rednia doroso

Zesp Personalitas nad podstawie

Olejnik, M. (2011). rednia doroso. W: J. Trempaa (red.), Psychologia rozwoju czowieka. Podrcznik akademicki (s. 312-325). Warszawa: PWN.

Wyznaczniki

Granice redniej dorosoci: 35/40 60/65 lat

Wejcie w drug poow ycia

Czas podsumowa i refleksji nad swoim yciem

Najsabiej poznany okres rozwojowy

Rozwj w tym okresie nie ma charakteru normatywnego, jest plastyczny

Ro

zw

j fiz

yczn

y Zmiany w zakresie funkcji czuciowych w redniej dorosoci Pogarszanie si wzroku (obnianie si ostroci widzenia, gorsze

zdolnoci akomodacyjne gaki ocznej, mniejsza tolerancja na sabe owietlenie, wzrost cinienia rdgakowego, itp.)

Pogarszanie si suchu (obnianie si wydolnoci aparatu suchowego, mniejsza zdolno syszenia dwikw o wysokiej czstotliwoci)

Pogarszanie si zmysu smaku i wchu (obnianie si wraliwoci smakowej)

Niewielkie zmiany regresywne mona korygowa np. za pomoc okularw, aparatw suchowych, itp.

Funkcje czucia

W trzeciej dekadzie ycia obnia si sia mini i koordynacja ruchowa, jednak nie jest to rwnoznaczne ze spadkiem kondycji w redniej dorosoci

Moliwa jest kompensacja deficytw w zakresie elementarnych sprawnoci psychomotorycznych

Ro

zw

j fiz

yczn

y Funkcje

psychomotoryczne

Stan zdrowia dobry, cho obserwowalne jest due zrnicowanie indywidualne spowodowane czynnikami demograficznymi, rodowiskowymi i kulturowymi

Niekorzystne zmiany fizyczne, np. spadek iloci krwi pompowanej przez serce, obniona sprawno nerek, itp.

Typowe choroby w redniej dorosoci: choroby ukadu krenia, oddechowego, trawienia, choroby psychiczne, artretyzm, reumatyzm, zaburzenia suchu, wzroku, itd. R

ozw

j f

izyc

zny

Oglny stan zdrowia

Zdrowie a pe:

Wskaniki zdrowia maj zwizek z pci i s uwarunkowane spoecznie i biologicznie

Kobiety wczeniej dostrzegaj u siebie symptomy choroby i czciej chodz do lekarza (Nathanson, Lorenz, 1982)

Kobiety s bardziej wiadome swojego ciaa ze wzgldu na cie i cykl menstruacyjny

Przekwitanie:

Okres zatrzymania funkcji prokreacyjnych u kobiet

Klimakterium (2-5 lat przed przekwitaniem) zmniejszone wydzielanie estrogenu, co skutkuje wikszym prawdopodobiestwem osteoporozy

U mczyzn w takim wieku mona zauway podobne objawy, co moe wskazywa na ich kulturowe pochodzenie (staro jest postrzegana jako zagroenie i rdo stresu)

Ro

zw

j fiz

yczn

y Oglny stan

zdrowia

rednia doroso jako czas nie tylko stabilizacji wczeniej zdobytych zdolnoci

intelektualnych, ale wrcz ich rozwoju

Ro

zw

j po

znaw

czy

Badania wskazuj, e inteligencja pynna ulega regresji w wieku dojrzaym, co nie oznacza pogorszenia funkcjonowania caej sfery intelektualnej (Baltes, Schaie, 1976, 1977), poniewa funkcje adaptacyjne przejmuje inteligencja skrystalizowana

Potrzeba zwrcenia uwagi na czynnik generacyjny w wielkoci obserwowanych zmian midzypokoleniowych w zakresie rnych zdolnoci

Rne przyczyny i rda interindywidualnego zrnicowania zmian intraindywidualnych, np. choroby sercowo-naczyniowe, korzystne, stymulujce rodowisko, wysoka plastyczno osobowoci (Schaie, 1983, 2005)

Ro

zw

j po

znaw

czy

Inteligencja psychometryczna

Nie mona zrozumie inteligencji bez uwzgldnienia tego, jak ona si przejawia (Sternberg, 1983, 1985)

Zmiana natury inteligencji w kadym okresie ycia ze wzgldu na rne zadania rozwojowe i problemy, jakie musi rozwizywa czowiek

Osobiste teorie inteligencji okrelaj to, jakie problemy rozwizywane w danym okresie rozwojowym odrniaj osob inteligentn od nieinteligentnej Z wiekiem nastpuje wzrost roli zdolnoci zwizanych z

rozwizywaniem problemw praktycznych, codziennych, a obnia si znaczenie zdolnoci bdcych wyrazem inteligencji pynnej (Sternberg, 1985, Berg, Sternberg, 1992)

Ro

zw

j po

znaw

czy

Osobiste teorie inteligencji

Problemy stojce przed czowiekiem w okresie redniej dorosoci: problemy natury spoecznej, nieokrelone, moliwe do rozwizania na wiele sposobw (mylenie formalne jest niewystarczajce)

Wiedza o rzeczywistoci ma charakter relatywny i zaleny od kontekstu (Perry, 1970; Sinnot, 1984, 1998)

Mylenie postformalne cechuje si umiejtnoci relatywistycznego ujmowania zjawisk oraz dialektycznego przekraczania pojawiajcych si sprzecznoci i paradoksw (Riegel, 1973; Basseches, 1984; Kramer, 1987, 1989)

Znaczenie osobowoci (struktury Ja) w rozwoju inteligencji integrowanie i koordynacja

Ro

zw

j po

znaw

czy

Mylenie postformalne

W badaniach nad ekspertywnoci kluczowe zagadnienie w rozwoju poznawczym w dorosoci to analiza procesu ksztatowania si i rozwoju specyficznych treciowo dziaw wiedzy Model pozwala zrozumie to, e nie obnia si poziom

podstawowych procesw przetwarzania informacji

Model pozwala wyjani wiele mechanizmw kompensujcych ubytki w sferze intelektualnej w dorosoci

Podstawa bada nad mdroci (Pietrasiski, 2001, Baltes, Glck, Kunzman, 2004)

Podkrelanie wieloci i rnorodnoci dowiadcze, praktyki jako podstawy perfekcji

Mdro jako ekspertywno w zakresie rozwizywania problemw zwizanych z codziennym yciem

Ro

zw

j po

znaw

czy

Wiedza ekspertywna

Kryzys wieku redniego

Termin uyty po raz pierwszy przez Jacquesa (1965, 1993)

Moment, w ktrym ludzie uwiadamiaj sobie realno wasnej mierci i przemijania

Zwizany z licznymi negatywnymi odczuciami i przekonaniami (Shek, 1996), a take z obarczon niepokojem i niepewnoci perspektyw wkroczenia w drug poow ycia (Levinson, 1978)

Cechuje si zaburzeniami autopercepcji, samooceny, poczucia sensu ycia, a nawet zachowania

Ma nienormatywny charakter

Dwa wymiary (tworzce cztery sposoby) rozwizywania kryzysu wieku redniego: cigo-zmiana, refleksja-dziaanie (Ole, 2000)

Ro

zw

j em

ocj

on

aln

y

i sp

oe

czn

y

Kryzys wieku redniego

Optymalna pozycja zawodowa, najwiksze osignicia zawodowe

Najwicej korzyci osobistych z pracy

Dzielenie si z innymi swoj wiedz i dowiadczeniem

Moe wiza si z kryzysem, jeli istnieje rozbieno midzy oczekiwaniami wobec pracy a tym, w jakim stopniu praca spenia te

oczekiwania (Levinson, 1986, Vaillant, 1977). Kryzys ten moe skutkowa zmian pracy, zawodu lub syndromem wypalenia

zawodowego.

Ro

zw

j em

ocj

on

aln

y

i sp

oe

czn

y

Rozwj uczestnictwa

w pracy zawodowej

Stres w pracy:

Zadowolenie z pracy koreluje z dugoci ycia i jest podstaw zadowolenia z ycia (Holt, 1993)

Syndrom wypalenia zawodowego:

Szczeglny przypadek stresu zwizanego z prac.

Cechy: wyczerpanie emocjonalne, poczucie utraty moliwoci efektywnego wykonywania pracy i zaangaowania w nie

Objawy: zmczenie, bezsenno, objawy blowe, naduywanie alkoholu

Trzy fazy wypalenia zawodowego: faza wyczerpania emocjonalnego, faza depersonalizacji, faza braku poczucia wasnych osigni

Przyczyna: nieumiejtno radzenia sobie z dugotrwaym stresem (nie sam stres) (Sk, 1991)

Ro

zw

j em

ocj

on

aln

y

i sp

oe

czn

y

Rozwj uczestnictwa

w pracy zawodowej

Utrata pracy:

Jeden z najwaniejszych czynnikw stresogennych w redniej dorosoci

Czste rdo zaburze zachowania, problemw zdrowotnych lub dysfunkcji rodzinnych

Konsekwencje: finansowe i psychologiczne

Szczeglnie trudne dowiadczenie dla mczyzn (Voydanoff, 1983)

Czynniki uatwiajce radzenie sobie z utrat pracy: dodatkowe rda zarobkowania, wsparcie ze strony rodziny, osobista interpretacja tej sytuacji, poziom rozwoju psychospoecznego osoby

Ro

zw

j em

ocj

on

aln

y

i sp

oe

czn

y

Rozwj uczestnictwa

w pracy zawodowej

Zmiana roli rodzicw wobec dorastajcych dzieci

Zadania rodzicw: jednoczesne akceptowanie wikszej potrzeby autonomii u dziecka i zaspokajanie jego potrzeby wsparcia i pomocy

Faza opuszczonego gniazda; moe wiza si z:

Prbami odroczenia odejcia dzieci z domu

Uczuciem pustki, smutku, niemonoci pogodzenia si z odejciem dziecka

Ro

zw

j em

ocj

on

aln

y

i sp

oe

czn

y

Aktywno spoeczna w rodzinie

Opieka nad starzejcymi si rodzicami:

Wyraz historii wzajemnych relacji

Postrzeganie wasnych rodzicw w sposb bardziej realistyczny

Coraz silniejsze obustronne wizi czce osoby w rednim wieku i ich rodzicw mimo trudnoci (Cicirelli, 1977, Cantor, 1983)

Opieka jest czciej dyktowana mioci i trosk ni poczuciem obowizku

Zwizek zego stanu zdrowia rodzicw z ywieniem do nich negatywnych emocji przez dzieci

Rnice pciowe czciej opieki podejmuj si crki (Coward, Dwyer, 1990)

Ro

zw

j em

ocj

on

aln

y

i sp

oe

czn

y

Aktywno spoeczna w rodzinie

Niespjny obraz zmian, jakim podlega osobowo

Dwie tradycje zajmujce si opisem zmian w osobowoci:

Stabilno osobowoci (strukturalne teorie cech)

Zmiany w osobowoci, gwnie o charakterze rozwojowym (teorie narracyjne i teorie skupiajce si na deniach, celach i wartociach)

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

STABILNO MIAR PRZECITNYCH:

Ocena istotnoci zwizanych z wiekiem rnic midzy przecitnymi poziomami nasilenia okrelonych cech

Badania poprzeczne:

Niewysokie wspczynniki korelacji midzy picioma czynnikami osobowoci teorii Wielkiej Pitki a wiekiem

Ludzie z wiekiem staj si bardziej stablini emocjonalnie (mniej neurotyczni), bardziej ugodowi i sumienni oraz mniej otwarci na nowe dowiadczenia i mniej esktrawertywni

Na wyniki bada wpyw mg mie nie tylko wiek, ale take rnice generacyjne

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

Modele stabilnoci

Stabilno rnic midzyosobniczych

Ocena rnic interindywidualnych

Badania podune:

Tym wysze wskaniki stabilnoci cech, im mniejsza rozpito wieku osb badanych

50% osb nie zmienia swojego miejsca w populacji pod wzgldem okrelonej cechy osobowoci, biorc pod uwag wyniki w swojej grupie wiekowej

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

Modele stabilnoci

Stabilno strukturalna

Ocena staoci kowariancji zaoonych w badaniu cech osobowoci

Baltes postulowa przeprowadzenie bada z zakresu teorii Wielkiej Pitki sprawdzajcych czy w kadej grupie wiekowej mona wyodrbni te pi czynnikw

Badania prowadzone wrd modziey wskazuj na obecno dwch czynnikw (aktywnoci i draliwoci), ktrych nie mona sprowadzi do ekstrawersji i neurotyzmu charakerystycznych dla dorosych (John, Caspi, Robbins, Moffit, Stouthamer-Loeber, 1994)

Badania w nurcie teorii cech wskazuj na stabilny charakter osobowoci w wieku rednim jak i caym dorosym okresie ycia czowieka R

ozw

j o

sob

ow

oc

i Modele stabilnoci

Podkrelanie niecigoci i zmiany w osobowoci czowieka podejcie oparte na modelach wzrostu osobowoci (teorie Junga, Bhler, Eriksona, Levinsona, Labouvie-Vief, Loevinger)

Gwne zaoenie osobowo zmienia si, a zmiany te zwizane s z odmiennym jakociowo poziomem akceptacji jednostki oraz organizacj jej zachowania

Badania podune w nurcie modeli wzrostu osobowoci (trwajce ponad 50 lat):

Wyodrbnienie szeciu czynnikw (wiara w siebie, asertywno, ciepo, spolegliwo, bezporednio, zaangaowanie)

Niewysokie wspczynniki stabilnoci rnic midzyosobniczych (w zalenoci od czynnika od 0,14 do 0,37)

Wzrost wartoci czynnika ciepa po 40 r..

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

Modele wzrostu

Badania prowadzone w nurcie teorii Murraya (analiza zmian motyww i de osb dorosych):

Badania Veroffa, Reumanna i Feld (1984)

Po 40 r.. u kobiet obnianie si afiliacji i motywacji osigni, utrzymujcy si poziom obawy przed saboci

Po 40 r.. u mczyzn szczeglnie wysoki poziom nadziei pozostawania silnym i witalnym

Badania Stevensa i Edwardsa

Wzrost znaczenia potrzeby osigni, autonomii i dominacji oraz spadek znaczenia potrzeby afiliacji w wieku rednim

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

Modele wzrostu

Badania w nurcie teorii Eriksona:

Badania zwizane z generatywnoci: w redniej dorosoci nastpuje zmiana preferencji i potrzeb z tych o partykularnym, osobistym charakterze na te, ktre s wyrazem troski o przysze pokolenia (McAdams, St. Aubin, 1992, Ochse, Plug, 1986)

Badania nad integracj Ja (dojrzaoci):

Kontrola emocjonalna - szczeglny wyraz integracji Ja

Wzrost umiejtnoci rozwizywania problemw emocjonalnych z wiekiem (Blanchard-Fields, 1986, Cornelius, Caspi, 1987, Staudinger, 1989)

Najwyszy poziom rozwojowy w zakresie rozumienia i kontrolowania emocji (Labouvie-Vief, DeVoe, Bulka, 1989)

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

Modele wzrostu

Badania Ryff (1989, 1995, Ryff, Keyes, 1995):

Potwierdzaj tez o wspwystpowaniu przejaww wzrostu i stabilizacji

Dodatnia korelacja autonomii i orientacji w rodowisku (environmental mastery) z wiekiem przy przejciu od wczesnej do pnej dorosoci

Ujemna korelacja celu ycia i rozwoju osobistego z wiekiem przy przejciu od wczesnej do pnej dorosoci

Ro

zw

j oso

bo

wo

ci

Modele wzrostu

Wiek redni doskonale ilustruje zasad wielowymiarowoci, wielokierunkowoci i plastycznoci rozwoju

Wszystkie zasadnicze obszary rozwoju mog wykazywa wzrost, spadek lub stabilizacj, co jest wyrazem wielu moliwoci pojawiajcych si w tym okresie rozwojowym

Po

dsu

mo

wan

ie