TMMOB Bursa İl Koordinasyon Kurulu TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi

BAOB Yerleşkesi Odunluk Mah. Akademi Cad. No:8 A1 Blok Kat2-3 Nilüfer / BURSA

TEL : 0 224 453 62 00 FAX : 0 224 453 62 12

E-POSTA : bursa.ikk@tmmob.org.tr WEB: http://bursakentsempozyumu.org

Yrd.Doç.Dr. Soner ESMER

Tarih: 20.04.2011

Konu: TMMOB Bursa 3. Kent Sempozyumu Bildiriniz hk.

29-30 Nisan 2011 tarihinde düzenlenecek olan Bursa 3. Kent Sempozyumu’nda “Bursa Gemlik

Limanlarının Günümüzdeki ve Gelecekteki Rolleri” başlıklı bildiriniz sunulmak üzere kabul edilmiştir.

Çalışmalarınızda başarılar dileriz.

Saygılarımızla,

Zafer TAŞKESEN

Sempozyum Sekreteri

BURSA GEMLİK LİMANLARININ

GÜNÜMÜZDEKİ VE GELECEKTEKİ ROLLERİ Ersel Zafer ORAL ve Soner ESMER

Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi ersel.oral@deu.edu.tr soner.esmer@deu.edu.tr

Özet

Güneydoğu Marmara’nın en önemli limanlarına ev sahipliği yapan Gemlik Körfezi dış ticaretimiz

açısından gittikçe artan bir ağırlığa sahiptir. Geniş bir ardalana sahip olan Gemlik Limanları Kuzey

Ege ve İç Anadolu bölgesine de hizmet vermektedir. Bölge ekonomisinin lokomotif gücünü oluşturan

Gemlik Limanları Bursa sanayinin gelişmesinde yadsınmayacak bir role sahiptir.

Limanlar yatırımları pahalı olduğu kadar yatırım süreci uzun yapılardır. Ortalama bir limanın hayata

geçmesi yer seçiminden itibaren beş ila on yıl arasındadır. Bu nedenle arz talep dengesinin iyi analiz

edilmesi ve liman yatırımlarının doğru zamanda başlaması dış ticaretin kesintiye uğramaması için

gereklidir. Gerçekleştirilen yük projeksiyonlarında 2010 yılı için 570 bin TEU olan konteynır

trafiğinin ortalama bir senaryo ile 2015 yılında 750 bin TEU yu 2020 yılında ise bir milyon TEU’yu

aşması beklenmektedir. Yatırım yapılmaması durumunda mevcut limanların konteynır kapasitesinin

2015 yılında dolacağı ve bölgedeki konteynerize yükün rotasını diğer bölge limanlarına çevireceği

görülmektedir. Genel kargo ve dökme yükte ise yatırım yapılmaması ve kapasite arttırılmaması

durumunda darboğaz 2015 yılından önce kendisini gösterecektir.

Sonuç olarak kriz etkilerinin hızlı bir şekilde azalmaya başladığı günümüze Gemlik Limanları artan

talebi karşılamak için yatırım yapmak zorundadır. Yatırım yapılmaması durumunda bölgedeki liman

kullanıcılarının önemli karayolu maliyetlerine katlanarak daha uzak limanlara yüklerini göndermeleri

gerekecektir.

Giriş

Ülkemizin en büyük dış ticaret hacmine sahip olan Marmara Bölgesi aynı zamanda ülkemizin önemli

limanlarına da ev sahipliği yapmaktadır. Marmara bölgesindeki limanlar üç bölgede (Ambarlı bölgesi,

İzmit Körfezi ve Gemlik Körfezi) yoğunlaşmıştır. Ambarlı limanları özellikle İstanbul ili başta olmak

üzere tüm Türkiye sanayine ve ticaretine hizmet vermektedir. İzmit körfezi limanları Kocaeli,

Adapazarı ve İstanbul başta olmak üzere doğu batı ekseninde geniş bir hinterlanda sahiptir. Bursa -

Gemlik limanları ise güney Marmara ve Kuzey Ege yükleri olmak üzere batıda Trakya doğuda ise iç

Anadolu bölgesine kadar geniş bir alana hizmet vermektedir. Gemlik körfezinde Mudanya ilçe

sınırlarında bulunan Gemport, Borusan, Roda ve Gemlik Gübre limanları hızlı gelişmesi ile son on yıl

içersinde özellikle Ege bölgesi yüklerini bu bölgeye çekmiştir.

Günümüzde her biri aynı zamanda önemli birer lojistik merkez olan limanlar sadece gemilerin yük alıp

boşattığı yerler değil aynı zamanda sosyoekonomik kalkınmanın lokomotif gücüdür. Zira limanlar

bulundukları bölgede sanayinin gelişmesini ve büyümesini hızlandırmakta, endüstriyel faaliyetlerin

yaygınlaşmasını ve gelişmesini sağlamakta, ticareti geliştirmekte, istihdama katkıda sağlamaktadır.

Deniz yollarını kullanmadan dış ticaret, dış ticaret olmadan gelişme ve büyüme olamamaktadır. Bu

bağlamda Gemlik limanları Bursa sanayi ve dış ticaretinin rekabetçi üstünlüğünde önemli paya

sahiptir. Gemlik limanlarının bu önemli rolü göz önüne alınarak bu çalışmada artan yük talebini

karşılamakta mevcut limanların hangi yıla kadar yeterli olabileceği analiz edilmiş, Kuzey – Güney

koridoru üzerinde bulunan Gemlik limanlarını gelecekte oynayabileceği bölgesel roller tartışılmıştır.

1. Gemlik Körfezi Limanlarının Mevcut Durumu

Gemlik Körfezi güneydoğu Marmara da yer alan deniz etkilerine kısmen kapalı doğal bir liman

konumundadır. Deniz ulaşımı ve limancılık açısından son derece elverişli bir konumda bulunması

bölgede çok sayıda limanın konuşlanmasına neden olmuştur. Gemlik Körfezi limanlarının birinci

hinterlandını Bursa, Bilecik ve Balıkesir illeri oluşturmaktadır. İkincil hinternat da ise Çanakkale,

Kocaeli, Sakarya, Kütahya, Eskişehir ve Ankara illeri bulunmaktadır (Şekil 1)

Şekil 1. Gemlik Körfezi Limanlarının Hinternadı

Gemlik körfezinde yer alan limanların iş hacmi Türkiye toplamı içinde önemli bir yer tutmaktadır.

Gemlik körfezinde 2010 yılında elleçlenen konteyner 570 bin TEU ile Türkiye toplam konteyner

elleçlemesinin % 10’unu oluşturmaktadır. Aynı durum genel ve dökme yük açısından bakıldığında ise

Gemlik körfezi limanları Türkiye toplam elleçlemesinin yaklaşık % 5’ini elleçlemektedir. Bölge

toplam gemi trafiği açısından da yoğun bir bölgedir. Bölgeye bir yılda gelen gemi sayısı 3,000’in

üzerindedir.

2008 yılı için Marmara Bölgesi limanlarında elleçlenen yükün dağılımı Şekil 2’de verilmiştir.

Marmara limanlarında işlem gören yükler içersinde %38 oran ile birinci sırada sıvı dökme yük olan

petrol ve petrol türevleri yer almaktadır. Bunu %26 oran ile genellikle katı dökme yük olarak elleçlene

demir çelik ürünleri takip etmektedir. Üçüncü sırada %9 ile kuru dökme yük olarak elleçlenen maden

cevheri yer almakta olup son iki ürün ağır yükler kapsamında değerlendirilmektedir. Dökme yük

olarak elleçlenen kömür ve çimento bölge yükleri içerisinde ton bazında %6’lık hacime sahiptir. %5

orana sahip endüstriyel hammaddeler dışında diğer yük tiplerinin tamamı %5 ine altındadır. Ancak

Gemlik Körfezi Marmara Bölgesinde yer almakla birlikte yük deseni olarak Marmara Bölgesinden

farklılıklar göstermektedir. Özellikle petrol ve türevleri bölgenin temel yükleri içersinde yer

almamaktadır. Zira Marmara bölgesinin yüksek petrol türevi hacmi İzmit Körfezi başta olmak üzere

bölgede yer alan rafineri ve petrokimya tesislerinden kaynaklanmaktadır.

Şekil 2. Marmara Bölgesinde Elleçlenen Yüklerin Oransal Dağılımı [1].

Gemlik körfezinde hali hazırda toplam 7 adet liman hizmet vermektedir, bu limanlara ilişkin temel

veriler aşağıdaki Tablo da 1 de yer almaktadır. Bölgenin gerek rıhtım uzunluğu gerekse su derinlikleri

açısından en büyük limanı Gemport dur.

Tablo 1. Gemlik Körfezinde Faaliyet Gösteren Limanların Temel Özellikleri [2]

Liman Adı Elleçlenen Yükler Rıhtım

Uzunluğu (m)

Gemi kabul kapasitesi

Su derinliği

(-m) Gemport Konteyner-Kuru- Genel-Araç 850 8 36

Borusan Konteyner-Araç-Genel Kargo 680 7 11

Rodaport Genel Yük-Konteyner 649 6 15

Gemlik Gübre Dökme-Genel-Sıvı Yük 300 3 12

Gemlik Belediye Dökme-Genel 125 5 6

BP İskelesi Sıvı Yük 55 1 11

Marmara Kimya Sanayi Sıvı Yük Şamandıra

Tablo 1’de gösterilen Gemlik Belediye limanı belediye tarafından işletilmekte, BP İskelesi ve

Marmara Kimya Sanayi’ne ait tesislerde ise 3. taraflarda yük elleçleme hizmeti verilmemektedir.

Gemlik Gübre Sanayine ait liman ise ağırlıklı olarak kendi yüküne hizmet vermekte ancak talep

edildiği taktirde 3. taraflara da hizmet vermektedir [3].

Gerek profesyonel liman hizmetleri vermesi, gerek bölgede önemli bir liman hizmet arzı oluşturması

açısından bölgenin en önemli limanları Gemport, Borusan ve Rodaport limanlarıdır. Aşağıdaki

tablolarda bahsedilen limanlara ait bazı göstergeler yer almaktadır. Bölgede 2010 yılı itibarı ile 570 bin

TEU konteynır elleçlemiş olup 2009 yılı krizi dışında yük haricinde düzenli artış görülmüştür. Benzer

tablo Genel-Dökme yükler içinde geçerlidir (Tablo 2 ve 3).

Tablo 2. Gemlik Bölgesinde Elleçlenen Konteynerin Yıllık Değişimi (TEU)

2006 2007 2008 2009 2010

Gemport 274.559 341.326 336.287 214.056 269.276 Borusan 94.772 114.522 145.189 146.240 193.190 Roda Port

21.809 84.653 108.083

Gemlik Toplam 369.331 455.848 503.285 444.949 570.549 Türkiye 3.822.727 4.699.529 5.228.154 4.520.786 5.865.785

Tablo 3. Gemlik Bölgesinde Elleçlenen Genel-Dökme Yükün Yıllık Değişimi (Ton)

2006 2007 2008 2009 2010

Gemport 2.113.664 2.525.083 2.193.514 2.013.864 2.831.892 Borusan 235.321 52.184 3.317 37.973 143.049 Roda Port

5.677 1.290.900 1.601.799 1.755.216

Gemlik Toplam 2.348.985 2.582.944 3.487.731 3.653.636 4.730.157 Türkiye 71.949.568 92.057.430 95.967.039 70.265.816 101.812.773

Tablo 4. Gemlik Bölgesine Gelen Gemi Sayısının Yıllık Değişimi

2006 2007 2008 2009 2010

Gemport 1.060 1.244 1.222 1.225 1.568 Borusan 831 783 751 533 610 Roda Port

625 794

Gemik Toplamı 1.891 2.027 1.973 2.383 2.972

Tablo 5. Gemlik Bölgesi Limanlarında Elleçlenen Araçların Yıllık Değişimi

2006 2007 2008 2009 2010

Borusan 60.488 63.964 112.781 125.686 142.150 Gemport 127.400 24 206.053 259.952 287.818 Gemlik Toplamı 187.888 63.988 318.834 385.638 429.968 Türkiye 716.041 852.757 958.411 941.181 1.436.077

Tablolarda görüldüğü gibi Gemlik bölgesinde gerçekleşen limancılık faaliyetlerinin büyük çoğunluğu

Gemport, Borusan ve Rodaport’da yapılmaktadır. Bu limanlarda istihdam edilen personel sayıları da

Tablo 6’da sunulmuştur. Limanlar bölge için önemli bir istihdam kaynağıdır.

Tablo 6. Gemlik Bölgesi Limanlarında Çalışan Personel Sayısının Yıllık Değişimi

Yıllar Liman Adı Kadrolu Taşeron Toplam Bursa Toplam

2007 Borusan 98 239 337

985 Gemport 450 198 648

2008 Borusan 65 318 383

955 Gemport 424 148 572

2009 Borusan 63 323 386

1138 Gemport 393 155 548 Roda 110 94 204

2010 Borusan 68 365 433

1274 Gemport 410 165 575 Roda 122 144 266

Ek olarak bu üç limanda istihdam edilen personel sayının sürekli arttığı Tablo 6’da görülmektedir. Bu

artış 2009 küresel finans krizinde de sürmüştür.

2. Gemlik Limanları Yük Talep Tahminleri

Araştırmada gemlik bölgesi limanlarının geleceğe yönelik konteyner, genel-dökme yük ve tekerlekli

araç yükleri tahmininde regresyon analizi yöntemi kullanılmıştır. Regresyon analizinde kullanılan

bağımlı değişkenler yük cinslerinin yıllar içindeki seyridir. Regresyon analizinde kullanılan bağımsız

değişkenler ise bölge hinterlandında yer alan illerin sosyo-ekonomk (GSYİH ve Nufus) verileridir.

Tahminlerde kötümser, ortalama ve iyimser senaryolar ayrı ayrı ele alınmış ve tablolaştırılmıştır.

Bölge için öngörülen ortalama bir büyüme senaryosuna göre 2015 yılında bölgede oluşacak konteynır

hacmi 579 bin TEU, genel-dökme yük hacmi 4.9 milyon ton, tekerlekli araç ise 540 bin adettir, 2020

yılı için ise sırası ile söz konusu yük hacmi 1.1 milyon TEU, 6.7 milyon ton ve 813 bin adet araca

ulaşacaktır (Tablo 7,8 ve 9).

Tablo 7. Gemlik Bölgesi limanları İçin Konteyner Talep Tahmini (TEU)

Yıllar Kötümser Ortalama İyimser 2015 705.512 759.767 815.989 2020 968.113 1.102.341 1.247.900 2025 1.277.515 1.527.044 1.810.456 2030 1.645.298 2.058.333 2.549.994

Tablo 8. Gemlik Bölgesi limanları İçin Genel-Dökme Yük Talep Tahmini (Ton)

Yıllar Kötümser Ortalama İyimser 2015 4.663.779 4.950.400 5.247.631 2020 6.025.166 6.736.914 7.509.834 2025 7.646.699 8.974.173 10.484.644 2030 9.590.551 11.794.105 14.422.456

Tablo 9. Gemlik Bölgesi limanları İçin Tekerlekli Araç Talep Tahmini (adet)

Yıllar Kötümser Ortalama İyimser 2015 496.825 540.540 585.873 2020 704.498 813.050 930.929 2025 951.831 1.154.283 1.384.641 2030 1.248.304 1.584.359 1.985.189

Gemport, Borusan ve Rodaport limanlarına ait kapasite bilgileri aşağıda verilmiştir. Buna göre

bölgedeki konteynır elleçleme kapasitesi 750 bin TEU, genel kargo – dökme yük kapasitesi 7.1 milyon

ton tekerlekli araç kapasitesi ise 500 bin adettir (Tablo 10).

Tablo 10. Gemport, Borusan ve Rodaport limanlarına ait kapasite bilgileri

Limanlar Konteyner (TEU)

Dökme - Genel Yük (Ton)

Araç (Adet)

Gemport 350,000 1,800,000 250,000 Borusan 250,000 3,300,000 250,000 Rodaport 150,000 2,000,000 Toplam 750,000 7,100,000 500,000

Yapılan tahminler ile mevcut kapasiteler karşılaştırıldığında 5 yıl içinde bölge konteyner kapasitesinin,

10 yıl içinde genel-dökme yük kapasitesinin ve yine 5 yıl içinde tekerlekli yük elleçleme kapasitesinin

bölgede yetersiz kalacağı tespit edilmiştir. Liman yatırımlarının uzun süren yatırımlar olması nedeniyle

tespit edilen ilave kapasitelere yönelik yatımların acilen yapılması gerekmektedir.

Bölge limanlarının genişleme projeleri şu şekildedir [1]:

Borusan: Yatırımlarla mevcut alanın 2015 yılına kadar 260 dönüm arttırılarak 400 dönüme

çıkarılması planlanmaktadır. Limanın yaptığı yük tahminlerine göre limanın 2015 yılında

800,000 TEU yükleme boşaltma yapması hedeflenmektedir. Limanda geri saha operasyonları

geliştirilebilir ve yanaşma yerlerinin uzatılması mümkündür. Yeni ekipman yatırımı

planlanmaktadır. Liman kapısında ve içinde kullanılan bilişim programları sayesinde sıkışıklık

olmamaktadır. Liman genel-dökme yük kapasitesini 2015 yılında 6,5 milyon tona, araç

elleçleme kapasitesini ise 400 bin araca çıkarmayı hedeflemektedir.

Gemport: Limanın konteyner kapasitesinin yılda 600,000 TEU’ya çıkarılması

hedeflenmektedir. Liman alanı 250,000 m2‘si gümrüklü olmak üzere 500,000 m2’lik alandan

oluşmaktadır. Bu alan genişletilebilir. Limanın iskelesinin uzatılması planlanmaktadır. Gelişim

projesi kapsamında yeni ekipman alımı da düşünülmektedir. Gemport araç elleçleme

kapasitesini 2015 yılında 400 bin araca çıkarmayı planlamaktadır. Liman genel-dökme yük için

ilave kapasite düşünmemektedir.

Rodaport: Liman kara alanı genişletilebilir. Yanaşma yerlerinin uzatılması mümkün değildir.

Yeni ekipman alınması planlanmamakta ama yük talebine göre yatırım yapılması

öngörülmektedir.

Gemlik Gübre: Liman arazisinin 100 dönüm büyütülme imkanı vardır ve bu alanın konteyner

elleçlenmesi için kullanılması planlanmaktadır. Yanaşma yerlerinin uzatılması ve

genişletilmesi de planlanmaktadır.

Bahsedilen yatırımların olması durumunda 2015 yılında ulaşılacak kapasite tabloda gösterilmiştir.

(Tablo 11)

Tablo 11. Gemport, Borusan ve Rodaport limanlarının 2015 yılında ulaşacakları kapasite

Limanlar Konteyner (TEU)

Dökme - Genel Yük (Ton)

Araç (Adet)

Gemport 600,000 1,800,000 400,000 Borusan 800,000 6,500,00 400,000 Rodaport 150,000 2,000,000 - Toplam 1,550,000 10,300,000 800,000

Borusan ve Gemport limanlarının konteyner elleçleme kapasitelerini arttırma projelerinin

gerçekleşmesi durumunda bölgenin konteyner elleçleme kapasitesi 2015 yılında yaklaşık 1,5 milyon

TEU’ya ulaşabilecektir. Bu kapasite 2025 yılına kadar yeterli görülmektedir. Borusan limanın genel-

dökme yük elleçleme hedefini 6,5 milyon tona çıkarma projesinin gerçekleşmesi durumunda bölge

kapasitesi 10 milyon Tonu geçecektir. Bu rakam bölgenin 2030’lu yıllara kadar genel-dökme yük

kapasite sorununu çözecek niteliktedir. 2015 yılında hedeflenen 800,000 araçlık kapasitenin ise bölge

ihtiyacını 2020’li yıllara kadar karşılayacağı tahmin edilmektedir.

3. Sonuç ve Tartışma

Gemlik Körfezinde yer alan limanların arz talep dengesinin incelenmesini amaçlayan bu çalışma

sonuçların göre 2010 yılı için 570 bin TEU olan konteynır trafiğinin ortalama bir senaryo ile 2015

yılında 750 bin TEU yu 2020 yılında ise bir milyon TEU’yu aşması beklenmektedir. Yatırım

yapılmaması durumunda mevcut limanların konteynır kapasitesinin 2015 yılında dolacağı ve bölgedeki

konteynerize yükün rotasını diğer bölge limanlarına çevireceği görülmektedir. Genel kargo ve dökme

yükte ise yatırım yapılmaması ve kapasite arttırılmaması durumunda darboğaz 2015 yılından önce

kendisini gösterecektir.

Sonuç olarak Gemlik Limanları artan talebi karşılamak için yatırım yapmak zorundadır. Yatırım

yapılmaması durumunda bölgedeki liman kullanıcılarının önemli karayolu maliyetlerine katlanarak

daha uzak limanlara yüklerini göndermeleri gerekecektir. Taşıma maliyetlerinin artması dış

ticaretimizdeki rekabet gücümüzün azalmasına ve pazar kaybına neden olacaktır. Limanlarda sıkışıklık

yaşanmaya başlamadan gerekli altyapı, üstyapı ve ekipman yatırımının yapılması sadece limanlar için

değil bölge ekonomisi içinde hayati öneme sahiptir.

Kaynakça

[1] Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Plan Çalışması, 2011. [2] http://www.gemlik.gov.tr/?s=limanlar [3] http://www.gemlikgubre.com.tr/liman.asp