury przynależących do różnych rodzajów sztuki, proponuje się, aby w klasie I uczniowie zapoznali się ze specyfiką tekstu literackiego i obrazu, w klasie II spektaklu teatralnego, filmu i muzyki, a w klasie III sztuk audiowizualnych.

KLASA I

Najważniejsze zagadnienia Treści nauczania

Poszukiwanie siebie

Poznawanie tekstów podejmujących problematykę dojrzewania

rozpoznawanie w czytanych utworach problemów typowych dla okresu • dojrzewaniaporównywanie sytuacji przedstawionych w literaturze do sytuacji znanych • uczniom z autopsjicharakteryzowanie bohaterów literackich• określane cech literatury młodzieżowej• wskazywanie cech wypowiedzi młodych użytkowników języka•

Przekraczanie granic. Mitologia

Źródła kultury: mity greckie, Homer, Iliada (fragm.),Odyseja (fragm.)oraz współczesne nawiązania do nich

poznanie niektórych postaci i wątków mitologicznych (w tym: cyklu mitów • kreteńskich, mitu trojańskiego i mitu o podróży Odyseusza)mityczne wyobrażenia na temat świata, człowieka i roli bogów w życiu ludzi• epos homerycki jako źródło literatury europejskiej• cechy gatunkowe eposu • analiza postaw bohaterów i ich ocena moralna• uniwersalizm mitów• przekład intersemiotyczny (obraz a utwór literacki)• przetwarzanie mitów w kulturze współczesnej; funkcjonowanie motywów • i archetypów, reinterpretacje mitównawiązania do mitów w literaturze popularnej• związki frazeologiczne wywodzące się z mitologii•

Biblijny świat

Źródła kultury: Biblia (wybrane fragmenty), H. Sienkiewicz, Quo vadis

budowa Biblii i sposób szukania w niej potrzebnych informacji• początek świata i człowieka według Biblii• obraz Boga w Biblii oraz w nawiązujących do niej tekstów kultury• Biblia jako źródło kultury europejskiej• przetwarzanie motywów biblijnych w malarstwie i literaturze• symbole kulturowe i związki frazeologiczne wywodzące się z Biblii•



przypowieść jako gatunek literatury dydaktycznej• odczytywanie w tekstach biblijnych sensów dosłownych i metaforycznych• funkcjonowanie wybranych wzorców osobowych (syn marnotrawny, dobry • ojciec) i symboli (raj) w kulturze współczesnejpoczątki chrześcijaństwa w ujęciu H. Sienkiewicza (• Quo vadis)powieść historyczna• konflikt wartości chrześcijańskich i rzymskich za czasów Nerona jako • źródło męczeństwa pierwszych chrześcijancharakteryzowanie postaw bohaterów literackich• kluczowe wydarzenia w biografii bohatera•

W świecie tajemnic

Niektóre motywy i wątki z epoki średniowiecza oraz ich funkcjonowanie w kulturze współczesnej

historyczne i baśniowe ujęcie czasów średniowiecza w literaturze • rola i funkcja kontrastu w kulturze średniowiecza• wartości rycerskie jako ważny element tożsamości europejskiej• rodzaje kodeksów i ich funkcje w życiu społeczeństw dawnych • i współczesnychśredniowieczne wzorce osobowe• obyczaje średniowieczne i ich przemiany (m.in. motyw stołu biesiadnego • i rękawiczki, savoir-vivre) czytanie ze zrozumieniem tekstów z epoki (J. Długosz • Roczniki..., P. Słota O zachowaniu się przy stole) oraz utworów nawiązujących do epoki (H. Sienkiewicz, F. Schiller)rodzaje archaizmów • parodystyczny i filozoficzny wymiar • Don Kichota Cervantesa związki frazeologiczne wywodzące się ze średniowiecza•

Po prostu człowiek

J. Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII, XIX)

antyczne źródła kultury renesansowej (nawiązania filozoficzne i literackie)• sposoby przejawiania się humanizmu renesansowego w kulturze • (portrety ludzi renesansu: Leonarda da Vinci, M. Kopernika, J. Kochanowskiego)symboliczne znaczenie biografii • człowieka renesansu we współczesnym świecie; przykładystoickie i epikurejskie modele życia w czasach starożytnych, renesansowych • i dzisiajopisywanie uczuć, które budzi dzieło• człowiek w poszukiwaniu szczęścia – propozycje literackie i dyskusja • w tekstach publicystycznychwpływ biografii na twórczość Jana Kochanowskiego• cechy gatunkowe fraszki i trenu• dostrzeganie w czytanych tekstach różnych relacji międzyludzkich • i wartości: miłości, godności, odpowiedzialności, dochowania wierności głoszonym ideom, stosunku do śmierci i cierpienia, godzenia się z losemsymbolika Fortuny• budowa klasycznej noweli (• teoria sokoła na podstawie utworu G. Boccaccia)

Zmysły i duch

Molier, Skąpiec

literatura jako odbicie nastrojów epoki (przemijanie, śmierć, życie dworskie)• kunszt poetycki twórców baroku (zjawisko marinizmu) – przykłady • z literatury polskiejkonceptyzm w ujęciu barokowym (J.A. Morsztyn) i współczesnym • (aforystyka S.J. Leca)względność kanonów urody (na przykładzie malarstwa barokowego oraz • współczesnych reklam)problemy współczesnego człowieka spowodowane normami estetycznymi • narzucanymi przez media (frustracje, depresje, choroby itp.) – dyskusja na podstawie tekstów literackich oraz publicystycznychróżne sposoby rozumienia piękna (piękno zewnętrzne, duchowe)• Skąpiec• Moliera jako komedia charakterówcharakteryzowanie bohatera literackiego• rodzaje komizmu• mityczny król Midas jako archetyp kultury europejskiej; nawiązania • i kontynuacje



Rozum i marzenie

I. Krasicki – wybrane bajki

marzenia o świecie szczęśliwym wobec grozy natury• utopie i antyutopie w ujęciu literackim (przykłady z epoki oświecenia • i współczesne)symbolika Wielkiego Brata (G. Orwell)• potęga ludzkiego rozumu wobec zasad etyki• dydaktyczna funkcja literatury (bajka, powiastka filozoficzna)• wzory i antywzory w bajkach I. Krasickiego• cechy gatunkowe bajki (estetyka maski, morał)•

Budowa dzieła literackiego

Analiza i interpretacja utworu literackiego; posługiwanie się niektórymi terminami teoretycznoliterackimi

rodzaje literackie (liryka, epika, dramat)• gatunki poetyckie: hymn, fraszka, pieśń, oda, tren, epitafium, bajka• gatunki epickie: epos, powieść historyczna, powieść współczesna, • opowiadanie, nowelagatunki dramatu: komedia, tragedia• wskazywanie nadawcy i odbiorcy w utworze• wskazywanie środków artystycznego wyrazu z zakresu słownictwa, składni • i fonetyki (epitet, porównanie, przenośnia i jej odmiany, onomatopeja, pytanie retoryczne, apostrofa, wykrzyknienie, wyraz dźwiękonaśladowczy) i określanie ich funkcji rozpoznawanie rytmiki wiersza (rym, strofa, przerzutnia)• opisywanie dzieła lirycznego (liryka pośrednia i bezpośrednia, podmiot • liryczny, monolog liryczny, sytuacja liryczna, bohater liryczny)opisywanie dzieła epickiego: świat przedstawiony, fabuła, akcja (zawiązanie • akcji, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji, puenta), narracja, narrator (pierwszoosobowy, trzecioosobowy), bohater, wątek (główny, poboczny, epizodyczny)opisywanie dzieła dramatycznego: komedia, tragedia, komizm (słowa, • postaci, sytuacji), komedia charakteru, akt, scena, tekst główny, tekst poboczny (didaskalia), monolog, dialog, wypowiedź na stronieetapy analizy dzieła lirycznego, epickiego i dramatu• odczytywanie sensu dosłownego, metaforycznego i symbolicznego dzieła• praca ze słownikiem terminów literackich•

Opis, analiza i interpretacja obrazu i grafik informacyjnych

umiejscowienie dzieła sztuki w epoce, w której zostało namalowane• określenie techniki, w której zostało wykonane dzieło (np. fresk, akwarela, • olej na płótnie)nazwa gatunku dzieła (np. pejzaż, scena rodzajowa, portret)• rozpoznawanie elementów figuratywnych przedstawionych w dziele sztuki• opis kolorystyki dzieła• określenie przestrzeni w dziele (np. na pierwszym planie, na drugim planie, • w perspektywie)odczytywanie przenośnego znaczenia przedstawionego dzieła• określanie nastroju, jaki wywołuje dzieło sztuki•

Samokształcenie korzystanie z zasobów bibliotecznych i z internetu•

Proponowane teksty kultury: –Wybór mitów greckich*: cykl mitów kreteńskich, mit trojański, mit o podróży Odyseusza; Homer Iliada* (fragm.), Odyseja* (fragm.); Biblia: Księga Rodzaju – opis stworzenia świata i pierwszych ludzi*, przypowieść o synu marnotrawnym; J. Iwaszkiewicz, Ikar; Horacy, wybrane ody; Platon, Fedon (fragm.); H. Sienkiewicz, Quo vadis (wybrana powieść historyczna)*, Krzyżacy (fragm.), Pan Wołodyjowski (fragm.); Pieśń o Rolandzie (fragm.); J. Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego (fragm.); P. Słota, O zachowaniu się przy stole; M. de Cervantes, Przygody Don Kichota (fragm.); J. Kocha-nowski fraszki – wybór*, pieśni:(Chcemy sobie być radzi?; Czego chcesz od nas, Panie; Pieśń świętojańska o sobótce; Treny: V*, VII*, VIII*, XIX (fragm.); G. Boccaccio, Sokół; wybór wierszy barokowych: Jan An-drzej Morsztyn, Hieronim Morsztyn; Molier, Skąpiec*; Wolter, Wiersz nad nieszczęściem Lizbony, Kandyd, czyli optymizm (fragm.); I. Krasicki, wybór bajek*.

* Gwiazdką zaznaczono teksty uwzględnione w Podstawie programowej.


Wybrane utwory poetów XX wieku: – K.I. Gałczyńskiego*, L. Staffa, W. Szymborskiej*, T. Różewicza, Janusza Pasierba, J. Twardowskiego*, Z. Herberta*.

Utwory twórców literatury młodzieżowej: –J. Olech, M.K. Piekarskiej, M. Budzyńskiej, M. Musierowicz, B. Rosiek, E.E. Schmitta, M. Cabot, D. Terakowskiej – fragmenty.

Wybór tekstów informacyjnych i publicystycznych. –

KLASA II


Młodzi gniewni

Wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa

bunt jako sposób wyrażania sprzeciwu wobec istniejącego porządku; bunt • przeciw czemuś a bunt w imię czegośrodzaje i sposoby przejawiania się buntu• różne sposoby wyrażania emocji w sztuce• manifesty pokoleniowe (analiza tekstów literackich, publicystycznych • i piosenek młodzieżowych)charakterystyka literackich bohaterów-buntowników • buntownicy zmieniają świat czy świat zmienia buntowników? – • argumentowanie, dyskusja

Tajemnice natury i duszy człowieka

A. Mickiewicz, Dziady cz. IIA. Mickiewicz – wybrana ballada (Rybka)J. Słowacki, Balladyna (fragm.)A. Sapkowski, Krew elfów – wybrana powieść fantasy

rola obyczaju i obrzędu w kulturze ludowej• regionalizm litewski w literaturze romantycznej• ballada romantyczna i jej kontynuacje w literaturze późniejszej• problem winy i kary w utworach romantycznych• konsekwencje wyborów etycznych w życiu człowieka• kreacja zbrodniarzy jako przestroga przed wchodzeniem na drogę zła• przyroda jako strażniczka ładu moralnego• fantastyka ludowa a literatura fantasy (bohaterowie, wątki, motywy)•

Miłość niejedno ma imię

Biblia: hymn św. Pawła o miłościW. Szekspir, Romeo i Julia

chrześcijański wzór miłości (hymn św. Pawła)• miłość jako temat w sztuce (sposoby wyrażania uczuć: postawy, gesty, • słowa)pierwsza miłość w tragedii Szekspira i destrukcyjna rola zewnętrznego • światacechy dramatu szekspirowskiego• dwa sposoby wyrażania miłości: dramat sprzeczności i pogodna harmonia • (radość i cierpienie)miłość romantyczna w literaturze dawnej i współczesnej oraz w filmach• pierwszy krok w stronę miłości (dylematy beztroski i odpowiedzialności, • rozumu i uczucia we współczesnych utworach przeznaczonych dla młodzieży)

Jakim jesteśmy narodem?

A. Mickiewicz, Reduta OrdonaA. Fredro, Zemsta

wolność jako ważna wartość w kulturze Zachodu• polska droga do wolności• kreacje bohaterów narodowych w literaturze• przeszłość jako temat literacki• romantyczne i współczesne rozumienie patriotyzmu• emigracja jako sposób na przechowanie polskości• sarmacki wzór kultury polskiej (cechy i przykłady z literatury)• grzeczność staropolska• etykieta językowa • satyryczny obraz typowych wad polskich w • Zemście A. Fredrycharakteryzowanie bohaterów literackich•

Przełom cywilizacyjny

S. Lem – wybrane opowiadanie

rola naukowców i odkrywców w społeczeństwie• sylwetki naukowców w literaturze i publicystyce (tu: M. Skłodowska - • -Curie)



kult nauki i fascynacja postępem• nauka w służbie dobra i zła – dylematy naukowców (np. dotyczące energii • atomowej czy klonowania)dwoistość człowieka jako temat literacki• ograniczenia ludzkiego rozumu• marzenia o lepszym świecie• literatura jako komentarz wobec rzeczywistości (podziw, dystans, żart, • parodia)styl naukowy i urzędowy• literatura fantastycznonaukowa (charakteryzowanie bohaterów, • rozpoznawanie nawiązań do innych tekstów kultury, mieszanie gatunków)

Głos w sprawie słabszych

B. Prus, Antek – wybrana nowela

literatura jako odwzorowanie życia społecznego• portret dziecka w literaturze pozytywistycznej i współczesnej• problemy społeczne dotykające dzieci i młodzież (prawo do bezpieczeństwa, • dostęp do edukacji, konsekwencje bezrobocia i emigracji zarobkowej rodziców)przejawy egoizmu społecznego i altruizmu (solidarność, działalność • charytatywna) idea równości – droga kobiet do pełni praw• stereotypy myślowe i językowe•

Małe ojczyzny – wielkie sprawy symbolika gór w kulturze• opisy krajobrazu w ujęciu romantycznym, młodopolskim i współczesnym • (na przykładzie krajobrazu górskiego)przyroda jako tło wydarzeń i bohater literacki• folklor tatrzański i jego wpływ na literaturę polską (cechy kultury i język • regionu)uniwersalne problemy filozoficzne i egzystencjalne w ujęciu bohaterów • chłopskich

Dom – rodzina – ja dosłowne i symboliczne znaczenie pojęcia • domprezentacje rodzinnych domów• świat realny a świat wirtualny – pułapki i zagrożenia (na przykładzie gry • komputerowej)relacje międzyludzkie w rodzinie; konflikt pokoleń• portrety domowników• wpływ wychowania na dalsze życie człowieka – odkrywanie własnej • tożsamościobrazy rodzinnego szczęścia• problemy współczesnej rodziny• obłuda, destrukcja i wrogość w rodzinie – ich źródła i konsekwencje• funkcja wulgaryzmów w literaturze (na podstawie • Gnoju W. Kuczoka)

Na tropie

A. Christie, Morderstwo w Orient Ekspresie – wybrany utwór detektywistyczny

rozrywkowa funkcja literatury• kryminał jako gatunek literatury popularnej• kreacje detektywa• dedukcyjne i indukcyjne sposoby myślenia• układ fabuły w utworze kryminalnym• film detektywistyczny – środki wyrazu•

Korespondencja sztuk Teatrliteratura a teatr• teatralne środki wyrazu• aktorskie środki ekspresji (słowo, gest, ruch)• rola przestrzeni w teatrze• funkcja plakatu teatralnego• widz w spektaklu teatralnym•

Filmproces powstawania dzieła filmowego• funkcje reżysera, scenarzysty, scenografa, operatora, aktora, kompozytora • i producenta



film dokumentalny i fabularny• popularne gatunki filmowe• związki filmu z literaturą i teatrem (ekranizacje)• filmowe środki wyrazu• idole srebrnego ekranu•

Muzykamuzyka jako jedna ze sztuk pięknych• muzyka a literatura• język muzyki• muzyka młodzieżowa – jej funkcje w formowaniu mody i upowszechnianiu • wzorców zachowań

Samokształcenie korzystanie z zasobów bibliotecznych i internetu •

Proponowane teksty kultury: –Biblia: św. Paweł, Hymn o miłości*, opowieść o Kainie i Ablu; W. Szekspir, Romeo i Julia*; Mickiewicz, Oda do młodości (fragm.), Reduta Ordona*, ballada* Rybka, Dziady cz. II*, Pan Tadeusz (fragm.), Dziady cz. IV (fragm.),wiersze: Do M***, Czatyrdah; J.W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragm.); J. Słowac-ki, Balladyna*; A. Fredro, Zemsta*; A. Sapkowski, Krew elfów (wybrana powieść fantasy)*; H. Sienkie-wicz, Latarnik; R.L. Stevenson, Dr Jakyll i pan Hyde – (fragm.); B. Prus, Antek (wybrana nowela)*, Lalka fragm., Emancypantki (fragm.); H. Sienkiewicz, Szkice węglem (fragm.); S. Lem, Cyberiada (wybrane opowiadanie fantastycznonaukowe)*; K. Przerwa-Tetmajer, Na skalnym Podhalu (fragm.); S. Wyspiań-ski, Wesele (fragm.); W. Myśliwski, Kamień na kamieniu (fragm.); G. Zapolska, Moralność pani Dulskiej (fragm.); M. Wańkowicz, Ziele na kraterze (fragm.); W. Kuczok, Gnój (fragm.); A. Christie, Morderstwo w Orient Ekspresie (wybrany utwór detektywistyczny)*; J.D. Salinger, Buszujący w zbożu (fragm.).

Wybrane utwory twórców literatury młodzieżowej: –J. Olech, M. Fox, M. Musierowicz, G. Gortata, B. Ciwoniuk, A. Onichmowskiej, B. Ostrowieckiej – fragmenty; B. Kosmowska, Pozłacana rybka (wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa)*

Wybór piosenek młodzieżowych. –

Wybrana gra komputerowa. –

Wybrane utwory poetów XX wieku: –M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej*, K. Przerwy-Tetmajera, B. Leśmiana, J. Tuwima*, K. Wierzyńskie-go*, Cz. Miłosza*.

Teksty informacyjne i publicystyczne. –

KLASA III


Wymarzona Polska

K.I. Gałczyński – wybrane utwory

poezja legionowa• fascynacja nowoczesnością• awangardowe obrazowanie w sztuce (zerwanie z tradycją, prowokacje • artystyczne, deformacje)optymistyczne i katastroficzne wizje przyszłości • zwykły człowiek jako bohater sztuki w literaturze dwudziestolecia • i współczesnejCo Polacy mogą dać Europie, czego warto nauczyć się od innych? – dyskusja•

Z Polski w świat

R. Kapuściński, Heban (fragm.)

my i obcy – przyczyny poczucia obcości i wyobcowania w świecie • i w społeczeństwie rola empatii w poznawaniu nowych ludzi•



wyzwania globalizacji: współistnienie czy zderzenie cywilizacji• cechy reportażu literackiego•

Tacy, jak my?

A. Kamiński, Kamienie na szaniec

M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragm.)

rzeczywistość wojenna w różnych ujęciach (literatura faktu, pamiętnik, • komiks)tragizm pokolenia Kolumbów • dylematy moralne uczestników wydarzeń wojennych• sens cierpienia• znaczenie pamięci i sposoby wyzwalania się z wojennych koszmarów• pokuta, wybaczenie i pojednanie we współczesnym świecie• wyzwania patriotyzmu dla współczesnego człowieka•

Pamięć o zagładzie

I. Fink – utwór podejmujący problematykę Holokaustu

kultura Żydów polskich • literackie portrety Żydów w opowiadaniach I.B. Singera i I. Fink• Holocaust we wspomnieniach i w ujęciu literackim• Sprawiedliwi wśród Narodów Świata – sylwetka Ireny Sendlerowej•

W świecie wartości

A. de Saint-Exupéry, Mały Książę

znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka • rozpoznawanie wartości w czytanych utworach literackich• interpretacja etapów podróży • Małego Księciatworzenie hierarchii wartości na podstawie utworów literackich i własnych • przemyśleń

Paradoksy współczesnego świata

S. Mrożek – wybrane opowiadanie

formy i przejawy zniewolenia współczesnego człowieka• literackie metafory zniewolenia• zagrożenie hedonizmem• makdonaldyzacja świata•

Zmierzch epoki Gutenberga? współczesna sztuka multimedialna• komiks i jego funkcja w kulturze popularnej• najważniejsze cechy przekazu telewizyjnego• przyczyny popularności seriali (telenowele)• wpływ telewizji na kształtowanie postaw • internet jako źródło informacji i rozrywki• cechy komunikacji internetowej (interaktywność, anonimowość, możliwość • manipulacji)najpopularniejsze formy elektronicznych środków komunikacji (SMS, czat, • e-mail, blog)

Samokształcenie korzystanie z zasobów bibliotecznych i internetu •

Proponowane teksty kultury: –Wybór poezji legionowej; S. Żeromski, Przedwiośnie (fragm.); K.I. Gałczyński, Zaczarowana dorożka (wybrany utwór)*; R. Kapuściński, Heban (wybrana książka)*, Podróże z Herodotem (fragm.); A. Kamiń-ski, Kamienie na szaniec*; M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego; I.B. Singer – wybrane opowiadanie; I. Fink, Odpływający ogród (utwór podejmujący problematykę Holokaustu)*; E.E. Schmitt, Dziecko Noego (fragm.); A. de Saint-Exupéry, Mały Książę*; S. Mrożek, Lolo (wybrane opowiadanie)*.

Wybrane utwory twórców literatury młodzieżowej: –J. Olech, M. Fox, M. Musierowicz, A. Onichimowskiej, J. Rudniańskiej, B. Wróblewskiej, T. Tryzny, E. Nowackiej – fragmenty.

Wybrane utwory poetów XX wieku: –B. Leśmiana, J. Tuwima*, K. Wierzyńskiego*, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej*, A. Słonimskiego, K.K. Baczyńskiego, T. Różewicza, Cz. Miłosza*, Z. Herberta*, W. Szymborskiej*.

Teksty informacyjne i publicystyczne. –

Kształcenie językoweWe wstępie do obowiązującej Podstawy programowej znajduje się zapis obligujący wszystkich nauczycieli do kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim. Jest to jedno z najważniejszych zadań szkoły. Tym bardziej zobowiązuje to polonistę do takiego zorganizowania procesu nauczania, aby rozwój


kompetencji językowych uczynić ośrodkiem działań dydaktycznych. Kompetencje te dotyczą zarówno umiejętności odbiorczych (słuchania i czytania ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, publicystycz-nych, użytkowych i literackich), jak i nadawczych (mówienie i pisanie różnych form wypowiedzi). Od-biór i tworzenie tekstów to umiejętność złożona, wymagająca od ucznia wiedzy z zakresu języka ojczy-stego i reguł jego użycia w różnych sytuacjach oraz umiejętności zastosowania tej wiedzy w konkretnych sytuacjach, w tym także w kontakcie z dziełem literackim.

W świadomości uczniów kształcenie kulturowo-literackie oraz językowe nie mogą istnieć oddzielnie. Zarówno tworzenie tekstu jak i jego odbiór, w tym analiza i interpretacja utworu literackiego, to działa-nie w języku. Stąd w każdej sytuacji dydaktycznej kompetencja językowa powinna stać się ośrodkiem procesu nauczania – uczenia się.

KLASA I


Kształcenie kompetencji odbiorczych

Czytanie ze zrozumieniem odbiór przekazu tekstów i obrazów• rozumienie artykułów hasłowych w słownikach• rozumienie roli tytułu, podtytułu i dedykacji w tekście• rozpoznawanie wypowiedzi o charakterze emocjonalnym• rozpoznawanie cech wypowiedzi charakterystycznych dla środków • elektronicznych (SMS, e-mail, blog, czat)

Odbiór tekstów literackich budowa tekstu literackiego• rozpoznawanie rodzajów literackich: liryki, epiki i dramatu• słownictwo ogólnonarodowe oraz archaizmy; określanie ich funkcji • w tekstach

Wykorzystanie wiedzy o języku w kontakcie z tekstem

oficjalna i nieoficjalna odmiana języka• język mówiony i pisany• odróżnianie informacji o faktach od opinii• wypowiedź obiektywna i subiektywna w tekstach informacyjnych, • literackich i dziennikarskich

Wiedza o języku

Słownictwo i frazeologia pojęcie związku frazeologicznego • zabawy słowem (literackie, reklamowe)•

Słowotwórstwo wyrazy podstawowe i pochodne • wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo• parafraza słowotwórcza, podstawa słowotwórcza i formant• typy formantów (przedrostek, przyrostek, wrostek, formant zerowy)• kategorie słowotwórcze wyrazów pochodnych (nazwy miejsc, urządzeń • i narzędzi, czynności, wykonawców czynności, cech, nosicieli cech, zdrobnienia, zgrubienia)zasady pisowni wybranych przedrostków oraz przyrostków (• super-, mini-, z-, s-, -ctwo, -dztwo, -cki, -dzki)wyrazy pokrewne, rdzeń i oboczności w rdzeniu (przypomnienie zasad • ortograficznych związanych z wymianą głosek w wyrazach pokrewnych)rodzina wyrazów•

Fleksja:czasownik

1. Czasownik:formy nieosobowe czasownika (bezokoliczniki, formy zakończone na -• no, -to, imiesłowy), czasowniki typu trzeba, warto, należyosoba (tu również informacja o możliwości dołączania końcówek • czasownikowych -em, -eś, -śmy, -ście do innych części mowy), liczba, rodzaj (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy i niemęskoosobowy) czas (przeszły, teraźniejszy, przyszły prosty i złożony • aspekt czasownika (dokonany i niedokonany)• tryby (oznajmujący, pytający, rozkazujący)• zasady pisowni partykuły • by z czasownikami, prawidłowe akcentowanie różnych form czasowników •



strony czasownika (czynna, bierna, zwrotna) • przekształcanie zdań w stronie czynnej na bierną i odwrotnie ze wskazaniem • ograniczeń (czasowniki nieprzechodnie)

2. Imiesłów:klasyfikacja (przymiotnikowe czynne i bierne, przysłówkowe współczesne • i uprzednie), zasady tworzenia (końcówki: -ący, -ąca, -ące, -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te, -ąc, -wszy, -łszy) zasady pisowni partykuły przeczącej z imiesłowami przymiotnikowymi oraz • z przysłówkowymi

rzeczownik rzeczowniki osobowe/nieosobowe, żywotne/nieżywotne, własne/pospolite, • odmiana (przypadki, temat fleksyjny i końcówka, oboczności w temacie, • liczby, rodzaj męski, żeński lub nijaki), osobliwości w odmianie (rzeczowniki występujące tylko w liczbie pojedynczej • lub liczbie mnogiej, rzeczowniki nieodmienne, zakończone na -um i odmieniające się tylko w liczbie mnogiej, dwa wzorce odmiany rzeczowników oko i ucho), Dopełniacz rzeczowników zakończonych na -• ja lub -ia po spółgłosce, rzeczowniki odczasownikowe, • zasady pisowni partykuły przeczącej z rzeczownikami •

przymiotnik odmiana (przypadki, liczby, rodzaje: męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, • niemęskoosobowy), stopniowanie (proste, opisowe, nieregularne), przymiotniki, które się nie • stopniują, krótkie formy przymiotnika (typu • zdrów, wesół, gotów),zasady pisowni partykuły przeczącej z przymiotnikiem•

liczebnik podział (główne, porządkowe, zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone, • wielokrotne, mnożne), odmiana liczebników • najczęstsze problemy z użyciem (użycie liczebników zbiorowych, zapis daty, • odmiana wielowyrazowych liczebników głównych i porządkowych, odmiana liczebnika półtora)

zaimek podział ze względu na części mowy, które zastępują (rzeczowne, • przymiotne, liczebne, przysłowne) oraz ze względu na znaczenie (osobowe, dzierżawcze, wskazujące, nieokreślone, upowszechniające, przeczące, pytające, względne, zwrotne)odmiana zaimków•

nieodmienne części mowy przysłówek: charakterystyka przysłówka, stopniowanie (proste, opisowe, • nieregularne), przysłówki, które się nie stopniują, zasady pisowni partykuły przeczącej z przysłówkiem • przyimek: charakterystyka• spójnik, wykrzyknik, partykuła: charakterystyka•

Składnia: Typy wypowiedzeń

wypowiedzenie, zdanie (tu konstrukcje • z czasownikami zakończonymi na -no, -to)równoważnik zdania• wykrzyknienie, zawiadomienie •

Kultura języka rozpoznawanie i poprawianie błędów językowych• praca ze słownikiem języka polskiego, słownikiem poprawnej polszczyzny, • słownikiem ortograficznym

Kształcenie kompetencji nadawczych

Formy wypowiedzi notatka• opis (zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis przedmiotów i dzieł • sztuki oraz opis sytuacji i przeżyć)charakterystyka (osoby rzeczywistej i postaci literackiej lub filmowej)• opowiadanie (w formie ustnej i pisemnej, opowiadanie odtwórcze i twórcze, • urozmaicenie opowiadania dialogiem i opisem)



streszczenie (przedstawienie treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim • występuje w tekście)wywiad• artykuł•

Wykorzystanie wiedzy o języku w kształceniu kompetencji nadawczych

tworzenie planu własnej wypowiedzi • konspektowanie przeczytanego tekstu za pomocą różnych form notowania • (plan, schemat, tabela)świadome dobieranie środków językowych w zależności od zamierzonych • treści (synonimy, antonimy, homonimy)stosowanie związków frazeologicznych we własnej wypowiedzi• rozpoznawanie i poprawianie błędów słownikowych, frazeologicznych, • fleksyjnych i składniowychpraca ze słownikami• formatowanie tekstu napisanego na komputerze• przekłady intersemiotyczne (np. inscenizacje tekstu literackiego, gry • symulacyjne itp.)

KLASA II



Czytanie ze zrozumieniem słownictwo ogólnonarodowe i neologizmy• wyrazy rodzime i zapożyczone• zapożyczenia a neologizmy pochodzące z języka ojczystego• język ogólny a dialekty • język ogólny a gwary środowiskowe (gwara uczniowska, język młodzieży)• rozpoznawanie wypowiedzi o charakterze perswazyjnym• rozpoznawanie intencji wypowiedzi (aprobaty i dezaprobaty)•

Odbiór tekstów literackich kompozycja tekstów literackich• funkcja stylizacji gwarowej w charakterystyce bohatera literackiego • wulgaryzacja języka (funkcja wulgaryzmów w literaturze)•


funkcje tekstów językowych (informatywna, ekspresywna, impresywna)• funkcja neologizmów w tekstach informacyjnych i literackich•

Wiedza o języku

Składnia: Części zdania

orzeczenie czasownikowe i imienne (konstrukcje z partykułą • to, np.: Kasia to dobra koleżanka.)typy podmiotu (gramatyczny, w dopełniaczu, domyślny, szeregowy)• zdanie bezpodmiotowe• przydawka (wyrażona przymiotnikiem, zaimkiem, liczebnikiem • porządkowym, rzeczownikiem w mianowniku lub dopełniaczu, wyrażeniem przyimkowym)dopełnienie bliższe i dalsze• okolicznik i jego typy (czasu, miejsca, celu, sposobu, przyczyny, warunku, • przyzwolenia, stopnia i miary)rozbiór logiczny zdania•

Związki składniowe związki główne i poboczne• związki zgody, rządu i przynależności• wyrazy poza związkami zdania • interpunkcja w zdaniu pojedynczym•

Zdanie pojedyncze i złożone zdanie pojedyncze a zdanie złożone, • charakterystyka zdań złożonych podrzędnie, przekształcanie części zdania • pojedynczego w zdanie podrzędnie złożone (i odwrotnie)

Zdanie podrzędnie złożone zdanie nadrzędne i podrzędne • wykres zdania złożonego•



budowa zdań złożonych podrzędnie: przydawkowych, dopełnieniowych • i okolicznikowychzdanie złożone podrzędnie z imiesłowowym równoważnikiem zdania• zasada tożsamości podmiotów w zdaniach składowych• zdania złożone podrzędnie podmiotowe, odróżnianie zdań podmiotowych • i dopełnieniowych z pytaniem co?zdania złożone podrzędnie orzecznikowych • interpunkcja w zdaniach złożonych podrzędnie•

Zdanie współrzędnie złożone zdania złożone współrzędnie: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe • i synonimicznewykres zdania współrzędnie złożonego• interpunkcja w zdaniu złożonym współrzędnie•

Słowotwórstwo analiza słowotwórcza: przypomnienie wiadomości z klasy I• typy wyrazów złożonych (złożenia, zestawienia, zrosty)• pisownia zestawień z łącznikiem (typu • biało-czerwony, szpital-pomnik) i bez łącznika ( jasnoniebieski, żółtozielony)analiza słowotwórcza a fleksyjna • rozpoznawanie i poprawianie błędów słowotwórczych•

Leksykologia treść i zakres znaczeniowy wyrazów• rodzaje neologizmów: słowotwórcze, znaczeniowe, zapożyczenia, • neologizmy artystycznepopularne skróty i skrótowce, odmiana, zapis (w tym SMS)• rozpoznawanie i poprawianie błędów słownikowych •


Formy wypowiedzi dyskusja• rozprawka (stawianie hipotez i tez, zajmowanie stanowiska, argumentacja, • wprowadzanie cytatów, kompozycja i spójność wypowiedzi)list/charakterystyka/artykuł z elementami rozprawki• sprawozdanie (sposób uporządkowania faktów, np. według kolejności • zdarzeń lub tematyki, informacje uzupełniające, tytuł, rzeczowość stylu)reportaż• recenzja•


formułowanie ocen i poglądów• wyrażanie opinii• cechy dobrego stylu (prostota, zwięzłość, stosowność)• ćwiczenia w stylizowaniu tekstów•

KLASA III



Czytanie ze zrozumieniem rozpoznawanie intencji wypowiedzi (negacje i prowokację)• dostrzeganie w wypowiedzi przejawów agresji i manipulacji•

Odbiór tekstów literackich subiektywizm relacji, odautorska selekcja oraz kolejność prezentacji • informacji, problem dystansu czasowegostylizacje i ich funkcje w literaturze (wskazywanie w utworach cech innych • stylów)


etyczne i nieetyczne zachowania językowe• szablon i moda językowa•

Wiedza o języku

Składnia zdania złożonego budowa zdań złożonych: przypomnienie wiadomości z klasy II• zdania wielokrotnie złożone (podział na zdania składowe, nazywanie zdań • składowych, wykres zdania wielokrotnie złożonego)interpunkcja w zdaniu wielokrotnie złożonym•



Fonetyka głoska a litera, klasyfikacja głosek (samogłoski/spółgłoski, ustność/ • nosowość, dźwięczność/bezdźwięczność, twardość/miękkość)podział na sylaby• udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia wewnątrzwyrazowe • i międzywyrazowe, wsteczne i postępowe, utrata dźwięczności w wygłosieuproszczenia grup spółgłoskowych• pisownia i wymowa głosek nosowych (samogłoski • ą i ę, połączenia om, on, em, en)akcent i intonacja w języku polskim (w tym w wybranych wyrazach obcego • pochodzenia typu menu, rendez-vous)

Działy gramatyki powtórzenie wiadomości z klasy I i II• klasyfikowanie błędów językowych•

Kultura języka norma wzorcowa i norma użytkowa języka• etyka słowa•


Formy wypowiedzi referat (mowa zależna i niezależna, sposoby wprowadzania i zapisu)• CV, list motywacyjny (stałe elementy, układ podawanych informacji, • urzędowy styl wypowiedzi)podanie (układ graficzny, styl wypowiedzi, konwencjonalne zwroty)•


sporządzanie przypisów• adiustacja językowa i techniczna tekstu•

Warsztat dziennikarskiKształcenie kompetencji językowych w gimnazjum ma przede wszystkim wymiar praktyczny. Przykła-dem pokazującym, jak spożytkować wiedzę i umiejętności językowe, może być wprowadzenie do progra-mu modułu dziennikarskiego. Redagowanie i wydawanie gazetki szkolnej to przedsięwzięcie wymagają-ce zaplanowania i wykonania konkretnego zadania. Dzięki temu uczniowie będą mieli okazję wykorzystać kompetencje językowe, komunikacyjne i społeczne w realnej sytuacji, ponieważ dostaną po ukazaniu się gazetki informację zwrotną od odbiorców, którymi są rówieśnicy, a nie – jak zazwyczaj się to dzieje – od nauczyciela. Jest to doświadczenie innego rodzaju niż modelowanie sytuacji komunikacyjnych w klasie, tym bardziej godne polecenia.

Moduł dziennikarski zawiera wymagania zapisane w Podstawie programowej poszerzone o dodatkowe umiejętności.

KLASA I


Budowa gazety i tekstu dziennikarskiego

przegląd prasy: • dziennik, tygodnik, dwutygodnik, miesięcznikczasopisma młodzieżowe• założenie gazetki szkolnej • funkcje osób pracujących w redakcji• cechy tekstów dziennikarskich• budowa gazety codziennej • „Gazetowe ABC”: • kolumna, szpalta, nadtytuł, tytuł, śródtytuł, leadgłówka pisma i stopka redakcyjna• materiał graficzny w gazecie•

Informacja i publicystyka informacja prasowa, zasada odwróconej piramidy• najważniejsze gatunki informacyjne: analiza tekstów przykładowych, • redagowanie (np. biuletynu informacyjnego)zdjęcie jako informacja• informacja o faktach i opinia w prasie• funkcje tytułu prasowego (analiza tytułów prasowych, selekcja pod kątem • funkcji informacyjnej i autotelicznej, próby konstruowania tytułów dłuższych i krótszych)



wywiad i sonda dziennikarska• artykuł informacyjny •

Dziennikarze i media zapowiedzi dziennikarskie (konstruowanie zapowiedzi tekstu • z wykorzystaniem umiejętności wybrania słów-kluczy, wybór najciekawszych fragmentów tekstu jako reprezentacji całościsylwetka Melchiora Wańkowicza•

KLASA II



przegląd prasy (streszczanie i komentowanie wybranych artykułów, • porównywanie materiału informacyjnego z różnych gazet)adiustacja językowa i techniczna tekstu dziennikarskiego• reklama w prasie•

Informacja i publicystyka informacja o faktach a ocena; komentowanie wydarzeń• gatunki publicystyczne• listy do redakcji i ich funkcja• rozrywka w prasie (funkcje humoru i satyry w gazecie, konkursy dla • czytelników)artykuł publicystyczny (teza, argumentacja, puenta)• recenzja (oddzielanie faktów od opinii, formułowanie sądu, uzasadnienie, • ukazanie dzieła na szerszym tle)reportaż (analiza przykładów i charakterystyka gatunku; analiza tematyki, • wprowadzanie wypowiedzi innych, pisanie własnego tekstu)

Dziennikarze i media rzetelność dziennikarska (wypowiedzi osób trzecich w tekstach prasowych, • selekcja materiału, cytowanie oraz referowanie wypowiedzi, granice ingerencji w czyjąś wypowiedź)gromadzenie i dokumentowanie informacji• autoryzacja• sylwetka Ryszarda Kapuścińskiego•

KLASA III



styl dziennikarski, stylizacje gazetowe (gra dydaktyczna)• media masowe wobec innych form wypowiedzi (tekst dziennikarski • a literatura)

Informacja i publicystyka felieton (analiza przykładów i charakterystyka gatunku, kategoria ironii, • pisanie własnego tekstu)esej (analiza przykładów)•

Dziennikarze i media etyka dziennikarska • przemiany mediów, internetowe wydania gazet• inforozrywka, jej gatunki i przykłady• sylweta ulubionego dziennikarza radiowego lub telewizyjnego•

5. prZeWiDYWANe OSiĄGNiĘciA UcZNiA W ZAKreSie KSZtAŁceNiA

Nauczyciel na III etapie kształcenia ma do czynienia z uczniem, który ma za sobą 6 lat edukacji. Do wiedzy i umiejętności zdobytych wcześniej nauczyciel powinien więc się odwoływać, dodając nowe wymagania.

Po zakończeniu edukacji polonistycznej w gimnazjum uczeń powinien wykazać się osiągnięciami takimi, jak w szkole podstawowej, a ponadto:

czytać ze zrozumieniem teksty informacyjne, publicystyczne i literackie dobrane do wrażliwości • i możliwości percepcyjnych ucznia i rozpoznawać ich podstawowe gatunki;


samodzielnie docierać do informacji;• korzystać ze słowników w wersji książkowej i elektronicznej;• wykorzystywać informacje (wybierać je, szeregować, hierarchizować, odczytywać informacje towarzyszące • tekstowi, parafrazować tekst, referować, streszczać, cytować i wykonywać inne operacje na tekście);rozpoznawać intencje wypowiedzi;• dostrzegać w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;• rozpoznawać wypowiedź argumentacyjną oraz wskazywać jej elementy: tezę, argumenty, wnioski;• posługiwać się podstawowymi pojęciami dotyczącymi budowy języka w zakresie fonetyki, morfologii • i składni;znać wskazane w postawie programowej lektury, w tym klasyczne teksty z literatury polskiej oraz • kultury popularnej;nazwać odczucia, które budzi dzieło sztuki;• określać problematykę utworu;• przedstawiać propozycje odczytania tekstu kultury i uzasadniać je;• interpretować głosowo wybrane utwory literackie;• charakteryzować postać mówiącą w utworze;• dostrzegać cechy językowe tekstu literackiego;• wykorzystywać wiedzę z nauki o języku do analizy i interpretacji utworu;• rozpoznawać wątki i motywy kulturowe oraz dostrzegać ich przekształcenie w dziełach literackich;• charakteryzować bohaterów literackich oraz postacie rzeczywiste;• dostrzegać w analizowanych dziełach wartości i nazywać je;• wypowiadać się na temat zagadnień egzystencjalnych poruszanych w utworach;• opisać dzieło literackie oraz inne rodzaje sztuki, posługując się pojęciami charakterystycznymi dla • tych tekstów kultury;odróżniać rodzaje literackie: lirykę, epikę i dramat;• wskazywać elementy konstrukcyjne dzieła (tytuł, podtytuł, motto, puentę, punkt kulminacyjny);• wskazywać elementy dramatu (akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog);• rozpoznawać niektóre gatunki literackie (przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, tragedię, balla-• dę, hymn, fraszkę, bajkę, nowelę, opowiadanie, powieść historyczną);rozpoznawać odmiany gatunkowe literatury popularnej (powieść/opowiadanie obyczajowe, przygodo-• we, detektywistyczne, fantasy, fantastycznonaukowe);wskazywać przykłady mieszania gatunków;• sprawnie posługiwać się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;• dążyć do precyzyjnego wysławiania się (świadomie dobierać synonimy i antonimy oraz stosować • związki frazeologiczne);operować słownictwem z określonych kręgów tematycznych umożliwiających rozmowę na tematy po-• ruszone w utworach literackich;wykorzystywać wiedzę o języku w tworzeniu własnych wypowiedzi;• tworzyć wypowiedzi ustne i pisemne;• stosować zasady etykiety językowej;• uczestniczyć w dyskusji;• pisać testy własne w następujących formach: opis (przedmiotu, dzieła sztuki, sytuacji, przeżyć), opo-• wiadanie (urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie), charakterystykę postaci (literackiej i rzeczywi-stej), sprawozdanie, rozprawkę, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny;dostosować język i styl do formy, w której się wypowiada;• redagować tekst napisany ręcznie i na komputerze;• przestrzegać zasad etyki językowej (zwłaszcza w formach charakterystycznych dla elektronicznych • środków przekazu (SMS, czat, e-mail, blog).

6. prZYKŁADY SceNAriUSZY

SCENARIUSZ 1.

Temat lekcji: Ja, ty, my – początek świata z punktu widzenia człowieka (na podstawie Pamiętników Adama i Ewy M. Twaina)


Czas trwania zajęć: dwie jednostki lekcyjne

Cel ogólny:zapoznanie uczniów z tekstami kultury, –czytanie ze zrozumieniem tekstu literackiego. –

Cele operacyjne: Uczeń:

czyta ze zrozumieniem teksty utrzymane w różnej stylistyce, –rozumie znaczenie fikcji literackiej, –odróżnia wypowiedź subiektywną od obiektywnej, –charakteryzuje bohaterów z tych dwóch perspektyw, –określa funkcję narracji pierwszoosobowej, –rozumie znaczenie dosłowne i przenośne tekstu. –

Metody i formy pracy:techniki dramowe, tu: wywiad (praca w zespołach) –elementy heurezy –gra symulacyjna –praca z tekstem –

Wykorzystane materiały dydaktyczne (w załączniku):Biblia, – Księga Rodzaju (fragm.), M. Twain, – Pamiętniki Adama i Ewy (fragm.)karty pracy dla uczniów –

Przebieg lekcji:

Faza wstępna lekcji:Czytanie z komentarzem fragmentu Księgi Rodzaju opisującego stworzenie człowieka:1.

Co zaszło w ogrodzie Eden?(streszczenie dziejów pierwszych ludzi). a) Dlaczego po zjedzeniu zakazanego owocu Adam i Ewa dostrzegli, że są nadzy, a wcześniej tego nie b) widzieli? (analiza motywu biblijnego)Czego symbolem jest wąż? (interpretowanie symboliki biblijnej)c) Objaśnianie znaczenia związków frazeologicznych: d) zakazany owoc i listek figowy. Układanie zdań z tymi związkami. (ćwiczenia językowe)Dlaczego Bóg nie pozwolił ludziom jeść owoców z drzewa poznania dobra i zła? (dyskusja)e)

Ogniwo centra lne lekcji:Rozmowa na temat pamiętnika jako formy wypowiedzi:2.

Jakie znacie pamiętniki?a) Kto pisze pamiętniki? Dlaczego?b) Dla kogo są przeznaczone pamiętniki, jeśli są niepublikowane, a dla kogo, jeśli są opublikowane?c) Skąd bierze się popularność pamiętników, w tym blogów?d)

Wprowadzenie nauczyciela do lektury fragmentów 3. Pamiętników Adama i Ewy M. Twaina.Informacja na temat autora.a) Analiza tytułu i podtytułu: Czy Twain mógł dotrzeć do oryginalnych pamiętników Adama i Ewy? b) Dlaczego?Informacja na temat fikcyjności jako cechy utworu literackiego i jej funkcji w kulturze.c)

Fikcja literacka – cecha świata przedstawionego w utworze literackim polegająca na tym, że świat ten jest wymyślony przez autora i rządzi się własną logiką.

Rozmowa na temat różnicy między kłamstwem a fikcją literacką.d)


Falsyfikat – sfałszowany, podrobiony dokument, pieniądz, dzieło sztuki.Mistyfikacja – celowe wprowadzenie kogoś w błąd przez nadanie pozorów prawdy temu, co praw-dą nie jest.

Czytanie ze zrozumieniem tekstu literackiego e) Organizacja pracy na lekcji:4.

objaśnienie uczniom sposobu pracy (będą wchodzić w wyznaczone role, czyli wezmą udział w grze a) symulacyjnej);podział uczniów na 4 zespoły: dwa zespoły chłopców i dwa zespoły dziewcząt;b) wręczenie kart pracy w zespołach.c)

Praca z tekstem.5. Przeprowadzenie wywiadów przez uczniów.6. Prezentacja pracy grup.7. Podsumowanie:8.

Jakie cechy ma Ewa, a jakie Adam? Opisz bohaterów. Pamiętaj o wyglądzie postaci oraz o stosun-a) ku jednej osoby do drugiej (notowanie wniosków w tabeli).

Ewa Adam

W oczach Adama Z własnej perspektywy W oczach Ewy Z własnej perspektywy

Sporządzanie przez uczniów – na podstawie tekstu – obiektywnego zestawu cech dwojga bohate-b) rów.

Ogniwo końcowe lekcji:Określenie funkcji narracji pierwszoosobowej w utworze literackim. Zwrócenie uwagi na:9.

subiektywizm wypowiedzi narratora;a) sposoby narzucania odbiorcy punktu widzenia narratora;b) powody przyjmowania punktu widzenia narratora przez odbiorców.c)

Praca domowa:Zredaguj i przygotuj do druku przeprowadzony wywiad.

Uwaga: po wykonaniu pracy domowej przez uczniów konieczne jest przeprowadzenie lekcji omawiającej to zadanie. Można ją przeprowadzić na zajęciach kółka dziennikarskiego. Propozycje pracy nad językiem wywiadu znajdują się w ze-szycie ćwiczeń.

SCENARIUSZ 2.

Temat lekcji: Gdzie jest raj? Znaczenie biblijnego symbolu we współczesnym świecie

Czas trwania zajęć: jedna jednostka lekcyjna

Cel ogólny:podejmowanie refleksji nad znaczeniami słów, –wykorzystanie poznanych pojęć w rozważaniu o wartościach. –

Cele operacyjne:Uczeń:

czyta ze zrozumieniem teksty literackie –wartościuje zachowania bohaterów literackich –rozumie symbolikę raju w znaczeniu dosłownym i metaforycznym –


Metody i formy pracy:praca z tekstem –elementy heurezy –

Wykorzystane materiały dydaktyczne:M. Twain, – Pamiętniki Adama i Ewy (fragm.)J. Olech, – Raj (podręcznik)reprodukcja arrasu wawelskiego przedstawiającego raj (podręcznik) –współczesne reklamy wykorzystujące topos raju –

Przebieg lekcji:

Faza wstępna lekcji :Zaprezentowanie przez ucznia zadania domowego wstępnego do lekcji: 1. Opisz arras wawelski przedsta-wiający raj.Wskazanie w pamiętniku Adama relacji, w której pisze on o tym, co stało się w raju po zjedzeniu 2. przez Ewę owocu (M. Twain Pamiętniki Adama i Ewy – fragm.).Interpretacja fragmentu:3.

Jak zmienił się raj od tego momentu? Dlaczego?a) Dobieranie synonimów i antonimów do słowa raj (np. b) spokój, harmonia, zgoda; kłótnia, konflikt, walka).

SYNONIMY:. . . . . . . . . .......ANTONIMY

Rozmowa na temat napisu wyrytego przez Adama na grobie Ewy: c) Gdziekolwiek była ona, był Raj.Jakie nowe znaczenie słowu d) raj nadał Adam? (nie jest to konkretne miejsce, ale stan, w jakim znajduje się człowiek, szczęście, radość)

Ogniwo centra lne lekcji:Analiza i interpretacja scenki Joanny Olech 4. Raj.

Jak Maurycy opisał współczesny raj? Gdzie się znajduje? Kim są Adam i Ewa? Co robi wąż?a) Jak przywołani w tekście bohaterowie rozumieją raj? Wypełnianie tabelki:b)

Czym jest dla niej / niego raj? Jakie wartości opisane są za pomocą tego obrazu?

Mama Sieroty

Pyzik

Babcia Sieroty

Maurycy

Pani Kusztelak

Interpretacja puenty scenki.c)


Analiza reklam (zwłaszcza świątecznych), posługujących się symboliką raju. 5. Co chcą sprzedać producenci?a) Jak przekonują konsumentów, aby kupili produkt?b) Jaką sprzeczność zauważasz między produktami a symbolem raju, który ma pomóc w ich sprze-c) daży?Skąd bierze się popularność motywu raju w reklamach?d)

Ogniwo końcowe lekcji:Jaka jest różnica między biblijnym a współczesnym rozumieniem raju? – dyskusja.6.

Praca domowa:Jak rozumiesz określenie raj dzieciństwa? Kiedy, według Ciebie, kończy się ten okres? Odnieś się w swojej pracy do symboliki Księgi Rodzaju (wypowiedź pisemna).

ZAŁĄcZNiKi DO SceNAriUSZY 1. i 2.

Załącznik nr 1: Karty pracy do scenariusza 1.

Grupa I – zadanie dla dziewcząt

Przeczytajcie fragmenty Pamiętników Adama i Ewy pod następującym kątem:Wchodzicie w rolę Ewy, która będzie udzielać odpowiedzi dziennikarzowi na temat dziewcząt.1.

W jakich wydarzeniach uczestniczy Ewa?a) Co myśli o Adamie?b) Co czuje w związku z opisywanymi wydarzeniami? Nazwijcie jej uczucia.c) Jak opisuje siebie, a jak Adama?d)

Zaznaczcie wypowiedzi, które najlepiej charakteryzują kobiecy punkt widzenia Ewy.2.

Grupa II – zadanie dla dziewcząt

Przeczytajcie fragmenty Pamiętników Adama i Ewy pod następującym kątem:Wchodzicie w rolę dziennikarki, która będzie przeprowadzać wywiad z Adamem. 1.

Co jest dziwnego w zachowaniu Adama?a) Kiedy on się zmienia?b) Co jest tego przyczyną?c)

Przygotujcie 10 pytań do Adama, pamiętając o tym, że wywiad z nim będzie umieszczony w cza-2. sopiśmie dla dziewcząt w dziale 10 pytań do…

Grupa III – zadanie dla chłopców

Przeczytajcie fragmenty Pamiętników Adama i Ewy pod następującym kątem:Wchodzicie w rolę Adama, który będzie udzielać odpowiedzi dziennikarce na temat chłopców.3.

W jakich wydarzeniach uczestniczy Adam?a) Co myśli o Ewie?b) Co czuje w związku z opisywanymi wydarzeniami? Nazwijcie jego uczucia.c) Jak opisuje siebie, a jak Ewę?d)

Zaznaczcie fragmenty w tekście, które najlepiej charakteryzują męski punkt widzenia bohatera.4.

Grupa IV – zadanie dla chłopców

Przeczytajcie fragmenty Pamiętników Adama i Ewy pod następującym kątem:Wchodzicie w rolę dziennikarza, który będzie przeprowadzać wywiad z Ewą.1.

Co jest dziwnego w zachowaniu Ewy?a) Kiedy zmienia swoją opinię o Adamie? Dlaczego?b)

Przygotujcie 10 pytań do Ewy, pamiętając o tym, że wywiad z nią będzie umieszczony w czasopi-2. śmie dla chłopców w dziale 10 pytań do…


Załącznik nr 2:Księga Rodzaju (fragm.)

Drugi opis stworzenia człowiekaGdy Jahwe Bóg stworzył ziemię i niebo, nie było jeszcze żadnego krzewu polnego na ziemi ani

żadna trawa polna jeszcze nie wzeszła – bo Jahwe Bóg nie zsyłał deszczu na ziemię i nie było człowie-ka, który by uprawiał ziemię i rów kopał w ziemi, aby w ten sposób nawadniać całą powierzchnię gleby – wtedy to Jahwe Bóg ulepił człowieka z prochów ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą.

Pierwotny stan szczęściaA zasadziwszy ogród w Eden na wschodzie, Jahwe Bóg umieścił tam człowieka, którego ulepił. Na

rozkaz Boga Jahwe wyrosły z gleby wszystkie drzewa miłe z wyglądu i smaczny owoc rodzące oraz drzewo życia w środku tego ogrodu i drzewo poznania dobra i zła. [...]

Potem Bóg Jahwe rzekł: „Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam; uczynię mu zatem odpowiednia dla niego pomoc”. [...] Wtedy to Bóg Jahwe sprawił, że mężczyzna pogrążył się w głębokim śnie, i gdy spał, wyjął jedno z jego żeber, a miejsce to zapełnił ciałem. Po czym Jahwe Bóg żebra, które wyjął z mężczyzny, uczynił niewiastę. A gdy ją przyprowadził do mężczyzny, mężczyzna powiedział: „Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała”. [...]

Upadek pierwszych ludziA wąż był najbardziej przebiegły ze wszystkich zwierząt polnych, które Jahwe Bóg stworzył. On to

rzekł do niewiasty: „Czy to prawda, że Bóg powiedział: Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego ogrodu?”. Niewiasta odpowiedziała wężowi: „Owoce z drzew tego ogrodu jeść możemy, tylko o owocach z drzewa, które jest w środku ogrodu, Bóg powiedział: Nie wolno wam jeść z niego, a nawet go dotykać, abyście nie pomarli”. Wtedy rzekł wąż do niewiasty: „Na pewno nie umrzecie! Ale wie Bóg , że gdy spoży-jecie owoc z tego drzewa, otworzą wam się oczy i tak jak Bóg będziecie znali dobro i zło”.

Wtedy niewiasta spostrzegła, że drzewo to ma owoce dobrze do jedzenia, że jest ono rozkoszą dla oczu i że owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wiedzy. Zerwała zatem z niego owoc, skosztowała i dała swemu mężowi, który był z nią; a on zjadł. A wtedy otworzyły się im oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki figowe i zrobili sobie przepaski. [...]

Jahwe Bóg sporządził dla mężczyzny i dla jego żony odzienie ze skór i przyodział ich. Poczym Jahwe Bóg rzekł: „Oto człowiek stał się taki jak My: zna dobro i zło” [...].

Dlatego Jahwe Bóg wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został wzięty. Wygnawszy zaś człowieka, Bóg postawił przed ogrodem Eden cherubów i połyskujące ostrze miecza, aby strzec drogi do drzewa życia.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu

Załącznik nr 3:Mark Twain, Pamiętniki Adama i Ewy. Fragmenty pamiętnika Adama i Ewy przełożone z oryginału (fragm.)

Pamiętnik Adama przełożony z oryginału

PoniedziałekTo nowe stworzenie o długich włosach ciągle staje mi na drodze. Czatuje wciąż w pobliżu i podąża

moimi śladami. Nie lubię tego; nie przywykłem do towarzystwa. Wolałbym, aby przebywało wśród innych zwierząt... Chmurno dzisiaj, wiatr wieje ze wschodu, będziemy mieli chyba deszcz... My? Skąd wziąłem to słowo? Już sobie przypominam. Nowe stworzenie go używa.

WtorekObserwowałem wielki wodospad i sądzę, że to najwspanialsza rzecz w tej okolicy. Nowe stworzenie

nazywa go wodospadem Niagara, nie mam pojęcia dlaczego. Mówi, że wygląda, jak wodospad Niagara! Nie jest to wystarczający powód, raczej tylko kaprys i głupota! Sam nie mam okazji, aby czemukolwiek nadać nazwę. Nowe stworzenie wymyśla nazwy dla każdej istoty, która się pojawia, zanim zdołam się sprzeciwić. [...]


ŚrodaWybudowałem sobie szałas dla ochrony przed deszczem, lecz nie mogłem cieszyć się nim w spokoju.

Nowe stworzenie tam już wtargnęło, a gdy próbowałem je wypchnąć, zaczęło wylewać wodę z otworów, którymi patrzy; ocierało je wierzchem łap, wydając przy tym takie odgłosy jak niektóre zwierzęta, które cierpią. Chciałbym, żeby przestało tyle mówić, bo gada bez przerwy. [...] Nigdy dotąd nie słyszałem ludz-kiego głosu, a więc każdy nowy i obcy dźwięk wdzierający się tutaj, w uroczyste milczenie tej sennej samot-ności, razi moje ucho jak fałszywa nuta. [...]

PiątekWymyślanie nazw postępuje nadal beztrosko pomimo mych sprzeciwów. Znalazłem bardzo stosowną

nazwę dla tej okolicy, melodyjną i ładną: OGRÓD RAJSKI. [...]

PoniedziałekNowe stworzenie twierdzi, że nazywa się Ewa. W porządku. Nic nie mam przeciw temu. Mówi, że tak

powinienem na nie wołać, jeśli chcę, aby przyszło. Powiedziałem, że to zbyteczne. [...]

PiątekZaczęła błagać mnie, bym nie przepływał tego wodospadu. Cóż to jej szkodzi? Dziwię się, dlaczego

przejmuje ją to dreszczem grozy. Zawsze to robiłem – zawsze lubiłem się zanurzać w wodzie, odczuwając przy tym podniecenie i chłód. Sądzę, że wodospad po to właśnie istnieje, skoro nie ma z niego innego po-żytku, a przecież musiał być na coś stworzony. Jej zaś wydaje się, że wodospad stworzono dla jego malow-niczości [...].

SobotaW ubiegły wtorek w nocy uciekłem i wędrowałem przez dwa dni. Zbudowałem sobie nowy szałas

w miejscu odosobnionym i w miarę możności zatarłem za sobą ślady, lecz ona wytropiła mnie przy pomocy oswojonego zwierzęcia, które nazywa wilkiem; zbliżyła się, wydając żałosne odgłosy i lejąc wodę z miejsc, którymi patrzy. Musiałem z nią wrócić, lecz mam zamiar zaraz odejść, gdy tylko nadarzy się okazja. Ona zajmuje się różnymi głupstwami; między innymi próbuje zbadać, dlaczego zwierzęta zwane lwami i tygry-sami żywią się trawą i kwiatami, chociaż ich rodzaj uzębienia wskazuje na to, że powinny pożerać się nawzajem. [...]

CzwartekOznajmiła mi, że powstała z żebra wyjętego z mego boku. Jest to chyba mało prawdopodobne, gdyż nie

brakuje mi ani jednego żebra. [...]

PiątekOznajmiła mi, że wąż radzi jej, aby spróbowała owocu z tego drzewa, gdyż wówczas posiądzie ogrom-

ną, wyjątkową i wspaniałą wiedzę. Powiedziałem je, że to pociągnie za sobą również przeciwny skutek – sprowadzi śmierć na ziemię. [...]

ŚrodaMiałem urozmaicone przeżycia. Uciekłem tej samej nocy i jechałem konno przez całą noc tak szybko, jak

tylko mogłem; miałem nadzieję, że wydobędę się z Parku i ukryję w jakiejś innej okolicy, zanim zaczną się kło-poty, lecz nie udało mi się. Mniej więcej na godzinę przed wschodem słońca , gdy przejeżdżałem przez kwietną równinę, na której pasło się, spało albo igrało tysiące zwierząt, zerwał się nagle – niczym huragan – przeraża-jący zgiełk, i w jednej chwili równinę ogarnął szalony tumult, każde zwierzę zaatakowało swego sąsiada. Do-myśliłem się, co to znaczy – Ewa zjadła owoc i śmierć zstąpiła na świat... [...]. Przyszła osłonięta gałęźmi i pę-kami listowia, a gdy spytałem ją, co oznacza to bezsensowne przebranie, drżąc i rumieniąc się zerwała je i rzuciła na ziemię. Nigdy dotąd nie widziałem, aby ktoś tak drżał i rumienił się, więc wydało mi się to niesto-sowne i głupie. Powiedziała, że wkrótce sam to zrozumiem. Miała rację. [...]

Po dziesięciu latach[...] Po tylu latach dochodzę do wniosku, że pomyliłem się co do Ewy; lepiej jest żyć poza Ogrodem

z nią niż w Ogrodzie bez niej. Z początku sądziłem, że za dużo mówi, lecz teraz zmartwiłbym się, gdyby ten drogi głos umilkł i zniknął z mego życia. [...]


Pamiętnik Ewy przełożony z oryginału

SobotaŻyję już prawie jeden dzień. Zjawiłam się wczoraj. [...] Ponieważ czuję się jak eksperyment i mało

prawdopodobne, aby jeszcze ktoś oprócz mnie tak to odczuwał, dochodzę do przekonania, że jestem tylko eksperymentem i niczym więcej. [...]

Wczoraj po południu poszłam śladami drugiego Eksperymentu, aby przekonać się, jeśli zdołam, czego on szuka. Nie udało mi się jednak tego wyśledzić. Przypuszczam, że jest mężczyzną, lecz to stworzenie właśnie tak wygląda, i jestem pewna, że nim jest. Czuję, że budzi we mnie większe zaciekawienie niż inne gady. Chyba jest gadem, a sądzę, że nim jest, bo ma niechlujne włosy i błękitne oczy. [...]

NiedzielaTo stworzenie ma pospolity gust i jest bez serca. [...]

Następnej niedzieliPrzez cały dzień chodziłam za nim jak cień, próbując zawrzeć znajomość. Musiałam więc mówić przez

cały czas, gdyż jest on nieśmiały, lecz to mi nie przeszkadza. Wydawało mi się, ze jest zadowolony z mej obecności. [...]

ŚrodaTeraz jest nam ze sobą bardzo dobrze i poznajemy się wciąż lepiej. Nie próbuje już mnie unikać; to

dobry znak – świadczy, że lubi być ze mną. To mi się podoba, badam więc, w jaki sposób mogę mu stać się pomocna, by jeszcze większym stopniu pozyskać jego względy. W ciągu ostatnich dwóch dni przejęłam trud nadawania nazw zwierzętom. Było to dla niego ogromną ulgą, gdyż sam nie posiada tego talentu; jest mi więc bardzo życzliwy. [...]

CzwartekMam pierwsze zmartwienie. Wczoraj mnie unikał i zdawało mi się, że nie życzy sobie, abym z nim

rozmawiała. Nie mogłam w to uwierzyć. [...]

PoniedziałekDziś rano powiedziałam mu, jak się nazywam, spodziewając się, że go to zainteresuje. Lecz jego to nic

a nic nie obchodzi. Dziwne. Gdyby wyjawił mi swoje imię, wzbudziłoby to moje zainteresowanie. Za-brzmiałoby w moich uszach milej niż jakikolwiek inny dźwięk. [...]

Wtorek[...] Narwałam kwiatów i uplotłam z nich wieńce i girlandy, w które przystroiłam się podczas jedzenia

– oczywiście jabłek. Potem usiadłam w cieniu, z upragnieniem czekając na niego. Jednak nie przyszedł. [...]

PiątekW zeszły poniedziałek o zmroku ujrzałam znów Adama przez chwilę, tylko przez krótką chwilę. Mia-

łam nadzieję, że mnie pochwali za próbę ulepszenia gospodarstwa, gdyż miałam dobre intencje i ciężko pracowałam. On jednak nie był zadowolony, odwrócił się i odszedł. [...]

Potrzebuję towarzystwa – po to zostałam stworzona – zaprzyjaźniłam się więc ze zwierzętami. [...] Nauczyłam się mnóstwa różnych rzeczy i jestem teraz bardziej wykształcona niż poprzednio. [...] Z początku nie mogłam w stanie zrozumieć, po co istnieję; teraz sądzę, ze po to, by dociekać tajemnic

tego cudownego świata, być szczęśliwą i dziękować Dawcy wszystkiego za pomysłowość. [...]

Po upadku[...] Ogród jest już utracony, lecz jestem szczęśliwa, gdyż odnalazłam Adama. On kocha mnie tak, jak

potrafi, a ja kocham go ze wszystkich sił swej namiętnej natury, co, jak przypuszczam, jest typowe dla mej młodości i płci. Kiedy zadaję sobie pytanie, dlaczego go kocham, dochodzę do wniosku, że nie wiem i nie pragnę wiedzieć. [...]

Nie kocham go z powodu jego zręczności – wcale nie dlatego. [...] Nie kocham go z powodu jego wykształcenia – nie, nie dlatego. [...] Nie kocham go z powodu jego rycerskości – nie, nie dlatego. [...] Wiec dlaczego go kocham? Sądzę, że jedynie dlatego, iż jest mężczyzną.


Po czterdziestu latach[...] Na grobie EwyADAM: Gdziekolwiek była ona, tam był Raj.

przeł. Teresa Truszkowska

Załącznik nr 4:Joanna Olech, Raj

Szkolna wycieczka dreptała za przewodnikiem przez komnaty wawelskie. Pani Kusztelak zaganiała uczniów jak pasterski owczarek, ale Greta, Maurycy, Pyzik i Sierota ciągle zostawali w tyle. W Sali Posel-skiej zatrzymali się na dłużej.

Wkrótce klasa zniknęła za zakrętem, a oni gapili się na arras z wizerunkiem Adama i Ewy w raju. – Ja rozumiem, że na golasa – w raju nie ma mrozów – ale niechby mieli chociaż klapki – zatroszczył

się Maurycy. – Roślinność europejska, z domieszką śródziemnomorskiej... – stwierdził Sierota, przyglądając się

uważnie rajskiej scenerii – …ale zwierzęta afrykańskie. Wszystkie strefy klimatyczne pomieszane. – Szesnastowieczni tkacze z Brukseli to nie to samo, co uczeni botanicy – zaprotestowała Greta. – Nie

mówiąc o tym, że pod słowem RAJ każdy wyobraża sobie co innego. – Mhmmm… – przytaknął Sierota. – Dla mojej mamy, pielęgniarki, RAJ to miejsce wysprzątane

i septyczne. W takim raju nawet wąż musiałby myć zęby (jadowe) po każdym posiłku. – Taki pyton, na przykład, je raz na miesiąc. Szczoteczka do zębów starczyła by mu na wieczność –

trzeźwo zauważył Maurycy. – Ja tam nie wyobrażam sobie raju bez dostępu do Internetu – oświadczył Pyzik. – A moja babcia – bez telenowel, pasjansa, trwałej ondulacji i telezakupów – dorzucił Sierota. Greta wzruszyła ramionami pogardliwie. – Cywilizacyjne badziewie. Strasznie zaśmiecony ten raj.– Wyobraźcie sobie współczesny arras… Adam, Ewa i wąż… z I-podem w pyszczku. Syczy: Obniżżż-

żka! Okazzzzja! Promocccccja! – Maurycy rękami wykonywał wężowe ruchy.– Raj – wielki supermarket? Gdzie wszystko jest za friko? I tylko dwoje klientów – Adam i Ewa? –

ucieszył się Pyzik. – A wąż? Co robi wąż?– Siedzi przy kasie w gustownym kubraczku z nadrukiem: „RAJ. U nas najtaniej!” – roześmiał się

Maurycy.– A raj według pani Kusztelak? – podjął wątek Sierota – Uczniowie uczesani w ząbek, grzeczni jak anioły, pazury obcięte, wszystkie lekcje odrobione, wier-

szyki wykute na blachę… Nawet szkolne paprotki podlane i chomik w sali biologicznej nakarmiony.– Z taką klasą Pani Kusztelak w tydzień umarłaby z nudów – zaprotestował Pyzik. Tę wizję przerwał donośny krzyk od drzwi:– Sierocki! Pyziński! Borawscy! Czy mam po was wysłać specjalne zaproszenie? Cała klasa we wschod-

nim skrzydle, a wy jak zwykle zostajecie w tyle! Skaranie boskie z tymi dziećmi!!! Natychmiast proszę dołączyć i żeby mi to było ostatni raz!

– Spokojna głowa – szepnął Maurycy. – Pani Kusztelak nie umrze z nudów. Póki my żyjemy.

* * *

W zaprezentowanych powyżej scenariuszach lekcji zostały zrealizowane następujące punkty z Pod-stawy programowej:

Z celów kształcenia na III i IV etapie edukacyjnym:Kształtowanie postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym • świecie

Z treści nauczania i umiejętnościUczeń:

I 1. 1) rozróżnia informacje przekazywane werbalnie oraz zawarte w obrazie;• I 1. 2) wyszukuje w wypowiedziach potrzebne informacje oraz cytuje odpowiedni fragment tekstu;•


I 1. 5) rozpoznaje różnicę między fikcją a kłamstwem;• I 1. 6) rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym;• I 1. 10) rozróżnia gatunki prasowe (tu: wywiad);• II 2. 2) charakteryzuje postać mówiącą;• II 2. 3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić jej funkcję w utwo-• rze;II 2. 5) omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tu: tytuł, podtytuł);• II 2. 7) rozpoznaje czytany utwór jako pamiętnik;• II 4. 2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe po-• nadczasowe zagadnienia egzystencjalne (tu: miłość);III 1. 1) tworzy spójną wypowiedź ustną oraz pisemną, dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, • w którym się wypowiada (tu: wywiad);III 2. 6) wykorzystuje wiedzę o składni w zastosowaniu reguł interpretacyjnych (tu: stawia pytania • i udziela odpowiedzi w wywiadzie);III 2. 8) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (tu: rozwój psychiczny, moralny • człowieka, społeczeństwo i kultura).

Teksty kultury:Biblia (opis stworzenia świat i człowieka z Księgi Rodzaju).

* * *Ponadto w podręczniku zagadnienie Pierwsi rodzice zawiera dodatkowe teksty kultury (K.I. Gałczyński Teatrzyk „Zielona Gęś” ma zaszczyt przedstawić Żarłoczną Ewę, reprodukcje obrazów, ciekawostki z cyklu À propos… rajskiego owocu), objaśnienia pojęć, biogramy i zadania umożliwiające zaprojektowanie innych lekcji, na przykład:

Rozwinięcie symboliki drzewa poznania dobrego i złego:1. Skąd w świecie wzięło się zło?a) Czy wiedza zawsze służy dobru?b) Jakie są pokusy współczesnego świata?c) Jakie przesłanie moralne wypływa z Księgi Rodzaju?d)

Rozwinięcie symboliki drzewa życia:2. Dlaczego na świecie zjawiła się śmierć?a) Jak zmieniło się życie pierwszych ludzi, gdy zjawiła się śmierć?b)

Omówienie daru mowy/języka:3. kreowanie świata poprzez słowo;a) inteligencja językowa, kreatywność słowna;b) ćwiczenia z zakresu onomastyki.c)

Dekonstrukcja opowieści biblijnej (4. Żarłoczna Ewa K.I. Gałczyńskiego) i funkcja absurdalnego humoru.Interpretacja materiałów ikonograficznych.5.

7. StrAteGie NAUcZANiA i UcZeNiA SiĘ

Gdy nauczyciel wybierze program nauczania i podręcznik, zaplanuje proces dydaktyczny, określi cele i dobierze do celu materiał nauczania, musi podjąć decyzję dotyczącą strategii nauczania, która ściśle wiąże się z procesem uczenia się uczniów. Najczęściej wybiera między poniższymi propozycjami:

Czego uczymy Czego uczeń się uczy Przykładowe metody nauczania

Nazw i faktów Nowych wiadomości Nauczanie podające:– wykład informacyjny– pogadanka– opis– objaśnienie– opowiadanie


Podstawowych umiejętności

Umiejętności (w celu dokonania transferu nauczania szkolnego na sytuacje pozaszkolne, np. czytania, pisania)

Nauczanie bezpośrednie:– metody aktywizujące– praca z tekstem– pokaz– ćwiczenia

Rozwiązywania problemów(umiejętności złożonych)

Przetwarzania informacji Nauczanie problemowe: – dyskusja dydaktyczna– gry dydaktyczne– studium przypadku– wykład problemowy (z udziałem uczniów)

Myślenia twórczego Wykorzystania w procesie uczenia się skojarzeń, emocji

– drama– metoda praktyki pisarskiej– mapy myśli

Myślenia logicznego Rozumienia pojęć i zasad myślenia krytycznego

Nauczanie pojęć– model indukcyjny (od szczegółu do ogółu)– model dedukcyjny (od ogółu do szczegółu)

Umiejętności współpracy Współdziałaniaodpowiedzialności

– praca w grupach, parach– metoda projektu

Istnieje wiele kryteriów opisujących metody nauczania i związanych z nimi podziałów oraz ocen przydatności tych metod w pracy nauczyciela. W gimnazjum szczególnie cenne mogą być takie, które angażują ucznia w proces nauczania i przygotują go do samodzielnego uczenia się:

metody aktywizujące, –metody problemowe, –projekty, –metody łączące w sobie różne techniki pracy, zwłaszcza w związku z pracą z tekstem. –


8. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA GIMNAZJÓW I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH, KTÓRYCH UKOŃCZENIE UMOŻLIWIA

UZYSKANIE ŚWIADECTWA DOJRZAŁOŚCI PO ZDANIU EGZAMINU MATURALNEGO

(http://bip.men.gov.pl/akty_prawne/rozporzadzenie_2008/223_zal_4.pdf)

Po ukończeniu szkoły podstawowej uczeń kontynuuje kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, zaś IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej.

Kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym, choć realizowane w dwóch różnych szkołach, tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie zróżni-cowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwie-rając proces kształcenia się przez całe życie.

Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i prak-1) tyk;zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania 2) zadań i rozwiązywania problemów;kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we 3) współczesnym świecie.

Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym należą:

czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym 1) tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa;myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym 2) oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowa-3) nia i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empi-rycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak 4) i w piśmie;umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyj-5) nymi;umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;6) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;7) umiejętność pracy zespołowej.8)

Jednym z najważniejszych zadań szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie kształce-nia umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałości o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela.

Ważnym zadaniem szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniów do życia w spo-łeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętno-ści wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów.

Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponu-jąca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpra-cować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształ-cenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.


Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę, zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wycho-waniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów. [...]

JĘZYK POLSKI

III etap edukacyjny

ceLe KSZtAŁceNiA – WYMAGANiA OGóLNe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej orga-nizacji – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki któ-rym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwen-cje literackie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpo-wiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury polskiej i światowej.

III. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wy-korzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.

treści NAUcZANiA – WYMAGANiA SZcZeGóŁOWe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – roz-1) różnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;2) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;3) odróżnia informacje o faktach od opinii;4) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;5) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;6) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);7) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;8) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;9) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż);10) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.11)

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowie-1) dziach ustnych;stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu 2) informacji;korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, 3) synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elek-tronicznej.


3. Świadomość językowa. Uczeń:rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;1) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;2) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ogra-3) niczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulga-ryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;4) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, 5) okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zda-6) nia bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;odróżnia temat fleksyjny od końcówki;7) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasowni-8) ka oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów 9) w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;1) rozpoznaje problematykę utworu.2)

2. Analiza. Uczeń:przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;1) charakteryzuje postać mówiącą w utworze;2) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;3) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, 4) archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, 5) punktu kulminacyjnego);przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);6) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tra-7) gedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygo-8) dowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;9) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawią-10) zania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: 11) literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

3. Interpretacja. Uczeń:przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;1) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;2) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).3)

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw 1) oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadcza-2) sowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religij-


na, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje reflek-sji uniwersalne wartości humanistyczne;dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, 3) kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach 1) gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżni-cowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada;stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem lo-2) gicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;3) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, 4) dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;5) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje sto-6) sowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowa-nych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i za-wstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopo-tliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od 7) sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do na-uczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł nie-stosownych i obraźliwych;świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych 8) środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.

2. Świadomość językowa. Uczeń:rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;1) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu 2) młodzieżowego;tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antoni-3) my dla wyrażenia zamierzonych treści;stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;4) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do 5) wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;6) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje 7) strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; za-mienia mowę niezależną na zależną;wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników 8) wypowiedzi;wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnię-9) cia efektów retorycznych;stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, li-10) czebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);


operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrują-11) cym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społe-czeństwo i kultura; region i Polska).

teKStY KULtUrY

1. Teksty poznawane w całości – nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów ozna-czonych gwiazdką:

*Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub Skąpiec; *Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz – wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory; Stanisław Lem – wy-brane opowiadanie; Sławomir MroŜek – wybrane opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały KsiąŜę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musiero-wicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewa-nia); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskie-go); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane przez na-uczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki Bal-

ladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn

św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie.

3. Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane pro-gramy telewizyjne.

JĘZYK POLSKI

IV etap edukacyjny

ceLe KSZtAŁceNiA – WYMAGANiA OGóLNe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tek-stu; rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe słuŜące ich realizacji; ma świadomość kryteriów po-prawności językowej.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany; poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dzieła; dokonuje interpretacji porównawczej.

III. Tworzenie wypowiedzi.Uczeń buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności; stosuje w nich podstawowe zasady logiki i re-toryki; ma świadomość własnej kompetencji językowej.


treści NAUcZANiA – WYMAGANiA SZcZeGóŁOWe

ZAKRES PODSTAWOWY ZAKRES ROZSZERZONY

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wy-1) razów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań porządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie re-alne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (ar-2) tykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówie-nie) i popularnonaukowych; wśród tekstów praso-wych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte;rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;3) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tek-4) stu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe i ich funkcje w tekście;wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia 5) w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logiczne-go streszczenia;rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe;6) rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mecha-7) nizm i funkcję;rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpo-8) wiedź;rozpoznaje manipulację językową w tekstach rekla-9) mowych, w języku polityków i dziennikarzy.

spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowe-go, a ponadto:

czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kul-1) tury poznawanych w szkole;twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterac-2) kie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, arty-kuł, esej);porównuje tekst linearny i hipertekst rozumiany 3) jako wypowiedź nieciągła, nielinearna, stanowiąca system powiązanych segmentów tekstowych, łączo-nych dowolnie przez użytkownika języka w każdora-zowym akcie odbioru;rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi – 4) wskazuje zastosowane w niej sposoby osiągania przejrzystości i sugestywności;rozpoznaje mechanizmy nowomowy charaktery-5) styczne dla systemów totalitarnych.

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

szuka literatury przydatnej do opracowania różnych 1) zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kry-teriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multi-medialnych i elektronicznych, w tym Internetu);korzysta ze słowników i leksykonów, w tym2) słowników etymologicznych i symboli;3) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające in-4) formacje zdobywane w toku nauki;sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapi-5) sów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu.

spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowe-go, a ponadto:1) samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić;2) adiustuje tekst na poziomie elementarnym.

3. Świadomość językowa. Uczeń:

analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą 1) słowników) znaczenia słów; zna pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że 2) język jest systemem znaków; rozróżnia znaki wer-balne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji;zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje 3) jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komuni-kacją przez Internet);


rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funk-1) cje języka – poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jed-noczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej – regionalnej, środowiskowej, narodowej);dostrzega związek języka z obrazem świata;2) rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka polskie-3) go, które świadczą o jego przynależności do rodziny języków słowiańskich; sytuuje polszczyznę na tle in-nych języków używanych w Europie;


rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, 4) poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym per-swazyjną);wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przykłady 5) odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodo-wych polszczyzny;rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach 6) mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaiza-cję, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje;rozróżnia pojęcia błędu językowego i zamierzonej in-7) nowacji językowej, poprawności i stosowności wypo-wiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów ję-zykowych;odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego 8) i wartościującego, oficjalne od swobodnego.

postrzega styl potoczny jako centrum systemu stylo-4) wego polszczyzny, od którego odróżniają się inne sty-le: artystyczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu 1) z dziełem sztuki;określa problematykę utworu;2) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się 3) danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).

spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.

2. Analiza. Uczeń:

wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu ar-1) tystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a po-nadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozy-cji, genologii) i określa ich funkcje;dostrzega w czytanych utworach cechy charaktery-2) styczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, ba-rok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Pol-ska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność);analizując teksty dawne, dostrzega różnice językowe 3) (fonetyczne, leksykalne) wynikające ze zmian histo-rycznych;rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata 4) przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytu-acja liryczna, akcja);porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (do-5) strzega cechy wspólne i różne).


wskazuje związki między różnymi aspektami utwo-1) ru (estetycznym, etycznym i poznawczym);dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łącze-2) nia (synkretyzm konwencji i gatunków);rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. 3) biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej;dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę 4) i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe;rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. wiersza 5) renesansowego, barokowego, klasycystycznego, ro-mantycznego.

3. Interpretacja. Uczeń:

wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla 1) odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wy-znaczniki kompozycji);wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. 2) literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);porównuje funkcjonowanie tych samych motywów 3) w różnych utworach literackich;odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.4)


dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu 1) literackiego;przeprowadza interpretację porównawczą utworów 2) literackich;w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę 3) o ich cechach gatunkowych;konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury 4) np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że 1) język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, pro-sty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości

spełnia wymagania określone dla zakresupodstawowego, a ponadto:

wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań 1) w tekstach.


(utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych 2) tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równo-3) ści i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozpraw-1) ka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackie-go lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi reguła-mi jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunko-2) wą i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje te-mat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo);tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną 3) według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowa-dza prawidłowe wnioskowanie);publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wy-4) powiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu);stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie 5) sprawę z ich wartości i funkcji; wystrzega się nie-uczciwych zabiegów erystycznych;opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje uzu-6) pełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypad-kową niejednoznaczność wypowiedzi, sporządza przypisy);wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. 7) streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje).


tworzy wypowiedzi ze świadomością ich funkcji 1) sprawczej;ocenia własną kompetencję językową (poprawność 2) gramatyczną i słownikową) oraz kompetencję ko-munikacyjną (stosowność i skuteczność wypowia-dania się).

2. Świadomość językowa. Uczeń:

operuje słownictwem z określonych kręgów tema-1) tycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrują-cym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).

spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.

TEKSTY KULTURY

ZAKRES PODSTAWOWY ZAKRES ROZSZERZONY

1. Teksty poznawane w całości (nie mniej niż 13 pozycji książkowych odpowiednio w trzyletnim bądź czteroletnim okresie nauczania oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy

czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką):

Sofokles Antygona lub Król Edyp (wersja literacka lub spektakl teatralny); *Bogurodzica; Lament świętokrzyski; *Jan Kochanowski – wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum) i psalm; Mikołaj Sęp-Szarzyński – wy-brane sonety; William Szekspir Makbet lub Hamlet; Adam Mickiewicz – wybrane sonety i inne wiersze (w tym Ro-mantyczność), *Dziadów część III, *Pan Tadeusz; Juliusz

Teksty określone dla zakresu podstawowego, a po-nadto:Horacy – wybrane liryki; Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki); poezja barokowa (np. Daniel Naborow-ski, Jan Andrzej Morsztyn); wybrany wiersz z roman-tycznej poezji europejskiej; Juliusz Słowacki Kordian lub Fantazy; Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia; reali-


Słowacki – wybrane wiersze; Cyprian Norwid – wybra-ne wiersze; Bolesław Prus *Lalka; Fiodor Dostojewski – wybrany utwór, np. Zbrodnia i kara, Łagodna; Joseph Con-rad Jądro ciemności; Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff – wybrane wiersze; Stanisław Wyspiański *Wesele; Władysław Stanisław Reymont Chłopi (tom I – Jesień); Stefan Żeromski – wy-brany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne lub Przedwiośnie); Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane wiersze; Jarosław Iwasz-kiewicz – wybrane opowiadanie; *Bruno Schulz – wy-brane opowiadanie; Tadeusz Borowski – wybrane opo-wiadanie; Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Her-bert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barań-czak – wybrane wiersze; Miron Białoszewski – wybrane utwory; wybrany dramat dwudziestowieczny z literatu-ry polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sła-womira Mrożka lub Tadeusza Różewicza); wybrana po-wieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackie-wicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych); wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa Dżuma, George’a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży).

styczna lub naturalistyczna powieść europejska (np. Ho-noriusz Balzak Ojciec Goriot, Emil Zola Nana lub Gustaw Flaubert Pani Bovary); Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy; Gustaw Herling-Grudziński – wybrane opowia-danie; Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata; wybrana powieść lub zbiór opowiadań z XX lub XXI w. (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej, Józefa Wittlina, Józefa Mackiewicza, Juliana Stryjkow-skiego, Andrzeja Kuśniewicza, Tadeusza Konwickiego, Stanisława Lema, Wiesława Myśliwskiego, Marka No-wakowskiego, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk, Stefana Chwina, Pawła Huellego); wybrana powieść (lub zbiory opowiadań) dwudziestowiecznych autorów z literatury światowej (np. Franza Kafki, Thomasa Manna, Vladimi-ra Nabokova, Alberta Camusa, Isaaca Bashevisa Singe-ra, Johna Steinbecka, Kurta Vonneguta, Gabriela Garcii Marqueza, Günthera Grassa, Umberto Eco, Milana Kun-dery); wybrane wiersze dwudziestowiecznych poetów polskich (innych niż wymienieni na poziomie podsta-wowym).

2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela), przy czym nie można pominąć utworu oznaczonego gwiazdką:

wybór mitów; Dzieje Tristana i Izoldy; Miguel Cervantes Don Kichote; Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki; Ignacy Krasicki – wybrana satyra lub Monachomachia; Adam Mickiewicz Dziady część IV; Juliusz Słowacki Kordian; Witold Gombrowicz *Ferdydurke; Irit Amiel – wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni lub Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem; Gustaw Herling-Grudziński Inny świat; Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem; Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Apokalipsy św. Jana);

teksty określone dla zakresu podstawowego, a po-nadto:wybrany esej Mieczysława Jastruna lub Zygmunta Ku-biaka poświęcony kulturze antycznej; Dante Alighieri Boska komedia; Johann Wolfgang Goethe Faust; Czesław Miłosz – wybrany esej; Zbigniew Herbert – wybrany esej; inny esej autora polskiego (np. Kazimierza Wyki, Jana Błońskiego, Marii Janion, Leszka Kołakowskiego, ks. Józefa Tischnera, Jarosława Rymkiewicza, Jerzego Stempowskiego); wybrany reportaż autora polskiego (np. Ryszarda Kapuścińskiego, Krzysztofa Kąkolewskie-go, Hanny Krall, Henryka Grynberga); dziennik (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Jarosława Iwasz-kiewicza, Witolda Gombrowicza); Jan Paweł II Tryptyk Rzymski; Biblia (fragmenty Starego i Nowego Testamen-tu jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzieł z in-nych epok).

3. Inne:

wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego); homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego) – nagranie telewizyjne.

jak dla zakresu podstawowego, a ponadto:wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej (np. Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina, Federico Felli-niego, Akiry Kurosawy, Andrieja Tarkowskiego, Orsona Wellesa); spektakle teatralne (w tym Teatru TV) – przy-najmniej jeden w roku; stała lektura gazety codziennej, tygodnika opinii, miesięcznika i kwartalnika.

NOtAtKi

Redaktor:Izabela Kraśnicka-Wilk

Współpraca redakcyjna:Łukasz Klimek

Redaktor techniczny:Maryla Broda

Skład i łamanie:Grafini, Brwinów

Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.Warszawa 2009

ISBN 978-832-62-00-465

Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.ul. Świętojerska 5/7, 00-236 WarszawaWydanie IArkszy drukarskich 5,0Druk ukończono w marcu 2009 r.Druk i oprawa: Drukarnia Diecezjalna, Sandomierz.

po polsku -...

Documents