JUL-DECEMBAR, 2006. 35

1. UVOD

Vosak se, najverovatnije, koristi kao materijal za finiširanje drveta duže od bilo kog dugog proizvoda. Vosak može da se upotrebljava samostalno za obradu drveta, ali može da se koristi i kao zaštitni sloj za prethodnu obradu nekim dru-gim prirodnim materijalom (npr. uljima).

Voskovi formiraju veoma dobar zaštitni sloj na površini drveta, koji je otporniji na delovanje vode u od-nosu na sve druge prirodne proizvo-de. Imaju posebno izraženo svojstvo izolovanja (zaptivanja) površine drveta, ime se isti e zaštita od di-fundovane vlage iz vazduha.

Voskovi se relativno jednosta-vno i lako nanose na površinu, na kojoj zadržavaju efekat prirodnosti drveta, uz istovremeno isticanje tek-sture drveta.

Voskovi pokazuju i odre ene ne dostatke, koji se prvenstveno odnose na njihovu manju tvrdo-u (voskovi su mekani), što zna-i da zaštitni sloj može lako da

se ošteti mehani kim delovanjem (paranjem). Ovaj nedo statak može

biti kompenzovan relativno lakom popravkom ošte enja na površini (dodavanjem još jednog sloja vo-ska). Dok se popra vka ne izvede, površina drveta ostaje osetljiva na delovanje vode (i drugih te nosti),što može da ima degradiraju e dej-stvo. Nedostatak (mana) primene voska za zaštitu drveta predstavlja i formiranje veoma tankog sloja na površini, koji nije dovoljan da u potpunosti zaštiti drvo od delova-nja vode i drugih te nosti. Prašina i druge ne isto e se relativno lako ugra uju u sloj voska, kao i u pore drveta, ime se nepovoljno uti e na estetski izgled obra ene površine.

2. VRSTE VOSKOVA

Voskovi mogu da se definišu kao materije voštanog tipa sa tem pe-raturom topljenja višom od telesne (37 C) a nižom od ta ke klju anjavode (100 C). Prema tome, izraz vosak može da se široko upotre-bljava, kako bi opisao materije voš tanog tipa. Sa hemijskog stano-višta voskovi se definišu kao estri mono-hidroksilnih alkohola velike molekulske mase i viših masnih

kiselina. Njihova opšta formula je R COO R i naj eš e predsta-vljaju smeše estara. Me utim, oni ne moraju uvek da budu estri, naro ito ako se radi o parafinskim voskovima, koji predstavljaju sme-šu ugljovodonika (parafina) ve emolekulske mase (uglavnom iznad C18). Parafinski voskovi se dobija-ju destilacijom sirove nafte. Ta katopljenja ovih voskova nalazi se izme u 35-38 0C. Ina e, voskovi se sastoje od smeše estara normalnih alkohola i masnih kiselina sa parnim brojem uglenikovih atoma (obi noC32–C34). Zbog visoke temperature topljenja, koja se nalazi u granicama izme u 84 i 91 C, zbog tvrdo e i nepropusnosti za vodu, karnauba

vosak je nezamenljiv sastojak u pastama za poliranje. P elinji vosak

je sli an po sastavu karnauba vosku, s tom razlikom što ga grade alkoholi i kiseline sa manjim brojem ugljeni-kovih atoma (C26–C28). Zbog toga

POVR[INSKA OBRADA DRVETA VOSKOVIMA

Petronije JevtiMilan Jai

UDK 674.07:667.61:[665.23+665.36

Stru~ni rad

Izvod: Prirodni voskovi ranije su mnogo koriš eni za površinsku obradu drveta, da bi se njihova upotreba kasnije zna ajno smanjila razvojem premaza sa organskim rastvara ima. Danas se ponovo koriste, iako u skromnim koli inama, jer predstavljaju ekološki pogodne materijale sa prihvatljivim zaštitnim i estetskim svojstvima. Najzna ajniji voskovi koji se koriste za površinsku obradu drveta su p elinji i karnauba vosak.Klju ne re i: površinska obrada, vrste voskova, p elinji vosak, nanošenje voskova

WOOD FINISHING WITH WAXES

Abstract: Natural waxes were previously very much used for wood finishing, but later on their use was significantly reduced with the development of spreadings with organic solvents. Today they are used again, although in modest amounts. They are ecologically friendly materials with equitable protective and aesthetical properties. The most significant waxes used for wood finishing are beeswax and carnauba wax.Key words: wood finishing, wax types, beeswax, wax application.

Mr Petronije Jevti , Loznica; dr Mi-lan Jai , red. prof., Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu.

36 “PRERADA DRVETA” Br.15-16

se topi na nižim temperaturama, izme u 60–65 C.

Pored navedenih, za površinsku obradu drveta upotrebljavaju se i slede e vrste voskova: kandelila (Candelilla Wax), japanski (Japan Wax), urikuri (Ouricury Wax), ozo-kerit (Ozokerite), montan (Montan Wax) i lak vosak (Lac Wax).

Postoje voskovi razli itog kvali-teta. Neki voskovi su vrš i od dru-gih, a neki e dati ve i stepen sjaja obra enoj površini. Drugi su mekši i lakše se nanose. Kombinacijom nekoliko voskova može se dobiti meša vina koja ima odgovaraju asvojstava za odre enu obradu.

2.1 P elinji vosak

P elinji vosak (Beeswax) se, isto rijski posmatrano, naj eš e ko-ri stio za finiširanje drveta, ali ima i mnogih drugih voskova koji se kori ste u istu svrhu. Do XX veka p e linji vosak se skoro isklju ivoupo trebljavao, tako da se nalazi u svim starim recepturama za pri-premu finiša za drvo.

P elinji vosak (slika 1) prave p ele i dobija se od polena koje one sakupljaju. P ele jedu polen, a zatim ga izlu uju iz posebnih žlezda na stomaku i koriste za gradnju sa a.Vosak se razlikuje po boji – p eli-nji vosak može biti svetožute do tamnobraon boje. Boja voska zavisi od vrste polena koji p ele saku-pljaju. Najsvetliji vosak zove se „beli vosak", a najtamniji vosak se zove „žuti vosak", koji može izbe-ljivanjem da promeni boju i da se prevede u «beli vosak».

Vosak se izdvaja kao sporedni proizvod pri dobijanju meda. Nakon što se med iscedi iz sa a, vosak se opere u hladnoj vodi, a zatim isto-pi u vreloj vodi. Te ni vosak pluta po površini vode, skuplja se i cedi kako bi se uklonile ne isto e. Za top ljenje voska može da se upotrebi sun eva toplota, ali ovaj na in se ne preporu uje, jer sun eva svetlost izble uje vosak u svetliju nijansu.

P elinji vosak je potpuno neras-tvorljiv u vodi, što ga ini pogodnim za zaštitu drveta, ako se na površini formira film dovoljne debljine, koji

potpuno zaptiva površinu. Me utim, ako se na površini formira suviše debeo film voska, takva površina estetski je nepoželjna. Kada se na površinu nanese tanak sloj p elinjeg voska formira se dobra zaštita drve-ta od dejstva vlage iz vazduha, ali takav sloj nije otporan na delovanje vode. Vosak formira elasti an film, koji može da se polira do visokog sjaja.

Ova vrsta voska slaže se sa skoro svim drugim voskovima, može da se meša sa biljnim uljima, kao što je na primer laneno ulje. Može da se meša i sa mineralnim uljima, uz zagrevanje. P elinji vosak se ras tvara u alkoholu terpentina, a može i da se rastvori u etil alkoholu (potrebno je zagrevanje).

2.2 Karnauba vosak

Karnauba vosak (Carnauba Wax) dobija se iz listova brazilske karnauba palme (Copernicia cerifera) i postoje dve vrste voska – kvalitetniji vosak zove se „najbolji žuti" vosak, a lošija vrsta naziva se „masno sivi" vosak.

Karnauba vosak je jedan od najtvr ih voskova. Ima oblik sve-tložutih ili svetlozelenih amorfnih ljuspica, prijatnog mirisa. Topi se na temperaturi izme u 84–91 C. Rastvara se u etru, klju alom eta-nolu i alkalijama; ne rastvara se u vodi. Upotrebljava se kao belje-ni ili nebeljeni vosak, zajedno sa drugim voskovima u proizvodnji voštane paste i voštanog bajca, kao i politura, za obradu unutrašnjih i spoljašnjih površina nameštaja, lamperije i podova. Može da se polira do visokog sjaja. Dobro se slaže sa drugim voskovima. Kada se kombinuje sa p elinjim voskom dobija se vrst vosak, koji se dobro polira do visokog sjaja.

Karnauba vosak je tvr i i krtiji od p elinjeg voska.

2.3 Kandelila vosak

Kandelila vosak (Candelilla Wax) skuplja se sa stabljika biljke Pedilanthus pavinia, koja raste u Meksiku. Po svojstvima sli an je karnauba vosku, ali ima nižu ta kutopljenja (67–70 C).

2.4 Parafin

Parafin je proizvod nafte. Do-bija se destilacijom sirove nafte. Vosak je beo, sa blago plavi astomnijansom.

Parafinski vosak je relativno mekan. Ta ka topljenja varira u zavisnosti od tipa nafte i procesa destilacije i kre e se od 35–75 C.Vrste parafina sa višom ta kom to-pljenja su vrš e i mogu se polirati do visokog sjaja. Glavna prednost parafinskog voska u odnosu na dru-ge vrste voskova je njegova iner-tnost i potpuna otpornosti na vodu, što zna i da hemijski ne reaguje sa drvetom i drugim materijalima za finiširanje.

2.5 Mikrokristalin

Mikrokristalin (Microcrystalli-ne) je posebna vrsta parafinskog voska. Ima veoma finu kristalnu strukturu i ve u vrsto u od obi nog parafinskog voska. esto se koristi za restauraciju muzejskih predmeta (antikviteta), jer ne sadrži sastojke

Slika 1.P elinji vosak koristi se kao finiš za drvo vekovima. Danas se p ele gaje u košnicama. Vosak može da se kupi kod p elara ili u prodavnicama sa materijalima za površinsku obradu drveta. Ovaj komad voska pogodne je veli ine za finiširanje drveta.

Figure 1.Beeswax has been used for wood finish-ing for centuries. Today bees are raised in beehives. Wax can be bought from beekeepers or in the shops for wood finishing materials. This piece of wax is of suitable size for wood finishing.

JUL-DECEMBAR, 2006. 37

koji mogu da reaguju sa originalnim finišom, a mogu e ga je odstraniti bez ošte enja finiša koji se nalazi ispod njega.

2.6 Japanski vosak

Japanski vosak (Japan Wax) dobija se iz bobica drveta sumah (ruj), koje raste u Japanu, Kini, Ju-goisto noj Aziji i Indiji. Iz istog drveta pored voska dobija se i smola laka.

Japanski vosak je prili no mekan i ima nisku ta ku topljenja (48 do 53 C), ali na površini drveta formira relativno vrst i elasti an film.

2.7 Urikuri vosak

Urikuri vosak (Ouricury Wax) dobija se iz palminog drveta Sya-grus coronata, koje raste u sever-nom Brazilu. Ima veoma sli na svoj stva karnauba vosku, sem što je tamno braon boje.

Urikuri vosak ima ta ku toplje-nja izme u 73 i 85 C, vrst je i blistav, ali je pomalo krt. Može da se polira do visokog sjaja. Koristi se kao zamena za karnauba vosak, kada je tamna boja prihvatljiva.

2.8 Ozokerit

Ozokerit vosak (Ozokerite Wax) je mineralnog porekla. Može biti veoma vrst, ali se njegova svojstva razlikuju u zavisnosti od zemljišta odakle poti e. Rafinisani ozokerit vosak ponekad se naziva i cerezin vosak.

2.9 Montan vosak

Montan vosak je mineralni vo-sak, koji se dobija ekstrakcijom iz lignita ili treseta. Sli an je karnauba vosku po mnogo emu. Ta ka to-pljenja kre e se izme u 76 i 130 C i zavisi od zemljišta odakle se vadi.

2.10 Lak vosak

Lak vosak (Lac Wax) lu e lak bube zajedno sa lak smolom. Lak vosak se nalazi u ve ini proizvo-da od šelaka (osim ako je vosak

prethodno odstranjen). Lak vosak nastaje kao sporedni proizvod u procesu filtracije šelaka, kada se vosak odvaja od šelaka. Boja lak voska varira u zavisnosti od me-sta gde se lak skuplja i može biti svetlo-žute do srednje-braon boje. Lak vosak je vrst vosak, tako da se esto upotrebljava za poboljša-vanje sjaja mešavine raznih vrsta voskova. Njegova ta ka topljenja je izme u 78 i 82 C.

3. NANOŠENJE VOSKA

P elinji vosak se na površinu drveta nanosi u rastvorenom ili ra-stopljenom stanju.

Kao rastvara i za p elinji vosak upotrebljavaju se terpentinsko ulje, Sangajol, Dekalin i druge mirisne terpentinske supstance (sve lako zapaljive te nosti, tako da u fazi pripreme voska treba biti veoma obazriv).

P elinji vosak se koristi kao vrst vosak ( ist p elinji vosak bez

dodataka) ili mekan vosak (meša-vina p elinjeg voska i balsama ili alkohol terpentina). vrst vosak daje bolji sjaj, ali se teže nanosi, dok se mekani vosak nanosi lakše, ali ne može da se polira do visokog sjaja. Kada se pomeša p elinji vosak sa lanenim uljem dobija se uljano-voštani poliš.

Tanak film voska je bezbojan, ali vosak koji se nataloži u porama

drveta je bele ili žute boje. Ponekad se vosku dodaju pigmenti, kako bi se obojio i što približnije odgovarao prirodnoj boji drveta (slika 2).

3.1 Poliš od tvrdog ( vrstog)

voska

Poliranje vrstim p elinjim voskom podrazumeva intenzivno trljanje komada vrstog voska po drvetu, kako bi se dobilo dovoljno toplote koja vosak lagano topi (slika 3). Obrada je olakšana ako se obav-lja blizu izvora toplote.

Slika 2. Drvo obra eno nekim vrstama p elinjeg voskaFigure 2. Wood finished with some types of beeswax

Slika 3. Prvu fazu obrade drveta voskom predstavlja nanošenje vrstog voska. Obrada se obavlja snažnim trljanjem komada vrstog p elinjeg voska preko površine drveta.

Figure 3. The first phase of wood finishing with wax is the application of solid wax. Wood is finished by strong rubbing the wood surface with a piece of solid beeswax.

38 “PRERADA DRVETA” Br.15-16

Posle nanošenja voska vrši se gla anje i poliranje, jer se o vrsnuti vosak teško odstranjuje, tako da ne može da se sa površine ukloni samo brisanjem, kao što je to slu aj sa ostalim premazima. Neophodno je primeniti posebne tehnike za ukla-njanje viška voska i za njegovo utr-ljavanje duboko u pore drveta. U tu svrhu je tokom XIX veka koriš ena kocka plute, kojom se snažno trlja preko voska, kako bi se oslobodila toplota nastala trenjem pri trljanju, koja otapa vosak, što omogu avalakše popunjavanje pora drveta (slika 4).

Drugi na in za uklanjanje viška voska sa površine i njegovo ugla-avanje je pomo u tupog ciklinga

(komada eli nog lima pravouga-onog oblika). Tupa oštrica e sa-strugati vosak bez ošte enja drveta (slika 5). Nakon uklanjanja viška voska i popunjavanja pora, vosak se gla a do visokog sjaja mekanom tkaninom.

3.2 Poliš od mekog voska

Poliranje mekim voskom nije toliko zahtevno, ali ne omogu ava

dobijanje visokog sjaja. Vosak se nanosi kao mekana pasta. O vrš a-vanje voska sledi nakon isparavanja rastvara a. Na kraju se površina gla a dok ne postigne sjaj. Meki vosak se koristi kada se želi dobiti satenski sjaj, uz zadržavanje tek-sture drveta (vosak ne popunjava potpuno pore drveta).

Postoje dve vrste mekog vo-ska:

p elinji vosak i balsam;p elinji vosak i alkohol ter-pentina.

Smeša p elinjeg voska i bal-sama predstavlja tradicionalni meki vosak. Balzam ima zadatak da omekša vosak, kako bi se lakše naneo na površinu. Balsam je te na smola koja se dobija iz etinara (bor, jela, smr a). Balzam ne treba mešati sa alkoholom terpentina, jer on sadrži smole i rastvara e, dok alkohol terpentina predstavlja destilovani rastvara iz balsama.

Za pravljenje ovog mekog vo-ska treba uzeti oko 30 g balsama i 450 g p elinjeg voska. Prvo se otopi p elinji vosak u posudi sa du-plim dnom (vodeno kupatilo). Kada se vosak potpuno otopi dodaje se balsam, uz stalno mešanje. Sme-ša se sipa u plitku, široku posudu da se ohladi. O vrsnuta smeša je spremna za upotrebu. Za nanoše-nje na površinu drveta koristi se jastu e od meke tkanine, koja se natopi voskom. Kružnim pokretima vosak se utljava u drvo, a zatim se snažnim pokretima u pravcu

kretanja vlakanaca otapa vosak i utrljava u pore. Vosak se ostavlja 15 minuta da o vrsne, a zatim se gla a mekanom krpom, kako bi se dobio sjaj.

Smeša p elinjeg voska i alko-hol terpentina predstavlja drugi tradicionalni meki vosak, koji je još mekši od prethodnog. Ovaj vosak može da se nanosi direktno na drvo, ali se preporu uje prethodno na-nošenje zaptivnog sloja od veoma razre enog šelaka.

Za pravljenje ove smeše pret-hodno se usitnjava p elinji vosak, tj. se e na male komade – ranije se za usitnjavanje koristilo stolarsko rende (slika 6). Vosak se stavlja u staklenu ili emajliranu posudu i dodaje se ista koli ina alkoho-la terpentina. Posuda se zatvara i ostavlja na toplom mestu nekoliko dana (npr. na sun anom prozoru), uz povremeno mešanje. Kada se vosak potpuno rastvori u alkoholu terpentina spreman je za upotrebu (slika 7).

Ova vrsta mekog voska može da se nanosi na prethodno neobra eno drvo, ali je uobi ajeno prethodno nanošenje zaptivnog sloja naprav-ljenog od veoma razre enog šelaka. Šelak se nanosi etkom. Drvo ga potpuno upija, tako da na površi-ni ne ostaje vidljivi film. Nakon

Slika 4Poliranje vrstog voska komadom plute. Neophodno je snažno trljanje kako bi se sloj voska otopio, ime se pospešuje popunjavanje pora drveta voskom. Na ovaj na in se sloj voska izravnava i pove ava se sjaj.

Figure 4Polishing of solid wax with a piece of cork. It should be rubbed strongly to melt a layer of wax, which improves the wax penetration into the wood pores. In this way the wax layer is smoothed and the shine is increased.

Slika 5.Uklanjanje viška voska pomo uciklinga sa zatupljenom oštricom.

Figure 5.Removal of surplus wax by a cicling with blunt edge.

Slika 6. Za pravljenje mekog voska potrebno je da se komad vrstog voska usitni, odsecanjem tankih listi a stolarskim rendetom.

Figure 6. To make soft wax, a piece of solid wax should be sliced, by cutting thin slices with a plane.

JUL-DECEMBAR, 2006. 39

sušenja šelaka površina se blago obrusi. Vosak se nanosi etkom ili tkaninom. Koriš enje tkanine pre-poru uje se za drvo sa zatvorenom teksturom, dok je koriš enje etkedelotvornije kod drveta sa otvore-nom teksturom.

Za nanošenje voska tkaninom koristi se ista tkanina koja se umaže u vosak, a zatim se vosak utrljava po površini drveta kruž-nim pokretima. Pokreti treba da su snažni (živahni), kako bi došlo do otapanja voska i lakšeg upijanja u drvo. Zatim se odmah drugom krpom uklanja višak voska sa po-vršine. Ostavlja se 10-15 minuta da vosak o vrsne, a zatim se tre omkrpom površina gla a do postizanja željenog sjaja. Manje gla anja for-mira satenski sjaj, a više gla anjaviši stepen sjaja površine. Nakon sat-dva o vrš avanja voska, postu-pak gla anja se ponavlja. Mogu se dodavati slojevi voska sve dok se ne postigne zadovoljavaju i finiš.

Ako se vosak nanosi na neobra-eno drvo, prvih nekoliko slojeva

voska drvo e upiti. Kada vosak zatvori pore po e e da se formira film, koji je mogu e polirati do visokog sjaja. Kada se vosak na-nosi preko zaptivnog sloja šelaka, film e se formirati nakon nano-šenja prvog sloja voska. Da bi se

dobila potrebna zaštita površine neophodno je nanošenje nekoliko slojeva voska.

Kada se voskom obra uje drvo sa otvorenim porama, sa željom da se o uva prirodna tekstura drveta i formira satenski sjaj, za nanošenje i poliranje voska koriste se etkesa mekanom, konjskom dlakom.

etka se umo i u vosak i površina etka kratkim, pravim potezima niz

vlakanca drveta. Utrljavanje vo-ska u pore drveta izvodi se kratkim potezima u pravcu napred-nazad, a zatim se istom etkom uklanja višak smole. etkom se po povr-šini trlja dugim, pravim potezima niz vlakanca, ime se uklanja ve ideo voska iz pora i ravnomerno raspore uje vosak po površini.

Vosak se ostavlja 10–15 minuta kako bi o vrsnuo, a zatim se povr-šina prelazi etkom za gla anje. U po etku pokreti treba da su kratki, napred-nazad, uz vrst pritisak na etku. Gla anje se završava dugim,

ravnim pokretima niz vlakanca, koji su pune dužine drveta. Na taj na indrvo dobija mekani satenski sjaj, a tekstura drveta ostaje vidljiva.

Voskovi se mogu nanositi na razli ite na ine. Kod vrsta drveta sa grubim porama, prvi sloj voska se nanosi lopaticom (špahtlom), kada se zahteva nanos u debelom sloju (anti ki nameštaj), etkom,

lanenom ili plišanom krpom (u odre enim slu ajevima).

Voskove je mogu e nanositi i ure ajima za prskanje na toplo (vru e), pri emu je neophodno obratiti pažnju na ta ku paljenja proizvoda (ona ne sme da se pre-kora i). Voskovi ne smeju da se prskaju u suviše debelom sloju – smanjuje se estetski efekat, po-liranje postaje skuplje, a troši se i ve a koli ina materijala. Prednost prskanja ogleda se u uštedi vremena potrebnog za obradu, posebno kada se obra uju ve e površine, kao i u ravnomernosti nanosa voska, što povoljno uti e na zaštitne i estetske efekte obrade.

Voskovi se mašinski nanose ure ajima sa etkastim valjcima (sa dlakama prirodnog porekla), posebno kod obrade velikih po-vršina.

3.3 Upotreba voska za

zaštitu drugih finiša

Voskovi mogu da se koriste i za zaštitu drugih finiša, prethodno nanetih na pripremljenu površinu drveta, kao što su premazi od ulja, šelaka ili lakova sa rastvara ima(slika 8). Vosak e povratiti sjaj površini koja je izgubila sjaj tokom vremena. Ovo se postiže temelj-nim gla anjem površine, pri emu

Slika 7.Kada se vosak potpuno sjedini sa alkoholom terpentina, meki vosak je potpuno spreman za koriš enje. Gus-tina mekog voska treba da je sli naputeru.

Figure 7.When wax is completely united with turpentine alcohol, soft wax is ready for use. The density of soft wax should be similar to that of butter.

Slika 8.Voskom se štiti i ulepšava bilo koji finiš za drvo. Vosak treba naneti mekom krpom ili etkom sa mekanom dlakom. Na kraju se vosak gla a istom me-kanom krpom.

Figure 8Wax protects and beautifies any wood finish. Wax should be applied with a soft cloth or a soft brush. Finally, wax is buffed with a clean soft cloth

40 “PRERADA DRVETA” Br.15-16

se otklanjaju nastale ogrebotine. Tokom upotrebe proizvoda na po-vršinama se taloži prašina, koja predstavlja veoma fini abraziv, i ostavlja mikroskopske ogrebotine na finišu. Ove ogrebotine umanjuju sjaj. Nanošenjem voska sjaj se ob-navlja, jer vosak popunjava te fine ogrebotine.

Vosak na površini ostavlja tanak film, tako da upotrebom proizvoda tragovi ogrebotina ostaju na vo-sku umesto na finišu. Sloj voska se koriš enjem proizvoda ošte uje, ali pošto se lako obnavlja novim slojem, redovno održavanje e za-štititi finiš koji se nalazi ispod od propadanja.

4. ZAKLJU AK

Površinska obrada drveta pri-rodnim materijalima ponovo je ak-tuelna. Sve više se teži stanovanju u prirodnoj sredini, tako da je trend okruženja sa masivnim drvetom koje je površinski obra eno prirod-nim materijalima sve izraženiji. Sa tim u vezi prednost ovih materijala otvara nove mogu nosti plasmana finalnih proizvoda od drveta i nji-hovog uspešnijeg vrednovanja na tržištu, odnosno uspešnije prodaje. Ljudski organizam je istorijski i genetski naviknut da živi okružen prirodnim materijalima. U razvi-jenim industrijskim sredinama lju-di najve i deo vremena provode u zatvorenim prostorijama, koje su sve više ispunjene vešta kim

materijalima i supstratima na nji-hovoj bazi, što uti e na nastajanje niza zdravstvenih problema. Zbog toga ne iznena uje injenica da se u ovakvoj situaciji ljudi ponovo okre u prirodnim materijalima, a ekološki pokreti sve naglašenije upozoravaju na štetno dejstvo sin-teti kih materijala.

Nažalost, i pored sve ve ih zahteva tržišta, mnoge stare teh-nike površinske obrade su pale u zaborav, a sa njima i niz prirod-nih materijala koji su koriš eni u ove svrhe. Sem toga, ovi prirodni materijali omogu avaju drvetu da zadrži svoj prirodni karakter, ali ga istovremeno i štite od spoljaš-njih uticaja, sli no savremenim, sinteti ki dobijenim materijalima za površinsku obradu. Iz predhod-nih navoda može se uo iti da je povratak tradicionalnih i ekološki prihvatljiivih materijala za površin-sku obradu drveta veoma poželjan, pri emu se na prvom mestu nalaze materijali prirodnog porekla. Po-vratak ovih materijala u uslovima postoje e razvijene tehnologije površinske obrade i prisutnosti savremenih sinteti kih premaza, nužno name e pitanje upore enjanjihovih karakteristika u odnosu na savremene premaze, kako bi se stekao uvid u njihov me usobni odnos, kao i u prednosti, odnosno nedostatke ove dve grupe materija-la, ali sada u savremenim uslovima pripreme i obrade površina finalnih proizvoda od drveta.

Od tradicionalnih materijala najve u pažnju privla e ulja i vo-skovi – laneno ulje i p elinji vosak, koji su svojevremeno bili u najširoj upotrebi.

LITERATURA

Allen, S. 1995: Classic Finishing Tech-niques. Sterling Publishing Co., Inc., New York.

Crump, D. 2000: Bechandlung von Holzobeflächen. Urania-Raven-sburger, Berlin.

Hocker, I. 2003: Complete Woodfinish-ing, Revised edition, Guild of Mas-ter Craftsman. Publications Ltd.

Jai , M. i Živanovi -Trbojevi , R. 2000: Površinska obrada drveta - Teorijske osnove, tehnološki proce-si, Autorsko izdanje, Beograd.

Jai , M. i Živanovi , R. 1995: Kvalitet površinske obrade i zaštite drveta u funkciji interakcije primenjenih or-ganskih premaza sa hemijskim kon-stituentima drveta, deo monografije Unapre enje tehnologija drveta u korelaciji sa svojstvima hemijskih konstituenata drveta, str. 89-114, Šumarski fakultet, Beograd.

Kollmann, F. P. F et al. 1975: Principles of Wood Science and Tehnology, Vol. II - Wood Based Materials, Springer-Verlag, Berlin, Heidel-berg, New York, pp. 86-88.

Nanetti, P. 2000: Lackrohstoffkunde. Vincentz Verlag, Hannover

Schnaus, E. 1992: Oberflächenbechan-dlung alter Möbel. Otto Maier Ravensburg, Wemding.