Prezentacija I dan

Predavač: Ranko Petrušić Centar za informatički razvoj, Banja Luka

1

1.1. OSNOVNI POJMOVI

2

Informaciona i komunikaciona tehnologija (ICT-Infomation and communication technology) je tehnologija koja se sastoji od računarskih sklopova i računarskih programa a koristi se za čuvanje, zaštitu, obradu, pretvaranje i prenos informacija.

1.1. OSNOVNI POJMOVI

3

Računarski sklopovi (hardware)

- Svi električni, elektronički i mehanički dijelovi od kojih je napravljen računar i svi njegovi priključci.

1.1. OSNOVNI POJMOVI

4

Računarski programi (software)

- skup programa koji se može izvršavati na računaru.

1.1.2. VRSTE računara

5

Vrste računara s obzirom na snagu

- Personalni računari (PC i Mac)

- Veliki računari (mainframe)

- Super računari

- Mikroračunari

Vrste računara s obzirom na namjenu:

- klijenti

- serveri

Vrste računara s obzirom na prenosivost

- Desktop ili stolni računari

- Prenosivi računari o laptop

o notebook

o ručni računari (PALMTOP, PDA)

1.1.2. VRSTE računara - Superkompjuter

6

Kolumbijski superkompjuter je najveći superkompjuter u NASA Advanced Supercomputing postrojenju koje se nalazi u NASA Ames istraživačkom centru, Moffett polje, Kalifornija.

1.1.2. VRSTE računara - Mainframe

7

Pojavili su se nakon „glupih“ terminala koji su imali monitor i tastaturu za unos podataka u jednom kućištu ali se obrada podataka dalje obavljala u glavnom (i jedinom) računaru (mainframe). Kasnije su se pojavili inteligentni terminali koji su dio operacija mogli da obavljaju sami. Ovi sistemi se obično koriste u bankama. Wikipedia je slično organizovana. Glavni računar je u SAD, a inteligentni terminali PC računari su kod korisnika. Internet ima ulogu mreže.

1.1.3. GLAVNI DIJELOVI računara

8

Dijelovi računara

- Monitor

- Matična ploča

- Centralna jedinica za obradu (procesor)

- Memorija (RAM i ROM)

- Magistrala (veza za razmjenu podataka između dva ili više uređaja), o unutrašnje PCI, AGP, PCIexpress,

o vanjske USB, FireWire, HDMI

- Ulazno-izlazni uređaji o Ulazni-omogućavaju unos podataka i programa u računar

o Izlazni – pretvaraju podatke iz računara u oblik prihvatljiv okolini

Sastavni dijelovi računara (konfiguracija računara)

- osnovna

- vanjska (periferna konfiguracija)

1. MONITOR

9

Monitor je izlazni uređaj za prikazivanje digitalnog signala u vidu slike sa računara.

Dijele se na: Monitore sa katodnom cijevi

LCD monitore

OLED monitori

Videoprojektori

Mjera za ocjenu performansi monitora: Luminance (osvjetljenje)

Aspect ratios (omjer)

Display resolution (rezolucija)

Refresh rate (brzina osvježavanja)

Procesor (CPU)

10

- Centralna jedinica za obradu (procesor) – mozak računara - Zanimljivo - ljudski mozak:

- 12 Hz. - aktivno razmišljanje

- 26 – 100 Hz. Posljedica više mentalne aktivnosti (npr. strah)

- Brzina procesora (broj operacija koje procesor može izvršiti u jedinici vremena) Hz. - Danas se to mjeri u Ghz + što procesori imaju više jezgara

- Npr. procesor od 1 Ghz u 1 sekundi obavi 1 milijardu operacija - Brzina zavisi i od količine bitova koju istovremeno mogu obraditi procesori (npr. 32, 64 -

bitni mikroprocesori)

- Građa (arhitektura) i način na koji dobavlja i obrađuje instrukcije (L1 i L2 cache memorija)

- PROIZVODNJA

- Osnovni materijal silicij

- Proizvođači (Intel i AMD)

- Proizvodni proces, 32 nanometara, problem grijanje

- Broj tranzistora (> milijardu tranzistora)

RADNA MEMORIJA

11

S obzirom na zadržavanje podataka radnu memoriju možemo podijeliti na RAM I ROM.

RAM (random access memory) ugrađena je u računar i koristi se za neposrednu pohranu i

pristup podataka i učitavanje programa.

- memorijska lokacija, sadržaj memorijske lokacije

- dok je računar uključen sadržaj memorije se pamti.

- kapacitet memorije (KB, MB, GB, …)

- memorijski moduli (SIMM, DIMM, SODIMM, RIMM)

ROM (read only memory) koristi se za sadržaje koji se ne mijenjaju, npr podaci o dijelovima

računara i operativnog sistema.

1.2.3. Ulazni uređaji

12

Omogućuju unos podataka ili programa iz okoline u računar.

• Tastatura

• Miš

• Grafička ploča (tablet)

• Palica (joystick)

• Monitor osjetljiv na dodir (touch screen)

• Touch pad, track pad

• Skener

• Digitalni fotoaparat

• Web kamera

• Barcode čitači

• Mikrofon

1.2.4. Izlazni uređaji

13

Pretvaraju podatke iz računara u oblik prihvatljiv okolini.

• Monitor – Najmanji grafički element (pixel) – Rezolucija monitora

– Veličina monitora (u inčima)

– Vrste monitora (monitori sa katodnom cijevi, monitori sa tekućim kristalom - LCD)

• Projektor

• Grafička kartica

• Štampač – Štampači sa mlazom tinte (ink jet)

– Laserski štampači

– Termički štampač

– Matrični ili iglični štampač

• Sklopovi za stvaranje zvuka – Zvučne kartice

– Zvučnik

1.2.5. Ulazno-izlazni uređaji

14

• Ekran osjetljiv na dodir (touch screen)

• Modem

• ISDN adapter

• ADSL modem/router

1.2.6. UREĐAJI ZA ČUVANJE PODATAKA

15

Tehnologije čuvanja:

Poluprovodnička

(radna memorija)

najveća brzina, najviša cijena

Magnetna

(disketa, tvrdi disk, magnetna vrpca, magnetna kartica)

Optička

(CD, DVD)

16

• Magnetni sloj na više ploča na istoj osovini

• Svaka ploča dvije magnetne glave za čitanje na ruci aktuatora

• Head crash problem – padanje laptopa

KARAKTERISTIKE (stvarno deklarisanje gigabajta)

• Kapacitet (GB/TB), brzina rotacije (RPM) 3600, 5400, 7200

• Vrijeme traženja – pomak ruke aktuatora do mjesta čitanja

• Latency (od kada je glava na mjestu dok dođe sektor koji treba pročitati) – nekoliko milisekindi

• Vrijeme pristupa = vrijeme traženja + latency

• Interfejs IDE/ATA, SCSI, SATA, SSD

• Brzina prijenosa podataka 33 MB/s do 133 MB/s

Sistemi datoteka:

- FAT mane (8+3), do 2GB, clusteri (rasipanje prostora)(windows 95)

- FAT32 nema sigurnosnih mehanizama

- NTFS sigurnosni mehanizmi, sažimanje

- Defragmentacija, spašavanje podataka

Sektor

Traka

Cilindar

• Trake -koncentrične kružnice (>10.000)

• Sektori najmanje adresibilne jedinice (512 byte-a)

– prije: jednak broj sektora u svim trakama, danas

različit

• Cilindri –sve trake (na svim pločama) koje se nalaze jedna

ispod druge. Podaci se upisuju po cilindrima

Hard disk

Tvrdi disk

OPTIČKI DISK

17

CD-Compact disk

(kapacitet 650-800MB)

CD-ROM (medij sa već upisanim sadžajem)

CD-R (prazan medij sa nepovratnim pisanjem)

CD-RW (pisanje, brisanje)

DVD (digital video disc) +, -

(kapacitet 4,7-17GB)

DVD-ROM

DVD-R

DVD-RW

1.3. Računarski programi (softver)

18

- Eng. Software predstavlja skup instrukcija ili programa na osnovu kojih hardver izvršava određene zadake (obrada podataka, ulaz, izlaz...)

- sistemski softver služi za upravljanje kompjuterskim sistemom na osnovnom nivou

- Aplikativni softver namenjen specifičnim upotrebama od strane korisnika za rešavanje konkretnih problema.

- Aplikativni softver ne može da radi bez sistemskog softvera

- Sistemski softveri djeluju prvenstveno kao posrednik između kompjuterskog hardvera i aplikativnih programa.

1.3. Računarski programi (softver)

19

- Skup programa koji se može izvršavati na računaru.

- Naredba je osnovni dio programa.

- Program je skup naredbi poredanih strogo utvrđenim redom (algoritmom).

- Programi se instaliraju na čvrsti disk računara sa različitih medija.

Operativni sistem

20

Primjeri: Windows, Linux, Unix, MS-DOS

Zadaci operativnog sistema računara:

komunikaciju s korisnikom računara, (grafički interfejs) (single-multiuser OS)

Korisnički nalog (account) Korisničko ime (user name) Lozinka (password)

pokretanje programa,

dodjelu memorije i dodjelu procesora pojedinim zadacima, (multitasking virtual or real)

osnovne operacije s perifernim jedinicama, Upravljački program (device driver)

BIOS – provjerava ispravnost pojedinih dijelova računara, učitava operativni sistem u radnu memoriju

Sistem upravljanja datotekama FAT, FAT32, NTFS

POČETNE STATISTIKE

21

U BiH 3,5 miliona korisnika mobilne telefonije

500.000 priključaka internetu

Rast u odnosu na 2012 za 50 000 novih internet korisnika

Novi servisi zasnovani na internetu

Izvor: RAK, decembar 2013.

UPOTREBA INFORMACIONIH

TEHNOLOGIJA U POSLOVNE SVRHE

22

Administrativni poslovi upravljanja dokumentima Izrada i laka izmjena dokumenata

Lakši pristup

Arhiviranje dokumenata

Slanje dokumenata

Pretraživanje

Ušteda elektronskog načina arhiviranja

Sigurnost

Zaštita okoline

UPOTREBA INFORMACIONIH

TEHNOLOGIJA U POSLOVNE SVRHE

23

Praktičan primjer. nalog za isplatu Internet (on-line) bankarstvo

Ušteda novca i vremena (niže takse, troškovi papira, goriva)

Smanjena mogućnost greške

Pregled svih uplata/isplata

Kontrola isplata i uplata

Arhiva poslovnih partnera

Ušteda vremena (odlazak, čekanje)

Zaštita sredine

UPOTREBA INFORMACIONIH

TEHNOLOGIJA U POSLOVNE SVRHE

24

Banke (bankomati, Internet (on-line) bankarstvo)

Osiguranje

Rezervacije i prodaja avio karata

Poslovi državne uprave (lične karte, pasoši, popisi stanovništva…)

Zdravstvo

Obrazovanje (programi za učenje, e-learning, Computer-Based Training (CBT))

Praktičan primjer: Google

kalendar

25

Google nalog

26

Google nalog

27

Google nalog – pristup kalendaru

28

Google kalendar – pozdravna poruka

29

Google kalendar – podešavanje SMS

obavještenja

30

Google kalendar – mogućnosti,

prednosti

31

Obavještenje putem SMS, emaila i u vidu iskačućih prozora

(pop-up)

Sinhronizacija sa android telefonima i imenikom

Dodavanje kolega na događaje radi lakšeg delegiranja poslova

Vrste obavještenja:

Novi događaji

Promijenjeni događaji

Otkazani događaji

Jednostavan pregled dnevnog plana (agenda)

Laka integracija na sajt (posjetioci mogu da prate kalendar

dešavanja)

Kratak napomene vezane za Google

kalendar

32

1. Potrebno je registrovati nalog na www.gmail.com

2. Kalendaru možete pristupiti direktno putem linka

https://www.google.com/calendar/

3. Događaje kreirate klikom na dugme

4. Sva podešavanja kalendara se vrše na dugmetu

Praktičan primjer: Google

dokumenti

33

Google dokumenti - karakteristike

34

Online dostupnost – bilo kad i bilo gdje

Jenostavni za uređivanje – kroz internet pretraživač

Potrebni internet konekcija + pretraživač

Podaci se čuvaju na Google serverima

99,99% dostupnost

Besplatno!

Kolaboracija sa kolegama (do 50 kolega)

Revizije (uvijek je moguće vratiti dokument na prethodnu

verziju)

Praćenje promjena u realnom vremenu

Google dokumenti – pristup kroz gmail

35

RAČUNARI NA POSLU

36

Rad na daljinu (teleworking)

Poslovi pogodni za rad na daljinu

Marketing i prodaja na daljinu

Podrška klijentima

Savjetodavne usluge

Razni administrativni poslovi

RAČUNARI NA POSLU

37

Prednosti

Manje izostanaka, ušteda na putu, fleksibilno radno vrijeme

Veća grupa ljudi može obavljati određeni posao (invalidi, roditelji…)

Ušteda u radnom prostoru, energiji i ostalim troškovima

Mane

Teškoće u nadzoru zaposlenih

Smanjena sigurnost podataka

Troškovi telekomunikacijske opreme i veze, mogućnost prekida veze

Manje timskog rada i povezanosti zaposlenih

Neki se poslovi ne mogu raditi na daljinu

ERGONOMIJA

38

Ergonomija je nauka koja se bavi dizajnom proizvoda

tako da oni najbolje budu prilagođeni ljudskom tijelu.

Mašina prilagođena čovjekovim bio-psiho-socijalnim

ograničenjima i zahtjevima

Jednostavan primjer primjene ergonomije je stolica za

sekretaricu:

Visina sjedišta može da se podešava

Da ima rukohvate

Naslon stolice treba da pridržava dio kičme u lumbalnom dijelu

Stolica treba da ima mogućnost okretanja u krug

Stolica treba da ima točkove

Elektronska trgovina (e-commerce, Web commerce)

39

- sastoji se od kupovine, prodaje, oglašavanja i marketinga proizvoda ili usluga posredstvom računarskih mreža (Internet).

Uobičajeni postupak elektronske trgovine: Prodaja se odvija preko web stranice Potencijalni kupac dolazi na web stranicu i u virtuelnu košaricu stavlja proizvode koje želi kupiti Plaćanje se odvija najčešće putem kreditne kartice (ovo je osjetljivo jer se unosi broj kartice, šifriranje

SSL…, Problem lažnog predstavljanja proizvođača) Nakon naplate ponuđač šalje kupljeni proizvod kupcu Prava kupca se temelje na zakonu zemlje iz koje se kupuju stvari Prednosti elektronske trgovine: Stalna dostupnost Mnogo proizvoda sa detaljnim opisom i slikama Brza usporedba sa cijenama drugih proizvođača Brzo pronalaženje proizvoda po ključnim riječima Trenutna dobava za robu u digitalnom obliku Mane elektronske trgovine: Zabrinutost kupaca za sigurnost podataka (posebno podataka kreditnih kartica) Nemogućnost trenutnog preuzimanja materijalne robe Loša veza ili prekid veze na Internetu Nema socijalnog kontakta sa prodavačem

Potencijalne opasnosti po zdravlje i

sigurnost korisnika računara

40

Zdravstveni rizici Veliki dio vremena korisnik provodi u sjedećem položaju

Sistem vida

Tehnički aspekt Prisluškivanje

"Nјuškanje" (snoping)

Presretanje (interception)

Napadi radi zamjene, izmjene ili brisanja podataka

Napadi radi "gušenja" servisa - DOS

Prevencija opasnosti po zdravlje i

sigurnost korisnika računara

41

Zdravstveni rizici Izbor ergonomski dizajnirane opreme

Uređenje radnog mesta

Odmaranje

Fizička aktivnost i vježbe

Metode tehničke zaštite

Adekvatno osvjetljenje prostorije

Tehnički aspekt „firewall-ovi„

Antivirus programi

Birajte mjesta na Internetu na koje ćete posjećivati

Kontrolišite elektronsku poštu

Korisničko ime i lozinka

Rezervne kopije podataka

Autorsko pravo

42

Autorsko pravo – Copyright

Zakon o autorskom i srodnim pravima BiH

Kupovina licence

Vrste licenci Shareware

Freeware

open source.

Trajno uklanjanje podataka sa računara

43

Postoje programi koji mogu vratiti obrisane podatke sa računara – takozvani "file recovery" programi

Komanda „delete“ ne briše podatke trajno sa računara tako da oni mobu biti vraćeni

Vježba Fileshradder Brisanje bez straha da podaci mogu biti vraćeni

Jednostavan alat

Besplatan alat

http://www.fileshredder.org/