problema do retangulo inscrito no triangulo

4
12 SOCIEDADE BRASILEIRA DE MATEMÁTICA  Roberto Ribeiro Paterlini UFSCar, SP O problema do retângulo inscrito aparece no ensino médio sob várias versões:  Problema do retângulo inscrito: Dado um triângulo retângulo, dentre os retângulos inscritos conforme a figura, encontre o que tem área máxima. Eis o mesmo problema com um enunciado mais amigável:  Problema da c asa: (Vestibular da FUVEST)  Num terreno, na forma de um triângulo retângulo com catetos de medidas 20 e 30 metros, deseja-se construir uma casa retangular de dimensões  x e  y, como na fig ura. a) Exprima  y em função de  x.  b) Para que valores de  x e de  y a área ocupada  pela casa será máxima? 30 20  y  x A idéia usual para a resolução deste problema é observar a semelhança entre os triângulos da figura e obter, por exemplo, a relação 30 30 20  x  y  = , donde ) 30 )( 3 2 ( 30 ) 30 ( 20  x  x  y  = = . Usando essa relação para substituir  y em , ) (  xy  x  A  =  temos ) 30 ( ) 3 2 ( ) (  x  x  x  A  = , função que nos dá a área do retângulo. A função quadrática  A tem pon to de máximo, e nosso problema estará resolvido quando encontrarmos a abcissa desse  ponto, o vértice da parábola que é o gráfico da função. As raízes de  A são 0 e 30, cuja média aritmética é 15. Portanto, 15 =  x  é a abcissa do vértice, e o valor correspondente para  y é 10. Vemos que a altura e a O PROBLEMA DO RETÂNGULO INSCRITO

Upload: mateus-cesar-de-oliveira

Post on 06-Jul-2018

223 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 14

12 SOCIEDADE BRASILEIRA DE MATEMAacuteTICA

Roberto Ribeiro Paterlini

UFSCar SP

O problema do retacircngulo inscrito aparece no ensino meacutedio sob vaacuteriasversotildees

Problema do retacircngulo inscrito Dado umtriacircngulo retacircngulo dentre os retacircngulosinscritos conforme a figura encontre o quetem aacuterea maacutexima

Eis o mesmo problema com um enunciado mais amigaacutevel

Problema da casa (Vestibular da FUVEST)

Num terreno na forma de um triacircngulo retacircngulocom catetos de medidas 20 e 30 metros deseja-seconstruir uma casa retangular de dimensotildees x e

y como na figura

a)

Exprima y em funccedilatildeo de x b)

Para que valores de x e de y a aacuterea ocupada pela casa seraacute maacutexima

30

20

y x

A ideacuteia usual para a resoluccedilatildeo deste problema eacute observar a semelhanccedilaentre os triacircngulos da figura e obter por exemplo a relaccedilatildeo

30

30

20

x y minus=

donde )30)(32(30)30(20 x x y minus=minus= Usando essa relaccedilatildeo para

substituir y em )( xy x A = temos )30()32()( x x x A minus= funccedilatildeo que

nos daacute a aacuterea do retacircngulo A funccedilatildeo quadraacutetica A tem ponto de maacuteximo

e nosso problema estaraacute resolvido quando encontrarmos a abcissa desse ponto o veacutertice da paraacutebola que eacute o graacutefico da funccedilatildeo As raiacutezes de A

satildeo 0 e 30 cuja meacutedia aritmeacutetica eacute 15 Portanto 15= x eacute a abcissado veacutertice e o valor correspondente para y eacute 10 Vemos que a altura e a

O PROBLEMA DO RETAcircNGULOINSCRITO

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 24

REVISTA DO PROFESSOR DE MATEMAacuteTICA 47 2001 13

base do retacircngulo inscrito de aacuterea maacutexima satildeo a metade respectivamente

da altura e da base do triacircngulo

Em um triacircngulo retacircngulo qualquer com base b

e altura h o resultado eacute o mesmo o retacircnguloinscrito de maior aacuterea (entre os retacircngulos posicionados como na figura) eacute o que tem base

2b e altura 2h Na figurah

xh

b

y minus=

)()( xh xh

b x A minus= ponto de maacuteximo de A

2

h x =

valor de y

2

b

b

h

y

x

Usando dobradura

No ano de 2000 estava lecionando uma disciplina de problemas paraalunos do Curso Noturno de Licenciatura em Matemaacutetica da UFSCar ecerto dia sugeri aos estudantes resolverem esse problema Minhaexpectativa era que utilizassem o meacutetodo descrito acima e de fato muitosassim o fizeram Mas tive a agradaacutevel surpresa de ver que a estudanteTatiana Gaion Malosso juntamente com os colegas de seu grupo detrabalho resolveu facilmente o problema usando dobraduras Quandoincentivamos a criatividade podemos ver as soluccedilotildees mais interessantes eaprendemos a pensar com liberdade

Vamos descrever a soluccedilatildeo por dobradura apresentada pela estudanteTomamos uma folha de papel e a cortamos no formato de um triacircnguloretacircngulo ABC

Dobramos o papel de modo a fazer coincidir o ponto A com o ponto B e em seguida dobramos de modo a fazer coincidir o ponto C com o ponto B como nas figuras abaixo

A

B C

A=B C A=B=C

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 34

14 SOCIEDADE BRASILEIRA DE MATEMAacuteTICA

Desdobrando e voltando ao triacircngulo original vemos que marcamos

duas linhas que se encontram no ponto meacutedio de AC

A

B C

D

F

E=Ersquo

De fato por construccedilatildeo D eacute o ponto meacutedio

de AB e DE eacute paralelo a BC logo E eacute

o ponto meacutedio de AC Da mesma forma F

eacute o ponto meacutedio de BC e FE eacute paralelo a

AB logo E eacute o ponto meacutedio de AC e E E =

As duas linhas que marcamos no triacircngulo determinam um retacircngulocuja altura eacute a metade da altura do triacircngulo e cuja base eacute a metade da base do triacircngulo Observamos que o triacircngulo original ficou subdivididoem trecircs figuras dois triacircngulos menores e o retacircngulo e a dobraduradeixa claro que a soma das aacutereas dos dois triacircngulos menores eacute igual agrave doretacircngulo Portanto a aacuterea do retacircngulo eacute a metade da aacuterea do triacircngulooriginal

Vamos verificar usando dobradura que esse retacircngulo eacute o de maior aacuterea que se pode obter Tomamos um outro retacircngulo inscrito F E BD

A

B C

Drsquo

Frsquo

Ersquo

C

A

Frsquo

Ersquo Drsquo

B

A

BC

Drsquo

Frsquo

Ersquo A

B C

Drsquo

Frsquo

Ersquo

23

4

1

Dobramos o papel na linha E D (veja as figuras) e tracejamos o

segmento AB indicado na terceira figura Em seguida dobramos na

linha F E passando pelo ponto A marcado

O triacircngulo original fica subdividido em quatro regiotildees 1 2 3 e 4 demodo que somando as aacutereas de 1 e 3 obtemos a aacuterea de 2 (confira nafigura) Mas como temos a aacuterea de 4 vemos que a aacuterea de 2 eacute menor doque a metade da aacuterea do triacircngulo Portanto o retacircngulo F E BD natildeotem aacuterea maacutexima

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 44

REVISTA DO PROFESSOR DE MATEMAacuteTICA 47 2001 15

Outros desenvolvimentos

Em qualquer triacircngulo existe um retacircngulo inscrito De fato umtriacircngulo tem pelo menos dois acircngulos agudos Na figura a seguir

supomos Aang e Bang acircngulos agudos e construiacutemos o segmento DE

paralelo a AB Em virtude de serem Aang e Bang agudos os segmentos

perpendiculares a AB por D e E intersectam AB e obtemos umretacircngulo inscrito no triacircngulo

O leitor pode observar que em umtriacircngulo podem existir retacircngulosinscritos em ateacute trecircs posiccedilotildees diferentescom um lado do retacircngulo sobre um lado

diferente do triacircngulo A

D E

B F

C

G

Qualquer que seja a posiccedilatildeo a maior aacuterea do retacircngulo inscrito que se pode obter eacute a metade da aacuterea do triacircngulo

y

xh

b

h

xh

b

y minus= )()( xh x

h

b x A minus= ponto de

maacuteximo de A 2h x = valor

correspondente de y 2b

Podemos novamente usar dobradura para encontrar o retacircnguloinscrito de aacuterea maacutexima Seja ABC um triacircngulo qualquer esuponhamos que Aang e Bang satildeo agudos Cortamos um papel na formado triacircngulo dado Usando dobradura marcamos a altura do triacircngulorelativa ao lado AB Dobramos o triacircngulo de modo a fazer coincidir o

ponto C com o peacute desta altura no lado AB Continuamos procedendode modo anaacutelogo ao caso do triacircngulo retacircngulo

Referecircncias bibliograacuteficas[1] MALOSSO T G Nucci E e Yshimine M K 6 a Lista de exerciacutecios da

disci plina ensino de Matemaacutetica atraveacutes de problemas Curso Noturno de Licenciaturaem Matemaacutetica UFSCar 2000[2] IEZZI G Dolce O Degenszajn D M e Peacuterigo R Matemaacutetica Volume Uacutenico SatildeoPaulo Editora Atual 1998

[3] LIMA E L Carvalho P C P Wagner E e Morgado A C A Matemaacutetica doensino meacutedio Volume 1 Coleccedilatildeo do Professor de Matemaacutetica Rio de Janeiro SociedadeBrasileira de Matemaacutetica 1996

Page 2: Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 24

REVISTA DO PROFESSOR DE MATEMAacuteTICA 47 2001 13

base do retacircngulo inscrito de aacuterea maacutexima satildeo a metade respectivamente

da altura e da base do triacircngulo

Em um triacircngulo retacircngulo qualquer com base b

e altura h o resultado eacute o mesmo o retacircnguloinscrito de maior aacuterea (entre os retacircngulos posicionados como na figura) eacute o que tem base

2b e altura 2h Na figurah

xh

b

y minus=

)()( xh xh

b x A minus= ponto de maacuteximo de A

2

h x =

valor de y

2

b

b

h

y

x

Usando dobradura

No ano de 2000 estava lecionando uma disciplina de problemas paraalunos do Curso Noturno de Licenciatura em Matemaacutetica da UFSCar ecerto dia sugeri aos estudantes resolverem esse problema Minhaexpectativa era que utilizassem o meacutetodo descrito acima e de fato muitosassim o fizeram Mas tive a agradaacutevel surpresa de ver que a estudanteTatiana Gaion Malosso juntamente com os colegas de seu grupo detrabalho resolveu facilmente o problema usando dobraduras Quandoincentivamos a criatividade podemos ver as soluccedilotildees mais interessantes eaprendemos a pensar com liberdade

Vamos descrever a soluccedilatildeo por dobradura apresentada pela estudanteTomamos uma folha de papel e a cortamos no formato de um triacircnguloretacircngulo ABC

Dobramos o papel de modo a fazer coincidir o ponto A com o ponto B e em seguida dobramos de modo a fazer coincidir o ponto C com o ponto B como nas figuras abaixo

A

B C

A=B C A=B=C

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 34

14 SOCIEDADE BRASILEIRA DE MATEMAacuteTICA

Desdobrando e voltando ao triacircngulo original vemos que marcamos

duas linhas que se encontram no ponto meacutedio de AC

A

B C

D

F

E=Ersquo

De fato por construccedilatildeo D eacute o ponto meacutedio

de AB e DE eacute paralelo a BC logo E eacute

o ponto meacutedio de AC Da mesma forma F

eacute o ponto meacutedio de BC e FE eacute paralelo a

AB logo E eacute o ponto meacutedio de AC e E E =

As duas linhas que marcamos no triacircngulo determinam um retacircngulocuja altura eacute a metade da altura do triacircngulo e cuja base eacute a metade da base do triacircngulo Observamos que o triacircngulo original ficou subdivididoem trecircs figuras dois triacircngulos menores e o retacircngulo e a dobraduradeixa claro que a soma das aacutereas dos dois triacircngulos menores eacute igual agrave doretacircngulo Portanto a aacuterea do retacircngulo eacute a metade da aacuterea do triacircngulooriginal

Vamos verificar usando dobradura que esse retacircngulo eacute o de maior aacuterea que se pode obter Tomamos um outro retacircngulo inscrito F E BD

A

B C

Drsquo

Frsquo

Ersquo

C

A

Frsquo

Ersquo Drsquo

B

A

BC

Drsquo

Frsquo

Ersquo A

B C

Drsquo

Frsquo

Ersquo

23

4

1

Dobramos o papel na linha E D (veja as figuras) e tracejamos o

segmento AB indicado na terceira figura Em seguida dobramos na

linha F E passando pelo ponto A marcado

O triacircngulo original fica subdividido em quatro regiotildees 1 2 3 e 4 demodo que somando as aacutereas de 1 e 3 obtemos a aacuterea de 2 (confira nafigura) Mas como temos a aacuterea de 4 vemos que a aacuterea de 2 eacute menor doque a metade da aacuterea do triacircngulo Portanto o retacircngulo F E BD natildeotem aacuterea maacutexima

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 44

REVISTA DO PROFESSOR DE MATEMAacuteTICA 47 2001 15

Outros desenvolvimentos

Em qualquer triacircngulo existe um retacircngulo inscrito De fato umtriacircngulo tem pelo menos dois acircngulos agudos Na figura a seguir

supomos Aang e Bang acircngulos agudos e construiacutemos o segmento DE

paralelo a AB Em virtude de serem Aang e Bang agudos os segmentos

perpendiculares a AB por D e E intersectam AB e obtemos umretacircngulo inscrito no triacircngulo

O leitor pode observar que em umtriacircngulo podem existir retacircngulosinscritos em ateacute trecircs posiccedilotildees diferentescom um lado do retacircngulo sobre um lado

diferente do triacircngulo A

D E

B F

C

G

Qualquer que seja a posiccedilatildeo a maior aacuterea do retacircngulo inscrito que se pode obter eacute a metade da aacuterea do triacircngulo

y

xh

b

h

xh

b

y minus= )()( xh x

h

b x A minus= ponto de

maacuteximo de A 2h x = valor

correspondente de y 2b

Podemos novamente usar dobradura para encontrar o retacircnguloinscrito de aacuterea maacutexima Seja ABC um triacircngulo qualquer esuponhamos que Aang e Bang satildeo agudos Cortamos um papel na formado triacircngulo dado Usando dobradura marcamos a altura do triacircngulorelativa ao lado AB Dobramos o triacircngulo de modo a fazer coincidir o

ponto C com o peacute desta altura no lado AB Continuamos procedendode modo anaacutelogo ao caso do triacircngulo retacircngulo

Referecircncias bibliograacuteficas[1] MALOSSO T G Nucci E e Yshimine M K 6 a Lista de exerciacutecios da

disci plina ensino de Matemaacutetica atraveacutes de problemas Curso Noturno de Licenciaturaem Matemaacutetica UFSCar 2000[2] IEZZI G Dolce O Degenszajn D M e Peacuterigo R Matemaacutetica Volume Uacutenico SatildeoPaulo Editora Atual 1998

[3] LIMA E L Carvalho P C P Wagner E e Morgado A C A Matemaacutetica doensino meacutedio Volume 1 Coleccedilatildeo do Professor de Matemaacutetica Rio de Janeiro SociedadeBrasileira de Matemaacutetica 1996

Page 3: Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 34

14 SOCIEDADE BRASILEIRA DE MATEMAacuteTICA

Desdobrando e voltando ao triacircngulo original vemos que marcamos

duas linhas que se encontram no ponto meacutedio de AC

A

B C

D

F

E=Ersquo

De fato por construccedilatildeo D eacute o ponto meacutedio

de AB e DE eacute paralelo a BC logo E eacute

o ponto meacutedio de AC Da mesma forma F

eacute o ponto meacutedio de BC e FE eacute paralelo a

AB logo E eacute o ponto meacutedio de AC e E E =

As duas linhas que marcamos no triacircngulo determinam um retacircngulocuja altura eacute a metade da altura do triacircngulo e cuja base eacute a metade da base do triacircngulo Observamos que o triacircngulo original ficou subdivididoem trecircs figuras dois triacircngulos menores e o retacircngulo e a dobraduradeixa claro que a soma das aacutereas dos dois triacircngulos menores eacute igual agrave doretacircngulo Portanto a aacuterea do retacircngulo eacute a metade da aacuterea do triacircngulooriginal

Vamos verificar usando dobradura que esse retacircngulo eacute o de maior aacuterea que se pode obter Tomamos um outro retacircngulo inscrito F E BD

A

B C

Drsquo

Frsquo

Ersquo

C

A

Frsquo

Ersquo Drsquo

B

A

BC

Drsquo

Frsquo

Ersquo A

B C

Drsquo

Frsquo

Ersquo

23

4

1

Dobramos o papel na linha E D (veja as figuras) e tracejamos o

segmento AB indicado na terceira figura Em seguida dobramos na

linha F E passando pelo ponto A marcado

O triacircngulo original fica subdividido em quatro regiotildees 1 2 3 e 4 demodo que somando as aacutereas de 1 e 3 obtemos a aacuterea de 2 (confira nafigura) Mas como temos a aacuterea de 4 vemos que a aacuterea de 2 eacute menor doque a metade da aacuterea do triacircngulo Portanto o retacircngulo F E BD natildeotem aacuterea maacutexima

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 44

REVISTA DO PROFESSOR DE MATEMAacuteTICA 47 2001 15

Outros desenvolvimentos

Em qualquer triacircngulo existe um retacircngulo inscrito De fato umtriacircngulo tem pelo menos dois acircngulos agudos Na figura a seguir

supomos Aang e Bang acircngulos agudos e construiacutemos o segmento DE

paralelo a AB Em virtude de serem Aang e Bang agudos os segmentos

perpendiculares a AB por D e E intersectam AB e obtemos umretacircngulo inscrito no triacircngulo

O leitor pode observar que em umtriacircngulo podem existir retacircngulosinscritos em ateacute trecircs posiccedilotildees diferentescom um lado do retacircngulo sobre um lado

diferente do triacircngulo A

D E

B F

C

G

Qualquer que seja a posiccedilatildeo a maior aacuterea do retacircngulo inscrito que se pode obter eacute a metade da aacuterea do triacircngulo

y

xh

b

h

xh

b

y minus= )()( xh x

h

b x A minus= ponto de

maacuteximo de A 2h x = valor

correspondente de y 2b

Podemos novamente usar dobradura para encontrar o retacircnguloinscrito de aacuterea maacutexima Seja ABC um triacircngulo qualquer esuponhamos que Aang e Bang satildeo agudos Cortamos um papel na formado triacircngulo dado Usando dobradura marcamos a altura do triacircngulorelativa ao lado AB Dobramos o triacircngulo de modo a fazer coincidir o

ponto C com o peacute desta altura no lado AB Continuamos procedendode modo anaacutelogo ao caso do triacircngulo retacircngulo

Referecircncias bibliograacuteficas[1] MALOSSO T G Nucci E e Yshimine M K 6 a Lista de exerciacutecios da

disci plina ensino de Matemaacutetica atraveacutes de problemas Curso Noturno de Licenciaturaem Matemaacutetica UFSCar 2000[2] IEZZI G Dolce O Degenszajn D M e Peacuterigo R Matemaacutetica Volume Uacutenico SatildeoPaulo Editora Atual 1998

[3] LIMA E L Carvalho P C P Wagner E e Morgado A C A Matemaacutetica doensino meacutedio Volume 1 Coleccedilatildeo do Professor de Matemaacutetica Rio de Janeiro SociedadeBrasileira de Matemaacutetica 1996

Page 4: Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

8172019 Problema Do Retangulo Inscrito No Triangulo

httpslidepdfcomreaderfullproblema-do-retangulo-inscrito-no-triangulo 44

REVISTA DO PROFESSOR DE MATEMAacuteTICA 47 2001 15

Outros desenvolvimentos

Em qualquer triacircngulo existe um retacircngulo inscrito De fato umtriacircngulo tem pelo menos dois acircngulos agudos Na figura a seguir

supomos Aang e Bang acircngulos agudos e construiacutemos o segmento DE

paralelo a AB Em virtude de serem Aang e Bang agudos os segmentos

perpendiculares a AB por D e E intersectam AB e obtemos umretacircngulo inscrito no triacircngulo

O leitor pode observar que em umtriacircngulo podem existir retacircngulosinscritos em ateacute trecircs posiccedilotildees diferentescom um lado do retacircngulo sobre um lado

diferente do triacircngulo A

D E

B F

C

G

Qualquer que seja a posiccedilatildeo a maior aacuterea do retacircngulo inscrito que se pode obter eacute a metade da aacuterea do triacircngulo

y

xh

b

h

xh

b

y minus= )()( xh x

h

b x A minus= ponto de

maacuteximo de A 2h x = valor

correspondente de y 2b

Podemos novamente usar dobradura para encontrar o retacircnguloinscrito de aacuterea maacutexima Seja ABC um triacircngulo qualquer esuponhamos que Aang e Bang satildeo agudos Cortamos um papel na formado triacircngulo dado Usando dobradura marcamos a altura do triacircngulorelativa ao lado AB Dobramos o triacircngulo de modo a fazer coincidir o

ponto C com o peacute desta altura no lado AB Continuamos procedendode modo anaacutelogo ao caso do triacircngulo retacircngulo

Referecircncias bibliograacuteficas[1] MALOSSO T G Nucci E e Yshimine M K 6 a Lista de exerciacutecios da

disci plina ensino de Matemaacutetica atraveacutes de problemas Curso Noturno de Licenciaturaem Matemaacutetica UFSCar 2000[2] IEZZI G Dolce O Degenszajn D M e Peacuterigo R Matemaacutetica Volume Uacutenico SatildeoPaulo Editora Atual 1998

[3] LIMA E L Carvalho P C P Wagner E e Morgado A C A Matemaacutetica doensino meacutedio Volume 1 Coleccedilatildeo do Professor de Matemaacutetica Rio de Janeiro SociedadeBrasileira de Matemaacutetica 1996