Erik van Es

27 september 2012

Diabeteszorg, mulitidisciplinair chronisch disease management

Even voorstellen

Managing partner bij Insights Zorg B.V.

ImplementatorAchtergrond in de

telecom, sinds 2003 actief in de zorg

SpeerpuntenKetenzorgehealth

Enkele opdrachtenKetenzorgprogramma

(IZIT)e-Diabetesprogramma

(Nictiz)Nationaal

actieprogramma diabetes (NDF)

Transparantie programma (LOK)

EPD implementatie (Roessingh)

Over Insights Zorg

Begeleiden en doorvoeren van veranderingen in de zorg- en welzijnssector

Specifieke kennis op het vlak van ketenzorg, ehealth, jeugdzorg, GGZ en samenwerkings-verbanden

Klanten: landelijke en regionale innovatieprogramma’s, zorggroepen, ziekenhuizen, GGZ instellingen, gemeenten, maatschappelijke organisaties

maakt het verschil

Onderwerpen

Nationaal Actieprogramma Diabetes Interoperabiliteit Huidige situatie diabeteszorg Impactanalyse digitale

gegevensuitwisseling Implementatieaspecten

NATIONAAL ACTIEPROGRAMMA DIABETES

Bron: RIVM 2009

Diabeteszorg in NL

NB. Ongeveer de helft van de groei is in theorie vermijdbaar!

InitiatiefnemerNederlandse Diabetes Federatie

FinancierVWS

DoelBrede toepassing (90%) van een actuele en

complete NDF Zorgstandaard diabetesLooptijd

2009-2012

Nationaal Actieprogramma Diabetes

Thema’s

1. Meer aandacht voor preventie2. Versterken positie patiënt3. Verankeren ketenaanpak4. Verminderen belemmeringen in wet- en

regelgeving5. Operationaliseren elektronische

uitwisseling in de keten Kernthema: zorgstandaard diabetes

Doelen thema 5

INTEROPERABILITEIT

Interoperabiliteit

interoperabiliteit

operabiliteit operabiliteit

Actor A

Actor B

fysieke infrastructuur

Interoperabiliteit niveaus

Organisatie

Zorgproces

Informatie

Netwerken

Systemen

Zorgstandaarden, richtlijnen, protocollen

Datasets, parameters, toegang ------------------------------------------------

Technische standaarden

Vertrouwensmodel, samenwerkingsafspraken

Functionele eisen, technische eisen, architectuur

Relatie met HCBN

Organisatie

Zorgproces

Informatie

Netwerken

Systemen

Informatiemodel voor de integrale zorg

Voorbeeld DM

Individuele zorgverlening

Integralezorgverlening

Integrale besturing

Integraleverantwoording

e-Diabetes datasetAutorisatie matrix

NDF indicatorenBenchmark Zorggroepen

ZiZo, ZN, NHG indicatoren

(MDS)

HL7v3

NHG bepalingenclusters

ADEPD

Overlappende datasets

Informatiestandaard

Volgt de zorgstandaard Zorginhoudelijk deel

Over welke gegevens hebben we het en wat bedoelen we ermee? (eenheid van begrip)

Wie heeft toegang tot welke gegevens? (autorisatie)Wie moet wanneer over welke gegevens kunnen beschikken

(use-case) Technisch deel

Hoe moeten systemen deze gegevens uitwisselen? (berichtdefinities)

Welke coderingen worden daarbij gebruikt? (eenheid van taal)

Hoe moeten leveranciers deze standaard goed in hun systeem implementeren? (implementie handleiding)

HUIDIGE SITUATIE DM2

DIABETESZORG

COPAFIJTH factoren

Commercieel Zakelijke impact (patiënt, verzekeraar)

Organisatie Organisatorische impact

Personeel Personele impact (TVB, vaardigheden, aantallen)

Administratieve organisatie

Impact op de werkprocessen

Financieel Financiële impact

Informatiestromen Impact op de informatie-uitwisseling

Juridisch Juridische impact (rechtpositities, aansprakelijkheid)

Technisch Impact op netwerken en informatiesystemen

Huisvesting Impact op de werkplek

COPAFIJTH en HCBN?

Commercieel Zakelijke impact (patiënt, verzekeraar)

Organisatie Organisatorische impact

Personeel Personele impact (TVB, vaardigheden, aantallen)

Administratieve organisatie

Impact op de werkprocessen

Financieel Financiële impact

Informatiestromen Impact op de informatie-uitwisseling

Juridisch Juridische impact (rechtpositities, aansprakelijkheid)

Technisch Impact op netwerken en informatiesystemen

Huisvesting Impact op de werkplek

Organisatie van de multidisciplinaire diabeteszorgIn 95% van de

gevallen is huisarts hoofdbehandelaar

Voornamelijk diabetes type 2 (DM2)

Daadwerkelijke samenwerking zeer beperkt Huisarts

POH

Oogarts

LaboratoriumApotheker

Podotherapeut

Internist

……Diëtist

Behandeling in de 1e lijn vs. 2e lijn

Huisarts

POH

Oogarts

Laboratorium

Apotheker

Podotherapeut

Internist

……

Diëtist

Internist

DVK

Oogarts

Laboratorium

Apotheker

Podotherapeut

Cardioloog

……

Diëtist

Instabiel/Complex

Gestabiliseerd

Betrokkenenvolgens de NDF zorgstandaard

Zorgprofessional Zorgstandaard Praktijk

(Medisch) psycholoog Secundair

Apotheker Secundair

Diabetesverpleegkundige Primair

Diëtist Primair X

Fysiotherapeut Secundair

Huisarts Primair X

Internist Secundair X

Klinisch Chemicus Secundair

Maatschappelijk werker Secundair

Nefroloog Secundair

Oogarts Secundair X

Podotherapeut / pedicure Secundair

Praktijkassistent Primair X

Praktijkondersteuner, praktijkverpleegkundige Primair X

Vaatchirurg Secundair

Betrokkenenvolgens de NDF zorgstandaard

Zorgprofessional Zorgstandaard Praktijk

(Medisch) psycholoog Secundair

Apotheker Secundair

Diabetesverpleegkundige Primair

Diëtist Primair X

Fysiotherapeut Secundair

Huisarts Primair X

Internist Secundair X

Klinisch Chemicus Secundair

Maatschappelijk werker Secundair

Nefroloog Secundair

Oogarts Secundair X

Podotherapeut / pedicure Secundair

Praktijkassistent Primair X

Praktijkondersteuner, praktijkverpleegkundige Primair X

Vaatchirurg Secundair

Verschillende samenwerkingsvormen in de keten Informatiebehoefte is

afhankelijk van samenwerkingsvorm

Idem mogelijkheden om keten ICT vraagstuk op te pakken

Zorgketen x x x

Ketenzorg x x

Niet geïntegreerde zorg x

Geza

menlijke

org

anisa

tie

Geza

menlijk

pro

toco

l

Info

rmra

tie-

uitw

isselin

g

Samenwerkingsprofiel van GrijpinkGoede voorspeller voor succes van

keteninformatiseringVerandering moet aansluiten bij wat

gangbaar is in de keten

* Kijk op ketens, het ketenlandschap van Nederland, 2009, Grijpink en Plomp

Samenwerkingsvorm

Niveau van het ketenproces

Informeel overleg

Formeel overleg

Samen beslissen

Ad hoc samen handelen (ketenproject)

Gemeen-schappelijk ketenorgaan

Ondersteuning A KIS

Uitvoering B

Beleid C D

Zorggroepmodel

SLA

SLAVaak bestuurd door huisartsen

ZorgroepenJonge organisaties,

ontstaan in 2006Laag volwassenheids-

niveau (besturing, structuur)

Nu ~100 zorggroepen in Nederland

Voornamelijk gecontracteerd voor DM

COPD, VRM in opkomst

Diabetes proces

Standaardaard

NDF zorgstandaard

NHG standaard DM

..

Richtlijnen

LTA

ADEPD

..

Protocollen

Voetzorg protocol

…

Integraleverantwoording

Individuele zorgverlening

Integrale zorgverlening

Integralebesturing

Huidige informatie(bij gekoppelde bronsystemen)

HIS referentiemodel

NHG standaarden

Subset NHG indicatoren

Subset NHG indicatoren

Edifact, HL7v2OZIS ketenzorg

HL7v3

HIS extractie

Huidige digitaleuitwisseling met de huisarts

 

Laboratorium

Internist

Diëtist

Fysiotherapie

Apotheek

Patiënt

Oogarts

Podotherapeut

HIS-KIS

NAW -

Labuitslagen - - - - -

Onderzoeken - - - - - -

Medicatie - - - - - - -

Co- en multi-morbiditeiten

- - - - - - - -

Risicofactoren - - - - - - -

Bevindingen (tekst) - - - - -

Zorgplan* - - - - - - - -

gestructureerd ongestructureerd niet digitaal

 

Laboratorium

Internist

Diëtist

Fysiotherapie

Apotheek

Patiënt

Oogarts

Podotherapeut

HIS-KIS

NAW

Labuitslagen

Onderzoeken -

Medicatie -

Co- en multi-morbiditeiten

-

Risicofactoren -

Bevindingen (tekst) -

Zorgplan* -

Actuele mogelijkhedenop basis van bestaande standaarden

gestructureerd ongestructureerd niet digitaal

Bron: haalbaarheidsonderzoek uitwisseling e-Diabetes kernset, Nictiz, 2011

Indicatoren (KPI’s)

Verplicht als onderdeel van contract met verzekeraar

Geen indicatoren voor eigen kwaliteitsdoelstellingen

Indicatoren zelf van lage kwaliteit (registratie, bewerking, technisch)

Soorten indicatoren

Procesindicatorengeven een indicatie over het verloop van processen in een

organisatie,  bijvoorbeeld over de doorlooptijd van een aanvraag van een cliënt voor thuiszorg tot het  moment dat de zorg wordt ingezet.

Structuurindicatorengeven informatie over de organisatorische voorwaarden

waarbinnen een  instelling verantwoord kan leveren, bijvoorbeeld over het percentage medewerkers dat  heeft deelgenomen aan bijeenkomsten op het gebied van deskundigheidsbevordering  of over het ziekteverzuim onder medewerkers.

Uitkomstindicatorengeven een indicatie over de uitkomst van de zorg,  bijvoorbeeld

over de mate van  tevredenheid van cliënten, over de bejegening door medewerkers of over het percentage  cliënten met complicaties na een bepaalde operatie.

HbA1C < 7

Stoppen met roken advies

…

Kwaliteitsborging

Zorgverlener

Zorggroep

Branche

ZorgverzekeraarOverheid

minimaledataset

spiegel-informatie

Plan

Do

Check

Act

spiegel-informatie

spiegel-informatie

Plan

Do

Check

Act

Plan

Do

Check

Act

Plan

Do

Check

Act

externeindicatoren

interneindicatoren

Informatieproces indicatoren

RDC

Registratiein hetEPD

Extractieuit EPD’s

Berekeningindicatoren

Patiëntkomt bij de

zorgverlener

Rapportagenaar

verzekeraar

InternePDCA-cyclus

Benchmarkrapportage

Wat kan er metbestaande standaarden?

Edifact

OZIS

HL7v2

HL7v3 (Nictiz)

Vecozo

HIS/KIS (HL7v3)*

Kerndossier

Continua

Brieven/berichten

Medicatie

Laboratorium

Waarnemen Ketenzorg (DM, COPD, CVRM)

Declaratie

Verzekeringscheck

Spoed i.o.Generieke overdracht specialist

Generieke overdracht care

Teleconsult (hartfalen)

Single sign-on

Problemen met berichtstandaarden Verschillende implementaties van een

standaardOnduidelijkheden over de status van

standaarden verlammen de marktPartijen bestrijden elkaar i.p.v. samen te

werkenMarkt vraagt om migratie model om van

oud naar nieuw over te gaanOnduidelijk hoe oud en nieuw (een tijdje)

naast elkaar kunnen bestaan

Techniek (ICT)

Zorgaanbieder gerichtHIS, FIS, TIS, ZIS, AIS, LIS

KetengerichtKISManagement Informatie Systemen

DevicesGlucosemeters, insulinepompen, …

Uitwisseling bij gekoppelde bronsystemen

Uitwisseling in dit scenario is deels ongestructureerd en deels gestructureerd en gebruikt het enige gestructureerde dossier, dat van de huisarts, als centraal dossier. Gestructureerde uitwisseling is mogelijk van huisarts naar: lab, apotheker, patiënt, zorggroep. Communicatie met andere zorgverleners is ongestructureerd in de vorm van digitale brieven.

Bron: haalbaarheidsonderzoek uitwisseling e-Diabetes kernset, Nictiz, 2011

Uitwisseling bij een keteninformatiesysteem

Uitwisseling in de keten is geen probleem omdat iedereen in hetzelfde systeem werkt. Om dubbele invoer te voorkomen is gestructureerde uitwisseling met het HIS . Uitwisseling met de anders systemen is nog eenrichtingsverkeer en ongestructureerd. De patiënt werkt in principe in het KIS. Lab gegevens komen wel gestructureerd in het KIS, medicatie ook, maar dan via het HIS.

Bron: haalbaarheidsonderzoek uitwisseling e-Diabetes kernset, Nictiz, 2011

Netwerken en schakelpunten

berichtenstandaard

verwijsindex

XIS XIS XIS

Regionaal

VWI

XISXIS XIS XIS XIS

Regionaal

VWI

XIS XIS XIS XIS

Lokaal

VWI

Lokaal

VWI

Landelijk

VWIschakelpunt

VWI CON

CON

CON CON

CON

CON

VWI

CON converter

Netwerken en schakelpunten

berichtenstandaard

verwijsindex

XIS XIS XIS

Regionaal

VWI

XISXIS XIS XIS XIS

Regionaal

VWI

XIS XIS XIS XIS

Lokaal

VWI

Lokaal

VWI

Landelijk

VWIschakelpunt

VWI CON

CON

CON CON

CON

CON

VWI

CON converter

Voorbeelden vanschakelpunten

Gebruik Diensten

LSP Landelijke infrastructuur voor uitwisseling van medische gegevens tussen zorgverleners. Wordt gebruikt door huisartsen, huisartsenposten, apothekers en ziekhuizen.

Nu nog beperkt tot waarneming huisartsen en medicatiegegevens. Beveiliging: alleen gekwalificeerde systemen mogen aansluiten. Authenticatie op basis van UZI pas.

E-Novation Door samenwerking van de drie aanbieders is een landelijk dekkend netwerk ontstaan waarop de meeste zorgaanbieders aangesloten zijn.

Edifact postbus, beveiligde mail, vertaalfunctie.

Vecozo Landelijke infrastructuur voor declaratie en verzekeringsgegevens. Nagenoeg als zorgaanbieders en verzekeraars zijn aangesloten.

COV-check, declaraties.

RSP Regionale netwerken faciliteren regionale gegevensuitwisseling. Veel verschillende vormen, vaak gebaseerd op Edifact.

Verschillend, meestal op Edifact gebaseerd. Soms rol van Zorg Service Provider.

OZIS clusters Lokale clusters rondom apothekers kringen of huisartsenposten voor waarneming.

Waarneming huisartsen en waarneming apothekers.

Single supplier

Lokale netwerken voor uitwisseling tussen systemen van een leverancier.

Medicatiegegevens huisarts-apotheek, gedeeld EPD

Uitgangspunten

Zorgverleners

Huisartsen en praktijkondersteuner zijn het best gewend aan gebruik EPD

Specialisten en paramedici gebruiken vaak nog papieren dossier -> digitale drempel

Niet gewend aan samenwerkingsmodel

Financiering

ICT budget afhankelijk van financieringsvormOp basis van verrichtingenKoptariefKeten DBC

Vaste ICT vergoeding in tarief, geen prikkel om het beter te doen

Grote verschillen in invloed op ICTEen KIS wordt aangeschaft door de zorggroep

een XIS door de individuele zorgaanbieder

Commercieel

Zorgverzekeraar stuurt op publieke indicatoren ≠ borging zorgstandaard

Geen prikkels voor samenwerking en goede gegevensuitwisseling

Zwakke positie van de patiënt (positie in het zorgproces en digitale ondersteuning)

Juridisch

Er wordt verschillend omgegaan met persoonsgegevens

Juridische drempels voor digitale uitwisselingOnzekerheden over verantwoordelijkheden

van de zorgverlener bij digitale uitwisselingZorgen over privacy van de patiënt (of eigen

positie?)Geen afspraken tussen zorgaanbieders

over gegevensuitwisseling

http://prezi.com/-ajex5irrt7c/er-komt-een-patient-bij-de-dokter/

Gevolgen voor de patiënt

Knelpunten naar stakeholder

Belangrijksteniet-technische oorzaken

1. Ontbreken van een daadkrachtige probleemeigenaar in de keten

2. Beperkte samenwerking/vertrouwen tussen zorgaanbieders in de keten

3. Ontbreken van zorginhoudelijke afspraken over de informatie uitwisseling (wie, wat en wanneer)

4. Gebrek aan afstemming tussen partijen die zich bezig houden met standaardisatie

5. Politiek sentiment

Belangrijkstetechnische oorzaken

1. Geen eenduidige standaard om medische gegevens gestructureerd tussen systemen uit te wisselen

2. Slechte ondersteuning van beschikbare standaarden in informatiesystemen

3. Grote verschillen in de manier waarop standaarden geïmplementeerd worden

4. Geen gemeenschappelijk referentiekader voor softwareleveranciers om systemen op te baseren

5. Ontbreken van een duidelijke koers (integrale blauwdruk)

IMPACTANALYSE

Impactanalyse

Huidige situatieGewenste situatie

(op basis van visie)

ImpactBelemmeringenAanbevelingen

Visie

Iedere betrokkene beschikt tijdig over alle informatie die noodzakelijk is voor een zo goed mogelijke zorg. De zorgstandaard definieert welke informatie noodzakelijk is voor wie

Patiënten kunnen intensiever worden gemonitord

De zorgketen en iedere betrokken zorgverlener beschikt over goede kwaliteits-indicatoren op basis waarvan kan worden bijgestuurd

Onderzoeksinstellingen beschikken na toe- stemming over gegevens voor onderzoek en evidence based verbeteringen

Gewenste situatie

Organisatie • Samenwerkingsafspraken op ketenniveau• Structureel tussen ketenpartners• Informatiebeleid op ketenniveau• Kwaliteitsfunctie met vertegenwoordigers uit de hele keten

Processen • Zorgverlening conform de NDF zorgstandaard• Borging van de informatievoorziening• Informatie-uitwisseling met de patiënt

Informatie • Gestructureerde dossiervoering• Uitwisseling van relevante behandelgegevens in de keten• Eenheid van begrip tussen actoren• Vergelijkbare en betrouwbare indicatoren• Stuur- en verantwoordingsinformatie zo veel mogelijk op basis van in het zorgproces vastgelegde gegevens• Technische standaard(en) die gestructureerde, veilige en betrouwbare uitwisseling waarborgen

Gewenste situatie

Techniek • Informatiesystemen ondersteunen het ketenproces• Single sign-on en geen dubbele invoer gegevens• Netwerken zorgen voor een veilige en betrouwbaar transport van gegevens• Gecertificeerde ICT systemen

Juridisch • Uitwisseling voldoet aan wettelijke kaders

Financieel • Gedifferentieerde ICT vergoeding

Commercieel • Patiënt is volwaardig onderdeel van de keten

Medewerkers • ICT vormt voor zorgverleners een natuurlijk onderdeel van het proces

Huisvesting • n.v.t.

De Kloof

Grootte van de stap

CultuurPolitiekFinancieringICT drempelVolle agendaPrivacy maffiaBijna af syndroom

Makers en brekers voor eHealth

Bron: Accelerating Innovation KPMG International/Manchester Business Scholl, 2011

Makers en brekers voor eHealth

Bron: Accelerating Innovation KPMG International/Manchester Business Scholl, 2011

IMPLEMENTATIE

BelangstellendBetrokken

InvesterendRealiserend

Blanco

Evaluerend

Voorstelbaar

MaakbaarUitvoerbaar

Bruikbaar

Houdbaar

Aantoonbaar

Insights Zorg

Oplossing: realisatie & inbedding

Stakeholders: draagvlak & acceptatie

Business case: meerwaarde & financiering

Zorg Innovatie Model

Aantallen

Hoeveel stakeholders denken jullie dat er bij dit programma betrokken zijn?

Aantallen…

~30 koepels/expertgroepen~7 overheidsinstanties~14 zorgverzekeraars~8 kennisinstellingen~30 ict leveranciers~18 regio’s~100 zorggroepen~8.000 huisartsen~2.000 apothekers~700.000 patiënten…

Meerdere contactpersonen per stakeholdergroep!

Stakeholdergroepen…

Zorgverleners: KNMG, KNMP, KNGF, NHG, LHV, NHV, DiHag, NedHIS, LVG, NIV, EADV, NVvPO, NVvP, NDV, …

Patiënten: NPCF, DVN, NVZ, … Overheidsinstellingen: VWS, Nza, Nma, ZiZo, IGZ Zorgverzekeraars: ZN, Individuele zorgverzekeraars ICT leveranciers: OIZ, Leveranciers van: ZIS, HIS, DIS, KIS,

FIS, AIS, LIS, Portalen, Workflow systemen, netwerken, Dataverwerking

Gebruikersverenigingen: NedHIS Samenwerkingsverbanden: Zorggroepen,

gezondheidscentra Kennisinstellingen: Nictiz, ZonMw, Kenniscentra, NIVEL, … Ondersteuningsorganisaties: ROS’en, regio-organisaties,

adviesbureaus, …

VerzekeraarsZorggroep

Leveranciers

PatiëntenZorgverleners

Bestuur

Systeemdenken

VerzekeraarsZorggroep

Koepels

Maatschappij

Nictiz

LOK

NedHISDVN

NHGNIV NDF

Leveranciers

PatiëntenZorgverleners

Bestuur

KwaliteitsinstituutIGZ

ZN

Politiek

NPCF

VZVZ

VWS

Systeemdenken

LHV

Enkele oplossingenvoor het systeemfalenStapsgewijze implementatieBranche definieert informatiestandaardZorgverzekeraar en overheid nemen norm

over als eis in de contracteringToetsing

Gebruik gecertificeerd ICT systeemCertificering van zorggroepenIndicatoren voor informatie-uitwisseling

Hierdoor gaan zorggroepen ook eisen stellen aan hun zorgaanbieders en ICT leveranciers

Groeimodel interoperabiliteit

IST

SOLL

inte

ropera

bili

teit

tijd

nieuweKPI’s?

De eerste stap van dee-Diabetes kernset

e-Diabetes kernsetNu Geïnformatiseerdediabeteszorg

e-Diabetes kernset

Patiëntgegevens Algemene medische

gegevens Lichamelijk onderzoek Laboratorium gegevens Voetonderzoek Oogonderzoek Risicofactoren Medicatie Relevante aandoeningen

Business case

De business case is de legitimatie van het project, maar is vaak een ondergeschoven kindje

Gebruik bij voorkeur een maatschappelijke business case die ook naar niet financiële baten kijkt

Baten treden niet altijd op bij diegene die moet investeren

De business case vormt ook de basis voor structurele financiering

Bestaande financieringmodellen vormen soms een belemmering voor ehealth -> stakeholder-management!

Social Return On Investment

De visie (hypothese) als uitgangspunt

Wie zijn de stakeholders en wat is hun investering?

Wat zijn de activiteiten?

Wat zijn de resultaten?

Wat zijn de effecten?Met indicatoren

worden de effecten gekwantificeerd tot een SROI-waarde.

eHealthproject

Visie

Activiteiten

Belang-hebbenden

Investeringen

Resultaten

Effecten

Indicatoren

http://www.insights-zorg.nl/images/content/pdf/leaflets/SROI_aanpak.pdf

http://scandigitalegegevensuitwisseling.zorgstandaarddiabetes.nl/

SAMENVATTING

Samenvatting

1. Interoperabiliteit speelt zich af op vijf niveaus

2. Een interoperabiliteitsproject vraagt interventies op alle vijf niveaus

3. Informatie binnen een keten kent een logische gelaagdheid

4. De beperkte informatie-uitwisseling in de keten is slechts voor een klein deel een technisch probleem

5. Een olifant eet men het best in kleine stukjes

Samenvatting

6. Kijk ook naar de oorzaken van systeemfalen en pak deze aan

7. Betrek de belangrijkste stakeholders bij het project

8. Technisch kan er meer dan nu toegepast wordt

9. De aanpak voor de diabeteszorg is goed toepasbaar in andere domeinen

Nuttige links

Impactanalyse https://www.nictiz.nl/module/360/51/10022RP_Impactanalys

e_van_informatisering_op_diabeteszorg-pdf

Informatiepiramide http://www.nictiz.nl/module/360/336/KA10074%20Integrale_

Zorg_Informatie_IZI_%20Piramide.pdf

Technisch haalbaarheidsonderzoek interoperabiliteit http://www.nictiz.nl/module/360/555/Haalbaarheidsonderzo

ek%20interoperabiliteit%20diabeteszorg.pdf

ICT standaarden in de zorg http://www.nictiz.nl/module/360/689/ICT-standaarden%20in

%20de%20zorg.pdf

Nationaal actieprogramma diabetes http://www.actieprogrammadiabetes.nl/e-communicatieict

Artikel van Grijpink over ketenanalyse http://www.keteninformatisering.nl/attachments/File/03_kete

nanalyse.pdf

Erik L. van EsManaging partnere.vanes@insights-zorg.nl