Kung Bakit Kabastusan Ang Naiisip Ko

Tuwing Naririnig Ko Ang Pangalang Jose Rizal

Nagpapaikut-ikot sa paligid ng lampara ang batang gamu-gamong sabik sa

liwanag. Hindi alintana ang panganib na nakaabang bunga ng kanyang kapusukan.

Maya-maya pa’y nadarang sa apoy ang manipis na pakpak. Naupos ang buhay kapalit

ng ilaw na hinahangad. Nakamasid ang batang si Pepe sa trahedyang naganap: siya,

na sa murang edad ay marami ring pangarap. Isang kabataang mapusok at nangahas

hanapin ang liwanag. Siya na sa murang edad ay binalian ng pakpak at sa himno ng

mga putok ng baril, sa lupa’y bumagsak…

"Mapaglilingkuran lamang natin ang ating bayan sa pamamagitan ng pagsasabi ng

katotohanan gaano mang kasakit ito.” – Jose Rizal

May dalawa akong kaibigan na nagtuturo ng Noli Me Tangere at El

FIlibusterismo na 'sinipa’ ng isang kilalang paaralan sa simpleng kadahilanang

tinatalakay nila sa mapanuring paraan ang nilalaman ng mga nasabing libro. Hindi raw

kasi ‘fit’ sa high school students ang paraan nila ng pagtuturo. Tinawag silang mga

radikal at pinarusahan na parang mga kriminal.

Isa itong nakalulungkot na reyalidad sa bansa: ang mga nagtuturo ng

katotohanan at makabuluhang aral hinggil sa mga katha ni Dr. Jose Rizal ay itinuturing

na mga subersibo at ginigipit sa halip na pinararangalan.

1

Ipinagdiriwang sa taong ito ang ika-150 kaarawan ni Dr. Jose Rizal. Kaliwa’t

kanang programa ang isinasagawa na nilalahukan ng libu-libong mamamayan at

ginagastusan ng milyun-milyong piso, na ang iba ay galing pa mismo sa buwis ng

taumbayan. Halos masuya ako sa mga poster, tarpaulin, stickers, at patalastas na

nagpapahayag ng paggunita sa kanya. Naglabasan din ang mga t-shirt, mug, bag,

baller ID at iba pang produktong tinatakan ng mukha ng ating pambansang bayani.

Nakalulungkot mang isipin, ang mga naganap na pagdiriwang sa kalakhan ay hindi

nakasentro sa mga naging ambag ni Rizal sa paglaya ng ating bansa. Ni hindi nga

matatawag na pag-alala sa kanya, dahil ang bagay na inaalala ay yun lamang mga

bagay na nakalilimutan. Paano natin makalilimutan ang isang taong simula’t sapul ay

hindi naman talaga natin nakilala o ipinakilala sa atin? Nabansagang Haligi ng Bayan si

Rizal, subalit unti-unti namang winawasak ang pundasyon ng kaniyang kabuluhan.

Sabi nga, may kakayahan ang konsumeristang lipunan na agawan ng tunay na

kabuluhan ang isang simbolo. Popularity breeds contempt ’ika nga. Sa sobrang dalas

nating makita ang mukha ni Rizal, mula sa piso hanggang sa kung anu-anong produkto,

at mabasa ang kaniyang pangalan, mula sa pangalan ng kalye hanggang sa pangalan

ng bangko, hindi na halos alam ng bagong henerasyon ang tunay na kabuluhan ng

buhay at kamatayan niya. Nananatiling kilala natin ang pangalan at mukha ng ating

mga bayani, subalit hindi ang kanilang pagkatao at ang mga aral na kanilang iniwan sa

mundo.

2

Walang saysay ang magagarbong pagdiriwang kung hindi naman natin

isasabuhay ang mga aral na iniwan ni Rizal. Isang malaking kabastusan na habang

nagpapanggap tayo na kinikilala natin ang mga ambag niya sa kalayaang tinatamasa

natin sa kasalukuyan, wala naman tayong ginagawa para gamutin ang noon pa’y

sinasabi niyang mga kanser ng lipunan.

Ayon nga kay Renato Constantino, isang kilalang makabayang istoryador, “There

is no question that Rizal had the qualities of greatness. History cannot deny his

patriotism. He was a martyr to oppression, obscurantism and bigotry. His dramatic

death captures the imagination of our people… A true appreciation of Rizal would

require that we study these social criticisms and take steps to eradicate the evils he

decried.”

Magkakaroon lamang ng saysay ang pagdiriwang natin ng ika-150 taong

kaarawan ng ating pambansang bayani sa pamamagitan ng pagbabalik-aral sa mga

katotohanang isiniwalat niya sa kaniyang mga katha, pagsusuri sa kaniyang buhay at

kamatayan at pagbabalik-tanaw sa mga krisis ng kaniyang panahon at paglalapat nito

sa kasalukuyang kalagayan. Tanging sa paraan lamang na ito magkakaroon tayo ng

tunay na pagpapahalaga sa ating pambansang bayani.

3

Balik-Tanaw: Si Rizal at Ang Kanyang Panahon

“Upang malaman ang hinaharap ng isang bansa, kinakailangang buksan ang aklat na

magsisiwalat ng kanyang lumipas.”

– Jose Rizal

Sa panahon ni Rizal, laganap ang pagsasamantala ng mga dayuhan at maging

ng mga lokal na kasabwat nito sa mga Pilipino. Pinauso ang titulo, kinamkam ang lupa,

pinaupahan ito sa ating mga ninuno, pinagbayad ng tributo, itinuring na mga alipin at

sapilitang pinagtrabaho ng walang anumang sahod o benepisyo.

Ginamit ng mga Kastila ang krus at espada at taktikang manghati at maghari.

Kaliwa’t kanan ang paglabag sa karapatang pantao, binubugbog at pinapatay ng mga

gwardya sibil ang mga napagkakamalang laban sa gobyerno o sinumang

napagdidiskitahan nila. Ipinatapon sa ibang bansa ang mga subersibo at manunulat na

nagsisiwalat ng kalupitan ng Espanya. Tinakot ang mga mamamayan sa pamamagitan

ng sanlibo’t isang kwento ng dagat-dagatang apoy na diumano’y patutunguhan ng mga

sumusuway sa mga dayuhang tagapagligtas at pilit pinahupa ang galit ng mamamayan

sa pamamagitan ng pangakong ”mapalad kayong mahihirap dahil sa inyo ang kaharian

sa langit.” Pinanatiling mangmang ang mamamayan sa pamamagitan ng pagkakait sa

kanila ng edukasyon upang maniwala sa mga kababalaghang itinuro ng mga dayuhan.

4

Ginamit ni Rizal ang kaniyang panulat upang isiwalat ang mga kanser ng lipunan

na unti-unting pumapatay sa kamalayan ng lipunang Pilipino. Sa layuning ilatag ang

kabuluhan ni Rizal sa kasalukuyang panahon, makabuluhang balikan natin ang ilang

mga tagpo sa Noli Me Tangere at El Filibusterismo at ihambing ito sa mga nagaganap

sa bansa sa ngayon, upang makapulot ng mga ginintuang aral na magagamit natin

bilang ilaw at gabay sa ating paglalakbay patungo sa inaasam-asam na tuwid na daan.

Patuloy na Paglalayag ng Bapor Tabo

“Ang iniisip lang ng mayayaman ay ang lalo pang yumaman, sila’y binulag na ng

kayabangan at luho; at dahil sila’y namumuhay nang masagana, lalo na kapag sila’y

may makapangyarihang kaibigan, wala na silang pakialam sa mga dukha...”

– Tandang Pablo sa Kabanata 45 ng El Filibusterismo

Malinaw na naisalarawan ni Rizal ang kalagayan ng lipunang Pilipino sa

panahon ng pananakop ng Kastila gamit ang kanyang mga nobela. Sa unang dalawang

kabanata pa lamang ng nobelang El Filbusterismo na may mga pamagat na “Sa

Kubyerta” at “Sa Ibaba ng Kubyerta,” ipinakita na ni Rizal ang mapanlinlang na itsura ng

Bapor Tabo, kung saan maputi at malinis ang labas, subalit kinakalawang at nabubulok

naman ang loob gaya ng lipunan nating nagpapanggap na maunlad at marangya,

bukod pa sa umiiral na tunggalian sa pagitan ng iba’t ibang uri, kung saan

nangingibabaw ang iilang makapangyarihan sa maraming naghihirap. Habang

nagkakasayahan ang mga tulad ni Donya Victorina, Padre Camorra, Don Custodio at

5

Ben Zayb sa kubyerta, tumatagaktak ang pawis ng mas nakakaraming taong nasa ilalim

nito.

Sa kasalukuyan, nananatiling tila isang Bapor Tabo ang ating bansa. Pilit

’pinipinturahan’ ng puti upang mapagtakpan ang nabubulok nang sistema. Nananatili

ang tunggalian ng uri. Patuloy na nangingibabaw at nagsasamantala ang mga

mayayaman at makapangyarihan habang naghihirap at pinagsasamantalahan naman

ang mahihirap at mahihina.

Si Kabesang Tales at Ang Hacienda Luisita

Sa ikaapat na kabanata naman ng El Filibusterismo ay ipinakilala sa atin si

Kabesang Tales, isang magsasakang dating namasukan bilang kasama sa isang

kapitalistang may malawak na lupang sinasaka, subalit dahil sa napansin niyang hindi

makatarungan ang kaniyang pinaglilingkuran, nagpasya siyang umalis. Sa tulong ng

kaniyang ama, asawa at tatlong anak, hinawan nila ang madawag na kagubatan upang

may lupang mabungkal. Sa sobrang kapaguran at kawalan ng sapat na pagkain,

nagkasakit ang kaniyang asawa at sumakabilang-buhay at hindi nagtagal ay nilagnat

naman at sumunod sa hukay ang kaniyang panganay na anak na si Lucia. Sa kabila ng

mga mapapait na karanasang ito, sinikap ni Kabesang Tales na mabuhay alang-alang

sa dalawa pa niyang anak at pinagyaman nito ang lupang pinagbuwisan ng buhay ng

dalawang pinakamamahal niya. Naging mabunga naman ang pagpapagal ni Tales at

nagkulay-ginto ang kanilang bukirin, subalit nang aanihin na nila ang kanilang

6

pinagpaguran ay dumating naman ang korporasyon ng mga kura at inangkin ang

kanilang lupang sakahan. Napilitan si Tales na magbayad na lamang ng tatlumpung

piso bilang renta upang makaiwas sa kaguluhan.

Sa unang bahagi ng nobela ay pinilit pa ni Kabesang Tales na makapagbayad,

subalit kalaunan ay hindi na niya nakayanan pang bayaran ang patuloy na tumataas na

renta. Nagsampa ng kaso si Tales para kwestyunin ang hindi makatarungang paniningil

ng mga prayle, subalit dahil sa kawalan ng hustisya ay napalayas siya sa kanyang

sakahan. Ang kanyang anak na si Tano ay napilitang maging gwardya sibil, habang ang

anak niyang si Juli ay namasukan bilang katulong sa nagbabanal-banalang si Hermana

Penchang, at nang dukutin ang kanyang ama ay napilitan humingi ng tulong ang dalaga

kay Padre Camorra na may lihim na pagnanasa sa kanya.

Ipinakikita sa buhay ni Tales ang kalagayan ng magsasaka sa panahon ni Rizal,

kung saan ang mga nagbubungkal ang siyang walang lupang matatawag na kanila, at

ang mga lumilikha ng pagkain ay halos walang makain. Nakalulungkot mang isipin,

ganito pa rin ang kalagayan ng mga walang pangalang bayaning lumilikha ng ating

pagkain.

Si Rizal man ay nagbungkal din ng lupa. Winika niya sa kanyang liham sa

kanyang kapatid na si Lucia na may petsang Pebrero 12, 1896 na “...hindi lahat tayo ay

maaaring maging doktor; kinakailangang mayroong ilan na magbungkal ng lupa.”

Nakabili siya ng may 70 ektaryang lupain sa Talisay, Dapitan na tinamnan niya ng

7

6,000 abaka, 1,000 niyog, kape, kakaw at iba’t ibang bungang-kahoy. Gamit ang

kanyang kaalaman sa modernong pagsasaka na natutuhan niya sa kanyang biyahe sa

Europa at Estados Unidos, tinuruan niya ang kaniyang mga kapitbahay ng paggamit ng

pataba, pagsasalit-salit ng mga pananim upang mapanatili ang taba ng lupa at iba pang

makabagong pamamaraan sa pagpapaunlad ng agrikultura. Nakapag-angkat din siya

ng makinaryang pansaka mula sa Estados Unidos.

Dahil sa pagkilala ni Rizal sa kahalagahan ng sektor ng agrikultura, isang

malaking kabastusan sa alaala ng ating pambansang bayani ang busabos na

kalagayan ng mga magsasaka rito sa ating bansa.

Sa tala ng Kilusang Magbubukid ng Pilipinas (KMP), mayorya ng mga

magsasaka ang kulang o walang sariling lupang sinasaka. Hanggang sa kasalukuyan,

pagmamay-ari pa rin ng iilang angkan ang malalawak na lupain sa bansa at walang

tunay na repormang agraryo ang naipatupad. Bukod dito, karaniwang biktima rin ng

usura ang mga magsasaka, kung saan nagbabayad sila ng napakalaking interes sa

kanilang hinihiram na pera na pambili ng mga kinakailangan sa bukid at ng pagkain sa

araw-araw. Hindi rin pantay ang hatian sa ani sa pagitan ng mga kasama at may-ari ng

lupa, kung saan mas maliit pa ang bahagi ng mga magsasakang nagbungkal at

nagtanim kumpara sa panginoong maylupa na hindi naman lumahok sa produksyon. Sa

ilang lugar, nagsisilbing animo’y mga alipin ang pamilya ng magsasaka na ginagawang

kasambahay ng may-ari ng lupa nang walang anumang halagang kapalit.

8

Tampok na halimbawa ng kalagayan ng mga magsasaka sa bansa ang

kasaysayan ng Hacienda Luisita na kontrolado ng pamilyang Cojuangco-Aquino. Ang

Hacienda Luisita ay may lawak na 6,453 ektarya na sumasakop sa 10 barangay na

nasa mga bayan ng La Paz at Concepcion at Lungsod ng Tarlac. Mahalagang banggitin

na ang asyendang ito ay lupang kinamkam ng mga Kastila, at katunayan ay sa

Kastilang kumpanyang TABACALERA ito nabili ni Jose Cojuangco, Sr. Ang salaping

ginamit niya sa pagbili ng asyenda ay mula sa perang inutang sa Governmnent Service

Insurance System (GSIS) at Manufacturer’s Trust sa New York sa pamamagitan ng

pagbibigay ng garantiya ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP). Kapwa bahagi ng

kasunduan ni Cojuangco at ng GSIS at BSP na dapat ay ipamahagi ng pamilya

Cojuangco ang lupa sa maliliit na magsasaka 10 taon pagkatapos mabili ang asyenda,

alinsunod na rin sa programa ng noo’y administrasyong Garcia hinggil sa panlipunang

katarungan. Sa panahong dumating ang itinakdang oras na kailangan nang ipamahagi

ang asyenda, hindi tinupad ng pamilya Cojuangco ang kasunduan. Hanggang sa

kasalukuyan ay mailap pa rin ang katarungan sa mga magsasaka at nasa Korte

Suprema pa rin ang usapin hinggil sa pamamahagi ng lupa ng Hacienda Luisita.

Wala pa ring katarungang nakakamit ang mga nagbuwis ng buhay sa

pakikipaglaban para sa kanilang karapatang ariin ang lupang binubungkal.Sa halip na

lupa, bala ang isinukli sa paghihirap ng mga magsasaka at manggagawang-bukid

noong ika-16 ng Nobyembre, 2004 na ikinasawi ng 14 na magsasaka at naging dahilan

ng pagkasugat ng mahigit 200 iba pa.

9

Sa buong kapuluan, laganap pa rin ang pagpaslang sa mga lider-magsasaka at

maging sa mga magsasakang kasapi ng mga progresibong organisasyon. Kaliwa’t

kanan ang paglabag sa karapatang pantao, hindi lamang sa hanay ng mga magsasaka

kundi sa iba pang sektor ng lipunan.

Kwentong Kutsero, Mga Pilato at Patuloy na Paglabag sa Mga Karapatang Pantao

Inilarawan ni Rizal sa ikalimang kabanata ng El Filibusterismo ang mga

matitinding paglabag sa karapatang pantao na ipinapataw ng mga gwardya sibil ng

pamahalaang kolonyal. Ang kutserong si Sinong ang biktima sa nasabing kabanata.

Nakalimutan niya ang kanyang sedula at nakalimutan din niyang sindihan kaagad ang

gasera ng kanyang kalesa kaya naman kahit na Noche Buena noon, siya’y kinalaboso

ng mga gwardya sibil.

Walang ipinag-iba ang sitwasyon ng kutsero sa sitwasyon ng mga Pilipino sa

kasalukuyan. Karaniwang biktima pa rin ng kalupitan at karahasan ng mga abusadong

militar sa kanayunan ang mga simpleng mamamayan. Halimbawa, noong panahon ni

Heneral Jovito Palparan sa Gitnang Luzon, libu-libong mamamayan ang pumila para

bumili ng sedula dahil kumalat ang balitang ituturing na kasapi ng New People’s Army

(NPA) ang sinumang mamamayang hindi makapagpakita ng sedula. Sa isang maliit na

baryo sa Paombong, Bulacan, isang mangingisdang ginabi sa laot ang hinarang ng

mga militar sa isang tsekpoynt at hiningan ng sedula. Diumano, dahil lumang sedula

ang kanyang dala-dala, ipinakain sa kanya ito ng mga sundalo at pinaglakad siya pauwi

10

nang hubo’t hubad. Suwerte pa nga siguro ang mangingisdang iyon, dahil higit na

marami ang dinukot at/o pinatay ng mga pinaghihinalaang militar o mga grupong

paramilitar na pinopondohan ng gobyerno, dahil sa bintang na sila’y mga rebeldeng

komunista.

Oktubre 2011, Buwan ng Mga Katutubong Mamamayan (Indigenous People’s

Month), labindalawang bala ang pumatay kay Padre Fausto “Pops” Tentorio, isang

misyonerong Italyano na sa mga nakalipas na dekada ay naging aktibong

tagapagtaguyod ng karapatan sa lupang ninuno ng mga lumad. Tinutulan ni Padre

Pops ang militarisasyon ng mga komunidad sa Mindanao. Bunsod nito, pinagbintangan

siya ng Armed Forces of the Philippines (AFP) na simpatisador ng NPA. Nakalulungkot

na sa panahon ng administrasyong Aquino na nangakong dadalhin ang bayan sa tuwid

na landas ng pagbabago, mahigit 50 aktibista na ang nabiktima ng ekstrahudisyal na

pamamaslang. Tila hindi pa rin nagbabago ang mga bagay-bagay. Ang bangungot na

nangyari kina Jonas Burgos, Karen Empeño, Sherlyn Cadapan, Manuel Merino,

Federico de Leon, Crisanto Teodoro, sa Manalo brothers at sa libu-libo pang biktima ng

mga paglabag sa karapatang pantao ay tila nangyayari pa rin sa kasalukuyan.

Nananatili ang kultura ng kawalang-katarungan sa bansa, dahil na rin sa

pagsasawalang-kibo at hindi pagpapahayag ng pagtutol at paglaban sa mga kamaliang

nagaganap sa ating paligid. Samantala, hindi rin kumikilos ang mga nasa

kapangyarihan para mawakasan ang mga karumal-dumal na paglabag sa karapatang

pantao sa ating bansa. Maikukumpara sila sa mga Pilato sa ikasiyam ng kabanata ng El

11

Filibusterismo, kung saan matapos na kumalat ang balitang dinukot si Kabesang Tales,

nagpaalila si Juli at napipi si Tandang Celo ay kanya-kanya ng paghuhugas-kamay ang

ilang taong simbahan at mga opisyal ng gobyernong dapat sana’y nangunguna sa

pagkilos para matulungan ang mga naghihikahos na pamilya gaya ng pamilya ni Tales.

Bagamat nangako ang rehimeng Aquino na haharapin ang isyu ng pampulitikang

pamamaslang at iba pang porma ng paglabag sa karapatang pantao, kahit isa ay wala

pa ring nahahatulan at naparurusahan sa ilalim ng kanyang administrasyon. Kung

tutuusin, kayang gamitin ng estado ang kapangyarihan nito upang mangalap ng sapat

na ebidensya para idiin ang mga nasasangkot sa mga karumal-dumal na krimeng ito.

Nakalulungkot ding isipin na mas malakas pa ang tinig ng Simbahang Katoliko

hinggil sa paninindigan nito sa isyu ng Reproductive Health Bill (RH Bill) at sa

diumano’y bastos na eksibit ni Mideo Cruz, kumpara sa mga nagaganap na kagimbal-

gimbal na paglabag sa karapatang pantao. Kung tutuusin, hindi hamak na mas

malaking kabastusan ang ginagawang pagyurak sa likas na dangal natin bilang tao

kung ikukumpara sa titing nakadikit sa larawan ni Kristo.

Nanatiling usap-usapan ang suson-susong problema ng pamilya dahil ayaw

makisangkot ng mga mamamayan sapagkat ayon sa kanila, ang problema ni Tales ay

problema ni Juli at ang problema ni Juli ay problema ni Tandang Celo at ang mga

problema ng pamilyang ito ay hindi dapat problemahin ng mga taong nakapaligid dito.

Ang ganitong kaisipan ng mamamayan ang nagpapanatili sa kultura ng kawalang-

12

katarungan sa bansa, ang kawalang-kibo ng mga mamamayan sa mga masasamang

nangyayari sa kanilang lipunan. Lagi’t lagi, mas matinding kasalanan ang hindi

paggawa ng mabuti kumpara sa paggawa ng masama. Sabi nga ng isang manunulat,

nagtatagumpay lamang ang kasamaan kapag ang mga mabubuting tao ay walang

ginagawa.

Ang mentalidad na ito ay bunga ng ginawang paghubog sa atin ng lipunan, kung

saan pinalaki tayong mga pasibo, walang-kibo at sunud-sunuran. Isa ang edukasyon sa

bansa sa pinaka-epektibong nagamit ng mga dayuhan para panatilihing duwag ang

mga Pilipino.

Si Padre Millon at ang Larawan ng Misedukasyon

Ang tipikal na silid-aralan sa Pilipinas ay kahalintulad pa rin ng kabagut-bagot at

maladiktadurang klase sa pisika ni Padre Millon na matutunghayan sa Kabanata 13 ng

El Filibusterismo. Sa bahaging ito ng nobela, ininsulto ni Padre Millon ang dignidad at

pagka-Pilipino ng matalinong estudyante na si Placido Penitente dahil sa pagtutol ni

Placido na maging lorong tagaulit lamang ng kaalamang ipinapakain sa kanila ng

prayleng nagpapanggap na edukador. Hanggang ngayon, itinuturing pa rin nating

bastos, imoral at di karapat-dapat ang mga estudyanteng may mapanuring pag-iisip

gaya ni Placido. Hindi kataka-takang tinatamad mag-aral ang maraming kabataan. Ano

nga ba naman ang mapapala sa de-kahong estilo at nilalaman na napaglipasan na ng

mabilis na takbo ng panahon?

13

Bukod sa pagkakaroon ng edukasyong hindi lumilinang sa mapanuring pag-iisip,

nananatiling elitista pa rin ang sistemang pang-edukasyon ng bansa. Nananatiling

nakasara ang mga dambuhalang pintuan ng mga paaralan at unibersidad sa mga

mamamayang anak-dalita na gaya ni Placido. Matatandaan na sa El Filibusterismo,

iginagapang lamang din ng kanyang inang si Kabesang Andang ang kanyang pag-

aaral. Di kataka-takang maluha-luha si Kabesang Andang nang ibalita sa kanya ni

Placido na ayaw na niyang mag-aral.

Hanggang sa ating panahon, ang edukasyon ay isa pa ring pribilehiyo na para

lamang sa mga may salaping pampaaral. Wala pa ring sapat na badyet ang

pamahalaan para sa edukasyon, sa kabila ng probisyon sa Artikulo XIV ng Konstitusyon

na nagsasaad na ang edukasyon ang siyang dapat bigyang-prayoridad sa pambansang

badyet. Sa mga nakaraang dekada, lagi’t laging pagbabayad ng utang sa halip na

edukasyon ang binibigyan ng mas mataas na alokasyon. Nito lamang nakaraang taon,

kinaltasan ng milyun-milyong piso ang kulang na nga na badyet sa edukasyon. Dahil

dito, karaniwang kulang sa mga pasilidad ang mga paaralan. Sa kasalukuyan,

tinatayang kulang ng 103,599 guro, 152,569 silid-aralan, 13,225,527 upuan, at

95,557,957 teksbuk ang mga pampublikong paaralang elementarya at sekundarya sa

bansa. Komersyalisado ang edukasyon sa bansa, kung saan ang edukasyon ay

pribilehiyo lamang ng may kakayanang magbayad para rito sa halip na karapatan ng

lahat ng mamamayan. Naging isang napakalaking negosyo ng edukasyon sa bansa

kaya naman ang mga pribadong paaralan ay karaniwang nasa top 1,000 corporations

sa Pilipinas.

14

Batay sa kalalabas lamang na 2010 Annual Poverty Indicators Survey (APIS) ng

National Statistics Office (NSO), 1 sa bawat 8 Pilipino na nasa edad 6 hanggang 24 ang

kabilang sa ‘out-of-school-youth.’ Kabilang sa dahilan na ibinigay ng mga respondent

ang mataas na halaga ng edukasyon at paghahanap ng trabaho.

Sa pag-aaral na isinagawa ng National Union of Students in the Philippines

(NUSP), tinatayang nasa P501.22 (bansa) at P980.54 (Metro Manila) ang karaniwang

matrikula kada yunit sa mga pamantasan sa Pilipinas. Sa kabilang banda, 80% ng

Pilipino ang nabubuhay sa halagang P104 kada araw, batay sa datos na inilabas ng

Ibon Foundation sa taong ito. Kung ang bawat mag-aaral ay kumukuha ng 24 na yunit

kada semestre, at may 2 semestre kada taon, aabot sa mahigit P24 libong piso ang

kanilang babayaran sa matrikula, at kung hahatiin natin ang nasabing halaga sa P104,

nangangahulugang 231 araw na hindi kakain ang isang pamilya para lamang

mapakapag-enroll ang kanilang anak.

Isang kabalintunaan na ang mga pangulong taun-taong nag-aalay ng bulaklak sa

puntod ni Rizal sa Luneta ay nananatiling walang pagpapahalaga sa edukasyon, sa

kabila ng di matatawarang pagpapahalaga rito ng pambansang bayani. Matatandaan na

dahil sa kanyang labis na pagpapahalaga sa edukasyong pangmadla, nagtayo si Rizal

ng paaralan sa Dapitan noong siya’y ipatapon ng mga Kastila roon. Bago ito, nang

itatag niya ang Liga Filipina, binigyang-diin niya sa Saligang Batas ng nasabing

samahan ang kahalagahan ng edukasyon sa pagkakamit ng kaunlaran ng Pilipinas.

Kung naririto lamang si Rizal, marahil ay makikimartsa siya sa libu-libong kabataang

15

mag-aaral na nagpoprotesta laban sa malaking kabastusan na pagkakaltas ng badyet

sa edukasyon at iba pang serbisyong panlipunan, at marahil dahil dito, sabi nga ng

ibang Rizalista, malamang na barilin na naman siya ng pamahalaan kung nabubuhay

siya sa ating panahon.

Kolonyal pa rin ang edukasyon sa bansa. Nagsisilbi ang ating pag-aaral upang

panatilihin ang kolonyal na kaisipan at ihanda tayo sa paglilingkod sa mga dayuhang

korporasyon pagkatapos ng ilang taong pagsusunog ng kilay sa mga pamantasan. Sa

kasalukuyan ay mayroon tayong humigit-kumulang 8 milyong Overseas Filipino

Workers (OFWs). Kada araw ay 2,000 hanggang 3,000 Pilipino ang nangingibang-

bayan. Sa bilang na ito, isang kagimbal-gimbal na reyalidad na 3 hanggang 4 sa kanila

ang umuuwing malamig nang bangkay bawat araw. Maraming kwento ang nailathala na

hinggil sa pakikipagsapalaran ni Rizal sa ibang bansa, subalit mas malagim ang mga

kwento ng pakikipagsapalaran ng mga tinatawag nating mga bagong bayani, mga

bayaning walang pangalan at kapag minalas ay umuuwing wala nang ulo sa kanilang

lupang sinilangan.

Pinananatili ng paggamit ng wikang banyaga bilang pangunahing midyum ng

pagtuturo ang kanluranin at kolonyal na kaisipan ng sambayanan. Tumatagos

hanggang sa kultura at pagkakakilanlan ng mga Pilipino ang ganitong neokolonyal na

balangkas.

16

Ang Bayan ng Malalansang Isda

“Nilimot ninyong lahat na habang pinapanatili at pinangangalagaan ng mga

mamamayan ang kanilang wika, pinananatili at pinangangalagaan din nila ang tanda ng

kanilang kalayaan, gaya rin ng pagpapanatili at pangangalaga ng tao sa kanyang

kalayaan habang kanyang pinanghahawakan ang sarili niyang pag-iisip.”

– Simoun sa Kabanata 7 ng El Filibusterismo

Ayon kay Rizal, ang hindi magmahal sa wika ay higit pa sa hayop at malansang

isda. Isang malaking kabastusan sa kanyang alaala na ang Pilipinas ay marahil isa sa

pinakamabahong lugar sa buong mundo dahil sa patuloy na pagbabalewala ng mga

Pilipino sa kaniyang sariling wika.

Pinatunayan ng kasaysayan ng ating bansa na tama ang pagtingin ni Jose Rizal

sa kahalagahan ng wika sa pagpapanatili ng kalayaan ng ating bansa. Sa pagharap ng

ating mga ninuno sa mga mananakop na Kastila, naging napakalaking balakid sa

pagkakaisa at pagkakabuklod ng mamamayan ang pagkakaiba ng mga wika sa bawat

rehiyon. Kani-kaniya ang ginawang pagtatanggol ng ating mga ninuno sa mga

teritoryong kanilang saklaw. Marahil, kung noon pa sana’y mayroon nang iisang wikang

ginagamit at nauunawaan ang nakakaraming Pilipino, malaki ang posibilidad na

magkaisa ang ating mga ninuno at madali lamang tayong makababalikwas mula sa

kuko ng Espanya.

17

Hindi ninais ng mga Kastila na ituro sa atin ang kanilang wika at bigyan tayo ng

edukasyon sa takot na magamit natin ito upang kwestyunin at hamunin ang patuloy

nilang paghahari sa ating bansa. Ipinakikita lamang nito na noon pa man, batid na ng

mga mananakop ang likas na kapangyarihang taglay ng isang wika sa pagpapalaya ng

kaisipan ng taumbayan.

Sa pagsisikap ng ating mga ninuno sa rebolusyong binigyang inspirasyon rin ng

mga panulat ni Rizal, nagtagumpay tayo na gapiin ang mananakop na Kastila, subalit

agad namang inagaw ng Amerika ang dapat sana’y kalayaang bunga ng pag-aalay ng

buhay ng ating mga bayani.

Sa halip na mananakop, itinanghal ng mga Amerikano ang kanilang mga sarili

bilang ating mga tagapagligtas. Niyakap ng marami sa atin ang ibinigay na ‘kalayaan’ ni

Uncle Sam at kasabay nito ay kusang-loob nating inasimila ang kulturang kanluranin

mula sa pananamit hanggang sa wikang kanilang ginagamit. Nagkaroon tayo ng

mababang pagtingin sa ating mga sarili kung kaya naman bukas-palad nating tinanggap

ang modang civilization hype ng Amerika na nagtuturo sa atin na ang pagiging

sibilisado ay ang pagkopya sa imahe, kultura, wika, gawi at gayundin ang pagkonsumo

ng mga produktong kanilang ginagamit.

Ayon sa “The Miseducation of the Filipino” ni Renato Constantino, “The first and

perhaps the master stroke in the plan to use education as an instrument of colonial

policy was the decision to use English as the medium of instruction. English became the

18

wedge that separated the Filipinos from their past and later to separate educated

Filipinos from the masses of their countrymen. English introduced the Filipinos to a

strange, new world. With American textbooks, Filipinos started learning not only a new

language but also a new way of life, alien to their traditions and yet a caricature of their

model. This was the beginning of their education. At the same time, it was the beginning

of their miseducation, for they learned no longer as Filipinos but as colonials.”

Inilalahad sa pahayag na ito ni Constantino na batid ng mga Amerikano ang

kapangyarihan ng wika at ginamit nila ito para ihiwalay ang mga ‘edukadong’ Pilipino sa

kalakhan ng sambayanan. Ginamit nila ang wika upang ipakilala sa atin ang mundo sa

labas ng bansa – isang animo’y malaparaisong lugar na pinangarap ng karamihan sa

atin na maabot. “The American Dream,” ang pantasyang makarating sa ‘lupang balot ng

kayamanan’ at habang niyayakap natin ang wika ng dayuhan at pinipilit maging “little

brown Americans,” ikinakahiya na rin natin at pilit iniiwan ang mga sarili nating

tradisyon. Isang lansakang misedukasyon ang naganap sa bansa na naghubog sa atin

hindi bilang mga Pilipino, kundi mga alipin at dayuhan sa sarili nating bayan.

Sa kabila ng kapuri-puring pagkiling sa Filipino ni Pangulong Benigno Simeon

“Noynoy” Aquino III na ipinakita niya sa pagpapahayag ng kanyang talumpating pang-

inagurasyon at State of the Nation Address (SONA) sa wikang pambansa, nananatiling

Ingles ang pangunahing wika sa Senado, sa Kongreso, sa mga korte at sa iba pang

ahensya ng gobyerno. Mabibilang sa daliri ang mga panukalang-batas na nakasulat sa

Filipino at halos wala pa nga yatang desisyon ang alinmang korte na orihinal na isinulat

19

sa Filipino. Hindi pa tumatalab sa pamahalaan at mga paaralan ang magandang

panimulang pabor sa Filipinisasyon ng bagong pangulo.

Maraming mga unibersidad sa Pilipinas ang gumagamit pa rin ng Ingles sa

pagtuturo ng mga asignaturang dapat ay itinuturo sa wikang pambansa alinsunod sa

itinatakda ng batas. Kakatwang ang ‘Kasaysayan ng Pilipinas,’ na inaasahang bubuhay

sa diwa ng nasyonalismo, ay karaniwang itinuturo sa Ingles sa mga malalaking

unibersidad. Nananatili ang nakababagabag na trahedya, aminin man o hindi ng mga

akademista, na ang Ingles ay nananatiling nangingibabaw na wika sa akademya kaya

hindi rin makalahok sa mga akademikong diskurso ang mga simpleng mamamayan.

Walang nagaganap na paglaganap ng kaalaman dahil Ingles ang nangingibabaw na

wika sa akademya. Dahil sa prestihiyo na kakabit ng wikang banyaga, nagiging sukatan

na rin ng talino ang kakayahang makapagsalita sa wikang Ingles.

Ang Pilipinas Isa’t Kalahating Siglo Mula Ng Ipanganak Si Rizal

"Ayaw ba nila kayong ituring bilang mga mamamayang Espanyol? Mas mainam!

Ihiwalay ninyo ang inyong mga sarili sa pamamagitan ng paglalantad ng inyong tunay

na katauhan, subukin ninyong buuin ang pundasyon ng bansang Pilipinas!

Pinagkakaitan ba nila kayo ng pag-asa? Mainam! Huwag kayong umasa sa kanila,

umasa kayo sa inyong mga sarili at magtrabaho!”

– Simoun, Kabanata 7 ng El Filibusterismo

20

Tumatagos hanggang sa patakarang ekonomiko ang kolonyal na kaisipang dala

ng misedukasyon ng mga Pilipino. Sa ilalim ng Philippine Development Program (PDP)

ni Pangulong Aquino, nakasentro ang tinatawag nilang kaunlaran at pagpapalago ng

ekonomya sa lalong pagbubukas ng ating bansa sa mga dayuhang mamumuhunan.

Magtatayo ng support structures katulad ng kalsada, linya ng tren, istrukturang

pangkomunikasyon, paliparan, daungan at maging ang pagkukunan ng tubig at

kuryente upang mapatakbo ang mga negosyong itatayo ng mga dayuhan. Maging ang

sinasabing pagpapaunlad sa agrikultura ay nakabatay sa paglikha ng mga hilaw na

materyales na kinakailangan ng ibang bansa. Pinalalala ng programang ito ang ‘export-

oriented, import-dependent’ na oryentasyon ng ating ekonomya, na siya mismong

dahilan kung bakit hindi umuunlad ang ating bansa. Bunsod ng ganitong kalakaran, ang

mga dayuhan ang nakikinabang sa ating mga likas na yaman sa halip na malinang

natin ang mga ito para sa pangangailangan ng ating mga mamamayan. Sa kasamaang-

palad, hinahangad pa ng ilang personaheng kaalyado ng administrasyong Aquino na

ratsadahin ang rebisyon ng Konstitusyon upang alisin ang mga makabayang restriksyon

sa labis-labis na pangingibabaw ng mga dayuhan sa ating ekonomya, gaya ng

pagbabawal sa 100% pagmamay-ari ng mga dayuhan sa lupain at mga negosyo.

Ang programang pang-ekonomyang ito ay pagpapatuloy lamang ng patakaran

ng mga nakaraang administrasyon na napatunayan nang hindi tunay na nagdadala ng

kaunlaran sa bansa. Sa halip na makamit ng mamamayan ang kaunlarang pinangako

sa pagpapatupad ng mga proyekto sa ilalim ng Super Regions ng dating rehimeng

Arroyo, tila hinambalos ng magkasamang lakas ng bagyong Ondoy at Pepeng ang mga

21

maliliit nating kababayan. Marami ang naging biktima ng demolisyon upang magbigay-

daan sa mga proyektong pang-imprastraktura at dinala sa mga relokasyon kung saan

walang hanapbuhay at kulang kundi man walang serbisyong panlipunan katulad ng

paaralan at pagamutan. Marami ring nawalan ng hanapbuhay noong nagkaroon ng

krisis pang-ekonomya ang Amerika at nagsara ang iba’t ibang multinasyunal at

transnasyunal na kumpanya. Ipinakikita lamang nito na hindi natin dapat iniaasa sa

dayuhang pamumuhunan ang paglikha ng trabaho, dahil ginagawa lamang nitong

bulnerable ang ating bansa sa anumang masamang epekto na maaaring idulot ng

pagbagsak ng pandaigdigang pamilihan.

Malinaw sa kanyang isinulat na may pamagat na “Ang Pilipinas Isang Siglo Mula

Ngayon” na hangad ni Rizal ang kaunlaran ng ating bansa sa pamamagitan ng

pambansang industriyalisasyon at pagpapalago ng agrikultura. Ayon kay Rizal, ang

pagsandig sa sarili tungo sa kaunlaran sa pamamagitan ng mga industriyang

gumagamit sa mga likas na yaman ng bansa ang makapag-aahon sa atin mula sa

kahirapan. Isang malaking kabastusan sa alaala niya na sa halip na makamit natin ang

isang nagsasariling bansa at iahon sa kahirapan ang ating mga kababayan ay patuloy

na nakasandig ang ating ekonomiya sa dayuhang pamumuhunan kung saan ang mga

dayuhan lamang at mga lokal na kasosyo nila ang nakikinabang. Sa ganitong

kalagayan ng bansa, may pag-asa pa ba ang Pilipinas na makaalpas sa kadiliman?

22

Pagpulot Sa Mga Piraso ng Nabuwag na Haligi ng Bayan:

Aral Ni Rizal Bilang Sulong Tanglaw sa Matuwid na Landas

“Mamamatay akong hindi nasisilayan ang bukang-liwayway sa aking bayan.

Kayong mga makakikita niyon, batiin ninyo...

huwag ninyong limutin ang mga nabuwal sa karimlan.”

– Elias sa Kabanata 58 ng Noli Me Tangere

Nagpapaikut-ikot sa paligid ng lampara ang batang gamu-gamong sabik sa

liwanag, hindi alintana ang panganib na nakaabang bunga ng kanyang kapusukan.

Maya-maya pa’y nadarang sa apoy ang manipis na pakpak, naupos ang buhay kapalit

ng ilaw na hinahangad.

Sa kabila nito, nakangiti ang batang gamu-gamo sa harap ng kamatayan. Alam

niyang maaari pa siyang mabuhay nang mas matagal kung pinili na lamang niyang

manatili sa kadiliman, ngunit nangahas pa rin siyang sagupain ito at maglakbay tungo

sa kaliwanagan. Sapat na para sa kanya ang mamatay matapos makita ang liwanag.

Kung tutuusin, mas mapalad pa ang batang gamu-gamo kung ikukumpara sa batang si

Pepe.

Si Jose Rizal ay nabuwal nang hindi man lamang nasisilayan ang pagbubukang-

liwayway sa kalayaan ng kanyang bayan. Subalit anong tamis ng kanyang kamatayan,

ng pagbubuwis ng buhay para sa bansa, isang kamatayang nagsilbing ningas upang

23

24

ang mga Pilipino’y lumaban at mangahas na habulin ang liwanag, kahit pa ang maging

kapalit nito’y kanilang buhay. Huwag nating hayaang mauwi sa wala ang kanilang mga

pagsasakripisyo, sundan natin ang kanilang mga yapak at isabuhay ang mga aral ng

kanilang buhay at kamatayan. Tigilan na natin ang sanlaksang kabastusang ginagawa

natin sa iniwang mga aral ng ating pambansang bayani.

Tayo ang liwanag, ang init, ang apoy na kakalat at hihipo sa puso ng bawat isa

upang kumilos para sa pagbabago. Tayo ang init na nagmumula sa aspaltong

magtutuwid sa baku-bakong daang nagsisilbing balakid sa ating mga nais maglakbay

patungo sa kaunlaran. Huwag nating katakutan ang liwanag, tayong mga matagal ng

nabubuhay sa kadiliman. Sama-sama nating pulutin ang piraso ng nabuwag na Haligi

ng Bayan, gamitin ang wikang pambansa sa pagpapalaganap ng kanyang makabayang

kaisipan, pagkunan natin ng lakas ang kanyang halimbawa upang ituwid ang baku-

bakong daan at magsilbing ilaw na gagabay sa atin patungo sa ninanais nating matuwid

na landas.

“Today, we need heroes who can help us solve our pressing problems. We

cannot rely on Rizal alone. We must discard the belief that we are incapable of

producing the heroes of our epoch, that heroes are exceptional beings, accidents of

history who stand above the masses and apart from them. The true hero is one with the

masses: he does not exist above them. In fact, a whole people can be heroes given the

proper motivation and articulation of their dreams.”

– Renato Constantino sa akdang “Veneration Without Understanding”