N A P O D S T A W I E M A T E R I A Ł Ó W P U B L I K O W A N Y C H P R Z E Z A U T O R Ó W K O N C E P C J I E G Z A M I N U

O P R A C O W A Ł A A G A T A R E S Z E W I C Z

MODERNIZACJA EGZAMINU

MATURALNEGO Z JĘZYKA POLSKIEGO

W KONTEKŚCIE OCENIANIA HOLISTYCZNEGO

ZE STRONY MEN

• Cechą wspólną wszystkich zmian w systemie oświaty jest podnoszenie jakości kształcenia, a zmian we wszystkich egzaminach zewnętrznych odejście od sprawdzania wiedzy encyklopedycznej na rzecz umiejętności złożonych, takich jak analizowanie, wnioskowanie, rozumowanie, dowodzenie, modelowanie myślenia. Dlatego z jednej strony potrzebny jest inny sposób konstruowania zadań egzaminacyjnych, z drugiej - nowy sposób ich oceniania. Wszystkie te cechy będą zastosowane w nowej formule sprawdzianu w VI klasie szkoły podstawowej oraz na egzaminie maturalnym

OCENIANIE

• Zarówno w sprawdzianie, jak i na egzaminie maturalnym przy ocenianiu zadań otwartych zostanie wprowadzony holistyczny sposób oceniania (podobnie jak w nowym egzaminie gimnazjalnym). W odróżnieniu od obecnie stosowanego oceniania analitycznego, oceniane będą: pokonanie tzw. zasadniczej trudności zadania oraz kolejne czynności prowadzące do pełnego rozwiązania zadania. Taki sposób oceniania będzie sprzyjać przedstawieniu pogłębionej informacji o poziomie opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności.

OCENIANIE ANALITYCZNE A HOLISTYCZNE

Wypowiedzi ustne i pisemne ucznia podlegają

ocenie wielokryterialnej. W ocenianiu analitycznym

opis kryteriów to szczegółowy rejestr wszystkich

czynności ucznia, wykonanych operacji myślowych.

W ujęciu holistycznym kryteria ujmuje się globalnie,

budując typy rozwiązań. Kryteria na ogół się

powtarzają. Do najczęściej stosowanych należą:

realizacja tematu, kompozycja, zapis tekstu

(ortografia i interpunkcja), język i styl wypowiedzi.

Jeżeli nauczyciel przyjmie, że kryteria są równorzędne,

to stanowią one wtedy układ samo ważący. Nie ma

kryteriów dyskwalifikujących.

STRATEGIA ANALITYCZNA

•W strategii analitycznej

uczeń otrzymuje punkt

za spełnienie każdego

z podanych

wymogów.

ZALETY I WADY PODEJŚCIA ANALITYCZNEGO

• Podejście analityczne daje informacje porównywalne, rzetelne, ścisłe, zdecydowanie bardziej pewne. Podejście analityczne, z typową dla niego pewnością informacji i jednoznacznością odpowiedzi, należy polecić w wypadku egzaminów zewnętrznych.

• Wadą podejścia analitycznego jest to, że nie uwzględnia ono w pełni struktur wiedzy. Nie daje gwarancji, iż efekt zastosowania tej wiedzy będzie takiej jakości, jak można sądzić po zmierzeniu tych wybranych i wyizolowanych umiejętności ucznia. Jeżeli uczeń trafnie i prawidłowo dobiera synonimy w zadaniu testowym, to jeszcze nie daje pewności, że będzie je stosował w swoim wypracowaniu.

ZALETY I WADY PODEJŚCIA ANALITYCZNEGO

• Dla podejścia analitycznego typowe jest

budowanie zadań testowych zamkniętych (na

przykład wyboru wielokrotnego) oraz zadań

otwartych krótkiej odpowiedzi. Wtedy możliwe jest (i

potrzebne) zbudowanie schematu (klucza)

poprawnych odpowiedzi. Takie zadania

odzwierciedlają z zasady myślenie konwergencyjne

- bowiem zakładają, że istnieje taka, a nie inna

poprawna odpowiedź; zakładają, że da się określić

wszystkie poprawne punkty dojścia.

SPOSÓB OCENIANIA ROZPRAWKI

W ocenianiu holistycznym bierze się pod uwagę całą pracę ucznia i ocenia poziom wykonania (spełnienia wymagań) w obrębie następujących obszarów (Temat): zgodność z tematem-odniesienie się do problemu

stanowisko autora wobec problemu – teza/hipoteza

trafność argumentacji

logikę wywodu

STRATEGIA HOLISTYCZNA

• Strategia holistyczna zakłada przyjęcie poziomów

wykonania zadania:

• A – bardzo wysoki (charakterystyka poziomu)

• B – wysoki (…..)

• C - średni (…)

• D – niski (….)

OCENIANIE HOLISTYCZNE

• Podejście holistyczne odzwierciedla myślenie

dywergencyjne, czyli dopuszczamy różne dobre,

poprawne rozwiązania, także takie, których nie

przewidzieliśmy. Tutaj niecelowe i sprzeczne z ideą

takich zadań byłoby definiowanie stanu dojścia,

efektu pracy ucznia. Raczej interesuje nas, w jaki

sposób, czy poprawny pod względem

metodologicznym, uczeń doszedł do swoich

wniosków.

ZALETY I WADY PODEJŚCIA HOLISTYCZNEGO

• Podejście holistyczne pozwala ustalić, jak uczeń stosuje swoje umiejętności, jak potrafi je powiązać. Informacja pozyskana z podejścia holistycznego jest wartościowsza, ponieważ dotyczy użytku, jaki uczeń potrafi zrobić ze swojej wiedzy. W przypadku umiejętności powiązania i wykorzystania różnych elementów wiedzy, efekt końcowy, na przykład wypracowanie, może być wyższej jakości, niż wskazywałby na to pomiar analityczny. Uczeń bowiem sam wybiera te wiadomości i umiejętności, których użyje - inaczej niż w przypadku pomiaru analitycznego, kiedy musi rozwiązywać zadania zawarte w teście. Podejście holistyczne na pewno jest mocną stroną wewnątrzszkolnego oceniania nauczycielskiego, bo tu punkt odniesienia jest wyraźnie określony - indywidualne wymagania danego pedagoga.

OCENIANIE HOLISTYCZNE

• Podejście holistyczne tylko wtedy daje wartościową informację, kiedy pomiar stosowany jest przez jednego nauczyciela. Porównywanie ocen różnych nauczycieli, sformułowanych w wyniku podejścia holistycznego, jest nieuprawnione. Są to bowiem oceny znacznie mniej pewne. Zależą od sposobu rozumienia kryteriów, od indywidualnych preferencji oceniającego, nie poddających się pełnej unifikacji. W przypadku stosowania do sprawdzianów zewnętrznych, masowych, takie podejście jest co najmniej ryzykowne, bo nie da się z pełną ścisłością ustalić, ujednolicić kryteriów i wymagań różnych osób oceniających (egzaminatorów).

OCENIANIE ROZPRAWKI EGZAMINACYJNEJ, CZYLI OD KLUCZA DO SKALI

ADAM BROŻEK, JOANNA DOBKOWSKA

Autorzy artykułu krytycznie omawiają klucz

punktowania rozprawki stosowany na egzaminie

gimnazjalnym w latach 2002–2011. Przedstawiają

podejmowane w Instytucie Badań Edukacyjnych

próby opracowania holistycznej skali oceny tej formy

wypowiedzi, które przyczyniły się do wprowadzenia

zasadniczej zmiany w ocenianiu egzaminacyjnej

rozprawki oraz stały się inspiracją dla zespołu

pracującego w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej

nad modernizacją egzaminu maturalnego z języka

polskiego.

NA PRZYKŁAD WYPRACOWANIE NA POZIOMIE SZÓSTYM – NAJWYŻSZYM

• ■■efektywnie, dogłębnie i kreatywnie prezentuje poglądy

autora na wybrany temat, dowodząc jego wybitnej zdolności do krytycznego myślenia; zawiera ponadto bezdyskusyjnie trafnie dobrane przykłady, argumenty oraz inne formy uzasadnienia wyrażonego stanowiska;

• ■■ma dobrą kompozycję i jest skupiony wokół tematu, cechuje go oczywista dla czytelnika spójność oraz sprawne rozwijanie myśli;

• ■■wskazuje na sprawność autora w posługiwaniu się językiem, zawiera zróżnicowane, precyzyjne i adekwatne do prezentowanych treści słownictwo; ■wskazuje na sprawność autora w świadomym różnicowaniu struktur składniowych;

• ■■jest zasadniczo wolny od błędów gramatycznych, stylistycznych oraz usterek w zapisie.

NATOMIAST ESEJ NA POZIOMIE NAJNIŻSZYM (1) WYRÓŻNIA SIĘ JEDNĄ LUB WIĘCEJ NIŻ JEDNĄ Z

NASTĘPUJĄCYCH CECH: • ■■brak czytelnych poglądów na omawiany temat

lub poglądy bardzo słabo poparte jakimikolwiek

formami uzasadnienia;

• ■■zasadnicze usterki kompozycyjne, brak skupienia

na temacie, co prowadzi do chaotycznej i

niespójnej prezentacji myśli;

• ■■poważne błędy w budowie zdań, bardzo liczne

błędy gramatyczne, stylistyczne oraz usterki

graficzne, które utrudniają zrozumienie treści.

• charakter holistyczny, gdyż występowanie tych

cech ocenia się całościowo. Innymi słowy – ocena

za esej jest funkcją współwystępowania w nim

wyszczególnionych cech, a nie sumą ocen

cząstkowych wystawianych osobno za

poszczególne cechy. Skłania to oceniających do

pracy dwuetapowej – przeprowadzenia analizy

występowania poszczególnych cech, a następnie

dokonania oceny ich funkcjonowania w strukturze

wypracowania.

ZESPÓŁ EKSPERTÓW IBE W 2009 ROKU OPRACOWAŁ WZOROWANY NA SAT PROJEKT HOLISTYCZNEJ SKALI OCENY ROZPRAWKI, W KTÓRYM WYSZCZEGÓLNIONO PIĘĆ HIERARCHICZNIE UJĘTYCH POZIOMÓW OCENY

WYPRACOWANIA

• . Zasadniczymi czynnikami wyróżniającymi kolejne poziomy były: sposób prezentacji poglądów przez autora, jakość argumentacji oraz trafność przykładów ją wzmacniających. Na poziomie najwyższym opis wymaganych cech odnoszących się do treści rozprawki wyglądał następująco: „precyzyjnie i twórczo zaprezentowane poglądy autora, pogłębiona argumentacja i trafne przykłady ją wzmacniające”. A o stopień niżej: „czytelnie zaprezentowane poglądy autora, trafna i wyczerpująca argumentacja i przykłady ją wzmacniające

W SKALI OCENY TREŚCI WYRÓŻNIONO CZTERY POZIOMY ROZWINIĘCIA TEMATU OZNACZONE

JAKO A, B, C, D.

Na najwyższym poziomie (A) wskazano sześć cech, którymi

powinna się charakteryzować bardzo dobra rozprawka

(Bańkowska, Dobkowska i Mikołajczuk, 2010):

• ■■odnosi się do problemu sformułowanego w temacie,

• ■■jest poprawna merytorycznie,

• ■■przedstawia stanowisko autora,

• ■■zawiera trafną argumentację,

• ■■zachowuje logikę wywodu podkreśloną segmentacją

tekstu,

• ■■zawiera podsumowanie przeprowadzonego

rozumowania.

IMPLIKACJE DLA OCENIANIA ROZPRAWKI NA ZMODERNIZOWANEJ MATURZE

• Doświadczenia efektów prac nad skalą oceny

rozprawki gimnazjalnej zostały wykorzystane przez

zespół powołany w 2010 roku przy CKE do

opracowania projektu zmodernizowanej matury z

języka polskiego na rok 2015. Celem

projektowanych zmian było przede wszystkim

dostosowanie egzaminu maturalnego do nowej

podstawy

KRYTERIA OCENY ROZPRAWKI MATURALNEJ

• Rozumienie problemu/Sformułowanie stanowiska (tezy lub hipotezy, waga 2). Uczeń powinien zrozumieć problem postawiony w poleceniu i sformułować stanowisko będące propozycją jego rozwiązania (nie musi ono stanowić wyod-rębnionej części rozprawki). Stanowisko jest oceniane pod względem tego, czy jest udaną próbą rozwiązania problemu oraz czy uwzględnia więcej niż jeden punkt widzenia. Stanowisko będące nieudaną próbą rozwiązania problemu jest skutkiem albo jego niezrozumienia spowodowanego niewłaściwą interpretacją słów lub fraz polecenia, albo niepełnego zrozumienia przekazu polecenia. Stanowisko uwzględnia więcej niż jeden punkt widzenia, gdy zawiera przynajmniej dwa sposoby rozumienia lub rozwiązania problemu. Stanowisko uwzględnia tylko jeden punkt widzenia, gdy bezpośrednio zakłada jedno rozumienie problemu i zawiera tylko jedno rozwiązanie. Rozprawka, w której brak stanowiska, może zawierać streszczenie tekstu, biografię autora itp. lub rozwijać myśli niezwiązane z poleceniem.

UZASADNIENIE STANOWISKA (WAGA 4).

Uczeń powinien uargumentować wszystkie elementy swojego stanowiska. Uzasadnienie, które nie musi stanowić wyodrębnionej kompozycyjnie części rozprawki, jest oceniane pod względem trafności i szerokości ujęcia. Uza-sadnienie trafne zawiera zgodne z prawdą lub prawdopodobne oraz logicznie poprawne argumenty za przyjętym rozwiązaniem problemu i przeciw rozwiązaniu, które uczeń odrzucił. Uzasadnienie jest nietrafne, gdy ope-ruje argumentami nieprawdziwymi, zawiera sądy wzajem-nie sprzeczne. Szerokość uzasadnienia ocenia się na podstawie liczby źródeł, z których pochodzą argumenty użyte przez ucznia. Uzasadnienie jest szerokie, jeśli uczeń trafnie wykorzystał wszystkie źródła wymienione w poleceniu (np. podany fragment Lalki, cały utwór Bolesława Prusa oraz inny tekst kultury).

POPRAWNOŚĆ RZECZOWĄ (WAGA 1)

• ocenia się na podstawie liczby i wagi błędów

rzeczowych. Za błąd istotny uważa się błąd

świadczący o nieznajomości lektur obowiązkowych

lub kontekstu historycznoliterackiego. Pomyłki (np.

w nazwach własnych lub datach) uważa się za

błędy nieistotne.

ZAMYSŁ KOMPOZYCYJNY (WAGA 2)

• ocenia się pod względem funkcjonalności struktury i

uporządkowania tekstu stosownie do wybranego przez

ucznia gatunku wypowiedzi. Należy wziąć pod uwagę,

czy w tekście zostały wyodrębnione – językowo i

graficznie – części pracy i akapity niezbędne dla jasne-

go sformułowania stanowiska i uzasadniających go

argumentów oraz czy wyodrębnione części i akapity są

uporządkowane konsekwentnie (bez luk i zbędnych

powtórzeń). Wagę zaburzenia funkcjonalności ocenia

egzaminator na podstawie całości pracy (np. brak

zakończenia w pracy, która jasno rozwija przyjęte

stanowisko, uznaje się za niewielkie zaburzenie,

natomiast podważenie w zakończeniu wcześniejszych

wywodów – za znaczne zaburzenie).

• Spójność lokalną (waga 2) w rozprawce ocenia się na podstawie zgodności logicznej i gramatycznej między zdaniami w akapitach.

• Poprawność stylistyczną (waga 2) ocenia się pod względem stosowności i jednolitości stylu rozprawki. Styl uznaje się za stosowny, jeśli uczeń dostosował środki językowe do wybranego przez siebie gatunku wypowie-dzi i używał konstrukcji składniowych i jednostek leksykalnych w sposób celowy. Styl jest niestosowny, jeśli np. w tekście typowej rozprawki problemowej występują fragmenty przesadnie zmetaforyzowane lub potoczne, wtręty ze stylu urzędowego itp. Styl uznaje się za jednolity, jeśli autor posługuje się swoistymi dla niego środkami językowymi w sposób konsekwentny.

• Poprawność językową (waga 2) ocenia się na

podstawie liczby (szacowanej odpowiednio do

objętości tekstu) i wagi błędów składniowych,

leksykalnych (w tym słowotwórczych),

frazeologicznych, fleksyjnych i stylistycznych.

• Poprawność zapisu (waga 2) ocenia się pod

względem liczby błędów ortograficznych i

interpunkcyjnych (szacowanej odpowiednio do

objętości tekstu) oraz ich wagi (błędy rażące i

nierażące).

• (napisanie maturalnej rozprawki egzaminacyjnej

muszą poprzedzać takie czynności, jak: analiza

polecenia, interpretacja dołączonego tekstu kultury

pod kątem wskazanego w poleceniu problemu,

wyszukanie odpowiednich kontekstów – tekstów

kultury i problemów, które łączą się z tematem

wypowiedzi);

CZY ZGADZASZ SIĘ Z OCENĄ ŻYCIA CZŁOWIEKA DOKONANĄ PRZEZ MAKBETA? W SWOJEJ

ARGUMENTACJI ODWOŁAJ SIĘ DO ZNANYCH CI TEKSTÓW KULTURY.

• Teza: nie zgadzam się z oceną życia dokonaną przez Makbeta.

• 1. Makbet uważa, ze życie mija szybko, nic po nim nie zostanie, jest iluzją. Romeo – bohater, którego życie trwało krótko, ale…

• 2. Makbet: życie jest tylko przemijaniem, nie ma znaczenia. Agnieszka z „Człowieka z marmuru” tworzy dokument o bohaterze PRL-u, którego wyklęła historia. Zainteresowanie przeszłością Birkuta świadczy o tym, że życie człowieka nie jest tylko przemijaniem

Na podstawie autentycznych prac uczniów – klasa I