10.03.2016

1

Yenidoğan Anne ve Baba Bağlanma

Süreci

Prof. Dr. Nursan ÇINAR

Sakarya Üniversitesi

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD

Aile bebek bağlanmasının bebek daha annenin karnında iken baĢladığı bilinmektedir, ancak bu temel bağlanma bebek doğduktan sonra daha büyük bir önem kazanır.

Bağlanma duygusal yönü ağır basan ve olması beklenen bir durumdur. Bebeğin duygusal geliĢimin sağlıklı olabilmesinde anahtar rolü anne-baba oynamaktadır.

Anne- bebek bağlanma süreci aĢamalar halinde geliĢmektedir

GEBELĠK DOĞUM POSTPARTUM

Bağlanmanın gebelik sürecinde baĢladığı kabul edilmektedir (Soysal 2005)

Doğum öncesi inançlar -planlama -Gebeliği kabul

-Doğuma hazırlanması, emosyonel durum

-Bebeği görme dokunma ve bakım verme,

Cranley (1981)’de maternal- fetüs bağlanmasını doğmamıĢ bebeği ile davranıĢlarıyla yakın iliĢki kuran ve iletiĢimi ile meĢgul kadın olarak tanımlar.

Muller ise maternal-fetal bağlanmayı anne ve doğmamıĢ bebeği arasında geliĢen yegane iliĢki olarak tanımlamıĢtır. (Muller 1993).

Muller (1993) tarafından geliĢtirilen doğum öncesi Anne–fetüs bağlanması değerlendiren

Prenatal Bağlanma Envanteri

Yılmaz ve Beji (2013) tarafından Türkçeye uyarlanıp güvenilirlik ve

geçerliliği yapılmıĢtır.

10.03.2016

2

Anne Rolü Edinme kuramını yaptığı çalıĢmalar sonucunda 2004 yılında revize eden Ramono T. Mercer, Anne olma kuramında annelik kimliğinin kazanılmasında ilk aĢamanın bağlılık ve hazırlık dönemi olan gebelik sürecinin önemini belirtmiĢtir.

(Mercer 2004).

Anne fetüs bağlanması gebe kadın ve doğmamıĢ bebeğin sağlığı üzerinde önemli rol oynadığını bildirmiĢtir (Mercer 2004).

Anne gibi baba da gebelik süresince, bağlanma davranıĢları geliĢtirir.

EĢiyle birlikte gebelik sürecini izleyen baba adayı, doğumdan sonra babalık rolünü kabullenmeye baĢlar.

(Kavlak ve ġirin 2007).

Bebek de babalık rolünün kabullenilmesinde önemli bir faktördür.

Bebeğin iletiĢim yeteneği, babanın kendisini özel bir kiĢi olarak algılamasını sağlar (Kavlak ve ġirin 2007).

Üstünöz ve arkadaĢlarının (2010) 144 gebe bayan ve eĢleri ile yaptıkları çalıĢmada Baba adayların, gebe anne adaylarından daha düĢük fetüs bağlanma puanına sahip olduğu belirlenmiĢtir.

Doğumdan sonraki ilk dakika ve saatler anne ve babaların bebekleri ile yakın temasta olması gereken çok hassas bir dönemdir.

10.03.2016

3

Doğumdan hemen sonraki dakikalar hem anne hem de bebek için yeni duruma uyumları ve aralarındaki özel bağın oluĢması açısından önemlidir.

Kaynak: https://www.google.com.tr/search?q=do%C4%9Fum+anne+ve+bebek&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=SBVkUoDcJYPE7Aa2-oFw&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1366&bih=667&dpr=1#facrc=_&imgdii=_&imgrc=zs5kF1Yo9UEIsM%3A%3BiRB9iJi4AVFscM%3Bhttp%253A%252F%252F2.bp.blogspot.com%252F-d-IjCPWOcwo%252FUSz4WhC-GWI%252FAAAAAAAABm4%252FMcWVQBATti4%252Fs1600%252FIMG_0137-2.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fmucizegunlukleri .blogspot.com%252F2013%252F02%252Fay-isg-kadar-masum-bir-bebek-ayza.html%3B1600%3B1067

Doğumu takiben ilk 60-90 dakikalık dönemin genelde en duyarlı süre olduğu kabul edilip, duyarlı dönem boyunca anne ve bebeğin ayrı kalmalarının, bebeğin geliĢmesini ve annenin davranıĢını olumsuz etkileyebileceği bildirilmektedir

(Can 2010).

Maternal Bağlanma

Maternal bağlanma, çocuğun sağlıklı büyüme-geliĢimini teĢvik eden önemli öğelerden biri olup, zaman içinde geliĢen özel eĢsiz bir iliĢkidir (Kavlak ve ġirin 2007, Güleç ve Kavlak 2013).

(Kavlak ve ġirin 2007, Güleç ve Kavlak 2013)

Anne bebek arasında geliĢen bu iliĢki

bebeğin

fiziksel psikolojik entelektüel

geliĢimini derin bir Ģekilde etkileyerek, yaĢam boyunca etkinliğini

sürdürür

Doğumdan Sonra Baba-Bebek Bağlanması

Babalar ancak, doğumdan sonra bebeğine bakma ve sevme duygusunu geliĢtirebilirler. Doğumdan sonra babanın bebeğiyle duygusal iliĢki kurabilmesi için fiziksel temasta bulunması gerekir

(Bell ve ark 1998, Kavlak ve ġirin 2007).

Babalar ancak, doğumdan sonra bebeğine bakma ve sevme duygusunu geliĢtirebilirler.

Doğumdan sonra babanın bebeğiyle duygusal iliĢki kurabilmesi için fiziksel temasta bulunması gerekir (Bell ve ark 1998, Kavlak ve ġirin 2007).

10.03.2016

4

Anne ve bebek hastanede yattığı sürece babalar belirli saatlerde bebeklerini görebildikleri için bebekleri ile olan temas miktarı onlara yeterli gelmemektedir.

Doğum eylemi ile ilgili koĢullar babanın bebeğine bağlanma geliĢtirmesini engelleyebilir, çünkü babalar bu donemde daha çok, verdikleri destek ve bebeğin iyi olması ile meĢguldürler (Bell ve ark 1998, Kavlak ve ġirin 2007).

Bağlanma belirtileri

Doğumdan önce yada kısa bir süre sonra bebeğin isminin konulması

Bebeğe ismi ile hitap etmek ve göz kontağı kurmak

Bebeği tutmayı, beslemeyi ve aynı odada kalmayı istemek

Bebekle ilgilenirken tamamen ona odaklanmak (telefonla konuĢmamak, ziyaretçiler yada televizyonla ilgilenmemek

“ aynı babasına benziyor” “ aynı abisine benziyor” gibi benzetmeler yapmak

Bağlanma belirtileri

Tipik anne davranıĢları Mırıldanmak

Parmak ucu ile dokunmak

Kol ve bacaklarını incelemek

Elini avucunun içine almak

Bebeği vücuduna yakın tutmak

Yüz yüze pozisyon

•Dokunmak •Yüzüne bakmak •YumuĢak sesle seslenmek •NeĢe •Koku •Sıcaklık

•Göz teması •Ağlamak •Koku

Anneden bebeğe Bebekten anneye

10.03.2016

5

Tipik baba davranıĢları “ce” yapar

Oynak hareketler yapar

Bebeğin yüzü kendine bakacak Ģekilde atıp tutar

Bağlanmayı olumsuz yönde

etkileyen faktörler

Zorlu bir gebelik ve doğum

Sezeryan

Gebelik sürecinde stres

Bebekten ayrılma

Hasta yada anomalili bebek

Maternal Komplikasyonlar

Anestezi

Olumsuz yorumlar

Destek sistemlerinin yokluğu

Ġstenmeyen gebelik

Katı prosedür ve rutinler

Anne ve bebeğin aynı odada kalmaması

Planlanmış gebelik

Bebeğin hayal ettiğine yakın

olması

Ġstenilen cinsiyet

Doğuma hazırlık Herhangi bir

komplikasyon olmaması

Ġyi besleyebilme

Sağlık personelinin

desteği •Destek sistemleri

•Destek sistemleri

•Destek sistemleri

•Destek sistemleri

•Destek sistemleri

•Destek sistemleri

Kolay doğum

•Destek sistemleri

•Destek sistemleri

Bağlanmayı Olumlu Yönde

Etkileyen Faktörler

Prenatal bakım süreci, anne ve babanın doğmamıĢ çocuklarına bağlanmasını değerlendirmek için çok iyi bir fırsattır

Gebeliğin 9. 12. ve 20. gestasyon haftasında ultrason uygulaması sürecinde bebeklerini gözlemleyen tüp bebek yoluyla hamile kalan kadınlarla çalıĢan Kuo ve arkadaĢları (2008) çalıĢmasında, 9. haftada kadınların bebeğin baĢını, vücudunu, ellerini, ayaklarını ve kalp atımlarını, 12. haftada fetal özellikleri daha açık görebildiklerini ve 20. haftada fetüs ile duygusal bir bağ ve etkileşimin olduğunu belirtmiĢtir.

Doğum ve doğum sonuna hazırlanmıĢ, Gebelik süresince bilgilendirilen anne adaylarının bebeklerine daha yakın ve olumlu davranıĢ içinde oldukları belirtilmiĢtir (Can 2010).

10.03.2016

6

Bellieni ve arkadaĢlarının (2007) yapmıĢ olduğu çalıĢmada prenatal eğitiminin prenatal bağlanmayı olumlu etkilediği belirtilmiĢtir

Gebeliklerinde düzenli olarak kontrole giden annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir

(Öztürk ve Saruhan 2010).

Gebeliğin istenen zamanda olması, gebe kalmaya hazır oluĢluk gebeliğin sağlıklı bir biçimde ilerlemesi için önemlidir (Yılmaz ve Beji 2010)

Yılmaz ve Beji’nin (2010) yaptıkları çalıĢmada gebeliği planlı olan kadınların Prenatal Bağlanma Envanteri puan ortalamalarının gebeliği planlı olmayanlardan istatistiksel olarak çok anlamlı düzeyde olacak Ģekilde daha yüksek olduğu belirtilmiĢtir.

Doğum sonrasında yapılan baĢka bir çalıĢmada ise gebeliği isteyen annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, diğer gruplarda olan annelerin puan ortalamalarından daha yüksek olduğu ve aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bildirilmiĢtir.

(Öztürk ve Saruhan 2010)

Damato(2004)’nun ikiz gebeliklerde prenatal bağlanma ile postpartum anne bebek bağlanması karĢılaĢtırmak amacıyla yapmıĢ olduğu çalıĢmada; postnatal bağlanma puanının daha düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Bu durum sezeryan doğum ve yoğun bakım ünitesinde kalma ile iliĢkilendirilmiĢtir.

10.03.2016

7

Doğumdan hemen sonra annenin bebeğinden ayrı olması erken temas kurmayı engellediği için maternal bağlanma üzerine negatif bir etkiye sahiptir (Kavlak ve ġirin 2007)

hKaynak: ttp://www.google.com.tr/imgres?start=99&biw=1366&bih=667&tbm=isch&tbnid=3oGfZeeYNHeTCM:&imgrefurl=http://www.diyarbakirgundem.com/saglik/sezeryan-dogum-dedektifleri -geliyor-h7619.html&docid=JbqtOeJ6LoFFeM&imgurl=http://www.diyarbakirgundem.com/images/haberler/sezeryan_dogum_dedektifleri_geliyor_h7619.jpg&w=533&h=300&ei=Jx1kUqO_BoTq4wS33oDICA&zoom=1&ved=1t:3588,r:2,s:100,i :10&iact=rc&page=6&tbnh=168&tbnw=288&ndsp=23&tx=96&ty=51

Öztürk ve Saruhan’ın (2010) yaptığı çalıĢmada

Matermal bağlanma

puan ortalamasının

daha yüksek

Bebeklerini ilk gün gören annelerin

Diğer gruplarda olan annelerin

(-ilk günden sonra -7 gün içerisinde -7 günden sonra)

Aralarındaki fark anlamlı

Yine aynı çalıĢmada bebeklerini ilk gün kucağına alan annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, daha sonraki günlerde alan ve hiç almayan annelerin puan ortalamalarından daha anlamlı derecede yüksek olduğu belirtilmiĢtir (Öztürk ve Saruhan 2010).

Doğum sonrası dönem, kadınların duygusal olarak en hassas oldukları ve çeĢitli duygu durum bozuklukları riskinin arttığı bir dönem olarak değerlendirilir (GüleĢen ve Yıldız 2013).

Annelerde ilk günlerde yaĢanan stresin anne- bebek iliĢkisini etkilediği belirtilmektedir (Kavlak ve ġirin 2007).

34. Pediatri Günleri ve 13 Pediatri Hemşireliği Günleri (3-6 Nisan 2012) Emzirme Yeterliliğinin Maternal Bağlanma ve Sosyal Destek ile Ġlişkisi Nursan Çınar, Dilek Köse, Sevin Altınkaynak

Çınar ve arkadaĢlarının (2012) yaptıkları çalıĢmada maternal bağlanma ile emzirme öz yeterliliği arasında pozitif ve orta düzeyde iliĢki olduğunu ve aile tarafından verilen sosyal desteğin maternal bağlanmayı arttığı belirtilmiĢtir.

10.03.2016

8

Annelerin depresyon puan ortalamaları düĢtükçe, maternal bağlanma puan ortalamaları yükselmektedir (Öztürk ve Saruhan 2010).

Anne babalar ile çocuk arasındaki iliĢkiyi tehdit edebilecek faktörlerden birisi ağlamadır (Tüzün ve Sayer 2006).

Kaynak: http://www.google.com.tr/imgres?sa=X&biw=1366&bih=667&tbm=isch&tbnid=vUU2H5gsU8BBtM:&imgrefurl=http://bebek.tr.msn.com/galeri .aspx%3Fcp-documentid%3D252224468%26page%3D14&docid=49KLFMsLskUQiM&imgurl=http://db3.stb.s-msn.com/i/15/13D855E0D9954C751417966B9DEEA9.jpg&w=465&h=367&ei=MiBkUvTGA6Ho4QSB-oHYCA&zoom=1&ved=1t:3588,r:8,s:0,i :104&iact=rc&page=1&tbnh=180&tbnw=253&start=0&ndsp=16&tx=149&ty=64

Yalçın ve Esenayın (2010) yaptığı çalıĢmada sağlıklı ve kolikli bebeklerde maternal bağlanma ölçek puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıĢtır. ÇalıĢma sonucunda farkın bulunmaması bağlanma olgusunun olumsuz koĢullarda bile uzun süre devamlılığını sürdürebildiğinden kaynaklandığı düĢünülmüĢtür. Yine yapılan bir diğer bir çalıĢmada anne –bebek bağlanması ile infantil kolik arasında fark olmadığı bulunmamıĢtır (Ġpekçi ve ark. ).

Doğumda problem yaĢamayan annelerin maternal bağlanma puanlarının, doğumda problem yaĢayan annelerden daha yüksek olduğu, aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıĢtır (Öztürk ve Saruhan 2010.

Bebeklerini kucaklarına aldıklarında sevinç, heyecan, emzirme isteği olan annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, üzüntü, zarar verme korkusu olan annelerin puan ortalamalarından daha yüksek olduğu, aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıĢtır (Öztürk ve Saruhan 2010).

Bebekleri ile ilgili aldıkları bilgileri yeterli bulmayan annelerin maternal bağlanma puan ortalamalarının, diğer gruplarda olan annelerin puanlarından daha düĢük olduğu, aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıĢtır (Öztürk ve Saruhan 2010..

10.03.2016

9

Riskli Durumlarda Bağlanma

Ahn ve Kim’in (2005) ilk bir hafta boyunca Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde yatan bebeklerin anneleri (n=40) ile yaptıkları çalıĢmada; erken bağlanma eksikliğinin maternal bağlanma, benlik saygısı ve, annenin doğum sonu emosyonel durumunun iyileĢmesinde negatif etkileri olduğu belirlenmiĢtir.

PURPOSE: The quasi-experimental study was conducted to investigate the effects of the integrated NICU hospitalization education on maternal attachment, maternal self-esteem, and EPDS in the 26 mothers of high-risk infants(HRI). METHOD: The subjects were divided into the experimental group to received the integrated NICU hospitalization education included the enforced direct education of NICU and HRI to the mothers using a booklet and the provision of the neomaternal exposure as soon as possible after delivery. The control group received the routine education of the NICU hospitalization, mostly including the admission process and the NICU rules delivering to the husband. The research variables were maternal attachment, maternal self-esteem, and EPDS. RESULTS: The results showed the increases in these variables after the integrated education in experimental group compared to the control group. CONCLUSION: It supports the benefits of the early direct NICU education and the neomaternal exposures on maternal adaptation process in the mothers of HRI.

Abstract Preterm ve DüĢük doğum ağırlıklı yenidoğanlarda bağlanma farklılıklarını belirlemek için yapılan çalıĢmada;

n= 71 n=105

Preterm (‹32 GW veya ‹1500g )

Ful term (37-42 GW)

%32 fazlası %17’den fazlası

DÜZENSĠZ BAĞLANMA

Maternal bağlanmada baĢarısızlıkların

yaĢandığı durumlarda bebek, ihmal ve

istismar açısından da risk altındadır (Kavlak

ve ġirin 2007).

Conclusions A third of VP/VLBW children showed disorganised attachment. Underlying neurodevelopmental problems associated with VP/VLBW birth appear to be a common pathway to a range of social relationship problems in this group. Clinicians should be aware that disorganised attachment and relationship problems in VP/VLBW infants are frequent despite sensitive parenting.

10.03.2016

10

Permission to use for PLA?ALSC Early Literacy Project granted by Dr. Harry Chugani

HemĢirenin rolü HemĢireler ve ebeler ebeveynlerin eğitim ve

pozitif takviyeler yolu ile bebek ile baĢarılı bağ kurmalarına ve bu bağı güçlendirmelerine yardımcı olabilirler.

Bağlanma sürecinin değerlendirilmesi:

Ebeveyn bebek bağlanma sürecinin

değerlendirilmesi iyi bir gözlem ve çok fazla

beceri gerektirir.

Aile ve bebeğin aynı odada kalması

Emzirmenin desteklenmesi

Aile merkezli bir bakım felsefesi erken bağlılığın geliĢimini kolaylaĢtırır.

Kaynak:http://www.ciseren.com/

10.03.2016

11

Ten-tene temas

Erken ten tene temas; dokunma, sıcaklık ve koku gibi duyusal uyarıcıların aracılığıyla anneden oksitosin salınımını arttıran güçlü bir vagal uyarıcıdır.

Galbally ve arkadaĢlarının (2011) oksitosinin anne- bebek bağlanma üzerindeki rolünü belirlemek amacıyla inceledikleri 8 çalıĢmadan 7 sinde, oksitosin seviyesi ile anne- bebek iliĢkisi ve bağlanma arasında güçlü bir iliĢki olduğunu bildirilmiĢtir.

Terapötik Dokunma

Dokunmanın ve kokunun, bağlılığın kimyası anne ve baba arasında karĢılıklı olarak büyüyen güçlü duygusal bağ üzerinde özellikle etkisi vardır.

Yakın beden teması yoluyla anne babalar mutluluk için gereken fizyolojik iklimi ve yenidoğan bebeğin genellikle ihtiyaç duyduğu duygusal deneyimi sağlar.

Kanguru Bakımı

Anne-bebek bağlanması üzerinde olumlu etkileri olduğu gösterilmiĢtir

Hem anne, hem de bebekte stresi azaltır.

10.03.2016

12

Anneler daha fazla sevgi davranıĢları gösterir.

Dokunsal konfor ve sözlü etkileĢim sağlar

Annede postpartum depresyonu azaltır

Kanguru bakımı Baba katılımı artar.

Aile- bebek arasında oluĢan karĢılıklı sevgi bağının ileriki yaĢantıya olan en büyük katkısı, daha sonra diğer insanlarla kurulan tüm iliĢkilerde güven duygusunun oluĢmasıdır

Ahn YM, Lee SM. The Effects of the Integrated NICU Hospitalization Education on Maternal Attachment, Maternal Self-Esteem, and Postpartum Depression in the Mothers of High-Risk Infants. Korean J Child Health Nurs, 2004 Jul;10(3):340-349.

Ahn YM Kim MR The relationship between early neo-maternal exposure, and maternal attachment, maternal self-esteem and postpartum depression in the mothers of NICU infants, Taehan Kanho Hakhoe Chi, 2005 Aug;35(5):798-809

Bell, L, St-Cyr Tribble D, Paul D, Long A. (1998). A concept analysis of parent- ınfant

attachment, J Adv Nurs, 28(5): 1071-1081

Bellieni CV, Ceccarelli D, Rossi F, Buonocore G, Maffei M, Perrone S, Petraglia F.Is prenatal bonding enhanced by prenatal education courses?, Minerva Ginecol. 2007 Apr; 59(2): 125-9.

Can G. Anne-yenidoğan bağının önemi kitapı ekle.

Cranley MS. Development of a tool for the measurement of maternal attachment during pregnancy. Nurs Res 1981;30(5):281-4.

Çınar, N., Köse, D., Altınkaynak, S. “Emzirme Yeterliliğinin Maternal Bağlanma ve Sosyal Destek ile ĠliĢkisi”, 34. Pediatri Günleri ve 13. Pediatri HemĢireliği Günleri, Ġstanbul, 3-6 Nisan 2012.

Damato EG. Prenatal attachment and other correlates of postnatal maternal attachment to twins. Advances in Neonatal Care 2004; 4, (5) (October): 274-291.

GüleĢen A, Yıldız D. Erken postpartum dönemde anne bebek bağlanmasının kanıta dayalı uygulamalar ile incelenmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin 2013; 12 (2):177-182.

Güleç D, Kavlak O. Baba-bebek bağlanma ölçeğinin Türk toplumunda geçerlilik ve güvenirliğinin incelenmesi. International Journal of Human Sciences 2013;10 (2):170-

181.

KAYNAKLAR

10.03.2016

13

Kavlak O, ġirin A. Anne ve babaya ait bağlanma ve hemĢirenin rolü. Ege Üniversitesi HemĢirelik Yüksek Okulu Dergisi 2007; 23 (2): 183-194.

Muller ME. Development of the prenatal attachment ınventory. Western J Nurs Res 1993;15(2):199-211.

Öztürk R, Saruhan A, Prematüre bebeği olan annelerin depresyon ve maternal bağlanma iliĢkisi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Kadın Sağlığı ve Hastalıkları HemĢireliği Anabilim Dalı, Ġzmir, 2010.

Soysal Aġ, Bodur ġ ĠĢeri E, ġenol S. Bebeklik dönemindeki bağlanma sürecine genel bir bakıĢ. Klinik Psikiyatri 2005; 8: 88-99.

Scharfe E, Maternal attachment repraesentations and initiation and duration pf breastfeeding, Journal of Human Lactaction 2012; 28(2), 218-225

Tüzün O, Sayar K, Bağlanma kuramı ve psikopatoloji, DüĢünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2006;19:24-39

Üstünöz A, Güvenç G, Akyüz A, Oflaz F, Comparison of maternal- and paternal-fetal attachment in Turkish couples. Midwifery 2010; 26:1-9.

Wolke D, Madzwamusel SE, Gutbrod T. Very preterm/very low birthweight infants’ attachment: infant and maternal characteristics, Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed doi:10.1136/archdischild-2013-303788

Yılmaz SD, Beji NK. Prenatal bağlanma envanterinin Türkçeye uyarlanması: Güvenilirlik ve geçerlilik çalıĢması. Anadolu HemĢirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2013; 16 (2): 103-109.

Yılmaz SD, Beji NK. Gebelerin stresle baĢa çıkma, depresyon ve prenatal bağlanma düzeyleri ve bunları etkileyen faktörler. Genel Tıp Derg 2010; 20(3): 99-108

Yalçın JY, Esenay FI. Anne bebek arasındaki bağlanma olgusunun infantil kolik ile iliĢkisi, Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü HemĢirelik Anabilimdalı, Mersin, 2010

KAYNAKLAR

TEġEKKÜRLER

Email: ndede@sakarya.edu.tr