PREČIŠĆAVANJE VODE BAZENA ZA KUPANJE Prof. dr BOGOLJUB ANTONIĆ specijalista sanitarne hemije

• UPRAVLJANJE KVAKITETOM VODE U BAZENIMAKorištenje voda za rekreaciju ili liječenje veoma mnogo znači u održavanju zdravlja i radne sposobnosti stanovništva.Značajan broj ljudi povremeno ili stalno koristi u te svrhe bazene. Međutim, rekreativne aktivnosti na bazenima, ali i korištenje bazena u svrhu liječenja ili oporavka, mogu da ugroze zdravlje, tako da je neophodno odgovarajuće upravljanje bazenima kako bi se taj negativan uticaj sveo na što manju mjeru. Upravljanje kvalitetom vode u bazenima je relativno složena problematika, pa je rješavanje problema najvećim dijelom bazirano na preporukama SZO (WHO,2000).

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENAPostoje različite klasifikacije bazena.Bazeni mogu biti privatni (kućni), polujavni (npr. u hotelima, školama, raznim klubovima, na brodovima za krstarenje) ili javni.Bazeni se mogu nalaziti u zgradama (zatvoreni) ili na slobodnom prostoru (otvoreni), a sreću se i kombinacije, kao što su bazeni koji se u hladno doba godine natkrivaju raznim konstrukcijama (pokriveni). Bazeni su tradicionalno četverougaoni, bez nekih posebnih “atrakcija”, a koriste ih osobe svih godišta i različitih fizičkih sposobnosti.

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENA 2Sem ovakvih, konvencionalnih bazena, postoje i mnogi posebni (specijalni) bazeni za specifične grupe korisnika, npr. za skokove u vodu (ronjenje). Bazeni sa posebnim dodacima, kao što je tobogan ili sa obezbjeđivanjem vrtložnog strujanja vode ili talasanja vode. Posebnu grupu čine bazeni i kade za različite vrste liječenja i terapije, obuhvaćene terminom “bazeni za terapiju” – (bazeni za hidromasažu sa ugrađenim vodenim mlaznicama, bazeni sa mineralnom vodom, termalnom vodom, ljekovitom vodom specifičnih svojstava i slično).

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENA 3 Svaki tip bazena ima različite potencijalne probleme vezane za njegovo funkcionisanje i korištenje, odnosno korisnici mogu biti izloženi donekle različitim opasnostima ili različitim stepenima rizika od iste opasnosti.Npr. bazeni za terapiju su obično jako opterećeni, voda je u njima obično povišene temperature i često imaju pojačano strujanje vode, što sve zajedno stvara uslove za povećano zagađenje vode, pogotovo mikrobiološko.

1

Istovremeno je u takvim bazenima otežana dezinfekcija, jer u brojnim slučajevima upotreba oksidacionih dezinfekcionih sredstava dovodi do promjene karakteristika vode i smanjenja njenog pozitivnog djelovanja na zdravlje korisnika.

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENA 4U takvim slučajevima se moraju koristiti neoksidativni postupci dezinfekcije (npr, UV zračenje), ali oni nemaju rezidualno djelovanje, tako da se ne obezbjeđuje zaštita vode od mikrobiološkog zagađivanja u samom bazenu.Sem toga, voda u bazenima za terapiju može sadržavati povećane koncentracije nekih materija (amonijak, organske materije) koje umanjuju djelovanje oksidacionih dezinficijenasa ili uzrokuju nastajanje potencijalno opasnih sporednih proizvoda dezinfekcije.Poseban slučaj su bazeni na brodovima, jer se njihov način pripreme vode mora prilagoditi različitom kvalitetu vode, u zavisnosti od kvaliteta vode na kojoj se brod u tom momentu nalazi.

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENA 5 Sa druge strane, u bazenima za terapiju obično nalazimo starije osobe i invalide.Pacijenti često provode predugo vremena u tim bazenima, računajući da će im duži boravak u vodi povećati povoljan efekat te vode na zdravlje.Međutim, time se povećava i rizik po zdravlje tih osoba (koje su često i sa oslabljenim imunološkim sistemom) od moguće mikrobiološke kontaminacije, kojoj su oni i podložniji.Sem toga, u slučaju nezgoda u bazenima za terapiju postoji povećan rizik za starije osobe, a pogotovo invalide, zbog njihove smanjene ili/i otežane pokretljivosti, da se “ izvuku” iz opasnih situacija.

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENA 6 Tip bazena ukazuje i na tip korisnika, tako da u opštem slučaju razlikujemo:

- stanovništvo mjesta koja posjeduju bazene, škola za učenje plivanja, članovi klubova koji posjeduju bazene, takmičare (plivače, vaterpoliste, skakače u vodu), goste hotela, turiste na brodovima za krstarenje, pacijenti na liječenju ili oporavku koji koriste bazene i kade za terapiju i td.

Pojedine grupe korisnika izloženije su potencijalnim opasnostima od drugih.

• TIPOVI BAZENA I KORISNIKA BAZENA 7 Tipičan primjer su djeca, pogotovo kada nisu pod nadzorom, koja povećavaju rizik nezgoda za njih same i po ostale korisnike, zbog njihove često nekontrolisane živahnosti i želje za isticanjem i privlačenjem pažnje.Djeca se, takođe, obično previše ne obaziru na pravila sigurnosti i higijene. Sem toga, djeca su češće i duže u bazenu od odraslih.Kultura i samodisciplina kupača su doprinosni činioci njihovoj bezbjednosti.

• VRSTE BAZENA ZA KUPANJE U primjeni su dvije vrste bazena za kupanje:

1. Bazeni sa punjenjem i pražnjenjem;2. Bazeni sa recirkulacijom vode

Kod bazena sa punjenjem i pražnjenjem, ne postoji prečišćavanje i dezinfekcija vode. Kod ovih bazena, koncentracija zagađujućih materija u vodi, neprekidno se povećava od početka korištenja, sve do momenta pražnjenja. Ovo se obično ublažuje neprekidnom djelimičnom zamjenom vode u određenom odnosu.

• VRSTE BAZENA ZA KUPANJE (2)Ova srazmjera se utvrđuje, u zavisnosti od zapremine bazena i njenog opterećenja.Npr. kod pokrivenih bazena zamjenjuje se 2,5% zapremine vode, po pogonskom satu.

2

Kontinuirana parcijalna i povremena potpuna zamjena vode, u određenim vremenskim periodima, u praksi su se pokazali nedovoljnim za ispunjavanje epidemioloških zahtjeva, prema kvalitetu vode.Naime, porast opterećenja organskim materijama i razmnožavanje bakterija u vodi, obično je veći od smanjenja, što se postiže razblaživanjem vode, na navedeni način.

• VRSTE BAZENA ZA KUPANJE (3)Sa epidemiološkog aspekta, kao jedino ispravno rješenje, smatra se bazen sa recirkulacijom vode, koja u sebi sadrži i odgovarajuće prečišćavanje i dezinfekciju vode.Kod bazena sa termalnom vodom prethodno rješenje suočava se sa određenim problemom. Naime, osnovna težnja da se sačuva ljekovitost vode, tokom recirkulacije i dezinfekcije hlorom, teško se ostvaruje.Kod bazena sa termalnom vodom, pod pretpostavkom, da hidraulički dobro funkcionišu, najcjelishodnije rješenje je, dnevna zamjena i dezinfekcija vode.

• VRSTE BAZENA ZA KUPANJE (4)Prema tome, javne bazene sa hladnom vodom, treba graditi sa recirkulacijom vode, tj. vodu koja se postepeno zagađuje tokom upotrebe, treba prečistiti i vratiti u bazen.Ovakav vid regeneracije vode za kupanje, u većini slučajeva je ekonomičniji od kontinuirane zamjene vode.Istovremeno postiže se znatna ušteda vode iz resursa, ali i pored toga, dnevno je potrebna izvjesna količina svježe vode za nadoknađivanje gubitaka (oko 5-10% korisne zapremine bazena).

• VRSTE BAZENA ZA KUPANJE (5)Ovo razblaživanje, potrebno je i zbog toga, što se konvencionalnim načinom prečišćavanja ne uklanjaju iz vode sve prisutne zagađujuće materije (npr, sastojci mokraće, produkti dezinfekcije), a naročito soli u rastvorenom obliku.Važno je istaći, da se besprekorno funkcionisanje bazena sa zatvorenom recirkulacijom, zasniva na pravilnom projektovanju i usaglašavanju: - odgovarajuće hidraulike bazena - tehnologije recirkulacije i - kontinuirane dezinfekcje, odnosno oksidacije

• HIDRAULIKA BAZENAOsnovni zadatak hidraulike bazena je obezbjeđenje ujednačenog sastava vode, po cijelom bazenu.To znači da se prečišćena voda mora ravnomjerno raspodijeliti po svim dijelovima bazena, a zagađena voda odvoditi, posebno sa površine vode, gdje se najintenzivnije koristi i najviše zagađuje.Bez ovih rješenja, ne može se ni uz efikasno prečišćavanje, obezbijediti zahtijevani kvalitet vode.Prema tome to se može ostvariti samo pravilnom cirkulacijom vode, primjenom bazena sa napregnutim vodenim ogledalom, u kombinaciji sa odgovarajućim prečišćavanjem.

• HIDRAULIKA BAZENA (2)Hidrauliku bazena čine: - uvođenje vode u bazen, - cirkulacija vode u bazenu i - odvođenje vode iz bazenaPravilno uvođenje vode, postiže se odgovarajućim dimenzionisanjem i izborom uvodnih mjesta. Praktično, cjelokupnu količinu vode za recirkulaciju, treba odvoditi sa površine vode.

3

• HIDRAULIKA BAZENA (3)U prilog tome govore i rezultati istraživanja, prema kojima je koncentracija slobodnog hlora u vodi uvijek manja u graničnom sloju vazduh/voda, nego dublje.To je posljedica potrošnje hlora od strane organskih materija npr, masnoća i ulja od tijela, peruti i ostalo, koja pliva na površini vode.Većina bakterija, porijeklom iz pljuvačke i sektera mišića, nalazi se u sloju blizu površine.

• HIDRAULIKA BAZENA (4)U bazenima se javljaju mjesta sa manjom brzinom strujanja, tj. mrtve zone u kojima je koncentracija zagađujućih materija povećana, a koncentracija dezinfekcionog sredstva može biti nedovoljna. Brzina strujanja vode najveća je duž stranica i pravaca intenzivnog strujanja vode i shodno tome, koncentracija dezinfekcionog sredstva, u tom dijelu vodenog prostora je najpovoljnija.Posebna pažnja se posvećuje strujanju vode, kod bazena, tzv, difuzorskog tipa. Kod ovog načina uvođenja i odvođenja vode i geometrije bazena, kod dubljeg dijela bazena, javlja se vertikalno, vrtložno strujanje.Kod dubljih bazena vodu treba uvoditi istovremeno na više nivoa.

• HIDRAULIKA BAZENA (5)Kako je već navedeno najzagađeniji je gornji sloj vode. Da bi se to spriječilo kod bazena sa odvođenjem vode putem preliva, voda se uvodi preko otvora na dnu.U slučaju da, voda uvedena na sredini bazena ima veću energiju, nego u prostoru u blizini preliva, bazen ima napregnuto vodeno ogledalo.To znači da voda u gornjem sloju teče prema preljevu i nosi sa sobom zagađujuće materije.U ovakvim bazenima sredstvo za dezinfekciju je ravnomjerno raspodijeljeno i djeluje jednako u svim dijelovima bazena.Ponekad napajanje sa dna zamjenjuje, uvođenje vode duž suprotne strane odvođenja i na taj način se obezbjeđuje napregnuto vodeno ogledalo.

4

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODEKod obezbjeđenja potrebnog kvaliteta vode za kupanje, odnosno kod njene pripreme, primjenjuje se sljedeće pravilo: - prije dezinfekcije iz vode treba odstraniti smetajuće organske materijeNa taj način postiže se maksimalni efekat dezinfekcije, uz minimalnu dozu dezinfekcionog sredstva i minimalne količine produkata dezinfekcije.

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (2)Postupak prečišćavanja recirkulisane vode sastoji se od sljedećih osnovnih faza: - zagađena voda iz bazena se transportuje na postrojanje za prečišćavanje vode, - zagađena voda prvo prolazi kroz grubo sito (često se naziva hvatačem dlaka) - nakon toga slijedi brza filtracija uz prethodnu koagulaciju, - regulacija pH - hemijski stepen prečišćavanja-oksidacija. Postoje dva osnovna tipa (Cl2, O3) ili njihova kombinacija.

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (3) 1. Sredstvo za oksidaciju dozira se u filtrat, nakon efikasne filtracije, uz prethodnu koagulaciju.

U tom slučaju oksidans ima zadatak da izvrši oksidaciju preostalih organskih materija poslije filtracije, a istovremeno vrši dezinfekciju vode, u cjevovodu do bazena i u samom bazenu i za tu svrhu obično se koristi hlor (Cl2).2. Ako filtrat sadrži fulvinske i huminske kiseline ili su zahtjevi prema kvalitetu vode za kupanje oštri, posebno sa aspekta produkata tih materija hlorisanjem, ispred filtracije se primjenjuje oksidacija ozonom (O3), što potpomaže i flokulaciju, a zatim u cilju dezinfekcije u filtrat se dozira hlor.

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (4) - nakon hemijskog stepena prečišćavanja, ako se ukaže potreba, parcijalni tok vode prevodi se preko toplotnog izmjenjivača, radi zagrijavanja. - napajanje svježom vodom, radi nadoknađivanja gubitaka i u cilju razblaživanja vode.Postupak za prečišćavanje recirkulisane vode u zatvorenom sistemu pod pritiskom, pored bazena za kupanje sadrži i sabirni-egalizacioni bazen.Ovaj bazen prihvata prelivne vode iz bazena za kupanje, a posebno je važan kada postoji više bazena za kupanje sa različitim nivoima vode i različitim recirkulacionim protokom.

5

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (5) Potreban recirkulacioni odnos kao količnik svih protoka koji ulaze u bazen i zbira svih protoka koji izlaze iz bazena, obično se određuje u zavisnosti od opterećenja bazena.Opterećenje bazena pokazuje broj kupača u bazenu. Ovaj pokazatelj, utvrđuje se kod svakog bazena, već u fazi projektovanja.Od faktora koji utiču na max. opterećenje bazena ističu se: - površina vode koja omogućuje kretanje kupača, bez međusobnog sudara i fizičkog ometanja - dubina vode, kod dubljih bazena više je prisutno plivanje, pa je potreba za površinom vode veća - tip bazena i intenzitet korištenja

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (6) Za maksimalno opterećenje bazena (smjernice WHO,2000) ponekad se usvaja 1 kupač / 3 m 2. Ovo se odnosi na cijeli bazen, nezavisno od dubine i ostalog, ali se mijenja u zavisnosti od lokalnih uslova.Sa aspekta projektovanja i eksploatacije, postoje tri kriterijuma koji se mogu primjenjivati: - plitka voda (ispod 1 m) ........ ........... 1 kupač po 2,2 m2

- standardna dubina vode (1-1,5 m) .. 1 kupač po 2,7 m2

- duboka voda (preko 1,5 m) .............. 1 kupač po 4 m2

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (7) Operativno dnevno opterećenje se utvrđuje, uzimajući u obzir: - kapacitet sistema za obezbjeđenje kvalitetne vode - čistoća kupača - kapacitet prečišćavanja - korištenje hemikalija i - odnos razblaženja

• PREČIŠĆAVANJE RECIRKULISANE VODE (8) Recirkulacioni odnos određuje period izmjene vode, što predstavlja vrijeme potrebno da količina vode jednaka zapremini vode u bazenu, prođe kroz sistem za prečišćavanje.U principu, ukoliko je period izmjene manji , utoliko je intenzivnija obrada vode iz bazena. Period izmjene se podešava prema tipu bazena.Grubo sitoSito se postavlja u otvoreni ili zatvoreni bazen, manje dimenzije. Otvor sita je obično 0,5 mm.Ono ima zadatak izdvajanja dlaka, tekstilnih vlakana i sl. radi sprečavanja njihovog dospijevanja na filter.

• KOAGULACIONI PROCESI Važna osobina koagulacionih procesa je da rješava osnovni tehnološki zadatak: - uklanjanje nepoželjnih dispergovanih koloidnih i rastvorenih primjesa iz vodeNjegovo mjesto u tehnološkoj liniji prečišćavanja vode bazena za kupanje je nakon mehaničkog prečišćavanja vode odgovarajućim sitima, a prije operacije brze filtracije.Koagulacija se mora sprovoditi jer se tim putem uklanjaju koloidne čestice , koje se ne uklanjaju dobro filtracijom, a negativno utiču na sigurnost hlorisanja vode.

• KOAGULACIONI PROCESI (2) Suspendovane materije u vodi, kao i materije u obliku koloida imaju elektrostatički negativno naelektrisanu površinu i zbog istoimenog naelektrisanja sile odbijanja sprečavaju aglomeraciju čestica‚ tim više što su one manjih dimenzija.Koagulacijom se neutrališe negativno naelektrisanje čestica, što omogućuje sljepljivanje u veće agregate, koji se uspješno uklanjaju sedimentacijom, a u slučaju manje količine taloga filtracijom.Zagađenja u vodi bazena za kupanje su:

6

- neorganskog i - organskog porijekla, čiji znatan dio čine mikroorganizmi

• KOAGULACIONI PROCESI (3) Koagulacijom se iz vode uklanjaju i mikrozagađenja koja nepovoljno utiču na zdravlje ljudi, prije svega površinski aktivne materije, a od neorganskih zagađenja uspješno se uklanjaju fosfati.Organska mikrozagađenja se efikasnije uklanjaju uz dodatak aktivnog uglja u prahu.Svaka voda prirodnog porijekla sadrži manju ili veću koncentraciju prirodnih organskih materija (POM). Njihovo prisustvo je nepoželjno u vodi koja se hloriše jer u reakciji sa hlorom obrazuju toksična jedinjenja – trihalometane i druge toksične nusproizvode hlorisanja.

• KOAGULACIONI PROCESI (4)Kako bi se izbjeglo formiranje ovih nepoželjnih jedinjenja, sadržaj POM treba smanjiti na najmanju moguću mjeru, prije procesa hlorisanja vode.Koagulacija je metoda uklanjanja POM iz vode sa efikasnošću od blizu 80%, pri čemu je potrebno tačno utvrditi opimalne uslove koagulacije.Efikasnost metode koagulacije zavisi prvenstveno od: - koncentracije POM, - njihove prirode. - od vrste koagulanta i - pH vode

• KOAGULACIONI PROCESI (5)Kada su prisutne POM u većoj količini, prije koagulacije se sprovodi predozonizacija vode u cilju razlaganja kompleksne srukture makromolekula POM u manje molekule, prvenstveno aldehide i karboksilne kiseline.Ova jedinjenja su biodegradabilna i ispoljavaju manje toksične efekte od halogenih derivata koji se obrazuju prilikom hlorisanja vode.Predozonizacijom se: - poboljšava koagulacija i uklanjanje mutnoće vode, - smanjuje se količina koagulantaKorištenjem aktivnog uglja se dalje dodatno snižava koncentracija organskih jedinjenja nastalih predozonizacijom.

• KOAGULACIONI PROCESI (6)Koagulacijom se uklanjaju i mikroorganizmi i različite biološke primjese, a u periodu masovnog razvoja planktona potreba za koagulantom se povećava 2-3 puta da bi voda ostala bistra i bezbojna.Koagulacija je važna metoda uklanjanja oocisti i cisti Cryptosporidium i Gardia koje se inače zadržavaju u ispuni filtera, a oociste Cryptosporidium otporne su i na hlorisanje.Koagulacija dopunjava dejstvo dezinfekcionog sredstva, jer stepen uklanjanja bakterija i virusa zavisi od stepena uklanjanja suspendovanih materija.

• KOAGULACIONI PROCESI (7)Koagulacija bakterija i virusa se dešava usljed adsorpcije na pozitivno naelektrisanim česticama koagulanta, kao usljed uspostavljanja veza između katjona aluminijuma i gvožđa i linearnih polimernih materija bakterija i virusa.pH je važan faktor i najbolja veza se uspostavlja u kiseloj sredini.Virusi se koagulacijom uklanjaju u visokom procentu (98-99%), ali uz naknadnu sedimentaciju i filtraciju. Najveći dio virusa se uklanja koagulacijom i sedimentacijom, a filtracijom u daleko manjoj mjeri. Uspješnost uklanjanja zavisi od vrste virusa kao i od vrste koagulanta. Poslije koagulacije virusi nisu inaktivisani, tako da je precipitat nakon koagulacije infekivan.

7

• KOAGULACIONI PROCESI (8)Neophodno je sprovesti savremeno uklanjanje taloga iz postrojenja za tretman vode radi postojanja mogućnosti od sekundarnog zagađenja vode.Mulj iz filtra pored infektivnog materijala sadrži toksična organska jedinjenja. U nekim postrojenjima mulj se, nakon ugušćavanja, filtrira na filter presama pri čemu se dobija fiter pogača sa oko 40% suve materije.Dalje rukovanje tim muljem je moguće na dva načina: - deponovanje na sanitarne deponije, - spaljivanje jer ima relativno visoku kaloričnu vrijednost (oko 20 MJ/kg)

• USLOVI KOAGULACIJEKod sprovođenja koagulacije važna je koncentracija koloida i temperatura vode.Proces koagulacije kod toplijih voda sa većom mutnoćom je brži (odvija se u vremenu reda veličine sekunde), a kod hladnijih voda i niske mutnoće, proces zahtijeva duže vrijeme (nekoliko minuta).Potrebno je obezbijediti sljedeće uslove: - brzo i ravnomjerno miješanje koagulanta i vode u fazi koagulacije, radi što boljeg kontakta sa svim česticama koje se žele ukloniti, - umjerene turbulencije u fazi flokulacije, što omogućuje velik broj međusobnoh dodira već obrazovanih flokula.

• FILTRACIJA VODE U BAZENIMABazeni sa stalnim dotokom čiste vode se rijetko prave, iz prostog razloga, što troše mnogo vode, a veoma je rijedak slučaj da ima na raspolaganju tolika količina jeftine, a čiste vode.Najčešće primjenjivano rješenje održavanja higijenske ispravnosti i čistoće bazenske vode je: - stalno izvođenje određene količine vode iz bazena, koja se zatim nakon prečišćavanja i dezinfekcije vraća u bazenKao centralna, najvažnija faza prečišćavanja te vode u recirkulaciji javlja se filtracija.

• USLOVI FILTRACIJEFiltracija vode je od suštinske važnosti za dobar kvalitet vode u bazenu.Filtracijom se ostvaruje dobra providnost vode što je veoma važno u obezbjeđenju sigurnog korištenja bazena, pogotovo bazena za plivanje, odnosno svih bazena koji su jako optrećeni (veliki broj kupača, karakterističan za javne bazene).Poznato je da je slaba providnost vode kao posljedica povećane mutnoće, odnosno slabe filtracije, jedan od ključnih faktora koji doprinose povređivanju, kao i otežano uočavanje i spašavanje kupača koji su u nevolji, pogotovo davljenika.

• USLOVI FILTRACIJE (2)Poznato je da je jedan od osnovnih uslova za izvođenje efikasne dezinfekcije da voda ima što manju mutnoću jer: - čestice mutnoće mogu da zaštite mikroorganizme od djelovanja dezinficijensa, - takođe je značajno da raspodjela mikroorganizama u vodi nije uniformna, jer su oni u većoj koncentraciji na česticama mutnoće, - dezinfikciono sredstvo može reagovati sa konstituentima čestica mutnoće, trošeći se pri tome i - stvarajući sa njima produkte sa slabijim dezinfikcionim djelovanjem ili bez njega.

• USLOVI FILTRACIJE (3)Sem toga, ciste protozoa, otporne na uobičajeno korištene dezinficijense (hlor u prvom redu), mogu se uspješno otkloniti filtracijom, kao i neki drugi mikroorganizmi (amebe).

8

Ciste Giardia-e, da bi se hlorisanjem uklonile sa efikasnošću od 99% morale bi biti podvrgnute dejstvu hlora od 5 mg/l u trajanju od 30 minuta (pH 7; 5oC).Oocite Cryptosporidium-a za 99%-tno uklanjanje traže tretman sa čak 30 mg/l hlora u trajanju od 240 minuta (pH 7; 25oC) (WHO,2000).Takve koncentracije hlora se ne smiju primijeniti zbog negativnog djelovanja hlora na zdrvlje korisnika bazena.

• USLOVI FILTRACIJE (4)Sigurno uklanjanje Cryptosporidium oocisti putem filtracije vode zahtijevalo bi filter sa porozitetom manjim od 4 mm, pošto su oociste prečnika 4-6 mm.Giardia ciste su u prosjeku nešto veće, prečnika 4-12 mm, tako da se njihovo efikasno uklanjanje može postići filtrom sa porozitetom 7 mm i manjim.Ciste amebe Naeglaria fowleri su prečnika 8-12 mm, a ciste Acenthamoaeba-e su prečnika 15-28 mm, zavisno od vrste (WHO,2000).

• USLOVI FILTRACIJE (5)Prema tome, za sigurno uklanjanje cisti protozoa i ameba bila bi potrebna vrlo fina filtracija, sa filtrom prečnika pora oko 4 mm i manjim.Filtri tako malog poroziteta, a dovoljnog kapaciteta, koji stoje na raspolaganju su: - naplavni filtri - membranski filtriNaplavni filtri se obično koriste u nekim industrijekim granama, kao što je pivarstvo i vinarstvo, ali se danas rijetko primjenjuju za prečišćavanje vode, zato što su konstrukciono relativno složeni i preskupi za korištenje na bazenima, sem za eventualno velike javne bazene.

• USLOVI FILTRACIJE (6)Membranska filtracija, izborom odgovarajućeg poroziteta membrana, bi takođe sa sigurnošću uklonila ciste protozoa i amebe.Međutim, statička tzv. “dead-end” membranska filtracija, koja bi po cijeni, jer se radi o konstrukciono jednostavnim filtrima, eventualno i mogla da se primijeni, nedovoljnog je kapaciteta za velike bazene (takvi se filtri brzo zapušavaju).Tangencijalna ili unakrsna (cross-flow) membranska filtracija koja bi odgovarala po kapacitetu, za sada je rješenje koje je neprihvatljivo skupo.

• USLOVI FILTRACIJE (7) Iz ovih razmatranja, jasno slijedi da za uklanjanje cisti protozoa i ameba, pogotovo u većim i velikim bazenima, odnosno u bazenima sa većim opterećenjem, preostaje filtracija pješčanim filtrima. Uobičajeni porozitet pješčanog filtra koji se koristi u obradi bazenske vode je 100 mm (WHO,2000) i na taj način gledano se ovakvom filtracijom ne mogu uspješno ukloniti navedeni mikroorganizmi.Međutim, prethodnom obradom vode odgovarajućim koagulantom ili/i flokulantom i ukrupnjavanjem koloidno dispergovanih materija koje čine mutnoću (navedene ciste su koloidnih dimenzija) uspješno se uklanjaju filtracijom na pješčanom filtru.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI U savremenim bazenima se najčešće primjenjuju zatvoreni pješčani filtri u kojima se filtracija ostvaruje hidrodinamičkim pritiskom, što se postiže odgovarajućom pumpom, za razliku od otvorenih pješčanih filtara kod kojih je pogonska sila filtracije hidrostatički pritisak sloja vode iznad filtarskog sloja.Sam filtar je zatvoreni sud u kome se voda pod pritiskom, koji se postiže pumpom, dovodi na vrh suda.Filtracija se obavlja u silaznom toku, dok se pranje izvodi u suprotnom smjeru.

9

Kod filtara malih kapaciteta, odnosno malih dimenzija, malog prečnika, raspodjela vode na vrhu suda se izvodi preko prstenastog dufuzera.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (2) Kod filtara većih prečnika, velikih kapaciteta, raspodjela vode na vrhu se obavlja obično preko konstrukcija sa zrakasto postavljanim perforiranim cijevima, prihvat profiltrirane vode se obavlja, uglavnom, tzv. duplim (lažnim) dnom.Ravnomjerna raspodjela vode po cijeloj površini poprečnog presjeka filtracionog sloja, od suštinske je važnosti za dobar rad filtara, kako pri samoj filtraciji, tako i pri pranju filtra.Raspodjela vode je bolja što raspodjeljivač sa zrakasto postavljenim perforiranim cijevima ima više krakova, takođe na lažnom dnu se obično postavljaju sapnice za ravnomjernu raspodjelu vode za prihvat i za pranje.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (3) Filtracija se obavlja kroz sloj pijeska granulacije obično 0,5-0,9 mm, a sreće se i sloj manje granulacije 0,3-0,5 mm. Debljina sloja je obično 1-1,2 m.Filtri malih kapaciteta, za male bazene, su po pravilu sa plasičnim kućištem, najčešće od poliestera ojačanog sa staklenim vlaknima, mada ima i kućišta od nehređajućeg čelika.I veliki filtri se danas, najčešće, prave sa plastičnim kućištem ili su izrađeni od konstrukcionog čelika, zaštićenog od korozije.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (4) Danas se uglavnom izgrađuju tipski filtri u serijama. Na ovaj način, izradom u serijama, se pojeftinjuje sam filtar, a obezbjeđenje bazena filtracijom se svodi na izbor odgovarajućeg filtra iz ponuđene palete tipova i veličine filtara i na montažu koja je po pravilu jednostavna.Najmanji filtri se obično isporučuju sa pumpom, montiranom na isto postolje (pumpa opremljena tzv. hvatačem vlakana postavljenim na usisu).Armatura filtra (cijevi za dovod vode na filtraciju, odvod filtrirane vode, dovod vode za pranje i odvod vode od pranja i ventili) se obično pravi od plastike , PVC, što pojeftinjuje filtar u odnosu na armaturu od metala. Filtri su opremljeni i sigurnosnim ventilom koji sprečava nastajanje vakuma ili prevelikog pritiska.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (5) Funkcionisanje i pranje filtara:Na početku filtracije filtarski sloj je čist i gubitak pritiska filtacije je mali.Kako filtracija teče, u filtarskom sloju se nakupljaju čestice mutnoće izdvojene filtracijom, smanjujući porozitet filtarskog sloja, što dovodi do porasta razlike pritiska na ulazu i izlazu, tj. do povećanja pada pritiska filtracije.Prema tome, porast pada pritiska je indikator sve veće zaprljanosti filarskog sloja, a posljedica toga je smanjenje kvaliteta profiltrirane vode (dolazi do porasta mutnoće, povećava se i rizik od prolaženja mikroorganizama (ciste protozoa i amabe).

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (6) Kada porast pada pritiska ili smanjenje kvaliteta filtrirane vode , prijeđe dozvoljenu vrijednost, prekida se filtracija i filtar tj. filtarski sloj se pere.Pranje se izvodi propuštanjem vode u suprotnom smjeru tzv. povratno pranje.Voda mora da protiče tolikom brzinom da dođe do rastresanja, čime se znatno povećava porozitet filtarskog sloja. Sve ovo omogućava ispiranje čestica nečistoće iz filtracionog sloja, a otpadna voda od pranja se odvodi u kanalizaciju preko odgovarajućeg ventila na armaturi filtra.

10

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (7) Dobro pranje filtara je od odlučujuće važnosti za ispravno funkcionisanje filtara, jer se kod slabo pranih filtara: - vremenom nakupljaju nečistoće u filtarskom sloju, - filtracija postoje nedovoljno efikasna, - pada joj kapacitet, a - nakupljena prljavština u filtru može da bude izvor infekcije.Radi osiguranja dobrog pranja se kod velikih filtara, na velikim javnim bazenima, može primijeniti kombinovano pranje vodom i vazduhom, obično na način da se prvo kroz filtar provodi komprimovani vazduh, čime se postiže dobro rastresanje filtarskog sloja, a zatim se provodi voda koja ispira nečistoće.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (8) Na ovaj način, kombinovanjam vazduha i vode, pranje filtara se obavlja sa manjim brzinama provođenja vode, npr. sa 25 m3/m2h, umjesto sa 40-60 m3/m2h, odnosno sa manjim utroškom vode za pranje nego u slučaju pranja pješčanog filtra samo sa vodom.Važno je napomenuti, da filtar treba prati samo sa čistom vodom, što znači bar filtriranom, a bolje sa filtriranom i dezinfikovanom.Za manje bazene i za manje filtere se po pravilu ne primjenjuje pranje filtara vodom i vazduhom, već samo vodom.

• ZATVORENI PJEŠČANI FILTRI (9) Filtracija vode bazena se kontroliše preko pada pritiska tj. razlike pritisaka na manometrima na ulazu i na izlazu iz filtara.Kada razlika pritiska postane prevelika prekida se filtracija i pristupa pranju. Kod jednostavnije izvedbe filtara, operater ručno otvara i zatvara ventile.Kod složenije i nešto skuplje izvedbe, pranje započinje nakon što je senzor za pritisak dao signal za otvaranje i zatvaranje odgovarajućih ventila. Dužina pojedinih faza pranja i trajanja ispiranja se kod automatskog rada zadaje unutar određenog maksimalnog opsega (ispiranje 20 sec. do 4 minuta).

11