II Multimedialny Projekt Humanistyczny Horyzonty Literatury

Powstania narodowe w literaturze

Prezentacja: ZSKCR Nowosielce

Powstanie, dawniej insurekcja – zbrojne wystąpienie ludności państwa, miasta lub pewnego obszaru skierowane przeciw dotychczasowej władzy lub władzy okupacyjnej. Powstania zwykle dążyły do odzyskania niepodległości państwa.

www.bliskopolski.pl

Najważniejsze polskie powstania:

• 1794r. Powstanie Kościuszkowskie (przeciw Rosji i Prusom),• 1806r. Powstanie Wielkopolskie (przeciw Prusom),• 1830-31r. Powstanie Listopadowe (przeciw Rosji),• 1846r. Powstanie Krakowskie (przeciw Rosji, Prusom i Austrii),• 1863-1864r. Powstanie Styczniowe (przeciw Rosji),• 1918-1919r. Powstanie Wielkopolskie (zbrojne wystąpienie polskich

mieszkańców Wielkopolski przeciw Niemcom),• 1919-1921r. Powstania Śląskie (trzy konflikty zbrojne na Górnym Śląsku ,

jakie miały miejsce między ludnością polską i niemiecką),• 1944r. Powstanie Warszawskie (wystąpienie zbrojne przeciwko Niemcom w czasie okupacji hitlerowskiej).

Powstanie Kościuszkowskie (1794r.)

Pierwsze powstanie narodowowyzwoleńcze, które trwało 8 miesięcy (od marca 1794 do listopada 1794).

Pierwsza bitwa insurekcji odbyła się pod Racławicami (4 kwietnia 1794r.), gdzie spotkały się oddziały Tadeusza Kościuszki zmierzające do Warszawy i oddziały carskie.

Motyw Powstania Kościuszkowskiego w Panu Tadeuszu (1834) Adama Mickiewicza.

Portrety wodzów-idealizacja historii narodowej, polskości.I też same portrety na ścianach wisiały.Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczymaPodniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzówAlbo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacieSiedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona,A przed nim leży Fedon i Żywot Katona.Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny,Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali,Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz .Księga Pierwsza .GospodarstwoWers 56-78

Tadeusz Kościuszko - polski i amerykański generał, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Najwyższy Naczelnik Narodowych Sił Zbrojnych w insurekcji 1794 roku.

Jakub Jasiński- polski szlachcic, generał wojsk litewskich, działacz polityczny, poeta. Brał udział w Insurekcji Kościuszkowskiej, organizował powstania w Wilnie.

Tadeusz Korsak - podczas Insurekcji Kościuszkowskiej jeden z generałów powstania na Litwie. Zginął podczas rzezi Pragi. Pochowany został na Cmentarzu Kamionkowskim w Warszawie.

Motyw Powstania Kościuszkowskiego w Herostratesie (1920) Jana Lechonia.

Kpiny ze zmitologizowanego obrazu Polski - odrzucenie hołdowniczego traktowania przeszłości.

(…)Jeżeli gdzieś na Starym pokaże się Mieście I utkwi w was Kiliński swe oczy zielone, Zabijcie go! - A trupa zawleczcie na stronę I tylko wieść mi o tym radosną przynieście.

Jan Lechoń- Herostrates

Jan Kiliński- jeden z pułkowników Powstania Kościuszkowskiego, uczestnik spisków powstańczych, należał do Rady Miasta Warszawy od roku 1791, pamiętnikarz. Z zawodu był szewcem.

Powstanie Listopadowe (1830-1831)

Wieczorem 29 listopada 1830 roku grupa patriotów rozpoczęła akcję powstańczą atakiem na Belweder, siedzibę wielkiego księcia Konstantego. Fundamentalną przyczyną upadku powstania była nieudolność, niezdecydowanie i zachowawcze postępowanie przywódców.Powstanie trwało 11 miesięcy.

Motyw Powstania Listopadowego w Kordianie Juliusza Słowackiego.

Polityczny komentarz poety romantyka. W scenie Przygotowania, z kotła, w którym szatańską mieszankę warzą czarownica i diabły, wychodzą późniejsi przywódcy Powstania Listopadowego. Ich pojawienie się na scenie jest komentowane przez szatana w sposób nie pozostawiający żadnych wątpliwości : są to ludzie kompletnie nieudolni, nie nadający się do walki za ojczyznę .

gen. Józef Chłopicki – uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej, wojen napoleońskich, Powstania Listopadowego. Jego nazwisko zostało wyryte na Łuku Tryumfalnym w Paryżu.

Stary jakby, ojciec dzieci,Nie do boju, nie do trudu;Dajmy mu na pośmiewisko,Sprzeczne z naturą nazwisko,Nazwijmy od słowa ludu,Kmieciów, czyli nędznych chłopów.

Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Książę Adam Czartoryski- senator, wojewoda Królestwa Polskiego, prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego, mecenas sztuki i kultury. Został odznaczony Orderem Orła Białego.

Jest to stara twarz Rzymiana Na pieniądzu wpół zatartaDajmy mu na pośmiewiskoSprzeczne z naturą nazwisko;Ochrzcijmy imieniem Czarta.

Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Jan Skrzynecki - oficer napoleoński, generał armii polskiej, wódz naczelny Powstania Listopadowego. Jerzy Łojek określa go ,,żałosnym, indywiduum, który miał zniweczyć cały wysiłek narodowy”.

Wódz! Chodem raka przewini,Jak ślimak rogiem uderzy,Sprobuje – i do skorupySchowa rogi, i do skrzyniMiejskiej zniesie planów trupy,Czekając, aż kur zapieje. Juliusz Słowacki Kordian- Przygotowanie

Jan Krukowiecki - hrabia, generał, uczestnik Powstania Listopadowego. Podczas powstania dowodził 1 i 2 Dywizją Piechoty.

Witajcie go ! Oto twór Niszczyciel, jakby horda Nogajca On w stolicy owłada dział mur, On z krwi na wierszach wypłynie – to zdrajca!A gdy zabrzmi nad miastem dział huk,On rycerzy ginących porzuci;Z arki kraju wyleci jak kruk.

Juliusz Słowacki Kordian - Przygotowanie

Reduta Ordona (1832) Adama Mickiewicza.

Opowieść o bohaterskiej obronie fortu na Woli.Dusze gdzie? nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona.On będzie Patron szańców! - Bo dzieło zniszczeniaW dobrej sprawie jest święte, Jak dzieło tworzenia;Bóg wyrzekł słowo ”stań się”, Bóg i ”zgiń” wyrzecze.Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze,Kiedy ziemię despotyzm i duma szalonaObleją, jak Moskale redutę Ordona -Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute,Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.

Adam Mickiewicz Reduta Ordona

Juliusz Konstanty Ordon - oficer wojska polskiego, powstaniec listopadowy. Podczas obrony Warszawy dowodził baterią artylerii w reducie nr 54. Jego prochy pochowano na Cmentarzu Łyczakowskim, w Alei Zasłużonych.

Powstanie Krakowskie i Rabacja Galicyjska (1846).

Termin Powstania Krakowskiego, przygotowywanego przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie, wyznaczono na 22 lutego 1846r. Kilka dni przed wybuchem policja pruska w Wielkopolsce aresztuje spiskowców. Szlacheckie kierownictwo zrywu nie propagowało idei powstańczej wśród chłopów, którzy pod wpływem działań Austrii mieli przekonanie o antychłopskich planach szlachty. 19.II.1846r. chłopi atakują dwory szlacheckie. Ruch ten rozpoczął się w Galicji pod przywództwem Jakuba Szeli, dlatego też nazywany jest rabacją galicyjską.

www.powstania.narodowe.pl

Symboliczny charakter II aktu Wesela (1901) Stanisława Wyspiańskiego.

Przywódca rabacji galicyjskiej jako Upiór.DziadKto! Ty we krwi! precz, piekielny!UpiórJa weselny, ja weselny, dajcie, bracie kubeł wody:ręce myć, gębę myć, Chce mi się tu na Weselużyć, hulać, pić.(…)Jeno ty nie przeklinaj usty,boś brat-drżyj! ja Szela!Przyszedłem tu do Wesela,Bo byłem ich ojcom kat!

Stanisław WyspiańskiWesele akt II scena15

Jakub Szela - gospodarz ze wsi Smarżowa, gmina Brzostek, obecne Województwo Podkarpackie, przez wiele lat reprezentował społeczność wsi w procesach z lokalnymi właścicielami ziemskimi. Najbardziej znany z wystąpień antyszlacheckich podczas rabacji galicyjskiej.

Powstanie Styczniowe (1863)

Powstanie Styczniowe trwało od 22.I.1863r. do wiosny 1864r. Objęło ono swoim zasięgiem Królestwo Polskie, Białoruś i w mniejszym stopniu Ukrainę. Powstanie wspierali Polacy ze wszystkich zaborów. Klęska Powstania Styczniowego była zamknięciem bohaterskiego i tragicznego okresu insurekcyjnego. Porażka ta była dla Polaków wielkim wstrząsem.

www.powstania.narodowe.pl

Romuald Traugutt w Gloria victis (1888) Elizy Orzeszkowej.

Mitologizacja i hiperbolizacja postaci.

Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt. Pytasz, dlaczego świętym jest to imię?Albowiem według przykazania Pana opuścił on żonę i dzieci,dostatki i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co radujei jest życia potęgą, czarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszyna ramiona krzyż narodu swego, poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym, w nim zgorzał.

Eliza OrzeszkowaGloria victis

Romuald Traugutt - polski generał, dyktator Powstania Styczniowego.

Powstanie Styczniowe w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.

Jako czas święty – sacrum – najpiękniejszy okres.

A potem zaczął do mnie mówić. Z początku niewyraźnie mówił,że i zrozumieć nie mogłem, ale potem, nie wiem czemu, zrozumiałem, że on mnie każe do dworu korczyńskiego lecieć, do pana Benedykta i powiedzieć jemu… o Jezu drogi… powiedz ty jemu, że pan Andrzej… i na czoło pokazał… a twój ojciec tu i na piersi sobie pokazał. A potem jeszcze dołożył: ,,obydwóch nie ma!”Spytał się mnie: zrozumiałeś?... Zrozumiałem … Zrozumiałem tak dobrze , że do dziś dnia …

Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem Tom II rozdział IV

Rozdziobią nas kruki, wrony…(1895) Stefana Żeromskiego.

Przygnębiająca sceneria klęski.

Do jednej z tych dziur zaciągnął włościanin nad wieczorem trupa powstańca i zwłoki konia odartego ze skóry .Zepchnął je pospołu do jednego lochu, uwikłał żerdzią między dylami i zielskiem, i narzucił z wierzchu trochę gliny ,aby tego żeru wrony nie wytropiły. Tak bez wiedzy i woli zemściwszy się za tylowieczne niewolnictwo , za szerzenie ciemnoty , za wyzysk , za hańbę i za cierpienie ludu , szedł ku domowi z odkrytą głową i z modlitwą na ustach.

Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony

Powstania narodowe w literaturze.

Gorzkie i okrutne doświadczenia związane z walką powstańców odcisnęły niezatarte piętno na twórczości literackiej i sztuce . Doszukiwano się głębokiego sensu w ideologii martyrologicznej , podkreślając patriotyczne znaczenie tej swoistej lekcji historii. Często dokonywano idealizacji wodzów i sakralizacji poległych, ale równie często demaskowano wady przywódców oraz wytykano ich błędy.

Morituri te salutant!

Idący na śmierć cię pozdrawiają!

My się śmierci nie ustraszym , Bo nam tęschno za mogiłą ;Nie zginiemy , byle naszym Dzieciom po nas lepiej było !Z naszych ciał i krwi topieli Bądź im , Polsko, w wolność żyzną ,Ci , co umrzeć zapragnęli Pozdrawiają Cię ,Ojczyzno ![…]

Felicjan Faleński Morituri te salutant

o Powstanie Kościuszkowskieo Powstanie Wielkopolskie o Powstanie Listopadowe o Powstanie Krakowskie o Powstanie Styczniowe o Powstanie Wielkopolskie o Powstania Śląskieo Powstanie Warszawskie

Dziękujemy za uwagę

Prezentację przygotowali:Krzysztof BodnarMichał DymińskiKarol Milasz

ZSCKR Nowosielce