16.04.2018

1

ORM 424

SULAK ALAN

EKOLOJİSİ

9. Hafta

İklim değişikliği ve Sulak alanlar

Dr. Öğretim Üyesi Arda Özen

1

İklim Değişikliğinin Tatlı Su Kaynaklarına Etkileri ve Potansiyel Uyum Stratejileri

Sera gazlarının atmosferde birikmesi

ile, yeryüzü ve yeryüzüne yakın

atmosfer tabakalarında sıcaklığın

artmasıdır.

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

“Karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde

gözlenen doğal iklim değişikliğine ek

olarak, doğrudan veya dolaylı olarak

küresel atmosferin bileşimini bozan

insan faaliyetleri sonucunda iklimde

oluşan bir değişiklik” biçiminde

tanımlanmaktadır.

KÜRESEL ISINMA

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ NEDENLERİ

Sera gazları

Fosil yakıt kullanımı

Sanayileşme

Enerji üretimi

Ormansızlaşma

Diğer insan etkinlikleri

Endüstriyel Prosesler (%16.8)

Taşımacılık(%14)

TarımFaaliyetleri (%12.5)

Fosil Yakıtların İşlenmesi (%11.3)

Konutlar ve TicariFaaliyetler (%10.3)

Yanlış AraziKullanımı (%10)

Açıkta DepolananAtıklar (%3.4)

Enerji ÜretimSistemleri (%21.3)

SERA GAZI ÜRETEN KAYNAKLARIN ORANI SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI

KömürPetrol Doğal gaz

Karbondioksit (CO2)

Metan (CH4)

ÇöplerHayvan GübresiBataklıklar

16.04.2018

2

Halokarbonlar (CFC, …)

Buzdolapları İtici gazlar Klimalar

Diazot monoksit (N2O)

Egzoz Gazları Azotlu Gübreler Anız Yakma

SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI

1.365.000.000 km3

35.000.000 km3

Tuzlu Su

Kullanılamayan Tatlı Su

Kullanılabilir Tatlı Su

Kaynak:TUİK,TEMA

112 km3

Su Azlığı Su Fakiri

Sulama% 73

İçme suyu% 16

Sanayi% 11

Sulama İçmesuyu Sanayi

Sulama% 64

İçmesuyu% 16

Sanayi% 20

Sulama İçmesuyu Sanayi

2012 Yılı 2023 Yılı

Sulama : 32 milyar m3 (%73) Sulama : 72 milyar m3 (%64)

İçme suyu : 7 milyar m3 (%16) İçme suyu : 18 milyar m3 (%16)

Sanayi : 5 milyar m3 (%11) Sanayi : 22 milyar m3 (%20)

TOPLAM : 44 milyar m3 TOPLAM : 112 milyar m3

Su58%

Elektrik23%

İnternet10%

Doğalgaz9%

KESİNTİ KORKUSU

Kaynak: Birleşik Ödeme, 12000 Kişilik anket

16.04.2018

3

Kompleks besin ağları ve yüksek biyolojik çeşitlilik

Geniş kıyıları ile zengin bir ekosistemdirler.

Doğrusal olmayan tepkiler verirler.

TATLI SU KAYNAKLARININ DEĞERLERİ

• Su temini• Sulak alan ürünleri (su ürünleri,medikal ve genetik kaynaklar)• Hayvancılık• Sazcılık• Odun üretimi• Turizm, eğlence, Ekoturizm• Ulaşım

DOĞRUDAN KULLANIM DEĞERLERİ

DOLAYLI KULLANIM DEĞERLERİ

• Yeraltı sularının beslenmesi• Taşkın kontrolü• Sudaki zararlı atıkları filtre eder• İklim değişikliğinin kontrolü*, ani iklim değişikliğini önler• Kıyı çizgisinin korunması• Biyolojik çeşitlilik• Sediment ve besin depolama

VAROLUŞ DEĞERLERİ

MİRAS DEĞERİ

KULLANIM DEĞERLERİKULLANIM DIŞI

DEĞERLERİ

*Yeryüzünün %3’lük bölümünü oluşturmalarına rağmen, topraktaki karbonun %25’lik bölümünü muhafaza ederler.

The users and uses of river basins

Kullanıcılar

Tarım

Endüstri

Turizm Eğlence

Ekoturizm

Evsel

Sucul ekosistemler

Kullanım

Su alımı Su depolama

Taşkınları önler

Turizm amaçlı

Ulaşım

Berrak Su: Yüksek ekolojik Değer

Bulanık Su: Ötrofik Tarım Kaynaklı (N), evsel atıklar (P) Balık

Gözcü TümleyiciDüzenleyici

Willimson ve diğ L& O, 2009

Gözcüsü: İklimsel değişikliklere çok hızlı tepki veriyorlarTümleyici: Sinyalleri dip çamurunda depo ediyorlar ve Geçmişe dönük bilgi sağlıyorlar.Düzenleyici: 1.etkiyi alıyor, işlemden geçirip çok yüksek miktarlarda C depoluyor

2. Sera Gazları aktif değişimi yapıyor3. bölgesel iklimi, ışınım etkisi, bulut oluşumu, yağış ve buharlaşma ile etkiler

16.04.2018

4

2015

Deneysel Çalışmalar

Çoklu Göl Örneklemeleri

Zaman Yerine Mekan Anlık Örnekleme

Modelleme

İklim Değişikliği

• Hava sıcaklığı (Artış, Buharlaşmada artış)

• Yağış (Yağışlarda azalma, kuraklıkta artış, ani yağışlarda artış)

Fiziksel Değişimler

• Berraklık, Su Sıcaklığı, Tabakalaşma

• Su Seviyesi (Azalma)

Kimyasal değişimler

• Tuzlanma (Artış)

• Besin Tuzu Artışı (ötrofikasyon)

• Oksijensiz koşullar

Biyolojik Değişimler

• Besin Ağında değişim, Balık Ölümleri, Biyoçeşitlilikte azalma, İstilacı Türlerde Artış

Sıcaklık artıyor !!!!!

Kurak alanlar daha kurak nemli alanlar daha nemli, hale gelecek.

Kuraklığın şiddeti ve süresi artacak

Su tutma kapasitesindeki artışa bağlı olarak

daha şiddetli ve ani yağışlarda artışla birlikte sel riskinin artması

http://earthobservatory.nasa.gov/Features/Water/page3.php

Trenberth, K. E., 2011: Changes in precipitation with climate change. Climate Research, 47, 123-138, doi:10.3354/cr00953

http://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/IKLIM_DEGISIKLIGI_PROJEKSIYONLARI.pdf

Ülkemiz için yapılan senaryolarda* sıcaklıklarda ortalama 30C artış, ani ve şiddetli yağışlarda artış, kar yağışında azalma beklenmektedir.

*http://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/1-COGRAFYA_iklim_Model_2014.pdf

Şe kil

http://earthobservatory.nasa.gov/Features/Water/page3.phphttp://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/IKLIM_DEGISIKLIGI_PROJEKSIYONLARI.pdf

16.04.2018

5

İklim Değişikliği

• Hava sıcaklığı (Artış, Buharlaşmada artış)

• Yağış (Yağışlarda azalma, kuraklıkta artış, ani yağışlarda artış)

Fiziksel Değişimler

• Berraklık, Su Sıcaklığı, Tabakalaşma

• Su Seviyesi (Azalma)

Kimyasal değişimler

• Tuzlanma (Artış)

• Besin Tuzu Artışı (ötrofikasyon)

• Oksijensiz koşullar

Biyolojik Değişimler

• Besin Ağında değişim, Balık Ölümleri, Biyoçeşitlilikte azalma, İstilacı Türlerde Artış

Tuzluluk ve Su Seviyesi İlişkisi: : Mogan ve Eymir Gölleri

Drought

Su s

eviy

esi

Su s

eviy

esi

Su s

eviy

esi

Su s

eviy

esi

Kuraklık

Özen ve ark., 2010

İklim Değişikliği

• Hava sıcaklığı (Artış, Buharlaşmada artış)

• Yağış (Yağışlarda azalma, kuraklıkta artış)

Fiziksel Değişimler

• Berraklık, Su Sıcaklığı, Tabakalaşma

• Su Seviyesi (Azalma)

Kimyasal değişimler

• Tuzlanma (Artış)

• Besin Tuzu Artışı (ötrofikasyon)

• Oksijensiz koşullar

Biyolojik Değişimler

• Besin Ağında değişim, Balık Ölümleri, Biyoçeşitlilikte azalma, İstilacı Türlerde Artış

Besin Tuzları

Besin ağı

Avcı Balık

Planktivor Balık

Zooplankton

Fitoplankton

Ilıman Avrupa gölleriÖtrofik Avrupa gölleri

Sıcak göller

Yukarıdan Aşağı Kontrol

Aşağıdan Yukarı Kontrol

16.04.2018

6

Günümüzde İklim değişikliği ile

Avcı balık

Av balık

Zooplankton

Alg

Besin tuzları

Besin tuzu girdisi

İklim değişikliğine bağlı Kuraklık

Su seviyesinde azalma

Tuzluluk ve Bulanık su durumu Alg patlamaları,

Siyanobakter Artışı

Oksijensiz Koşullar

Balık Ölümleri

Su Kalitesindeki bozulma ve Balık Ölümleri

Fitoplankton

Zooplankton

Biyolojik Çeşitliliğin Azalması• Ötrofikasyon• Tuzluluk• Su Seviyesi

Değişimi

Najas marina

Su içi bitkilerin çeşitliliğinin azalması yada yok olması

Ceratophyllum demersum

Myriophyllum sp.

Fotoğraf kaynak: http://aquaplant.tamu.edu/plant-identification/category-submerge-plants/

Potamogeton sp.

(piskivor)(zooplanktivor)

Kızılgöz

Çapak

turna

levrek

Su bulanıklığı arttığında Sazangiller artar

Kötü Karakter

İyi Karakter

Rutilus rutilus

Abramis brama

Sazan (Cyprinus carpio)

Buca, İzmir,2010Sungu Deresi, Muş, 2010

Dere Kurumaları ve Balık Ölümleri

Ötrofikasyon Artışı ve Balık Ölümleri

Eymir ve Mogan, Ankara Balık Ölümleri, 2007

16.04.2018

7

Bafa Gölü 2012Bafa Gölü 2014

• Sıcaklık artışı ve iklim değişiminin etkisi kutuplardan başlayarak

küresel anlamda tüm yaşama alanlarında ve burada bulunan

türler üzerinde yoğun baskı oluşturmaya başlamıştır ve

gelecekte bu baskının şiddeti daha da artacaktır

Biyolojik Değişimler

İstilacı Türlerde Artış

1970’li yıllardan 2005’e kadar Avrupa Tatlısularında istilacı tür

artışı

*http://www.footprintnetwork.org/images/uploads/LPR_2012.pdf

Artan sıcaklık, tuzluluk, azalan oksijen seviyeleri gibi sebeplerle Tatlısularda biyolojik çeşitlilikte azalma %37 olmuştur.

İstilacı Türlerde Artış

1970’li yıllardan 2005’e kadar Avrupa Tatlısularında istilacı tür

artışı

KARASAL%90

KARASAL%52

TATLI SU%7 TATLI SU

%28

DENİZ%7 DENİZ

%35

En kötü senaryo

İsrail Sazanı(Carassiusgibelio)

Atherina boyeri

Oncorhynchus mykiss Pseudorasbora parva

İstilacı Türlerin Artması«Dağdan gelip Bağdakini Kovanlar»

1kg balık 250000 yumurta bırakıyor, hızlı ürüyor.

Kirli ve oksijensiz sulara tuzlu sulara dayanıklıErkek Carassiuslar, diğer balık türlerini kısırlaştırabiliyor. Kuzey yarımküredeki balıklar genelde yılda bir, bunlar dört-beş kez yumurtluyor. Bulunduğu su kaynağındaki besin organizmalarını ve başka balık türlerinin larvalarını yiyerek diğer türlerin hayatta kalma şansını azaltıyor.Besin ağına zarar verip baskın tür oluyor.

16.04.2018

8

Fenoloji*

*Canlıların gelişme periyotları içerisinde meydana gelen çeşitli gelişme safhalarını iklimdeki ve habitat faktörlerindeki mevsimsel ve yıllar arası değişikliklere göre inceleyen bilim dalına FENOLOJİ denir.

Zaman

Bo

lluk

Trofik eşleşmeme

“fitoplankton”“zooplankton”

Orman yangınları

Kurak yaz mevsimi ve erken baharnedeniyle ormanyangınlarında artış

İklim olayları

Fırtına, sağanak yağış,sel, kuraklık, tozyağmuru vb olaylardaartış

Tarım faaliyetleri

Tarımsal sulamaihtiyacının artması veürün deseninde

değişim

Nehir akış rejimi

Nehir akış düzeninin bozulması, su miktarı ve kalitesinin azalması,su canlılarınınyok olması

Yaşama ortamları

Göl ve nehir sularınınsıcaklığının artması,soğuk suda yaşayancanlıların yok olması

Yer altı suyu

Yağışların azalmasınedeniyle yer altı tatlı su kaynaklarınınazalması ve kuruması

Hidroelektrikenerji

Su miktarı ve akış hızıazalması, enerji üretiminin düşmesi

Kar rezervleri

Dağlarda karlarındepolanamaması vetatlı su miktarınınazalması

BuzullarTatlı su deposuolan buzullarınerimesi

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN

GENEL SONUÇLARI

Yanlış Su Kullanımı ve

Su Politikaları

Su İhtiyacında

artış

Tarımda Aşırı Su KullanımıYeraltı Sularının Aşırı KullanımıKaçak KuyularGereğinden fazla HES YapımıRisk yerine Kriz Yönetimi anlayışı

Artan nüfusSanayileşmeTarım Faaliyetleri

İklim değişikliği

Tatlı Su Kaynaklarında Azalma/Yok olma, İşlev ve değerlerinde azalma

ÖtrofikasyonTuzlulukSu Seviyesi Değişimi

Nasıl Bir Su Yönetimi ?

Geleneksel Su Yönetimi Anlayışı

• Daha fazla baraj ve gölet inşa ederek suyu depolama

• Kapalı kanallarla suyu taşıma

• Yeraltı sularını kullanma

• Su bütçesi Temelli, Kriz Yönetimi

Ekolojik Su Yönetimi Anlayışı• Islak yıllarda yüzey sularını kullanmak,

kurak yıllar için yeraltı sularının birikmesini sağlamak.

• Sucul ekosistemlerin sağlıklı olması ve zarar verilmemesi sağlanırsa iklim değişikliğine karşı doğa kendi savunma sistemini geliştirebilecektir.

• Ekosistem Temelli, Risk Yönetimi• Sürdürülebilir Entegre Havza Yönetimi• İklim değişimi (kuraklık, taşkın, ekolojik) ve

İnsan kaynaklı olumsuz etki (hidrolojik, besin tuzu ve kirlilik) en aza indirilmelidir.

5000 GÜNDE

Kaynak: http://sahipkiran.org/2014/10/22/entegre-havza-yonetimleri/

YÖNETİMSEL

Su kaynaklarının yönetiminde havza ölçeğinde ve entegre birbakış açısı olan ve tüm dünyadan kabul gören "EntegreHavza Yönetimi" yaklaşımı benimsenmelidir.

16.04.2018

9

• Sulak alanlarımız korunmalıdır.

• Mevcut alanların daha fazla tahrip olması önlenmelidir. Korunan alanların sayısı mutlaka artırılmalıdır.

• Önemli su kaynakları olan sulak alanlar kurutulmaktadır. Ülkemizde son 40 yılda KKTC’nin 3 katı büyüklüğünde sulak alan kaybedilmiştir. Sulak alanlar mutlaka korunmalı, kuruyanlar rehabiliteedilmelidir.

YÖNETİMSEL

3 X

Ulusal Su Veri Tabanı oluşturulmalıdır. Su ile ilgilibütün verilerin toplandığı ve herkesin kullanımınaaçık olan bir ulusal veri tabanı hazırlanmalıdır.

YÖNETİMSEL

Ulusal Su Yasası hazırlanmalıdır. Suyun kalite ve miktar bakımından birlikte ele alındığı, havza bazında, katılımcı ve “talep yönetimi” odaklı bir anlayışa dayanan Ulusal Su Yasası hazırlanmalıdır.

YÖNETİMSEL

•İklim değişikliği ile mücadelede ötrofikasyonu önlemek için gereksiz ve aşırı gübre kullanılması önlenmelidir.

•Tarım politikalarında ve uygulamalarında köklü değişimler gerçekleştirilmelidir.

•Tarımda damla sulama sistemleri yaygınlaştırılmalı, su kaybı azaltılmalıdır.

TARIM

•Evsel ve endüstriyel atıkların su kaynaklarını kirletmemesi için gerekli alt yapı yatırımları yapılmalıdır.

•Planlanan tüm Su altyapı projeleri olası iklim değişikliği etkilerini (aşırı yağışlar nedeni ile oluşacak taşkın ve sel felaketleri) dikkate almalıdır.

• Yeraltı sularının kullanımı en az düzeye çekilmelidir. • Kaçak su kullanımına son verilmelidir. Kaçak sulama

kuyuları kapatılmalıdır.

ALTYAPI

• Ormanların arttırılarak ormanların CO2 absorbe etme kapasitesi artırılması

•Ülkemizdeki kullanılabilir yüzeysel suyun %50’si, içilebilir nitelikteki suyun %80’i ormanlık havzalarda üretilmektedir.

•Ormanların hidrolojik fonksiyonlarından yararlanarak su üretim kapasitesinin ve su kalitesinin arttırılması

•Baraj havzalarında erozyon ağaçlandırma ile önlenmelidir.

•Nehir kıyılarında kıyı kenar ağaçlandırması yapılmalıdır.

ORMANCILIK

16.04.2018

10

Suya olan bakış değiştirilmelidir. Türkiye su zengini bir ülke değildir. Su kaynaklan; kısıtlı bir sosyal ve ekonomik kaynaktır. Toplumun tüm kesimlerinde bu anlayış yerleşmelidir.

Zamanımız tükeniyor…..

Çok geç olmadanharekete geçmeliyiz.

Dünya’nın yarısı çöle dönerken iklim değişikliği karşısında başımı kuma sokmam en kolayı