Историски преглед

на едукативниот процес

+ современи теории

Историски концептПлатон е првиот голем филозоф, кој го даде своето толкување на образованието. Тој го видел образованието, како клуч за креирање и одржување на неговата држава. Тој се залагал девојчињата и момчињата да го добијат истото основно образование, и да имаат еднакви права. Основното образование требало да се состои од гимнастика и музика која ќе изгради хармонична личност. На возраст од 20 години, би се правела селекција. За најдобрите би биле обезбедени повеќе напредни студии по математика, геометрија, астрономија, и хармонија. Високото образование ќе траело 10 години, и тоа ќе било за оние кои имаат интерес за науката. И кога ке наполнат 30 години, ќе постоел уште еден избор, а оние кои ги исполнуваат условите, би учеле дијалектика, метафизика, логика и философија наредните пет години, а потоа би завземале позиции во војската на 15 години, и на 50 години би имале комплетно теоретско и практично образование.

лат. educatusОбразование е процес на промена на личноста во посакуваната насока со усвојување на различни содржини во зависност од возраста и потребите на поединци. Образованието вклучува и воспитни, покрај образовните содржини. Најзначајна образовна институција од образовно-воспитен карактер е училиштето. Со развиток на системот за комуникација образованието станува глобален процес каде е тешко да се усмерува само во саканиот правец на одредена социјална заедница.

Образованието е процес со кој општеството ги пренесува акумулираните знаења, вештини и вредности од генерација на генерација. Во античките општества, образованието било достапно само на мал број луѓе. Верските великодостојници, често биле единствените кои го разбирале писмото. За повеќето, учењето претсавувало земање пример од постарите. Било вообичаено децата уште од мали да помагаат во домашните работи, во работата на поле или пак во занаетчиската работа. Читање не било потребно, ниту корисно. Друга причина за нечитањето е тоа што сите текстови биле рачно умножувани, а тој процес бил долг и тежок. Печатењето влегло во Европа преку Кина. Пронаоѓањето на машината за печатење во 1454 го олeснило умножувањето на текстовите. Ова довело до повисоко ниво на писменост.

Образованието во својата модерна форма, која вклучува обука во посебно изградени објекти, почнало да се развива постепено. И покрај тоа до пред 150 години децата на побогатите имале приватни учители. Поголемиот број од населението немале никакво образование до првите децении од 19 век, кога во Европа и САД почнал да се воведува системот на основно училиште. Процесот на индустријализација и експанзија на градовите предизвика потреба за специјална едукација. Луѓето денес работат во многу професии и користат разни стручни знаења, па затоа не е можно пренесување на знаењето од родителите на децата. Повеќето е истакнато апстрактното учење на некои дисциплини, а не како порано практично пренесување на некои специфични вештини. Веќе долго време, особено во развиените западни земји, е присутно домашното образование како алтернативно формално образование.

Во современото општество, луѓето треба да ги научат основните вештини како што се читање, пишување и математика и да добијат општо познавање за нивната физичка, социјална и економска средина.

Во исто време, важно е да се знае како да научите, за да би биле во состојба да ги совладате новите и технички сложени облици на информација. Современиот образовен систем почнал да се оформува во западниот дел на почетокот од 19 век, иако властите во Велика Британија, за разлика од другите земји, се колебале дали да прифатат еден интегриран систем на национално ниво (задолжителното образование било воведено во 1870 година).

Кај нив се развил систем на приватни училишта каде што наставата се плаќа, особено на ниво повисоко од основно. Во оваа смисла, денес се води остра дебата за образовниот систем, каде што постои и училишен систем под покровителство на верските заедници. Образованието во САД започнува од практиката на дисциплинирањето на децата, што во 17 век одиграло голема улога во верувањето дека децата мора да ги слушаат родителите без приговор, и тоа било вклучено во правилата и на првите американски колонии. Со одредбата во 1642 дебели и строги се казните за родителите и старателите кои ја занемаруваат обуката и работата на своите деца. Бидејќи тоа не било делотворно, пуританските власти во 1647 год. наредиле сами да го организираат школувањето. Тоа траело повеќе од 200 години за да се воведе сеопфатна едукација за голем број луѓе во САД. еднаквоста и другите американски вредности и идеи продолжиле до денес помалку или повеќе експлицитно да се предаваат во училиштата.

Посебен проблем е разновидноста на имигрантите, кои преку едукација треба да се лингвистички обединети, и до одреден степен културно англизирани.

Во училиштата се направени и американските идеали за еднакви можности за сите, што доведе до развој на образованието и масовното ширење на образованието многу порано отколку во другите земји. Заедно со идеалот на еднаквоста и другите американски вредности и идеи продолжиле до денес помалку или повеќе експлицитно да се предаваат во училиштата. Образованието има важна функција во секое општество. Поради важноста на образованието секоја влада сака да ја дефинира својата концепција и содржина, за секој поединец да ги прифати вредноста и нормите на системот. Поради тоа државата обезбедува финансирање на образованието. Покрај тоа, во однос на содржината, се обиде да утврди социјалните норми и вредности и да се изгради свест за припадност кон својата заедница, општествена група, религија.

Преку едукација и исто така се развиваат чувства за сопствената култура, почитување на принципите и солидарноста. Преку школување се обликува свеста и гледиштето на поединецот, кога станува збор за процеси во општеството и системот на власта. Сите образовни системи се базираат на познавање на историјата на општеството. Институционализацијата на образованието и покрај тоа што врз основа на усвојување на збир од правила и социјални вредности, се огледува и во знаења и вештини кои поединецот ги совладува во процесот на обуката. Преку силен образовен систем се менува структурата на општеството, на семејството и професијата. По Талкот Парсонс училиштето е мост меѓу семејствата и општеството како целина. Училиштето го подготвува детето за неговата улога. Образованието е всушност израз на социјалниот систем. Тоа денес значи еднакви шанси кои отвараат можност за менување на положбата кај некои поединци кои ја стекнале со раѓање или наследство. Тоа е многу важно за социјалнен престиж, власт и моќ. Стекнатите знаења и образовните вештини се многу применливи и корисни во практичниот живот. Иако лицата се стекнуваат со знаењата индивидуално тоа е богатство на сите луѓе во општеството.

Социолошки теории на образованието

Функционална теорија

Според овие претставници на социјализацијата функција на образованието е најважна. На пример, Емил Диркем верува дека училиштето е мост меѓу поединецот и општеството. Според него, современите општества се хетерогени, со развиена поделба на трудот, настапуваат многу различни лица. Во оваа разновидност, која не може да се спречи потребно е да се донесат некои количини на хомогеност, еднаквост, за да се осигура интеграцијата на општеството.Училиштето е главно средство за постигнување еднаквост. Талкот Парсонс, исто така, сметал дека училиштето е жариште во модерните друштва. Училиштето ги учи децата за тоа како друштвото не е составено од родителите, роднините, пријателите, туку дека во одделението можностите и условите се еднакви за сите. Училиштето ги учи децата да ги прифатат разликите меѓу партикуларистичките и универзалистичките норми на вреднување, а тоа е важно за да се вклучат во светот на возрасните.Партикуларните норми значат вреднување на поединец по она што е, а не кој е. Родителите ги вреднуваат децата како свои, како посебно, а не како другите деца. Овие се стандардите поврзани со пропишаната позиција. Унивeрзалистичките норми значат дека поединецот е само една од многуте (еднаков) и дека неговата позиција е условена во споредба со другите, а не однапред загарантирана. Ова значи дека неговите постигнувања се вреднувани од гледна точка на општите стандарди, прифатени во општеството, а не од гледна точка на одредени критериуми (да се биде нечие дете или да припаѓа на некоја раса, религија, нација, итн.)

Баш тука детето ја учи разликата што е многу важно да се подготви за иднината. Од гледна точка на социјализација, образованието не подразбира само пренос на вредности и норми на општеството, но, според Парсонс таму се учат најважните правила на животот.

Манифестна функција на училиштатаМанифестната функција на училиштата се состои во следното:

- Пренос на културните традиции и социјализацијата- Училиштето значи функционирање на општествен систем како целина. Училиштето е друштвена институција која служи за селекција и распределба на друштвена положба.Во училиштето треба да се почитуваат меритократските правила - систем на пристрасни, објективни мерила на вреднување на способноста, трудот и достигнувањата на поединците. Овие принципи треба да се вредуваат во целото друштво (кој работи посложена работа треба подобро да се плати), но се особено значајни во училиштето. Ова значи дека учениците кои се трудат повеќе и имаат подобри вештини, треба да добијат подобра оценка, која ќе им овозможи да го продолжат своето образование и подобро платена работа, а со тоа и подобра општествена положба.Училиштето би требало да служи како друштвен механизам на селекција - избор на најспособни поеднинци кои ке заземаат најзначајна положба во друштвото. Во исто време, училиштето е општествен механизам на распределба-дистрибуција на луѓето во одредени професионални улоги.Со исполнување на овие две важни функции, училиштето придонесува за зајакнување на социјалната интеграција. Ова е особено важно во расни и етнички мешани друштва. На пример, во САД се учи што тоа значи да се биде американец од различно расно и етничко потекло. Младите таму усвојуваат заедничко културно наследство и се подготвени да бидат одговорни граѓани. Се разбира, ова не е само за Американците.

Покрај манифестната функција на училиштата, постои и латентна функција на училиштата (ненамерна улога на училиштата), како: Училиштата служат како институции за згрижување на деца, места каде што децата се безбедни Училиштето како "брачен пазар", може да служат младите да избираат партнери од слично друштвено потекло Училиштето развива друштвени вештини за комуникација, сколопување пријателства Формалното образование ги чува младите луѓе на пазарот на трудот, а со тоа предизвикува намалување на невработеноста и спречување на конкуренција помеѓу младите и возрасните за работа

Конфликтни теории за образованието

Овие теории ја нагласуваат улогата на училиштата во репродукцијата и легализација на постојните друштвени односи. Училиштето не го гледаат како можност да се изградат духовни способности на поединецот и на подемот на друштвената скала, туку како друштвен механизам за одржување на системот на друштвената стратификација. Генерално се смета дека во училиштето е најважна идеолошкиот апарат на државата во капитализмот.Државата ги задржува постојните социјални односи (поделба меѓу капиталистите и работниците). Преку репресивните апарати ( полицијата, судството, војската ) и идеолошките апарати ( религија, семејство, итн.) Училиштето е најважниот идеолошки државнен апарат, бидејќи во училиштето не се учат само знаења и вештини потребни за работа, туку се пренесува и идеологија. Главната цел на идеологијата на училиштата е да ги убеди идните вработени дека нивната позиција е природна, непроменлива и оправдана. На училиште, идните работници се учат да бидат точни, послушни, дисциплинирани, на начин што нема да го загрози постоечкиот систем на производство и организацијата на општеството како целина.

Во конфликтни теории, може да се издвои како важен принцип на коресподенција (спогодба). Односите во училиштето се складни (коресподентни) во однос на работното место. Децата во училиште се подготвуваат за своите улоги во пазарот на трудот. Авторитарната структура на училиштето е слична на бирократската структура на компанијата и во двете позитивно се вреднува: напорна работа , послушност , подложност. Постои уште една сличност: На училиште не се учи за знаење туку за оцена, а возрасните не работат затоа што ја сакаат својата работа туку дека се мотивирани само со плата. Училишната скриени програма има за цел суптилно да ги обликува децата по барањата на владините институции. Наставниците ги обликуваат особините кои се во склад со стандардите на средната класа ( совесност, одговорност, сигурност, самоконтрола , ефикасност). Од учениците се бара да бидат точни, тивки, да го чекаат својот ред, да се прилагодат со барањата на групата.

ХУМАНИЗМОТ И ОБРАЗОВАНИЕТО

Хуманизмот како парадигма се појавува некаде во шеесеттите години од минатиот век и во својата основа ги поставува човековата слобода, потенцијалот и достоинството. Централна претпоставка на хуманизмот е дека луѓето дејствуваат интенционално и вредносно (Huitt, 2001). Образованието кое во себе ја кумулира хуманистичката димензија како примарни цели ги поставува самоактуелизацијата и автономноста на оние кои учат, ги почитува нивните интереси и потреби и ја поттикнува внатрешната мотивација. Вредностите на хуманизмот може да бидат имплементирани во курикулумите, во методите, во техниките, во стратегиите на учење и поучување и конечно во стилот на наставникот.Кооперативното учење како стратегија за учење и поучување ги зема предвид когнитивни и афективните аспекти на учењето, ја истакнува активноста на учениците, ја промовира соработката и поддршката, а истовремено дава можност за правење баланс помеѓу индивидуалните и колективните чувства за успех/неуспех. Од тие причини сметавме дека е вредно да се проучат и презентираат можностите кои ги нуди кооперативното учење за хуманизација на воспитно-образовниот процес.

Историјата на училишното образование и воспитание покажува дека неговата цел главно се однесува на природата на децата и младите, нивниот развој и благосостојба. Оваа цел, анализирано транспросторно и трансвременски успешно/помалку успешно е остварувана со поддршка и промоција од страна на образовни политики, науката и практиката низ различни пристапи во поглед на креирање на курикулумите и дидатичко-методичките аспекти на воспитно-образовниот процес.Хуманизмот може да се третира како парадигма, како филозофија, но и како педагошки пристап кој образованието го третира како личен чин, а заради остварување на потенцијалите на поединецот.Хуманистичката филозофија на образованието се гради врз принципите на хуманистичката психологија која се појавува како реакција на психоаналитичкиот и бихевиористичкиот пристап во објаснувањето на човековото однесување. Таа се појавува како бунт против наводната несоодветност на овие пристапи во справувањето со „човештината“ кај луѓето.

(Tageson, C.W., 1971)

И додека психоанализата се занимавала со несвесното однесување и патолошкиот развој на личноста, а бихевиоризмот со влијанието на животната средина и нејзината контрола на човековото однесување, хуманистичката психологија промовираше еклектичко толкување на човековиот раст и развој изградено врз теоријата за хиерархијата на човековите потреби и мотиви на Маслов (Maslow A.), Роџерсовата теорија (Rogers, C.) за самоактуелизација и Глазеровата теорија (Glasser) на индивидуалната одговорност. (Lauren Jansen,http://) Промовирајки го целосниот развој на човековиот потенцијал хуманистичката психологија ја постави на пиедестал најголемата цивилизациска вредност – достоинството на човечкото суштество. Таа го промовира создавањето на самореализирани, самоактуелизирани и одговорни личности како цели на човековиот развој и се залага за обезбедување на нивно “целосно функционирање“.

Maslow,1968Маслов мошне експлицитно ги опишал зрелите личности како: компетентни, стабилни, скромни, подготвени да го ислушаатдругиот. Самореализираните, самоактуелизираните и одговорни личности не се срамат да признаат дека не се сезнајковци и подготвени се да учат. Тие ги прифаќаат обврските и се посветени на својата работа. Го даваат својот максимум, флексибилни се и отворени кон промените (Rogers, C., 1983). И уште повеќе, овие личности поседуваат сила и самодоверба да ги бранат своите ставови и вредности, ја прифаќаат сопствената природа и како такви се прифатени од другите. Тие соработуваат со другите прифаќајќи ги такви какви што се признавајќи им го нивниот индивидуален потенцијал за развој. Самореализираните, самоактуелизираните и одговорни личности развиваат хармонични односи во групите врз принципите на ненасилство, респектабилност и грижа (Watson, J., 1967).Овие откритија претставуваат основа, но и иницијација за трансформирање на традиционалната педагошка практика и градење на хуманистички пристап во образованието. Во таа смисла хуманистичкото образование е насочено кон целата личност. Тоа им нуди можност на оние кои учат да го развијат целокупниот сопствен потенцијал интегрирајќи го когнитивното и афективното.

ХУМАНИСТИЧКОТО ОБРАЗОВАНИЕИ КООПЕРАТИВНОТО УЧЕЊЕ

Филозофијата на хуманистичкото образование промовирана низ принципите на Симон Маршал многу јасно дава насоки за негово практично оживотворување: Учениците се човечки суштества и треба да бидат респектирани Изучувањето на јазикот има когнитивна и афективна страна Учењето е холистички процес, ги вклучува мозокот, телото и срцето Желбата да се учи е вроден човеков квалитет Луѓето учат на различни начини (стилови на учење), секој треба да биде запознаен, вреднуван и поддржуван Ученикот е центар на наставната програма Учењето треба да биде релевантно за учениците Кооперативното учење е продуктивно учење Наставниците треба да ја охрабруваат учениковата автономност Наставниците се олеснувачи, аниматори и водачи, како и ко-партиципиенти во процесот на учење Здравата групна динамика гарантира успехГрешките се неизбежен чекор во процесот на учењеНаставниците не смеат да прават ништо, во името на учениците, што учениците можат сами да го направат Учеството на учениците ја зголемува мотивацијата, довербата и успехот Поучувањето и учењето претставуват задоволство, тие се животно позитивни процеси.

Сите аспекти на воспитно образовната работа се засегнати со овој пристап. Се бара респектирање на ученикот како човечко суштество, како индивидуалитет со специфични образовни потреби и специфични стилови на учење. Учењето се третира како холистички процес кој подеднакво го вклучува мозокот, телото и срцето.

Затоа наставникот, во процесот на учење, треба да ја поттикнува учениковата автономност копартиципирајќи во таа активност, а традиционалната улога на подучувач треба да ја замени со улогите на олеснувач, аниматор и насочувач. Хуманистичкиот пристап во воспитно-образовната работа посебно го нагласува учењето во групи, учењето еден од друг и учењето и дејствувањето еден за друг. Чувствата и знаењето се подеднакво значајни за процесот на учење.Според Киршенбаум (Kirschenbaum, 1975) хуманистичкото образование се манифестира во три подрачја на воспитно-образовната работа: 1. Хуманистички наставни програми (курикулум) кои предвидуваат содржини (теми) што се директно поврзани со животот на учениците. 2. Хуманистички воспитно-образовен процес предвиден со курикулумот што подразбира фокусираност на секој ученик во процесот на настава. 3. Хуманистичко училиште што подразбира структуирање на групи и реструктуирање на целиот распоред на училишни активности. Ова подрачје треба да се оживотвори на две нивоа:

На ниво на училиште преку создавање на отворени училници, класни состаноци и изнаоѓање на алтернативни начини на оценување. На ниво на паралелка – учениците вршат избор и контрола врз активностите, наставната програма се фокусира на она за што децата најмногу се заинтересиранифокусирање на животните вештини (развој на мислењето во комбинација со развој на способности за споделување и помагање преку практикување на кооперативното учење) и нагласок на само-мониторинг и самоевалуација на постигнувањата.Со оглед на интензивното социјално расслојување на општестата, денес е се поизразена потребата од хуманизација на воспитно-образовната работа во училишни рамки. Потребни се научни и стручни дебати кои ќе ги изнесат на површина вистинските вредности на хуманистичкото образование однапред отфрлајќи ја тезата дека масивизацијата на училишното образование е единствен услов за хуманизирање на образованието бидејќи еднаквите можности за пристап во образованието не значат и еднакви можности за учење и училишни достигнувања. Според Perotti (1997), “Училишниот дух е изразен преку квалитетот на меѓучовечките односи, преку имплицитно или експлицитно пренесување на ставови и вредности“. (Susana Gonҫalves)

xxДваесеттиот век јасно покажа каде води концептот на традиционалната хиерархиска и авторитарно поставена настава. Доминацијата на поучувањето, послушноста, вербализмот и репродукцијата го поттикнуваа „робовскиот“ наместо партнерскиот дух.

Ако се водиме од толку промовираниот триаголник (наставник, содржини, ученик) на воспитно-образовната работа ќе воочиме дека уште од времето на Јан Амос Коменски па се до крајот на минатиот век системот на воспитание и образование многу малку се грижеше за остварување на односите помеѓу наставникот и ученикот. Многу малку учениците се оспособуваа за интерперсонални односи кои се темел на воспитно-образовниот процес. Парадоксална е состојбата кога наставникот е извонреден предавач/говорник, а учениците знаат и умеат многу малку. Значи, најверојатно нешто е заборавено, нешто кое ја изразува суштината на воспитно-образовниот акт – меѓучовечките односи, односите на линија наставник-ученик и ученик-ученик. Карнегиевиот институт за технологија открива дека само 15% од успехот на инжињерите отпаѓа на нивната стручност, а 85% на нивниот однос со луѓето.

Во нашиот училиштен систем се уште многу малку учениците учат за себе и односите во групите. Нашите наставници скоро и да не ги применуваат техниките или стратегиите за учење и поучување кои налагаат кооперативност. „Дали и колку ќе се развива хуманизмот во нашите воспитно-образовни организации зависи од тоа дали и колку успешно ќе се развиваат способностите за живот и работа во колектив, колку ќе се негува демократската атмосфера, дали ќе се негува другарството, пријателството, солидарноста, братството и единството,..., способноста за соработка со другите луѓе и свеста за целисходноста и неопходноста од соодветни морални норми со кои се регулираат меѓучовечките односи. Значајно е и тоа дали кај младите се развива искреноста, принципиелноста, чесноста, храброста, вистинољубивоста, скромноста, оптимизмот и чувството на лично достоинство.“(Мандиħ, 1980, стр.18)Со оглед на автономноста на наставниците во креирањето на методичко-дидактичките приоди во реализацијата на воспитно-образовната работа неможеме да ги амнестираме од нивната одговорност во почитувањето/непочитувањето на принципите на хуманистичкото образование

Наставниците можат својата воспитно-образовна работа да ја организираат и реализираат врз принципите на компетитивност, индивидуалност и кооперативност. Наставниковата педагошка автономност во поглед на изборот на методичкиот приод нужно ги детерминира интеракцијата меѓу учениците, нивните знаења и ставови.Голем број истражувања покажале дека воспитно-образовниот процес заснован на принципите на компетитивност кај учениците го развива натпреварувачкиот дух, а вредноста на личниот успех ја мерат според неуспехот на другите (Johnson & Johnson, 1991; Johnson, Johnson, & Holubec, 1986).Во училниците во кои се практикува индиидуалниот пристап, учениците се насочени кон достигнување на индивидуално поставени цели, сосема независни од целите на другите ученици (Johnson & Johnson, 1991).За разлика од претходните воспитно-образовни пристапи, кооперативниот пристап нуди можност за учење во групи насочено кон постигнување на заеднички цели.

Во вака структуираните училници учениците, во хетерогени групи, заеднички ги дискутираат поставените проблеми, сипомагаат и се охрабруваат едни со други, добиваат еднакви можности за учество во процесот на учење, остваруваат лице во лице комуникација, се учат на толеранција и солидарност и на крај доживуваат задоволство заради заедничкиот успех, но и понесуваат одговорност заради „неуспехот“.

(Sonja, Petrovska and Snezana S. Veselinovska, 2008)Две теоретски перспективи му даваат значајна поддршка на кооперативното учење - теоријата на мотивацијата и когнитивната теорија и со тоа му обезбедуваат место во хуманистичките дидактичко-методички приоди. И додека теоријата на мотивацијата го нагласува учениковиот поттик за учење, когнитивните теории го нагласуваат ефектот од заедничката работа.Од мотивациска перспектива поставувањето и достигнувањето на групните цели е ситуација во која достигнувањето на личните цели е тесно поврзано со успехот на групата (Slavin, 1990, p. 14). Всушност, теоријата на мотивацијата е насочена кон наградите, казните и целите.

Еден од темелните принципи на кооперативното учење е позитивната меѓузависност што подразбира сфаќање и чувство од страна на учениците дека нивниот успех или неуспех е детерминиран од нивната работа внатре во групата. Според тоа за да ги постигнат личните цели учениците се дополнително мотивирани да им помогнат на своите другарчиња во комплетирањето на заедничкиот резултат.

Damon (1984) во рамките на когнитивната теорија промовира концепт според кој интеракцијата помеѓу учениците, насочена кон решавање на соодветни задачи го развива нивниот критички концепт. Или, кога учениците дискутираат и ги изнесуваат своите лични перспективи и гледишта за зададените проблеми следува повисоко ниво на разбирање на материјалот што се учи, а борбата да се реши потенцијален конфликт во текот на соработката резултира со повисоко ниво на разбирање (Slavin, 1990).

Теоријата на елаборација (когнитивна) објаснува дека едно од најголемите значења на учењето е развивање на вештини и способности за пренесување на знаењата. Johnson, Johnson & Holubec (1989), покажале дека кооперативното учење дава поголем придонес во развојот на елаборативното мислење кај учениците. Тие почесто даваат и прифаќаат обајснувања што води до подлабоко разбирање, повисоки нивоа на мислење и трајност на знаењата.Интензивните истражувачки напори, во последната деценија од дваесетиот век, (Johnson, D.W. & Johnson, R., 1991; Johnson, D., Johnson, R. & Holubec, E., 1989; Johnson, D. & Johnson R., 1993) ја потврдуваат воспитно-образовната вредност на кооперативното учење и неговите хуманистички димензии:

Постигнувања/резултати - повисок индивидуален успех, поголема интризична мотивација, позитивни ставови кон образованието, оценувачите и другиот персонал, позитивни ставови кон пооделни предмети. Критичко мислење – зголемена зачестеност на повисоки нивоа на мислење, подлабоко разбирање, истрајност, зголемена флексибилност при решавање на проблеми, разбирање на концепти. Подобрување на крос-културните односи – поголема стабилност за анализа на ситуациите од друга перспектива, односи втемелени на подршка и прифаќање на врсниците од друг етникум, вера и пол, како и на социјално депривираните, способност за создавање на средина за учење, повисоко ниво на доверба и кохезивност. Лични придобивки – поголема социјална поддршка, психолошко здравје, прилагодливост и благосостојба, зголемена самопочит втемелена на прифаќање на самиот себе, поголеми социјални компетенции.Резултатите од едно наше акционо истражување спроведено во учебната 2006/2007 година го потврдуваат придонесот на кооперативното учење и поучување во смисла на хуманизација на воспитно-образовниот процес.

Неколку од предвидените цели се однесуваа на развојот на кохезијата на ученичкиот колектив (II одделение) преку инклузија на ризични ученици (ученици кои потекнуваат од семејства со низок социо-економски статус (4) и учениците од ромската заедница (2)), зголемување на мотивацијата за учење, самопотврдување и афирмација на нивната личност. Во тој контекст анализата на белешките водени во текот на систематското набљудување во однос на: степенот на извршеноста на индивидуалната задача (за ризичните ученици) во рамки на групата; степенот споделување на материјалите и идеите во групата; иницијативноста на ризичните ученици за презентирање на сработеното (индивидуално и групно); степенот на спремност на неризичните ученици за пружање на помош во достигнувањето на заедничките (групните) цели; и развојот на дружељубивоста за време на одморите, покажува дека веќе по истекувањето на еден месец од воведувањето на кооперативното учење, сите шест ученици кои ги воврстивме во групата на ризични, успешно започнаа да ги извршуваат поставените задачи, покажуваа изразена гордост и желба за презентирање на сопствените и групните резултати, полесно се вклулучуваа во игрите за време на одморите.

Анализите покажуваат...

Хуманизацијата на општеството подразбира хуманизација на образованието, хуманизација на воспитно-образовната работа во училиштата.

Кооперативниот пристап несомнено нуди можност за остварување на оваа цел зошто обезбедува интегрирање на афективниот и когнитивниот аспект на учењето и услови за целосен развој на личноста. Анализата на теориските концепции и истражувачките резултати покажуваат дека овој пристап гопоставува во центарот на воспитно-образовниот процес ученикот, го нагласува неговиот социјален развој, ја поттикнува внатрешната мотивација, нуди можности за самаактуелизација и афирмација на учениковата личност, ја развива одговорноста. Кооперативното учење го суспендира жигосувањето на учениците преку строгото оценување на нивните перформанси и создава еднакви можности за успех. Тое е начин кој овозможува да се искуси и научни соработката, а таа е столб на хуманистичкото образование.

Развојот на еко-свест преку образовние

Анализирајќи ги од педагошки аспект идеите за човекот и Биосферата, човекот и неговата природа, за природата како целина педагозите се наоѓаат пред одредени потешкотии кои би требало да се решаваат со еден интердисциплинарен пристап, т.е. со помош на такви науки како што се екологијата и заштитата на животната средина, социјалната екологија и еколошката психологија. Но какви се односите и релациите помеѓу овие науки? Дали тие нудат можност на училишната педагогија да акумулира такви сознанија, за да ги разреши проблемите на еколошкото воспитание и колку училишната педагогија ги користи тие сознанија за да ги воведе учениците во градењето на сопствени ставови за еколошко воспитание и истото да го чувствуваат како дел од себе?

Човекот тежнее кон повисок степен на развиток на еколошката култура и би требало да може сам во сопствената средина да формира еколошки влез кон самиот себе и да го развива своето однесување кон средината во која живее и се развива.Во таа насока посебно внимание заслужуваат принципите и методите за формирање на еколошката култура на личноста на детето од училишна возраст, како и познавањето на содржините на наставните програми по одделни наставни предмети за да го потикне интересот на децата и тие да служат како основа за едно општо однесување кон светот и градење на еколошка свест и култура.Во тој контекст се и понудените размислувања за разработката на содржините на наставните предмети природа и општество, кои се изучуваат од I до IV одделение, за да им се даде еколошка димензија.

Еколошкото образование и воспитание треба да се спроведува преку наставата на сите предмети, а посебно преку наставата на предметот природа и општество во I, II и III одделение и предметите природа и општество во IV одделение кои поради природата на содржините претставува погоден терен за остварување на целите на наведеното образование и воспитание.За успешно воведување на еколошко образование и воспитание во наставата на овие предмети е потребно да бидат исполнети повеќе услови и тоа: Добро осмислена еколошка програма и добро припремени учебници и наставни помагала; Еколошки свесни наставници; Соодветна стручна и педагошка литература, која би им овозможила на наставниците со поголема храброст да излезат во природата со учениците и лесно да ги реализираат содржините по соодветните наставни предмети. Преку наставата по природа и општество на учениците треба што е можно поквалитетно да им се претстават некои тајни на природата и воопшто, да им се овозможи стекнување што е можно поквалитено еколошко знаење и преку него, развивање на еколошко однесување.

Што всушност значи тоа?

Во наставата по природа и општество посебно место треба да најде научното објаснување на поимите и содржините во врска со природата и природните законитости, и тоа секако на ниво на кое дете од оваа возраст може да ги разбере и усвои. Ова се однесува на оние поими и содржини од кои учениците би можеле да дознаат и да разберат дека секое живо суштество си има свое место во природата и дека во природата сé е поврзано и меѓусебно зависно.Всушност, ученикот во рамките на наставата по природа и општество, треба да осознае и да разбере дека сите живи суштества имаат одредена улога за животот на Земјата. Исто така, на учениците треба да им се покаже дека растенијата се единствени живи организми кои можат да ја врзат Сончевата енергија, и покрај останатите елементи тие можат да синтетизираат органски материи и да го ослободат кислородот кој е неоходен за останатите живи суштества на Земјата.

На учениците треба да им се објасни дека растенијата се основниот фактор за животот на Земјата и како такви тие треба да се познаваат. Единствено со такви знаења кај учениците можеме да градиме правилен однос кон природата, кои подразбираат и учество во сите акции кои имаат за цел заштита, обновување и унапредување на животната средина. Содржините во рамките на наставата по природа и општество треба да бидат колку што е можно позанимливи и попровокативни за учениците, да бидат презентирани на подуховит и незадолжителен јазик. Во спротивно, учениците нема да бидат заинтересирани за изучување на природата. Во текот на наставата по природа и општество наставникот треба да користи добри илустрации. Под добра илустрација се подразбира илустрација во која може да се долови движење, процес и развој.

Добрите илустрации имаат големо значење во ситуации кога учениците треба да ги почувствуваат појавите и процесите во природата кои се случуваат просторно и временски. Така на пример, на децата тешко може да им се објасни дека растенијата се живи организми кои обавуваат исти функции како и животните. Тоа може да биде и последица за нивното еколошки несакано однесување, како што е кинењето и уништувањето на растенијата. Затоа во наставата по природа и општество треба да се користат такви илустрации кои ќе бидат пропратени со соодветен текст, со кој би се покажало на ученицита дека сепак растенијата се живи организми, кои се раѓаат, растат и умираат, како и секое друго живо суштество, дека во семето оставаат храна за нивните млади генерации, како што секое животно го храни своето младенче.

Во наставата по природа и општество како и во наставата по другите предмети не треба учениците да се насочуваат кон проста репродукција на усвоените содржини.Имено, бидејќи, децата со задоволство се ангажираат во решавањето на проблемите, и како на тој начин е стекнато квалитетно знаење, потребно е да им се поставуваат разни проблемски ситуации кои треба да ги решат врз основа на претходно усвоените сознанија. На пример, учениците имаат осознаено дека секое живо суштество во текот на целиот свој живот е зависно од животната средина, т.е. од животните услови на средината во која тоа живее. Истовремено и живите суштества дејствуваат врз својата животна средина и ја менуваат. Според тоа, за да можат живите суштества да опстанат, потребни се одредени животни услови. Тие нив ги наоѓаат во надворешната средина, која сега станува нивна животна средина.

Различните живи суштества во одредена животна средина не живеат независно едни од други.

Тие тука имаат заеднички живот и се меѓусебно поврзани со многубројни зависни односи.

На тој начин тие градат животна заедница, и надвор од неа секое живо суштество не може да опстане.

Затоа на учениците треба да им се даде покрај еколошкото и морално поимање на животот како воспитна задача која е ќе стане дел од нивното секојдневие.

Училишни околности посебно одговорни за моралната определба на детето

Моралното обликување на човекот е не само составен дел на таа работа, туку и една од примарните задачи во сите воспитни установи. Најпознатата и најважната, најстарата, најмасовната и најразвиената воспитна установа е училиштето.Поимот училиште има општо значење. Училиштето како фактор на моралното воспитание, пружа можност на планско и организирано дејствување во правец на изградување морално сознание, морално уверување и моралното дејствување, во правец на развивање на позитивни морални особини, позитивни квалитети на личноста и карактерот.Наставата е воспитно- образовен процес. Секоја наставна единица има свои воспитни а не само образовни задачи. Во наставата се изградува научен поглед кон светот, како и учеников однос кон животот и светот. Во наставата општествените групи на предмети, а посебно во наставата за општествено и морално воспитание, на часови распоредени учениците ги запознаваат општествените односи, моралните идеи, норми и категории и правила и завземат посебни ставови, ги обликуваат нивните морални чуства и изградуваат морални уверувања. Тие ги совладуваат критериумите, стекнуваат морални искуства, чуствуваат сигурност и способност морално да ги вреднуваат своите и туѓи постапки.

Понатаму за да задачите на моралното воспитание во училиштето се остваруваат плански,училиштето мора да има програма за воспитна работа во кое моралното воспитание на ученикот ќе завзема важно место. Програмата за воспитна работа значајно се разликува од наставната програма. Според неа не се предава.

Таа претставува општа ориентација за наставникот училишниот педагог како и самиот ученик. Таа се остварува во наставата, слободните активности како и општата јавна и културна дејност на училиштето. Таа зависи од конкретните услови во некое училиште и е невозможно однапред точно да се пропиша програмот на воспитната работа во секое училиште. На тоа подрачје не се можни општи шеми. Заеднички се само општите ставови по кои се утврдува односот на поедини ученик кон другите луѓе, кон себе, кон класот и школската заедница на ученикот потоа кон родителите, учењето должностите, работата, материалните и духовни вредности.Со добро поставено морално воспитание во училиштето, учениците можат подобро да ја сватат смислата на човековиот опстанок, да завземат правилен став кон животот, постепено да стекнуваат свест за припадност на својот народ, и да се развива нивниот осет за должност и одговорност. Учениците се навикнуваат на ред и дисциплина, се изградуваат нивните работни навики, навиките за културно однесување и останатите морални особини, се развиваат позитивните црти на личноста и квалитети на карактерот.

Моралното воспитание е составен дел од подготовката, обликувањето и усовршувањето на човекот, еден од составните делови на слободното воспитание и сестрано развивање на личноста.

Целта и задачите на моралното воспитание се всушност составен дел од широките цели и задачи на воспитанието воопшто. Воспитанието е целовит и единствен процес на развивање и обликување на личноста. Неговата поделба на поедини воспитни подрачја-телесна, интелектуална, морална, естетско, работно и техничко воспитание во вистинска смисла е само апстракција, која овозможува подобра и потполно да се проучат овие подрачја, како и подобро да се запознаат и да се воочат законитостите на воспитната работа. Но никогашне смееме да заборавиме на нивното органско единство и меѓусебна поврзаност.

Моралното воспитание како едно од подрачјата на воспитанието мора да обезбеди единствено и складно обликување на интелектуалната, емоционалната и волевата свера на личноста, тоа е насочено кон усовршувањена човекот во правилно суштество .

И затоа ако сака да се воспитува мора да сака да влијае на развитокот на целосен и правилен човек, односно изградување на морална личност. Тоа значи дека во методиката на воспитната работа мораме да го ускладиме однесувањето со уверувањето и да се навикнува на т.н. практично морално делување на воспитаникот.Морлното воспитание е многу сложено воспитно подрачје. Во него истовремено се согледуваат смислата и задачите на моралното воспитание, неговата цел и содржина, како и разновидните влијаниа и фактори, односно индивидуалноста на воспитаникот кои ги приваќа мислењата иставовите на заедницата во која се воспитанието остварува како и конкретни совети и можности за остварување.

Резултатите на моралното воспитание зависат од општествениот став на поединецот и неговиот однос кон заедницата, кон другите луѓе, кон работата и самиот себе.

Безморалното воспшитание, безустановените морални доблести, како што се : праведност, искреност, хуманост, другарството, пријателството, културата на однесување, критичноста, самокритичноста, принципиелноста, патриотизмот итн.- не би можеле да оствариме идеален опшествен напредок, бидејки само моралните личности можат да бидат носители на таков напредок. Какви млади обликуваме денес, такви морални вредности ќе развиваме во процесот на морално воспитание, и такво општество ќе имаме во иднина. Остварувањето на човековите идеали и тежнеења, брзината на тоа остварување и иднината на човештвото, зависат од формирањето на човекот, од воспитната функција, а моралното воспитание завзема централно место во тој процес.

Формирање на морално однесување и делување

Морило на човековите морални вредности се неговото дело, постапка и чин. Постпките го покажуваат вистинскиот морал на поединецот. Смислата на моралното сознание и моралното уверување е да го потпомогне обликувањето на моралното однесување и делување. Современата теорија на моралното воспитание не се ограничува само на зборови, туку бара дејствување. Добро е морално обликуван оној поединец, кој морално дејствува. Затоа моралното воспитание мораме да го засноваме на морални постпки а не само на зборови. Се подразбира дека е многу лесно да се воочи што е добро, да се научат моралните начела, да се разликува доброто од злото отколку да се прават добри дела, да се однесуваш и да делуваш морално. Затоа главната задача е младите да се оспособат морално да дејствуваат. Тоа значи дека во текот на запознавањето на моралните норми мораме да го обогатиме емоционалниот живот на учениците, да обликуваме позитивни својства на волјата и карактерот и да се навикнат морално да се контролираат. Но мораме да установиме дека на тоа поле постојат доста слабости.

Во воспитната работа денес недостасува вежбање и совладување на тешкотиите. Малку се користи навикнувањето , а навиките се темел на дејствување. Нашето училиште многу повеќе ќе се насочува на зборови отколку на постапки. Во тежнеењето за знаење се занемаруваат моралните искуства и постапки.

Треба да се знае дека моралното формирање и усоврашување не може да се постигне само со морално поучување, туку е потребно и активно дејствување во такви животни ситуации каде се сосема птиродно буди етичкиот став и моралното дејствување. Затоа на подрачјето на моралното воспитание мора да се бара чин дело и постапка. Низ текот на практичното дејствување се запознава воспитаникот и се влијае на неговото морално обликување.

Моралното однесување понатаму можеме да го одредиме како однесување заосновано на моралните норми и принципи, кои ги уредуваат меѓучовечките односи во некое општество. Важен предуслов за обликување на моралното однесување е обликување на моралното сознание и моралното уверување. Моралните знаења се неопходни при обликувањето на личноста, и затоа воспитаникот мора да ги усвои.тие му помагаат да завземе правилен став, правилни постапки во работата и да го насочат своето морално однесување и дејствување во склад со моралните норми. Затоа во процесот на морално формирање потребно е морално поучување.

Во животот постојат примери на ученици или луѓе кои добро ги познаваат моралните норми, но не ги следат со своето однесување. Причината за таквото несогласување помеѓу моралните знаења и однесувањето се објаснува со фактот на недостаток во трајноста на моралните навики. Затоа во воспитната работа како и во праксата на моралното воспитание мора да се постигне исполнување на одредени морални норми, почитување на правилата, како темели на моралното сознание и уверување и во исто време да се претворат во навики, односно таквите постапки да станат животна потреба на воспитаникот. Тоа значи дека моралните поуки заедно со етичкиот разговор со кои им се објаснува на учениците како треба да се однесуваат и дејствуваат, треба всушност да послужат учениците да ги доведат во состојба да се однесуваат и да дејствуваат така и во нив да се формираат навики на такво однесување.

Средства за морално насочување во текот на образованието

Со добрата поука, позитивниот пример, создавање на идоли, дневниот редослед, работа и културно збогатување сакаме да ги упатиме младите луѓе да се придржуваат до редот, да ги почитуваат должностите, културно да се однесуваат итн. Затоа и рековме дека средствата за насочување се позитивно ориентирани. Со нив ги упатуваме младите, им покашуваме позитивни примери и ги навикнуваме на моралните постапки. Во праксата на воспитната работа често се употребува и совет.

Советот или поуката е средство со кое воспитувачите често се служат во моралното воспитание. Учителите и наставниците како постари и поискусни ги поучуваат и советуваат младите ученици како треба да се однесуваат во одредени ситуации.

За да советот биде успешен мора да биде природен и ненаметлив, да биде актуелен т.е. да се однесува на потребите, сколностите и интересите на воспитаникот, мора да биде конкретен, разбирлив, уверлив и прифатлив и мора да се темели на учениковите уверувања.

Примерот...

Големо значење во моралното воспитание има примерот. Тој влијае непосредно посебно на младите ученици пр. На младите ученици поради нивните склоности и способности на погрешно однесување.Најсилно влијание на младите ученици имаат примерите од родителите и наставниците. Нивната сила се заснова на пзитивните односи на младите кон нив. Посербно е важен примерот на првиот наставник во почетикот на школувањето. Првиот наставник поретставува голем авторитет, причина поради која децата го следат и кој во одреден период посилно влијае и од самите родители. Покасно тоа влијание опаѓа,но примерот на наставникот и понатаму има инзвонредно голема улога во воспитната работа, го помага развивањето на моралните погледи и ставови, моралните уверувања, однесувања и дејствувања. Ако наставнокот дејствува во склад со своите уверувања и ако ученикот чувствува дека тој цврсто стои зад секоја своја реченица, дека е принципиелен и доследен, тогаш неговата настава силно се изградува, а примерот на наставникот не е можно да се замени со никакво друго средство.

Дневен ред...

Доста значајно средство на моралното воспитание е и дневниот ред. Со него се одредува времето потребно за работа и одмор, спиење, играње, учење итн.

Важно е да одредени активности правилно се менуваат од ден во ден, учениците да се навикнуваат на одреден редослед на активности кои ритмички ќе се повторуваат. Дневниот ред во голема мера го помага формирањето на хигиенски, културни работни навики. Дневниот ред го потпомага развојот на осетот за ред, дисциплина, формирање на смисла за уредност, точност, самостојност и одговорност, ги развива и јакне чувствата на должност и одговорност и други позитивни особини на личноста.Дневниот ред е средство на моралното воспитание кое се појавува најрано во животот на човекот. Понатаму во училиштето се јавува училишниот ред и дисциплина. Доследниот училишен ред во голема мера го потпомага усвојувањето на облици на морално однесување и свест на дисциплина и така во процесот на морално формирање, станува средство со помош на кое теоретските поставки заморалните постапки, се претвараат во конкретни облицина владеење.

училишниот ред...

Училишниот ред мора да биде во склад со целокупниот живот и работа на секое училиште.

Посебно внимание треба да се посвети на однесувањето на ученикот за време на одморот. Нередот за време на одморот го нарушува правилниот ритам на училишниот живот.

Затоа за време на одморот во училиштето мора да владее ред. Ако учениците сакаат да играат, треба да се појде на местото предвидено за игра, школскиот двор или игралиште.

Доследното почитување на редот во училиштето, како и родителите го навикнува ученикот на уредност, работа, дисциплина и придонесува ученикот своите должности и обврски да ги извршува точно на време.

Средства за потикнување...Главната цел на средствата за потикнување е насочување на воспитаникот на добри дела и настојување во тоа да истраат. Поради оваа позитивна ориентација имаат извесна предност пред средствата за спречување, но сепак имаат и своја лоша страна. Така на пример со нивна честа примена нивното позитивно дејствување опаѓа. Ученикот се привикнува на потикнувањета-признанија, пофалба, награда и ги отчекува, а нивното влијание е се послабо. Тоа може да доведе до тоа да ученикот постапува така не поради своите уверувања, туку поради пријатните последици- признанија, пофалби и награди, а кога еднаш ќе изостане потикувањето, ќе исчезне и учениковата позитивна постапка. Тоа всушност е негативната последица на често употребуваните средства за потикнување.

Признание...

Кога ученикот постигне одреден успех, направи добро дело, покаже примерно однесување, добро работи и е истраен во позитивните настојувања, му се оддава признание, со цел да се потикне и во иднина така да постапува, односно да ги мотивираме и останатите ученици и тие така дасе однесуваат, така да работат или да постапуваат. Признанието можеме да го изразиме во облик на позитивно вреднување( отценување), одобрување, храбрење или подражување. Важно е да признанието биде заслужено, бидејки само таквото признание не изискува завист на останатите, односно развива самосвест и поверение во себе и те потикнува на понатамошно залагање и одговорно дејствување. Напротив признанието кое не е разбирливо и прифатливо за ученикот, кое е израз на субјективните наклоности на наставникот или воспитувачот може да има за последица нарушување на позитивните односи на ученикот кон наставникот.

Пофалбата...

Пофалбата е на повисок степен на признание. Наставникот на тој начин го искажува своето задоволство што ученикот бил истраен во доброто дело, што си ја врши својата должност и обврски, што е работлив, уреден и дисциплиниран. Тоа се однесува на позитивните одлики, способност и можности на ученикот, ја јакне вољата за работа, го подига работниот елан, ја развива неговата самосвест и го потикнува на понатамошна работа. Понатаму правилно изречената пофалба може позитивно да влијае не само на пофалениот ученик туку и на останатите ученици на кои им е пружен пример на добро однесување и делување.Пофалбата може да биде усмена или писмена, поединечна или групна. Може да се даде во текот на работата како потикнувач но и на крајот како позитивна отцена и признание. Силно дејствува ако се изрече јавно и на свечен начин, во присуство на целиот клас, пред сите ученици од училиштето,пред родителите, пред другите наставници и сл.

Награда...

Наградата е нај јако средство за потикнување. Таа донесува не само духовно задоволство и признание на ученикот туку и материјална вредност. Но и поради тоа е доста осетливо средство. Затоа постои опасност материалната вредност да стане цел и смислата на дејствувањето.Па поради тоа наградувањето во воспитната работа е секогаш деликатна работа. Од една страна ученикот силно го мотивира на акција, а од друга изискува егоистичко тежнеење и тежнеење за истакнување и наградување, односно завист и омаловажување на останатите ученици. И при наградувањето важи правилото дека треба да се применува повеќе на помладите ученици но и тогаш не пречесто. Паричните награди и големи материјални вредности треба да се избегнуваат во наградувањето, бидејки потикнуваат на активност од користољубиви причини. Наградата мора да ги јакне етичките побуди, и затоа наградите не треба однапред да се ветуваат. Многу е подобро наградата да го изненади ученикот и да дојде како последица на неговото позитивно дејствување.

Средства за спречување...Освен позитивните постојат и негативни воспитни влијанија. Задача на средствата за спречување е да помогнат да го зачуваат ученикот од непожелните влијанија или барем да го намалиме нивното лошо дејствување. Меѓутоа процесот на морално воспитание е доста сложен процес кој се однесува на воспитаниковата личност и обликување. Поради тоа во воспитната работа често се појавуваат и некои непожелни манифестации. Ученикот се изразува или однесува на начин кој не е пожелен, бидејки не е во склад со нормите на културно оснесување.

Н а д з о р о т . . . Надзорот се однесува на се што е во врска со моралното обликување на младиот човек- неговото слободно време, односот спрема луѓето, родителите, наставниците; односот спрема училиштето, учењето, работата, материјалните и духовни вредности итн. Надзорот е превентивно воспитно средство. Негова цел е да воспитаникот го зачува од лошите влијанија, бидејки на сите нас ни е познато дека е подобро да се спречи отколку да се лечи. Истовремено со помош на надзорот го следиме и проверуваме моралниот развиток на ученикот, обликувањето на неговиот морален квалитет и според тоа ја ускладуваме воспитната работа.

Како средство на моралното воспитание надзорот го применуваме од раѓањето па до моралната зрелост на ученикот. Но тој не смее да биде ни премногу тесен ни премногу широк. Тој треба да е ненаметлив и да дејствува само на присутните воспитаници.

К а з н а т а . . .Најсилното средство за спречување претставува казната. Во воспитната работа и казната е понекогаш потребна, бидејки постојат ученици, воспитаници кои се упорни во своите лоши постапки. Кога не помагаат превентивните мерки и другите средства за спречување, кога воспитаникот свесно прави престап се применува казната. Таа има за цел да го потикне во воспитаникот на неудобност, чуствување на вина и се јавува како последица на одредени неправили постапки. Меѓутоа казната не смее да биде средство за освета или понижување, туку пред се средство за зачувување на моралниот поредок и моралните норми, односно средство за развивање и обликување на ученикот.

Затоа таа ги содражи осудите за лошите постапки, но и надежта за поправка во иднина, повикот ученикот да се подобри и верување ви неговите позитивни квалитети.

Казната мора да биде индивидуална и во склад со ситуацијата.

Тоа значи дека за исти престап, на различни воспитаници нема да им се даде исти казни или на истиот воспитаник за повторениот престап нема да му се одреди иста казна.

кон заклучокот...

Ако под морализирање разбираме пренагласена или исклучителна употреба на методот на поучување, а занемарување на останатите методи на моралното воспитание, пренагласена употреба на зборови, а занемарување на моралните постапки, тогаш морализирањето како облик на морално вербализирање не е пожелно. Меѓутоа, моралното воспитание-како процес на обликување на личноста како што видовме има свои етапи и не се сведува само на изградување на морални сознанија, туку бара и изградување на морални уверувања, а исто така и морално однесување и делување. Задачите на моралното воспитание не се исцрапуваат со запознавање на моралот и неговата теорија, туку бара и усвојување на ставови, обликување на навики, развивање на позитивни особини на волјата и карактерот,како и негување на смислата за етички вредности. Поради тоа во процесот на моралното воспитание освен поучувањето и употребувањето на други методи- уверување, навикнување, спречување односно не само поука туку и другите средства на моралното воспитание, како пример,дневниот ред итн. Критиката за морализирањето е оправдана, бидејки се работи за еднострано сваќање на процесот на морално обликување на личноста, но таа критика не се однесува на моралното воспитание. Целта на моралното образование не е морализирање туку обликување на морална личност.

Литература ...1.проф.д-р М.Костова, Теорија на воспитанието, материјал за подготовка на испит, Скопје, 20042. A. Vukasovic ,Moralni odgoj , Zagreb, 19743. A.Vukasovic , Etika, Moral, Sposobnost, Skolska knjiga D. J. Zagreb, 19934. A. Vukasovic, Pedagogija. IRO, Samobor, Zgreb 19905. Е. Петрова- Ѓеорѓиева, Современото училиште и моралното воспитание, Педагошки факултет, Штип 2005 www.childrenswebmag.com www.communitycare.co.uk www.socialpedagogy.co.uk Педагогија за IV година гимназиско образованиеBill Huitt, Humanistic Approaches to Teaching, Retrieved from http://www.garysturt.free-online.co.uk/human.htmJohnson, D.W., & Johnson, R.T. (1991), Learning together and alone: Cooperative, competitive and individualistic, Third Edition, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.Johnson, D.W., Johnson,R., &Holubec, E., (1986), Cooperation and competition, Edina, MN: Interaction Book Company.Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1989). Cooperation and competition: Theory and research. Edina, MN: Interaction Book CompanyJohnson, D. & Johnson R. (1993) Cooperative, competitive and individualistic procedures for educating adults: A comparative analysis. University of Minnesota, Cooperative Learning Center.Карнеги, Д. (2002), Психологија успеха I, Београд: Народна књига, Алфа.

Kirschenbaum, (1975), Instructional implications of humanistic theory, Retrieved from http://www.garysturt.free-online.co.uk/human.htmLauren Jansen, Formulation of an Educational Philosophy and an Organizational Framework, Retrieved from http://pdfcast.org/pdf/formulation-of-an-educational-philosophy-and-an-organizational-frameworkMandić, P., (1980), Humanizacija odnosa u školi. Sarajevo: PPZ.Maslow, A.H., (1968), Toward a psychology of being, (2nd ed). New York: Van Nostrand.Rogers, C., (1983), Freedom to learn from the 80s. Columbus, OH: Merrill.

S. Petrovska and S.S. Veselinovska., (2008), Cooperative learning in heterogeneous groups – the model for establishing cohesion in pupil,s unit and improving school performance, во: Образовање и сиромаштво у земљама у транзицији, Београд, ИПИ, стр. 249-261Stahl, Robert J., Elements of Cooperative Learning in the Classroom, Retrieved from http://www.ericdigests.org/1995-1

Јан Амос Коменски:„ Целата тајна на часовникот се состои во редот. Има надеж да се пронајде модел на образование сличен на часовникот“

Образованието и професионалниот развој на наставниците (учителите/воспитувачите) е клучно прашање на секоја земја, со оглед на тоа што квалитетот на воспитно образовниот кадар е еден од главните чинители кој влијае за нивото на образовните достигнувања на секоја индивидуа. Професијата – учител/воспитувач има свој развоен пат и свои карактеристики и се гради врз основа на општи принципи и на соодветно определен систем од знаења и од практични насоки.