Dlaczego warto pracować z rodziną, kiedy to dziecko ma problem z

internetem?

Arkadiusz Kusztykiewicz

Krakowski Instytut Psychoterapii

Stowarzyszenie SIEMACHA

Aspekty zgłoszenia: „Nasze dziecko jest uzależnione od internetu”

Trzy perspektywy problemu:● Problem nazwany jest „uzależnieniem”● - czy to już choroba?

● - czy i gdzie leczyć odwykowo?

● - co leczyć?

● Problem dotyczy adolescenta● - jak rozumieć jego adolescencję?

● - czy adolescencja ma wpływ na problem?

● Problem zgłasza część lub cały system rodzinny● - kogo leczyć?

Jak rozumieć uzależnienia? (Jerzy Mellibruda)

● Uzależnienia to destrukcyjne przywiązania do specyficznych stanów emocjonalnych oraz do substancji lub zachowań, które te stany mogą wzbudzać.

● Droga do uzależnienia - normalne zachowania uzyskują taką specyfikę i intensywność, że prowadzą do powstawania atrakcyjnych psychicznie stanów emocjonalnych. Kluczową rolę w rozwijaniu się uzależnienia odgrywa dążenie do uzyskania kontroli nad stanem emocjonalnym, (zaznanie przyjemności, złagodzenie cierpienia). Rozwija się nawyk regulowania stanów emocjonalnych.

● Pułapka uzależnienia – powtarzające się sięganie po przyjemność prowadzi do cierpienia, którego nie można uniknąć inaczej jak poprzez powtarzanie tych czynności, które do cierpienia prowadzą – mechanizm błędnego koła.

Wspólne cechy nałogowych zachowań (Leszek Kapler)

● Rosnące koszty (destrukcyjność),

● Opór przed zmianą,

● Realne korzyści (subiektywne lub obiektywne),

● Trwały i sztywny schemat postępowania,

● System przekonań podtrzymujący i utrwalający nałogowe zachowania,

● Niepowodzenia przy próbach samodzielnej zmiany,

● Wzrost tolerancji,

● Objawy odstawienia,

Mechanizmy zaburzenia samokontroli nad destrukcyjnymi zachowaniami

(Jerzy Mellibruda)● Dotyczące sfery emocjonalnej:

● - zachowanie staje się źródłem emocji,

● - automatyczna zamiana stanów emocjonalnych na nałogowe pragnienia,

● - dynamika rozładowywania napięcia,

● Dotyczące sfery poznawczej:

● - zniekształcenia myślowe tworzące irracjonalny obraz siebie i świata,

● - zaprzeczanie, pomniejszanie konsekwencji, racjonalizacja powodów,

● - dezorganizacja uniemożliwiająca poszukiwanie bezpiecznych rozwiązań,

● Dotyczące tożsamości:

● - zaburzenie funkcjonowania JA w zakresie samoregulacji, sprawstwa i odpowiedzialności.

Spektrum zachowań związanych z korzystaniem z internetu – próba różnicowania

● Umiarkowane, „normalne” korzystanie z internetu – brak norm, prawdopodobny proces wzrostu norm,

● Ryzykowne korzystanie z internetu – zwiększa się ryzyko pojawienia się problemów, nie wystąpiły one jeszcze,

● Szkodliwe korzystanie z internetu – pojawiły się już szeroko rozumiane problemy i szkody,

● Uzależnienie od internetu – wystąpienie objawów uzależnienia.

Zespół uzależnienia od internetu (ZUI) Internet Addiction Disorder (IAD)

● Zespół uzależnienia od internetu nie jest opisany w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, ani w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V,

● Klasyfikacja DSM-V w Dziale 3 opisuje Zaburzenia spowodowane zależnością od Internetu i gier komputerowych jako obszar wymagający dalszych badań,

● Opisując ZUI transponuje się kryteria diagnostyczne uzależnienia od substancji psychoaktywnych zawarte w powyższych klasyfikacjach.

Objawy uzależnienia od internetu oparte na kryteriach diagnostycznych uzależnienia od substancji

psychoaktywnych zawartych w klasyfikacji ICD-10

1. Przymus używania internetu,

2. Utrata kontroli nad sposobem korzystania z internetu,

3. Objawy odstawienia, gdy dostęp do internetu jest ograniczony lub niemożliwy,

4. Wzrost tolerancji na daną aktywność w internecie,

5. Dalsze nadmierne korzystanie z internetu, pomimo świadomości konsekwencji,

6. Zanik alternatywnych do korzystania z internetu form spędzania wolnego czasu.

Uzależnienie diagnozuje się, gdy wystąpiły co najmniej trzy z powyższych objawów w przeciągu miesiąca lub w ostatnim roku w powtarzających się okresach, krótszych niż miesiąc.

Test IAD - Internet Addiction Disorder (Kimberly Young)

1. Czy czujesz się zaabsorbowany internetem do tego stopnia, że ciągle rozmyślasz o odbytych sesjach internetowych i/lub nie możesz doczekać się kolejnych sesji?

2. Czy odczuwasz potrzebę zwiększenia ilości czasu spędzonego w internecie, aby uzyskać lepsze zadowolenie (satysfakcję)?

3. Czy podejmowałeś nieudane próby kontrolowania, ograniczania, bądź zaprzestania korzystania z internetu?

4. Czy odczuwałeś wewnętrzny niepokój, miałeś nastrój depresyjny albo byłeś rozdrażniony wówczas, gdy próbowałeś ograniczać, lub przerwać korzystanie z internetu?

Test IAD - Internet Addiction Disorder (Kimberly Young) c.d.

5. Czy zdarzało ci się spędzać w internecie więcej czasu, niż pierwotnie planowałeś?

6. Czy kiedykolwiek ryzykowałeś utratę bliskiej osoby, ważnych relacji z innymi ludźmi, pracy, nauki, kariery zawodowej w związku z spędzaniem dużej ilości czasu w internecie?

7. Czy kiedykolwiek zdarzyło ci się okłamać bliskich, terapeutów lub inne osoby w celu ukrycia nadmiernego zainteresowania internetem?

8. Czy używasz internetu w celu ucieczki od problemów, lub w celu uniknięcia nieprzyjemnych uczuć np. poczucia bezradności, winy, niepokoju, obniżonego nastroju?

Udzielenie twierdzącej odpowiedzi na pięć z ośmiu pytań przemawia za istnieniem uzależnienia od internetu.

Jak może interweniować nauczyciel i pedagog?

Interwencje kierowane dla nastolatka - „Co zrobić, żeby nie wpaść w pułapkę nadużywania internetu?”

● Wzmacnianie takich umiejętności jak samoobserwacja i samoświadomość własnych stanów emocjonalnych i myśli,

● Znaczenie szczerości i uczciwości wobec siebie, dbanie o siebie,

● Rozumienie ważności realnych kontaktów i relacji,

● Planowanie, zaangażowanie, urozmaicanie podejmowanych aktywności,

● Świadomość do czego używam internetu (korzyści, zagrożenia),

● Umiejętność zwracania się po pomoc.

Jak może interweniować nauczyciel i pedagog? c.d.

Interwencje kierowane dla nastolatka - „Co zrobić, gdy nadmiernie korzystasz z internetu?”

● Wzmacnianie świadomości, że to jest już problem,

● Rozpoznawanie, co powoduje chęć przebywania w internecie,

● Wspieranie prób samodzielnego poradzenia sobie (harmonogram dnia, zasady ograniczania dostępu do internetu, planowanie okresów przerwy, zaangażowanie w inne aktywności),

● Motywacja do rozmowy o problemie z rodzicami, oswajanie z koniecznością zwrócenia się do specjalistów jeśli podejmowane działania nie przyniosą spodziewanych efektów.

Jak może interweniować nauczyciel i pedagog? c.d.

Zalecenia wychowawcze kierowane do rodziców dziecka z problemem nadmiernego korzystania z internetu (w oparciu o poradnik Kimberly Young):

● Znaczenie budowania relacji z dzieckiem, opartej na trosce i zaufaniu,

● Wzmacnianie jego poczucia wartości, okazywanie akceptacji, zainteresowania,

● Wspieranie zaangażowania, kreatywności, twórczości,

● Zaangażowanie drugiego rodzica w sprawy dziecka, wspólny front w zakresie granic, norm, zasad, systemu nagród, praw i obowiązków, w tym dotyczących korzystania z internetu,

● Konsekwencja i jednomyślność rodziców w przestrzeganiu ustaleń,

● Ustalanie przerw w korzystaniu z internetu – odpoczynek dla oczu, mięśni, przypomnienie, że istnieje świat poza monitorem,

● Zastępowanie gier online grami edukacyjnymi,

● Utrzymywać kontakt z szkołą w zakresie rozwiązywania trudności szkolnych,

● Gdy problem nadal utrzymuje się, to rozpocząć terapię rodzinną!

Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny

Definiowanie systemu rodzinnego:● Odrębna całość – granice, autonomia,

● Tworząca strukturę – hierarchia, role, podsystemy,

● Powiązana strategiami – koalicje, przymierza, lojalności,

● Powiązana więziami (generacyjnymi) – wzory rodzinne, sekrety, mity, delegacje, obligacje,

● Komunikująca się,

● Tworząca i dzieląca opowieść rodzinną – narracja rodzinna.

Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny – c. d.

Istotne aspekty:● Perspektywa czasowa – rodzina podlega stałym zmianom, w swoim

rozwoju przechodzi etapy,

● Kontekstualność – istotne znaczenie ma otoczenie i kontekst,

● Ujęcie transgeneracyjne – przekaz międzypokoleniowy,

● Autonomia i samoregulacja – homeostaza, stała oscylacja pomiędzy stabilnością, a tendencją do zmiany, sprzężenie zwrotne dodatnie i ujemne, zdolność do przystosowywania się do zmiennych warunków.

Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny – c. d.

Istotne pojęcia:● Identyfikowany pacjent (IP) – członek rodziny wykazujący objawy

przedstawiane przez rodzinę jako problem. W systemowej terapii rodzin pacjentem jest cała rodzina,

● Przyczynowość cyrkularna – zachowanie członka rodziny wywiera określony wpływ na inne osoby w rodzinie, a jednocześnie on sam jest przedmiotem oddziaływań otoczenia,

● Mechanizmy podtrzymujące problem (funkcja objawu) – sposoby i metody podejmowane w celu usunięcia problemu w rezultacie podtrzymują i utrwalają go,

● Przeformułowanie, pozytywne oznaczenie zachowań – polega na przypisaniu negatywnemu zachowaniu pozytywnych pobudek. Celem przeformułowania jest przeniesienie problemu z osoby na płaszczyznę interpersonalną – zdjęcie „piętna” z nosiciela objawu, zakwestionowanie istniejącej równowagi w systemie podtrzymywanej przez objaw.

Przykładowe przyczyny występowania problemów w rodzinie (w tym problemu z nadużywaniem internetu)

● Przeciążenie rodziny, nieradzenie sobie z podstawowymi sprawami,

● Niezaspokajanie potrzeb członków rodziny,

● Stosowanie niewłaściwych rozwiązań problemów,

● Zaburzenia w komunikacji, mechanizm eskalacji konfliktu,

● Walka o władzę w systemie,

● Bagatelizowanie pojawiających się trudności, w tym rozwojowych,

● Traktowanie zmian rozwojowych jako problemów,

● Zaburzenia więzi w rodzinie,

● Problemy w strukturze (dot. granic, autonomii, hierarchii, zasad, reguł),

● Negatywne wzorce przekazywane międzypokoleniowo,

● Koalicje międzypokoleniowe, proces triangulacji (włączenia w konflikt).

Fazy cyklu życia rodzinnego (Jay Haley)● Narzeczeństwo,

● Wczesne małżeństwo,

● Rodzina z małymi dziećmi,

● Rodzina z nastolatkami,

● Rodzina w pustym gnieździe,

● Emerytura i starość.

● Pomiędzy fazami system i osoby w nim będące doznają silnych napięć, dokonuje się swego rodzaju przeobrażanie systemu.

● Przechodzenie przez rodzinę do każdej następnej fazy w cyklu życia rodzinnego wymaga uporania się przez system i osoby z wszystkimi zadaniami z poprzedniej fazy. Jeśli pojawią się zakłócenia lub opóźnienia w realizacji tych zadań, to wzrasta ryzyko pojawienia się objawów.

Kryzys dojrzewania – wyzwania dla adolescenta

Proces „przechodzenia” przez dojrzewającego nastolatka:

● Z tożsamości dziecka - do tożsamości dorosłego,

● Z przekonania o ważności dorosłych - do znaczenia rówieśników,

● Od tego co jest znane - do tego czego jeszcze nie spróbował,

● Z okresu prostego rozumienia świata - do wątpliwości, poszukiwania sensu, dylematów egzystencjalnych,

● Od niewinności - do zainteresowania seksualnością.

Kryzys dojrzewania – wyzwania dla rodziny

● Konfrontacja z utratą „małego dziecka”,

● Ujawnienie się niezałatwionych spraw w związku,

● Kwestia własnych aspiracji i otwierających się możliwości,

● Powrót i nasilenie nieprzepracowanych własnych konfliktów

adolescencyjnych,

● Dokonywanie pierwszego poważnego bilansu życia.

Podsumowanie

„Uzależnienie” nastolatka od internetu warto diagnozować nie tyle jako „chorobę” na którą cierpi jednostka, lecz jako przejaw trudności młodego człowieka i jego systemu rodzinnego, w kontekście dwóch procesów:

● Przechodzenia kryzysu adolescencji przez nastolatka,

● Zmagania się przez system rodzinny z trudnościami i zadaniami rozwojowymi, charakterystycznymi dla czwartej fazy cyklu życia rodzinnego - „Rodzina z nastolatkiem”

● Kluczowe znaczenie ma identyfikacja funkcji objawu zgłaszanego przez rodzinę jako „uzależnienie od internetu”.

● Pomocą w takiej sytuacji może być terapia rodzinna, uzupełniona indywidualnym kontaktem terapeutycznym, przy wsparciu rodziny i nastolatka ofertą dodatkowych aktywności rozwijających.

Przykład oddziaływań pomocowych

Rola jaka pełni internet – ONLINE:

● Internet jako sposób na spotkanie, nowe „wirtualne podwórko”, doświadczanie relacji, nowe kontakty, sposób na samotność, poprawa kolorytu, gdy punktem wyjścia jest nuda, monotonia, pustka egzystencjalna, okazja do rozrywki, zabawy, kreatywności, tworzenia.

● Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:

● Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:

● Okazja do budowania realnych, trwałych relacji interpersonalnych opartych na zaufaniu i odpowiedzialności, szansa na prawdziwe przyjaźnie, doświadczanie siły grupy, gwarancja dobrej zabawy, aktywności, nauki, rozwoju, realizacji projektów, wzmacnianie zaangażowania w sprawy, które cieszą.

Przykład oddziaływań pomocowych c.d.

Rola jaka pełni internet – ONLINE:

● Internet jako sposób na frustrację i niepowodzenia, proteza umiejętności.

● Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:

● Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:

● Tworzenie przestrzeni i okazji do odnoszenia realnych, wymiernych sukcesów w różnych dziedzinach i konkurencjach. Szansa na trwałą indywidualną samorealizację i naukę konkretnych umiejętności.

Przykład oddziaływań pomocowych c.d.

Rola jaka pełni internet – ONLINE:

● Internet jako przestrzeń do eksperymentowania i poszukiwania swojej tożsamości, miejsce określania siebie.

● Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:

● Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:

● Szansa na budowanie własnej tożsamości na tle realnych interakcji, okazja do wzmacniania umiejętności rozumienia siebie, przeżywania i wyrażania swoich stanów emocjonalnych, poczucia kompetencji, poczucia wpływu na bieg wydarzeń i na swoje decyzje, brania za nie odpowiedzialności.

Przykład oddziaływań pomocowych c.d.

Rola jaka pełni internet – ONLINE:

● Internet jako sposób na chaos, brak zasad i wartości.

● Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:

● Siemacha Spot, AS Progres, Com Com Zone:

● Spotkanie z realnymi, otwartymi społecznościami opartymi na wolnym wyborze, szczerym dialogu i poszanowaniu zasad. Odkrywanie wspólnie, wraz z innymi świata wartości i głębi osobistych potencjałów.

Przykład oddziaływań pomocowych c.d.

Rola jaka pełni internet – ONLINE:

● Nadużywanie internetu jako objaw problemów w rodzinie.

● Odpowiedź, oferta pomocowa – OFFLINE:

● Krakowski Instytut Psychoterapii:

● Terapia rodzinna, indywidualna (dzieci, młodzież, młodzi dorośli), terapia grupowa, warsztaty terapeutyczne, obozy terpeutyczne.

Przydatne adresy

● Http://www.fdn.pl

● Http://www.aleheca.org.pl

● Http://www.siemacha.org.pl

● Http://kip.edu.pl

● Http://www.helpline.org.pl

● Http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl