1

Prethistorija na tlu BiH

Starije kameno doba

Dugo vremena se smatralo da su ovi prostori naseljeni tek u neolitu.Međutim, otkrićem nalazišta na Kamenu kod Makljenovca u blizini Doboja 1949. godine, pronađeno je da su ljudi u BiH živjeli znatno ranije. Ovaj pronalazak potaknuo je nova geološka iskopavanja, te su uslijedila nova otkrića. Tako su na oko 80 kilometara u BiH otkriveni ostaci ljudi starijeg kamenog doba. Najpoznatija paleolitska nalazišta su: Kamen kod Doboja, Kulaši kod Prnjavora, Veliki Majdan kod Tešnja, Varvari na vrelu Rame kod Stoca itd.

Utvrđeno je da je nosilac paleolitske kulture u BiH bio neandertalni čovjek. Paleolitski čovjek je uglavnom naseljavao doline većih rijeka u kojima je mogao pronaći kremenog kamena za oruđe.Iako su pronađeni i ostaci zemunica raznih oblika, najveća staništa ovih ljudi bile su pećine.

Pronađeni ostaci nakita, odjeće i kamenih figura govore o dostignutom stepenu kulture u ovom razdoblju.Najstariji trag umjetnosti na tlu naše zemlje je pronađen u pećini Badanj kod Stoca i datira iz 13 stoljeća st.e.

Mlađe kameno doba

Prostor u BiH u neolitu je bio znatno više naseljen. Time je omogućen i pravi procvat neolitske kulture. Najznačajnija naselja nastala su uz rijeku Bosnu i njene sjeverne pritoke, i uz Neretvu. Stoga se mogu izdvojiti dvije zone neolitskih naselja –jadranska i panonsko-balkanska.Naselje kod Konjica, i ono je nastalo kao posljedica prodora kulturnih uticaja sa Mediterana. Danas se ovo naselje nalazi ispod Jablaničkog jezera.

Ostala poznata bosanska nalazišta iz ovog perioda su Gornja Tuzla, Obri kod Kaknja, Zelena pećina kod Mostara, Nebo kod Travnika, Butmir kod Sarajeva...

Kakanjska kultura se razvila u srednjoj Bosni, oko gornjeg toka rijeke Bosne i najznačajniji je predstavnik srednjeg neolita u našoj zemlji.Najpoznatije neolitsko naselje u BiH je ono iz Butmira kod Sarajeva.

Butmirsku kulturu činile su zemunice, ali i nadzemne kuće.U Butmiru je pronađen veliki broj malih kipova koji uglavnom prikazuju ženske likove.

Haris Babaic

2

Metalno doba

Metal se na tlu BiH počinje koristiti krajem 3. mil st.e . Njegova upotreba vezana je za dolazak Indoevropljana koji su izazvali i premještanje naselja iz riječnih dolina na brda. To je bilo uvjetovano većom mogućnošću odbrane.Tada se pojavljuje novi tip naselja Gradine.Umrle su sahranjivali u Tumule u zgrčenom položaju.

Najpoznatija nalazišta iz ovog doba su Hrustovača kod Sanskog Mosta, kod Travnika, Prijedora, Vis kod Dervente itd.

Pred kraj 2 mil. St.e u upotrebu ulazi željezo. U tom periodu razvija se kultura Ilira.Najpoznatija nalazišta iz željeznog doba je Glasinac kod Sokoca.

Zbog bogatog nalazišta na Glasinačkoj visoravni, cijela kultura centralnog Balkana naziva se Glasinačkom kulturom.

Haris Babaic