prietki bil-malti ta' frangisku saverju baldacchino … · 2018. 4. 5. · ta' 1-1986 patri xuereb...

19
PRIETKI BIL-MALTI TA' FRANGISKU SAVERJU BALDACCHINO (1774-1860) OLIVER FRIGGIERI Dahla It-tiftix gball-kitba bikrija bil-Malti (meta jibda u meta jaghlaq il-perijodu bikri hi kwistjoni ta' interpretazzjoni xjentifika li tqis il-bidu ewlieni daqskemm it-tixrid tal-kitba f'livelli differenti) hu process li aktarx jibqa' sejjer sakemm, b'xi mod, wiehed ikun cert li nstab kulma baqa' minsi u rnidfun kemm f'postijiet mhux maghrufa daqskemm fl-aqwa mohba li I-ilsien Malti tqieghed fiha: it-traskuragni. Madwar tliet snin ilu I-habib tieghi Patri Victor Xuereb, Gizwita li jghammar fid- Dar San Flippu, I-Isla, hu nnifsu rnharreg sewwa fil-kelma Maltija, kittieb u traduttur mirqum tal-klassiCi, gharrafni b'damma ta' volurni manuskritti ta' Frangisku Saverju Baldacchino, prepostu ta' I-Oratorjani ta' San Flippu ta' I-Isla. lien mort minnufih hemmhekk biex insib b'liema ghozza Patri Xuereb ha hsieb dawn il-volumi lijinkludu ghadd gmielu ta' prietki bil-Malti. Bhalma jsostni Patri Xuereb, l-Oratorjani ma baqghuxjezistu f'Malta u I-librerija taghhom baqghet fil-kunvent ta' l-Isla li fl-1958 waqa' f'idejn il-Gizwiti. F'din il-librerija hemm il-hai:na ta' l-Oratorjani Filippini, li damu fl-Isla rnill-1662 sa 1-1928. Il-librerija kienet maghmula minn zewg kmamar; fil-kbira kien hemm hafna vetrini, waqt li fiz-zghira kienu jinzammu maqfulin dokumenti privati, atti nutarili u kitbiet ohra. Hawn ukoll intrefghu I-volumi ta' Frangisku Saverju Baldacchino. Waqt il- hbit fuq I-'Illustrious', il-kamra z-zghira ntlaqtet rninn bomba u biCca minnha sfrundat ghal gol-giebja li hemm taht id-dar. Id-dokumenti u I-kotba li setghujinhelsu tqieghdu f'madwar erbghin xkora u f'kaxex u thallew fil"kamra I-kbira tal-librerija. Fis-sajf ta' 1-1986 Patri Xuereb ha hsieb jara x'kien hemm f'dawn l-ixkejjer, minsija minn zmien il-gwerra '1 hawn, u qassamhom skond ix-xehta tal-kitba li kien fihom. F'din il-hazna kollha tfaccaw il-prietki ta' Baldacchino, u maghhom ghadd ta' poeziji tieghu wkoll. Dan li gej huwa taghrif migbur minn Patri Xuereb dwar il-hajja u I-hidma ta' Baldacchino. Huwa twieled fl-Isla fit-3 ta' Dicembru 1774 minn Guzeppi mill-Isla, u minn Marija Fenech minn Mal-Tarxien. Kienet fami\ja devota hafna tal-KunCizzjoni. FI-1794 Frangisku Saverju kien diga Oratorjan, u sar sacerdot fit-23 ta' Dicembru 1797. Minn din is-sena sa ma miet baqa' fl-Isla. Ghal xahrejn fl-1837 mar ighammar mal-familja minhabba li l-kunvent u l-knisja ttiehdu mill-Gvernatur Bouvarie biex jintuzaw bhala sptar ghan-nies milquta mill-kolera. Baldacchino kien qassis mixhut ghal kollox ghall-hidma pastorali, u t-thejjija shiha tieghu bhala sacerdot erudit tidher li kienet parti ewlenija f'hajtu. FI-1825 lahaq superjur tad-DarSan Flippu, u baqa' f'din il-hatra ta' superjur Uew prepostu) sakemm miet fit-18 ta' Novembru 1860. Indifen fl-istess knisja, ghad li m'hux maghruf liema hu 11abar tieghu. Fi kliem Patri Xuereb, l-Oratorjani ta' San Flippu, jew il-P _iippini "kienu qassisin tad-djocesi li jghixu flimkien f'hajja ta' studju u appostolat, taht ir-regola ta' San Filippu Neri. Ma kienx ikollhom il-voti ta' faqar u ubbidjenza. L-ubbidjenza taghhom kienet biss lejn I-Isqof bhall-qassisin l-ohra ... F'Malta l-Oratorjani kellhom zewg kunventi, wiehed il-Birgu u l-iehor I-Isla." 76

Upload: others

Post on 28-Jan-2021

50 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

  • PRIETKI BIL-MALTI TA' FRANGISKU SAVERJU BALDACCHINO (1774-1860)

    OLIVER FRIGGIERI

    Dahla

    It-tiftix gball-kitba bikrija bil-Malti (meta jibda u meta jaghlaq il-perijodu bikri hi kwistjoni ta' interpretazzjoni xjentifika li tqis il-bidu ewlieni daqskemm it-tixrid tal-kitba f'livelli differenti) hu process li aktarx jibqa' sejjer sakemm, b'xi mod, wiehed ikun cert li nstab kulma baqa' minsi u rnidfun kemm f'postijiet mhux maghrufa daqskemm fl-aqwa mohba li I-ilsien Malti tqieghed fiha: it-traskuragni.

    Madwar tliet snin ilu I-habib tieghi Patri Victor Xuereb, Gizwita li jghammar fid-Dar San Flippu, I-Isla, hu nnifsu rnharreg sewwa fil-kelma Maltija, kittieb u traduttur mirqum tal-klassiCi, gharrafni b'damma ta' volurni manuskritti ta' Frangisku Saverju Baldacchino, prepostu ta' I-Oratorjani ta' San Flippu ta' I-Isla. lien mort minnufih hemmhekk biex insib b'liema ghozza Patri Xuereb ha hsieb dawn il-volumi lijinkludu ghadd gmielu ta' prietki bil-Malti. Bhalma jsostni Patri Xuereb, l-Oratorjani ma baqghuxjezistu f'Malta u I-librerija taghhom baqghet fil-kunvent ta' l-Isla li fl-1958 waqa' f'idejn il-Gizwiti. F'din il-librerija hemm il-hai:na ta' l-Oratorjani Filippini, li damu fl-Isla rnill-1662 sa 1-1928.

    Il-librerija kienet maghmula minn zewg kmamar; fil-kbira kien hemm hafna vetrini, waqt li fiz-zghira kienu jinzammu maqfulin dokumenti privati, atti nutarili u kitbiet ohra. Hawn ukoll intrefghu I-volumi ta' Frangisku Saverju Baldacchino. Waqt il-hbit fuq I-'Illustrious', il-kamra z-zghira ntlaqtet rninn bomba u biCca minnha sfrundat ghal gol-giebja li hemm taht id-dar. Id-dokumenti u I-kotba li setghujinhelsu tqieghdu f'madwar erbghin xkora u f'kaxex u thallew fil"kamra I-kbira tal-librerija. Fis-sajf ta' 1-1986 Patri Xuereb ha hsieb jara x'kien hemm f'dawn l-ixkejjer, minsija minn zmien il-gwerra '1 hawn, u qassamhom skond ix-xehta tal-kitba li kien fihom. F'din il-hazna kollha tfaccaw il-prietki ta' Baldacchino, u maghhom ghadd ta' poeziji tieghu wkoll.

    Dan li gej huwa taghrif migbur minn Patri Xuereb dwar il-hajja u I-hidma ta' Baldacchino. Huwa twieled fl-Isla fit-3 ta' Dicembru 1774 minn Guzeppi mill-Isla, u minn Marija Fenech minn Mal-Tarxien. Kienet fami\ja devota hafna tal-KunCizzjoni. FI-1794 Frangisku Saverju kien diga Oratorjan, u sar sacerdot fit-23 ta' Dicembru 1797. Minn din is-sena sa ma miet baqa' fl-Isla. Ghal xahrejn fl-1837 mar ighammar mal-familja minhabba li l-kunvent u l-knisja ttiehdu mill-Gvernatur Bouvarie biex jintuzaw bhala sptar ghan-nies milquta mill-kolera. Baldacchino kien qassis mixhut ghal kollox ghall-hidma pastorali, u t-thejjija shiha tieghu bhala sacerdot erudit tidher li kienet parti ewlenija f'hajtu. FI-1825 lahaq superjur tad-DarSan Flippu, u baqa' f'din il-hatra ta' superjur Uew prepostu) sakemm miet fit-18 ta' Novembru 1860. Indifen fl-istess knisja, ghad li m'hux maghruf liema hu 11abar tieghu.

    Fi kliem Patri Xuereb, l-Oratorjani ta' San Flippu, jew il-P _iippini "kienu qassisin tad-djocesi li jghixu flimkien f'hajja ta' studju u appostolat, taht ir-regola ta' San Filippu Neri. Ma kienx ikollhom il-voti ta' faqar u ubbidjenza. L-ubbidjenza taghhom kienet biss lejn I-Isqof bhall-qassisin l-ohra ... F'Malta l-Oratorjani kellhom zewg kunventi, wiehed il-Birgu u l-iehor I-Isla."

    76

  • Din 1i gejja hija l-lista tal-kitbiet ta' Baldacchino li baqghu fil-librerija u li nstabu minn Patri Xuereb: Memorie diverse (tliet volumi); Volum wiehed tad-dhul u hrug ta' l-artal ta' San Filippu; Raccolta di alcuni privilegi ottenuti dalla S. Sede (1839); Prattica dei Sacri riti e Cerimonie nelle Sacre Funzioni che si celebrano nella Settimana Santa (1842); Volum tghir iehor ta' cerimonji liturgiCi, li jinkludi kopja llegata ta' Un ragguaglio del furto sagrilego della S. Pisside continente le Specie Consecrate, commesso a Malta, e del suo mirabile ritrovamento ta' Dun Ludovico Mifsud Tommasi (1837). (Jien ghandi kopja manuskritta ta' dan il-kai, miktuba minn Mifsud Tommasi, bl-isem Furto sacritego della Sacra Pisside di Santa Teresa nel di' 19 ottobre 1837, bl-isem imsemmi hawn fuq imtenni wkoll. Hi kopja li ghaddihieli s-sur Manwel Schembri mill-Mosta fl-1983, wara li gabarha minn qalb xi skart mormi fi Triq Sant Anton, il-Mosta, wara I-Kalkara tal-gir); Miscellanea e lettere; Bicca minn Registru tad-Dhul u l-lfrug tad-Dar; Raccolta di alcuni notijicazioni, Editti e lettere, molto eruditive, istruttive e morali, molto utili a sapersi dalli Ecclesiastici. Fatta dal Preposito Baldacchino nel 1845; Gabra ta' Poet.iji bit-Malti.

    Ix-xoghol li jinteressana hawn huwa dak li jinkludi l-gabra tal-prietki ta' Baldacchino, tnejn u tletin volum li, minbarra hwejjeg ohra, fihom il-prietki tieghu bejn 1-1797 u 1-1850. Bhalma jghid Patri Xuereb, f'hafna mill-volumi huwa kien inizzel id-data ta' meta ghaqqadhom fi ktieb u mhux ta' meta kitibhom. Il-volumi mghaqqdin qabel 1-1825 huma ffirmati "fatto dal Padre Francesco Saverio Baldacchino", izda l-volumi li ghaqqad wara dik is-sena huma ffirmati "fatto dal Preposito Francesco Saverio Baldacchino". Flimkien ma' prietki bit -Taljan hemm ghadd kbir ta' prietki bil-Malti.

    11-Prietki bit-Malti Wara li Patri Xuereb ghogbu jgharrafni b'dawn il-volumi, fittixt li nahdem fuqhom biex, qabelxejn, nittraskrivihom bir-reqqa kollha u nippubblikahom bi ftit kummenti bit-tama li issa jsibu posthom fost il-kitbiet tal-perijodu msemmi. Huma ezempju mill-ahjar tal-kitba bil-Malti fl-ewwel nofs tas-seklu dsatax, u jistghu jitqiesu bhala xempju ta' kitba li baqghet bhalma kienet mirquma, aktarx mexxejja daqskemm retorika u popolari.

    Nibda biex naghti lista tal-prietki kif qassamthom skond it-Tomi fejn jinsabu. Dawn huma l-volumi li jinteressaw l-aktar lill-istudjuzi tal-lingwa Maltija daqskemm tal-Letteratura, ghaliex fihom il-prietki shah, waqt li xi volumi joffru interess ukoll minhabba kliem u espressjonijiet Maltin li fihom '1 hawn u 'I hinn matul prietki miktuba bit-Taljan.

    T. I, Panegirici del Smo Sagramento (fih prietki bit-Taljan lijgibu s-sena 1799, 1807, 1811, 1823, 1817). Bil-Malti; Paneg. del SS. Sagramento dell'Altare Detto nelli giorni del SS Natale di N. Sig.

    T. 11, Panegirici del Smo Sagramento - Panegirici fatti dal Sacerd. Franco Saverio Baldacchino Pad. Della Congne dell 'Orio Senglno in diverse Chiese in occasione d 'Esposizione del Smo Sacramento (fih prietki bit-Taljan li jgibu s-sena 1804, 1800, 1809, 1822, 1811, 1814, 1815, 1818, 1819, 1827, 1920, 1807). Bil-Malti: Panegirico Del Smo Sagrto per it giorno del S. Natale; Panegirico del SS. Sagr. dell 'Altare nel giorno del SS. Natale; Panegirico del SS. Sagrto dell' Altare; 'Bla isem' (Altro p. li d. gi.); Panegirico del SS. Sagrto dell 'Altre nelli g. i del Nat.

    77

  • 78

    T. Ill, Panegirici de Santi-Diversi panegirici dei Santi recitati dal Mlto Rdo P. dell'Orio P. Franco Sav.o BaLdacchino neL suo Vdo Orio di qsta Citta' SengL ed in aLtre diverse chiese (fih prietki li jgibu s-sena 1802, 1818, 1827, 1801,1803,1800,1798, 1791?, 1823, 1798, 1799, 1812). Bil-Malti: Oraz.e Paneg.a ad onore di Martire imposto if Nome daL Sommo Pontefice; Lode Paneg.a del glorios.o S. Giusep.e Sposo di Maria Vergine; Panegirico di S. Giuseppe Sposo delLa Sma Vergine Maria; Panegirico di S. Giovanni Batta Precursore di Gesu' Cristo Letto in chiesa nra nelL'anno 1827; Panegirico deLL 'ArcangeLo S. MicheLe.

    T. IV, Panegirici di Maria Verg. -Raccolta dei Panegirici deLLa Bma Verg.e Recitati in diverse chiese dal P. Prepto D. Francesco Saverio Baldacchino DeLL'Orio di qsta Citta Senglea, 1826 (fih prietki li jgibu s-sena 1816, 1800, 1818, 1807, 1810, 1825, 1815, 1838, 1805, 1819, 1817, 1821, 1822, 1813, 1837, 1804, 1798). Bil-Malti: Lode Panegirica ad onor di Maria Sma Sopra la Protezzione delta Vergine Santissima; Panegirico delL'Immacola. Concezzione di Maria V.; Discorso della Nativita' di Maria V.

    T. VII, Avvento e Quaresimale-Prediche fatte neLL'Avvento e Quaresima in diverse chiese da me P. Franco Saverio Bald. 0 deLL 'Orio della Senglea come anche Le Meditazioni delle tre ore di Agonia di Nro Sig. e Gesu ' nel Venerdi' Santo e Li Discorsi nell'Ottavario delli Fedeli Defunti Ed ora Raccolte in questo volume nel 1827 (fih prietki li jgibu s-sena 1821, 1801, 1817, 1819). Bil-Malti: Passio D. N. Jesu Christi; 'Bla isem' - Predica Sopra I 'amore di Dio; Discorso 4' delLa Passione; Discorso delLa Bajulazione delLa Croce.

    T. VIII, Meditazioni per li Esercizj-Meditazioni dette in diverse Chiese nei giorni deW Esercizj da me D. Francesco Sav.o Baldacchino Pad. dell'Orio di questa Citta' Senglea. Bil-Malti: Introduzione agli Esercizj Spirituali e prima Meditazione; Meditazione 2a - Ultimo fine dell'Uomo; Meditazione 3" - Gravezza del peccato mortale; Meditazione 4' - Peccatore Moribondo; Meditazione sa - Giudizio Particolare; Meditazione ~ - Dell 'Inferno; Meditazione 7'-FigUo Prodigo; Colloquio dafarsi per La Comne GeneraLe nelL 'ultimo giorno dei SS. Esercizj.

    T. IX, Meditazioni per li Esercizj-Meditazioni diverse fatte nei giorni degli Esercizj in diverse chiese Dal Pro Preposito D. Franco Saverio Badacchino dell'Orio Senglno e dal med. raccolte in questo volume nel1828. Bil-Malti: Predica deLla bellezza dell'ama in grazia di Dio; Altra della bellezza delL'ama innanzi Dio adorna colla sua grazia; Altra - che ogni uno neL suo stato puo ' adornare La sua ama etc.; Discorso della Crocifis. e di N. S.; Predica Istr- che noi siamo la colpa delle nre cadute etc.; Altro proemio p. l'istessa Pred. retroscritta in S. Dom. Quadragesima.

    T. X, Istruzioni per ii Esercizi - Istruzioni proposti in diverse chiese negli Esercizj Dal P. Francesco Saverio Baldacchino Sacerdote dell 'Orio di S. Filippo Neri della C. Sengiea. Bil-Malti: gabra ta' espressjonijiet f'Istruzione 3"-Intorno l'esame delle parole.

  • T. XXIV, Novene del Smo Natale del Bambino - Sermoni Jatti in diverse Novene del SS. Natale di Nro Signore e recitate nella nra Chiesa dell 'Orio da me P. Franco Saverio Baldacchino dopo I 'Evangelio della Messa di detta Novena, 1823. Bil-Malti: Discorso per la Notte del SS. Natale; Discorso per I 'ultimo giorno della Novena di Natale.

    T. XXXI, Panegir. e Disc. div. i - Panegirici e diverse predichemorali con alcuni Jamiliari discorsi di novene diverse ed alcune omilie per il Giov. Santo etc. Jatte in diverse chiese e nella nra chiesa del nro Orio Da me Prepto Franco Saverio Baldacchino del med. Orio Sengleano in diversi anni (fih prietki Ii jgibu s-sena 1828, 1800, 1801. 1832, 1828, 1844, 1842, 1841, 1816, 1840, 1839, 1845, 1804, 1798, 1799, 1838). Bil-Malti: siltiet qsar f'DiscorsiJatti nella Novena della Nativita ' di Maria Verg. nella S. Chiesa Colleg. di questa citta' nell 'anno 1840. Discorso Pmo.

    L-Alfabett

    Waqt li fl-aIfabett standardizzat tidher ittra wahda ghaI kullIehen, BaIdacchino gie lijinqeda b'zewg ittri flimkien biexjikteb hossjew lehen wiehed. L-uzu tad-digramrna hu influwenza ta' I-uzu TaIjan fuq il-kittieb. Il-Iehen ta' ie u gh hu mfisser minnu b'zewg ittri, bhalma hu fl-alfabett standardizzat. BhaIa regoIa huwa konsistenti fl-ghazIa tieghu u minn stharrig taI-kliem kif miktub minnu jista' jinhareg l-alfabett li gej. FI-ewwel koIonnajidhru I-ittri ta' I-aIfabett modern, waqt li fit-tieni koIonna jidhru I-ittri uzati minn Baldacchino, imseddqin bl-ezempji tieghu fit-tieIet koIonna:

    b - b: isibech, barca, beinu, titolbuhom, hhasbu C - c: ticconceduli, efficaci, uicciu, cicheichen, ciara d - d: tiehhdu, iahhdmu, deher, dalghodu, ghadu f - f: hharuf, Jehmu, nijhem, taghirJu, gherf g - g: oggett, personaggi, ragiuni, gmiel, hhueigiu, hharget g - g jew gh: gastighi, obligu gh - gh: gharusa, merJugha, ghalina, ghar, ghamlu, mighu, ghana h - hh: ilhhku, sbuhhia, minhhabba, hhalli, ruhh, ahhua, mahhbub h - h: hua, issublimaha, icolha, ghalhech, Whom, Jehmu

    (xi drabi jikteb h: hua, ghollieha, hhutha, hu, jesaltaha, igglorificaha, taha, esaltaha)

    j - J Jew i: jara, beinu, Jein, jena, joghgiob, iiddu, iena, ghainein k - c jew ch: continuament, curuni, chem, barca, chelmiet, cap, achbar,

    cult, chbir, tighech, chielu, dach (l-ghazIa fl-uzu tidher li hi bejn kliem ta' niseI romanz u kliem ta' niseI semitiku). Ezempju rari hu I-uzu ta' q: siquit, qualita " quasi

    - 1: ticconceduli, ghalhech, tieclu, chellu m - m: chem, chelmiet, minhom, huma, nijhem, iatihom n - n: infisha, izeinha, hedauna, sahhansitra, hhuna p - p: personag, nipprovalcom q - k: isctieku, ilhhku, klub, koddiem, juk, trekat, kisu

    79

  • r s t v w x z z

    - r: - s: - t: - v: - u: - se: -z: -z:

    nistkarru, jkaira, iarau, imdauar, uera, sarse, isciorbu nissoeta, innifseeh, suiek, isthhoklu, setghet tghallimuleom, taghirfu, ghamlitha, tighi speeulattivi uihhet, operau, tuebbluhom, uieciu, meut, iuiddeb, sauma miseghulin, sarse, ghaliese, biese, sci, ghase, sebiha bzon, iaghzitha, izeinha, tibza, zidu, iziet, inzel grazia, anzi, graziusa, viziu

    Xejriet tal-kitba

    Dawn li gejjin huma xejriet konsistenti fil-kitba ta' Baldaeehino; ilkoll juru l-isfond kulturali tieghu u jixhtu dawl qawwi kemm fuq il-prietki ta' zmienu bhala ezempji tar-retorika Maltija u kemm fuq l-isforz "letterarju" li qieghed jaghmel il-kelliem/kittieb biex iressaq lejn xulxin il-livell tat-tahdit mal-livell tal-kitba.

    80

    (1) aggettiv quddiem in-nom; continua esperienza; issagra gharusa; it gran eumparsa; gran tiee; gran dota

    (2) kliem/fraZijiet Taljani: a favur; sieehe'; per altru; puru; bensi '; a paseulu; in grazia; a propositu; mal aequistati; 0; ialletta; traval; allettamenti

    (3) verbi wara xulxin: rispettati, stamati, unurati; onorat u glorifieat; ehem imissu u isthhoklu; iffiguraw . .. sthhailu

    (4) nomi wara xulxin: ghozza, rispett u kima; it kaua, iddivinita', it gherf, l'unur, u it gloria; aehbar hhlas, aehbar premiu, aehbar remunerazioni; ombra, del, figura; I 'usu u it prattiea; it krusia, it virtu', u it perjezzioni

    (5) aggettivi wara xulxin: it gloriosissimu, l'inclitu; ammirabili u sublimissimu; hharuf mnansuet, hhelu bensi', u graziosissimu

    (6) sinonomijew kliem lijixxiebah fit-tifsira wara xulxin: l'igsma, it ghadam, u irreliqui; it kult, U kima, U venerazioni; mU ghira, mU invidia, mU astiu

    (7) tishib ta' sinonimi semitiCi u romanzi: tisthhokloeh immela, u timmeritaeh; kaddis, virtus, u perjett; hhUuq, u suavi; iffigurau . .. sthhaUu

    (8) paralleliZmi: tal aehbar ferhh, tal aehbar hena; se' palmi immortali, se' euruni inestimabili ta' gloria, se' diademi ta gmiel inesplieabili, se' laureoli ta distinzioni' bliema lodi, bliema elogi, u bliema tituli; sci gradi ta beatitudini sublimi, u eeeelsi, se' siggu elevat, sci tron risplendentissimu, sci tgaudia, se' felicita'

    (9) apostrofi: hhitan imkazza ta duiera ta Nazzarett, li eheleom isciorti ghal tant snin tisimghu iddiseorsi ta Maria Sma u Giuseppi, intom tistghu tghedunna, ehem ehienu sagri . .. Ad udienza divotis.a; sthhaitu insara, li keghdin tarau giardin delizius

    (10) kliem Taljan fil-bidu ta' sentenza: Per eonseguenza, Ah, Ora

    (11) sdruccjoli: ammirabili; numeru; angeli; meritu; martiri; venerabili; opera; spettaeulu; populu; oraeulu; ealici; operi

  • Xi xejriet ortografiCi u morfologiCi

    Dawn li gejjin huma ezempji li jixhtu dawl fuq l-ortografija u I-morfologija ta' Baldacchino, u huma, mill-gdid, xejriet li jixhdu l-konsistenza tieghu.

    (1) konsonanti xebbieha ftarf il-kelma: bmot; seont; phhalu; tuielet; iziet; zuiee; ghant; hhueiee; zeue; mizzeuee; bojot

    (2) Parti6elli maghqudin mal-kelma: friglein; btant; bda; bmot

    (3) Taghqid ta' konsonanti f'lehen wiehed: ighedinna; imkazza; igibinna; phhanna

    (4) Taghqid ta' particelli ma' l-artiklu u man-nom: taddeheb; tattbatiet; taddem; fiddahhla; tarreligion; tasservi

    (5) taghqid ta' l-artiklu man-nom: iddigna; iseemse; issUe; itturmenti; ittali; issena; isebeiba; issigra; iddnub

    (6) Taghqid ta' l-artiklu ma' l-aggettiv: issagra, ittali; issagri

    (7) l-artiklu mifrud min-nom: it gmiel; it gloria; it martiriu; it-Teologia; is-Sagrifiziu; is-Salib

    (8) varjazzjonijiet ortografiCi: adorabili - adurabiti; issublimaha - sublimaha; eastighi - gastighi; istessu - istes; ried - riet; uihhed - uihhet; gmiel- gimiel; heeh - eeh; hua - hua; ebir- ehbir; sagrifiziu - saerificiu; fihh - fih; aehbar - aehbar; serviziu - serviz

    Dawn huma biss ftit ezempji tax-xehta tal-kitba ta' Baldacchino, ii:da huma biZZejjed biex juru li hemm sistema meqjusa kemm fil-mod kif jikteb il-Malti u kemm fix-xejriet stilistiCi tieghu. Tinhass sewwa fih ix-xewqa li jlibbes hsiebu b'dinjita Ietterarja li l-eghruq tagbhajinsabu kemm fit-tradizzjoni kolta daqskemm fit-tradizzjoni lokali mithaddta.

    Bhala ezempji tal-kitba ta' Baldacchino, qieghed naghti whud mill-prietki trasKritti minn Tomo m u Tomo IX. Nittama li l-gabra shiha tkun ippubblikata bi studju dettaljat aktar 'il quddiem.

    81

  • T. IX, MEDITAZIONI PER LI ESERCIZI

    MEDIT AZIONI DIVERSE F ATTE NE! GIORNI DEGLI ESERCIZI IN DIVERSE CHIESE

    DAL PRO' PREPOSITO D FRAN'CO SAVERIO BALDACCHINO DELL'OR'IO SEGL'NO E DAL MED' RACCOLTE

    IN QUESTO VOLUME NEL 1828

    PREDICA DELLA BELLEZZA DELL'ANIMA IN GRAZIA DI DIO

    "Resplendevit ejus sicut sol, vestimenta autem ejus facta sunt alba sicut nix" (Evangeliu ta lum)

    Min ghair scein ma ghandi bzon nipprovalcom b'argumenti, u ragiuni speculativi, nifhem, 0 insara, ahhua tighi, illi intom min ghair difficolta' ticconceduli ghasc ighallimulcom il continua esperienza illi gmiel dejem chien uihhet mil allettamenti iziet efficaci ghal bnedmin biesc operau, u intrapredu hhueiec cbar, u magnanimi minhhabba il gmiel illi huma isctieku ippossiedu. Tabbasta li tuebbluhom, hhalli inghit hech b'sci gmiel cbir ioghgiobhom, biesc tiehhdu minnhom culma tridu, u titolbuhom. Iccuntintau ibatu, iahhdmu, u isofru qualsivoglia traval, u piena, ech bdana collu istghu ilhhku, ippossiedu gimiel cbir, sbuhhia rara. Mimliin insibu I'istorj, u sahhansitra ucol is-Sagra Scrittura bl'esempj min dina isciorta ta chem ista, u ghandu potenza il gmiel fil klub tal bnedmin, biesc iobligahom iaghmlu, u issoportau hhueiec li chiena ma chenux certament iaghmlu, u issoportau ghal qualsivoglia hhagi ohhra ta iddigna. U dana chien il motif, iech ma narrasc illi gighel il bniedem Alla ittrasfigura ruhhu koddiem I' Apostoli tighu Pietru, Gia'bu, u Giuvanni fuk il monti Tabor fein ighedinna l'Evangeliu, illi uicciu deher risplendent phhala iscemsc, u hhueigiu bojot, u candidi phhala iscilc "Et resplendevit et. Chelhom hhedauna I' Apostoli isciorbu il calici mor tal passioni, chelhom iciarcru demhom ghal fidi ta G. c., riet iurihom immela Irredentur imbierech sci ftit mil gimiel ta dich il gloria, riet iatihom sc'idea ta dich il beatitudini li chelhom ippossiedu bhedauca itbatiet stes, bhedaca il Martiriu li minhom chien hua ippretendi, biesc bl'isperanza ta daca il gimiel incomprensibili isofru bil kalb itturmenti u il meut li chienet tistenniehom. Ah chem hua potent il gimiel immela, chem hua efficaci: chem ialletta il bnedmin, u ianimaho!

    Ghal dana il fini appuntu biesc nanimacom iena ucol musc le ghal martirj, u il meut, imma bis ghal osservanza tal Cmadamenti t' Alla, ghal eserciziu tal virtu', u ghal hhaja spirituali, fhimt iena li naghmel tajeb iech nisscta l'esempiu ta I'imghallem supreme, u nallettacom illeila bil gmiel ta Ruhh in grazia t'AlIa actarsc inchella imbzaghcom bil cruihet tal'Infern, u gastighi persuas mi delicatizza taghcom. L'argument immela ta Prietca tighi icun fuk il gimiel ta Ruhh in grazia t'Alla, qualita' li tant taghmilha sabihha, illi ma ghandusc difficolta' I'istes' Alia iaghzilha b'gharusa min tighu, u ghalhech nuricom ucoll'obligu li lil cui uihhet minna izeinha bl'operi taiba chif isctiech minna !'istes Gharus divin min tahha: Favuruni bi! cortis attenzi ecc.

    82

  • Dejem chienet massima altru u la seua, confinnata mnauliddigna bl 'usu, u il prattica ta nazioniet colha, illi meta icolha tinsab gharusa ghal sci personag mil actar nobili, titfittesc bniedma ta I'istes nobilta', virtu', u doti chem tista tcun uguali mal gharus tahha, u ech forsi icun tant nobili il gharus, u tant ghani, illi il gharusa li isctiek ma tilhhaksc mighu, jara chif iaghmel dana ittali, innobilitahha, u iddotaha hua stes min hhueigiu, biesc hia mighu tcun impar, u eguali=Si vis nubere, nube pari=icanta ghal dakstant certu Poeta; A propositu talli chighet inghidicom. Ora hiedi I'uguaglianza appuntu, dina il parita'· riet ucol il Gharus Divin Alla I'imbierech, dina il parita' riet li tinsab beinu u bein irruhh tal bniedem schhin iddetermina li mahha itgharras per mez tal fidi nisrania: "Et sponsabo te mihi in fide", ischhedinna l'Isp. S.u U la darba minha infigha kat ma setghet tilhhak ftali perfezzioni li tcun mighu eguali, u impar tighu, riet iddotaha 437: ghalhech hua stes, u innobilitaha bil grazia tighu santificanti li gharnlitha simili bsci mot ma dana I'istes Alla. Il grazia santificanti infatti, ighit l' Angelicu, hia qualita' supranaturali illi biha irruh taghna tippartecipa accidentalm. e mil istes essenza divina, u bdana il mot issir irruhh ta nisrani ritrat ta l'istes' Onnipotent, seua seua phhal meta uihhet ihhares fil mera jara naturalm. l'imagini, u scbiha tighu bdich il fisonomia, bdach illeum, bdach iddaks, u bdauca il qualita' li insabu fil persuna tighu. U hieda chien min ghair dubiu il motif ighit I' Angelicu illi ghalihh il gharus ta sagri cantici iuiddeb lil ruhh ghaziza, allur meta marret fi trekat tficciu, u fi suiek, u tistaksi bedghet lil cuI min chien iltaka mahha; "Raitusc iauilla il mahhbub tighi," chien ma culhhat tesclama: "Hharget anzi f1l campagni, u bedghet tistaksi bl'istes mot sahhansitra lil hhsceiesc, u ilfiuri: "Gheduli fein insab il ghaziz tighi: "Indica mihi, quem diligit anima mea." tiscungirahom chienet collha affannata, collha sollecita. Imma il ghaliesc tant titkhabat biesc tarani? Ah li cont taghraf lilech innifsech, ma emmiesc bzon chiecu tiggerra tfittiscni il hin, u l'hau iabbasta li tara lilech innifsech, iabbasta li thhares leich stes, mentri bil grazia tighi tant inti tiscbehni, illi quasi donnoc iena stes: =si ignoras te, o pulcherrima mulierum. (0 anima si videres te ipsam), iccommenta hauna S. Tumas ta Villanova) si agnosceres tua excellentiam non ita te deiceres. Ah sci gmiel immela insab fi ruhh taghna, 0 insara devoti, chem tcun sabihha (hhalluni hauna nesclama) chem tcun sabiha meta tcun ingrazia l' Alla mentri tcun tiscbehh, tcun irritrat ta l'istes gmiel, tcun iscbiha,438: icolha l'immagini ta dach stes, fein isctieku iarau uicchom l'angeli ta sema: =si ignoras te, 0 pulcherrima mulierum. =Ah li cont ticconsidera nisrani hhia, li cont ticconsidera u tahhseb spis fil-gimiel, u innobilta' ta ruhh tighech chem chiecu actar tistmaha, u tghozzha? Li cont nista iena nippersuadich il valur, u l'eccellenza ta dica il gran dota il iggib, u tuassal irruhh tighech fl'esstri ta tant uguaglianza m' AlIa l'imbierech, chem chiecu iziet tibza ghaliha, u ma tibdiliesc chif gieb lahhak bi ftit tal piacir momentaneu; ma tbehhiesc chiecu hech facilm. ghal ftit ta l'interess miserabili, ghal ftit tal vanita' , ghal ftit ta duhhan inden, ghal mentil ta scein ma il proscimi tighech, insomma, ma iccediesc chiecu ghal ebda hhagia ta di iddigna.

    Int taf, 0 Nisrania, chem hu cbir il gimiel ta ruhh tighech schhin tcurt in grazia l' Alla? lsma sc ighidlech S. Bernard collu imghaggeb, u estaticu fhedina il contemplazioni. Iech kat chen ista icun, iesclama hedana il Kaddis, jech kat chen ista kun li tintghata bniedma fdi il hhaja li fiha ingiama il gimiel collu li deher sassa f1l persuni collha l'actar sbihh li chienu, li huma, u li ghat icunu sa l'ahhar ta iddigna;

    83

  • zidu ucolli insab, u iffigurau li insab fhedica il bniedma il gimiel collu li tista chiecu tahhlak fi' ordini naturali I 'Omnipotenza infinita min t' Alla; anzi iziet, li chiecu chien Alla iati tant gherf, u tant grazia fi dein sci Pittur, illi ipingi, u iaghmel Ritrat chem ista icun sabihh, vivaci, u grazius: Eppure hieda il gimiel coll, issocta dejem l'imsemmi Kaddis, hieda il gimiel collu kat ma icun ista ilhhach mal gimiel supranaturali ta Ruhh in grazia t' Alla, mentri biesc iaghmilha appuntu tant sabihha hedan Alla hhadem chem setghet tilhhak l'Onnipotenza 439: tighu infinita, studia, u hhaseb,·chem ista ilhhak il gherf tighu blatarf, usa chem setghet tisctiech il volonta' imkazza minn tighu kisu immela ech ghantcom hhila chem tista taghmel I'Onnipotenza, il gherf, u il Volonta' infinita t' Alla, u taghirfu chem hua chbir il gimiel ta Ruhh iddotata bilgrazia santificanti: = Mensura igitur (hechda iasshek iddiscors tighi S. Bernard) mensura igitur potentia, qua potuit, sapientia, qua novit, et voluntatem qua voluit sic ea creare, et intelliges pulchritudinem ejus =

    Imma hauna tintilef il menti, ilsien itbichem, u bis ipka il ghageb tant chem hua cbir immela il gimiel ta' ruhh in grazia. Ora min dana stes ahhua tighi tatuni ragiun immela schhin inghedilcom illi Alla innamra min dina ir-ruhh hech sabihha: "et concupiscet Rex decorem tuum," u iaghzilha b'aharusa tighu, "et sponsabo te mihi" anzi ghaliha issacrifica culma ghandu, u sahhansitra l'essri tighu, tant hia chbra irnhhabtu, u sceuktu ghaliha: = Vendidit universa qua habuit -tradidit semetipsum. -

    Allur meta il Patriarca Giacob lemahh iscbeiba Racheli tant sabiha, graziusa, u gentila, hhabha bmot tali, illi offra ruhhu biesc iservi ghal seba snin lil Missierha Laban, bil pat li atihh b'gharusa tighu i Racheli: "servia? tibi pro Rachele septem annis" musc bis anzi sebgha, imma erbatax il sena iccuntenta li iahhdem, iservi, u ibati biesx jakla hedica il gharusa, u chienet tant chbira l'imhhabba tighu leiha illi chif tassigurana issagra Scrittura, I' erbatax il sena li hhadem, u bata ghaliha stmahom hhagia ta ftit, erba tiem dehrulu; "et videbant illi pauci dies pro magnitudine amoris. "

    Keghdin tistaghgibu forsi bdakstant ahhua tighi? Keghdin tghidu forsi, chem chien chbir immela il gimiel ta Racheli la darba Giacob tant ghamel ghaliha? Ma chem hu acbar, u incomprensibili il gimiel ta ruhh taghna nobilitata bil grazia santificanti, me-tri Alla stes tant ihhobha, u biesc irbahha b'gharusa min tighu, ilhhak inzel mi sema fiar, u min Sultan tal Gloria, u tal hhleiak colha, iehhu iscbiha ta silftur, u ta irsir fhedina iddigna, "formam servi accipiens." Erba tiem, u hhagia ta ftit dehhrulu tlieta, u tletin sena, hhidma, gharak, u stenti; "vide bantur illi pauci dies prae magnitudine amoris." Tant chienet cbira anzi I'imhhabba tighu lein hedina issagra gharusa, illi iccuntenta fiahhar net ibati itturmenti iziet hhorosc, l'istrapazzi iziet viii, u sahhansitra il meut iziet crudila imsallab fuk zeuc travi minhhabba fiha, eppure dan collu dehirlu ucol hhagia cicheicna, ghaJhech iavverti S. Basiliu, ghalhech il passioni, u il meut tighu seihhlha dejem bl'isem ta Calici, ghat li chienet bahhar immens ta tbatiet, u turmenti, lilu dehhritlu phhal tazz'illma a proporzioni tal imhhabba tighu lein irruhh taghna; "prae amoris magnitudine passionis calicem dixit." Meniesc inghit iziet le ahhua tighi, meniesc nesagera. L'istes G.C. kalu li S. Catarina ta Siena allurmeta urieha ghal mument il gimiel ta ruhh in grazia tighu, u mentri chienet kieghda tistaghgeb, u quasi barra minha infisha titghasciak b'tant gimiel, -Tarasc, immela 0 Caterina, tarasc chem chellie ragiun imbati, u naghmel culma ghamilt, chem imisni imbierech culma sofreit minhhabba fi'iruihh: "Vide

    84

  • igitur, qua praeclare impenjum fuerit quidquid pro animabus perpessus fuit." Ma chif 0 amabile Gesu' ippermetteitli inghidlech a confusioni tighi, u tal midimbin colha: Inti '0 Sig. Bniedem Alla tilhhak tati iddem tighek preziosissimu bil ferhha colha, tati it hhaja tighech divina, u l'essiri tighech kollu minhhabba it gimiel ta ruhh taghnna, anzi tant tistmaha li idhirlech hhagia ta ftit culma ghmilt, culma bateit, culma sofreit ghaliha! U ahhna creaturi miserabili ma natu scein cot tahha biesc nisfogau passioni indegna, biesc nissodisfau sceuka disordinata, biesc natu illoch lil hhsieb hhasin, ftit ta liberta' lil siena, biesc inzommu erba hhabbiet mal acquistati, biesc niehdu piacir ta vinditta, biesc niccommettu dnub, in somma ta mument nitilfuha bil grazia tighech, u collosc, niddissipauha, imbeghua li Iddemoniu tal' Infern. Inti Sig. r taf sc'tisua hedina irruhh, taf chem hu sublimi u prezius il gimiel tahha. ghalhech ghamilt tant ghaliha = operis tui idoneus estimator. = Ahhna immela il ghomi, ahhna it bolohh, ahhna I'imgienen: "Nos insensati," ghasc ma nafusc nicconosciu il valur, il gimiel, u nobilta' tahha, -nos insensati." Insara devoti iena ma nemminsc li fostcom insab min dauna I'insara tant bla mohh, u bla giudiziu li tant iddisprezzau il gimiel incomprensibili ta ruhh tahhom, u ghalhech min ghair ma nehodha mahhom, immur piutost nuricom I'obligu li ghandu cui uihhet, u uahhda minna li zeien irruhh tighu bil virtu', u I' operi taiba biesc iheiha ghal gran tiec li ghandha taghmel ma G. C. gharus tahha uara li tinghazel min dana il gisem. Nirposa mument.

    Chien insab f'certa occasioni l'Iskof S. Normu ma seba Iskfiet ohhra fil belt ta Antiochia, biesc ingemghu ghal Conciliu li chellu hemma intghamel, chif nakra f1 'Istoria Eccles. a ecc.

    Insara devoti ma hemmiesc bzon intaual iziet il Prietca. L'Istoria li ghittilcom hia certa, sicche' cuI uihhet, u cuI uahhda min corn ighit lilu innifsu dach li chien ighit l'Iskof S. Normu: Esempj min dina isciorta ghandna culjum tahht ghaineina ta persuni li idumu innofstanhariet biesc izeinu, anzi il giranet, il gimighi, u ischur ucol idumu illestu il hheiec ghal dana il fini. 442: Chem tlellisc, u zina chienet tintlesta fil giranet I'imghoddia ghal dauca li chelhom iaghmlu il cumparsa tahhom fil balletti, eppuru chem chelha iddum hedina il cumparsa altru mi leil, 0 ftit ilieli? U ahhna? Irruhh taghna li ghandha taghmel il gran cumparsa fi tiec ta Gesu' C. li hhtarha b'gharusa tighu, biesc tghammar mighu ghal eternita' colha, bliema mot inzeinuha chif inheiuha ... Sc ornamenti ta operi taiba illesteinilha ....

    Smaitu ch em beca S. Normu bl'esempiu ta Pelagia koddiem ghaineihh, eppuru chien kaddis, sc'imishom immela ighidu dauc l'Insara tant bghat mil kdusia, u il perfezzioni? Dauc l'Insara li appena tigi il giurnata tal festa, isimghu kuddiesa phhal hhalliel, u Alla jaf chif isimghua, u iberbku imbaghat il giurnata colha filloghob, fil conversazioni, fil passiggiar, fi divertimenti? Sci mishom ighidu dauch l'Insara ta l'isem li kat ma idhru gio Chnejes biesc isimghu il chelma t' Alia, u ech idhru sci darab igiu ghal intent tahhom, biesc iuru ruihhom, biesc innotaw itterz, u il quart, u iarau sc'iakilghu fuk I'istes Predicaturi. Sci misihom ighidu dauch l'ohhra tant delicati li itrieghdu bis bis schhin isimghu l'isem ta sauma, u iarau sc'scusa igibu biesc iddispensau iruihhom sahhansitra mijiem ta !'obligu? sc'ighidu dauch li isctieku issena colha balletti hall ishru illieli shhahh, u imbaghat Prietca ta nofs sigha tatihom fastidiu, koddiesa ftit tuila tattediahom? Sc'ighidu dauca I'isplendidi li ghandhom biesc ionfku issommi ta l'iscuti, u l'euiek fscialata mal cumpagnia, u imbaghat ma ghandhomsc biesc iaghmlu carita' ta hhabba, 0 hhabtei mal fkar ta G.C.? Sci ighidu

    85

  • insomma daueh I'Insara li ghandhom izmien, il eommodu, u il mot eollu ghal hhueiee ta iddigna hhliefbis ghal hhuejee t'Alla inkoshom izmien, iI mot u i1443: eumdita'; hhlef bis ... Ma iena ma geig iIIeila nakra il eatalogu tal viziu, nipproeessahom, geit bis nanimaeom ghal osservanza tal emandamenti t'Alla, ghal"esereiziu tal virtu', ghal hhaja spirituali billi faeearteom ehem teun sabihha irruhh tagheom eeh bdana il mot tieeunservahua in grazia t'Alla, u bdakstant nimitau I'esempiu ta G.C. Sidna, li appuntu biese ianima ghal Martiriu il S. Pietru, il Giaeomu, u il Giuvanni trasfigura ruhhu koddiemhom biese iatihO se'idea tal gimiel tal Genna=Et resplendevit eee.

    T. Ill, PANEGIRICI DE SANTI

    PANEGIRICO DI S. GIUSEPPE SPOSO DELLA SMA. VERGINE MARIA

    "Joseph autem cum esser justus" L'ev. imkaddes tallum

    Jeeh il Chnisia irnkazza, persuasa ehem huma iziet effieaei l'esempj min qualsivoglia esorta7;oni ohhra li tista taghmellil Insara uliedha ghal hhaja perfettament nisrania, tmur nia phhala om solleeita Ii tisetiek veru gid lil uliedha, tmur hia ghal dana i1 fini euljum ma tal issena tissollenizza il memoria issa ta kaddis, issa ta ihhor, illi avoglia ta dem, u illahham phhalna, gharfu nulladimenu iddisprezzau iddigna, u ighiseu seont il volonta' imkazza min t'Alla. Jeeh il Chnisia ornna nargia intenni seont il qualita' tal kaddis, 0 kaddisa li hia thhares fil giranet tahhom tifhem li tinsinua is sa ohhra lil insara uliedha. lllu eertarnent li taghruel il festa tal Patriarea gloriosissimu S. Giusepp, Missier putattif tal Bniedem Alia, u gharus degnissimu tal' Imperatriei ta Smeujet, illu tifhem min ghair dubiu illi tatina l'esempiu muse bis ta qualsivoglia virtu' illi esercita fi grad l'iziet perfet hedana iI gran kaddis ammirabili, imma ueol tifhemilli il hhaja tighu gloriusa ghandha isservi phhala mera ta operi taiba, u ta kdusia ghal qualsivoglia stat, u eondizioni divers a li fiha keghditeom il providenza t'Alla. Fi! Verginita' p.e. ta Giuseppi, u fil gra purita' min tighu ghandhom se'imitau il ghozieb seein inkas mi seebbiet l'indafa li minhom tippretendi qualsivoglia ligi/fil hhaja portentusa, u il ghmara ta Giuseppi ma Maria. FI gharusa min tighu ghaziza, ghandhom il mizzeugin l'isbahh esempj biese itghalmu il paci, u il'ghalania tant necessaria ghal istat tahhom. 11 Capiet tal farniglia, u speeialm. il Misseriet ghandhom ueol il mera fi trabbia, u l'eduazioni ta l'Iben t'Alla inearnat G.C. sidna, iben ueol Putatif ta Giuseppi, li rabbihh, u gvernahh fi eicunia min tighu, ghandhom il mera biese igharfu ehifirabbu l'uliedhom. Insomrna ehifappuntu S. Giusepp gharafieun kaddis fi qualsivoglia stat seont isehieda ta I'Evangeliu=Joseph autem ete eeh ueol imissna ahhna nitghalmu illi fi qualsivoglia stat, u eondizioni li fiha ahhna nissabu, nistghu muse bis insalvau, imma ueol nitkazzu, u inzeinu irruhh taghna bi qualsivoglia seiorta ta virtu'. Ed eeeu, ahhua tighi, minghair quasi ma indunait seein ghettiIcom l'argument li minnu fihhsiebi nitehellem fil prietea ta illeila a paseula ta devozioni tagheom. Chif inhhar i! hhat thhadditna fuk i!gimiel ta Ruhh in grazia t' Alla, u ghedna li ahhna obligati inzeinuha bi! virtu', u bl'operi taiba biese ineomplu mal girniel tahha,

    86

  • ghalnech immela illeila fhimt illi nissocta nuricom brevem.e, illi hhat ma ista iscusa ruhhu min hedana l'obligu, mentri culhhat fl'istat tighu, u fi qualsivoglia sengha li insap, ista izeien ruhhu bil virtu, u l'operi taiba. Favuruni bi solita cortisi attenzioni taghcom, u nargia mil leuel-

    Bi ragiun colIu i SS. PP. icconsiderau il Chnisia imkazza, il Populu ta 1'1nsara irrit inghit iena, phhala giardin sabihh u delizius fein insabu ighit S. Ambroc qualsivoglia sciorta ta fiuri, u.ta sigiar, figura appuntu ta I'istajet diversi li finom insabu l'insara, tant hu tabilhhak li cui sciorta ta Stat ioghgiob I'AlIa l'imbierech phha fiur gradit, 0 sigira li tatihh il frottiet scot I 'ispecj, u zmeniet tahha, li tunurahh igi fieri, u tpaschihh, bies inghit nec, bil virtu', u l'operi taiba proprj ta dach I'istat, uta dach l'iohhor: "Agru hunc Ecclesiae fertile cerno, nunc etia coniugis fructibus redundantem. "

    Gesu' Cristu infatti, hhalli nithhol min ghair telfien ta zmien fl'argument. G,c, meta chien fdi iddigna, biesc juri appuntu li cui stat chien ioghgibu ma hhalliesc uihhet li ma santificasc, u bl'esempiu, u bl'autorita', u bil presenza min tighu santissima. Oltri li kaghat hua stes fi desert biesc juri li ioghgibu li stat ta Religuisi, li obligati ighisciu ritirati mi digna. Nakrau ucol li chien mistieden, u mar fi tiec ta Cana Galilea biesc igharrafna li chien tajeb l'istat ta zuiec. 1nsibu li ircieva fi sequela tighu il ghozzieb, u il Virgini, biesc ighallimna li chien ioghgibu ucol hedaca I'istat: Ma culhhat tchellem, ittratta, bil hleua ma culnat, ghallem lil cui sciorta ta nies ittriek tal Genna, u iccmanda, u riet li culhhat fl'istat tighu iaghmel operi taiba, izeien ruhhu bil virtu', illi nua appuntu dach li iena rit nippersuadicom; hheddet anzi lil culhhat, u lil cui uihhet mil Insara li iech ma iaghmilsc operi taiba icun maktuhh phhala sigira inutili, u niescfa, u mischhut geua innar ta I'Infern: "Omnis arbor, quae n. facit fructum (eccu il chelrniet tal verita' infallibili, eccu issentenza irrevocabili ta l'1mhallef etern) Omnis arbor, quae n. facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur." Gesu' C. immela iccmanda lil'1nsara li iaghmlu frottiet ta operi taiba, eppuru ma iccmandasc, u inkas kat kal illi sci hhat iabbanduna l'istat tighu: Ma iccmandasc lil mizzeugin il itbieghdu min sciuscin, illi 1scebbiet inghalku gio' il Monasterj, jech ma isehhilnomx nua stes bi provvidenza particulari, ma kalsc illi ghandnom il ghozzieb iabbanduna il niesnom, u irtirau fi deserti biesc itkazzu. Per conseguenza legittima immela riet li culhhat ipka fl'istat fih keghditu il providenza tieghu, 0 li fihh ghat tkieghdu "manete in vocatione, qua vocati estis," S. Paul Miss." hu li itchellem phhal banditur ta ligi Evangelica. 1mma jech AlIa 1'1mb.ch

    iridna naghmlu operi taiba, u inkazzu ruihhna bil virtu', u irit fl'istessu zmien li nipku fl'istat li fihh keghditna il providenza tighu, min ghandu hhila ighit li ma istasc fl'istat tighu iaghmel dan collu, hhlief sci Ereticu, li ighit li alIa iccmanda hhuiec impossibili, hhuiec li ma nistghusc naghmluom? Le 1nsara devoti, Alia l'imb. ch

    menusch ingiust imma ta hhniena infinita, ma iccmandasc hhuiec impossibili, hhuiec li ma nistghusc naghmluom: = Deus impossibilia n. iubet=iddenfinisci il S. Conciliu ta Trentu. Sicche nistghu ech ahhna irridu inzeinu irruhh taghna bil virtu', nistghu nitkeazzu fi qualsivoglia stat li fihh ninsabu, numa scusi immela ta nies li ftit ghandnom kalb, ftit gnandnom aptit iaghmlu il gid gha ruhh tahhom meta ighidu sci uhhud li ma conc mizzeuec, li ma conc mizzeugia, li ma chellisc il famiglia ighit dach I' ihhor, inhhosha tigini ghira min dauch iscebbiet, li malli ioffru I' Alia il Verginita' tahhom, imorru spis il Chnisia, isimghu il koddies, iffrequentau 1s-

    87

  • Sagramenti, dauch Irreligiusi, dauch il ghozzieb li ma ghandhom scein pis fuch spalleihom ... iena ma nistasc . .. Ma nistasc ghasc ma tric taghmel gid gha ruhh tighech. Alla ma iccmandasc hhueiec li ma tistasc taghmel-impossibilia n. jubet Ma ippretendisc gia' minnech l'istes virtu' li irit mi scebbiet, mil ghozzieb, u Religiusi, basta li tesercita ruhhech fil virtu' proprj ta l'istat tighech biesc titkaddes, u izzeien irruhh tighech, u toghgiob l' AlIa phhala fiur gradit fil giardin tighu, avvoglia divers min fiuri ohhra tal Chnisia imkazza: U biesc actar tifmuni: -Sthhailu insara, li keghdin tarau giardin delizius, u imghammar bi qualsivoglia sciorta ta fiuri, tarauhom dauna bensi colha sbihh, colha imzeinin fl'esri tahhom ghat illi gimiel, u zina tal uihhet hia diversa min tal hhior. Il Giughliu p.e. tarahh ioghla fuk il fiuri colha b'certa biuda, u candidezza li tghasciak. Mil banda l'ohhra tilmhhu il Uarda billeun cremesi li thhaiarcom, anzi isceuch tahha stes iserviha b'zina. Il Gisimina ucol fi cicunia tahha tghedilcom arauni: il Viola imbaghat fil culur oscur min tahha tati scein inkas piacir lil ghaineicom. Insomma colha tarahom sbihh, 61: u grati fil vista ghat li fiur icun sciorthhora mil ihhor; il gimiel tal gigliu hua sciortohhra min tal uarda; tal gisimina divers min tal viola; u bdana il mot tistghu iscemmuhom colha. Imma nigiu issa ghal applicazioni fuk izzina, u il virtu li ippretendi Alia I'imbierech fl'iruihh ta l'Insara gharaies tighu biesc ioghgibuhh, u icunu grati fil ghainein tighu. Ma iridhomsc sciorta uahhda, ma culhhat fl'esseri tighu, u scont l'istat li fihh insab. Il biuda p.e. tal giugliu, igi fieri tal purita', li irit fi scebbiet, u l'ghozzieb, ma ippretendihesc le fil mizzeugin, iabbasta illi icolhhom il cremesi tal uarda, l'imhhabba cioe' sincera lein sciscin, il cura tal famiglia, ittrabbia ta I'ulied fil biza t'AlIa, u lankas ma iccmandahom li iokoghdu innofstanhariet fil Chnejes isimghu il kuddies, u iaghmlu Orazioni, ma iabbasta li ificciu immantienu il pac;:i, u I'unioni fi dar, impediscu sci disordini fuliedhom, u isserveu mi sceuch ta tribulazioni li gib mighu izzeiec biesc izeinu irruihhom bil pazienza, u rassegnazioni mal volonta' t' Alia. 11 gimiel tal gisimina, I'obbedienza irrit inghit, u iddipendenza min missierhom, u ommhom li irit fil ghozzieb ma ippretendisc le fi romol, bizzeiet li ghisciu phhala viola bil modestia, b'irtir geua diarhom, u li igibu bil pazienza issalib tahhom u hech insomma irit AlIa I'imbierech illi fi qualsivoglia stat, u condizioni inzeinu irruhh taghna bil virtu' proprj. u adattati ghal istat taghna: "ut digne ambuletis, (itchellem ciar L' Aptu missierna) ut digne ambuletis vocatione, qua vocati estis."

    Ta dana collu li sassa ghittilcom, li chien hem bzon ta iziet provi, nista chiecu ingibilcom, u insemmilcom catalogu shhihh ta kaddisin fi ligi Evangelica Sacerdoti, Irhieb, ghozzieb, scebbiet, mizzeugin, u sci naf iena chem statiet ohhra ninsabu ahhna fihhom, u li fihhom tkazzu nies ta dem, u illahham phhaml bil virtu' tahhom, u il ghainuna t' Alia li ghandna ahhna ucol, anzi sahhansitra fi ligi antica riet iatina Alia min dauna l' esempj tal kdusia, fi statiet diversi. Iech gharaf infatti Elia fl'istat ta ghazeb, u ta virgini tant iservi l' AlIa illi immerita imur ilgenna bi ruhh u ilgisem, Enoch li chien mizzeuec, u chellu I'ulied gharafiaghmel dakstant ihhor, u immerita l'istes sciorti. Tobia chien ghadu iben tal famiglia tahht I'obbedienza ta Ommu, u ta Missieru meta chien veru serv t' Alia. Dach fi quasivoglia stat gharaf icun bniedem scont il kalb t' Alla. Ester chienet mizzeugia, Giuditta chienet armla, u tant, u tant ohhrain insomma li gharfu isiru kaddisin, u iservu I' Alla I'imbierech ....

    Ma Patri, ittenna ftit ech ioghgioboch, nisma min iuiddibni, dauk il kaddisin li kighet issemmi chienu tabilhhak ta stat divers, imma forsi chelhhom il hhobs geua iddar, sicche' musc hhagia chbira ghasc gharfu iservu I' Alia, u izeinu irruhh tahhom

    88

  • bil virtu' chif inti chighet tipprietca: Jena pero' imseichen li irit neghrek, u niscrak min fil ghodu sa filghascia iahhtiec napplica ruhhi fi negozj, nahhseb billei, u binhar. Basta basta ghasc fhimtech sci trit tghit, illi cioe' il professioni tighech, issengha, u I' impiegh ma ihhalIuchsc tkaddes ruhhech.

    Kabel ma nirrispondicom pO', nithhol fi tieni pont tal Prietca tighi, illi fi quaIsivoglia sengha nistghu nitkazzu, iahhtiec neccettuau certi snaja, u professioniet ta dnub, 0' li huma mezzani ta dnub, u li insabu fost l'Insara; min dauna ma nitchellimsc, anzi inghit maghcom iena ucol, li min iesercitahom kat ma ista icun li isalva dment li ipka fihom; ma nifhhem nithhaddet min dauca isnaja li minhom mehumiesc dnub, u lankas huma triek a dnub, u fdauna nirrispondicom li istghu musc bis isalvau I'Insara, ma ucol istaghneu bl'operi taiba, u izeinu iruihhom bil virtu', u iheiuha ghal gran tiec li ghandha taghmel ma Gesu' C. fil gloria tal gena, li hua stes ifissrinna bdana il mot fl'Evangeliu.

    Certu Sultan immela, ighit Irredentur imbierech, ghamel ghors lil iben tighu, u baghat istieden, u iseiahh il qualsivoglia sciorta ta nies li chienu insabu fi trikat tal belt colha biesc imorru igaudu hedaca il banchet, u il ghors tal Princep bin issultan: "lte ergo ad exitus viarum, et quscumq. inveneritis vocate ad nuptias." Ora daca Issultan hua appuntu alIa l'imbierech, scont ma ifissru i SS. Padri colha, il ghors huwa il gloria tal genna, fein Gesu' C. Princep etern iteiec ma ruhh ta innisrani. Ittrekat ta dik il belt huma il professioniet, I' offizj, u isnaja diversi 1i bihom ighisciu l'Insara: "Exitus viarum (ighit Autur gravi) sunt omnes professiones hujus mundi; dicit ergo ad exitus viarum, ut cujuslibet conditionis homines vocent." Ghal hedana ittiec immela, ghal hedana il ghors hua imseihh culhhat, u cuI uihhet mil'Insara. Issuldat, il Mircant, I' Artista, il Bidui, Issignur, il fkir, innisa, irgiel, isciuhh, itfal, qualsivoglia daks insomma, quaIsivoglia condizioni, qualsivoglia segna, u professioni li iha istghu insabu l'Insara. Huma scusi immela taghna li scein ma iservuna koddiem AlIa schhin inghidu, illi l'applicazioni, issegna, u il professioni ma ihhalluniesc nitkazzu u nistaghneu bil virtu'. In fatti sci irit minna Alla l'Imb.ch biesc incunu digni, u nimmeritau li ingaudu hedaca il ghors misticu, hedaca issagru tiec? Scein iziet hhliefli illibsu, u inzeinu irruhh taghna bi libsa ta tiec, li hia appuntu l'imhhabba leihh u lein il proscimu taghna "Quid debemus intelligere per nuptialem vestem? (Ispiega S. Gregorio) nisi charitatem." Ora hhemmiesc sci hhat nistaksi, is sa iena, istasc insab sci hhat li ista iscusa ruhhu u ighit, li ma istasc ihhob I' AlIa, u il proscimu tighu minhabba f AlIa ghasc ghandu il famigIia, irit imantni I 'uliedu, iahhdem iI gimgha colha, u iattendi insomma ghal professioni, u ssegna tighu? Ah le', 0 Sig.l, iesc1ama il gharefIdiota; Naf, iena ben tajeb li ech irrit inhhobboch scein ma imbati, u la gismi ittiesef, u la rigli itrighes, u la rasi tugiaghni, anzi tipka libera il persuna tighi colha: "Scio quod tarn facile est te diligere, ut ex hoc corpus n. afflgitur, pes n. pungit, caput n. dolet." Ghidu li tridu immela, scein po' ma iservucom l'iscusi, mentri fi qualsivoglia stat, fi qualsivoglia condizioni, fi qualsivoglia segna, u professioni nistghu bil facilita' collha inzeinu irruhh taghna bhedina illibsa imkazza, nistghu inhhobbu I' Alla bil facilita' colha, u il proscimu taghna: = Amor facilis res est (issocta J'istes gharef) capit eu dives et pauper, fervus, et liber, secularis, et religiosus, nec est qui se valeat excusare. = Nista immela iena intenni illi musc bis fi qualsivoglia stat li fihh insab innisrani, imma ucol fi qualsivoglia professioni li biha jahhtiec jghisc fdi iddigna ista izeien ruhhu bil virtu' , u iaghniha bI' operi taiba.

    89

  • Imma nergighu pas l'ura, u niehhdu nergighu il fil tal Parabola, biesc fukha naghmlu riflessioni ohhra. Dara immela illi intliet issala bi nies, dahhal il Parabola, dahhal Issultan biesc iara il dauc il mistednin colha, u uihhet sab fost tant hhleiak li ma cheliusc illibsa ta tiec: "Invenit hominem n. vestitum veste nuptiali." Imseichen hu po' ghasc musc bis chien imcocci mi daca il ghors, imma ucol cheliu ibati il pena, mischhut geu calzri mudlam ghal hhaitu colha: "In tenebras exteriores. -

    Ora chiecu, inghit iena issa, chiecu chien igi fi seculu taghna Alia l'imb.ch

    imscebbeh fhedaca Issultan, chiecu scont il fehma taghna chien iati daka ta ghain, u iesamina l'Insara ta da izmien, chem chiecu tifmu li isib imzeinin b'hedina illibsa imkazza tal imhhabba t' Alia, u tal proscimu? Ah nibsa uisk illi iech fil Parabola inghat illi sab uihhet bis min ghaira. Issa ma nafsc ech isibsc uihhet bis liebes biha: "Non est, qui faciat bonum, n. est usq. ad unum." iahhtiegilu istkar certament. ...

    Chiecu iesamina Alia l'Imb. ch il mizzeugin ta da' izmien, chem tifmu li isib li ighisciu bil paci, bl'unioni, u il fedelta' lein sciscin, li issoportau bil pazienza il pis, u ittribulazioni li insabu fl'istat ta zuiec, li isofru iddifetti ta sciscin, ma iggeldusc, ma iddusprausc quasi cuI sigha u cuI mument, infesciu fi dagha contra zuigihom, u innisa tahhom, u contra min lakkahhom li irabbu l'uliedhom bil biza l' AlIa? Chem chiecu tifmu li isib min dina isciorta fi seculu taghna u gio' paisna. - Eppuru dauna huma iddrappiet li bihom issir illipsa ta I' imhhabba t' AlIa: "Charitas patiens est, benigna est, n. irritatur, omnia suffert." Chem chiecu isib ulied tal famiglia rispettusi lein misseriethom, u ommhom, riverenti lein min acbar minhom, obbedienti lein min ista iccmandahom, pacifici ma l'eguali tahhom. Eppuru fein ionksu hedauna il virtu', ma tinsapsc imhhabba t' Alla: "Charitas omnia credit, omnia sustinet." Chem chiecu isib scebbiet modesti fil bies, devoti fil Chneies, irtirati fi diar, boghot mil conversazioni, specialm. tal gioventu', umili ma nieshom, u rassegnati mal volonta' t' Alia ghal dach l'istat li destinahom: Eppuru "Charitas n. agit perpera, n. inflabur." Ma chiecu ighaddi il koddiem Alia l'imbierech, u iesamina chem huma fost il Mircanti, fost dauca cioe' li l' bmot, 0 bihhor iccuntrattau mal proscimi, chem huma dauch li ibieghu, u isctru, u iccontrattau bil fedelta', bi sincerita' min ghai usuri, li ma ikarku bhhat, li ma isciorbusc dem il fkir, imma iaghmlu carita' mahhom: Eppuru dan hua il frot ta l'imhhabba: "Charitas n. querit, quae sua sunt." Chem chiecu isib insomma AlIa l'imb.ch fost l'Insara li iosservau l'oblighi ta l'istat, u il profes-sioni tahhom? Ora l'osservanza ta dauna l'oblighi huma appuntu iddrappiet li bihom is sir illipsa ta tiec li Alla ippretendi minna biesc inzeinu biha irruhh taghna, altriment ma hhemsc hhniena ghalina, il parabola tghallimna illi incunu mischhutin, Alia ihhares, fil pieni eterni tal'Infern: "Mitte eum in tenebras exteriores: Omnis arbor, quae n. facit fructum bonum, excidete et in ignem mittetur. "

    90

  • T. IX, M EDIT AZIONE PER LI ESERCIZI

    "MEDITAZIONE DIVERSE FATTE NEI GIORNI DEGLI ESERCIZI

    IN DIVERSE CHIESE DAL PRO' PREPOSITO DON FRANCESCO SAVERIO

    BALDACCHINO DELL' ORATORIO SENGLEANO E DAL MEDESIMO

    RACCOLTE IN QUESTO VOLUME NEL 1828

    "Altra dell a bellezza dell 'anima innanzi Dio adorna colla sua grazie"

    "Reddite ergo que? sunt dei Deo"-L'Ev. imkad. tallu S. Matt. 22. 21.

    Uara illi Issultan Assueru inghazel mi Regina Vasti, checcieha, u detronizzaha minhhabba issuppervia tahha ghasc iddisprezzat il cmandament tighu, u ma redic tobdih; chienet ipprezentata koddiemu Iscbeiba Ester tant sabihha, tant graziusa, u gentila, illi appena rahha hedaca il Monarca ghogibitu, u hhabha bmot tali, illi accettaha dich ment b'gharusa tighu, sceddilha frasha il Curuna, u iddichiaraha Regina ta Saltna min tighu. Sicche mi Irsira li chienet Ester uaslet ghal gimiel tahha flacbar dignita li chienet tista tinghata uara Issultan fi Regnu collu ta Persia. Saret gharusa cioe, u Sultana ta l'istess Assueru. Ed eccu ahhua tighi, scbiha l'actar sabiha, idher lili, tal gimielli bih tiddi irruhh ta Innisrani fil ghainei t' AlIa, meta tcun in grazia tighu l'ircevia b'gharusa tighu, u iddestinaha biesc tghammar mighu ghal dejem fil gloria tal Sema.

    Chien hhalak infatti AlIa limbierech il princep ta I' Angeli Luciferu tant sabih, u tant stmat, li chien igaudi, uara Alia, l'isbahh u lajhar tas-Smeujet. Chiser po' appena il cmandament tal gran Monarca, uha suppervia tighu, chien imcecci dich ment mi sema, u sprofondat fl'Infern. Ta daka ta ghain alIura il Creatur, biesc inghit ech lein irruhh taghna, u tant ghogbitu, u tant rahha sabiha, illi hhatira immediatam b'gharusa tighu u destinaha, wara li illiberaha mil iasar ta dnub ta Missierna Adam, iddestinaha biex tghammar mieghu, u tiehhu illok ta Luciferu, u tgaudihh ghal eterniili colha jek tipka bil gmiel tahha, cioe b'l'innocenza, cioe sahhansitra tasal il giurnata ta tiec li tcun appuntu uara il meut, meta tohhroc mil gisem. Dach li ghamel insomma Issultan Assueru, ma scbeiba Ester, ighamel AlIa l'imbirek ma ruhh ta cuI uihhet mil insara. Ed oh sci gimiel immela insab fi ruhh taghna sc'unur, sc'digniili tgawdi! Chem imisna nistmahua ahhna ucol, inghozzuha, u natu cont tahha. Insara ahhua tighi dana hu il fini, illi ghalihh fhimt iena nithhaddet fuk il pregi, u il gimiel ta ruhh taghna meta tcun in grazia t' AlIa, billi nurichom, li ghal gimiel tahha appuntu iahhtarha AlIa b'gharusa tighu, u li imisna ghalhech inzeinuha tant chem nistghu biesc irroduha lil gharus tahha li hhtarha, chif iccmandana hua stess fl'Ev. = Reddito ergo quae sunt, etc., bmot tali po' li tista toghgibu u tiscraklu fil giurnata tal gran tiec. Attenti u nargia min gdit.

    91

  • T.lX, MEDITAZIONI PER LI ESERCIZI

    "Discorso della Crocifissione di N.S."

    Smaitu tarsi drabi inghad fil prietchi (ud. Devotis.) smaitu forsi inghat chem chienet chbira il hhasra ta David. il bichi, u idmuhh li rema schhin sama il ahhbar dulurusa tal meut funesta ta Sultan Saul, uta Gionata il mahhbub tighu. Chien kighed David ma shhabu ansius biesc isma sci giara fuk il muntagna ta Gelboe, malli eccu li iddher giuvni koddiemu bi hhueigiu imciarta, bi rmiet imscermet fuk rasu, pallidu, isfar, scantat: bi signali colha insomma tal hhasra, ta dulur, u tal piena; tant li contu tahhsbuhh irritrat stes tal malinconia, u ta suet takalb. Sctehhed infatti bdich issura, hech tetra. sctehhet friglein David, u bdana il mot beda ighidlu: = Ah Sig. jena gei min fuk il muntagna ta Gelboe, u hhemma jena rait sacrificat Issultan tighech Saul, mejet il ghaziz tighech Gionata min ghair saccaf, min ghair ebda ghainuna, maktulin mil chefrin Filistei: = Saul, et Jonatas filius ejus interierunt.

    Min ista ifisser po' sc'ahhbar crudila chienet hedina ghal kalb ta David, li phhala seif chiefer trapassatlu il visceri tighu, ciarrat hhueigiu min fuku hua ucol ghaineihh saru zeuc scmaiar ta dmuhh, telak iipchi, u isfoga bil cliem l'iziet teneru il piena, u iddulur ta kalbu; issa iseiahh il Saul Cristu t'AlIa decorat bissagra unzioni, issa iseiahh il Gionata il mahbub tighu, hhuhh ghaziz, u amabili, il gimiel, u il kaua ta Israel: = Jonatas in excelsis interfectus es-doleo sup. te frater mi Jonata decore nimis, et amabilis ... = Uda. devotis., nifhem li ma ghandisch bzon naghmlilhom jena I'applicazioni ta fatt min dina isciorta, ghasc mincom stes tindunau sc'irridjiena infisser. u liema ahhbar geit jena naticom fdina lahhar stazi ... Phhal daca il giuvani appuntu. irsaktjena kodeimcom, naticom ahhbar tal hhasra certament, ta dulur, tal bichi. u tal piena: = Tradidit in mortem anima sua (eccu I'ahhbar funesta) tradidit in mortem animam sua, et cu iniquis reputatus est. = Ahhbar ta sacrifiziu, anzi ta consumazioni, ta sacrifiziu, ahhbar ta carcir ta dmia, ahhbar ta Crucifissioni, ahhbar ta meut crudila, li girat fuk il monti Calvariu, uasal stentatam. fuk il muntagna tal Golgota. chien mislub fuk zeuc travi, giustiziat fuq patibuli infami, sama ruhhu hharget sforz ittbatiet, u itturmenti: = tradidit in mortem anima suam. = Min pero? fidi imkazza, ghidu inti ghax iena inhhosni conni chem ien nitrighed mi rasi sa rigli, u nitcheschesc schhin ingeddet ittifchira funesta: Gesu C. Alia taghna, G.c. gran Sultan ta sema, u I'ard, G.C. missierna amorous, hhuna il primogenitu, il gharus amabilissimu ta rueihha taghna, miet fuk issalib, 0 biesc inghid ahhiar chien maktul crudelment ma zeuc hhallelin, phalli chiecu chien uihhed phhalhom = tradidit in mortem anima sua, et cum iniquis reputatus est.

    Ahhna rainihh infatti flahhar considerez I., rainihh phall innocenti Abel meta hhuhh Cain hhargiu fil campagna biesc joktlu, rainihh phhala veru perfet Isach bil katta tal hhatab fuk spalleihh hhierec mil belt ghal monti, destinat ghas sacrificciu tighu innifsu. bdina iddifferenza po'; illi issacrifiziu ta Isacch ma chiensc complut ghasc Alia ma hhalliehhsc lil Abram li issacrifica l'ibnu; issacrifiziu po' ta G.C. chien complut min collosc, u consumat affattu: = tradidit in morte anima sua. = Uasal infatti fuk il kucciata tal Golgota, 0 sia tal monti Calvariu. Hauna ridcom chiecu tarau, devotissi insara, ridcom tarau chiecu bliema sollecitudini, u

    92

  • premura keghdin dauch il ministri ta demoniu, keghdin illestu dach colIu, li chien inhhtiec ghal gran sacrifiziu ... Min illesti il hhbula, min l'imsiemer, u il ghodda, min ihhaffer flard fein ghandu ithhol Issalib, min inazza il Gesu, min hhueigiu, u iggeddidlu colha chem huma il piaghi tieghu ... hia hhagia naturali defattu, illi chif chienu uehhlu mal gisem adorabili tighu, hhueigiu, ghasc nisceh mahhom iddem tal feriti, per conseguenza schhin regighu gibduhomlu min fuku, bdich il hirra spietata, selhhulu, u fethhulu reghghu l'istess piaghi mnein beda johhroc iddem phhal ujed min gismu, bliema ugihh, u turment min ta redentur adorabili, jena ma nafsc certament infissrilcom.

    Eccu immela I'Then t' AlIa iimtet hua stes fuk issalib, iiftahh dirghaihh fuk il frighi tighu, biesc phhala vittima fuk dach l'altar icun sacrificat ghalina u gha sodisfazion ta dnubietna: = tradidit in morte anima sua ... Jena nassiguracom UD. divotis., nista bla dubiu nassiguracom, il kat ma chien deher, u la fi sema, u la flard, u la imchien spettaculu hech teneru, u compassionevoli, u inkas kat iidher iziet sa lahhar ta iddigna. Arauhh infatti intom ucol bil menti taghcom phhal innocent Isach gia marbut fuk il katta tal hhatab, biesc sejer iircievi iddakka micidiali, kighed cioe iistenna li icun midrub ghal meut mi seif ta Missieru Abra, phhalli tistghu tisthhailu li keghdin tarau Innazzarenu Redentur taghna, marbut fuk il ghuda ta issalib, kighed istenna li icun midrub min dauca l' animali feroci.

    Pronti defattu il manigoldi jena narabom ispuntau l'imsiemer ben hoscnin u tual ippuntauhhom fuofs ideihh, u rigleihh, gia kighed nisma il hhsieis ta ittismit, nilmahh diehhel musmar flid sagrosants ta G.C. ikatta bla hniena innervi, musculi, vini, u tendini bi spasimar immens tal bniedem AlIa, u bdulur infinit ta l'Om amorosissima tighu M. SS. li chienet hhemma presenti fdach l'ispettaculu tara, i tisma ittragedia colha. Infamat b'da il mot l'innocentissimu hharuf t' AlIa mansuetis u., iccurdau il manigoldi biesc jerfghu Issalib, u jarbulauhh geua il hhofra profonda preparata ghal dana il fini fein hhalIeuhh jaka fdaka bmot tali, illi theddem colIu chem hu il gisem sacrat, inhhallu il gioghiet ta gismu, u il ghadam illarga min scilscin, il piaghi infethhu iziet,. i iziet mnein beda niezel phha iscmara iddem preziusissimu, u fein bada irredentur ghasciua, u martiriu inesplicabili = foderunt manus meas (ighidu hua stes bil fom tal Profeta) foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea. Takbuli, u nifduli ideia, i rigleia banda per banda, illargali il ghadam tighi, bmot tali illi istghu ighodduli ghadmi uahhda, uahhda.

    Ma puru ma spedeux hauna il puieni, u l'ispasimi ta G.c. bdana colIu, sassa ahhna rainieh imsaliab fi1 gisem, imma ilhud perfidi u spietati riedu isalbuhh ucol fi ruhh, sforz iddagha, li bedghu idghalu, sforz l'ingiurj, l'insulti, u il diem hhasin, u l'istrapazzi min cuI sciorta. Cuntenti schhin rauhh imsallab u sodisfatta irrabia tahhom, bedghu phhala tant iruihh indannati, iidehhcu bihh, itrnashhnu fthh, ighairuhh, ighaddu min koddiemu, u ighaibuhh brashom, bghaineihhom, bil sienhom, i bichem sata inventa iddemoniu tal infem per mez ta dauca il ministri tighu.

    Ma G.C. hharuf mansuet isoffri collosc bi! pazienza, u joffri collosc lil Missier tighu etem ghassalvazioni ta ruihhna, gha sodisfazion ta dnubietna. Tant infatti chien hem bzon biesc tcun sodisfatta il giustizia divina mil hhtiet taghna, chie hem bzon li bniedem Alla, persuna ta dignitli infinita issalb, u icarciar demmu, u imut, chif infatti, miet uara diet sighat ta Agonia penosissima ... Oh chem hua hhagia chbira idnub immela, chem hhua gravi, chem hua detestabili. = Vulneratus est propter

    93

  • iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostras. = Aghraf 0 bniedem (ighait hauna bi dmuh fghaineihh S. Bem) Aghraf, u icconosci, 0 bniedem chem hhuma hhsiena, chem huma gravi, chem huma enormi, u detestabili il piaghi ta ruhh tighech, dnubietech cioe, chem huma orribili, la darba chien hem bzon illi icun bda il mot impiagat, u midrub l'istes G.C. signur taghna, la darba chien hem bzon li hua ihhaIli hhaitu fost tant duluri, u turmenti G.C. bniedem AlIa, Unigenitu tal missier etem, il Verb Divin incamat, issignur tas-sema, u lard, insomma = Agnosce 0 homo quam gravia sunt vulnera, pro quibus necesse est Dominum Christum vulnerali = Adorat Red. tighi, imsalIab, mudrub, u mejet ghalia, issa jena tabilhhak kighed naghraf chem huma detestabili dnubieti la darba chienu i! hhtiha funesta tal meut crudelissima. tighech, nobghodhom ghal dakstant, nituahhaschom, nindem minhom. Imma inti o Signur li hhfirt btant hhniena u tieba lil hud li salbuch, deh ahhfer Iili ucol, pieta Signur hniena, misericordia. Jena nafben tajeb i! irgait salIabtek tant chem il darba dnibt, musc bis reghisctech, u hhkartech. Ma inzic iziet po' AlIa tighi, ma inzic iziet noffendich, anzi milium il koddiem iena irrit immut mighec, irrid immut ghaddigna, ghal passioni tighi, ghal dach colIu li meusc piacir tighec.

    Imma inti 0 Signur ilIi tispirali dina isceuka, atini grazia 0 Signur iIli incompli bl' opera dach illi inuieghedech illu bi! diem, jena nitolboch di il grazia ghal meriti tal passioni tighech, ta iddem presiosissimu. li ciarciart ghalia, ghal meriti flahhamett tal Crocifissioni tighech, atini grazia li inhhobboch millu il koddiem fil hhaia tighi colha, biesc icolli isciorti nigi giumata ingaudi il fort tal meut hharscia tighec. Amen.

    T. IX, MEDITAZIONI PER LI ESERCIZI

    ALTRO PROEMIO P. L'ISTESSA PROD. RETROSCRITTA IN S. DOM. QUADRAGESIMA

    "Ductus est Iesus in deserto a Spiritu, ut tentaretur a diabolo" (Evang)

    Hhargiu appena tali chelmiet min fommi ta l'odiem Sacrosant Ev:, malIi gia nisthhaiIcom tintleu bil ghageb, u tipku scantati schhin tifmu iIIi l'iben unigenitu tal Missier Etem, l'Onnipotent AlIa, il Verb Divin, chelIu issostini l'assalti tal ispirtu ribelIi; schhin tifmu, illi l'istes'Innocenza, l'istess tieba chelha tcun cumbattuta mil cap tal hhsunia Luciferu; schhin tifmu iIIi l'impeccabili per essenza chellu icun solIecitat biesc iaka fi dnub; schhin tifmu insomma iIli sidna G.c., Sultan tal gloria chellu icun ittentat mi demoniu princep ta dlamiet infemali: = ductus est Iesus etc. Ghanctom ragiu iva tistaghgibu, u li ma chenic tobligana nemmnuhh il fidi, ghandtco ragiun chiecu tiddubitau min hhedana il fat orribili flistessu zmien li hua terribili: = mens refugit credere (istkarru ucol S. Gregoriu) et humane hoc audire aures expavescunt. = Imma la darba tant hu hekk tabilhhakk hedana il fatt chem hua veru l'Evangeliu inhhalIa da parti ghageb, u naghmlu sci considerazioni iziet validi. Iddemoniu ittanta li Gesu Xtu, u ittanta lilna ucol, u iaghmel idmir tighu colIu biesc igiarrafna fi dnub, u iech fihh AlIa iahhares ninsabu iorbotna, u incatnana tant chem ista biesc dejem nipkghu midimbin, appuntu ghasc iobghot l'innocenza, iobghot il gmiel supranaturali ta ruhh taghna meta tcun in grazia t'Alla, u igibha phhalu.

    94