PODSTAWOWE TECHNIKI DIAGNOSTYCZNE W

PSYCHOLOGII I PEDAGOGICE

ŻANETA KOZUBEKPEDAGOGIKA , ROK II

SEMESTR III , NR INDEKSU 7816

W metodologii postępowania diagnostycznego wyróżniamy 2 PODEJŚCIA ZWIĄZANE ZE SPOSOBEM POZYSKIWANIA INFORMACJI:

PODEJŚCIE WEWNĘTRZNE (inaczej fenomenologiczne) – korzysta się w nim przede wszystkim z przekazywanych przez jednostkę informacji, a występujące u niej zaburzenia interpretuje się z punku widzenia znaczenia, jakie posiadają one dla jej aktualnego funkcjonowania.

PODEJŚCIE ZEWNĘTRZNE – polega na wykorzystaniu informacji dostarczonych przez tzw. obiektywne metody badania (kwestionariusze, skale postaw), wówczas model rozpoznania buduje się w oparciu o proponowane w tych metodach schematy interpretacyjne

METODA DIAGNOZY – obejmuje zespół wszelkich racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania diagnostycznego, którego celem jest opis wycinka rzeczywistości, będącego przedmiotem zainteresowania diagnosty.

TECHNIKA DIAGNOSTYCZNA – stanowią ją konkretne czynności praktyczne badacza i innych ludzi, określone dokładnymi dyrektywami, co wiąże się z ustaleniem celu diagnozy, operacjonalizacją problemu i doborem wskaźników.

NARZĘDZIE BADAWCZE – to ostateczny wynik konceptualizacji i operacjonalizacji problemu badawczego, jako zestaw konkretnych wskaźników badanej sytuacji, w ramach których dokonuje się oceny.

ROZMOWA I WYWIAD

WYWIAD ‘’ to sposób gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami, które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień. ’’ ( Łobocki, Pilch, Baman, Sztumski, Szustrowa, Gerstmann )

Wywiad traktuje się jednak jako bardziej formalną, wystandaryzowaną technikę uzyskiwania informacji, zaś rozmowę jako technikę bardziej swobodną, indywidualną, nieprzewidywalną w swym kierunku.

Rozmowa a Wywiad…

TYPY WYWIADU : JAWNY – wiąże się ze świadomością respondenta, że jest przedmiotem badania,

świadomością przedmiotu badania, celu i roli badającego, stąd respondent świadomie wyraża nań zgodę

UKRYTY – respondent nie ma świadomości, że jest przedmiotem badania, stąd nie wyraża nań zgody, nie zna przedmiotu badania, celu i roli badającego

NIEFORMALNY – respondent wie, że prowadzony jest wywiad, wyraża nań zgodę, ale nie zna jego celu, zna cel zafałszowany

FORMALNY – respondent zna prawdziwy cel prowadzenia wywiadu

SWOBODNY – rozmowa, w której sekwencja pytań jest zmienna, stawia się głównie pytania otwarte, uzyskując dane jakościowe, indywidualne, oparta jest na ogólnych dyspozycjach

SKATEGORYZOWANY – rozmowa, w której sekwencja pytań jest stała, stosuje się głównie pytania zamknięte, uzyskując dane ilościowe, cechuje ją duży stopień sformalizowania danych i charakteru relacji diagnostycznej

INDYWIDUALNY – przeprowadzany z jedną osobą, najczęściej w celach diagnozy praktycznej, decyzyjnej, często poznawczej

ZBIOROWY – przeprowadzany z udziałem większej liczby osób, może mieć wówczas charakter pisemny lub ustny

ZWYKŁY – jednorazowy, przeprowadzany dla opisu badanego stanu rzeczy, często w celach poznawczych, w badaniach diagnostycznych

PANELOWY – przeprowadzany w co najmniej dwóch sesjach lub w dwóch grupach, stosowany dla uchwycenia różnic, wpływu upływu czasu lub wydarzeń na badane zjawiska

PSYCHOLOGICZNY – klasyczny, kliniczny, indywidualny, związany z badaniem cech jednostkowych, podstaw jej zachowania czy zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki, stanowiąc podstawę interwencji

ŚRODOWISKOWY – służący poznaniu charakteru i zależności pomiędzy indywidualnym funkcjonowaniem jednostki a wpływem nań środowiska, przeprowadzany w miejscu typowego funkcjonowania jednostki, łączy w sobie elementy wywiadu klasycznego z obserwacją warunków środowiskowychUSTNY – informacje zdobywane są w komunikacji werbalnej, rejestracji dokonuj diagnostaPISEMNY – informacje przekazywane są w formie pisemnej, rejestracji dokonuje respondent

Konstruujac wywiad nalezy zwrócic uwage na:

Pytania muszą być sformułowane jasno, konkretne, bez treści zagrażającej, nie mogą wprowadzać nowego tematu w sposób nieoczekiwany, nie należy stawiać pytań społecznie nieakceptowanych, pytania powinny być zróżnicowane, ich forma adekwatna do poruszanych treści, sytuacji badania i indywidualnych cech badanego.

SPOSÓB BUDOWANIA PYTAŃ I ICH KOMPONOWANIA W CAŁOŚCI WYWIADU

Wyróżniamy pytania:

PROSTE (pytanie o interesujące diagnostę treści) i złożone (z wprowadzeniem, opisem sytuacji)

OTWARTE (swobodna wypowiedzi badanego) i zamknięte (wybór kilku kategorii odpowiedzi)

WPROST (dotyczące interesujących badacza treści, charakter niezagrażający i zrozumiał dla każdego) i nie wprost (przeformułowanie języka teorii na język potoczny, bądź gdy pytania mają charakter zagrażający)

SPOSÓB TWORZENIA SEKWENCJI PYTAŃ I CAŁOŚCI ICH PRZEBIEGU

Pytania zadawane w trakcie wywiadu nie mogą być przypadkowe, musi je charakteryzować pewna struktura

SEKWENCJE PYTAŃ ORGANIZUJE SIĘ STOSUJĄC REGUŁY:

KONSTRUKCJI LEJKOWEJ – zawężającej, od ogółu do szczegółu

KONSTRUKCJI ODWRÓCONEGO LEJKA – od pytań szczegółowych do ogólnych

PROGRESJI – pytanie o sprawy zbliżone do tych, które badamy, a później zbliżamy się do treści właściwych

JĘZYK DIAGNOSTY – musi być zrozumiały i prosty, dostosowany indywidualnie do możliwości intelektualnych osoby badanej

PRZYJĘTY POZIOM STANDARYZACJI I STOPIEŃ KIEROWANA WYWIADEM – ujednolicenie warunków przeprowadzenia wywiadu z różnymi osobami przez różnych diagnostów; kierowanie – minimalna aktywność badającego

SPOSÓB PROWADZENIA WYWIADU I JEGO PRZEBIEG GŁĘBOKOŚĆ – odnosi się do stopnia w jakim dociera się do treści emocjonalnie ważnych, intymnych, często

trudno dostępnych dla samej osoby badanej PLANOWANIE TEMATYKI

REJESTRACJA POZYSKIWANYCH DANYCH, SPOSÓB SPORZĄDZANIA PROTOKOŁU I JEGO ZAWARTOŚĆ

WŚRÓD DOSTĘPNYCH METOD REJESTRACJI WYWIADU WYRÓŻNIMY:ZAPIS MAGNETOFONOWY – najlepszy, jeśli uzupełnimy go danymi z obserwacji

wyglądu i zachowania badanegoSPORZĄDZANIE NOTATEK RĘCZNYCH – w trakcie lub bezpośrednio po wywiadzie,

kodowanie w kwestionariuszu wywiaduPROTOKÓŁ Z BADAŃ – obejmuje zadanie poznawcze, dane respondenta, informację o

osobie prowadzącej wywiad, opis czasu, miejsca, warunków prowadzenia wywiadu, dodatkowe okoliczności i wydarzenia, kwestionariusz wywiadu, odpowiedzi respondenta, uwagi o zachowaniu i wyglądzie pacjenta.

UWZGLĘDNIENIE PODSTAWOWYCH WARUNKÓW POPRAWNOŚCI

podstawowym warunkiem jest wstępna znajomość respondenta, jego środowiska oraz pewna wiedza teoretyczna dotycząca badanych zagadnień

należy zagwarantować respondentowi spokój i dyskrecję, wykluczyć sytuacje zakłócające (hałas), brak osób trzecich, dobór odpowiedniego miejsca i pory, należy także przewidzieć zakłócenia ze strony respondenta

ważne jest zachowanie i postępowanie badacza prawidłowa konstrukcja kwestionariusza.

ROZPOCZYNANIE WYWIADU – ważne uwzględnienie wszystkich czynników związanych z nawiązaniem dobrego kontaktu diagnostycznego

SEKWENCJE TEMATÓW W WYWIADZIE – nie mogą być przypadkowe, ale dostosowane do potrzeb osoby badanej, zaczyna się od tematów łatwych i stopniowo przechodzi do trudniejszych, a na końcu zagrażających

ZMIANA TEMATU – nie może być nagła, dlatego potrzebne są pytania przejściowe ZAKOŃCZENIE WYWIADU – należy stopniowo wychodzić z sytuacji badawczej, stosując

pytania ogólne, podsumowania, rekapitulując najważniejsze kwestie poruszane w trakcie wywiadu

CZAS TRWANIA WYWIADU – zależy od celu i możliwości odraz stanu osoby badanej, nie powinien jednak trwać dłużej niż godzinę

STRATEGIA BUDOWANIA CAŁOŚCI WYWIADU:

WYWIAD MUSI BYĆ FORMALNY I TREŚCIOWO ZORGANIZOWANY

ROZMOWA WSTĘPNA – przedstawienie siebie, instytucji, celu, budowanie atmosfery poufności i życzliwości, zapewnienie dyskrecji, anonimowości, motywacja, pytanie o ew. wątpliwości

CZĘŚĆ ZASADNICZA- zadawanie pytań o zasadnicze treści związane z problemem, zgodnie z przyjętymi ogólnie regułami

ZAKOŃCZENIE – rozładowanie emocji, pytania respondenta, podziękowania

PRZEBIEG WYWIADU/ROZMOWY:

ANKIETA

ANKIETA to gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu odpowiedzi na pisemnie postawione pytania. (Pilch, Buaman, Łobocki, Sztumski)

FAKT: Technika ankietowa służy do badań masowych, pozwalając w

krótkim czasie przebadać dużą liczbę osób. Ankieta od wywiadu różni się stopniem kategoryzacji

kwestionariusza, charakterem uzyskiwanych danych oraz charakterem przeprowadzania badań.

WYRÓŻNIAMY NASTĘPUJĄCE TYPY ANKIET:

Ze względu na sposób rozprowadzania: ANKIETA ŚRODOWISKOWA (audytoryjna) – bezpośrednio rozprowadzana

przez ankietera w środowisku stanowiącym podmiot zainteresowania badacza

ANKIETA PRASOWA – zamieszczana na łamach gazety, czasopisma, bądź do nich dołączana z prośbą o wypełnienie jej i odesłanie

ANKIETA POCZTOWA – wysyłana pocztą na adres poszczególnych osób wybranych do badań

Ze względu na sposób motywowania: ANKIETA JAWNA – respondent wskazywany jest imiennie lub możliwe jest

jego rozpoznanie na podstawie pewnych jego cech ANKIETA ANONIMOWA – brak możliwości identyfikacji osobowej

respondenta

WARUNKI POPRAWNOŚCI STOSOWANIA BADAŃ ANKIETOWYCH:

Umiejętne zmotywowanie respondentów do udzielania szczerych odpowiedzi

Poprawnie skonstruowane narzędzie

STRUKTURA ANKIETY: INSTRUKCJA CZĘŚĆ ZASADNICZA METRYCZKA

OBSERWACJA

OBSERWACJA to gromadzenie danych na drodze spostrzegania kierowanego zadaniem poznawczym. Stanowi zatem celowe planowe spostrzeganie rzeczywistości w jej naturalnym przebiegu.

( Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski, Szustrowa)

ZALETY OBSERWACJI:Naturalność jakoo Obserwowanie jest naturalnym sposobem poznawania świata przez człowiekao Obserwacja umożliwia poznanie rzeczywistości w jej niezakłóconym stanie,

zjawisk w ich naturalnym przebieguMożliwość poznania kontekstu sytuacji, zdarzeń, zachowań, zjawiskOtwartość na trudne do przewidzenia sytuacje i empiryczne przejawy badanych stanów

Typy obserwacji ze względu na sposób zbierania informacji:

BEZPOŚREDNIA – analiza faktów obserwowanych przez badającego, bez przyrządów, rejestracja dokonywana w trakcie obserwacji

POŚREDNIA – analiza faktów, spostrzeżeń dokonanych przez kogoś innego KONTROLOWANA – prowadzona w oparciu o uprzednio przygotowane narzędzie,

systematyzujące zbiór danych NIEKONTROLOWANA – bez użycia narzędzi systematyzujących, niskie walory diagnostyczne JAWNA – badania są poinformowani o roli obserwatora, wiedzą, że są podmiotem obserwacji,

ale nie znają jej celu i przedmiotu UKRYTA – badani nie mają świadomości, iż są podmiotem obserwacji NEUTRALNA – naturalna to obserwacja zjawisk w ich naturalnym przebiegu, obserwator

osobą z zewnątrz; aranżowana, w której badający jest organizatorem obserwowanych ZDARZEŃ

UCZESTNICZĄCA – badający jest uczestnikiem obserwowanych zdarzeń, najczęściej badacz jest członkiem badanej grupy

POTOCZNA – występująca w życiu codziennym, niezaplanowana, bez świadomego celu NAUKOWA – spełniająca wszelkie wymogi: celowość, planowość, wyczerpywalność,

aktywność, obiektywność itp.

Techniki obserwacji:

OBSERWACJA CIĄGŁA – obserwacja jakiegoś zagadnienia prowadzona przez dłuższy czas, prowadzona za pomocą tzw. dzienniczków obserwacyjnych (metoda otwarta); wadą może być stronniczość, zaletą rozmach, bogactwo i wielowymiarowość danych

OBSERWACJA FOTOGRAFICZNA – dotyczy całokształtu zachowania się dziecka oraz sytuacji w jakich ono występuje, bez dokonywania wstępnej selekcji danych poddanych obserwacji. Cechuje się fotograficzną szczegółowością, a jej długość wyznaczana jest zazwyczaj czasem trwania lekcji. Technika ta polega na zaplanowanym i ciągłym obserwowaniu zachowania (zjawiska) w ustalonych warunkach i czasie; zaletą jest fakt, iż rejestruje prawie wszystko, co obserwator potrafi dostrzec

PRÓBKI ZDARZEŃ – uwaga obserwatora skupiona jest tu na określonych zdarzeniach, sytuacjach, w których mają miejsce interesujące badacza typy zachowań, występujące w serii; zaletą obserwacja naturalnego zachowania jednostki w naturalnej sytuacji (np. bójce)

PRÓBKI CZASOWE – całość okresu obserwacji podzielona jest na odcinki według klucza. Są to zazwyczaj krótkie odcinki czasowe (metoda zamknięta); zaletą jest fakt, iż pozwala na systematyczną kontrolę dokonywaną przez selekcję zjawisk poddawanych obserwacji; wadą, że mówi jedynie o występowaniu danego zjawiska

OCENA CECH – obserwator posługuje się baterią skal opisujących różne zachowania się jednostki, wedle których ocenia ją w różnych warunkach życiowych.

ANALIZA

DOKUMENTÓW I

WYTWORÓW

ANALIZA DOKUMENTÓW I WYTWORÓW jako technika badawcza polega na opisie, interpretacji i wnioskowaniu o faktach, wydarzeniach, zjawiskach, o własnościach czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie cech (formalnych, treściowych, wewn i zewn) tychże dokumentów lub wytworów, rozumianych szeroko.

(Łobocki, Pilch, Bauman, Sztumski)

Przedmiotem analizy w tej technice pozostaje dokument, za który przyjmuje się wszelki materialny wytwór działania, materialny przedmiot, zawierający w sposób bezpośredni lub pośredni interesujące diagnostę dane.

Cele (zastosowanie) analizy dokumentów: Pozyskiwanie informacji o faktach Uzyskiwanie informacji o sposobie postrzegania pewnego wycinka rzeczywistości przez autora

dokumentu Poszukiwanie głębiej ukrytych treści psychospołecznych, co wiąże się z traktowaniem

wytworu jako projekcyjnej manifestacji osobowości autora Ustalenie cech osobowościowych autora, nadawcy, jego systemu wartości, intencji, motywów,

pragnień, cech instrumentalnych, o czym wnioskuje się głównie z cech formalnych dokumenty Wnioskowanie o założonych przez nadawcę cechach odbiorców i przypuszczalnych reakcjach Wnioskowanie o cechach systemu społeczno-kulturowego, w którym dany dokument powstał Wnioskowanie o zachowaniach i cechach osobowych innych ludzi

Typy dokumentów:

Zastane – powstały i istnieją bez udziału badającego, w trakcie codziennej aktywności ludzkiej

Intencjonalne – powstałe z inicjatywy badacza, niejako na jego zamówienie Kronikarskie – dokumentujące fakty, wydarzenia i działania Opiniodawcze – dostarczające informacji nie o samej rzeczywistości, ale jej

subiektywnym odbiorze Systematyczne – zebrane w sposób systematyczny, w określonym instytucjonalnie

lub indywidualnie celu Okolicznościowe – przygodne, które ze względu na swą treść i formę mają

charakter subiektywny Oficjalne – urzędowo usankcjonowane, czyli o charakterze państwowym czy

urzędowym Osobiste – nieusankcjonowane urzędowo, prywatne, osobiste Pisane – dokumenty wyrażające różne opinie, fakty w formie pisemnej Cyfrowe – zawierające różne informacje w postacie zestawień liczbowych /

Obrazowe i obrazowo-dźwiękowe – wyrażające treści przez dźwięk i obraz

SKALA stanowi liniowe przedstawienie kontinuum, na którym opisane są poszczególne wartości zmiennej, z wyodrębnieniem i określeniem jej stopni. (Brzeziński, Babbie, Łobocki: )

Skala to zbiór elementów, a każdy z nich składa się z: empirycznego wydarzenia – wskaźnik jakiejś zmiennej liczby lub zbioru liczb, które przypisuje się kategoriom jakościowym opisującym wartość

zmiennej reguły lub reguł wiążących wydarzenie z liczbą, czyli kategorii jakościowej i ilościowej,

powiązanych logicznie wyrażaną wartością

Cechy poprawnie skonstruowanej skali: wyczerpująca – uwzględniająca możliwie wszystkie wartości natężenia cechy (całość

kontinuum) trafna – adekwatna do mierzonej cechy, zjawiska, co wiąże się z logicznym

dopasowaniem do tego, co ma mierzyć rzetelna – pozwalająca na uzyskanie takich samych wyników przy kolejnych badaniach

tego samego zbioru

Podstawowe zasady stosowania pomiaru (etapy):

DOKŁADNE OKREŚLENIE CELU + DOKŁADNE OKREŚLENIE ZBIORU OBIEKTÓW, KTÓRE MAJĄ PODLEGAĆ BADANIU

DOKŁADNE ZDEFINIOWANIE CECHY, KTÓRA MA BYĆ PRZEDMIOTEM POMIARU ZEBRANIE TWIERDZEŃ WYJŚCIOWYCH, KTÓRE BĘDĄ STANOWIŁY WSKAŹNIKI

ZMIENNEJ WYBÓR TYPU SKALI I USTALENIE STOPNI KONSTRUKCJA POZYCJI SKALI I INSTRUKCJI SKALI ANALIZA WARTOŚCI POZYCJI SKALI POD WZGLĘDEM JEJ TRAFNOŚCI ELIMINACJA WPŁYWU CECH OSOBISTYCH I WZORÓW ZACHOWAŃ USTALENIE FORMALNYCH ZASAD POSŁUGIWANIA SIĘ SKALĄ DOBÓR PRÓBY DO BADA PILOTAŻOWYCH Z UWZGLĘDNIENIEM JEJ

REPREZENTATYWNOŚCI PRZEPROWADZENIE BADAŃ PILOTAŻOWYCH SPRAWDZENIE PSYCHOMETRYCZNEJ WARTOŚCI SKALI POWTÓRNY POMIAR DLA SPRAWDZENIA RZETELNOŚCI SKALI

KWESTIONARIUSZ JAKO PODSTAWOWE

NARZĘDZIE W DIAGNOSTYCE

PSYCHOPEDAGOGICZNEJ

KWESTIONARIUSZ stanowi w najszerszym ujęciu lista obejmująca mniejszą lub większą liczbę pytań, dotyczących określonego zagadnienia, które są odpowiednio uporządkowane. ( Wejland )

KWESTIONARIUSZ to specyficzna metoda badań, głównie osobowości i wybranych właściwości funkcjonalnych. (Brzeziński, Sęk )

Kwestionariusz to narzędzie badawcze wykorzystywane w wywiadzie lub badaniach ankietowych, czasem w obserwacji, stanowiące uporządkowaną, wydrukowaną listę pytań na jeden lub więcej tematów. Jest to zestaw pytań na temat spraw będących przedmiotem badań, na które osoby badane udzielają odpowiedzi, stanowiąc najczęściej narzędzie badań masowych, których celem jest zorientowanie się w kwalifikacjach, zainteresowaniach, postawach i opiniach pewnej większej liczby osób, reprezentujących daną populację lub dokonanie spisu rzeczowego. ( DEFINICJA OGÓLNA)

ETAPY KONSTRUOWANIA KWESTIONARIUSZA:

I. Określenie jakie informacje są potrzebne do rozwiązania problemu badawczegoII. Podjęcie decyzji, co do kwestionariusza, który będzie zastosowany w badaniachIII. Opracowanie wstępnej wersji kwestionariuszaIV. Przejrzenie i dokonanie niezbędnych poprawek w kwestionariuszu przez innego

badaczaV. Przeprowadzenie badań pilotażowych wstępną wersją kwestionariuszaVI. Naniesienie niezbędnych poprawek i określenie procedury posługiwania się

kwestionariuszem

W kwestionariuszu musi znaleźć się instrukcja, w której zamieszcza się:Informacje o celu podanym bezpośrednio lub pośrednioElementy motywujące respondenta do szczerych odpowiedziElementy budujące poczucie bezpieczeństwa respondentaInformacja o osobie lub instytucji prowadzącej badaniaSposób wykorzystania zebranych informacjiZapewnienie o anonimowościInstruktaż, co do sposobu odpowiadania (ogólny)

RODZAJE PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH

Ze względu na charakter odpowiedzi: Pytania o fakty Pytania o oceny (faktów i zdarzeń) Pytania o opinie, postulaty, wnioski

Ze względu na typ możliwości odpowiedzi: Pytania dopełnienia – „który…”, „jaki…” Pytania rozstrzygnięcia – „czy…”, odpowiedzi tak/nie

Ze względu na sposób konstruowania pytań: Pytania otwarte – funkcja dopełnienia Pytania zamknięte – wybór z pośród wypisanych możliwości Pytania półotwarte – dodatkowa odpowiedź „inne…”

Ze względu na cel: Bezpośrednie (wprost) – cel realizowany bezpośrednio Pośrednie – odpowiedzi traktuje się jako wskaźniki cech lub zjawisk

Wyróżnia się także pytania… SPRAWDZAJĄCE, a wśród nich

o Pytania-pułapki – dotyczące faktów nieistniejącycho Pytania kontrolne – badające zgodność odpowiedzi udzielanych

przez respondentao Pytania filtrujące – zadawane na wstępie, aby sprawdzić

zasadność następnych pytań DYNAMIZUJĄCE, a wśród nich

o Pytania łączniki – przejściowe, ich treść nawiązuje do dwóch sąsiadujących ze sobą tematów

PYTANIA METRYCZKOWE – zwykle w części końcowej, dostarczają one informacji o cechach społeczno-demograficznych respondenta, pełnią funkcję pytań sprawdzających, umożliwiają kontrolę pracy ankieterów

OGÓLNE WARUNKI I REGUŁY POPRAWNOŚCI KONSTRUOWANIA PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH:

I. Pytania powinny być jednoznaczne w odniesieniu do ich zawartości treściowej i logicznej

II. Słownictwo proste, bezpośrednie i znane respondentowiIII. Pytania konkretne i jasne, na ile jest to możliweIV. Należy unikać pytań, które dotyczą więcej niż jednej kwestiiV. Pozycje kwestionariuszowe powinny być tak krótkie jak to

możliweVI. Pytania nie powinny mieć charakteru sugerującegoVII. Należy unikać pytań zabarwionych emocjonalnieVIII. Pytania powinny zawierać wyczerpującą i rozłączną kafeterię

odpowiedziIX. Pytania powinny być czytelne dla respondenta

BŁĘDY W KONSTRUOWANIU KWESTIONARIUSZA:

BŁĘDY KONCEPTUALIZACJI I OPERACJONALIZACJI – niepełne przełożenie problematyki badawczej na język konkretnych pytań wskaźnikowychBŁĘDY LOGICZNEBŁĘDY MERYTORYCZNE – związane z brakiem rozeznania sytuacji badańBŁĘDY TECHNICZNE – związane ze sposobem formułowana pytań i konstruowania kwestionariusza BŁĘDY SYTUACYJNE – zadawanie pytań wprost o sprawy i problemy społecznie drażliwe i nieakceptowaneBŁĘDY ANKIETERSKIE – popełnione w trakcie realizacji kwestionariusza, wywiadu lub ankiety.