Preventieve en gezonde aanpak psychosociale arbeidsbelasting

Arbo-Event, donderdag 4 maart 2021

Ir. Nicole Pikkemaat

Trainer adviseur Arbeid & Gezondheid

Gecertificeerd vertrouwenspersoon, Expertiseteam Arbeid & Gezondheid

De agenda

• Verkenning thema psychosociale

arbeidsbelasting (PSA), werkstress

• Wettelijke verplichtingen en

ontwikkelingen

• Gezond PSA-beleid

• Instrumenten en praktische

voorbeelden

• Rol OR, preventiemedewerker

• Nog vragen?

https://www.monitorarbeid.tno.nl/nl-nl/onderzoeken/nea/

Voorkomen is beter dan genezen!

De Arbowet is gericht op preventie

Belangrijke uitgangspunten Arbowet

Zo goed mogelijk arbobeleid:

• Geen nadelige invloed op veiligheid en gezondheid

• Gevaren aanpakken bij de bron

• Inrichting, werkmethoden, arbeidsinhoud aanpassen aan persoonlijke

kenmerken werknemers

• Monotone en tempogebonden arbeid vermijden

• Doeltreffende maatregelen treffen voor eerste hulp bij ongelukken,

brandbestrijding en evacuatie personen

• Werknemers moeten bij ernstig en direct gevaar passende maatregelen

kunnen nemen

Voorkomen is beter dan genezen!

De Arbowet

• Gericht op preventie

• Gaat over veiligheid, gezondheid en psychosociale arbeidsbelasting

Definitie psychosociale arbeidsbelasting in de Arbowet

De factoren seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten, discriminatie en

werkdruk in de arbeidssituatie die stress teweeg brengen

Een hoge werkdruk bevordert de productiviteit

Definitie psychosociale arbeidsbelasting, werkstress, ….

Definitie psychosociale arbeidsbelasting in de Arbowet

De factoren seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten, discriminatie en

werkdruk in de arbeidssituatie die stress teweeg brengen

Definitie stress in de Arbowet:

Een toestand die als negatief ervaren lichamelijke, psychische of sociale gevolgen

Definitie psychosociale arbeidsbelasting, werkstress, ….

• Langdurig veel spanning en weinig of

geen ontspanning/ herstelmogelijkheden

• Acute crisis (bijvoorbeeld overval)

• Te weinig, sleur, bore-out

Stress is ook welkom in het dagelijkse leven en op het werk

Maar niet te:

Definitie psychosociale arbeidsbelasting, werkstress, ….

Moeilijk grijpbaar, ‘veelkoppig monster:

• Meerdere begrippen en definities

• Ook belevingsaspecten (subjectief)

• Meerdere oorzaken

• Privéfactoren

• Zeuronderwerp?

• Meerdere uitingsvormen

TNO-onderzoek

Burn-out,

december 2020

Stress-symptomen

Gedrag:

• Opvliegend

• Terugtrekken

• Veel klagen

• Rusteloosheid

• Fouten, ongelukjes

• Roken, drinken,

medicijnen

• Ander gedrag!

Psychisch:

• Angst

• Irritaties

• Lusteloos

• Concentratie

• Snel geëmotioneerd

• Piekeren

• Vergeetachtig

Psychisch:

• Angst

• Irritaties

• Lusteloos

• Concentratie

• Snel geëmotioneerd

• Piekeren

• Vergeetachtig

Lichamelijk:

• Slaapproblemen

• Bloeddruk

• Transpiratie

• Eetlust

• Versnelde hartslag

• Hoofdpijn

• Buikpijn

• Adrenaline-uitscheiding

Hoe zichtbaar?

Bij u zelf? In uw omgeving? Het verergert door:

• Te lang doorgaan

• Ontkennen

• Als persoonlijk probleem zien

• Geen steun zoeken

• Collectieve vrees/angst

• Ongrijpbaarheid

Voorkomen is beter dan genezen

Richten op:

1. Preventie:

– gericht op de oorzaken

EN:

– tijdige herkenning

2. Begeleiding, re-integratie

Model belasting (Meijman)

Arbowet en PSA

Arbowet, art. 3.2:

• Werkgever voert een beleid gericht op voorkoming, en indien dat niet

mogelijk is beperking van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) = werkdruk,

pesten, (seksuele)intimidatie, discriminatie, agressie en geweld

Arbobesluit, art. 2.15:

• PSA in risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) en plan van aanpak

• Voorlichting over PSA-risico’s en -maatregelen

WAKEN

Jaarlijkse rapportage

Vervolgafspraken

Risico’s inventariseren

Risico’s evalueren

WETEN

WILLEN

Intentieverklaring

WEGEN

Risico’s prioriteren

Plan van aanpak maken

Maatregelen uitvoeren

WERKEN

Arbo-beleidscyclus

Belangrijk voor een goede RI&E

• Diepgaande RI&E PSA

• Bij wijzigingen aanpassen (actueel)

• Bij vragenlijst: respons > 50% → tip: combinatie met interviews

• Concrete resultaten zichtbaar: per team, afdeling of functiesoort

• Toetsing/ uitvoering door kerndeskundige: Arbeid & Organisatiedeskundige

• Valide vragenlijst, bijv. Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid

• Medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO)?

• PAGO*-advies door bedrijfsarts/ arbodienst op basis van de RI&E

*PAGO: periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek

RI&E en werkdruk, denk bijvoorbeeld aan:

• Inhoud van het werk

• Contacten op het werk (steun van collega’s

en leidinggevenden)

• Werktempo, regelruimte

• Ingrijpende gebeurtenissen op het werk

• Zwaarte van het werk

• Hoeveelheid werk

• Werktijden, overwerk, afwijkende werktijden

Een geintje moet kunnen toch?

RI&E en ongewenst gedrag, denk bijvoorbeeld aan:

In kaart brengen van:

• Pesten

• (Seksuele) intimidatie

• Discriminatie

Beleid op orde, bijvoorbeeld:

• Gedragscode

• Voorbeeldgedrag top, leidinggevenden

• Vertrouwenspersonen en klachtenregeling

Ongewenst gedrag en PSA-beleid

Laagdrempelige vertrouwenspersonen

Onafhankelijke klachtencommissie:

• Hoor- en wederhoor → ‘waarheidsvinding’

• Komt met een advies

Bijstand, begeleiding bij (verdere) stappen

Formeel, onderzoek & advies

Wetsvoorstel vertrouwenspersoon

• Arbowet wordt waarschijnlijk aangepast

Meer info

• Wegwijzers TNO:

– Pesten

– (On)gewenste omgangsvormen

– Vertrouwenspersoon

• Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen

Discriminatie op het werk, de factoren

• Afkomst

• Geslacht (man, vrouw, intersekse, transseksualiteit)

• Seksuele geaardheid

• Zwangerschap en jong ouderschap

• Leeftijd

• Handicap of chronische aandoening

• Politieke gezindheid

• Arbeidsrelatie (fulltime of parttime)

• Arbeidscontract (vast of tijdelijk contract)

• Burgerlijke staat

• Nationaliteit

• Godsdienst

• Levensbeschouwing

Onderscheid:

• Tijdens het werk zelf

• Tijdens het zoeken naar werk

Ontwikkelingen discriminatie

• Vanaf eind 2019 (meer) aandacht, speciaal

handhavingsteam Inspectie SZW

• Overheidsprogramma’s over exclusiviteit,

genaamd Verderkijkers

• MKB: nieuwe website diversiteit om

discriminatie tegen te gaan

• Recent onderzoek over racisme: meer dan 100

vertrouwenspersonen zien racisme op de

werkvloer

Meer info

• Wegwijzer Discriminatie TNO

• Landelijke Vereniging van

Vertrouwenspersonen

• College voor de Rechten voor de

Mens

RI&E en ongewenst gedrag, denk bijvoorbeeld aan:

Aandacht voor risicofactoren, zoals:

• Werktijden buiten kantooruren

• Privé en werk lopen door elkaar

• Weinig autonomie en een hoge werkdruk

• Afgelegen/ slecht verlichte werkplekken

• Onduidelijkheid bij reorganisatie

• Scheve man/vrouw-verhouding

• Aanwezigheid kwetsbare groepen, zoals uitzendkrachten, stagiaires, …

RI&E en agressie en geweld, denk bijvoorbeeld aan:

• Procedure van incidenten melden en registreren

• Voorlichting, instructie en training over agressie en geweld

• Protocol, procedure en huisregels

• Voldoende organisatorische en personele maatregelen

• Technische en bouwkundige voorzieningen

• Adequate alarmprocedure

• Regeling opvang en nazorg

• Aanpakbeleid daders

Meer info

Wegwijzer agressie en geweld TNO en www.arboportaal.nl

Het is maatwerk: kijk in de Arbocatalogus van je sector

RI&E is niet af zonder een concreet plan van aanpak

Tips: SMART, bronaanpak, ..

Risico

-plaats

-activiteit

Maatregelen Uitvoerder Verantwoordelijke Budget Datum Status

Persoons

alarmering niet

goed hoorbaar

op aansluitende

afdeling

dB alarmering

verhogen

TD Leidinggevende X 2 uur Maart 2021

Etc.

Bijna ieder dag ontvang ik wel een compliment van

een collega

Aandacht voor stressbronnen en energiebronnen

Job Demands Recources (JDR-)model (Bakker, Demerouti, De Boer & Schaufeli)

Voorkomen is beter dan genezen!

De Arbowet is gericht op preventie

Maar genezen moet ook: Wet verbetering poortwachter

Arbowet over arbodienstverlening

Basiscontract bedrijfsarts/ arbodienst (art. 14):

• Arbeidsomstandighedenspreekuur bij de

bedrijfsarts: preventief bedoeld,

rechtstreekse toegang

• Preventieve rol bedrijfsarts

• Werkplekbezoek bedrijfsarts

• Periodiek arbeidsgezondheidskundig

onderzoek (art.18)

• Toetsing RI&E

• En nog veel meer ….

Voorkomen is beter dan genezen

Arbowet (art. 9)

• Melding aan Inspectie SZW bij ernstige incidenten =

dodelijke ongevallen of ernstig lichamelijk of

geestelijk letsel:

– Ziekenhuisopname binnen 24 uur

– Blijvende schade (ook psychische schade)

• Melding beroepsziekten door bedrijfsarts/ arbodienst

https://www.zelfinspectie.nl/zelfinspecties/werkdruk-en-ongewenst-gedrag

PSA-beleid: hoe zit dat in jouw organisatie?

1. Ons PSA-beleid is onvoldoende

2. Ons PSA-beleid is matig

3. Ons PSA-beleid is goed, maar niet voldoende bekend bij medewerkers

4. Ons PSA-beleid is goed en voldoende bekend bij medewerkers

Taak medezeggenschap (zorgtaak)

Verbetering arbeidsomstandigheden

WOR, art. 28

De ondernemingsraad bevordert zoveel als in zijn vermogen ligt de naleving

van de voor de onderneming geldende voorschriften op het gebied van de

arbeidsvoorwaarden, alsmede van de voorschriften op het gebied van de

veiligheid, de gezondheid en het welzijn in verband met de arbeid van de in de

onderneming werkzame personen

OR heeft veel invloed

Wet op de ondernemingsraden (WOR)

Instemmingsrecht (art. 27), voorbeelden:

• Uitvoering van de RI&E en ook het plan van aanpak

• Re-integratie en ziekteverzuimbeleid

• Regeling vertrouwenspersoon

• Uitvoering PAGO/ PMO

• Regeling werktijden, roosters, …

• Inschakeling/ contract arbodienst/arbodeskundige(n)

• Benoeming en positie preventiemedewerker

• ………………

OR heeft veel invloed

Wet op de ondernemingsraden (WOR)

Adviesrecht (art. 25), voorbeelden:

• Investeringen, grote inkoop en nieuwbouw

• Organisatieveranderingen

Informatierecht (art. 31) & initiatiefrecht (art. 23)

Arbowet

Advisering/ nauwe samenwerking:

• Preventiemedewerker en OR (art. 13)

• Bedrijfsarts/ arbodienst en OR (art.14)

Initiatiefrecht (op schrift)

OR:

• Schriftelijke voorstellen met toelichting:

éénmaal overleg in overlegvergadering

Bestuurder:

• Zo spoedig mogelijk reactie

• Schriftelijk

• Met redenen omkleed

• Of en in hoever hij overeenkomstig het

voorstel zal besluiten

15 18

45

34

4

nooit zelden soms vaak altijd

Ik voel me in of door mijn werk gespannen

2031

52

12 1

nooit zelden soms vaak altijd

Ik raak in of door het werk geïrriteerd

Toegift of huiswerk? Korte oefening

Vraag over werkstress

• Welke werkzaken/ situaties leveren

voor jou stress op?

• Noteer een of meer voorbeelden van

de afgelopen weken

Ideeën, verbeteringen?

• Noteer maatregelen die je zelf kan

nemen om je werkstress te

verminderen?

Vraag over werkplezier

• Welke werkzaken/ situaties geven jou

werkplezier?

• Noteer een of meer voorbeelden van

de afgelopen weken

Ideeën, verbeteringen?

• Noteer maatregelen die je zelf kan

nemen om je werkplezier te

vergroten?

Je kunt het niet alleen

• Wat kunnen/ moeten je collega’s, je team doen?

• En je leidinggevende?

• En je werkgever?

• En de OR?

Ervaringen gespreksleidraad

• Laagdrempelig

• Taboe doorbreken

• Bewustwording

• Leerzaam

• Leuk, geeft energie

• Zorgen delen, helpt ook

• Medewerkers voelen zich gezien

• Ideeën om elkaar te helpen

• Inzicht in de oorzaken

• Goede dialoog

Erover praten helpt

Maar niet alleen maar praten!

Er MOET meer:

• Aanpak stressbronnen

• Bronaanpak

• Tijdig herkennen

• Aandacht voor buffers

• Onderhouden en inbedden (beleidscyclus)

Tools volop!

https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/werkdruk/werkdruk-in-kaart-brengen

Vragen?

Expertise team Arbeid & Gezondheid

https://www.sbiformaat.nl/expertises/arbo-gezondheid/

Nicole.pikkemaat@sbiformaat.nl

Carolina VerspuijNicole PikkemaatWendy RouscherAlex Daems