1

природни науки и техника

2

МИ

НИ

СТ

ЕР

СТ

ВО

ЗА

ОБ

РА

ЗО

ВА

НИ

Е И

НА

УК

А

БИ

РО

ЗА

РА

ЗВ

ОЈ

НА

ОБ

РА

ЗО

ВА

НИ

ЕТ

О

Скопје, 2010

ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА

VI

О

ДД

ЕЛ

ЕН

ИЕ

ДЕВЕТГОДИШНО ОСНОВНО

ОБРАЗОВАНИЕ

НАСТАВНА

ПРОГРАМА

3

1. CELI NA NASTAVATA PO PRIRODNI NAUKI I TEHNIKA VO VI ODDELENIE

U~enikot/u~eni~kata:

- da go pro{iruva i prodlabo~uva razbiraweto na osnovnite prirodni zakonitosti i poimi za prirodata okolu

sebe;

- da gi obedinuva / povrzuva konceptite i procesite vo prirodata i tehnikata, preku konkretni primeri;

- da gi voo~uva sistemite, podredenosta i organizacijata na poimite od prirodata, preku konkretni

primeri za delovite i dvi`ewata vo Son~eviot sistem, negovite planeti i za planetata Zemja;

- da steknuva znaewa za vnatre{nata gradba na Zemjata, za prirodnite pojavi: zemjotresi, vulkani, buri,

uragani, cunami, za erozijata, fenomenot plima – oseka, vrne`ite i posledicite od zagrevaweto i ladeweto;

- da go otkriva nastanokot i vidovite na karpi i po~vi na Zemjata;

- da gi razbira i da gi objasnuva osnovnite poimi za raznovidnosta na `iviot svet;

- da gi poznava osobinite na `iviot svet: kleto~nata gradba i `ivotnite funkcii;

- da gi nabrojuva i opi{uva osnovnite `ivotni funkcii na `ivite organizmi, vklu~uvaj}i go i ~ovekot;

- da gi otkriva i da gi primenuva faktite za povrzanosta na site `ivi organizmi preku ishranata;

- da go razbira zna~eweto na faktite za nivoata na ekolo{kata podelba i da gi predviduva uslovite i

posledicite vrz naseluvaweto na `ivotni zaednici;

- da ja otkriva dinami~kata priroda na prirodnite procesi i fenomeni (nastanok na karpite, po~vite, rastewe

i razvoj na organizmite, posledicite za `iviot svet: prisposobuvawe, rasprostranuvawe); - da dava argumentirani, logi~no obmisleni odgovori na postavenite pra{awa / zada~i / problemi i da

prezentira zaklu~oci, potkrepeni so dokazi;

- da pretstavuva podatoci vo tabela, grafik, {ema;

- da umee da ~ita i tolkuva podatoci od tabela, grafik, {ema, geografska karta, globus;

- da izrabotuva i da predlaga plan za izveduvawe ednostaven obid;

- da prifa}a i izvr{uva zada~i so razli~en stepen na slo`enost pri istra`uvaweto: postavuva pra{awa,

predviduva, gi koristi setilata, koristi instrumenti (lupa, lewir, vaga, kompas, karta, globus, mikroskop),

zapi{uva i obrabotuva podatoci.

- da u~estvuva aktivno vo rabotata na grupata i pri diskusiite;

- da poka`uva podgotvenost za preispituvawe na svoite mislewa i po~it kon mislewata na drugite;

- da go razbira zna~eweto na ispolnuvawe na zadadenata zada~a vo zadadenite rokovi;

- da poka`uva podgotvenost da im pomogne na drugite, osobeno pri rabota vo grupa.

Наставниот предмет природни науки и техника е застапен со 3 часа неделно – 108 часови годишно.

4

2. KONKRETNI CELI

1. TEMA PLANETATA ZEMJA VO VSELENATA / 14 ~asovi

Celi Sodr`ina Poimi aktivnosti i metodi

U~enikot/u~eni~kata:

-da gi opi{uva Vselenata i

yvezdite;

-da se zdobie so pretstava za

vselenskiot prostor;

-da gi razlikuva i klasificira

nebeskite tela;

-da gi objasnuva karakteristikite

na Sonceto; -da gi opi{uva karakteristikite

na Mese~inata;

-da go razbira pojavuvaweto na

mese~evite meni;

- da gi opi{uva pojavite na

meteorite i kometite;

-da razviva sopstveni pretstavi za

mestoto na ~ovekot i `ivotot vo

Vselenata.

Vselena, Sonce i Son~ev

sistem

Nebeskite tela vo

vselenata

Vselena

Yvezda

Soyvezdie

Galaksija

Mle~en pat

Priroden

satelit

Mese~ina

Mese~evi meni

Meteor

Kometa

-Video prezentacii za Vselenata, za

yvezdi, planeti.

-^itawe tekstovi za temata.

-Poseta na planetarium.

-Istra`uvawe: nabquduvawe na

yvezdeno nebo.

-Izrabotka na pano za razli~nite

formi na Mese~inata (meni).

-Videoprezentacii.

-Stimulirawe na sozdavawe krateri.

-Organizirawe na razgovor za

~ovekot i vselenata, za prvoto

patuvawe na ~ovekot na

mese~inata.

- Video prezentacii za nebeskite

tela i pojavi.

5

2 . TEMA ZEMJATA E DINAMI^EN SISTEM / 18 ~asovi

Celi Sodr`ina Poimi Aktivnosti i metodi

U~enikot/u~eni~kata:

- da ja prepoznava

vnatre{nata gradba na

Zemjata so pomo{ na

grafika/model;

- da gi objasnuva vnatre{nite

i nadvore{nite promeni na

Zemjata;

-da gi prepoznava i selektira

prirodnite pojavi: zemjotresi,

cunami, vulkani, buri, plima,

oseka, vrne`i, erozija;

-da go objasnuva

nastanuvaweto na prirodnite

pojavi; -da gi nabrojuva vlijanijata i

pri~inite za nastanokot na

karpite;

-da gi razlikuva vidovite

karpi (naplasteni,

magmatski, izmeneti);

-da go objasnuva nastanokot na

po~veniot sloj;

-da gi razlikuva i

klasificira po~vite

(pesoklivi, glineni);

-da go objasnuva stopanskoto

zna~ewe na po~vite.

Vnatre{na gradba na

Zemjata

Prirodni pojavi na

Zemjata

Nastanok na karpite i

vidovi karpi

Nastanok na po~vite i

vidovi po~vi

Zemjini сфери

Zemjotresi

Cunami

Vulkani

Buri

Plima

Oseka

Vrne`i

Erozija

Karpi

Po~va

- Izrabotuvawe modeli (na pr.: пrese~eno top~e i glina) za

vnatre{niot presek na Zemjata.

- Izrabotuvawe na crte`i na

plakatna hartija za vnatre{nata

gradba na Zemjata.

- Videoprezentacija za

karakteristikite na jadroto i

Zemjinite obvivki.

- ^itawe tekstovi za prirodnite

pojavi i posledicite od

vnatre{nite i nadvore{nite

promeni na Zemjata.

- Izrabotuvawe dinami~en model na

vulkan.

- Videoprezentacija na vulkanska

erupcija.

- Izrabotuvawe na foto album za

prirodnite pojavi na Zemjata.

- Nabquduvawe na razli~nite vidovi

karpi i po~vi.

- Izrabotuvawe model na po~veni

sloevi.

- Izrabotuvawe na zbirki od

razli~ni vidovi karpi i po~vi.

6

-

3. TEMA OSOBINI NA @IVIOT SVET / 40 ~asovi

Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi

U~enikot/u~eni~kata:

- da ja otkriva raznovidnosta i

srodnosta na `ivite

organizmi;

- da gi razbere odlikite na

`ivite organizmi;

- da ja razbira kleto~nata gradba

na organizmite, edno i

pove}ekleto~nosta;

- da gi imenuva formite,

sostavnite delovi na kletkata

(rastitelna i `ivotinska) i

nivnite funkcii so pomo{ na

grafika;

- da gi voo~uva i naveduva

sli~nostite i razlikite vo

gradbata me|u `ivotinskata i

rastitelnata kletka;

- da go otkriva zna~eweto na

ishranata vo odnos na site

drugi `ivotni osobini i

procesi;

- da razbere deka rastenijata ja

proizveduvaat hranata vo

zelenite delovi od materii od

po~vata, od vozduhot i

son~evata svetlina;

- da osoznae deka `ivotnite se

potro{uva~i na hranata;

@ivite organizmi se

odlikuvaat so kleto~na

gradba i `ivotni

procesi

Ishranata gi uslovuva

drugite `ivotni

procesi

Rastenijata ja

proizveduvaat hranata

za sebe i za drugite

organizmi

Kleto~na gradba

Kletka

Kleto~na

obvivka

Citoplazma

Jadro

Ednokleto~ni

organizmi,

Mikroorganizmi

Pove}ekleto~ni

organizmi

Hrana

Ishrana

Proizveduva~i

Potro{uva~i

Trevojadi

Mesojadi

Se{tojadi

Sinxiri na

- Pravewe zbirki na nivo na paralelkata

od konzerviran materijal od sobrani

primeroci rastenija i `ivotni.

- Podgotvuvawe albumi so grafika za

razli~ni oblici na `ivi organizmi i

`ivotni procesi.

- Nabquduvawe na razli~ni odliki na

`ivotni (dvi`ewe, hranewe, osetlivost

i dr.).

- Izrabotuvawe na model na kletka.

- Demonstrirawe - mikroskopirawe na

preparati od: rastitelna kletka,

`ivotinska kletka, mikrobna kletka.

- Mikroskopirawe na barski edno- i

pove}ekleto~ni organizmi.

- Istra`uvawe za sozdavawe hrana (skrob)

kaj rastenijata.

- Istra`uvawe na ishranata na `aba,

akvariumska riba, pol`av, ptica i dr.

- Izrabotuvaat listi so podatoci za delovi

na rastenijata koi slu`at vo ishranata

na ~ovekot.

- Izrabotuvawe na lista na zdrava hrana.

- Izrabotuvawe na ednostavni sinxiri na

ishrana na panoa, kola`i za livada

(kopnena `ivotna zaednica) i za ezero

(vodna `ivotna zaednica).

- Sledewe na videozapisi za ednostavni

7

- da ja objasnuva povrzanosta na

rastenijata i `ivotnite preku

ishranata (sinxiri na

ishranata);

- da go razbira di{eweto kako

razmena na gasovite pome|u

organizmot i `ivotnata

sredina;

- da sfati deka rastenijata

di{at so pomo{ na site organi;

- da osoznae deka `ivotnite

di{at so pomo{ na organi za

di{ewe koi se razli~ni vo

zavisnost od `ivotnata

sredina;

- da razbere deka organizmot se

osloboduva od nepotrebnite i

{tetnite materii;

- da go povrzuva dvi`eweto kaj

`ivotnite so ishranata;

- da razbere deka na~inite za

dvi`ewe zavisat od `ivotnata

sredana;

- da gi sporeduva na~inite i

organite za dvi`ewe kaj

poznati pretstavnici so

`ivotnite sredini i nivnata

ishrana;

- da razbere deka rastenijata

Di{eweto e osnovna

biolo{ka osobina

Osloboduvawe od

{tetni materii

Dvi`eweto kako

biolo{ka osobina

ishranata

Di{ewe

Razmena na

gasovi

Organi za

di{ewe

Izla~uvawe

Dvi`ewe

Organi za

dvi`ewe

sinxiri na ishranata.

- Istra`uvawe na posledicite koga

razli~ni `ivotinski organi za di{ewe

se staveni na vozduh i vo voda.

- Istra`uvawe na di{ewe na edno

`ivotno (riba vo voda pri miruvawe i

vo dvi`ewe, broewe na dvi`ewata na

`abrite vo minuta, zapi{uvawe na

podatoci).

- Istra`uvawe na di{ewe na edno

rastenie i edno `ivotno pod

stakleno yvono.

- Izrabotuvawe na ednostaven mehanizam

za filtrirawe na oboen rastvor.

- Nabquduvawe i sporeduvawe na dvi`ewa

na `ivotni (riba vo voda, cica~ na kopno

i vo voda, insekt na kopno (mravka),

insekt vo vozduh (peperutka, muva).

- Nabquduvawe na prisposobenosta na

formata na organite za dvi`ewe na

po~va- noze, vo voda-perki, vo vozduh –

krilja.

- Nabquduvawe na pridvi`uvawe na

rastenie kon svetlinata – p~enica.

8

ograni~eno se dvi`at;

- da ja sfati osetlivosta kaj

`ivotnite kako vrska na

organizmot so sredinata;

- da go razbira zna~eweto i da gi

primenuva poimite povrzani so

osetlivosta;

- da gi opi{uva svoite pretstavi

za vrskite me|u setilata,

ishranata, na~inot na

dvi`eweto i odbranata od

opasnostite;

- da gi objasnuva vrskite

(osetlivosta) na edno `ivotno

i sredinata;

- da go razbira rasteweto,

razmno`uvaweto, umiraweto

kako fazi od `ivotniot ciklus

na sekoj `iv organizam;

- da go sfa}a rasteweto i

bespolovoto razmno`uvawe kaj

rastenijata;

- da go razbira razmno`uvaweto

kaj organizmite kako na~in za

opstanok;

- da gi osoznava razvojnite fazi

vo tek na rasteweto kaj

~ovekot;

- da go prifa}a stareeweto i

umiraweto kako prirodni fazi

vo `ivotniot ciklus na sekoja

Osetlivost na drazbi

@ivoten ciklus kaj

rastenijata i

`ivotnite

Osetlivost

Drazba

Organi za

primawe drazbi

Za{tita od

silni drazbi

Rastewe

Razvivawe

Bespolovo

razmno`uvawe

Polovo

razmno`uvawe

Oploduvawe

Stareewe

Umirawe

- Istra`uvawe na sopstveni setilni

iskustva so isklu~uvawe na po edno

setilo (vid, sluh, toplo-studeno, miris),

zapi{uvawe i analizirawe na

podatocite.

- Istra`uvawe na osetlivosta na edno

rastenie vo uslovi na promeneta

osvetlenosti ili temperatura.

- Istra`uvawe na rastewe na u~enicite:

merewe, bele`ewe i sporeduvawe na

podatocite na po~etokot i na krajot na

u~ebnata godina.

- Sledewe na video zapisi za `ivotniot

ciklus na rastenijata, `ivotnite i za

~ovekot.

- Razgovarawe za problemite i

prednostite pri rasteweto na

u~enicite.

9

edinka.

4. TEMA EKOLOGIJA / 12 ~asovi

Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi

U~enikot/u~eni~kata:

- da gi imenuva i objasnuva

osnovnite ekolo{ki poimi;

- da gi nabrojuva osnovnite

uslovi vo `ivotnite sredini

koi vlijaat vrz `iviot svet;

- da naveduva primeri za

vidovi na `ivotni zaednici,

`iveali{ta i ekosistemi;

- da go razbira mestoto na

edinkata vo `ivotnata

zaednica;

- da nabrojuva vidovi na {umi

vo zavisnost od klimatskite

uslovi;

- da gi naveduva ekolo{kite

uslovi i `ivotnite zaednici

na {umite vo umereniot

pojas, do`dovnite {umi, vo

pustinite, vo polarnite

oblasti i morskiot

ekosistem;

- da gi prepoznava i da gi

objasnuva pri~inite za

predatorstvo, simbioza i

parazitizam;

Nivoa na ekolo{ka

podelba

Vidovi na ekosistemi

Odnosi vo `iviot svet

Edinka

@ivotna

zaednica

@iveali{te

Ekosistem

[uma vo

umereniot pojas

Do`dovna {uma

Pustina

Morski

ekosistem

Polaren

ekosistem

Simbioza

Parazitizam

Predatorstvo

- Poseta na u~ili{niot park i razgovor

za prirodnoto opkru`uvawe.

- Nabquduvawe i otkrivawe na vidovite

na `ivotni zaednici vo opkru`uvaweto.

- Izrabotuvawe proekt za `ivotnite

zaednici vo lokalnoto opkru`uvawe:

- Nabquduvawe i vodewe dnevnik za edno

`ivotno (edinka), za edno rastenie, za

lokalnata reka, za funkcionirawe na

zoolo{kata gradina.

- Izrabotka na crte` - {umski ekosistem

(po sopstven izbor) so sliki na tipi~ni

pretstavnici od rastitelnite i

`ivotinskite zaednici vo nego.

- Koristewe na Internet za prebaruvawe

i razgleduvawe na razli~ni vidovi na

{umi so nivnite rastitelni i

`ivotinski pretstavnici.

- Opi{uvawe na primeri za simbioza me|u

dva organizma.

- Primeri za parazitizam me|u doma}in i

parazit.

- Opi{uvawe na odnosot na grablivka kon

plenot.

10

- da go разбира vlijanieto na

~ovekot vrz ekosistemite.

- Primena (prebaruvawe) na CD i na

Internet enciklopedi.

5. PRIRODNITE NAUKI VO SEKOJDNEVNIOT @IVOT / 24 ~asovi

Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi

U~enikot/u~eni~kata:

- da sfati deka prirodnite

nauki imaat {iroka

primena vo sekojdnevniot

`ivot;

- da ja sogleduva

povrzanosta pome|u

prirodnite nauki i

tehnolo{kite otkritija;

- da sfati deka do golemite

otkritija ~ovekot doa|al

preku dolgotrajni

istra`uvawa, a ponekoga{

i slu~ajno;

- da ja sogleda va`nosta na

mereweto, ~itaweto i

tolkuvaweto na

rezultatite kako bitni

faktori za novi

otkritija;

- da meri i da o~ituva

podatoci od instrumenti;

- da go sogleda zna~eweto na

prirodnite nauki vo

dobivaweto i

Primena na prirodnite

nauki vo sekojdnevniot

`ivot

Postapki na merewe vo

sekojdnevniot `ivot

Prirodnite nauki i

proizvodstvo na hrana

Tehnolo{ki

otkritija

Hrana

- ^itawe na tekstovi od enciklopedii, od

istoriski ~itanki, atlasi i sl. za

zna~ajni otkritija, na~inot na `ivotot

vo razli~ni periodi i sl. - Дискусија (наведување примери) за

примената на природните науки во

секојдневниот живот.

- Prebaruvawe na Internet.

- Merewe na temperatura.

- ^itawe na podatoci od vodomer.

- Sledewe na vremenski karti na

Internet.

- Poseta na rabotilnica za dobivawe na

leb (pogon).

11

za~uvuvaweto na hranata

vo ispravna sostojba;

- da go povrze dobivaweto

na leb, ocet, kiselo mleko,

zimnica, so prisustvoto na

nekoi mikroorganizmi;

- da opi{uva postapki za

dobivawe na: leb, kiselo

mleko i ocet;

- da naveduva primeri za

pozitivniot i

negativniot efekt na

mikroorganizmite;

- da naveduva postapki za

za~uvuvawe na hranata vo

ispravna sostojba

(su{ewe, zamrznuvawe,

skiseluvawe);

- da opi{uva kako se dobiva

staklo i stakleni

proizvodi;

- da razbira deka preku

istra`uvawata se

dobivaat novi materijali

(plasti~ni materijali i

lekovi);

- da ja sfati opasnosta od

upotreba na lekovi bez

preporaka od lekar;

- da objasnuva za potрebata i

Prirodnite nauki i

proizvodstvoto na

materijali korisni za

~ovekot.

Mikroorganizmi

Kvasec

Mle~ni

proizvodi

Ocet

Konzervirawe na

hrana

Staklo

Plasti~ni

materijali

Lekovi

- Prenesuvawe na iskustvo od

strana na roditel, ekspert i sl.

- Istra`uvawa na:

- Proizvodstvo na leb.

- Potkiseluvawe na mleko.

- Dobivawe na ocet.

- Za~uvuvawe na hranata vo ispravna

sostojba.

- Razgovori za rasipuvaweto na

hranata i kako toa da se spre~i.

- Videozapisi za dobivawe na staklo i

stakleni proizvodi.

- Videozapisi za dobivawe na lekovi

(penicilin, acetisal).

- Videozapisi za primena na plasti~nite

materii.

- Izrabotuvawe na tabela so materijali

12

korista od

recikliraweto;

- da steknuva naviki za

klasirawe na

upotrebenite materijali

(hartija, staklo, metal i

plastika) za reciklirawe;

- da nabrojuva proizvodi

koi mo`at povtorno da se

iskoristat;

- da go objasnuva zna~eweto

i potrebata na ~ista voda

za piewe;

- da go opi{uva

pro~istuvaweto na

morskata voda vo voda za

piewe;

- da otkrie deka objekti so

hidro/aerodinami~en

oblik pobrzo se dvi`at vo

sredinata;

- da naveduva primeri za

pretvorawе na energijata

od eden vo drug oblik vo

sekojdnevniot `ivot

(veternica, vodenica,

hidrocentrala, son~ev

kolektor, laser, dinamo na

to~ak, sijalica, mikser,

grealka);

Reciklirawe; povtorna

upotreba na proizvodite

Uloga na naukite vo

razre{uvawe na

nedostigot na ~ista voda

za piewe

Dvi`ewe niz vodena i

vozdu{na sredina

Dobivawe energija vo

razli~ni oblici i

nejzina upotreba

Reciklirawe

Veternica

Vodenica

Son~ev kolektor

i proizvodi koi mo`e da se

recikliraat, ili povtorno da se

upotrebuvaat.

- Rabota vo grupi: reciklirawe na hartija

(vesnici).

- Izведuvawe eksperiment so koj se

prika`uva otstranuvawe na sol od voda

so zagrevawe.

- Videozapis za procesot na pro~istuvawe na vodata.

- Ista`uvawe na potro{uva~ka na voda vo

doma}instvata i iznao|awe na~ini za

za{teda.

- Istra`uvawe na dvi`ewe na objekti so

hidro/aerodinami~en oblik vo vozdu{na

i vodena sredina.

- Demonstrirawe na obidi za da se

prika`e pretvoraweto na energija od

eden vo drug oblik, preku primena na

razli~ni uredi od doma}instvoto.

- Pronao|awe podatoci za primenata na

laser, CD.

13

- da ja osoznae primenata na

svetlinata vo novite

tehnologii (laseri).

3. DIDAKTI^KI PREPORAKI

- Nasoki za me|upredmetno povrzuvawe

Nastavniot predmet prirodni nauki i tehnika sodr`i me|upredmetno povrzani celi, sodr`ini i aktivnosti.

So ogled na faktot {to nastavnata programa e strukturirana za da pottiknuva kaj u~enikot integriran razvoj

vo sfa}aweto na prirodata i tehnikata, se o~ekuva i planiraweto na nastavata da ja sledi ovaa globalna cel.

Celite i sodr`inite od ovoj nastaven predmet se komponirani od aspekt na site prirodni nauki i nivnata

primena vo sekojdnevniot `ivot. Site celi i sodr`ini treba da go promoviraat kaj u~enikot razbiraweto na

edinstvoto, celovitosta i promenlivosta na prirodata, prirodnite objekti, fenomeni i procesi, za da

pottiknat kaj nego sozdavawe na primenlivi znaewa, naviki i ve{tini.

- Preporaki za koristewe na godi{niot fond na ~asovi Preporakite za godi{niot fond na ~asovite se dadeni kako orientacija zaedno so konkretnite celi i

temi/sodr`ini, {to sekako ne treba da go ograni~uva nivnoto preraspredeluvawe, spored potrebite pri

14

realizacijata. Poinakvo koristewe na ~asovite treba da go procenuva predmetniot nastavnik spored

dostigawata na negovite u~enici, te. spored promenite vo kvalitetot na znaewata i rezultatite koi tie gi

postignuvaat.

Наставниот предмет природни науки и техника во VI одделение се изучува со 3 часа неделно, односно 108 часа

годишно.

- Nastavni sredstva

- u~ebnik izbran na nivo na u~ili{te za soodvetniot predmet, odobren od strana na ministerot;

- drugi izvori na u~ewe vo neposrednata okolina – predmeti i objekti vo prirodata;

- enciklopedii, atlasi, karti, globus i sl.;

- laboratoriski pribor, lupa, lewir, vaga, kompas, mikroskop;

- Internet, obrazovni softveri;

- svetski priznati spisanija od oblasta na prirodnite nauki;

- vizuelni sredstva (sliki, crte`i, aplikacii, folii, panoa, modeli, maketi i dr.);

- audio-vizuelni sredstva (grafoskop, digitalen fotoaparat, digitalna kamera, televizor, DVD –

pleer, video-pleer, kompjuter, LCD proektor i dr.).

4. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA U^ENICITE

- Sledewe na postigawata na u~enicite

Vo tekot na nastavata redovno se sledat i vrednuvaat postigawata (promenite) na u~enicite, se pribiraat

pokazateli za nivnite aktivnosti, motiviranosta za u~ewe, sorabotkata so drugite i sl. (formativno ocenuvawe),

so cel da se vospostavat vrskite pome|u u~eweto, pou~uvaweto i ocenuvaweto. Sledeweto na postigawata na

u~enicite e sostaven del na planiraweto na nastavata i na u~eweto.

- Ocenuvaweto treba da se bazira vrz koristewe na pove}e razli~ni metodi za da se namaluvaat slabostite i za da

se zemaat predvid razli~nite stilovi i predispozicii za u~ewe na u~enicite. Pri toa, proveruvaj}i go napredokot

vo postigawata na u~enicite, nastavnikot mo`e da gi naso~uva u~enicite kon postavenite celi na nastavata.

- Ocenuvaweto treba da bide pravedno, te. da se sproveduva nepristrasno, kako pri vrednuvaweto na postigawata,

taka i pri interpretacijata i koristeweto na rezultatite.

15

- Ocenuvaweto treba da se vr{i transparentno, {to podrazbira deka u~enicite treba to~no da znaat koi se celite

na nastavata, koi se o~ekuvanite postigawa i kako tie postigawa }e se ocenuvaat. Toa zna~i deka u~enicite treba

da znaat za{to i {to treba da nau~at i {to, kako i koga }e se ocenuva.

- U~enicite i roditelite kontinuirano treba da imaat uvid vo ocenuvaweto.

- Na~ini na proveruvawe i ocenuvawe

usni odgovori na pra{awa postaveni od nastavnikot ili od u~enici, razgovor me|u nastavnikot i u~enicite

i razgovor me|u u~enicite;

pismeni izve{tai, evidencii na podatoci od istra`uvawata;

prakti~na izvedba (ve`bi, modelirawe, izrabotka na crte`i, skici, drugi grafi~ki materijali, primena na

formuli i sl.);

proektna rabota (nabquduvawe, predviduvawe, sobirawe podatoci i objekti, merewa, zapi{uvawe i

prika`uvawe na podatocite, prezentirawe);

rabota vo grupa.

- Drugi sredstva i postapki za sledewe i ocenuvawe

razgovor-dijalog nastavnik-u~enik;

kontrolni listovi, testovi na znaewa;

doma{ni raboti;

~ek listi.

Na krajot od VI oddelenie se realizira:

- interno proveruvawe na postigawata so eksterno podgotveni standardizirani testovi.

5. PROSTORNI USLOVI ZA REALIZIRAWE NA NASTAVNITE PROGRAMI

16

Programata po nastavniot predmet priroda }e se realizira vo prostorni uslovi i uslovi na opremenost spored

Op{tiot normativ za opremenosta za realizirawe na nastavnite programi vo devetgodi{noto osnovno

obrazovanie.

6. NORMATIV ZA NASTAVEN KADAR

Vospitno obrazovnata rabota vo VI oddelenie mo`e da ja izveduva lice koe zavr{ilo:

- dvopredmetna grupa: biologija – hemija, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za izveduvawe na

nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;

- ednopredmetna grupa biologija - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za

izveduvawe na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;

- ednopredmetna grupa geografija - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za

izveduvawe na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;

- ednopredmetna grupa hemija - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za izveduvawe

na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;

- ednopredmetna grupa fizika - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za izveduvawe

na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika.

So ogled na faktot {to kaj nas na visokoobrazovnite institucii za nastaven kadar se u{te ne postoi

studiska grupa za obrazovanie na nastaven kadar koj mo`e da ja realizira nastavnata programa za predmetot

prirodni nauki i tehnika, postoe~kiot nastaven kadar koj e citiran, treba se zdobie so sertifikat od strana na

BRO, za zavr{ena obuka za izveduvawe nastava po prirodni nauki i tehnika. Ova re{enie }e se primenuva se do

diplomiraweto na nastaven kadar na soodvetna studiska grupa.

7. O^EKUVANI REZULTATI

U~enikot/u~eni~kata:

- razbira povrzanost na prirodnite nauki i tehnikata;

- istra`uva objekti i materii vo prirodata, koristej}i go tehni~kiot kontekst;

17

- sobira i evidentira podatoci i objekti od svoeto prirodno opkru`uvawe i ja prepoznava nivnata primena vo

tehnikata;

- opi{uva Vselena, Sonce, Son~ev sistem i nebeskite tela;

- gi izlo`uva sopstvenie pretstavi za mestoto na ~ovekot vo Vselenata;

- objasnuva vnatre{na gradba i promenite na Zemjata;

- objasnuva nastanuvawe na prirodnite pojavi i gi selektira;

- nabrojuva vlijanija i pri~ini za nastanok na karpite, vidovi karpi, po~veniot sloj, razlikuva i klasificira

po~vi i go objasnuva stopanskoto zna~ewe na po~vite;

- ja razbira raznovidnosta i srodnosta na `ivite organizmi, preku nivnite op{ti odliki i kleto~nata gradba na

organizmite, ednokleto~nosta i pove}ekleto~nosta;

- gi razbira i gi naveduva sli~nostite i razlikite vo gradbata me|u `ivotinskata i rastitelnata kletka;

- gi opi{uva razlikite vo ishranata kaj rastenijata i kaj `ivotnite/~ovekot i nivnata povrzanost preku

sinxirite na ishrana;

- gi naveduva najop{tite fakti za `ivotnite procesi (ishranata, di{eweto, izla~uvaweto, dvi`eweto,

osetlivosta, rasteweto i razvojot, razmno`uvaweto i umiraweto) sporeduvaj}i gi kaj rastenijata i kaj

`ivotnite (~ovekot);

- gi razbira `ivotnite procesi kako fazi od `ivotniot ciklus na sekoj `iv organizam;

- obrazlo`uva razliki vo `ivotnite procesi me|u organizmite (rastenija, `ivotni/~ovek) koi se usloveni od

vlijanijata na `ivotnata sredina;

- gi naveduva i razbira razvojnite fazi vo tekot na rasteweto kaj ~ovekot;

- gi imenuva i objasnuva osnovnite ekolo{ki poimi (`ivotna zaednica, `iveali{te i ekosistem);

- naveduva fakti za ekolo{ki uslovi, `ivotni zaednici i odnosi vo golemite ekosistemi;

- iska`uva svoi stavovi za vlijanieto na ~ovekot vrz ekosistemite;

- umee da ja diskutira {irokata primena na prirodnite nauki vo sekojdnevniot `ivot;

- go razbira razvojot na prirodnite nauki i napredokot vo tehnolo{kite otkritija;

- go sfa}a koristeweto na mikroorganizmite vo procesite za dobivawe leb, ocet, kiselo mleko, zimnica;

- umee da gi klasira upotrebenite materijali (hartija, staklo, metal i plastika);

- ja objasnuva za potebata i korista od recikliraweto na materijalite i produktite kako i nivnata povtorna

upotreba;

- umee da pronajde i da interpretira popularni tekstovi za novi materijali (plasti~ni materijali i lekovi);

- go objasnuva zna~eweto i potrebata na ~istata voda za piewe i go razbira pro~istuvaweto na morskata voda vo

voda za piewe;

- umee da meri, da o~ituva i da tolkuva podatoci od instrumenti i aparati so koi rabotel;

18

- koristi setila i instrumenti (lupa, lewir, vaga, mikroskop) pri istra`uvawata;

- pretstavuva broj~ani podatoci vo vid na grafik i tabela i usno gi komentira;

- izrabotuva, predlaga i diskutira plan za izveduvawe ednostaven obid;

- aktivno u~estvuva vo rabotata na grupata i pri diskusiite;

- poka`uva podgotvenost za preispituvawe na svoite mislewa i po~it kon mislewata na drugite;

- istrajno ispolnuva zadadena zada~a, sorabotuva i im pomaga na drugite vo grupata;

- prifa}a i izvr{uva operacii so razli~en stepen na slo`enost pri istra`uvaweto.

Потпис и датум на утврдување на наставната програма

Наставната програма по ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА за VI одделение на деветгодишното основно образование, на предлог на Бирото за развој на образованието, ја утврди на ден Министер 05.11.2010 година Ар.бр. 07-668 / 6 Никола Тодоров