359. Na osnovu člana 11, a u vezi člana 96 i člana 123 stav 3 tačka 3 Zakona o elektronskim

komunikacijama („Službeni list Crne Gore”, broj 40/13), Savjet Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost, na sjednici održanoj 13. 03. 2014. godine donosi

P R A V I L N I K O TEHNIČKIM I EKSPLOATACIONIM USLOVIMA POD KOJIMA SE MOGU KORISTITI RADIO-DIFUZNE STANICE ZA EMITOVANJE TELEVIZIJSKOG

PROGRAMA U FREKVENCIJSKIM OPSEZIMA VHF I I III I UHF IV I V I Opšte odredbe

Predmet Član 1

Ovim pravilnikom se utvrđuju vrste emisija i tehničke karakteristike radio-stanica za emitovanje televizijskog programa u frekvencijskim opsezima VHF I i III (47-68 MHz i 174-230 MHz) i UHF IV i V (470-862 MHz) posredstvom analognih predajnika i pretvarača za ove emisije, radi obezbjeđenja nesmetanog prijema emisijama televizije, drugim radio-službama i efikasnog korišćenja radio-frekvencijskog spektra.

Uslovi za korišćenje radio stanica

Član 2 Radio stanice iz člana 1 ovog pravilnika mogu se koristiti samo ako ispunjavaju uslove predviđene ovim pravilnikom. Odredbe ovog pravilnika odnose se i na proizvođače i uvoznike predajnika i pretvarača predviđenih za vrstu emisije koja je navedena ovim pravilnikom.

Referentni međunarodni propisi

Član 3 Referentne međunarodne preporuke, norme i propisi koje moraju zadovoljavati radio-difuzne stanice iz člana 1 ovog pravilnika su:

- CCIR Report 624-4 - "Characteristics of television systems" - ITU-R Recommendation BT.470-7 - "Conventional analogue television systems" - ITU-R Recommendation BT.1439-1 - "Measurement methods applicable in the analogue

television studio and the overall analogue television system" - ITU-T Recommendation J.61 uključujući i Amd.1 - "Transmission performance of

television circuits designed for use in international connections" - ETSI EN 302 297:2006 - Electromagnetic Compatibility and Radio Spectrum Matters

(ERM); Transmitting Equipment for the Analogue Television Broadcasting Service; Part 2: Harmonized EN Under Article 3.2 of the R&TTE Directive

- EN 60244-1:2000 - "Methods of measurement for radio transmitters - Part 1: General characteristics for broadcast transmitters"EN 60244-5:1995 - "Methods of measurement for radio transmitters - Part 5: Performance characteristics of television transmitters"

- EN 60244-9:1995 - "Methods of measurement for radio transmitters - Part 9: Performance characteristics for television transposers"

- EN 60244-10:1993 - "Methods of measurement for radio transmitters - Part 10: Methods of measurement for television transmitters and transposers employing insertion test signals".

Značenje pojedinih izraza

Član 4 Izrazi upotrijebljeni u ovom pravilniku imaju sljedeća značenja: 1. Televizijski predajnik:

- amplitudno modulisan predajnik za sliku sa djelimično potisnutim bočnim opsegom; - frekvencijski modulisan predajnik za zvuk. Ako postoji skretnica, smatra se sastavnim

dijelom televizijskog predajnika. 2. Televizijski pretvarač: Zajednička grupa sklopova (ulazni pojačavač, oscilatori, mješači,

međufrekvencijski pojačavači, izlazni pojačavač, sklopovi za regulaciju i ostali sklopovi) pomoću kojih se televizijski signal prima na jednom, a odašilje na drugom kanalu.

3. Normalan pomjeraj frekvencije (normalni offset): Pomjeraj kod kojeg je razlika između nominalnih frekvencija nosioca slike cio umnožak 1/2 linijske frekvencije, pri čemu tačnost frekvencije nosioca mora biti u granicama 500 Hz.

4. Precizni pomjeraj frekvencije (precizni offset): Pomjeraj frekvencije kod kojeg je razlika između nominalnih frekvencija nosioca cio umnožak 1/12 linijske frekvencije, pri čemu je tačnost frekvencije nosioca u granicama 1 Hz.

5. Snaga predajnika: Efektivna izračena snaga nosioca za vrijeme sinhro impulsa, dok je snaga predajnika za zvuk vrijednost snage nemodulisanog nosioca.

6. Televizijska slika: Slika proizvedena elektronskim mlazom na luminescentnom zastoru uređaja za sintezu za vrijeme potpunog ciklusa slike. Slika se sastoji iz dvije uzastopne poluslike.

7. Analiza sa proredom: Postupak analize slike pri kojim se analiza vrši prvo po neparnim, a zatim po parnim linijama.

8. Poluslika: Dio koji se ispisuje između dva uzastopna impulsa vertikalne sinhronizacije. 9. Signal sjajnosti (osvijetljenosti) (EY): Signal koji jednoznačno karakteriše sjajnost

(osvijetljenost) slike. 10. Signal boje: Signal koji se dodaje signalu sjajnosti da bi se prenijela informacija o boji neke

slike. 11. Pomoćni nosilac boje: Pomoćni nosilac, smješten u frekvencijskom opsegu koji zauzima

video-signal i koji je modulisan tako da daje signal boje. 12. Horizontalni impuls za potiskivanje: Dodatni signal, u opštem obliku pravougaoni, kojim se

omogućava prelazak mlaza kod sinteze od jedne linije na drugu liniju. 13. Vertikalni impuls za potiskivanje: Dodatni signal, u opštem obliku pravougaoni, upotrijebljen

za potiskivanje mlaza kod sinteze od jedne poluslike na drugu polusliku. 14. Sinhro-impulsi: Dodatni signali koji osiguravaju sinhronizam skretanja mlaza za analizu i

sintezu slike i referentni nosilac za demodulaciju signala boje u slučaju televizije u boji. 15. Horizontalni sinhro-impuls: Pravougaoni impuls sinhronizacije koji osigurava horizontalnu

sinhronizaciju skretanja mlaza za analizu i sintezu, a prenosi se za vrijeme trajanja horizontalnog impulsa za potiskivanje.

16. Vertikalni sinhro-impuls: Signal sinhronizacije sastavljen od jednog ili više pravougaonih impulsa koji osiguravaju vertikalnu sinhronizaciju mlaza za analizu i sintezu i koji se prenosi za vrijeme trajanja vertikalnog impulsa za potiskivanje.

17. Referentni signal boje (burst): Signal sinhronizacije boje koji se sastoji iz nekoliko sinusoida na frekvenciji pomoćnog nosioca, a koji se prenosi za vrijeme trajanja horizontalnog impulsa za potiskivanje.

18. Impulsi za izjednačenje: Dodatni signali upotrijebljeni pri analizi sa proredom za vrijeme trajanja vertikalnog impulsa za potiskivanje da bi se osigurao prored pri sintezi.

19. Video-signal: Signal koji sadrži sve signale potrebne za sintezu slike: signal sjajnosti, impulse za potiskivanje, signal sinhronizacije, itd.

20. Nivo crnog: Nivo crnog signala slike ili video-signala koji odgovara minimalnoj amplitudi signala sjajnosti. Ovaj nivo odgovara tački čija je sjajnost nula, odnosno crnoj tački predmeta.

21. Nivo bijelog: Nivo signala slike ili video-signala koji odgovara maksimalnoj amplitudi signala sjajnosti.

22. Nivo potiskivanja: Nivo signala slike ili video-signala za vrijeme impulsa potiskivanja, sa izuzetkom nivoa drugih raznih signala koji se mogu prenijeti za ovo vrijeme.

23. Nivo sinhronizacije: Minimalni nivo video-signala koji odgovara vrhu horizontalnog ili vertikalnog sinhro- impulsa.

24. Linijska (horizontalna frekvencija): Broj linija u sekundi, pri analizi ili sintezi televizijske slike.

25. Signali hrominentne razlike: Signali koji sadrže samo informaciju o boji nakon što im je oduzeta informacija o osvjetljenosti.

26. Vještačka antena: Oklopljeno opterećenje koje se priključuje na predajnik radi mjerenja i zamjenjuje stvarnu antenu.

27. Parazitne oscilacije: Oscilacije čija je frekvencija van širine opsega emisije, a čij i se nivo može smanjiti bez uticaja na prenos korisnih informacija.

28. Kvadraturna amplitudna modulacija (QAM): modulacijski postupak pri kojem se nosilac razdvaja u dvije komponente sa faznim pomakom jedne prema drugoj od 900 - (kvadraturni pomak faze). Jedna komponenta nosioca moduliše se modulacijskim signalom hrominentne razlike E'U = E'R - E'Y, a druga, fazno za 90° zaokrenuta, modulacijskim signalom hrominentne razlike E'V = E'B - E'Y. U televizijskom sistemu PAL fazni pomak komponente nosioca, koju moduliše signal E'U = E'R - E'Y , mijenja predznak nakon svake linije sa +90° na -90°, zatim opet +90°, -90° i tako redom.

29. Akcentuacija: Postupak isticanja visokih zvučnih frekvencija modulišućeg signala povećanjem njihovog nivoa prije modulacije.

30. Deakcentuacija: Postupak inverzan postupku akcentuacije, a obavlja se nakon demodulacije snižavanjem nivoa viših frekvencija prenešenog signala, čime se, sa oba ova postupka, pri frekvencijskoj modulaciji dobija poboljšanje odnosa signal/šum za oko 10 dB.

31. Koordinate boja: Norma u sistemu CIE iz 1931. godine đe svakoj od osnovnih boja odgovara jedna koordinata trougla (crvena, plava, zelena).

32. Grupno kašnjenje: Grupno kašnjenje se izražava kao diferencijalni odnos faze i frekvencije:

df

dg

�

��

2

1�

Konstantna vrijednost grupnog kašnjenja omogućava prenos komponenti složenog televizijskog signala jednakim brzinama tako da se na drugom kraju prenosnog sistema dobiju komponente sa identičnima fazama u granicama dozvoljenog odstupanja.

33. Diferencijalno pojačanje: Različito pojačanje na različitim nivoima sjajnosti. 34 Diferencijalna faza: Razlika u faznom stavu na različitim nivoima sjajnosti. Skraćenice: PAL - Phase Alternating Line - promljenjive faze AF - Audio frekvencije VF - Video frekvencije MF - Međufrekvencije RF - Radio frekvencije AGC - Automatic gain control - Automatska regulacija pojačanja TV - Televizijski, u vezi sa televizijom CIE - Commission Internationale d'eclairage - Međunarodna komisija za rasvjetu

II Frekvencijski opsezi i kanali

Član 5

Frekvencijski opsezi namijenjeni za analogne zemaljske televizijske sisteme u VHF i UHF opsegu, shodno Planu namjene radio-frekvencija su:

Frekvencijski opseg Kanali TV Norma VHF I 47-68 MHz 2,3,4 B/PAL VHF III 174- 230 MHz 5,6,...,11,12 B/PAL UHF IV/V 470-860 MHz 21.........69 G/PAL

Tabela 1 - Frekvencijski opsezi namijenjeni za analogne zemaljske televizijske sisteme u VHF I i

III i UHF IV i V opsezima

Član 6 Podjela kanala po lokacijama vrši se u skladu sa odredbama međunarodnog sporazuma koji je utvrđen Finalnim aktom Evropske VHF/UHF radio-difuzne konferencije, Štokholm 1961 (ST61), revizijom ovog sporazuma iz 2006. godine (RRC-06-Rev.ST61), kao i Planom raspodjele radio-difuznih frekvencija u Crnoj Gori. Radi smanjenja smetnji pri radu na istom kanalu, osnovni predajnici slike i zvuka moraju raditi sa normalnim pomjerajem (offset-om) frekvencije.

Član 7 Televizijski predajnici moraju raditi sa preciznim pomjerajem frekvencije na istom kanalu ako se pojave međusobne smetnje u zoni pokrivanja kao posljedica odstupanja od planiranih vrijednosti jačine elektromagnetnog polja. Televizijski pretvarači moraju raditi sa normalnim pomjerajem frekvencije na is tom kanalu ako se predviđaju smetnje u zoni pokrivanja kao posljedica odstupanja od planiranih vrijednosti jačine elektromagnetnog polja. Pravna i fizička lica kojima je izdato odobrenje za korišćenje frekvencija, u slučaju pojave smetnji iz stava 1 i 2 ovog člana, dogovoriće se o pomjeraju frekvencije, uz saglasnost Agencije, radi otklanjanja smetnje. III Tehničke karakteristike sistema televizije

Član 8

Za televiziju u frekvencijskom opsegu VHF I i III upotrebljava se PAL sistem, televizijska norma B, a u frekvencijskom opsegu UHF IV i V, norma G. Ove norme definisane su preporukom iz člana 3 stav 1 alineja 2 ovog pravilnika. Osnovne karakteristike PAL sistema normi B i G date su tabelom 2 i slikom 1:

Redni broj Karakteristika B/PAL i G/PAL 1. Broj linija po slici 625 2. Vertikalna frekvencija fV (broj poluslika/s) 50

3. Horizontalna (linijska) frekvencija fH (Hz) 15 625 Odstupanje linijske frekvencije pri nesinhronom radu

Crno-bijela ± 0,02% najviše 0,05% U boji ± 0,0001 %

4. Nivo potiskivanja (referentni) 0

Nivo bijelog (vršni) 100 Nivo sinhronizacije - 43 Razlika nivoa crnog i nivoa potiskivanja 0 Vršni nivo signala boje 143

5. Pretpostavljena vrijednost gama katodne cijevi za koju je izvršena predkorekcija monohromatskog signala 2,8

6

Prored 2:1 Razmjera slike 4:3 Analiza i sinteza linije Sa lijeva na desno Analiza i sinteza poluslike Odozgo na dolje

Tabela 2 - Osnovne karakteristike PAL sistema normi B i G

Slika 1: Nivoi kod televizijskog signala

Član 9 Karakteristike signala horizontalne sinhronizacije date su tabelom 3 i slikom 2:

Oznaka Karakteristika B/PAL i G/PAL H Nominalna perioda linije (μs) 65 a Trajanje potiskivanja – interval horizontalnog potiskivanja (μs) 12 ± 0,3

b Vremenski razmak od ose (OH) do zadnjeg ruba horizontalnog potisnog impulsa (μs) 10,5

c Trajanje stepenice (stuba) (μs) 1,5 ± 0,3 d Trajanje sinhro-impulsa (μs) 4,7 ± 0,2

e Vrijeme uspona (10 do 90 %) ivice horizontalnog potisnog impulsa 0,3 ± 0,1

f Vrijeme uspona (10 do 90 %) ivica horizontalnih sinhro-impulsa 0,2 ± 0,1

Tabela 3 - Karakteristike signala horizontalne sinhronizacije Vrijednosti iz ove tabele su mjerene između tačaka na polovini amplitude odgovarajućih ivica impulsa.

Slika 2: Signal horizontalne sinhronizacije - horizontalni sinhro impuls

Član 10 Karakteristike signala vertikalne sinhronizacije date su tabelom 4 i slikama 3 i 4: Oznaka Karakteristika B/PAL i G/PAL

V Perioda poluslike (ms) 20 i Trajanje vertikalnog potiskivanja poluslika (H i a iz tabele 3) 25H + a j Vrijeme uspona (10 do 90 %) ivica vertikalnih potisnih impulsa (μs) 0,3 ± 0,1 l Trajanje prvog niza impulsa izjednačenja 2,5H m Trajanje niza vertikalnih sinhro-impulsa 2,5H n Trajanje drugog niza impulsa izjednačenja 2,5H p Trajanje impulsa izjednačenja (μs) 2,35 ± 0,1 q Trajanje vertikalnog sinhro-impulsa (μs) 27,3 r Razmak između vertikalnih sinhro-impulsa 4,7 ± 0,2 s Vrijeme uspona (10 do 90 %) sinhro-impulsa i impulsa izjednačenja (μs) 0,2 ± 0,1

Tabela 4 - Karakteristike signala vertikalne sinhronizacije

Linije 16 i 22, odnosno 329 do 334 u periodu impulsa za potiskivanje mogu se koristiti za posebne namjene, kao što je prenos ispitnih signala itd.

1 Nivo potiskivanja 2 Nivo bijelog 3 Nivo sinhronizacije 4 Razlika nivoa crnog i nivoa potiskivanja 5 Referentni podnosioc boje - burst 6 Vršni nivo slike sa signalom boje

Slika 3: Prikaz vertikalne sinhronizacije

ΛΛΛ označava neprekidni niz ivica horizontalnih sinhro-impulsa i tokom vertikalnog potisnog impulsa. Na početku svake poluslike, ivica vertikalnog sinhro- impulsa OV poklapa se sa ivicom horizontalnog sinhro- impulsa. Na početku svake druge poluslike, ivica vertikalnog sinhro-impulsa OV pada u sredinu između ivica dva horizontalna sinhro- impulsa.

Slika 4: Detalj vertikalnog sinhro - impulsa i impulsa izjednačenja

Član 11

Karakteristike video signala (Sistem PAL) date su tabelom 5 i slikama 5 i 6:

Redni broj Karakteristika B/PAL i G/PAL

1 Pretpostavljene koordinate osnovnih boja prijemnika (CIE 1931.)

X Y R - crvena 0,64 0,33 G - zelena 0,29 0,60 B - plava 0,15 0,06

2 Hromatske koordinate za jednake signale osnovnih boja Bijelo D65 0,313 0,329

3 Signal osvijetljenosti (luminentni signal) E'Y = 0.299 E’R + 0.587 E’G + 0.114E’B

E'R, E'G, E'B su signali osnovnih boja prethodno gama korigovani

4 Signali hrominentnih razlika (Signal boje) E'U = 0.493(E'B - E'y) E'V = 0.877(E'R - E'y)

5 Prigušenje signala hrominentnih razlika dB MHz

E'U, E'V < 3 1,3 < 20 4

6 Jednačina složenog signala boje

EM = E'Y + E'

U sin 2nfSC + E'V cos 2nfSC

E'Y - vidi tačku 3 ove tabele

E'U, E'

V - vidi tačku 4 ove tabele fSC - vidi tačku 8 ove tabele

Predznak komponente E'V jednak je predznaku podnosioca boje

(mijenja se za svaku liniju) - vidi tačku 13 ove tabele i sliku 5. 7 Vrsta modulacije pomoćnog nosioca boje Kvadraturna amplitudna modulacija (QAM)

8

A. Frekvencija pomoćnog nosioca boje (Hz) Odstupanje (Hz)

fSC = 4 433 618,75 ± 5

B. Frekvencija pomoćnog nosioca boje fSC u odnosu na horizontalnu frekvenciju fH

fSC = (1135/4 + 1/625) x fH fSC = 567,5 + fH/2

9 Širina frekvencijskih bočnih pojasa boje (kHz) fSC + 570 - 1 300

10 Amplituda pomoćnog nosioca boje VU EE 2'2' �

11

Sinhronizacija pomoćnog nosioca boje Niz od 10 ± 1 oscilacija na zadnjem stepeniku horizontalnog potisnog impulsa

A Početak referentnog signala boje (burst-a) (μs) Vidi sliku 2. B Trajanje referentnog signala boje (burst-a) (μs) Vidi sliku 2.

5,6 ± 0,1 poslije trajanja OH 2,25 ± 0,23 (10 ± 1 oscilacija)

12 Amplituda referentnog signala boje (burst-a) od vrha do vrha

3/7 razlike između nivoa potiskivanja i vršnog nivoa bijelog ± 10 %

13

Faza referentnog signala boje Vidi sliku 6.

1350 s obzirom na E'U sa predznakom kako slijedi:

Vidi slike 5. i 6.

Poluslika Linija 1 2 3 4 5 6 7 8

Niz potiskivanja podnosioca I II III IV I II III IV

Parna - - + + - - + + Neparna + + - - + - - -

14 Potiskivanje pomoćnog nosioca boje

9 linija u intervalu poluslike Linija: 311 – 319 uključivo (IV)

623 – 6 uključivo (I) 310 – 318 uključivo (II) 622 – 5 uključivo (III)

15 Sinhronizacija komutacije (promjene predznaka faze) pomoćnog nosioca boje tokom horizontalnog potiskivanja

Pomoću E'V komponente referentnog nosioca boje

Vidi sliku 6. i tačku 13 ove tabele)

Tabela 5 - Karakteristike video signala (Sistem PAL)

Slika 5: Prikaz potiskivanja referentnog nosioca boje

Slika 6: Faza referentnog nosioca boje

Član 12 Radio- frekvencijske karakteristike sistema B i G date su tabelom 6 i slikom 7:

Redni broj Karakteristika B/PAL i G/PAL

1 Nominalna širina radio-frekvencijskog kanala (MHz) B: 7 G: 8

2 Nosilac zvuka u odnosu na nosilac slike (MHz) + 5,5 ±0,001

3 Ivica kanala najbliža nosiocu slike (MHz) - 1,25 4 Nominalna širina glavnog bočnog pojasa (MHz) 5 5 Nominalna širina preostalog (donjeg) bočnog pojasa (MHz) 0,75

6 Najmanje prigušenje preostalog bočnog pojasa

dB MHz 20 - 1,25 20 - 3,0 20 - 4,43

7 Vrsta emisije C3F negativna

8

Nivoi u izračenom signalu (% od nivoa nosioca) Nivo sinhronizacije 100 Nivo potiskivanja 75 ± 2,5 Razlika nivoa crnog i nivoa potiskivanja 0 - 2 Vršni nivo bijelog 10 – 15

9 Vrsta modulacije zvuka F3E 10 Devijacija frekvencije nosioca zvuka (kHz) ± 50 11 Vremenska konstanta isticanja visokih frekvencija (μs) 50 12 Odnos efektivno izračenih snaga slike i (glavnog) zvuka 20/1 – 10/1 13 Predkorekcija grupnog kašnjenja prijemnika na predajniku Vidi sliku 7.

14 Predkorekcija grupnog kašnjenja prijemnika na frekvenciji pomoćnog nosioca boje (ns) - 170

Tabela 6 - Radio- frekvencijske karakteristike sistema B i G

Slika 7: Grupno kašnjenje

Frekvencija (MHz)

Grupno kašnjenje (ns)

0,25 +5 ± 0 1,0 +53 ± 40 2,0 +90 ±40 3,0 + 75 ± 40 3,75 0 ± 40 4,43 -170 ± 40 4,80 -400 ± 90

IV Tehničke karakteristike televizijskih predajnika

Član 13 Televizijski predajnik mora biti tako izrađen da zadovolji sljedeće opšte tehničke uslove: 1. Sistem prenosa Predajnik mora omogućiti sistem prenosa definisan članovima 8, 9, 10 i 11 ovog pravilnika. 2. Vrsta emisije Predajnik se koristi za emisije vrste C3F za sliku i F3EGN za zvuk. 3. Frekvencijski opseg Granice frekvencijskih opsega u kojima predajnik može biti podešen za rad date su članom 5 ovog pravilnika. Predajnik može biti predviđen da se njime može pokriti cio ili dio navedenih frekvencijskih opsega. Na svakom predajniku mora se naznačiti tačan frekvencijski opseg ili dio frekvencijskog opsega za koji je predajnik predviđen. Predajnik mora biti tako izrađen da omogući podešavanje na svaki kanal iz frekvencijskog opsega za koji je predviđen. 4. Maksimalna greška frekvencije nosioca Maksimalna greška frekvencija nosilaca slike i zvuka, za različite frekvencijske opsege i nazivne izlazne snage predajnika, mora biti unutar tolerancija datih u tabeli 7.

Frekvencijski opseg (MHz) Nazivna izlazna snaga PP (W) Tolerancija frekvencije (Hz)

47 – 68 PP ≤ 50 PP > 50

± 2000 ± 500

174 – 230 PP ≤ 1

1 < PP ≤ 100 PP > 100

± 5 000 ± 2 000 ± 500

470 – 862 PP ≤ 1

1 < PP ≤ 100 PP > 100

± 10 000 ± 2 000 ± 500

Tabela 7 - Maksimalna greška frekvencija nosilaca slike i zvuka

Ako je predajnik predviđen za rad sa određenim pomjerajem frekvencije, maksimalna frekvencija nosioca slike, bez obzira na frekvencijski opseg i nazivnu izlaznu snagu, mora biti unutar određenih tolerancija:

a. ± 500 Hz - za predajnike sa normalnim pomjerajem frekvencije (offset-om); b. ± 1 Hz – za predajnike sa preciznim pomjerajem frekvencije (offset-om).

5. Stabilnost frekvencije nosioca Kratkotrajna stabilnost frekvencije nosilaca slike i zvuka, za period od 1 h, mora biti u skladu sa naznačenom u tehničkom uputstvu proizvođača. Dugotrajna stabilnost frekvencije nosilaca slike i zvuka, za period od šest mjeseci, mora biti bolja od vrijednosti datih u tabeli 8.

Frekvencijski opseg (MHz) Nazivna izlazna snaga PP (W) Stabilnost frekvencije (Hz)

47 – 68 PP ≤ 50 PP > 50

± 1 000 ± 250

174 – 230 PP ≤ 1

1 < PP ≤ 100 PP > 100

± 2 500 ± 1 000 ± 250

470 – 862 PP ≤ 1

1 < PP ≤ 100 PP > 100

± 5 000 ± 1 000 ± 250

Tabela 8 - Dugotrajna stabilnost frekvencije nosilaca slike i tona

Ako je predajnik predviđen za rad sa određenim pomjerajem frekvencije, maksimalna frekvencija nosioca slike, bez obzira na frekvencijski opseg i nazivnu izlaznu snagu, mora biti unutar određenih tolerancija:

a. ± 250 Hz - za predajnike sa normalnim pomjerajem frekvencije (offset-om); b. ± 0,5 Hz - za predajnike sa preciznim pomjerajem frekvencije (offset-om).

6. Tačnost podešavanja frekvencija Tačnost podešavanja frekvencije nosioca predajnika sa normalnim pomjerajem frekvencije mora biti bolja od ± 50 Hz. 7. Međufrekvencije predajnika Međufrekvencije predajnika su:

a. 38,9 MHz - kanala za sliku; b. 33,4 MHz - kanala za zvuk.

8. Nazivna izlazna snaga Nazivna izlazna snaga predajnika u kanalu za sliku mora imati prvenstveno, jednu od sljedećih vrijednosti: 0,5 W; 1 W; 2 W; 5 W; 10 W; 20 W; 50 W; 100 W; 200 W; 250 W; 500 W; 1 kW; 2 kW; 5 kW; 10 kW; 20 kW ili 50 kW. Nazivna izlazna snaga predajnika u kanalu za sliku mora biti naznačena u tehničkom upustvu proizvođača. 9. Odstupanja izlazne snage Pri nazivnom naponu primarnog izvora napajanja, izlazna snaga predajnika može da odstupa od svoje nazivne vrijednosti najviše za:

a. 0 i +10% - pri mjerenju u proizvodnji i prometu; b. +10% i -20% - pri mjerenju u upotrebi i održavanju; c. Pri promjeni napona izvora napajanja iz tačke 21 ovog člana, odstupanje izlazne snage mora

se naznačiti u tehničkom uputstvu. 10. Nazivna impedansa izlaznog opterećenja Nazivna impedansa izlaznog opterećenja predajnika je 50 Ω (nesimetrično). 11. Odnos stojećih talasa (VSWR) izlaznog opterećenja Predajnik mora da radi sa utvrđenim karakteristikama pri VSWR, na ulazu izlaznog opterećenja manjim ili jednakim 1,05. Maksimalni VSWR pri kojem predajnik može da radi bez oštećenja ili bez djelovanja zaštitnog uređaja je 1,4. 12. Nazivna ulazna impedansa Nazivna ulazna impedansa predajnika u kanalu za sliku mora biti 75 Ω asimetrično. Nazivna ulazna impedansa kanala za zvuk mora biti:

a. 600 Ω simetrično, ili b. ≥ 2 000 Ω simetrično ili asimetrično.

13. Slabljenje refleksije na ulazu Slabljenje refleksije na ulazu predajnika kanala za sliku u video-frekvencijskom opsegu mora biti veće od 30 dB. Slabljenje refleksije na ulazu predajnika kanala za zvuk u audio–frekvencijskom opsegu mora biti veće od 25 dB. 14. Nazivni ulazni naponi Nazivni ulazni naponi predajnika su:

a. 1 VVV - za video- frekvencijski signal između nivoa sinhronizacionog impulsa i nivoa bijelog tako da je:

- nivo sinhronizacionog impulsa 0 %; - nivo crnog 30 %; - nivo bijelog 100 %;

b. 1,55 V - za audio - frekvencijski sinusoidalni signal, frekvencije 1 kHz, koji prouzrokuje devijaciju frekvencije od ± 50kHz.

15. Opseg ulaznog napona Opseg ulaznog video-frekvencijskog napona u odnosu na nazivni ulazni napon, pri kome predajnik mora da se podesi da zadovolji utvrđene karakteristike, mora biti ± 3 dB. Opseg ulaznog audio-frekvencijskog napona u odnosu na nazivni ulazni napon, pri kome predajnik mora da se podesi da zadovolji utvrđene karakteristike, mora biti ± 6 dB. 16. Sporedne komponente Srednja snaga bilo koje sporedne komponente na priključku antenskog voda, za različite frekvencijske opsege, i srednja snaga predajnika ne smiju premašiti maksimalno dozvoljene nivoe date u tabeli 9.

Frekvencijski opseg (MHz) Srednja snaga Pm (W) Maksimalno dozvoljen nivo snage sporedne komponente

mW dB u odnosu na Pm

47 – 68 174 – 230

Pm ≤ 0,25 0,25 < Pm ≤ 25 25 < Pm ≤ 1 000

1 000 < Pm

0.025 -40

-60

1

470 – 862

Pm ≤ 0,25 0,25 < Pm ≤ 25

25 < Pm ≤ 20 000 20 000 < Pm

0,025 -40

-60

20 Tabela 9 – Maksimalno dozvoljeni nivoi srednje snage predajnika i srednje snage sporedne

komponente 17. Zračenje kućišta Kad je predajnik priključen na vještačko opterećenje koje ne zrači, efektivna izračena snaga kućišta ne smije biti veća od:

a. graničnih vrijednosti za snagu sporednih komponenti iz tačke 16 ovog člana; b. 1 W na frekvenciji osnovne komponente, za nazivnu izlaznu snagu predajnika od 1 kW do 10

kW; c. 10 W na frekvenciji osnovne komponente za nazivnu izlaznu snagu predajnika jednaku ili veću od 10

kW. Televizijski predajnik mora biti električno oklopljen tako da se pri postavljanju većeg broja predajnika jednog pored drugog ne javljaju međusobne smetnje. 18. Uslovi okoline ▪ Temperatura okoline Predajnik zajedno sa pomoćnim uređajima mora :

a. da radi sa utvrđenim karakteristikama pri temperaturi okoline od + 50 C do + 350 C, a za predajnike snage manje od 100W, od 50 do 450;

b. da nastavi da radi bez opasnosti ili oštećenja pri temperaturi okoline od + 50 C do + 450 C; c. pod pomoćnim uređajima pretvarača mogu se smatrati izmjenjivači toplote, sistemi za hlađenje i

dr. ▪ Relativna vlažnost Maksimalna vrijednost relativne vlažnosti pri kojoj predajnik radi sa utvrđenim karakteristikama ili je isključen na određeno vrijeme, bez oštećenja djelova, je 90 % pri temperaturi 260 C. ▪ Temperatura i vlažnost ulaznog vazduha za hlađenje Granična temperatura i relativna vlažnost ulaznog vazduha za hlađenje predajnika sa vazdušnim hlađenjem moraju biti takve da budu zadovoljeni uslovi za temperaturu okoline i relativnu vlažnost i moraju biti određene od strane proizvođača.

▪ Nadmorska visina Predajnik mora da radi sa utvrđenim karakteristikama pri nadmorskoj visini do 2.000 m. U tehničkom uputstvu moraju se naznačiti uslovi za rad pretvarača na visinama većim od 2.000 m. 19. Vrijeme zagrijavanja Vrijeme zagrijavanja predajnika potrebno da se postignu utvrđene karakteristike ne smije biti duže od 30 min. 20. Tip izvora napajanja Izvor napajanja predajnika je:

a. Jednofazni ili trofazni - za predajnik sa nazivnom izlaznom snagom do 1 kW; b. Trofazni - za predajnik sa nazivnom izlaznom snagom većom od 1 kW,

Trofazni izvor mora imati neutralni provodnik i ravnomjernu raspodjelu opterećenja po fazama i mora se naznačiti da li je neutralni provodnik uzemljen ili ne. 21. Napon i frekvencija izvora napajanja Napon i frekvencija izvora napajanja pri kojima predajnik treba da radi sa utvrđenim katrakteristikama su:

a. Nazivna vrijednost napona izvora napajanja i odstupanja od te vrijednosti su: 220 1 0 %

1 5 %V �

� za jednosmjerno napajanje, 380/220 1 0 %

1 5 %V �

� za trofazno napajanje. b. Odstupanje talasnog oblika Odstupanje talasnog oblika ne smije biti veće od 5%. c. Asimetrija pri trofaznom naponu

Pri trofaznom napajanju mora se navesti dozvoljena naponska asimetrija prema važećim normama i propisima.

d. Nazivna vrijednost frekvencije izvora napajanja i maksimalna odstupanja Nazivna vrijednost frekvencije naizmjeničnog izvora napajanja i maksimalna odstupanja od te vrijednosti su 50 ± 1 Hz.

22. Aktivna snaga napajanja (potrošnja) Aktivna snaga napajanja (potrošnja) predajnika, uključujući pomoćne uređaje, pri modulaciji crno-bijelom slikom i pri nazivnoj izlaznoj snazi, mora se naznačiti u tehničkom uputstvu proizvođača. 23. Ukupan faktor snage napajanja Ukupan faktor snage napajanja pri uslovima iz tačke 22 ovog člana mora biti ≥ 0,9. 24. Dodatne odredbe koje se odnose na mrežu napajanja Moraju se naznačiti sljedeći podaci:

a. Napon smetnji u mreži napajanja usljed djelovanja predajnika; b. Imunost na prelazne pojave u mreži napajanja; c. Vršna vrijednost struje napajanja pri uključenju uređaja.

25. Mjere bezbjednosti Moraju se naznačiti mjere preduzete kod predajnika i pomoćnih uređaja radi zaštite osoblja od nezgoda. Ove mjere moraju biti prema normama i propisima koji su važeći u Crnoj Gori. 26. Zaštita od atmosferskih pražnjenja

U tehničkom uputstvu mora biti naznačen način zaštite predajnika od atmosferskih zračenja. Izabrani način zaštite mora biti u skladu sa važećim normama i propisima. 27. Izdržljivost Predajnik mora da izdrži 24 h neprekidnog rada sa naznačenom snagom pri modulaciji crnom slikom i pri proizvoljnom modulacijom zvukom, pri uslovima iz tačaka 18, 21 i 23 ovog člana. 28. Rad u uslovima greške U slučaju nestanka ulaznog signala ili druge greške na njemu, predajnik mora automatski da nastavi da radi bez oštećenja kad se ulazni signal ponovo pojavi, odnosno greška nestane. 29. Izračena toplota Izračena toplota predajnika u radnoj prostoriji pri najlošijim uslovima mora se naznačiti u tehničkom uputstvu. 30. Sistemi zaštite Zaštita od preopterećenja mora da isključi uređaj (ili njegov dio) ako greška postoji, i poslije dva ili tri pokušaja uspostavljanja prvobitnog stanja. Uređaj za zaštitu mora da djeluje samo kad preopterećenja mogu da izazovu oštećenje, i to takvom brzinom koja blagovremeno sprečava oštećenje. 31. Stabilnost rada Predajnik ne smije da zahtijeva neprekidan nadzor da bi stalno radio sa utvrđenim karakteristikama. Ovaj se uslov ispunjava preventivnim održavanjem prema tehničkom uputstvu. 32. Pouzdanost predajnika Pouzdanost predajnika mora biti takva da srednje vrijeme između prekida ne smije biti kraće od 1.500 h. 33. Upravljanje i nadzor Komande i indikatori uređaja za nadzor, kao i korišćene tehnike međusobnog povezivanja predajnika i sistema za nadzor, moraju se navesti u tehničkom uputstvu. 34. Mjerna mjesta ▪ Radio-frekvencijska mjesta kanala za sliku Na kanalu za sliku televizijskog predajnika moraju biti predviđena radio-frekvencijska mjerna mjesta za:

a. izlazni međufrekvencijski nivo; b. djelove predajnika koji rade na krajnjoj frekvenciji čija je snaga nije veća od 200W; c. izlaz izlaznog dijela predajnika; d. izlaz skretnice.

Na mjernim mjestima predajnika nazivne izlazne snage veće od 100 W, završnim otpornikom od 50 Ω, mora biti radio- frekvencijski napon od 1 V. Na izlazu predajnika mora postojati usmjereni sprežnik ili direktivna sprega sa karakterističnom impedansom od 50 Ω, usmjerenošću (direktivnošću) od 32 dB, za predajnike snage veće od 100 W, i spregom koja će obezbijediti na direktnom izlazu završenom otpornikom od 50 Ω radio-frekvencijski napon efektivne vrijednosti od 1V.

▪ Radio-frekvencijska mjerna mjesta kanala za zvuk Na izlaznom stepenu predajnika u kanalu za zvuk mora postojati mjerni priključak. Radio- frekvencijsko mjerno mjesto mora da ima prvenstveno priključak tipa BNC. Za predajnike sa izlaznom snagom manjom od 100 W, ova se odredba ne primjenjuje. ▪ Video-frekvencijska mjerna mjesta Na kanalu za sliku televizijskog predajnika moraju biti predviđena video- frekvencijska mjerna mjesta za:

a. Video-frekvencijski ulaz; b. Ulaz modulatora; c. Na mjernim mjestima završenim otpornikom od 75 Ω mora biti pozitivni video napon od 1

VVV; d. Odstupanje karakteristike amplituda/video frekvencija mjernih mjesta od utvrđene vrijednosti

ne smije biti veće od ± 0,5 dB. Sva video-frekvencijska mjesta moraju imati priključak tipa BNC. 35. Indikatori Kanal za zvuk televizijskog predajnika mora da ima indikatore za:

a. izlaznu snagu; b. reflektovanu snagu; c. devijaciju frekvencije.

Za predajnike sa izlaznom snagom manjom od 100 W indikatori za reflektovanu snagu i devijaciju frekvencije nijesu obavezni. 36. Spoljno pobuđivanje Za spoljno pobuđivanje, umjesto osnovnog oscilatora, mora se predviđeti priključak sa ulaznom impedansom od 50 Ω. Pobuđivanje predajnika mora biti moguće sa naponom čija je vrijednost nije veća od 1 V. Na predajniku se mora naznačiti frekvencija osnovnog oscilatora kanala. 37. Impedansa visokofrekvencijskih stepena Svi stepeni i vodovi u visokofrekvencijskom dijelu moraju biti svedeni na nazivnu impedansu od 50 Ω. 38. Vještačka antena Za mjerenja na televizijskom predajniku potrebna je vještačka antena. Nazivna vrijednost otpora vještačke antene je 50 Ω. U frekvencijskom opsegu predajnika koeficijent neprilagođenja mora biti manji od 1,05. Promjena koeficijenta neprilagođenja sa frekvencijom u radnom kanalu mora biti manja od 0,02. Vrijednost otpora vještačke antene daje se od petog harmonika frekvencije predajnika ali ne više od 2 GHz. 39. Mjere Mjere (širina, visina i dubina) predajnika moraju biti prema tehničkom uputstvu. 40. Masa Masa predajnika mora biti prema tehničkom uputstvu.

Član 14 Posebne karakteristike predajnika za sliku su:

1. Karakteristika amplituda/radio-frekvencija Karakteristika amplituda/radio-frekvencija mora biti u granicama prema slici 8.

Slika 8: Karakteristika amplituda/radio-frekvencija predajnika

2. Karakteristika amplituda/video frekvencija Karakteristika amplituda/video-frekvencija mora biti u granicama prema slici 9.

Slika 9: Karakteristika amplituda/video-frekvencija

3. Karakteristika grupno kašnjenje/radio-frekvencija Karakteristika grupno kašnjenje/radio-frekvencija mora biti u granicama prema slici 10.

Slika 10: Karakteristika grupno kašnjenje/radio-frekvencija

Predajnik mora imati uređaj za predkorekciju grupnog kašnjenja prijemnika i korekciju grupnog kašnjenja predajnika. Mora postojati mogućnost isključenja uređaja za predkorekciju prijemnika. 4. Kosina luminentne pruge Kosina luminentne pruge za ispitni signal tipa I ne smije biti veća od 2% K. 5. Odnos 2T impulsa i pruge Odnos 2T impulsa i pruge ne smije biti veći od 1,5% K. 6. Izobličenje oblika 2T impulsa Izobličenje oblika 2T impulsa ne smije biti veće od 2% K. 7. Vertikalna kosina bijelog polja Vertikalna kosina bijelog polja je razlika između amplituda bijelog polja u trajanju slike mjerene 250 μs poslije tačke na polovini amplitude prednje ivice i 250 μs prije tačke na polovini amplitude zadnje ivice. Vertikalna kosina bijelog polja ne smije biti veća od 2% K. 8. Promjena izlazne snage usljed sadržaja slike Promjena izlazne snage pri promjeni od crne do bijele slike ne smije biti veća od 0,5 dB. 9. Promjena nivoa potiskivanja Promjena potiskivanja usljed:

a. Promjene sadržaja slike ne smije biti veća od 1%; b. Promjene nivoa potiskivanja video ulaznog signala ne smije biti veća od 1%; c. Brujanja ili šuma superponiranog ulaznom video signalu ne smije biti veća od 1%.

10. Luminentna nelinearnost Luminentna nelinearnost ne smije biti veća od 10%.

11. Diferencijalno pojačanje Diferencijalno pojačanje koje se odnosi na promjenu amplitude pomoćnog nosioca boje usljed promjene amplitude pratećeg signala osvijetljenosti ne smije biti veće od 3%. 12. Diferencijalna faza Diferencijalna faza referentnog nosioca boje ne smije biti veća od:

a. 30 za VSB demodulator sa sinhronom demodulacijom; b. 50 za VSB demodulator sa detekcijom envelope.

13. Hrominentno/luminentno preslikavanje Hrominentno/luminentno preslikavanje ne smije biti veće od 1,5%. 14. Incidentna fazna modulacija Incidentna fazna modulacija ne smije biti veća od 30. 15. Odnos signala i slučajnog šuma Odnos signala i slučajnog šuma mora biti:

a. Veći od 63 dB (ponderisani); b. Veći od 56 dB (neponderisani).

16. Odnos signala i periodičnog šuma Odnos signala i periodičnog šuma i drugih jednofrekvencijskih komponenti mora biti veći od 43 dB. 17. Intermodulacioni produkti

a. Intermodulacioni produkti unutar kanala slike ne smiju preći vrijednosti date krivom na slici 11.

Slika 11: Granične vrijednosti intermodulacionih produkata unutar kanala slike

b. Intermodulacioni produkti izvan kanala slike ne smiju biti veći od -55 dB.

18. Ograničenje nivoa bijelog Kolo za ograničenje nivoa bijelog mora funkcionisati tako da nivo nosioca slike ne padne ispod 7%, a da pri tome ne smije doći do pogoršanja luminentne nelinearnosti.

Član 15 Pri ulaznom signalu iz tačke 14 člana 13 ovog pravilnika nivoi izlaznog signala moraju biti prema slici 12.

Slika 12: Nivoi izlaznog signala kanala za sliku

Član 16

Posebne karakteristike kanala za ton su: 1. Maksimalna devijacija frekvencije Maksimalna devijacija frekvencije kanala za zvuk je ± 50 kHz. 2. Karakteristika amplituda/frekvencija Karakteristika amplituda/frekvencija kola za preakcentuaciju mora biti unutar tolerancija sa slike 13 i tabele 10.

Slika 13: Tolerancije za karakteristiku amplituda/frekvencija kola za preakcentuaciju

Frekvencija (Hz) Karakteristika preakcentuacije u odnosu na 1 kHz

Idealna Tolerancija 30 do 90 - 0,41

100 - 0,40 200 - 0,37 300 - 0,34 400 - 0,30 500 - 0,26 600 - 0,26 700 - 0,20 800 - 0,14 900 - 0,07

1 000 0 2 000 + 1,04 + 0,17 i - 0,17 3 000 + 2,35 + 0,33 i - 0,33 4 000 + 3,71 + 0,44 i - 0,46 5 000 + 4,99 + 0,52 i - 0,56 6 000 + 6,17 + 0,58 i - 0,62 7 000 +7,25 + 0,62 i - 0,67 8 000 + 8,23 + 0,64 i -0,70 9 000 + 9,13 + 0,66 i - 0,73

10 000 + 9,95 + 0,68 i - 0,75 11 000 + 10,71 + 0,69 i - 0,76 12 000 + 11,41 + 0,70 i - 0,77 13 000 12,07 + 0,70 i - 0,78 14 000 12,68 + 0,71 i - 0,79 15 000 13,25 + 0,71 i - 0,80

Tabela 10: Tolerancije za karakteristiku amplituda/frekvencija kola za preakcentuaciju

3. Karakteristika amplituda/modulišuća frekvencija Karakteristika amplituda/modulišuća frekvencija ne smije odstupati više od ± 1 dB od idealne karakteristike amplituda/frekvencija kola za preakcentuaciju, odnosno mora biti unutar granica datih na slici 14.

Slika 14: Karakteristika amplituda/modulišuća frekvencija 4. AF harmonična izobličenja Pri modulaciji nastaloj usljed sinusoidalnog ulaznog signala sa bilo kojom frekvencijom u opsegu od 40 Hz do 15 kHz AF harmonična izobličenja moraju biti:

a. ne smiju biti veća od 0,7% za devijaciju frekvencije ± 50 kHz; b. ne smiju biti veća od 1,4% za devijaciju frekvencije od ± 70 kHz.

5. Faktor AF intermodulacionog izobličenja Pri modulaciji nastaloj usljed dva sinusoidalna tona sa konstantnom razlikom frekvencija između 71 i 400 Hz, sa asimetričnom sredinom tih frekvencija u opsegu 700 Hz do 14,8 kHz i sa jednakim nivoima faktor AF harmoničkog izobličenja mora biti:

a. d2 ≤ 0,35 % za devijaciju frekvencije od ± 50 kHz d3 ≤ 0,5 %

b.

d2 ≤ 0,7 % za devijaciju frekvencije od 50 do 70 kHz d3 ≤ 0,1 %

6. FM nivo šuma i brujanja FM nivo šuma i brujanja, mjeren u odnosu na referentni nivo pri modulaciji nastaloj usljed sinusoidalnog ulaznog signala sa frekvencijom od 1 kHz i sa nivoom koji daje devijaciju frekvencije od ± 50 kHz, ne smije biti veći od 60 dB. 7. Ponderisani nivo FM šuma Ponderisani FM nivo šuma mjeren prema uslovima iz tačke 6 ovog člana ne smije biti veći od - 65 dB.

8. AM nivo šuma i brujanja

a. Maksimalna vrijednost AM nivoa šuma i brujanja ne smije biti veća od - 46 dB (0,5%). b. Za predajnike sa zajedničkim pojačanjem nosilaca slike i tona, maksimalna vrijednost AM

nivoa šuma i brujanja ne smije biti veća od -26 dB. 9. Nivo sinhrone AM modulacije

a. Nivo sinhrone amplitudske modulacije predajnika, mjeren pri modulaciji nastaloj usljed sinusoidalnog ulaznog signala sa frekvencijom od 1 kHz i sa nivoom koji daje devijaciju frekvencije ± 50 kHz, ne smije biti veći od -40 dB.

b. Za predajnike sa zajedničkim pojačanjem slike i zvuka, nivo sinhrone AM ne smije biti veći od -26 dB. 10. Promjena centralne frekvencije Pri modulaciji nastaloj usljed sinusoidalnog ulaznog signala bilo koje frekvencije unutar osnovnog opsega i sa nivoom koji daje maksimalnu devijaciju frekvencije ± 50 kHz, promjena frekvencije ne smije biti veća od 200 Hz. 11. Unakrsna modulacija slike i zvuka Unakrsna modulacija slike i zvuka kod predajnika sa zajedničkim pojačanjem slike i tona ne smije biti veća od 2%. V Karakteristike televizijskih pretvarača

Član 17 Sastavnim dijelom pretvarača, u smislu ovog pravilnika, smatraju se:

a. Uređaji za predkorekciju i održavanje zahtijevane stabilnosti televizijskog signala slike; b. Sklopovi za dobijanje karakteristike sa djelimično prenošenim donjim bočnim opsegom; c. Sklopovi za kombinovanje signala slike i zvuka; d. Filtri harmonika ili drugi filtri; e. Svaki drugi pomoćni uređaj potreban za normalan rad pretvarača.

Član 18

Pretvarač mora biti izgrađen tako da zadovolji sljedeće opšte tehničke karakteristike: 1. Sistem prenosa Predajnik mora omogućiti sistem prenosa definisan članovima 8, 9, 10, 11 ovog pravilnika. 2. Vrsta emisije Predajnik se koristi za emisije vrste C3F za sliku i F3EGN za zvuk. 3. Frekvencijski opseg Granice frekvencijskih opsega, u kojima pretvarač može biti podešen za rad (prijem i predaju), date su članom 5 ovog pravilnika. U tehničkom uputstvu pretvarača moraju se naznačiti:

a. kombinacije prijemne i predajne frekvencije koje se moraju izbjeći i b. dio koji se zamjenjuje ili dodaje da bi se pokrio frekvencijski opseg.

4. Maksimalna greška frekvencije nosioca Vrijednosti iz ove tačke odgovaraju vrijednostima iz č lana 13, tačka 4 ovog pravilnika. 5. Stabilnost frekvencije nosioca Kratkotrajna stabilnost frekvencije nosilaca slike i zvuka, za period od 1 h, mora biti u skladu sa naznačenom u tehničkom uputstvu proizvođača. Dugotrajna stabilnost frekvencije nosilaca slike i tona, za period od šest mjeseci, mora biti bolja od ± 350 Hz. 6. Korekcija frekvencije Mora biti omogućeno da se korekcija frekvencije obavlja na lako pristupačnom i naznačenom mjestu. 7. Međufrekvencija Međufrekvencija pretvarača je 38,9 MHz, a kod nepovoljne kombinacije kanala može biti 45,9 MHz. Dozvoljava se i direktno pretvaranje frekvencije, pri kojem pretvarač mora ispunjavati karakteristike utvrđene ovim pravilnikom. 8. Nazivna izlazna snaga Nazivna izlazna snaga (vršna snaga obvojnice) pretvarača mora imati prvenstveno jednu od sljedećih vrijednosti:

a. 0,05 W; 0,1 W; 0,2 W za minijaturne televizijske pretvarače; b. 0,5W; 1 W; 2 W; 5 W; 10W; 20W; 25 W; 50 W; 100 W; 200 W; 250 W; 500 W; 1 kW za

televizijske pretvarače. 9. Odstupanje izlazne snage Vrijednosti iz ove tačke odgovaraju vrijednostima iz člana 13 tačka 9, izuzev za odstupanje pri promjeni ulaznog napona koje mora biti naznačeno u tehničkom uputstvu. 10. Nazivna impedansa izlaznog opterećenja Nazivna impedansa izlaznog opterećenja predajnika je 50 Ω (nesimetrično). Svi visokofrekvencijski stepeni moraju imati istu nazivnu impedansu 50 Ω. 11. Odnos stojećih talasa (VSWR) izlaznog opterećenja Pretvarač mora da radi sa utvrđenim karakteristikama pri VSWR, na ulazu izlaznog opterećenja manjim ili jednakim 1,2. Maksimalni VSWR pri kojem pretvarač može da radi bez oštećenja ili bez djelovanja zaštitnog uređaja je 1,5. 12. Nazivna ulazna impedansa Nazivna ulazna impedansa mora biti 50 Ω asimetrično. 13. Slabljenje refleksije na ulazu Slabljenje refleksije na ulazu pretvarača mora biti veće od 20 dB. 14. Nazivni ulazni napon Nazivna vrijednost ulaznog RF napona je 2 mV (66 dBµV).

15. Opseg ulaznog napona Opseg ulaznog RF napona u odnosu na nazivni ulazni napon pri kome pretvarač mora da se podesi da zadovolji utvrđene karakteristike mora biti unutar granica: + 14 dB i -12 dB. 16. Sporedne komponente Vrijednosti iz ove tačke odgovaraju vrijednostima iz člana 13 tačka 16 ovog pravilnika. 17. Zračenje kućišta Kad je predajnik priključen na vještačko opterećenje koje ne zrači, efektivna izračena snaga kućišta ne smije biti veća od:

a. graničnih vrijednosti za snagu sporednih komponenti iz tačke 18 ovog člana; b. 1 W na frekvenciji osnovne komponente, za nazivnu izlaznu snagu predajnika do 1 kW.

18. Uslovi okoline ▪ Temperatura okoline Pretvarač zajedno sa pomoćnim uređajima mora:

a. da radi sa utvrđenim karakteristikama pri temperaturi okoline od + 50 C do + 400 C; b. da nastavi da radi bez opasnosti ili oštećenja pri temperaturi okoline od + 50 C do + 550 C.

Pod pomoćnim uređajima pretvarača mogu se smatrati izmjenjivači toplote, sistemi za hlađenje i dr. ▪ Relativna vlažnost Maksimalna vrijednost relativne vlažnosti pri kojoj pretvarač radi sa utvrđenim karakteristikama, ili je isključen na određeno vrijeme, bez oštećenja djelova, je 90% pri temperaturi od 270C. ▪ Temperatura i vlažnost ulaznog vazduha za hlađenje Granična temperatura i relativna vlažnost ulaznog vazduha za hlađenje pretvarača sa vazdušnim hlađenjem moraju biti takve da budu zadovoljeni uslovi za temperaturu okoline i relativnu vlažnost i moraju biti određene od strane proizvođača. ▪ Nadmorska visina Pretvarač mora da radi sa utvrđenim karakteristikama pri nadmorskoj visini do 2.000 m. U tehničkom uputstvu moraju se naznačiti uslovi za rad pretvarača na visinama većim od 2.000 m. 19. Vrijeme zagrijavanja Vrijeme zagrijavanja predajnika potrebno da se postignu utvrđene karakteristike ne smije biti duže od 30 min. 20. Tip izvora napajanja Izvor napajanja pretvarača može biti naizmjenični (jednofazni ili trofazni) ili jednosmjerni. 21. Napon i frekvencija izvora napajanja ▪ Nazivna vrijednost izvora napajanja Nazivne vrijednosti napona izvora napajanja i odstupanja od te vrijednosti su:

a. 220 %10%30

�

�V za jednosmjerno napajanje; b. 380/220 %10

%30�

�V za trofazno napajanje;

c. 12 V, 24 V, 36 V, ili 48 V ± 10% za jednosmjerno napajanje. ▪ Odstupanje talasnog oblika Odstupanje talasnog oblika ne smije biti veće 5 %. ▪ Nazivna vrijednost frekvencije napajanja i maksimalna odstupanja Nazivna vrijednost frekvencije naizmjeničnog napona izvora napajanja i maksimalna odstupanja od te vrijednosti su 50 ± 2 Hz. 22. Aktivna snaga napajanja Aktivna snaga napajanja (potrošnja) predajnika, uključujući pomoćne uređaje, pri modulaciji crno-bijelom slikom i pri nazivnoj izlaznoj snazi, mora se naznačiti u tehničkom uputstvu proizvođača. 23. Ukupan faktor snage napajanja Ukupan faktor snage napajanja pri uslovima iz tačke 22 ovog člana mora biti veći od 0,9. 24. Radio-frekvencijska mjerna mjesta Na pretvaraču mora biti predviđeno RF mjerno mjesto za mjerenje nivoa izlaznog signala. Mjerni priključak opterećen sa 50 Ω pri nominalnoj izlaznoj snazi ne smije imati veći nivo od 20 dBm. RF mjerno mjesto mora da ima prvenstveno koaksijalne priključke tipa BNC ili N. Oscilator mora biti takve konstrukcije da omogućava mjerenje frekvencije i napona oscilatora. 25. Indikatori Pomoću ugrađenih mjernih instrumenata mora postojati mogućnost kontrole:

a. svih bitnih radnih napona tranzistora i cijevi; b. napona oscilatora; c. izlaznih nivoa; d. nivoa ulaznog signala.

U pogonskom stanju pretvarača mora biti iniciran rad termostata. Odredba pod d. nije obavezna. 26. Mjere Mjere (širina, visina i dubina) predajnika moraju biti prema tehničkom uputstvu. 27. Masa Masa predajnika mora biti prema tehničkom uputstvu

Član 19 Tačke 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33 člana 13 ovog pravilnika odnose se i na televizijske pretvarače.

Član 20 Posebne karakteristike televizijskih pretvarača su: 1. Karakteristika amplituda/radio-frekvencija Karakteristika amplituda/radio–frekvencija mora biti u granicama prema slici 15 a i b.

Slika 15: Karakteristika amplituda/radio-frekvencija televizijskih pretvarača

2. Karakteristika grupno kašnjenje/radio-frekvencija Razlike u grupnom kašnjenju ne smiju, u frekvencijskom opsegu od f od ± 5 MHz, prekoračiti vrijednost od ± 50 ns u odnosu na vrijednost nosioca slike. U frekvencijskom opsegu od f do - 0,75 MHz dozvoljeno je povećanje na ± 100 ns. 3. Opseg automatske regulacije pojačanja (AGC) Pri promjeni ulaznog napona od - 12 dB do + 14 dB u odnosu na 2 mV izlazni nivo ne smije da se mijenja za više od ± 1 dB. Na pretvaračima mora postojati mogućnost isključenja automatske regulacije pojačanja i mogućnost ručne regulacije pojačanja. 4. Vrijeme odziva automatske regulacije pojačanja Pri promjeni napona ± 6 dB u odnosu na 2 mV, vremenski odziv ne smije biti duži od 1 s. 5. Interno proizvedeni neželjeni signali na ulazu Maksimalni nivo snage interno proizvedenih neželjenih signala na ulazu pretvarača mora biti:

a. ≤ - 51 dBµV za opsege 47 – 68 MHz i 174 – 230 MHz; b. ≤ - 31 dBµV za opseg 470 – 860 MHz.

6. Faktor šuma Faktor šuma pretvarača mora biti:

a. ≤ 20 μV za opsege 47 – 68 MHz i 174 – 230 MHz; b. ≤ 200 μV za opseg 470 – 860 MHz.

7. Intermodulacioni produkti unutar kanala Intermodulacioni produkti u frekvencijskom području od fs -0,75 MHz do fs +5,75 MHz moraju biti potisnuti za najmanje 54 dB. 8. Intermodulacioni produkti izvan izlaznog kanala Intermodulacioni produkti izvan izlaznog kanala ne smiju biti veći od - 55 dB. 9. Neželjene emisije u prisustvu ometajućih signala na ulazu Za nivo neželjenih izlaznih signala od 60 dB ispod referentne izlazne snage, odnos željenog i neželjenih signala na ulazu ne smije biti manji od 54 dB. 10. Povratne sprege Pretvarač mora da radi sa utvrđenim karakteristikama kada je slabljenje između izlaza i ulaza 50 dB. 11. Ulazni signali smetnje Ulazni signal smetnje na međufrekvenciji intenzite ta ne većeg od 1 V i na simetričnoj frekvenciji intenziteta ne većeg od 0,1 V ne smije proizvesti veći signal na izlazu od signala koji se dobije sa ulaznim signalom od 0,5 mV. 12. Potiskivanje signala smetnji nosioca zvuka Potiskivanje signala smetnji nosioca zvuka usljed parazitne frekvencijske modulacije u odnosu na koristan audio-signal frekvencije 1 kHz, koji daje devijaciju frekvencije nosećeg signala od 30 kHz ne smije biti manje od 46 dB. 13. Potiskivanje šuma usljed parazitne frekvencijske modulacije Potiskivanje šuma usljed parazitne frekvencijske modulacije u odnosu na koristan audio-signal frekvencije 1 kHz, koji daje devijaciju frekvencije nosećeg signala od 30 kHz, ne smije biti manje od 50 dB. 14. Promjena izlazne snage usljed sadržaja slike

Promjena izlazne snage pri promjeni od crne do bijele slike ne smije biti veća od 1%. 15. Promjena nivoa potiskivanja i referentnog nivoa bijelog Promjena nivoa potiskivanja usljed promjene sadržaja slike ne smije biti veća od 1%. 16. Luminentna nelinearnost Luminentna nelinearnost ne smije biti veća od 5%. 17. Diferencijalno pojačanje Diferencijalno pojačanje koje se odnosi na promjenu amplitude pomoćnog nosioca boje usljed promjene amplitude pratećeg signala osvijetljenosti ne smije biti veće od 3%. 18. Diferencijalna faza Diferencijalna faza referentnog nosioca boje ne smije biti veća od 30. 19. Odnos signala i slučajnog šuma Ponderisani odnos signala i slučajnog šuma mora biti za signal osvijetljenosti veći od 48 dB. 20. Odnos signala i periodičnog šuma Odnos signala i periodičnog šuma i drugih neželjenih jednofrekvencijskih komponenti mora biti veći od 43 dB.

Član 21

Pri nestanku ulaznog signala, izlazna snaga pretvarača mora biti najmanje 20 dB niža od nazivne izlazne snage.

Član 22

Ako nestanak ulaznog signala traje manje od 2 min, pretvarač se ne smije isključiti.

Član 23 Podešavanje automatskog aktiviranja i deaktiviranja pretvarača mora biti moguće sa bilo kojim ulaznim naponom željenog signala u opsegu od 0,5 mV do 10 mV.

Član 24

Pretvarači za spoljnu montažu moraju biti u kućištu u kojem će biti zaštićeni od kiše, snijega, kondenzacije i insekata.

Član 25 Buka koju proizvodi televizijski pretvarač na visini od 1 m i na udaljenosti od 1 m od čela uređaja ne smije da pređe vrijednost od 70 dB/B.

Član 26

UHF TV pretvarači moraju imati priključak za spoljni oscilator za nivo napona pobudnih signala od 1 V.

Član 27 Pretvarač mora u svom sastavu imati stabilizatore napona za sve stepene koji su osjetljivi na promjenu mrežnog napona napajanja.

Član 28

Ispred prvog aktivnog elementa mora se ugraditi ulazni filtar sa karakteristikama datim tabelom 11.

f0 + prijemna frekvencija Potiskivanje u opsegu I i III Potiskivanje u opsegu IV i V + 14 MHz - 9 MHz ≥ 16 dB

+ 16 MHz - 11 MHz ≥ 20 dB

+ 28 MHz - 23 MHz ≥ 36 dB

+ 32 MHz - 27 MHz ≥ 42 dB

Tabela 11 – Karakteristike ulaznog filtra ispred prvog aktivnog elementa

Član 29

Minimalno rastojanje prijemnog i predajnog kanala iznosi jedan kanal. Moguć je prijem na kanalu jednog, a odašiljanje na kanalu iz drugog frekvencijskog opsega. VI Utvrđivanje tehničkih karakteristika televizijskih predajnika i pretvarača

Član 30

Utvrđivanje tehničkih karakteristika televizijskih predajnika i pretvarača određenih ovim pravilnikom vrši se mjernim metodama koje su propisane aktima međunarodnih i domaćih standarda. Ispitni signali, definicije karakteristika kao i važeće norme date su u prilogu II ovog pravilnika. VII Prelazne i završne odredbe

Član 31 Danom stupanja na snagu ovog Pravilnika prestaje da važi Pravilnik o o tehničkim i eksploatacionim uslovima pod kojima se mogu koristiti radio-difuzne stanice za emitovanje televizijskog programa u frekvencijskim opsezima VHF I i III i UHF IV i V („Službeni list Crne Gore”, broj 22/10).

Član 32 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom listu Crne Gore”.

Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost Predsjednik Savjeta,

dr Šaleta Đurović, s.r.

Prilog I: Pomak frekvencije nosioca slike

Oznaka Frekvencijski pomak nosioca u djelovima fH Oznaka Frekvencijski pomak nosioca u djelovima fH 1P + 1/12 1M - 1/12 2P + 2/12 2M - 2/12 3P + 3/12 3M - 3/12 4P + 4/12 4M - 4/12 5P + 5/12 5M - 5/12 6P + 6/12 6M - 6/12 7P + 7/12 7M - 7/12 8P + 8/12 8M - 8/12 9P + 9/12 9M - 9/12 10P + 10/12 10M - 10/12 11P + 11/12 11M - 11/12 12P + 12/12 12M - 12/12 13P + 13/12 13M - 13/12 14P + 14/12 14M - 14/12 15P + 15/12 15M - 15/12 16P + 16/12 16M - 16/12 17P + 17/12 17M - 17/12 18P + 18/12 18M - 18/12 19P + 19/12 19M - 19/12 20P + 20/12 20M - 20/12

Tabela P. 1 - Pomak frekvencije nosioca slike

Ukoliko nije drugačije naglašeno frekvencija nosioca zvuka pomaknuta je za isti iznos kao i frekvencija nosioca slike.

Prilog II: Pregled ispitnih signala i definicije karakteristika koje se mjere kod televizijskih predajnika

Slika P. 1 - Ispitni signal tipa I

Slika P. 2 - Ispitni signal tipa II

B2 - Luminentna pruga (referentni nivo bijelog) B1 - 2T sinus-kvadrat impuls F - Složeni 20 T impuls D1 - Luminentno petodjelno stepenište C1 - Referentna pruga C2 - Sinusoidalni signali utisnuti u sivom

Slika P. 3 - Ispitni signal tipa III

Slika P. 4 - Ispitni signal tipa IV

G1 - Ubačena hrominentna pruga G2 - Umetnuti hrominentni signal sa tri nivoa E - Umetnuti referentni pomoćni nosilac

Slika P. 5 - Ispitni signal tipa VII

Slika P. 6 - Ispitni signal tipa VIII

Za umetanje ispitnih signala koriste se linije 17, 330, 18 i 331 i moraju zadovoljavati karakteristike definisane ovim pravilnikom i odgovarajućim IEC standardom. Definicije karakteristika koje se mjere kod TV predajnika 1. Greška amplitude luminentne pruge Greška amplitude luminentne pruge je razlika između stvarne amplitude luminentne pruge i njene nazivne vrijednosti, izražena u procentima u odnosu na nazivnu vrijednost. Znak greške je pozitivan ako je amplituda pruge veća od nazivne vrijednosti. Signal koji se koristi pri mjerenju je tipa I signal B2. 2. Greška amplitude sinhro-impulsa Greška u amplitudi sinhro- impulsa je razlika između stvarne amplitude sinhro- impulsa i njegove stvarne vrijednosti. Znak greške je pozitvan ako je sinhro- impuls veći od nazivne vrijednosti. Signal koji se koristi pri mjerenju je tipa I. 3. Kosina luminentne pruge Kosina luminentne pruge je razlika između nivoa luminentne pruge (područje B2) u tački b3 demodulisanog ispitnog signala I, jednu mikrosekundu poslije tačke na polovini amplitude prednje ivice i tačke b4, jednu mikrosekundu prije tačke nazivne amplitude zadnje ivice, izražena kao procenat u odnosu na amplitudu luminentne pruge. Znak greške je pozitivan ako je nivo u tački b4 veći od nivoa u tački b3. 4. Izobličenje osnovne linije Izobličenje osnovne linije izražava se kao razlika nivoa u tački b7 demodulisanog video signala I, jednu mikrosekundu poslije tačke na polovini amplitude silazne ivice luminentne pruge (područje B2) i nivoa u referentnoj tački b1, procentualno u odnosu na amplitudu luminentne pruge. Znak izobličenja osnovne linije je pozitivan ukoliko je nivo u tački b7 veći od nivoa u tački b1. 5. Greška odnosa 2T impulsa i pruge Greška odnosa 2T impulsa i pruge je razlika između amplituda 2T impulsa (područje B1) i luminentne pruge (područje B2) demodulisanog ispitnog signala I, izražena kao procenat u odnosu

na amplitudu luminentne pruge. Amplituda 2T impulsa je razlika između nivoa u tački b11 i referentne tačke b7. Znak greške je pozitivan ako je amplituda 2T impulsa veća od amplitude luminentne pruge. 6. Izobličenje oblika 2T impulsa Izobličenje oblika 2T impulsa pokazuje odstupanje impulsa od njegovog idealnog oblika. Ovaj tip izobličenja definiše se terminom faktor K, za koji su vrijednosti naznačene u specifikaciji uređaja. Ispitni signal koji se koristi je signal tipa I, područje B1. 7. Nejednakost hrominentno/luminentnog pojačanja Nejednakost hrominentno/luminentnog pojačanja je razlika između vršnih amplituda hrominentnog signala u području G1 ili G2 demodulisanog ispitnog signala tipa IV i amplitude referentnog luminentnog signala u procentima te amplitude. Kada se koriste ispitni signali tipa IV, amplituda referentnog luminentnog signala jednaka je amplitudi luminentne pruge u području B2 ispitnog signala tipa I. 8. Nejednakost hrominentno/luminentnog kašnjenja Hrominentno/luminentno kašnjenje je vremenska razlika u mikrosekundama između luminentne i hrominentne komponente složenog 20T impulsa demodulisanog ispitnog signala tipa I. Znak nejednakosti kašnjenja je pozitivan ako osa simetrije hrominentne komponente zaostaje za osom simetrije luminentne komponente. 9. Luminentna nelinearnost Luminentna nelinearnost je promjena u amplitudi luminentnog signala u funkciji luminentne amplitude. 10. Hrominentna nelinearnost Hrominentna nelinearnost je promjena u amplitudi hrominentnog signala u funkciji hrominentne amplitude. 11. Diferencijalno pojačanje Diferencijalno pojačanje je maksimalna promjena u amplitudi signala pomoćnog nosioca boje u odnosu na amplitudu ovog signala na nivou potiskivanja usljed promjene u amplitudi pridruženog luminentnog signala. Mjerenja se vrše na signalu hrominentnog stepeništa u području D2 ispitnog signala III na različitim luminentnim nivoima zanemarujući najviši nivo. 12. Diferencijalna faza Diferencijalna faza je maksimalna promjena faze pomoćnog nosioca boje u odnosu na fazu tog signala na nivou potiskivanja usljed promjene amplitude pridruženog luminentnog signala. Mjerenja se vrše sa različitim luminentnim nivoima, sa hrominentnim signalom stepeništa u području D2 ispitnog signala II, zanemarujući najveći nivo. 13. Hrominentno/luminentno preslikavanje Hrominentno/luminentno preslikavanje je promjena amplitude luminentnog signala u funkciji amplitude hrominentnog signala. Hrominentno/luminentno preslikavanje mjeri se u području G1 ili G2 ispitnog signala tipa IV. 14. Slučajni šum na nivou potiskivanja

Odnos signal/šum je odnos izražen u decibelima između amplitude luminentne pruge iz područja B2 ispitnog signala tipa I i efektivne vrijednosti ponderisanih šumova na nivou potiskivanja. Pri mjerenjima odnosa signal/šum na nivou potiskivanja koristi se ispitni signal tipa VIII. 15. Intermodulacija unutar opsega Intermodulacija u okviru opsega odnosi se na predajnike i pretvarače sa zajedničkim pojačanjem signala slike i zvuka. Frekvencija intermodulacione komponente proizvedene u okviru opsega video-frekvencija usljed intermodulacije između nosioca zvuka i nosioca slike i bočne komponente koja odgovara pomoćnom nosiocu boje data je izrazom:

Δf - fc đe je: Δf - razlika između frekvencija nosioca zvuka i nosioca slike (5,5 MHz), fc - frekvencija pomoćnog nosioca boje (4,43 MHz). Nivo intermodulacije u okviru opsega mjeri se u hrominentnom području ispitnog signala VII i definisan je kao odnos između amplitude luminentne pruge u području B2 ispitnog signala I i vršne vrijednosti intermodulacione komponente na frekvenciji Δf - fc, izražen u decibelima.