Ponema Ponema sa Filipinosa FilipinoFilipino 1 – 2Filipino 1 – 2ndnd topic topic

IntroduksyonIntroduksyon Ang pag-aaral ng mahalagang yunit Ang pag-aaral ng mahalagang yunit

ng tunog o ponema ay binubuo ng ng tunog o ponema ay binubuo ng mga segmental at suprasegmental.mga segmental at suprasegmental.

Segmental ang mga tunay na tunog Segmental ang mga tunay na tunog at ang bawat tunog ay kinakatawan at ang bawat tunog ay kinakatawan ng isang titik sa ating alpabeto.ng isang titik sa ating alpabeto.

Ang suprasegmental ay pag-aaral ng Ang suprasegmental ay pag-aaral ng diin (stress), pagtaas-pagbaba ng diin (stress), pagtaas-pagbaba ng tinig (tune o pitch), paghaba tinig (tune o pitch), paghaba (lenghtening) at hinto (juncture).(lenghtening) at hinto (juncture).

Ponemang SegmentalPonemang Segmental Ang Filipino ay may 21 ponemang Ang Filipino ay may 21 ponemang

segmental – 16 sa mga ito ay katinig at segmental – 16 sa mga ito ay katinig at lima naman ang patinig.lima naman ang patinig.

Mga Katinig - /b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, Mga Katinig - /b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y, ?/r, s, t, w, y, ?/

Sa ating palabaybayan ang /?/ ay hindi Sa ating palabaybayan ang /?/ ay hindi binigyan ng katumbas na titik. Sa halip, binigyan ng katumbas na titik. Sa halip, isinama ito sa palatuldikan at isinama ito sa palatuldikan at tinumbasan ng tuldik na paiwa /’/ sa tinumbasan ng tuldik na paiwa /’/ sa dahilang ito’y hindi normal na tulad ng dahilang ito’y hindi normal na tulad ng ibang ponema.ibang ponema.

Ponemang SegmentalPonemang Segmental Mahalaga ang /?/ o tuldik na paiwa /’/ Mahalaga ang /?/ o tuldik na paiwa /’/

sapagkat nakapagpapaiba ito ng kahulugan sapagkat nakapagpapaiba ito ng kahulugan ng salita kapag inilagay sa huling pantig ng ng salita kapag inilagay sa huling pantig ng salitang nagtatapos sa patinig. Ang tawag salitang nagtatapos sa patinig. Ang tawag sa /?/ ay glotal o impit na tunog.sa /?/ ay glotal o impit na tunog.

Ang impit na tunog o glotal ay itinuturing Ang impit na tunog o glotal ay itinuturing na isang ponemang katinig sa Filipino na isang ponemang katinig sa Filipino bagama’t hindi ito ipinakikita sa bagama’t hindi ito ipinakikita sa ortograpiya ng ating wika. Mahalaga ito sa ortograpiya ng ating wika. Mahalaga ito sa isang salita sapagkat nakapagbabago ito isang salita sapagkat nakapagbabago ito ng kahulugan ng dalawang salita na pareho ng kahulugan ng dalawang salita na pareho ang baybay.ang baybay.

Hal: bataHal: bata/h//h/=robe, bata=robe, bata/’//’/=child=child

Ponemang SegmentalPonemang Segmental

Mga Patinig - /i, e, a, o, u/Mga Patinig - /i, e, a, o, u/ Itinuturing ang mga patinig na siyang Itinuturing ang mga patinig na siyang

pinakatampok o pinakaprominenteng pinakatampok o pinakaprominenteng bahagi ng pantig. Walang pantig sa bahagi ng pantig. Walang pantig sa Filipino na walang patinig. Filipino na walang patinig.

Halimbawa: Halimbawa:

bbaa – h – haay,y, bbaa – b – baa – – ee, , uu – l – loo, d, dii - - llaa

Ponemang SegmentalPonemang Segmental May kani-kaniyang tiyak na dami o May kani-kaniyang tiyak na dami o

bilang ng makabuluhang tunog ang bilang ng makabuluhang tunog ang bawat wika. Makabuluhan ang isang bawat wika. Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-iba ang kahulugan tunog kapag nag-iba ang kahulugan nito sa sandaling alisin o palitan ito. nito sa sandaling alisin o palitan ito. Halimbawa’y mag-iiba ang kahulugan Halimbawa’y mag-iiba ang kahulugan ng salitang ng salitang basobaso kapag inalis ang /s/ kapag inalis ang /s/ at ito’y nagiging at ito’y nagiging baobao. Kapag pinalitan . Kapag pinalitan naman ang /s/ ng /l/, ito’y nagiging naman ang /s/ ng /l/, ito’y nagiging balobalo. Samakatwid, ang /s/ ay . Samakatwid, ang /s/ ay makabuluhang tunog sa Filipino at makabuluhang tunog sa Filipino at tinatawag itong ponemang segmental tinatawag itong ponemang segmental o ponema.o ponema.

Ponemang SuprasegmentalPonemang SuprasegmentalAng Diin, bilang ponemang suprasegmental, - ay Ang Diin, bilang ponemang suprasegmental, - ay

lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang pantig sa salitang pagbigkas ng isang pantig sa salitang binibigkas. Halimbawa: sa salitang /kamay/, binibigkas. Halimbawa: sa salitang /kamay/, ang diin ay nasa huling pantig na /may/.ang diin ay nasa huling pantig na /may/.

- ay isang ponema sapagkat sa mga salitang - ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabago ng diin ay may iisang tunog, ang pagbabago ng diin ay nakapagbabago sa kahulugan nito. nakapagbabago sa kahulugan nito. Halimbawa:Halimbawa:

1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.

2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa 2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap na sakuna, kaya masasabing naganap na sakuna, kaya masasabing /laMANG/siya./laMANG/siya.

Ponemang SuprasegmentalPonemang SuprasegmentalTono o intonasyon – pagtaas at pagbaba ng Tono o intonasyon – pagtaas at pagbaba ng

tinig na iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng tinig na iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng isang salita, parirala o pangungusap isang salita, parirala o pangungusap upang higit na maging mabisa ang ating upang higit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa kapwa.pakikipag-usap sa kapwa.

- Parang musika ang pagsasalita nang may - Parang musika ang pagsasalita nang may tono – may bahaging mababa, tono – may bahaging mababa, katamtaman at mataas.katamtaman at mataas.

- Maaaring makapagpahayag ng iba’t - Maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang damdamin, makapagbigay ng ibang damdamin, makapagbigay ng kahulugan o makapagpahina ng usapan kahulugan o makapagpahina ng usapan ang pagbabago ng tono/tinig.ang pagbabago ng tono/tinig.

Ponemang SuprasegmentalPonemang SuprasegmentalHalimbawa: Halimbawa: 33

Pahayag: Pahayag: 22 ha ha 22

ka ponka pon 44

Patanong: Patanong: 33 pon pon

22 haha

kaka

Antas ng tono:

4= pinakamataas

3= mataas

2= katamtaman

1 = mababa

Ponemang SuprasegmentalPonemang SuprasegmentalHinto o Antala – saglit na pagtigil ng ating Hinto o Antala – saglit na pagtigil ng ating

pagsasalita upang higit na maging malinaw pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ibig nating ipahayag sa ang mensaheng ibig nating ipahayag sa ating kausap.ating kausap.

Ang hinto ay paghahati ng salita na gumagamit Ang hinto ay paghahati ng salita na gumagamit ng sumusunod na mga pananda.ng sumusunod na mga pananda.PanloobPanloob

a.a. Maikling hinto: /I/=, (kuwit), /+/= isang Maikling hinto: /I/=, (kuwit), /+/= isang krus na panandakrus na pananda

b.b. Mahabang hinto: ;=tuldok-Mahabang hinto: ;=tuldok-kuwit, :=tutuldok, _______=isang mahabang kuwit, :=tutuldok, _______=isang mahabang guhit, //=dalawang guhit pahilis, >=palaso, guhit, //=dalawang guhit pahilis, >=palaso, -=gitling, …=tulduk-tuldok.-=gitling, …=tulduk-tuldok.

Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental Halimbawa:Halimbawa:

1.1. Padre, Martin, ang tatay ko. Padre, Martin, ang tatay ko. (Ipinakikilala mo ang iyong ama sa (Ipinakikilala mo ang iyong ama sa isang pari at sa kaibigan mo.)isang pari at sa kaibigan mo.)

2.2. Hindi, si Cora ang may sala. Hindi, si Cora ang may sala. (ipinaalam na si Cora ang may (ipinaalam na si Cora ang may kasalanan.kasalanan.

3.3. Magalis (puno ng galis)Magalis (puno ng galis)

mag-alis mag-alis (maghubad, magtanggal at iba (maghubad, magtanggal at iba pa)pa)

Ponemang SuprasegmentalPonemang SuprasegmentalHaba – paghaba o pag-ikli ng bigkas ng Haba – paghaba o pag-ikli ng bigkas ng

nagsasalita sa patinig ng isang nagsasalita sa patinig ng isang pantig sa salita. Ginagamit ang pantig sa salita. Ginagamit ang ganitong notasyon /./ at /:/ na siyang ganitong notasyon /./ at /:/ na siyang nagsasaad ng kahulugan ng salitanagsasaad ng kahulugan ng salita

1. Likas na haba 1. Likas na haba Halimbawa:Halimbawa:a.a. /asoh/ - usok/asoh/ - usok

/a:soh/ - isang uri ng hayop/a:soh/ - isang uri ng hayopb.b. /pitoh/ - bilang na 7/pitoh/ - bilang na 7

/pi:toh/ - silbato/pi:toh/ - silbato

Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental

2.2. Panumbas na habaPanumbas na habaa. /’aywan/ - /e.wan/a. /’aywan/ - /e.wan/ c. /tayo nah/- /te.nah/ c. /tayo nah/- /te.nah/

b. /taingah/ - /te.nga/b. /taingah/ - /te.nga/ d. /kaunti/ - /kon.ti/d. /kaunti/ - /kon.ti/

3. Pinagsama na haba3. Pinagsama na habaa. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukida. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukid

magsasaka = /magsa . sa : ka/ = magtatanimmagsasaka = /magsa . sa : ka/ = magtatanim

b. Mananahi = /manana : hi/ = modistab. Mananahi = /manana : hi/ = modista

mananahi = /mana . na : hi/ = mananahi = /mana . na : hi/ = magtatabas at magtatabas at

bubuo ng kasuotan.bubuo ng kasuotan.