projekt apgw odra

Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry

OPRACOWANIE AKTUALIZACJI PLANÓW

GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARACH

DORZECZY

Projekt aktualizacji Planu gospodarowania wodami

na obszarze dorzecza Odry

Warszawa, grudzień 2014 r.

2


3


Spis treści

Rozdział Tytuł Strona

1. WPROWADZENIE 6

1.1. Cel oraz podstawa opracowania dokumentu _______________________________________ 6

1.2. Zakres dokumentu ___________________________________________________________ 7

2. UWARUNKOWANIA REALIZACJI PLANU 9

3. OGÓLNY OPIS CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH OBSZARU DORZECZA 12

3.1. Podstawowe informacje ______________________________________________________ 12

3.2. Ogólna charakterystyka obszaru dorzecza _______________________________________ 12

3.2.1. Wody powierzchniowe 20

3.2.2. Wody podziemne 24

3.3. Warunki referencyjne ________________________________________________________ 25

3.4. Podsumowanie działań realizowanych przez Polskę w ramach współpracy międzynarodowej i koordynacji, o której mowa w art. 3 RDW _________________________ 29

4. PODSUMOWANIE ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ I WPŁYWÓW

ANTROPOGENICZNYCH 34

4.1. Identyfikacja presji i wpływów na jednolite części wód powierzchniowych _______________ 34

4.1.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń 35

4.1.2. Rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń 40

4.1.3. Zmiany hydromorfologiczne 42

4.2. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód rzecznych _ 45

4.3. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód jeziornych _ 50

4.4. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód przejściowych i przybrzeżnych _________________________________________________ 53

4.5. Identyfikacja presji i wpływów antropogenicznych na jednolite części wód podziemnych ___ 60

4.5.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń 60

4.5.2. Rozproszone źródła zanieczyszczeń/presji 63

4.5.3. Pobory wody 63

4.6. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód podziemnych ______________________________________________________________ 66

4.7. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych ____________ 69

4.7.1 Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód rzecznych 71

4.7.2. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód jeziornych 74

4.7.3. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód przejściowych i

przybrzeżnych 77

4.7.4. Wyniki wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód 78

5. OKREŚLENIE I ODWZOROWANIE OBSZARÓW CHRONIONYCH 80

6. ZMIANY KLIMATU A GOSPODAROWANIE WODAMI 86

6.1. Klimat na obszarze dorzecza Odry na tle klimatu Polski _____________________________ 86

6.2. Prognozowane zmiany i zmienność klimatu w Polsce, horyzont czasowy do 2030 r. ______ 95

6.3. Wpływ zmian klimatu na funkcjonowanie obszaru dorzecza Odry, horyzont do 2020 r. ____ 103

4


6.4. Wskazania do wdrożenia adaptacji dla działań wrażliwych klimatycznie na obszarze dorzecza _________________________________________________________________ 105

6.4.1. Obszar gór i przedgórza Sudetów 105

6.4.2. Obszar nizinno-pojezierny środkowej Polski 106

6.4.3. Pobrzeża południowobałtyckie 107

6.4.4. Aglomeracje miejskie 108

7. MONITORING I OCENA STANU 110

7.1. Wody powierzchniowe ______________________________________________________ 111

7.2. Wody podziemne __________________________________________________________ 123

7.3. Jakość pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych _____________________________________________________________ 128

8. OKREŚLENIE CELÓW ŚRODOWISKOWYCH DLA WSZYSTKICH JCWP I JCWPd 130

8.1. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych ____________________ 131

8.2. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych ________________________ 135

8.3. Cele środowiskowe dla obszarów chronionych ___________________________________ 136

9. IDENTYFIKACJA ODSTĘPSTW OD OSIĄGNIĘCIA CELÓW ŚRODOWISKOWYCH 139

9.1. Uwarunkowania prawne _____________________________________________________ 139

9.2. Odstępstwa na podstawie art. 4 ust. 4 - 5 _______________________________________ 142

9.3. Odstępstwo na podstawie art. 4 ust. 6 __________________________________________ 151

9.4. Odstępstwo z art. 4 ust. 7 ___________________________________________________ 152

9.4.1. Realizacja działań inwestycyjnych w gospodarce wodnej w latach 2016 – 2021 (w

okresie obowiązywania aPGW) 157

9.4.2. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP) 160

9.5. Uwarunkowania art. 4 ust. 8-9 ________________________________________________ 163

10. PODSUMOWANIE ANALIZY EKONOMICZNEJ KORZYSTANIA Z WÓD 165

10.1. Charakterystyka ekonomiczna obszaru dorzecza Odry ____________________________ 165

10.2. Zwrot kosztów usług wodnych w sektorze komunalnym ____________________________ 165

10.2.1. Zakres przeprowadzonych analiz 166

10.2.2. Zwrot kosztów w sektorze komunalnym – zaopatrzenie w wodę 166

10.2.3. Zwrot kosztów w sektorze komunalnym – odbiór i oczyszczanie ścieków 167

10.3. Zwrot kosztów usług wodnych w sektorze przemysłu ______________________________ 168

10.4. Zwrot kosztów usług wodnych w rolnictwie i leśnictwie _____________________________ 168

10.5. Oszacowanie kosztów zasobowych i środowiskowych _____________________________ 169

10.5.1. Oszacowanie kosztów środowiskowych 170

10.5.2. Oszacowanie kosztów zasobowych 170

11. PODSUMOWANIE PROGRAMÓW DZIAŁAŃ ZAWARTYCH w aPWŚK 172

11.1. Podstawy prawne opracowania aktualizacji PWŚK ________________________________ 172

11.2. Charakterystyka aktualizacji PWŚK ____________________________________________ 172

11.3. Podsumowanie programów działań dla JCW na obszarze dorzecza Odry ______________ 174

11.4. Działania zawarte w projekcie aktualizacji programu wodno – środowiskowego kraju w kontekście przeprowadzonego sprawdzianu klimatycznego _________________________ 179

11.5. Charakterystyka dodatkowych działań ustalonych w trakcie realizacji pierwszych PGW ___ 181

12. PODSUMOWANIE MASTERPLANU DLA OBSZARU DORZECZA ODRY 183

5


13. WYKAZ POZOSTAŁYCH PROGRAMÓW I PLANÓW WRAZ Z KRÓTKĄ

CHARAKTERYSTYKĄ 185

13.1. Krajowe dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym _____________________ 185

13.2. Regionalne dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym ___________________ 195

14. PLAN GOSPODAROWANIA WODAMI A PLANOWANIE PRZESTRZENNE 210

15. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ PLANOWANYCH DO ZASTOSOWANIA W

CELU INFORMOWANIA SPOŁECZEŃSTWA 212

16. WYKAZ WŁAŚCIWYCH WŁADZ 214

17. PUNKTY KONTAKTOWE I PROCEDURY POZYSKIWANIA ŹRÓDŁOWEJ INFORMACJI 231

17.1. Punkty kontaktowe pozyskiwania źródłowej dokumentacji __________________________ 231

17.2. Procedury pozyskiwania źródłowej dokumentacji _________________________________ 231

18. MATERIAŁY WYKORZYSTANE PRZY REALIZACJI OPRACOWANIA 233

19. PODSUMOWANIE ZMIAN I UAKTUALNIEŃ 234

19.1. Postęp w osiąganiu celów środowiskowych _____________________________________ 235

20. WYKAZANIE DZIAŁAŃ USTANOWIONYCH W PGW, KTÓRE NIE ZOSTAŁY

ZREALIZOWANE, WRAZ Z UZASADNIENIEM 238

21. PODSUMOWANIE DZIAŁAŃ ZREALIZOWANYCH NA PODSTAWIE ART. 11 UST. 5 241

22. LITERATURA 243

23. SPIS TABEL 250

24. SPIS RYSUNKÓW 252

25. SPIS WYKRESÓW 253

26. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 254

6


1. WPROWADZENIE

1.1. Cel oraz podstawa opracowania dokumentu

Obowiązek sporządzenia planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (PGW) wynika

z art. 13 dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r.

ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodne (Dz. Urz. WE L 327

z 22.12.2000, str. 1 z późn. zm.; dalej Ramowa Dyrektywa Wodna, RDW)Zgodnie z ww. artykułem

każde państwo członkowskie zapewnia opracowanie planów gospodarowania wodami dla wszystkich

obszarów dorzeczy, które leżą całkowicie w granicach danego kraju. Art. 13 ust. 2 – 3 wyznacza też

zasady dotyczące opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy

międzynarodowych. Wymóg przygotowania planów gospodarowania wodami został transponowany

do prawa polskiego poprzez art. 90 ust. 1 punkt 1 a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst

jednolity: Dz. U. 2012 poz. 145 z późń.zm.), dalej ustawa Prawo wodne.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy Prawo wodne na terytorium Polski wyznaczono 10 obszarów dorzeczy:

Wisły, Odry, Jarftu, Świeżej, Dunaju, Dniestru, Łaby, Pregoły, Ücker, Niemna. Dla każdego

z obszarów dorzeczy konieczne jest opracowanie planu gospodarowania wodami.

Plany gospodarowania wodami dla wszystkich obszarów dorzeczy w Polsce zostały opracowane

po raz pierwszy w 2009 roku, a następnie zatwierdzone przez Radę Ministrów 22 lutego 2011 roku.

Dokumenty te zostały, zgodnie z art. 119 ustawy Prawo wodne opublikowane w Dzienniku

Urzędowym Monitor Polski (nr 40 poz. 451). Zgodnie z art. 13 ust. 7 RDW, plany gospodarowania

wodami muszą być poddawane przeglądowi i uaktualnianie najpóźniej w ciągu 15 lat, licząc

od wejścia w życie przytoczonej powyżej dyrektywy, czyli do 22 grudnia 2015 roku, a następnie

aktualizowane co 6 lat. Aktualizacja planów gospodarowania wodami jest przyjmowana przez Radę

Ministrów na drodze rozporządzenia, kierując się koniecznością osiągnięcia celów środowiskowych

oraz powszechnym charakterem dokumentu1.

Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest dokumentem planistycznym, stanowiącym

podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych, usprawniającym proces

osiągania lub utrzymania dobrego stanu wód oraz związanych z nimi ekosystemów, a także

wskazującym na konieczność wprowadzenia racjonalnych zasad gospodarowania wodami

w przyszłości.

Niniejsza aktualizacja planu gospodarowania wodami (aPGW) na obszarze dorzecza Odry uwzględnia

uwagi oraz wytyczne KE opracowane w ramach Wspólnej strategii wdrażania Ramowej Dyrektywy

Wodnej, a także dokumenty oceny pierwszych planów. Ponadto, aPGW uwzględnia zintegrowane

podejście w zakresie zarządzania wodami, a także powiązania pomiędzy zarządzaniem wodami

a celami środowiskowymi ustalonymi zgodnie z RDW.

1 Art. 114 ust. 5 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. 2012 poz. 145 ze zm.)

7


1.2. Zakres dokumentu

Zakres planu gospodarowania wodami określony jest w załączniku VII Ramowej Dyrektywy Wodnej.

Aktualizacja planu gospodarowania dorzecza na obszarze dorzecza Odry została opracowana

zgodnie z wymogami RDW, ustawy Prawo wodne oraz aktami wykonawczymi do tej ustawy, w tym

zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 marca 2013 roku w sprawie szczegółowego

zakresu opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy.

Art. 114 ust. 1 do 4 ustawy Prawo wodne transponuje postanowienia RDW określające ogólną

zawartość Planu gospodarowania wodami, który powinien obejmować: ogólną charakterystykę

obszaru dorzecza (wraz z zestawieniami jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych),

podsumowanie zidentyfikowanych znaczących oddziaływań antropogenicznych, oceny ich wpływu

na stan wód powierzchniowych i podziemnych, wyszczególnienie obszarów chronionych, mapę sieci

monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, wykaz ustalonych celów środowiskowych (dla

JCWP, podsumowanie wyników analizy ekonomicznej związanej z korzystaniem z wód,

podsumowanie działań zawartych w Programie wodno-środowiskowym kraju, wykaz innych

aktualnych programów i planów gospodarowania dla obszaru dorzecza dotyczących zlewni,

podsumowanie działań realizowanych w celu informowania społeczeństwa i konsultacji publicznych,

wykaz właściwych władz w sprawach gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza; informację

o sposobach i procedurach pozyskiwania informacji i dokumentacji źródłowej wykorzystanej

do sporządzenia planu, informacje o spodziewanych wynikach realizacji planu, podsumowanie

wszystkich zmian lub uaktualnień dokonanych od dnia ogłoszenia poprzedniego planu, ocenę postępu

w osiąganiu celów środowiskowych, prezentacje wyników monitoringu w okresie objętym poprzednim

planem oraz wyjaśnieniem przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych w niektórych częściach

wód, charakterystykę i wyjaśnienie wszystkich działań przewidzianych we wcześniejszej wersji planu,

które nie zostały zrealizowane, charakterystykę wymaganych dodatkowych działań ustalonych

w trakcie realizacji planu.

Działania zawarte w planie gospodarowania wodami, o których mowa w punkcie 7 i 8 ustawy Prawo

wodne, należy wdrażać nie później niż 3 lata od dnia ogłoszenia planu. Aktualizację planu należy

wykonywać co 6 lat.

Z kolei rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu opracowania planów gospodarowania

wodami na obszarach dorzeczy zakres ten uszczegóławia, wskazując, że dokument ten powinien

zawierać:

ogólną charakterystykę obszaru dorzecza dla wód powierzchniowych i podziemnych wraz

z graficznym przedstawieniem granic jednolitych części wód,

wyniki państwowego monitoringu środowiska wraz z przedstawieniem ich na mapie,

informacje o wartościach progowych elementów fizykochemicznych i ich zmianach dla oceny

stanu chemicznego JCWPd, ustalonych zgodnie z art. 38a ust. 1 ustawy Prawo wodne;

przegląd sposobu oceny stanu chemicznego JCWPd, w której uwzględniono przekroczenia

wartości progowych elementów fizykochemicznych w odrębnych punktach pomiarowych;

informacje o poziomach niepewności pomiaru dla elementów fizykochemicznych

i chemicznych oraz szacowanych poziomów ufności i dokładności wyników dla elementów

biologicznych, ustalonych na podstawie art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne;

informacje o wodach śródlądowych powierzchniowych i podziemnych, z ich wstępną oceną

przeprowadzoną przy uwzględnieniu kryterium wody przeznaczonej do spożycia,

8


informacje przyczynach stwierdzenia, że dla JCWPd lub grup JCWPd występuje znaczący

i utrzymujący się trend wzrostu stężenia wszelkiego typu zanieczyszczeń lub ma miejsce

odwrócenie tego trendu, ustalone na podstawie art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne;

analizę trendów wykrytych zanieczyszczeń w JCWPd, na których obszarze znajdują się

punktowe źródła zanieczyszczeń lub skażenia powierzchni terenu będących zagrożeniem

w osiągnięciu celów środowiskowych, ustaloną na podstawie art. 155b ust. 1 ustawy Prawo

wodne;

zestawienie przyczyn wyznaczenia punktu początkowego dla identyfikacji znaczących

i utrzymujących się trendów wzrostowych stężenia wszelkiego typu zanieczyszczeń JCWPd

oraz odwrócenia tych trendów, o których mowa w art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne;

podsumowanie działań zawartych w programie wodno-środowiskowym kraju, zawartych w art.

113 b ustawy Prawo wodne, oraz informacje o działaniach zastosowanych w celu

niedopuszczenia do wzrostu zanieczyszczeń wód morskich;

dane dotyczące prognozowanych zmian klimatu z uwzględnieniem wpływu tych zmian

na zasoby wodne.

9


2. UWARUNKOWANIA REALIZACJI PLANU

W listopadzie 2012 roku Komisja Europejska przedstawiła Plan ochrony zasobów wodnych Europy.

Dokument ten wskazuje potrzebę uwzględnienia gospodarki wodnej w szerszym kontekście,

uwzględniając potrzeby wszystkich użytkowników wód oraz interakcje zasobów wodnych z innymi

komponentami środowiska naturalnego. We wspomnianym wyżej dokumencie wskazana jest

konieczność zarządzania wszystkimi sektorami wykorzystującymi zasoby wodne: rolnictwem,

przemysłem, turystyka, energetyką, Działania w zakresie gospodarki wodnej powinny być prowadzone

z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, w tylko w taki sposób jesteśmy w stanie zapewnić

wody dobrej jakości.

Plan ochrony zasobów wodnych Europy określa kierunki działań w UE w zakresie polityki wodnej

na najbliższe lata. Dokument ten ma na celu zwiększenie skuteczności działań w zakresie gospodarki

wodnej i określenie ram wspólnego działania w celu ochrony zasobów wodnych w całej Europie.

Opiera się na badaniach i informacjach, w tym sprawozdaniach z oceny planów gospodarowania

wodami na obszarach dorzeczy opracowanych przez poszczególne państwa członkowskie,

uwzględnia także sprawozdania Europejskiej Agencji Środowiska w sprawie stanu wód i przegląd

polityki dotyczącej niedoboru wody i występowania susz.

Plan ochrony zasobów wodnych Europy uwzględnia indywidualną charakterystykę zasobów wodnych

w poszczególnych państwach członkowskich, kładzie nacisk na najważniejsze kwestie w zakresie

ochrony stanu wód tj.: użytkowanie gruntów, odporność zasobów wodnych, zanieczyszczenia, a także

zarządzanie gospodarką wodną.

Realizacja planu jest uzależniona od zaangażowania poszczególnych państw członkowskich, Komisja

Europejska pełni kontrolę nad realizacją jego założeń, opracowywaniem narzędzi służących do jego

realizacji i egzekwowaniem prawa UE dotyczącego wód.

Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy są jednym z narzędzi, które pozwoli wypełnić

założenia Planu ochrony zasobów wodnych Europy.

Jak już opisano we wstępie niniejszego dokumentu, aktualizacja PGW na obszarze dorzecza Odry

oparto, przede wszystkim, na wymaganiach zawartych w RDW, ustawie Prawo wodne oraz jej aktach

wykonawczych, natomiast zakres został przygotowany zgodnie z rozporządzeniem w sprawie

szczegółowego zakresu opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy.

Na kształt i zakres opracowania aPGW miały również wpływ uwarunkowania wynikające z uwag

Komisji Europejskiej do PGW. KE szczegółowo przeanalizowała i oceniła plany gospodarowania

wodami opracowane przez wszystkie kraje członkowskie. KE wskazała w poszczególnych planach

szereg niedociągnięć, braków i nieścisłości. Uwagi skierowane do strony polskiej dotyczyły między

innymi braku spójności procesu planowania oraz braku dowodów na zintegrowane podejście

polityczne do gospodarki wodnej w Polsce. KE zwróciła także uwagę na poważne braki w odniesieniu

do konsultacji społecznych oraz programów monitorowania, które w jej ocenie nie obejmowały

wszystkich wymaganych elementów jakości, a metody oceny stanu ekologicznego nie zostały w pełni

opracowane dla wszystkich wymaganych biologicznych elementów jakości. Wskazano także stronie

polskiej, że w momencie publikacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy metody

oceny stanu ekologicznego nie były w pełni zgodne z wymogami RDW. Uwagi dotyczyły także braku

szczegółowych informacji dotyczących wyznaczania silnie zmienionych części wód, czy też

niewystarczającej ilości danych i informacji w kontekście międzynarodowej współpracy i koordynacji

10


w zakresie gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, a także do zbyt wąskiego potraktowania

zagadnienia dotyczącego zmian klimatu2.

W Polsce, w obecnym cyklu planistycznym, monitoring wód powierzchniowych obejmuje znacznie

szerszy zakres, który został dostosowany przede wszystkim do wymagań RDW. Rozszerzono między

innymi monitoring elementów biologicznych, co zostało omówione szerzej w rozdziale 7. W związku

z tym w niniejszym dokumencie uwzględniono także opis badanych elementów i sposób ich oceny3.

W przypadku monitoringu wód podziemnych wprowadzono metodykę oznaczeń i opróbowania

zatwierdzone przez UE, a więc w tym zakresie monitoring wód podziemnych jest zgodny z RDW

i zaakceptowany na szczeblu UE.

Ponadto, w aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry uwzględniono

wyniki uszczegółowionej identyfikacji oddziaływań antropogenicznych i ich wpływu na wody.

Uwzględniono także Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych

w szczególnym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programu wodno-

środowiskowego kraju i planów gospodarowania wodami. W aPGW uwzględniono także znacznie

szerszy zakres informacji dotyczący wyznaczania silnie zmienionych (SZCW) i sztucznych części wód

(SCW). Wyznaczone silnie zmienione części wód zostały zweryfikowane w obecnym cyklu

planistycznym, co związane było przede wszystkim z bardziej szczegółowym rozpoznaniem zmian

hydromorfologicznych. W ramach aPGW posłużono się także ustalonymi w obecnym cyklu

planistycznym celami środowiskowymi, zarówno dla JCW jak i obszarów chronionych. Syntetyczne

podsumowanie danych, zebranych w ramach aktualizacji planu gospodarowania wodami, zawierają

opracowane dla poszczególnych jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych, karty

charakterystyk. Karty zawierają następujący zestaw danych:

kod, nazwę, powierzchnię JCW,

nazwę obszaru dorzecza i regionu wodnego,

województwo, powiat, gminę,

nazwę właściwego RZGW, RDOŚ oraz wojewódzkiego ZMiUW,

typ części wód,

informację o warunkach referencyjnych,

status części wód,

informacje o powiązaniach JCWP z JCWPd lub JCWPd z JCWP,

informacje o stanie/potencjale ekologicznym, stanie chemicznym i ilościowym (odpowiednio

dla JCWP i JCWPd) – na podstawie wyników Państwowego Monitoringu Środowiska, dalej

PMŚ, za lata 2010-2012, z odniesieniem, czy w danej JCWP znajduje się punkt pomiarowo-

kontrolny i czy ocena stanu JCW powstała w wyniku ekstrapolacji,

aktualny stan JCW, na podstawie PMŚ za lata 2010 - 2012,

informacja o rodzaju użytkowania części wód,

informacja o rodzajach presji/oddziaływań i zagrożeniach antropogenicznych dla wszystkich

kategorii części wód powierzchniowych i podziemnych,

informacje o występowaniu obszarów chronionych w rozumieniu RDW, załącznika IV,

ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych,

cele środowiskowe dla poszczególnych jednolitych części wód,

informacje dotyczące odstępstw od realizacji celów wraz z uzasadnieniem,

2 Dokument roboczy służb Komisji, państwo członkowskie: Polska, towarzyszący dokumentowi: Sprawozdanie Komisji dla

Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wdrażania ramowej dyrektywy wodnej (2000/60/WE) Plany gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy 3 W opracowaniu aPGW wykorzystano ocenę stanu za lata 2010 - 2012 r.

11


działania z aPWŚK, uwzględniające podział na działania podstawowe i uzupełniające, w tym

dane dotyczące kosztów, wskazanie źródeł finansowania i jednostek odpowiedzialnych za ich

realizację,

inne informacje, które odnoszą się do JCWP lub JCWPd.

12


3. OGÓLNY OPIS CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH

OBSZARU DORZECZA

3.1. Podstawowe informacje

Tabela 1. Ogólny opis obszaru dorzecza

nazwa obszaru dorzecza obszar dorzecza Odry

powierzchnia obszaru dorzecza 118 015 km2

długość głównego cieku 840 km (742 km na terytorium Polski)

długość cieków istotnych4 41 564,7 km

główne dopływy

lewostronne: Opawa, Nysa Kłodzka, Bystrzyca, Bóbr, Nysa

Łużycka, Kaczawa

prawostronne: Mała Panew, Widawa, Barycz, Warta, Myśla, Ina

największe jeziora Dąbie, Miedwie, Jamno, Gopło

regiony wodne region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, region wodny

Środkowej Odry, region wodny Górnej Odry, region wodny Warty

liczba JCWP

1735 JCW rzek

4 JCW przejściowych

4 JCW przybrzeżnych

422 JCW jezior

66 JCWPd

główne sposoby użytkowania

wód

- pobór wody na cele komunalne i gospodarcze

- pobór wody na cele technologiczne i chłodnicze

- pobór wody na cele rolnictwa

- rybactwo i wędkarstwo

główne oddziaływania

antropogeniczne

- zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych

- zanieczyszczenia obszarowe

- odwadnianie kopalń, zaburzenie reżimu hydrologicznego

- zmiany hydromorfologiczne i hydrologiczne (regulacja rzek, wały

przeciwpowodziowe)

źródło: opracowanie własne na podstawie danych literaturowych i MPHP

3.2. Ogólna charakterystyka obszaru dorzecza

Obszar dorzecza Odry na terytorium Polski zajmuje powierzchnię 118 015 km2, co stanowi 38%

powierzchni kraju. Obejmuje on swoim zasięgiem południowo-zachodnie, zachodnie oraz w północno-

zachodnie tereny Polski, a pod względem administracyjnym leży w województwach: śląskim,

opolskim, dolnośląskim, łódzkim, kujawsko - pomorskim, wielkopolskim, lubuskim,

zachodniopomorskim i pomorskim. Obszar dorzecza Odry, oprócz dorzecza samej rzeki Odry,

obejmuje także dorzecza Regi, Parsęty, Wieprzy oraz pozostałych rzek uchodzących do Zalewu

Szczecińskiego oraz do Morza Bałtyckiego na zachód od ujścia Słupi.

Graficzne odwzorowanie granic obszaru dorzecza przedstawione zostało w załączniku nr 1.

4 Długość wszystkich cieków JCWP

13


Główną rzeką obszaru dorzecza jest Odra (ciek I rzędu) o długości całkowitej 855 km, z czego 742 km

znajdują się w granicach Polski. Źródła rzeki zlokalizowane są na terytorium Republiki Czeskiej

w Górach Odrzańskich, w południowo - wschodniej części środkowego pasma Sudetów i położone

są na wysokości 634 m n. p. m. Odra uchodzi do Zalewu Szczecińskiego.

Obszar dorzecza Odry charakteryzuje się asymetrią, z dużą prawostronną i małą lewostronną częścią.

Najważniejsze lewostronne dopływy Odry to: Opawa, Nysa Kłodzka, Oława, Bystrzyca, Kaczawa,

Bóbr i Nysa Łużycka (cieki II rzędu). Natomiast do największych dopływów prawostronnych należy:

Ostrawica, Olza, Kłodnica, Mała Panew, Stobrawa, Widawa, Barycz, Warta, Myśla, Ina (cieki II rzędu).

Największe zbiorniki zaporowe na obszarze dorzecza to Otmuchów, Nysa, Bukówka, Pilchowice,

Sosnówka, Mietków, Słup, Leśna, Złotniki, Jeziorsko, Turawa, Dzierżno Duże, Topola, Kozielno.

Odra ma górski charakter w odcinku źródłowym, natomiast w niższym biegu zmienia się w rzekę

nizinną. Odra jest rzeką żeglowną od Kędzierzyna-Koźla w dół biegu. Od Kędzierzyna do Brzegu

Dolnego, Odra jest rzeką skanalizowaną, a na odcinku o długości 187 km zlokalizowane są 24 stopnie

wodne. Poniżej Brzegu Dolnego nurt Odry jest uregulowany przy pomocy ostróg. Rzeka, poprzez

system kanałów, posiada połączenie żeglugowe ze Szprewą i Hawelą.

Największymi problemami gospodarki wodnej na obszarze dorzecza Odry są między innymi5:

a) zagrożenie powodziowe - wynikające z uwarunkowań meteorologicznych, hydrologicznych,

klimatycznych oraz antropogenicznych (głównie z zagospodarowania przestrzennego

poszczególnych zlewni oraz wykonanych w minionych wiekach prac regulacyjnych, które

na przestrzeni lat skróciły bieg rzeki z 1 020 km do 860 km, przyspieszając tym samym spływ

wód do Bałtyku). Najpoważniejszym zagrożeniem powodziowym są występujące w okresie

od maja do września powodzie opadowe letnie oraz powodzie zatorowe w okresie zimowym.

Występujące na obszarze dorzecza powodzie nie mają przebiegu gwałtownego, natomiast

są długotrwałe. Zagrożenie powodziowe dotyczy dużej powierzchni zlewni i związane jest głównie

z gwałtownymi roztopami, a następnie długotrwałym spływem wód. Do zwiększenia ryzyka

wystąpienia powodzi przyczynia się niewłaściwy stan systemu ochrony przeciwpowodziowej,

w tym: wałów przeciwpowodziowych, zbiorników retencyjnych, urządzeń regulujących

i hydrotechnicznych (np. śluz, zastawek, jazów). Znacząca część infrastruktury jest w złym stanie

technicznym i wymaga stałej kontroli jej stanu oraz podejmowania działań naprawczych

i modernizacyjnych;

b) zaspokojenie rosnących potrzeb użytkowników wód - wykorzystanie zasobów wód

powierzchniowych głównie na cele komunalne i gospodarcze, w tym przemysł (cele

technologiczne i chłodnicze), rolnictwo, (nawadnianie i stawy rybne), energetykę wodną,

rybactwo i wędkarstwo, oraz użytkowanie zasobów wód podziemnych na cele komunalne,

przemysłowe, do zasilania stawów rybnych, do nawodnień);

c) zmiany hydromorfologiczne cieków – silne przekształcenia hydromorfologiczne dotyczą znacznej

części cieków obszaru dorzecza Odry, co jest wynikiem, przede wszystkim, regulacji koryt

rzecznych, zabudowy poprzecznej (np. zapór i stopni wodnych) oraz prowadzonych prac

utrzymaniowych. Budowle poprzeczne stanowią główną przeszkodę uniemożliwiającą migrację

organizmów, w szczególności ryb. Powodują też zmiany reżimu hydrologicznego oraz warunków

fizyczno-chemicznych. Zmiany te przyczyniają się też do modyfikacji siedlisk oraz pogorszenia

warunków bytowania organizmów wodnych. Z kolei prace regulacyjne i utrzymaniowe powodują

niekorzystne zmiany warunków siedliskowych w korytach rzek oraz na terenach nadrzecznych;

5 Masterplan dla obszaru dorzecza Odry, Mott MacDonald Polska Sp. z .o.o, Warszawa 2014 r.

14


d) zmiany ukształtowania powierzchni terenu i jego odkształcenia, w tym powstawanie deformacji

spowodowanych m. in. górnictwem. Zjawisko to jest źródłem oddziaływań zarówno na wody

powierzchniowe jak i podziemne. Spowodowane eksploatacją podziemną kopalin ruchy

górotworu wywołują zmiany ukształtowania powierzchni terenu, które powodują zaburzenie

warunków przepływu wód powierzchniowych oraz kierunków spływu wód opadowych

i roztopowych. Ponadto obserwowane jest powstawanie niecek o charakterze bezodpływowym,

stref zabagnień, podtopień, zbiorników wodnych. Skutkiem tych procesów są takie zjawiska jak

erozja i zamulanie koryt wód płynących. W skali lokalnej obserwuje się także zmiany przebiegu

powierzchniowych działów wodnych;

e) zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych - zanieczyszczenia zawarte w ściekach

komunalnych, przemysłowych, wodach pochodzących z odwadniania zakładów górniczych,

zanieczyszczenia z obszarów rolniczych, mające znaczący wpływ na jakość wód

powierzchniowych i podziemnych. Duża gęstość zaludnienia, wysoki odsetek ludności

korzystającej z sieci kanalizacyjnej przy jednoczesnym braku wystarczającej przepustowości

i efektywności oczyszczalni, skutkują występowaniem poważnych deficytów tlenowych oraz

wysokich zawartości związków organicznych, a tym samym przyczyniają się do złego stanu

jakościowego wód na obszarze dorzecza. Problem zanieczyszczenia wód jest szczególnie istotny

zarówno w aspekcie środowiskowym (utrzymanie właściwego stanu wód), jak i gospodarczym

(możliwości poboru i wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych). W ogólnym bilansie

zanieczyszczeń najbardziej istotne są zanieczyszczenia obszarowe, zawierające duży ładunek

biogenów pochodzących głównie z rolnictwa, od ludności niekorzystającej z kanalizacji sanitarnej

oraz z depozycji atmosferycznej. Znaczenie mają też zrzuty ścieków z różnych gałęzi przemysłu

(huty, zakłady wydobycia i przetwórstwa, kopalnie) funkcjonującego na obszarze dorzecza Odry,

które stanowią źródło zanieczyszczeń substancjami niebezpiecznymi, w tym metalami ciężkimi;

f) żegluga - Odra jest najważniejszą polską drogą wodną, przy czym Odrzańska Droga Wodna

tworzy zbiór odrębnych i różnych jakościowo szlaków żeglugowych, co wynika z licznych błędów

podczas jej zagospodarowywania na przełomie XIX i XX wieku. Niewystarczająca jest też

wielkość naturalnego zasilania wód Odry dla zapewnienia stanów wód odpowiednich dla żeglugi.

Z jednej strony jej zagospodarowanie spowodowało szereg zmian hydromorfologicznych

i stanowi istotną presję antropogeniczną, z drugiej zaś strony, ze względu na znaczenie

gospodarcze Odry dla żeglugi i transportu wodnego, konieczne jest jej dostosowanie

do parametrów drogi wodnej odpowiedniej klasy. Brak odpowiednich działań oraz nakładów

na utrzymanie Odrzańskiej Drogi Wodnej (ODW) we właściwym stanie technicznym spowodował

zniszczenie obiektów hydrotechnicznych i uregulowanych odcinków rzeki. Dostosowanie Odry

do parametrów drogi wodnej odpowiedniej klasy wiąże się jednak z poważnymi kosztami

inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi oraz z dużą ingerencją w środowisko, w tym ekosystemy

od wody zależne.

Ze względu na spadek podłużny wydziela się Odrę górną, środkową i dolną:

górna: od źródeł do Koźla, ma długość 202 km. Na długości pierwszych 54 km Odra

ma charakter rzeki górskiej o spadku 7,2‰, natomiast na terytorium Polski spadek jest dużo

mniejszy i wynosi ok. 0,33‰,

środkowa: od Koźla do ujścia Warty, o spadkach od 0,28 do 0,19‰, ma długość 522 km (w tym

odcinek skanalizowany o długości 187 km i swobodnie płynący o długości 335 km),

dolna: od ujścia Warty do Zalewu Szczecińskiego, o spadkach od 0,05 do 0,001‰.

15


Średni spadek Odry wynosi 0,74‰6.

Na obszarze dorzecza Odry rozróżnia się regiony wodne: Górnej Odry, Środkowej Odry, Warty oraz

Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego7.

Region wodny Górnej Odry zajmuje powierzchnie 3 829,93 km2. Obejmuje górną część obszaru

dorzecza Odry od granic państwa do ujścia Kłodnicy.

Według podziału fizyczno - geograficznego obszar regionu obejmuje makroregiony: Sudety

Wschodnie i Nizinę Śląską od zachodu, Wyżynę Śląską od wschodu, od południa Kotlinę Ostrawską,

Pogórze Zachodniobeskidzkie oraz Beskidy Zachodnie8.

Do najważniejszych prawobrzeżnych dopływów Odry w regionie wodnym Górnej Odry należą Olza,

Ruda, Bierawka i Kłodnica, natomiast najważniejszym lewobrzeżnym dopływem jest Psina (cieki

II rzędu). Całkowita długość sieci hydrograficznej regionu wodnego Górnej Odry wynosi ok. 2 125 km.

W regionie wodnym zlokalizowane są sztuczne zbiorniki wodne, z których największe to: Zbiornik

Dzierżno Duże (o funkcji przeciwpowodziowej, przyrodniczej i krajobrazowej), Zbiornik Rudnicki

(o funkcji hydroenergetycznej), Zbiornik Pławniowice (o funkcji rekreacyjnej), Zbiornik Dzierżno Małe

(pełniący funkcję przeciwpowodziową i akwenu żeglownego).

W regionie wodnym Górnej Odry wyróżniono trzy typy reżimu rzecznego9:

typ śnieżny średnio wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180%

średniego odpływu rocznego,

typ śnieżny słabo wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130%


typ śnieżno-deszczowy – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180% średniego

odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący

co najmniej 110% średniego odpływu rocznego.

Na przeważającej części regionu wodnego występuje równowaga zasilania podziemnego

i powierzchniowego. Jedynie w północno – wschodniej części regionu wodnego Górnej Odry,

w odpływie całkowitym przeważa zasilanie podziemne.

Z danych Corine Land Cover wynika, że największy udział w powierzchni regionu mają użytki rolne

ok 60%, dalej lasy 23,5%, tereny zantropogenizowane ok. 15%, a tereny wodne i strefy podmokłe

ok. 1,3%10

. Do największych miast regionu wodnego Górnej Odry należą Katowice, Gliwice, Zabrze,

Bytom11

.

Zagospodarowanie regionu wodnego Górnej Odry charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem.

Najwyższy stopień uprzemysłowienia i koncentracji ludności w regionie cechuje rejon Kędzierzyna -

Koźla oraz rejony położone w obrębie województwa śląskiego (Górnośląski Okręg Przemysłowy,

6 www.eko.wbu.wroc.pl

7 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów

wodnych (Dz. U. 2006 nr 126 poz. 878) 8 Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998 r.

9 Dynowska I., Odpływ rzeczny (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Najgrakowskiego, Polska Akademia Nauk,

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 1994 r. 10

Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Górnej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 11

Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w Reginie wodnym Górnej Odry, RZGW Gliwice, Gliwice 2012 r.

16


Rybnicki Okręg Węglowy). Jest to jednocześnie najbardziej zmieniony antropogenicznie obszar

w kraju. Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP), zlokalizowany jest również w regionie wodnym Małej

Wisły (leżącym na obszarze dorzecza Wisły, więc nieobjętym niniejszym Planem). W obu regionach

wodnych GOP funkcjonuje jako jeden twór powiązany infrastrukturą techniczną, wodociągową

i kanalizacyjną. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym dominuje przemysł górniczy, hutniczy,

transportowy, energetyczny i chemiczny. Koncentracja tego typu uciążliwych gałęzi przemysłu

w regionie wodnym Górnej Odry ma znaczny wpływ na wody powierzchniowe i podziemne

w regionie12

.

Do głównych presji wywieranych przez człowieka na środowisko wodne w regionie Górnej Odry należy

zaliczyć: pobór wód na różne cele, wprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz wód

pochłodniczych i kopalnianych, zanieczyszczenia obszarowe, spływające z wodami opadowymi,

głównie z terenów użytkowanych rolniczo, zmiany hydromorfologiczne i hydrologiczne. Czynnikami

bezpośrednio wpływającymi na stosunki wodne w regionie wodnym są również przerzuty wody między

zlewniami, w celu zaopatrzenia w wodę obszarów deficytowych m. in. Górnośląskiego Okręgu

Przemysłowego. Skutkiem tak prowadzonej działalności antropogenicznej są zaburzenia reżimu

hydrologicznego cieków13

.

Region wodny Środkowej Odry zajmuje obszar 3 9298,97 km2. Obejmuje odcinek Odry

rozpoczynający się poniżej ujścia Kłodnicy po ujście Nysy Łużyckiej.

Według podziału fizyczno-geograficznego region wodny obejmuje tereny Niziny Śląskiej, Wyżyny

Śląskiej, Wyżyny Woźnicko – Wieluńskiej, Przedgórza Sudeckiego, Sudetów Wschodnich, Sudetów

Środkowych, Sudetów Zachodnich, Pogórza Zachodniosudeckiego, Niziny Śląsko-Łużyckiej, Wału

Trzebnickiego, Obniżenia Milicko-Głogowskiego, Wzniesień Łużyckich, Obniżenia Łużyckiego,

Wzniesień Zielonogórskich, Niziny Południowowielkopolskiej, Pojezierza Leszczyńskiego, Pradoliny

Warciańsko – Odrzańskiej oraz Pojezierza Lubuskiego14

.

Długość odcinka rzeki w regionie wodnym Środkowej Odry wynosi nieco ponad 430 km.

Do najważniejszych prawobrzeżnych dopływów Odry w regionie wodnym należą: Mała Panew,

Stobrawa, Widawa, Barycz, Krzycki Rów (cieki II rzędu). Ważniejsze lewostronne dopływy

to: Osobłoga, Nysa Kłodzka, Oława, Ślęża, Bystrzyca, Kaczawa, Bóbr, Nysa Łużycka (cieki II rzędu).

Całkowita długość sieci hydrograficznej zlewni środkowej Odry wynosi 22 042 km.

Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry znajdują się sztuczne zbiorniki wodne m. in.: Zbiornik

Leśna (o funkcji retencyjnej i hydroenergetycznej), Zbiornik Bukówka (o funkcji retencyjnej i zbiornika

wody pitnej), Zbiornik Słup (pełniący funkcję retencyjną), Zbiornik Nysa (o funkcji retencyjnej

i hydroenergetycznej), Zbiornik Kozielno (o funkcji retencyjnej, rekreacyjnej i hydroenergetycznej).

W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono trzy typy reżimu wodnego:

typ śnieżny silnie wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia)

przekracza 180% średniego odpływu rocznego,

typ śnieżny średnio wykształcony – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180%


12

Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w Reginie wodnym Górnej Odry, RZGW Gliwice, Gliwice 2012 r. 13

Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Górnej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 14

Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998 r.

17


typ śnieżno-deszczowy – średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130 - 180% średniego

odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący

co najmniej 110% średniego odpływu rocznego.

Z danych Corine Land Cover wynika, iż w regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje

równowaga zasilania podziemnego z powierzchniowym (podziemne 45 - 55%, powierzchniowe 45 -

55% odpływu całkowitego). Na niewielkim obszarze, w północnej części regionu wodnego występuje

słaba przewaga zasilania podziemnego. W obrębie Sudetów występuje głównie słaba przewaga

zasilania powierzchniowego (podziemne 35 - 45%, powierzchniowe 55 - 65% odpływu całkowitego),

natomiast w południowo-zachodniej części regionu wodnego występuje znaczna przewaga zasilania

powierzchniowego (podziemne do 35%, powierzchniowe ponad 65% odpływu całkowitego).

Prawie 60% powierzchni regionu wodnego Środkowej Odry zajmują użytki rolne, lasy ok. 25%, tereny

zantropogenizowane ok. 5%, a tereny wodne oraz strefy podmokłe niewiele ponad 1%15

.

Największymi skupiskami ludności są miasta: Wrocław, Legnica, Zielona Góra, Leszno, Opole,

Wałbrzych i Jelenia Góra16

.

W regionie wodnym Środkowej Odry znajduje się Legnicko – Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM),

na którego obszarze, o powierzchni ponad 400 km2, w trzech zakładach górniczych: Lubin, Rudna

oraz Polkowice - Sieroszowice prowadzona jest podziemna eksploatacja rud miedzi. Konsekwencją

działalności górniczej na tym terenie jest, między innymi, odkształcenie powierzchni terenu w postaci

osiadania gruntu. Ponadto odwadnianie kopalń skutkuje zmianą warunków wodnych, zubożeniem

zasobów użytkowych wód podziemnych oraz tworzeniem się lejów depresyjnych. Przy wydobyciu

miedzi dokonywane są również zrzuty wód kopalnianych do wód powierzchniowych. Dodatkowym

obciążeniem dla środowiska wodnego są huty metali nieżelaznych, których działalność związana jest

z bezpośrednią emisją metali ciężkich do środowiska, zanieczyszczających wody powierzchniowe

i podziemne.

W granicach regionu wodnego Środkowej Odry znajdują są również pokłady węgla brunatnego

na obszarze tzw. Worka Turoszowskiego. Długoletnie wydobycie węgla jest przyczyną degradacji

środowiska w tym rejonie, a efektem prowadzonej eksploatacji jest zmiana stosunków wodnych,

prowadząca do zmniejszenia i zubożenia dostępnych zasobów wód powierzchniowych oraz

użytkowych poziomów wodonośnych. Odwadnianie kopalni „Turów” prowadzi, zarówno do powstania

leja depresyjnego, obniżającego o kilkanaście metrów zwierciadło wód podziemnych, jak również

sprzyja zmianie warunków krążenia wód podziemnych oraz przekształceniu lokalnej sieci

hydrograficznej. Wpływ na reżim wód powierzchniowych i podziemnych ma także eksploatacja

prowadzona przez kopalnie węgla brunatnego, które zlokalizowane są w niewielkiej odległości

od granicy polsko - niemieckiej.

Z kolei, wydobycie surowców mineralnych, takich jak wapienie i margle, ma znaczny wpływ na ilość

wód podziemnych. Woda z odwodnienia tego typu kopalń wypompowywana jest głównie do wód

powierzchniowych. Niewielka ilość wód pochodzących z odwodnienia kopalń wykorzystywana jest

na cele komunalne i przemysłowe.

15

Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Środkowej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 16

Tamże

18


Ponadto w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry występuje Wrocławski Okręg Przemysłowy

z przemysłem maszynowo - metalowym, środków transportu, spożywczym, elektronicznym,

metalowym, odzieżowym i chemicznym.

Zagrożeniem antropogenicznym dla jakości wód w regionie Środkowej Odry są zanieczyszczenia

zawarte w ściekach pochodzących z punktowych źródeł zanieczyszczeń, w tym: ściekach

komunalnych, ściekach gospodarczych pochodzących z innych rodzajów działalności człowieka oraz

z zakładów przemysłowych. Istotnym zagrożeniem są również zrzuty wód ze stawów oraz składowiska

odpadów. Wpływ na jakość wód w tym regionie wodnym wywierają również zanieczyszczenia

ze źródeł obszarowych, głównie: niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo - gospodarczych

pochodzących od ludności niekorzystającej z sytemu kanalizacji sanitarnej, oraz zanieczyszczenie

wód powierzchniowych i podziemnych związkami azotu i fosforu, będącego wynikiem nadmiernego

stosowania nawozów sztucznych w rolnictwie. W regionie wodnym Środkowej Odry wodę

powierzchniową pobiera się głównie na cele komunalne, przemysłowe, rolnicze, oraz do zasilania

stawów rybnych. Z kolei woda z ujęć podziemnych wykorzystywana jest głównie na cele komunalne

i przemysłowe17

.

Region wodny Warty zajmuje obszar 54 479,97 km², co stanowi ok. połowy całego obszaru dorzecza

Odry i nadaje mu typową dla tego obszaru dorzecza asymetrię, charakteryzującą się występowaniem

dużej prawostronnej i małej lewostronnej części. Region obejmuje zlewnię Warty od źródeł po ujście

do Odry w okolicach Kostrzyna. Warta jest najdłuższym dopływem Odry o długości 793,5 km. Zlewnia

Warty graniczy od zachodu i południa z obszarem dorzecza Odry, którego jest częścią, a od wschodu

z obszarem dorzecza Wisły.

Do większych rzek na terenie regionu wodnego Warty zalicza się: Noteć, Prosnę, Obrę, Ner, Wełnę

(cieki III rzędu) oraz Drawę, Gwdę (cieki IV rzędu). Całkowita długość sieci hydrograficznej wynosi

niemal 17 950 km. Poza siecią rzeczną dobrze rozwinięta jest sieć jezior, przy czym ich główne

skupiska występują na trzech pojezierzach: Wielkopolskim, Lubuskim i Zachodniopomorskim.

W części pojeziernej regionu występują też liczne obszary bezodpływowe18

.

W regionie wodnym zlokalizowane są dwa sztuczne zbiorniki wodne: Zbiornik Jeziorsko (o funkcji

retencyjnej i hydroenergetycznej) oraz Zbiornik Poraj (o funkcji retencyjnej).

W regionie wodnym Warty wyróżniono niwalny typ reżimu rzecznego. Udział zasilania podziemnego

w stosunku do zasilania powierzchniowego w całkowitym odpływie rocznym występuje na Nizinach

Środkowopolskich, głównie na Pojezierzu Wielkopolskim i w górnej części regionu i wynosi 55 - 65%,

natomiast na północ od Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej i w północnej części Pojezierza

Gnieźnieńskiego, a także w obszarze źródłowym Warty, wynosi powyżej 65%19

.

Z danych Corine Land Cover wynika, iż dominującą formą użytkowania terenu w regionie wodnym

Warty, szczególnie w środkowej części, są grunty orne zajmujące około 63,5% obszaru. Lasy zajmują

ok. 31,2% powierzchni regionu wodnego, tereny zurbanizowane ok. 3,7%, a tereny wodne oraz strefy

podmokłe ok. 1,5% powierzchni regionu wodnego. Największe miasta w regionie wodnym to Łódź,

Poznań i Częstochowa. Na obszarze regionu wodnego Warty przemysł koncentruje się w piotrkowsko

- bełchatowskim okręgu surowcowo - przemysłowym, gdzie miedzy innymi eksploatuje się złoża węgla

17

Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Środkowej Odry, MGGP, Kraków 2010 r. 18

Na podstawie MPHP 19

Dynowska I., Odpływ rzeczny (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Najgrakowskiego, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 1994 r.

19


brunatnego i funkcjonuje Elektrownia Bełchatów (największa elektrownia w Polsce spalająca węgiel

brunatny), a także w Poznańskim Okręgu Przemysłowym, gdzie funkcjonują zakłady przemysłu

elektromaszynowego20.

Do głównych presji wywieranych przez człowieka na środowisko wodne w regionie Warty należy

zaliczyć niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo - gospodarczych pochodzących od ludności

niekorzystającej z systemu kanalizacji, zanieczyszczenia pochodzące z zużycia nawozów sztucznych

i naturalnych na potrzeby rolnictwa, pobór wód na cele komunalne oraz przemysłowe. Na obszarze

regionu wodnego Warty woda z ujęć powierzchniowych wykorzystywana jest głównie na cele

chłodnicze, hodowli ryb, przemysłu i nawadniana, natomiast z ujęć podziemnych na potrzeby

gospodarki komunalnej, przemysłu, nawodnień, do celów chłodniczych oraz do napełniania stawów.

Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego zajmuje obszar 20 405,95 km2. Region

obejmuje odcinek Odry o długości 219,4 km, który rozpoczyna się od ujścia Nysy Łużyckiej, natomiast

kończy się ujściem Odry do Roztoki Odrzańskiej.

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski w obszarze regionu wodnego Dolnej Odry

i Przymorza Zachodniego występuje w całości makroregion Pobrzeża Szczecińskiego oraz

fragmentarycznie następujące makroregiony: Pobrzeże Koszalińskie, Pojezierze

Zachodniopomorskie, Pojezierze Południowopomorskie, Pradolina Toruńsko - Eberswaldzka,

Pojezierze Lubuskie i Pradolina Warciańsko - Odrzańska21

.

Do największych dopływów Odry w regionie wodnym należą rzeki: Pliszka, Ilanka, Myśla, Kurzyca,

Słubia, Rurzyca, Tywa, Płonia, Ina, Gunica (cieki II rzędu) Region wodny Dolnej Odry i Przymorza

Zachodniego obejmuje także Zlewisko Bałtyku. Najistotniejszymi ciekami Przymorza są rzeki: Rega,

Parsęta wraz z Radwią, Czerwona oraz Wieprza wraz z największym dopływem Grabową (cieki

I rzędu). Całkowita długość sieci hydrograficznej regionu wodnego Odry i Przymorza Zachodniego

wynosi ok. 7 528 km.

Ponadto w regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego znajduje się ponad tysiąc jezior,

z czego największe to jezioro Dąbie, Miedwie, Jamno i Bukowo. Podobnie jak w regionie wodnym

Warty, na terenie pojezierzy występują liczne obszary bezodpływowe22

. Zlokalizowany jest tu także

Zalew Szczeciński, którego znaczna część znajduje się w granicach Polski (410 km2, z całkowitej

powierzchni równej 687 km2)23

.

Do najważniejszych sztucznych zbiorników wodnych w regionie wodnym należą: zbiornik Rosnowo

(pełniący funkcję przeciwpowodziową, hydroenergetyczną i rekreacyjną), zbiornik Hajka (zbiornik

wyrównawczy dla zbiornika Rosnowo pełniący funkcję hydroenergetyczną) zbiornik Likowo (zbiornik

zaporowy pełniący funkcję hydroenergetyczną), zbiornik Rejowice (zbiornik retencyjny pełniący

funkcję hydroenergetyczną), zbiornik Żurawie (o funkcji retencyjnej) oraz zbiornik Połczyn Zdrój

(pełniący funkcję przeciwpowodziową i hydroenergetyczną).

W regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego wyróżniono dwa typy reżimu rzecznego.

Dominuje typ śnieżny średnio wykształcony, w którym średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130

20

Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych i ocena ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych w regionie wodnym Warty, RZGW Poznań, Poznań 2012 r. 21

Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998 r. 22


Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010 r.

20


- 180% średniego odpływu rocznego. Jedynie we wschodniej części regionu wodnego występuje typ

śnieżny słabo wykształcony, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130%

średniego odpływu rocznego. Przeważają obszary, na których występuje znaczna przewaga zasilania

podziemnego, które stanowi ponad 65% odpływu całkowitego. Jedynie w południowej części regionu

wodnego występuje słaba przewaga zasilania podziemnego – 55 - 65%24

.

Z danych Corine Land Cover wynika, iż pod względem użytkowania tereny region wodny Dolnej Odry

i Przymorza Zachodniego jest również mocno zróżnicowany. Zlokalizowane są tu jednocześnie duże

aglomeracje oraz tereny bardzo słabo zaludnione. Północno-zachodnia część regionu jest bardziej

uprzemysłowiona od części wschodniej. Ma to związek z silnie rozwiniętą w tym regionie gospodarką

morską oraz przebiegającą na Odrze granicą państwową z Niemcami.

W regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego przeszło 56% powierzchni obszaru

stanowią tereny rolne, lasy porastają prawie 37%, tereny zurbanizowane stanowią prawie 2,5%

obszaru regionu wodnego. Pozostały obszar zajmują tereny wodne oraz strefy podmokłe25

.

Największymi miastami regionu wodnego są Koszalin i Szczecin, który pełni również rolę dużego

morskiego portu handlowego. Północna część regionu wodnego w sezonie letnim jest intensywnie

wykorzystywana turystycznie.

Zagrożenie antropogeniczne dla jakości wód w regionie Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego

stanowią ścieki z punktowych i rozproszonych źródeł zanieczyszczeń oraz zanieczyszczenia

obszarowe, w tym niekontrolowane zrzuty ścieków komunalnych, gospodarczych i przemysłowych,

oraz zanieczyszczenia ładunkami azotu, fosforu i substancji biogennych pochodzących ze źródeł

rolniczych oraz hodowli zwierząt. Do istotnych presji antropogenicznych na terenie regionu wodnego

można również zaliczyć pobór wód powierzchniowych wykorzystywanych na cele, przemysłowe,

rolnicze, do zasilania stawów rybnych oraz na cele komunalne. Wody podziemne stanowią główną

podstawę zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Niewielka ilość ujmowanych wód

podziemnych wykorzystywana jest do celów przemysłowych.

3.2.1. Wody powierzchniowe

Odwzorowanie położenia granic części wód powierzchniowych

Na obszarze dorzecza Odry wyznaczonych jest obecnie:

1 735 jednolitych części wód rzek,

4 jednolitych części wód przejściowych,

4 jednolitych części wód przybrzeżnych,

422 jednolite części wód jezior.

Graficznie odwzorowanie jednolitych części wód powierzchniowych przedstawiono w załączniku nr 2.

24

Dynowska I., Odpływ rzeczny (w:) Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Najgrakowskiego, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Warszawa 1994 r. 25

Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010 r.

21


Tabela 2. Długość jednolitych części wód powierzchniowych rzek na obszarze dorzecza Odry

status JCWP długość [km]

naturalne 22 802,08

sztuczne 839,14

silnie zmienione 17 923,45

razem 41 564,67

źródło: opracowanie własne na podstawie wyników wyznaczania SZCW i SCW oraz MPHP

Tabela 3. Zestawienie liczby jednolitych części wód powierzchniowych jezior na obszarze dorzecza

Odry z uwzględnieniem ich powierzchni

powierzchnia [km2] liczba JCWP jezior

<0,5 29

0,5-1 209

1-10 175

10-100 9

razem 422

źródło: opracowanie własne na podstawie MPHP

Odwzorowanie typów części wód powierzchniowych

Opracowanie typologii jest podstawowym krokiem na drodze do ustalenia oceny i klasyfikacji stanu

ekologicznego wód. Ze względu na różnorodność naturalnych warunków środowiskowych, które mają

wpływ na występowanie organizmów wodnych, konieczne jest wydzielenie różnych typów wód, które

w warunkach niezakłóconych działalnością człowieka charakteryzują się odrębnymi cechami

biologicznymi i będą stanowić wzorzec do określenia stopnia odchylenia przy ocenie stanu

ekologicznego wód. Warunki środowiskowe wynikają z takich czynników, jak m. in.: położenie

geograficzne, wysokość bezwzględna, geologia i morfologia terenu26

.

Zgodnie z RDW w zakresie prac związanych z ustalaniem typów części wód posługiwać się można

systemem A lub systemem B. W Polsce typy wód powierzchniowych wyznaczano na podstawie

systemu A uzupełnionego o wybrane parametry systemu B.

Obszar dorzecza Odry leży w obrębie 4 ekoregionów: Karpat, Równin Wschodnich, Równin

Centralnych i Wyżyn Centralnych.

Odwzorowanie położenia granic ekoregionów przedstawia załącznik nr 16.

Typy jednolitych części wód powierzchniowych rzek

Typy jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych zostały ustalone przy zastosowaniu

systemu A wg RDW (Załącznik II RDW). Przy czym stosowanie systemu A zróżnicowano według

właściwych ekoregionów. W zakresie ustalenia typologii rzek przeanalizowano następujące

parametry: wielkość powierzchni zlewni cieków, wysokość nad poziomem morza oraz typ podłoża.

Wyniki wyznaczania typów dla rzek na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w tabeli nr 4.

26

Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE, Konsorcjum IMGW, IOŚ, PIG, Instytut Morski, Warszawa 2004 r.

22


Tabela 4. Typy dla rzek na obszarze dorzecza Odry

typ opis wielkość zlewni

[km2]

wysokość

[m n.p.m]

liczba

JCWP

0 nie określono typu - - 96

3 potok sudecki 10-100 >800 7

4

potok wyżynny krzemianowy z substratem

gruboziarnistym – zachodni – ciek na skałach

krzemianowych

10-100 200-800 109

5 potok wyżynny krzemianowy z substratem

drobnoziarnistym – zachodni 10-100 200-800

11

6 potok wyżynny węglanowy z substratem

drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych 10-100 200-800 48

7 potok wyżynny węglanowy z substratem

gruboziarnistym na skałach węglanowych 10-100 200-800 9

8 mała rzeka wyżynna krzemianowa – zachodnia

– rzeki na skałach krzemianowych 100-1000 200-800 24

9 mała rzeka wyżynna węglanowa – rzeka na

lessach i skałach węglanowych 100-1000 200-800 6

10 rzeki średnie dla wyżyn i równin centralnych 1000-10000 200-800 2

12 potok fliszowy na piaskowcach 10-100 200-800 3

14 mała rzeka fliszowa – rzeka na strukturach

fliszowych 100-1000 200-800 1

16 potok nizinny lessowo-gliniasty 10-100 <200 201

17 potok nizinny piaszczysty na utworach

staroglacjalnych 10-100 <200 646

18 potok nizinny żwirowy 10-100 <200 143

19 rzeka nizinna piaszczysto – gliniasta na

utworach staroglacjalnych 100-10000 <200 120

20 rzeka nizinna żwirowa na utworach

młodoglacjalnych 100-10000 <200 57

21 wielka rzeka nizinna >10 000 <200 36

22 rzeka przyujściowa pod wpływem wód słonych niezróżnicowane

wielkościowo <200 7

cieki, których funkcjonowanie ekologiczne jest niezależne od ekoregionów

23 małe cieki na obszarze będącym pod wpływem

procesów torfotwórczych - -

121

24 małe i średnie rzeki na obszarze będącym pod

wpływem procesów torfotwórczych - - 37

25 cieki łączące jeziora - - 51

źródło: opracowanie własne na podstawie „Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód

powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE”

Typy jednolitych części wód powierzchniowych jeziornych

Typologia abiotyczna jezior została ustalona na podstawie analizy pełnych danych dla 749 jezior

w Polsce. Wydzielenia klas dla poszczególnych parametrów dokonano na podstawie analizy rozkładu

danych oraz analizy korelacji tych parametrów. Oprócz omówionych powyżej kryteriów abiotycznych

typologii, w toku prac przeanalizowano również szereg parametrów dodatkowych, mających

znaczenie weryfikujące, jak kategoria podatności zbiornika na degradację, klasa czystości wody, czy

23


podstawowe wskaźniki chemiczne. Parametry te były pomocne przy ustaleniu, czy pewne budzące

wątpliwości wartości parametrów typologii, jak niski odczyn, wysokie przewodnictwo czy zasadowość,

wynikają z naturalnych uwarunkowań danego ekosystemu (jego typu) czy raczej mogą być wynikiem

wpływu antropogenicznego i powinny zostać pominięte. W sumie na podstawie kombinacji przyjętych

klas wybranych parametrów wydzielono siedem typów podstawowych jezior, dodatkowo podzielonych

na podtypy pod względem stratyfikacji termicznej wód.

Tabela 5. Typy dla jezior na obszarze dorzecza Odry

typ opis liczba

JCWP

1a jezioro o niskiej zawartości wapnia, stratyfikowane 10

1b jezioro o niskiej zawartości wapnia, niestratyfikowane 2

2a jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane

na Niżu Środkowopolskim 68

2b jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni,

niestratyfikowane na Niżu Środkowopolskim 10

3a jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane

na Niżu Środkowopolskim 141

3b jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni,

niestratyfikowane na Niżu Środkowopolskim 184

4 jezioro przymorskie, pod wpływem wód słonych 7

źródło: opracowanie własne na podstawie Soszka H., Kolada A., Pasztaleniec A., Ochocka A., Kutyła S.,

Koprowska K., 2013. Ocena stanu jezior w latach 2010-2012 wraz z udziałem w ćwiczeniu interkalibracyjnym

oraz opracowaniem metodyki oceny stanu ekologicznego jezior na podstawie makrobezkręgowców bentosowych.

Etap V. Praca wykonana na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i sfinansowana ze środków

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy

Instytut Badawczy, Warszawa (maszynopis)

Typy wód przejściowych

Przy określaniu typów wód przejściowych wzięto pod uwagę dwa zasadnicze parametry abiotyczne,

tj. zasolenie, pływy oraz parametry dodatkowe określające warunki hydromorfologiczne.

W granicach polskiej strefy Bałtyku na obszarze dorzecza Odry wyróżniono dwa typy wód

przejściowych.

Tabela 6. Typy wód przejściowych na obszarze dorzecza Odry

typ opis liczba JCWP

TWI lagunowy z substratem mułowym i piaszczystym 2

TWV ujściowy z substratem piaszczystym 2



Typy wód przybrzeżnych

Przy określaniu typów wód przybrzeżnych wzięto pod uwagę dwa zasadnicze parametry abiotyczne,

tj. zasolenie, głębokość oraz parametry dodatkowe określające warunki hydromorfologiczne.

W granicach polskiej strefy Bałtyku na obszarze dorzecza Odry wyróżniono dwa typy wód

przybrzeżnych.

24


Tabela 7. Typy wód przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry

typ opis liczba JCWP

CWII otwarte wybrzeże z klifami i substratem piaszczystym 2

CWIII otwarte wybrzeże z substratem piaszczystym z brzegiem

wydmowym 2



Typologię na obszarze dorzecza Odry przedstawiają załączniki nr 6, 11, 12.

3.2.2. Wody podziemne

Nowy podział terytorium Polski na 172 JCWPd związany jest z przyjętą w PIG-PIB definicją modelu

pojęciowego systemu hydrogeologicznego. W myśl tej definicji model pojęciowy opisuje strukturę

systemu i wskazuje zależności istniejące w jego obrębie (oddziaływanie – proces) i zachodzące

pomiędzy poszczególnymi składowymi systemu oraz interakcję systemu z otoczeniem. W tym ujęciu

model pojęciowy zbudowany jest z danych: [1] budowa geologiczna, [2] wykształcenie litologiczne,

rozmieszczenie i rozprzestrzenienie oraz parametry hydrogeologiczne warstw wodonośnych,

[3] elementy środowiskowe - presje antropogeniczne, [4] czynniki wpływające na przebieg

poszczególnych procesów w obrębie systemu.

W myśl powyższego, w nowym podziale przyjęto generalną zasadę ograniczenia liczby

uwzględnionych w modelu poziomów wodonośnych (przez łączenie ich w kompleksy wodonośne)

do maksymalnie trzech wydzieleń. Jest to zgodne z przyjętą w Programie monitoringu JCWPd

na terenie Polski zasadą, że w monitoringu obserwowane są następujące poziomy lub kompleksy

poziomów wodonośnych27

:

pierwszy od powierzchni terenu poziom wodonośny o zwierciadle swobodnym,

najsilniej narażony na oddziaływanie presji z powierzchni terenu;

użytkowe poziomy wodonośne o zwierciadle napiętym, stanowiące główne źródło

zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi;

wgłębny poziom wód zwykłych, narażony na ascenzję wód słonych.

Według podziału na 172 JCWPd, pierwszy kompleks wodonośny stanowią wody pierwszego poziomu

wodonośnego bądź, w przypadku jego braku, głównego użytkowego poziomu wodonośnego.

Są to przeważnie poziomy wodonośne o zwierciadle swobodnym, lokalnie napiętym. Ich główną cechą

jest zwiększona podatność (duża wrażliwość) na oddziaływanie antropopresji na chemizm i stany wód

podziemnych.

Drugi kompleks wodonośny tworzą głębsze poziomy wodonośne, posiadające zwierciadło naporowe.

Są one izolowane od presji antropogenicznych zarówno nadległym pierwszym poziomem

wodonośnym, jak i warstwami słabo-, pół- i nieprzepuszczalnymi. W skali regionalnej mogą być

powiązane hydrodynamicznie z pierwszym kompleksem wodonośnym.

Trzeci kompleks wodonośny to wody, położonego najgłębiej w strukturze krążenia użytkowego,

poziomu wodonośnego. Zazwyczaj jest on zagrożony potencjalną ascenzją zmineralizowanych wód

głębszych.

27

Kazimierski B. i inni, Program monitoringu jednolitych części wód podziemnych Polski, 2005 r.

25


Dodatkowo w celu nawiązania do istniejących scalonych części wód powierzchniowych oraz zlewni

poszczególnych rzek (za Mapą Podziału Hydrograficznego Polski) weryfikowano przebieg

poszczególnych JCWPd w celu unifikacji granic.

Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 66 jednolitych części wód podziemnych. Są to jednostki

o kodach: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 23, 24, 25, 26, 33, 34, 35, 40, 41, 42, 43, 58, 59, 60, 61, 62, 68,

69, 70, 71, 72, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 105, 107, 108, 109, 110,

124, 125, 126, 127, 128, 129, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 155 i 170.

Odwzorowanie położenia granic części wód podziemnych przedstawia załącznik nr 13.

Warunki występowania wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry są zróżnicowane. Czynnikiem

mającym największy wpływ na warunki hydrogeologiczne regionu oraz zasoby wód podziemnych jest

budowa geologiczna. Większość znaczących zbiorników wód podziemnych zawiera przeciętne,

a nawet niewielkie zasoby. Na całym obszarze dorzecza tylko kilka niewielkich jednostek

hydrogeologicznych charakteryzuje wysokie zawodnienie. Wody podziemne występują głównie

w osadach kenozoiku, mniejszy jest udział wód w skałach triasu, górnej kredy i paleozoiku.

Na obszarze dorzecza Odry zlokalizowanych jest 77 głównych zbiorników wód podziemnych. Dla

56 z nich opracowano dokumentację hydrogeologiczną, która określa zasoby dyspozycyjne wód

podziemnych oraz zawiera propozycje, co do granic obszaru ochronnego GZWP. W opracowywanym

obecnie dokumencie aktualizacji Programu wodno-środowiskowego kraju przewidziano katalog

działań, mających na celu osiągnięcie wymaganego stanu jednolitych części wód powierzchniowych,

które jednocześnie będą przyczyniać się do poprawy stanu chemicznego i ilościowego jednolitych

części wód podziemnych. Ponadto dla części wód podziemnych zagrożonych nieosiągnięciem celów

środowiskowych zaproponowano szereg działań uzupełniających wraz z szczegółowym

harmonogramem ich realizacji. Na liście działań uzupełniających dla wód podziemnych znajduje się

między innymi zapis o konieczności wykonania dokumentacji ustalającej warunki hydrogeologiczne

dla ustanowienia obszaru ochronnego głównych zbiorników wód podziemnych, na podstawie której

dyrektorzy poszczególnych rzgw ustanawiają obszary ochronne GZWP.

3.3. Warunki referencyjne

Warunki referencyjne oznaczają stan, obecny lub w przeszłości, odzwierciedlający warunki zbliżone

do naturalnych oraz niewykazujący lub wykazujący jedynie minimalne zaburzenia na skutek

działalności człowieka. Warunki referencyjne stanowią podstawę klasyfikacji stanu ekologicznego

wód, będącego miarą odchylenia od stanu naturalnego (referencyjnego), gdzie brak lub bardzo

niewielkie odchylenie od stanu naturalnego oznacza bardzo dobry stan ekologiczny. Warunki

referencyjne reprezentowane są przez wartości poszczególnych biologicznych elementów jakości.

Dla poszczególnych kategorii wód ustalono:

Wody płynące

Warunki referencyjne dla jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych, zostały ustalone dla

następujących biologicznych wskaźników oceny stanu ekologicznego wód:

Fitoplankton (wskaźnik fitoplanktonowy IFPL): dzięki dotychczas przeprowadzonym badaniom

wskaźnik fitoplanktonu IFPL został ustalony metodą statystyczną. Z uwagi na małą liczbę

dotąd zbadanych rzek nie podzielono ich na typy. Po odrzuceniu wszystkich rzek o zlewni

mniejszej niż 5 tys. km2, zostało 17 rzek, w tym 5 rzek, które do badań roku w 2011, były

wybrane jako rzeki o warunkach referencyjnych. Dla wybranych rzek policzono wartość

26


95 percentyla wskaźnika fitoplanktonu IFPL, celem ustalenia jego wartości referencyjnej.

Określono we wskazany sposób wartość 0,812 dla JCWP rzek o typie 19, 20, 21 oraz 2428

.

Fitobentos (multimetryczny indeks okrzemkowy IO): Multimetryczny indeks okrzemkowy IO dla

rzek został opracowany pod koniec 2006 roku i wdrożony do Państwowego Monitoringu Wód

Powierzchniowych w latach 2007-2009. Na podstawie uzyskanych wyników, metoda została

zweryfikowana i udoskonalona. Multimetryczny indeks okrzemkowy IO dla rzek został

skonstruowany zgodnie z wymogami RDW i jest średnią arytmetyczną z trzech modułów:

trofii, saprobii i gatunków referencyjnych. Na podstawie zbiorowiska fitobentosu, indeks

IO pozwala ocenić poziom żyzności wód rzeki, jej zanieczyszczenie organiczne oraz stopień

odchylenia od stanu referencyjnego (niezaburzonego). Wartości indeksu IO zmieniają się

w przedziale od 1 do 0; wartość 1 oznacza stan ekologiczny najlepszy, a wartość 0 – stan

najgorszy. Granice klas stanu ekologicznego wyznaczono dla czterech grup polskich cieków:

potoków górskich, potoków i małych rzek wyżynnych, potoków nizinnych oraz rzek nizinnych.

Wytypowano stanowiska referencyjne zgodnie z wytycznymi ECOSTAT oraz stanowiska

niereferencyjne reprezentujące każdą z pięciu klas stanu ekologicznego, aby zobrazować

pełne spektrum zmienności cieków. Łącznie przygotowano dane z 480 stanowisk. W wyniku

przeprowadzonego ćwiczenia interkalibracyjnego, wyznaczono następujące wartości

referencyjne IO29

:

o dla typów 17 i 18 wartość ta wynosi IO=0,76,

o dla typów 4 i 5 wartość ta wynosi IO=0,867,

o dla typów 19, 20, 24 i 25 o pow. zlewni 100-1000 km2 oraz 1000-10000 km

2 wartość

ta wynosi IO=0,67,

o dla typów 6, 7 i 12 wartość ta wynosi IO=0,825.

Makrofity: kryteria przyjęte, jako warunki referencyjne przy ocenie stanu rzek na podstawie

makrofitów dotyczyły szeregu parametrów takich jak: użytkowanie terenu, warunki

hydrologiczne, koryto rzeki i siedlisko, warunki fizyczne i chemiczne, roślinność brzegowa

i warunki biologiczne. Na podstawie przeprowadzonych analiz wyznaczono wskaźnik jakości

ekologicznej (WJE). Za stan bardzo dobry uznano WJE ≥ 0,9, co następnie zmodyfikowano

dla typu interkalibracyjnego R-C3 na WJE ≥ 0,91. Wyznaczono następujące wartości

referencyjne dla Makrofitów (MIR) 30

:

o dla typu 4 wartość ta wynosi 67,9,

o dla typu 5 wartość ta wynosi 53,1,

o dla typów 17 i 18 wartość ta wynosi 56,

o dla typu 24 wartość ta wynosi 49,4.

Makrobezkręgowce bentosowe (wskaźnik MMI): granice klas dla poszczególnych typów

biocenotycznych wyznaczono następująco: na podstawie otrzymanych wartości ICMi (średnia

ważona z wartości poszczególnych metr iksów wchodzących w skład indeksu) obliczonych dla

każdego badanego stanowiska z określonego typu biocenotycznego rzek, zostały

wytypowane stanowiska referencyjne. Wstępnie, dla każdego typu biocenotycznego

28

Błachuta J., Picińska - Fałtynowicz, J., Kotowicz J., Mazurek M., Strońska M., Wdrożenie metody oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie badań fitoplanktonu oraz opracowanie klucza do oznaczania fitoplanktonu w rzekach i jeziorach. Sprawozdanie z realizacji II etapu, GIOŚ, Wrocław 2011 r. 29

Udział Polski w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym w zakresie metod oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w oparciu o fitobentos okrzemkowy, Materiały GIOŚ 30

Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła T., Opracowanie podstaw metodycznych dla monitoringu biologicznego wód powierzchniowych w zakresie makrofitów i pilotowe ich zastosowanie dla części wód reprezentujących wybrane kategorie i typy, Warszawa-Poznań-Olsztyn 2006 r.

27


wyznaczono granice klas wykorzystując do obliczeń od 4 do 24 stanowisk referencyjnych.

Na podstawie wartości ICMi dla stanowisk referencyjnych obliczono medianę wskaźnika ICMi

(REF EQR) – wartości ICMi mogły wychodzić poza przedział 0-1, stąd też mediana wartości

ICMi „najlepszych” stanowisk oscylowała wokół 1, kształtując się nieco poniżej lub powyżej

jedności. Korzystając z mediany wskaźnika ICMi dla stanowisk referencyjnych (REF EQR)

wyznaczono granice klas jakościowych dla rzek. Wyznaczono następujące wartości

referencyjne dla makrobezkręgowców bentosowych31

:

o typ abiotyczny 1, 2: wartość ta wynosi 0,819,

o typ abiotyczny 3, 4, 5, 8, 10: wartość ta wynosi 0,890,

o typ abiotyczny 6, 7, 9 oraz 11, 12, 13, 14, 15: wartość ta wynosi 0,931,

o typ abiotyczny 17 : wartość ta wynosi 1,001,

o typ abiotyczny 16, 18, 26 , 19, 20, 21, 22: wartość ta wynosi 0,956,

o typ abiotyczny 23, 24, 25: wartość ta wynosi 0,916.

Ichtiofauna – wyznaczono warunki referencyjne dla poszczególnych typów rzek, a ich wartość

jest tożsama z wartością graniczną dla bardzo dobrego stanu ekologicznego wód i wynosi

odpowiednio32

:

o wskaźnik EFI+_PL dla rzek z dominacją ryb łososiowatych: 0,911-1,000,

o wskaźnik EFI+_PL dla rzek z dominacją ryb karpiowatych – brodzenie: 0,939-1,000,

o wskaźnik EFI+_PL dla rzek z dominacją ryb karpiowatych - połów z łodzi: 0,917-1,000,

o wielkie rzeki nizinne (typ 21): 0,883-1,000,

o rzeki organiczne (typ 23 i 24): 0,883-1,000,

o rzeki łączące jeziora (typ 25): 0,883-1,000.

Wody przejściowe i przybrzeżne

Na analizowanym obszarze dorzecza występują wody przybrzeżne oraz przejściowe, które zostały

zakwalifikowane do 2 typów wód przejściowych (lagunowy z substratem mułowym i piaszczystym,

ujściowy z substratem piaszczystym) oraz 2 typy dla wód przybrzeżnych (otwarte wybrzeże z klifami

i substratem piaszczystym, otwarte wybrzeże z substratem piaszczystym z brzegiem wydmowym). Dla

wód przejściowych opracowano warunki referencyjne dla następujących wskaźników: Fitoplankton -

chlorofil „a”, Fitoplankton - całkowita biomasa, Makroglony i okrytozalążkowe (wskaźnik SM),

Makrobezkręgowce bentosowe i ichtiofauna. Dla wód przybrzeżnych, opracowano warunki

referencyjne dla wskaźników: Fitoplankton - chlorofil „a”, Fitoplankton - całkowita biomasa, Makroglony

i okrytozalążkowe (wskaźnik SM), Makrobezkręgowce bentosowe.

Jeziora

Specyficzne dla typu warunki referencyjne wskazano w zakresie następujących elementów

biologicznych:

Fitoplankton: Podstawą oceny jezior na podstawie fitoplanktonu jest multimetriks

fitoplanktonowy PMPL (Phytoplankton Metric for Polish Lakes). Wskaźnik ten obligatoryjnie

obejmuje trzy parametry charakteryzujące zbiorowisko fitoplanktonu, w tym dwa wyrażające

jego zagęszczenie (koncentracja chlorofilu a, biomasa ogólna) i jeden skład taksonomiczny

(biomasa sinic w miesiącach letnich). Wartość indeksu waha się w zakresie

od 0 do 5 i wzrasta wraz z pogarszaniem się stanu ekologicznego. Opierając się

31

Przewodnik do oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie makrobezkręgowców bentosowych, GIOŚ, Warszawa 2012 r. 32

Badania ichtiofauny w latach 2010-2012 dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód wraz z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym – rzeki – Etap IV, Instytut Rybactwa Śródlądowego, Żabieniec/Olsztyn 2013 r.

28


na wartościach referencyjnych wyznaczonych dla wymienionych parametrów wg procedury

opisanej przez Hutorowicza i Pasztaleniec (2014)33, wartość referencyjna multimetriksa PMPL

dla jezior stratyfikowanych wynosi 0,08 i 0,46, odpowiednio dla jezior o niskim (<2) i wysokim

(>2) współczynniku Schindlera, analogicznie dla jezior niestratyfikowanych wynosi ona 0,46

i 0,67.

Fitobentos: Podstawą oceny jezior na podstawie fitobentosu jest multimetryczny Indeks

Okrzemkowy (IOJ), który ocenia poziom żyzności wód i stopień odchylenia od zbiorowiska

referencyjnego: warunki referencyjne w odniesieniu do fitobentosu ustalono przy

zastosowaniu metody przestrzennej. Kryteria wyboru jezior referencyjnych były zgodne

z przewodnikiem REFCOND. Jako referencyjne wskazano siedem jezior stratyfikowanych

oraz 5 niestratyfikowanych. Jako wartość referencyjną przyjęto medianę z wartości Indeksu

Okrzemkowego (IOJ) ze stanowisk referencyjnych. Dla jezior stratyfikowanych wartość

referencyjna IOJ, wyrażana jako EQR, wyniosła 0,76, zaś dla niestratyfikowanych – 0,7934

Makrofity: Podstawą oceny jezior na podstawie makrofitów jest Makrofitowy Indeks Stanu

Ekologicznego (ESMI). Indeks służy do oceny jezior o wodach wysokozasadowych

(>25°mgCa/L), tzw. jezior ramienicowych. Nie stosuje się jej do jezior lobeliowych, dla których

klasyfikacji na podstawie makrofitów dotąd nie opracowano. Przy ustalaniu warunków

referencyjnych, a następnie przy opracowywaniu klasyfikacji jezior na podstawie makrofitów

zastosowano, podobnie jak w przypadku większości elementów biologicznych, metodę

przestrzenną, czyli przeanalizowano dane o roślinności z potencjalnych stanowisk

referencyjnych wyselekcjonowanych na podstawie kryteriów presji. Wartość indeksu zawiera

się pomiędzy 0 a 1. Jako wartość referencyjną przyjęto graniczną wartość dla stanu bardzo

dobrego i dobrego, wynoszącą w obu typach jezior 0,68035

.

Ichtiofauna: doboru metriksów, przydatnych zarówno do wyznaczenia modeli jezior

referencyjnych oraz do oceny jezior, dokonano analizując macierz korelacji zmiennych.

Zmiennymi były udziały gatunków lub grup funkcjonalnych ryb oraz zmienne charakteryzujące

presję na środowisko jeziorne: widzialność krążka Secchiego (SD), zawartość fosforu

całkowitego (Ptot), zawartość chlorofilu (Chl-a), a także wyliczone z tych wartości, wskaźniki

TSI (Trophic State Index) Carlsona. Do wyznaczenia modeli jezior referencyjnych posłużono

się historycznymi danymi o odłowach rybackich. Dla wybranych uprzednio wskaźnikowych

zmiennych przeprowadzono analizę rang i sum rang, znormalizowanych do przedziału od 0,00

do 1,00 oraz wyliczono ocenę średnią. Wyznaczona referencyjna wartość Jeziorowego

Indeksu Rybnego (LFI+) wynosi 0,7136

.

Warunki referencyjne dla makrobezkręgowców bentosowych (LMI) są obecnie w fazie

opracowywania.

33

Hutorowicz A., Pasztaleniec A., 2014. Phytoplankton metric of ecological status assessment for Polish lakes and its performance along nutrient gradients, Polish Journal of Ecology, 62: 525-542 34

Picińska-Fałtynowicz J., Błachuta J., Wytyczne metodyczne do przeprowadzenia oceny stanu ekologicznego jednolitych części wód rzek i jezior oraz potencjału ekologicznego sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód płynących Polski na podstawie badań fitobentosu, Wrocław 2010 35

Ciecierska H., Kolada A., Soszka H., Gołub M., Opracowanie podstaw metodycznych dla monitoringu biologicznego wód

powierzchniowych w zakresie makrofitów i pilotowe ich zastosowanie dla części wód reprezentujących wybrane kategorie i typy.

Etap II: Opracowanie metodyki badań terenowych makrofitów na potrzeby rutynowego monitoringu wód oraz metoda oceny

i klasyfikacji stanu ekologicznego wód na podstawie makrofitów. Tom II – Jeziora, Ministerstwo Środowiska, Warszawa –

Poznań – Olsztyn 2006 36

Białokoz W. i inni, Warunki referencyjne – ichtiofauna jezior, GIOŚ, Giżycko-Olsztyn 2011

29


3.4. Podsumowanie działań realizowanych przez Polskę

w ramach współpracy międzynarodowej i koordynacji,

o której mowa w art. 3 RDW

Ramowa Dyrektywa Wodna obliguje państwa członkowskie do określenia pojedynczych dorzeczy

leżących na obszarze terytorium ich kraju oraz przydzielenia ich do określonych obszarów dorzeczy,

zapewniając przy tym odpowiednie uzgodnienia administracyjne i określenie właściwej władzy (art.

3 ust. 1 i 2 RDW). Na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy Prawo wodne zostało wydane rozporządzenie

Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów

wodnych (Dz. U. nr 126 poz. 878 ze zm.).

Postanowienia art. 3 RDW odnoszą się również do problematyki współpracy międzynarodowej,

obejmującej stosowanie dyrektywy do międzynarodowych obszarów dorzeczy, dotyczącej przede

wszystkim koordynacji działań ukierunkowanych na osiągnięcie celów środowiskowych. Państwa

członkowskie mogą w tym celu wykorzystać istniejące struktury wynikające z umów

międzynarodowych (art. 3 ust. 3 i 4 RDW). W przypadku gdy obszar dorzecza wykracza poza

terytorium UE państwa członkowskie zostały również zobligowane do podjęcia starań na rzecz

ustalenia właściwej koordynacji z odpowiednimi państwami trzecimi dla osiągnięcia celów RDW

na obszarze dorzecza, a same zapewniają stosowanie zasad niniejszej dyrektywy na swoim

terytorium (art. 3 ust. 5 RDW). Każde państwo członkowskie zapewnia też odpowiednie uzgodnienia

administracyjne, w tym określenie właściwej władzy do wdrożenia celów RDW pełnionej przez organy

krajowe lub międzynarodowe.

Na obszarze dorzecza Odry taką funkcję pełni między innymi Międzynarodowa komisja ochrony Odry

przed zanieczyszczeniem, która została powołana na podstawie umowy podpisanej w dniu

11 kwietnia 1996 r. pomiędzy rządem Rzeczypospolitej Polskiej, rządem Republiki Czeskiej, rządem

Republiki Federalnej Niemiec i Unią Europejską. Umowa weszła w życie po ratyfikacji w dniu

26 kwietnia 1999 r., a w wyniku przystąpienia Polski i Czech do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004

r. umowa uległa zmianie. Do jednych z podstawowych celów działań Komisji należy koordynacja

wdrażania RDW, w tym, między innymi: utworzenie skoordynowanego Planu gospodarowania wodami

w obrębie Międzynarodowego Obszaru Dorzecza Odry (MODO), kontynuacja działań mających

na celu zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego oraz współpraca w sprawach związanych

z zanieczyszczeniami awaryjnymi.

Na etapie tworzenia PGW dla MODO z 2010 r. wyznaczanie jednolitych części wód odbywało się

zgodnie z metodyką obowiązującą w poszczególnych krajach. Jednocześnie zaznaczono w PGW dla

MODO, że niezbędne międzynarodowe uzgodnienia dotyczące jednolitych charakterystyk JCW

(granice, kategorie, oceny stanu, określanie celów do osiągnięcia) na MODO nie mogły zostać

zakończone do chwili opublikowania pierwszego Planu gospodarowania wodami. Z tego powodu

granicznym JCWP przypisano takie charakterystyki, jakie zostały wyznaczone przez poszczególne

państwa. W przypadku różnego zaklasyfikowania granicznych JCW przez poszczególne państwa

odpowiednie JCW zostały przedstawione na mapach za pomocą równoległych linii przy pomocy

różnych kolorów37

. Ze względu na istniejące rozbieżności i konieczność ujednolicenia charakterystyk

transgranicznych JCW, w ramach Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem

zostały powołane grupy robocze do prac, między innymi, nad tym zagadnieniem.

37

Plan Gospodarowania Wodami dla Międzynarodowego Dorzecza Odry. Raport dla Komisji Europejskiej, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, Wrocław 2010 r.

30


W ramach Komisji kluczową grupą roboczą odpowiadającą za wdrażanie RDW na obszarze MODO

jest Grupa Sterująca RDW (G1), która ponadto koordynuje działania następujących podgrup

roboczych:

podgrupa „Zarządzanie danymi” (GD), zajmująca się głównie gromadzeniem i zarządzaniem

danymi na potrzeby Komisji,

podgrupa „Monitoring” (GM), odpowiadająca za system monitoringu,

podgrupa „Planowanie gospodarowania wodami/RBMP (GP), odpowiadająca za identyfikację

problemów gospodarki wodnej, koordynację prac związanych z opracowywaniem części

krajowych planów gospodarowania wodami i programów działań w celu sporządzenia planu

gospodarowania wodami dla MODO według art. 13 pkt 2 RDW, wspieranie dwustronnej

współpracy na transgranicznych jednolitych częściach wód powierzchniowych, podziemnych

oraz w obszarach chronionych.

Grupy robocze zajmowały się głównie realizacją zadań związanych ze wspólnym rozwiązywaniem

istotnych problemów gospodarki wodnej, wdrażaniem programów działań na Międzynarodowym

Obszarze Dorzecza Odry, a także pracami nad ujednoliceniem charakterystyk granicznych

transgranicznych jednolitych części wód38

.

W ramach współpracy międzynarodowej prowadzonej przez Komisję, na podstawie analizy presji

antropogenicznych, zidentyfikowano i uzgodniono istotne oddziaływania mające znaczenie dla całego

obszaru dorzecza, które dotyczą głównie:

zmian hydromorfologicznych wód powierzchniowych,

znaczących zanieczyszczeń wód powierzchniowych substancjami biogennymi i szkodliwymi

pochodzącymi ze źródeł punktowych i obszarowych,

redukcji naturalnego przepływu wskutek poboru lub przerzutu wód.

W obecnym cyklu planistycznym na obszarze MODO podejmowane były działania podstawowe

(wynikające z obowiązku realizacji poszczególnych dyrektyw) oraz działania uzupełniające służące

rozwiązywaniu wyżej wymienionych problemów. W zależności od uwarunkowań administracyjnych

i finansowych panujących w poszczególnych państwach członkowskich realizowane są konkretne

przedsięwzięcia mające na celu:

zapewnienie ciągłości liniowej cieków (np. budowa przepławek),

poprawę lub zwiększenie wartości ekologicznej struktur podłużnych cieku oraz/lub

odtworzenie, lub zachowanie naturalnej retencji zlewni,

ochronę wód przed zanieczyszczeniem substancjami biogennymi oraz szkodliwymi poprzez

budowę nowych lub rozbudowę istniejących oczyszczalni ścieków, podłączenie

do oczyszczalni obszarów dotychczas nieskanalizowanych,

ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami i fosforem pochodzącymi ze źródeł

rolniczych, związanych poprzez wdrażanie programów rolno-środowiskowych oraz kampanię

informacyjną wśród rolników,

zwiększenie kontroli poborów oraz przerzutów wody,

ograniczenie i redukcję poborów wody na potrzeby przemysłu, górnictwa, rolnictwa oraz

publicznego zaopatrzenia w wodę.

38

Sprawozdanie z działalności MKOOpZ za rok 2013, Wrocław 2014 r.

31


Na potrzeby kolejnego cyklu planistycznego Komisja opublikowała też wstępną identyfikację istotnych

problemów gospodarki wodnej, opracowana zostanie też aktualizacja programów działań dla

MODO39

.

W odniesieniu do problematyki harmonizowania przebiegu transgranicznych JCWP oraz ich

charakterystyk określono, że z wyznaczonych na MODO 2147 JCWP rzecznych ponad

30 ma charakter graniczny bądź transgraniczny i wymaga odpowiednich uzgodnień. W porównaniu

z Planem gospodarowania wodami z roku 2010 osiągnięto znaczne postępy, w szczególności

w odniesieniu do lokalizacji oraz wyznaczenia JCWP jako SZCW, a także oceny stanu. Jednak do tej

pory nie uzgodniono jednolitej charakterystyki w przypadku wszystkich jednolitych części wód

transgranicznych i granicznych. Te jednolite części wód będą w dalszym ciągu przedstawione

na mapach w PGW w różny sposób zgodnie z metodyką i klasyfikacją obowiązującą

w poszczególnych krajach. Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono również przygraniczne jednolite

części wód podziemnych.

Na obszarze dorzecza Odry, w celu wypełnienia postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz umów

międzynarodowych dotyczących problematyki użytkowania i ochrony wód granicznych

i transgranicznych, prowadzona jest również współpraca bilateralna na podstawie umów z Republiką

Federalną Niemiec oraz Republiką Czeską.

Polsko-Niemiecka Komisja do spraw Wód Granicznych działa zgodnie z Umową o współpracy

w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych podpisanej 19 maja 1992 r. w Warszawie.

W ramach Komisji pracuje 5 grup roboczych:

W1 ds. Hydrologii i Hydrogeologii Wód Granicznych,

W2 ds. Ochrony Wód Granicznych,

W3 ds. Awaryjnych Zanieczyszczeń Wód Granicznych (czasowo zawieszona),

W4 ds. Utrzymania Wód Granicznych,

W5 ds. Planowania Wód Granicznych.

W ramach prac poszczególnych grup realizowane są zadania związane z:

ochroną wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem,

prowadzeniem monitoringu, w tym wód podziemnych wzdłuż granicy w rejonie wyspy Uznam,

w strefie na zachód od Szczecina oraz w rejonie przygranicznym Gubina i Łęknicy (w strefie

wpływu odwadniania niemieckich kopalń węgla brunatnego)40

oraz oceną wyników

prowadzonych badań,

opracowywaniem i uzgadnianiem programów poprawy jakości wód,

planowaniem i realizacją zadań z zakresu gospodarki wodnej oraz przedsięwzięć

inwestycyjnych prowadzonych na wodach granicznych, zwłaszcza w kontekście ich wpływu

na stan wód.

Z kolei, za realizację Umowy między Rządem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej a Rządem Republiki

Czechosłowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych z dnia 21 marca 1958 r.,

odpowiadają Pełnomocnicy obu rządów. W ramach prowadzonej współpracy działają grupy

robocze41

:

39

Stan wdrażania programów działań na Międzynarodowym Obszarze Dorzecza Odry, MKOOpZ Wrocław 2013 r. 40

Biuletyn Państwowej Służby Hydrogeologicznej, Zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej w 2013 roku, Warszawa 2014 r. 41

Protokół z 15. rokowań Pełnomocników Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Rządu Republiki Czeskiej do współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych, Praga (Republika Czeska), 16-18 grudnia 2013 roku

32


P ds. przygotowań koncepcji inwestycyjnych, głównie z zakresu ochrony przeciwpowodziowej,

HyP ds. hydrologii, hydrogeologii i osłony przeciwpowodziowej, zajmująca się problematyką

z zakresu sieci monitoringu hydrologicznego i meteorologicznego oraz wymiany danych

i informacji hydrologicznych, meteorologicznych oraz hydrogeologicznych,

R ds. regulacji przygranicznych cieków wodnych, zaopatrzenia w wodę i melioracji terenów

przygranicznych,

OPS ds. ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniem, zajmująca się problematyką

jakości wód granicznych oraz jej poprawą poprzez realizację przedsięwzięć

m. in. oczyszczalni ścieków wybudowanych po obu stronach granicy,

WFD ds. wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, przede wszystkim pracująca nad

ustaleniem celów środowiskowych dla JCWP i JCWPd oraz oceną ryzyka nieosiągnięcia tych

celów oraz ewentualnego wskazania odstępstwa. Grupa jest też zobowiązana do wymiany

informacji nt. stanu wdrażania programów działań opracowanych zgodnie z RDW

na obszarach obu państw oraz przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej.

Ponadto problematyką wód podziemnych znajdujących się w strefie przygranicznej Polski i Czech

zajmuje się grupa robocza ekspertów hydrologów i hydrogeologów Republiki Czeskiej oraz

Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie problematyki wód podziemnych i powierzchniowych

na obszarach przygranicznych: Police nad Metují – Kudowa Zdrój (OPKu), Krzeszów – Adršpach

(OKrA) oraz w dorzeczu górnej i środkowej Ścinawki (OS), Zgodnie z jej ustaleniami prowadzony jest

monitoring wód podziemnych w strefie przygranicznej w rejonie niecki śródsudeckiej oraz Zapadliska

Kudowy42

.

Dodatkowo w trakcie spotkań przedstawicieli strony polskiej i czeskiej zaktualizowano i uzgodniono

metodykę tzw. harmonizacji wyznaczania cieków transgranicznych. Głównym założeniem metodyki

było docinanie cieków do granicy państwa, wyznaczanie wspólnych odcinków cieków biegnących

granicą państwa, określenie tzw. punktów przekazania na granicy państw oraz określenie obowiązku

danego państwa do raportowania do Komisji Europejskiej. W efekcie wspólnych prac i wymiany

informacji pomiędzy stroną polską i czeską stwierdzono, że należy dążyć do wyeliminowania

zaistniałych w pierwszym cyklu rozbieżności, tak aby wszelkie dane przekazywane do KE były

ujednolicone i spójne. Uzgodniono geometryczną reprezentację JCWP oraz uzgodniono, że JCWP

biegnące po granicy państwa będą raportowane przez kraje członkowskie niezależnie. Ustalono

również, że charakterystyki dla wspólnych, zharmonizowanych geometrycznie JCWP zostaną

uzgodnione na etapie konsultacji obecnych projektów PGW43

.

W celu ochrony środowiska morskiego przed wszelkiego rodzaju zanieczyszczeniami prowadzona jest

współpraca międzynarodowa w ramach tak zwanej Konwencji Helsińskiej. Konwencja o ochronie

środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach 9 kwietnia 1992 r.

(Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346) została ratyfikowana przez Polskę 8 października 1999 r. i weszła

w życie 17 stycznia 2000 r. Stronami Konwencji są państwa nadbałtyckie czyli Królestwo Danii,

Republika Estonii, Republika Finlandii, Republika Litewska, Republika Łotewska, Republika Federalna

Niemiec, Rzeczpospolita Polska, Federacja Rosyjska, Królestwo Szwecji, oraz Unia Europejska.

Zgodnie z jej postanowieniami podejmowane są działania, które dotyczą wód morskich, wód

wewnętrznych oraz całego obszaru zlewiska Morza Bałtyckiego.

42

Biuletyn Państwowej Służby Hydrogeologicznej, Zadania Państwowej Służby Hydrogeologicznej w 2013 roku, Warszawa 2014 r. 43

Sprawozdanie z udziału w spotkaniu roboczym w sprawie harmonizacji polsko – czeskich (trans)granicznych jednolitych części wód powierzchniowych na potrzeby aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, Praga 29-30 X 2013 r.

33


Za wdrożenie celów Konwencji odpowiada jej organ wykonawczy, czyli Komisja ochrony środowiska

morskiego Morza Bałtyckiego (Komisja Helsińska, HELCOM), która koordynuje też prace pięciu

stałych międzynarodowych grup roboczych:

Grupy roboczej ds. wdrażania podejścia ekosystemowego (Gear)

Grupy roboczej ds. morskich (Maritime)

Grupy roboczej ds. ograniczenia zanieczyszczeń ze zlewiska Morza Bałtyckiego (Pressure)

Grupy roboczej ds. reagowania (Response)

Grupy roboczej ds. ochrony środowiska naturalnego (State)

oraz grup czasowych:

Grupy ds. zrównoważonego rolnictwa (Agri)

Grupy ds. zrównoważonego rybołówstwa (Fish)

Wspólnej grupy roboczej HELCOM-VASAB ds. Planowania Przestrzennego na Morzu

(HELCOM-VASAB MSP WG)

Taka struktura grup roboczych, których zadaniem jest, między innymi, wdrażanie polityk i strategii

na rzecz ochrony środowiska morskiego i zrównoważonego rozwoju oraz przedstawianie problemów,

które powinny zostać omówione na spotkaniach przewodniczących delegacji państw – stron

Konwencji, funkcjonuje od września 2014 r. Na rzecz wdrożenia Konwencji działa też szereg grup

ekspertów pracujących nad bardziej szczegółowymi zagadnieniami związanymi z ochroną wód Morza

Bałtyckiego44

.

Główne działania państw – stron Konwencji Helsińskiej skupiają się obecnie na realizacji Bałtyckiego

Planu Działań (BPD), przyjętego na Konferencji Ministerialnej HELCOM 15 listopada 2007 r.

w Krakowie, który zakłada osiągniecie dobrego stanu ekologicznego Bałtyku do 2021 r. W Polsce cele

tego planu mają zostać zrealizowane poprzez działania zawarte w Krajowym Programie Wdrażania

Bałtyckiego Planu Działań. Współpraca, zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym

koordynowana jest przez Sekretariat ds. Morza Bałtyckiego (SMB) w GIOŚ45

.

44

www.helcom.fi 45

Sprawozdanie z realizacji zadań Sekretariatu ds. Morza Bałtyckiego za rok 2013,GIOŚ, Warszawa, marzec 2014

http://helcom.fi/helcom-at-work/groups/agri-group/

http://helcom.fi/helcom-at-work/groups/fish-group/

http://helcom.fi/helcom-at-work/groups/helcom-vasab-maritime-spatial-planning-working-group/

34


4. PODSUMOWANIE ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ

I WPŁYWÓW ANTROPOGENICZNYCH

Zgodnie z art. 5 RDW wymagane jest, aby każde z państw członkowskich dokonało w ramach

charakterystyki obszaru dorzecza przeglądu wpływu działalności człowieka na stan wód

powierzchniowych i podziemnych i uaktualniało ją w każdym kolejnym cyklu planistycznym. Wyniki

takiej analizy mają służyć dobraniu odpowiednich działań niezbędnych do poprawy stanu wód poprzez

eliminację bądź redukcję oddziaływań antropogenicznych, będących przyczyną nieosiągnięcia celów

środowiskowych. W związku z ww. wymogiem jednym z etapów prac nad aktualizacją planu

gospodarowania wodami było opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń

antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód. Identyfikacja presji na obszarach

dorzeczy, w tym na obszarze dorzecza Odry, została wykonana w ramach pracy Opracowanie analizy

presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód

dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami 46

.

Ponadto zidentyfikowane presje oceniono określając ich wpływ na stan wód i możliwość osiągnięcia

celów środowiskowych. Powyższe analizy przeprowadzono zgodnie z Wytycznymi do analizy presji

i oddziaływań zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną 47

z uwzględnieniem kluczowych etapów,

obejmujących:

identyfikację czynników sprawczych i presji antropogenicznych, w trakcie której wykorzystano

dane dotyczące części wód i ich zlewni. Określenie czynników sprawczych i porównanie tych

informacji z danymi pochodzącymi z monitoringu stanu wód pozwoliło na ocenę powiązań

czynników sprawczych z występującymi presjami,

identyfikację znaczących presji poprzez wskazanie presji, której oddziaływanie może zagrozić

osiągnięciu przez daną część wód celów środowiskowych przy uwzględnieniu charakterystyki

zlewni i wyników badań monitoringowych,

ocenę oddziaływań z wykorzystaniem dostępnych danych monitoringowych oraz wskaźników

dotyczących elementów jakości pozwalających na oszacowanie prawdopodobieństwa zmiany

warunków, która wiąże się z zagrożeniem dla ekosystemu danej części wód,

ocenę ryzyka poprzez oszacowanie prawdopodobieństwa nie osiągnięcia przez daną część

wód celów środowiskowych na podstawie aktualnej oceny stanu poszczególnych jednolitych

części wód oraz zidentyfikowanych znaczących presji antropogenicznych.

4.1. Identyfikacja presji i wpływów na jednolite części wód

powierzchniowych

W ramach identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych, mających wpływ na jednolite

części wód powierzchniowych, przeanalizowano wszystkie presje i podzielono je na następujące

kategorie :

punktowe źródła zanieczyszczeń,

rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń,

zmiany hydromorfologiczne.

46

Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013 47

Wytyczne do analizy presji i oddziaływań zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, opracowane przez Grupę Roboczą IMPRESS, 2002

35


W celu określenia lokalizacji źródeł zanieczyszczeń oraz określenia wielkości zrzutów ładunków

zanieczyszczeń wykorzystano dane zgromadzone przez poszczególne rzgw, Bank Danych Lokalnych,

GIOŚ oraz opracowania pt.: Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania

planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce, Sformułowanie w warunkach

korzystania z wód regionu wodnego ograniczeń w korzystaniu z wód jezior lub zbiorników oraz

w użytkowaniu ich zlewni, Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną

wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne, wykonane na potrzeby

poszczególnych regionów wodnych.

Identyfikacja presji hydromorfologicznych została przeprowadzona na podstawie danych

pochodzących z ankietyzacji administratorów wód oraz z danych zawartych w warstwach SHP

zabudowy poprzecznej pochodzących z opracowań, w tym: Analiza obecnego systemu ochrony

przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla

obszarów dorzeczy i regionów wodnych 48

oraz opracowań wykonanych w zakresie weryfikacji

wyznaczenia silnie zmienionych części wód jeziornych.

4.1.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń

Głównymi czynnikami sprawczymi punktowych źródeł zanieczyszczeń, mających wpływ na JCWP są:

gospodarka komunalna (w tym oczyszczalnie ścieków),

przemysł,

porty,

wody opadowe i roztopowe,

hodowla ryb (stawy rybne)49

,

składowiska odpadów,

zrzuty wód związanych z działalnością człowieka (wody zasolone, chłodnicze).

Na obszarze dorzecza Odry punktowe źródła zanieczyszczeń związane są głównie ze zrzutami

ścieków bytowych pochodzących z gospodarki komunalnej (oczyszczalnie ścieków). Na obszarze

dorzecza Odry zidentyfikowano 2 223 punktów zrzutów ścieków komunalnych (rysunek 1)

Wprowadzanie do wód substancji biogennych, zawartych w ściekach komunalnych, jest czynnikiem

przyspieszającym eutrofizację wód. Na obszarach zurbanizowanych do wód odprowadzane

są oczyszczone ścieki komunalne o zmniejszonym ładunku azotu i fosforu oraz zawiesiny ogólnej,

które charakteryzują się mniejszym BZT5 i CHZT.

Zanieczyszczenia oddziaływujące na JCWP pochodzą także z przemysłu, w tym zakładów chemii

organicznej i nieorganicznej, produkcji papieru, przemysłu tekstylnego, hutnictwa żelaza i stali,

produkcji żywności, stoczni itp. Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 513 punktów zrzutów

ścieków przemysłowych 50

rysunek 2 Ścieki przemysłowe, oprócz substancji biogennych, nasilających

eutrofizację wód, mogą być źródłem substancji toksycznych dla organizmów wodnych.

Punktowe źródła zanieczyszczeń stanowią też zrzuty pochodzące ze stawów rybnych rysunek 3.

Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 702 takich punktów. Zrzuty ze stawów rybnych dominują

48

Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, konsorcjum MGGP S.A. i IMGW-PIB, Kraków 2013 49

Ścieki pochodzące z hodowli ryb w rozumieniu Art. 9, pkt. 1 ust. 14 lit. g ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. 2012 poz. 145 ze zm.) 50

Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013

36


w regionie wodnym Warty (422 punkty) i Środkowej Odry (143 punkty). Ścieki odprowadzane

ze stawów rybnych są również źródłem substancji biogennych, a jednocześnie mogą również

zawierać substancje toksyczne pochodzące z produktów weterynaryjnych. Często też są powodem

wprowadzenia do ekosystemów obcych gatunków ryb i modyfikacji łańcucha pokarmowego.

37


Rysunek 1. Punkty zrzutów z gospodarki komunalnej na obszarze dorzecza Odry

źródło: opracowanie własne na podstawie „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń

antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji

programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013 i MPHP

38


Rysunek 2. Punkty zrzutów z przemysłu na obszarze dorzecza Odry




39


Rysunek 3. Punkty zrzutów ze stawów na obszarze dorzecza Odry




40


Potencjalnym zagrożeniem dla JCWP są również wody odciekowe z niezabezpieczonych

odpowiednio składowisk odpadów. Jednakże jedynie niewielka ich część nie posiada wystarczającego

zabezpieczenia przed przedostawaniem się odcieków do wód. Na obszarze dorzecza Odry

zidentyfikowano 687 składowisk komunalnych oraz 162 składowiska odpadów przemysłowych.

Odcieki ze składowisk odpadów, oprócz substancji biogennych, mogą być źródłem substancji

toksycznych dla organizmów wodnych.

Kolejną presją pochodzenia antropogenicznego są zrzuty wód pochodzących z odwodnienia kopalń

(55 punktów zrzutu) i zrzuty wód chłodniczych (140 punktów). Najwięcej punktów zrzutu wód

z odwodnienia kopalń zlokalizowanych jest w regionie wodnym Warty (41 punktów). W tym regionie

wodnym występuje również najwięcej punktów zrzutu wód chłodniczych (103 punkty).

Wody z odwadniania kopalń wnoszą do wód płynących znaczną ilość zawiesiny, powodują również

zwiększenie zasolenia. Zrzuty wód chłodniczych wprawdzie z reguły nie mają bezpośredniego wpływu

na jakość wód, jednak poprzez podwyższenie temperatury wpływają na zmniejszenie ilości tlenu

w wodzie i na przebieg szeregu procesów biochemicznych.

4.1.2. Rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń

Głównymi czynnikami sprawczymi rozproszonych i obszarowych źródeł zanieczyszczeń są:

rolnictwo,

ścieki pochodzące od ludności nie korzystającej z systemu kanalizacji sanitarnej,

depozycja atmosferyczna.

Rolnictwo jest jednym z głównych czynników sprawczych zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych

na obszarze dorzecza Odry. Powierzchnia obszarów rolnych stanowi 60,4 % obszaru dorzecza

(rysunek 4)51

. Zanieczyszczenia pochodzące z powszechnie stosowanych nawozów (naturalnych

i mineralnych) oraz hodowli zwierząt dostają się do wód powierzchniowych poprzez spływ

powierzchniowy, erozję gleby, system melioracji szczegółowych i podstawowych oraz wymywanie

i są główną przyczyną nasilenia eutrofizacji wód powierzchniowych.

51

CORINE Land Cover 2006

41


Rysunek 4. Obszary użytkowane rolniczo na obszarze dorzecza Odry

źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006 oraz MPHP

42


Kolejnym źródłem zanieczyszczeń obszarowych i rozproszonych są ścieki pochodzące od ludności nie

korzystającej z systemu kanalizacji zbiorczej. Dotyczy to głównie rozproszonej zabudowy wiejskiej

oraz rekreacyjnej położonej w zlewni bezpośredniej JCWP, ładunki zanieczyszczeń pochodzące

z tych źródeł nasilają głównie eutrofizację wód 52

. Źródłem azotu i fosforu organicznego jest także

depozycja atmosferyczna, prowadząca do zakwaszenia części wód powierzchniowych. Oba te rodzaje

presji występują na całym terytorium kraju.

4.1.3. Zmiany hydromorfologiczne

Główną przyczyną zmian hydromorfologii JCWP jest działalność człowieka służąca między innymi53

:

ochronie przeciwpowodziowej, w tym ochronie brzegów morskich

retencjonowaniu wód,

żegludze,

małej i dużej energetyce wodnej,

rolnictwu,

turystyce i rekreacji,

poborom kruszywa,

zagospodarowaniu dolin cieków i brzegów zbiorników (zabudowa komunalna i gospodarcza),

poborom wód (w szczególności na potrzeby gospodarki komunalnej, przemysłu, produkcji

energii elektrycznej, rolnictwa, hodowli ryb, górnictwa, żeglugi).

Do głównych zmian hydromorfologicznych należą:

zabudowa podłużna cieków polegająca głównie na zmianie profilu poprzecznego i podłużnego

cieków,

zabudowa brzegów jezior (zabudowa komunalna i gospodarcza),

umocnienie i zabudowa brzegów morskich pirsami, ostrogami, opaskami brzegowymi,

falochronami,

obwałowania,

zabudowa poprzeczna, obejmująca wszelkie budowle przegradzające koryto,

sztuczne zbiorniki wodne,

tory wodne,

melioracje.

Zabudowa podłużna cieków polegająca głównie na zmianie profilu poprzecznego i podłużnego rzeki,

powoduje zmiany struktury dna i brzegów, reżimu hydrologicznego oraz warunków fizykochemicznych,

co w rezultacie wywiera znaczący wpływ na stan wód płynących. Może spowodować przede

wszystkim pogorszenie warunków życia organizmów wodnych poprzez zmianę warunków

siedliskowych. W przypadku jednolitych części wód jeziornych, zmiany hydromorfologiczne tego typu

dotyczą głównie znaczących zmian w zakresie przekształcenia strefy brzegowej jezior, wynikających

z działalności rekreacyjnej i turystycznej. Wiąże się to z likwidacją nadbrzeżnej i wodnej roślinności,

umocnieniem brzegów, co skutkuje zmianą struktury brzegu jeziora, a co za tym idzie zmianą

warunków siedliskowych.

52


Tamże

43


Ubezpieczenie brzegów wód przejściowych i przybrzeżnych skutkuje zmianą struktury strefy pływów,

ekspozycji na fale oraz kierunku dominujących prądów, co powoduje zmiany warunków siedliskowych,

likwidację roślinności nadbrzeżnej i wodnej, zmiany w składzie gatunkowym. Z kolei budowa

falochronów, kierownic i pirsów wpływa na zmianę siły falowania, warunków fizykochemicznych

i w konsekwencji na zmianę warunków siedliskowych organizmów wodnych i od wody zależnych.

Obwałowania wprawdzie na ogół nie ingerują bezpośrednio w koryto cieku, jednak powodując

odcięcie części doliny cieku od naturalnych wezbrań i jednocześnie odcięcie zasilania cieku wodą

z obszaru zlewni, mogą być przyczyną zmiany poziomu wód gruntowych obszarów zalewowych.

Prowadzić to może do zaniku ekosystemów podmokłych, a co za tym idzie zmniejszenia stopnia

bioróżnorodności.

Zabudowa poprzeczna, obejmująca wszelkie budowle przegradzające koryto cieku (także na wypływie

z jezior przepływowych), zwłaszcza nie wyposażone w urządzenia typu przepławki, stanowi poważną

przeszkodę uniemożliwiającą migrację organizmów, w szczególności ryb. Powoduje też zmiany

reżimu hydrologicznego oraz warunków fizykochemicznych. Zmiany te przyczyniają się do modyfikacji

siedlisk oraz pogorszenia warunków bytowania organizmów wodnych (rysunek 5)

Sztuczne zbiorniki wodne na ciekach, oprócz negatywnego wpływu generowanego przez tworzące

je budowle poprzeczne, redukują lub modyfikują naturalne wezbrania powodziowe, ograniczają

naturalną zmienność przepływu poniżej zbiornika oraz trwale likwidują fragmenty doliny cieku

wraz z istniejącymi ekosystemami.

Pogłębianie torów wodnych skutkuje zmianą struktury dna i okresowym usuwaniem warstw osadów

dennych wraz z zasiedlającymi je organizmami. Prace pogłębiarskie wiążą się z wysokim ryzykiem

uruchomienia zdeponowanych w osadach dennych zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich.

Melioracje, związane z prowadzeniem intensywnej gospodarki rolnej, prowadzą głównie do zmiany

poziomu wód gruntowych i zmiany retencji obszaru zlewni poprzez przyspieszone odprowadzenie wód

opadowych. Zmiany te prowadzą do zaniku obszarów podmokłych oraz przyspieszają proces

eutrofizacji poprzez zwiększenie odpływu substancji biogennych do wód powierzchniowych.

Na rysunku 5 przedstawiono lokalizację budowli poprzecznych na obszarze dorzecza Odry.

44


Rysunek 5. Lokalizacja budowli poprzecznych na obszarze dorzecza Odry




45


Ponadto na obszarze dorzecza Odry zinwentaryzowano 1 608 ujęć wód powierzchniowych

zlokalizowanych na terenie 529 JCWP. Sumaryczna roczna wielkość poborów z tych ujęć wynosi

11 712 532 tys. m3. Na podstawie wielkości sumarycznych poborów wód na obszarach dorzeczy

stwierdzono, że na obszarze dorzecza Odry ujmuje się 5% wszystkich ujmowanych wód

powierzchniowych w Polsce54

. Pobory wód powierzchniowych wiążą się głównie z zmianami

morfologicznymi w postaci zabudowy podłużnej i poprzecznej w korycie cieków oraz modyfikacją

przepływu.

Tabela 8. Roczna wielkość poborów z ujęć wód powierzchniowych z podziałem na czynniki sprawcze

czynniki sprawcze pobór wody

[tys. m3/rok]

rolnictwo 105 490

gospodarka komunalna 161 239

przemysł 7 893 462

energetyka 1 319 113

hydroenergetyka 372 125

stawy rybne 1 338 613

kopalnie 0

żegluga 0

inne 522 490

suma 11 712 532

źródło: opracowanie własne na podstawie raportu „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń


programów działań i planów gospodarowania wodami”, IMGW, Kraków 2013

4.2. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez

jednolite części wód rzecznych

Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych ma za zadanie zidentyfikowanie tych JCWP,

które z powodu występowania istotnych oddziaływań antropogenicznych mogą nie osiągnąć lub nie

utrzymać dobrego stanu. Zidentyfikowane JCWP rzeczne, w przypadku których ryzyko nieosiągnięcia

celów środowiskowych jest wysokie, wymagają wprowadzenia działań uzupełniających

zorientowanych na zredukowanie wskazanych presji. W związku z tym, by ocenić czy obecny poziom

presji może skutkować nieosiągnięciem celów środowiskowych, należy określić stopień oddziaływania

presji na wody. Podstawą oceny ryzyka była aktualna ocena stanu wód. Zależnie od charakteru presji

przyjmowano różne metody oceny ich wpływu na JCWP. Z powodu współwystępowania presji

w JCWP mogą być one zagrożone w związku z więcej niż jednym zidentyfikowanym oddziaływaniem

antropogenicznym.

Jak zobrazowano na rysunek 6- 60,4 % powierzchni obszaru dorzecza to tereny rolnicze. Jednakże

nie we wszystkich obszarach występowania rolnictwa wpływa ono na stan wód i możliwości

osiągniecia celów środowiskowych. Rolnictwo na obszarze dorzecza Odry nie we wszystkich

regionach jest na tyle intensywne, by uznać je za istotnie oddziałujące na stan środowiska, w tym

54

Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013

46


wód. Obszary, na których rolnictwo wpływa znacząco na stan wód zidentyfikowane zostały w związku

z realizacją postanowień Dyrektywy Rady 91/676/EWG dotyczącej ochrony wód przed

zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. W wyniku szczegółowych

analiz stanu wód oraz rolnictwa wyznaczone zostały zarówno wody wrażliwe na zanieczyszczenia

azotanami pochodzenia rolniczego oraz obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia

związkami azotu ze źródeł rolniczych (OSN). Uznano więc, że rolnictwo stanowi dominującą presję

w JCWP wskazanych w rozporządzeniach dyrektorów RZGW w sprawie określenia wód wrażliwych

na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych,

z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć i tym samym wyznaczono

te JCWP jako zagrożone nie osiągnięciem celów środowiskowych.

Presja pochodząca ze źródeł komunalnych występuje na całym obszarze kraju. W związku z tym

Polska w ramach realizacji postanowień Dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania

ścieków komunalnych wyznaczona została jako obszar zagrożony eutrofizacją ze źródeł

komunalnych. Jednakże nie na wszystkie JCWP wpływ tej presji jest na tyle istotny, by był przyczyną

zagrożenia nieosiągnięciem celów środowiskowych. Wpływ presji komunalnej analizowany był

z uwzględnieniem zarówno źródeł punktowych, jak i rozproszonych. Podstawą oceny ryzyka

nieosiągnięcia celów środowiskowych dla presji komunalnej były wyniki monitoringu środowiska.

Za JCWP zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych uznano te JCWP, których stan

ekologiczny oceniono poniżej dobrego i czynnikami determinującymi stan były przekroczenia stężeń

substancji biogennych (Nog, Pog, BZT5).

Dla JCWP, w których stwierdzono przekroczenia w zakresie substancji priorytetowych i innych

zanieczyszczeń, dla których zostały określone środowiskowe normy jakości, praktycznie nie było

możliwe jednoznaczne określenie źródła presji powodującej nieosiągnięcie dobrego stanu

chemicznego. W analizach przeprowadzonych dla poszczególnych regionów wodnych w Polsce

wykazano, że w większości przypadków można jedynie wskazać prawdopodobne źródła

zanieczyszczeń, co wynika z faktu, iż substancje te raz wprowadzone utrzymują się w środowisku

przez wiele lat, zanieczyszczając, zarówno wody powierzchniowe, ziemię i powietrze, a ustalenie ich

pierwotnego źródła jest praktycznie niemożliwe. Ponadto, tylko niewielka część tego typu

zanieczyszczeń w postaci metali ciężkich, np. z zakładów przemysłowych, dostarczana była do wód

ze ściekami lub spływami powierzchniowymi, a znaczna ich część dostawała się do środowiska

wodnego drogą depozycji atmosferycznej. Ze względu na stosowane obecnie urządzenia

zabezpieczające w większości zakładów przemysłowych, emisja substancji niebezpiecznych została

ograniczona, natomiast źródłem tych substancji jest prawdopodobnie nadal transport samochodowy

oraz indywidualne kotłownie i systemy grzewcze55

. W związku z tym nie ma w chwili obecnej

możliwości doboru odpowiednich działań naprawczych, ukierunkowanych na redukcję ww.

zanieczyszczeń. W myśl zasady przezorności oceniono więc te JCWP jako zagrożone

nieosiągnięciem celów środowiskowych. W celu identyfikacji źródła pochodzenia substancji

priorytetowych oraz innych substancji, dla których określono środowiskowe normy jakości wskazano

konieczność przeprowadzenia pogłębionej analizy presji w celu ustalenia przyczyn nieosiągnięcia

dobrego stanu wód.

Ponadto zgodnie z zasadą przezorności za zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych

uznano także te JCWP, w których stwierdzono stan poniżej dobrego na podstawie przeniesienia

55

Sporządzenie wykazu wielkości emisji i stężeń substancji priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń dla których zostały określone środowiskowe normy jakości w regionie wodnym, Pectore-Eco Sp. z o.o., Gliwice 2013

47


oceny. W związku z brakiem możliwości oceny wpływu występujących w ich zlewniach presji

na poszczególne elementy stanu, jako przyczynę zagrożenia wskazano nierozpoznane presje.

Weryfikacja oceny ryzyka dla tych JCWP zostanie wykonana po przeprowadzeniu monitoringu

badawczego.

Tabela 9. Liczba zagrożonych JCWP rzecznych z uwzględnieniem przyczyny zagrożenia w regionach

wodnych na obszarze dorzecza Odry

regiony wodne

region wodny

Górnej Odry

region wodny

Środkowej Odry

region wodny

Warty

region wodny Dolnej

Odry i Przymorza

Zachodniego

rolnictwo 0 40 103 35

gospodarka

komunalna 10 38 51 1

przekroczenia

substancji

priorytetowych

8 38 40 25

nierozpoznana

presja 25 339 229 111

suma 43 455 423 172

źródło: opracowanie własne

Przeprowadzona ocena stanu JCWP rzecznych w zakresie hydromorfologii wskazuje stan dobry

we wszystkich JCWP. Ocena oddziaływania presji hydromorfologicznej została wykonana zgodnie

z opisem w pkt 4.7 Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych.

Wystąpienie znaczących zmian w hydromorfologii danej części wód, w wyniku sposobów użytkowania

wód wymienionych w art. 4.3 RDW, będących jedyną przyczyną nieosiągnięcia dobrego stanu

ekologicznego, jest bowiem podstawą wyznaczenia silnie zmienionej części wód.

Jednakże uznano, że presją hydromorfologiczną, mającą szczególny wpływ na stan wód rzecznych,

w tym przede wszystkim stan elementów biologicznych, jest zabudowa poprzeczna. Na podstawie

opracowania Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście

osiągnięcia dobrego stanu i potencjału wód w Polsce 56

oraz Restytucja ryb wędrownych a drożność

polskich rzek 57

określone zostały cieki, dla których ciągłość morfologiczna jest warunkiem osiągnięcia

celów środowiskowych. Dla tych cieków niezbędne było uszczegółowienie celów środowiskowych

w zakresie hydromorfologii o wskazanie konieczności umożliwienia migracji organizmów wodnych.

W związku z powyższym jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych ze względu

na presję hydromorfologiczną uznano JCWP istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej,

na których występuje zabudowa poprzeczna, uniemożliwiająca migrację organizmów wodnych.

56

Błachuta i in., Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście osiągnięcia dobrego stanu i potencjału wód w Polsce, 2010 57

Restytucja ryb wędrownych a drożność polskich rzek, WWF 2004

48


Tabela 10. Zestawienie JCWP zagrożonych ze względu na presję hydromorfologiczną w podziale

na regiony wodne na obszarze dorzecza Odry

Region wodny

Liczba JCWP zagrożonych

ze względu na

hydromorfologię

region wodny Górnej Odry 1

region wodny Środkowej Odry 48

region wodny Warty 19

region wodny Dolnej Odry

i Przymorza Zachodniego 50

źródło: opracowanie własne na podstawie „Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek

w kontekście osiągnięcia dobrego stanu i potencjału wód w Polsce” oraz „Restytucja ryb wędrownych a drożność

polskich rzek”

Łącznie, na obszarze dorzecza Odry, wyznaczono 1 041 JCWP rzecznych zagrożonych

nieosiągnięciem celów środowiskowych.

Szczegółowe informacje na temat zidentyfikowanych presji, branych pod uwagę przy ocenie ryzyka

nieosiągnięcia celów środowiskowych przez JCWP, znajdują się w bazie danych aPGW (załącznik

nr 34).

Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP rzecznych na obszarze

dorzecza Odry przedstawiono na rysunku 6 oraz w załączniku 19 i 26.

49


Rysunek 6. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP rzecznych na obszarze

dorzecza Odry


50



jednolite części wód jeziornych

Głównym czynnikiem sprawczym punktowych źródeł zanieczyszczeń jest ładunek zanieczyszczeń

pochodzący ze zrzutów ścieków komunalnych. Jednak dominują tu nie bezpośrednie zrzuty do jezior,

a ładunki pochodzące z zanieczyszczeń powstających w zlewni całkowitej i wprowadzanych do jezior,

przede wszystkim, przez dopływy oraz, rzadziej, w zlewni bezpośredniej jezior. Substancje biogenne,

pochodzące z gospodarki komunalnej, nasilają głównie ich eutrofizację.

Jednak najistotniejszym czynnikiem oddziaływującym na jakość jednolitych części wód jeziornych

są zanieczyszczenia pochodzące ze spływów obszarowych z terenów użytkowanych rolniczo. Ładunki

azotu i fosforu z terenów rolniczych (grunty orne, pastwiska, obszary intensywnej hodowli) oraz

z rozproszonej zabudowy wiejskiej oraz rekreacyjnej (położonej w zlewni bezpośredniej jezior) nasilają

eutrofizację wód jezior. W przypadku niektórych jezior ładunek biogenów pochodzących z depozycji

atmosferycznej oraz z terenów leśnych może mieć też istotny udział w całkowitym ładunku

powstającym w zlewni jeziora.

Ze względu na fakt, że wpływu presji obszarowych i punktowych nie da się rozdzielić, gdyż oddziałują

one na ekosystemy wód jezior synergicznie, możliwe jest jedynie określenie typu presji, która

ma największy udział w dostarczaniu ładunku do wód JCWP jeziornych. W porównaniu

do obszarowych źródeł zanieczyszczeń i ich wpływu na stan wód oddziaływanie punktowych źródeł

na JCWP jeziorne jest mniejsze.

Ze względu na szacunkowy charakter oceny nasilenia zidentyfikowanych presji, oceny ryzyka

nieosiągnięcia celów środowiskowych dokonano przede wszystkim na podstawie aktualnych wyników

monitoringowych badań jezior, o ile były dostępne. Przyjęto, że części wód zaliczone do stanu bardzo

dobrego i dobrego na podstawie badań monitoringowych traktowane są jako niezagrożone tym

ryzykiem, a jeziora reprezentujące stan gorszy niż dobry należą do zagrożonych. W przypadku jezior,

dla których brak było danych monitoringowych, ocenę ryzyka niespełnienia celów środowiskowych

przeprowadzono na podstawie analizy presji. W tym celu określono tzw. progi presji znaczącej

w odniesieniu do ładunków azotu i fosforu powstających w zlewni całkowitej każdego jeziora.

Wyznaczono je na podstawie analizy związku pomiędzy stanem jezior monitorowanych i nasileniem

presji oddziałującej na te jeziora. Innymi słowy, zidentyfikowanie tego związku umożliwiło określenie

ryzyka nieosiągnięcia celu środowiskowego przez jeziora, dla których nie prowadzono monitoringu

i nie były dostępne dane na temat stanu ich wód, natomiast dostępne były dane o oddziałujących

na nie presjach. Jako zagrożone zostały wskazane te niemonitorowane jeziora, dla których

przekroczenie specyficznego dla typu progu presji znaczącej nastąpiło dla obu tych parametrów

(ładunków P i N) lub któregokolwiek z nich 58

.

Zidentyfikowane na obszarze dorzecza Odry znaczące presje hydromorfologiczne JCWP jeziornych,

nie stanowiły podstawy do uznania JCWP jako zagrożonej nieosiągnięciem celów środowiskowych.

Wystąpienie znaczących zmian w hydromorfologii danej części wód w wyniku sposobów użytkowania

wód wymienionych w art. 4.3 RDW, będących jedyną przyczyną nieosiągnięcia dobrego stanu

ekologicznego, są bowiem podstawą wyznaczenia SZCW, co zostało dokładniej opisane w pkt 4.7

Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych.

58

Metodyka opracowania aktualizacji Programu wodno - środowiskowego kraju, Mott MacDonald, Warszawa 2014

51


Na obszarze dorzecza nie zidentyfikowano JCWP jeziornych wymagających ograniczenia presji

hydromorfologicznej.

Łącznie, na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 315 JCWP jeziornych zagrożonych nieosiągnięciem

celów środowiskowych.

Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP jeziornych na obszarze

dorzecza Odry przedstawiono w załączniku 19 i 26 oraz na rysunku 7.

52


Rysunek 7. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP jeziornych na obszarze

dorzecza Odry


53



jednolite części wód przejściowych i przybrzeżnych

W celu dokonania oceny wpływu presji na JCWP przejściowe i przybrzeżne w pierwszej kolejności

zidentyfikowano ich występowanie w poszczególnych JCWP z uwzględnieniem podziału na rodzaje

oddziaływań.

Zanieczyszczenia pochodzące z punktowych źródeł zanieczyszczeń, głównie z oczyszczalni ścieków,

w postaci związków azotu i fosforu, nasilają eutrofizację szczególnie w przypadku wód przejściowych.

Znamienne jest, że do JCWP przejściowych i przybrzeżnych niewiele zanieczyszczeń dostaje się

bezpośrednio z punktowych zrzutów do tych wód, natomiast zanieczyszczenia z tych źródeł dostają

się w znacznej ilości z wodami rzek, do których są wprowadzane ścieki.

W obszarze zlewni, które mogą mieć wpływ na jednolite części wód przejściowych i przybrzeżnych,

zidentyfikowano również składowiska odpadów komunalnych. Odcieki z niezabezpieczonych

składowisk odpadów mogą spowodować zwiększenie ilości substancji toksycznych, substancji

biogennych i związków organicznych i przedostawać się, z wodami rzek, do JCWP przejściowych

i przybrzeżnych.

Tabela 11. Zidentyfikowane punktowe źródła zanieczyszczeń zlokalizowane na obszarze zlewni

i oddziaływujące na wody przejściowe i przybrzeżne na obszarze dorzecza Odry

nazwa JCWP zidentyfikowane punktowe źródła

zanieczyszczeń

JCWP przejściowe

Ujście Dziwny składowiska odpadów komunalnych

Ujście Świny składowiska odpadów komunalnych

Zalew Szczeciński

oczyszczalnie ścieków i powiązana z nimi

dostawa zawiesiny oraz azotu ogólnego i fosforu

ogólnego, składowiska odpadów komunalnych i

przemysłowych

Zalew Kamieński

oczyszczalnie ścieków i powiązana z nimi

dostawa zawiesiny oraz azotu ogólnego i fosforu

ogólnego

JCWP przybrzeżne

Rowy – Jarosławiec Zachód składowiska odpadów komunalnych

Sarbinowo – Dziwna składowiska odpadów komunalnych

Jarosławiec – Sarbinowo składowiska odpadów komunalnych

Dziwna – Świna składowiska odpadów komunalnych




Na obszarze dorzecza Odry występują następujące rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń

oddziaływujące na JCWP przejściowe i przybrzeżne: zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego

(spływy obszarowe zanieczyszczeń pochodzących ze stosowanych nawozów, hodowli zwierząt),

depozycja azotu ogólnego i fosforu z atmosfery oraz zanieczyszczenia pochodzące z gospodarstw

domowych niepodłączonych do systemu kanalizacji zbiorczej. W zlewniach przylegających

bezpośrednio do wód przejściowych i przybrzeżnych odsetek gospodarstw domowych

54


niepodłączonych do oczyszczalni ścieków sięga 80 - 100% (gmina Nowe Warpno)59

.

Zanieczyszczenia pochodzące z obszarowych źródeł zanieczyszczeń grożą eutrofizacją, głównie wód

przejściowych.

Tabela 12. Zidentyfikowane rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń w zlewniach

przylegających bezpośrednio do wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry

nazwa JCWP zidentyfikowane

rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń

JCWP przejściowe

Ujście Dziwny hodowla zwierząt, zanieczyszczenia pochodzenia

rolniczego, depozycja

Ujście Świny hodowla zwierząt, melioracje, zanieczyszczenia

pochodzenia rolniczego, depozycja

Zalew Szczeciński hodowla zwierząt, melioracje, depozycja

Zalew Kamieński hodowla zwierząt, depozycja

JCWP przybrzeżne

Rowy – Jarosławiec Zachód hodowla zwierząt, depozycja

Sarbinowo – Dziwna hodowla zwierząt, melioracje, zanieczyszczenia


Jarosławiec – Sarbinowo hodowla zwierząt, melioracje, zanieczyszczenia


Dziwna – Świna zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego,

depozycja




59

Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010

55


Tabela 13. Depozycja atmosferyczna azotu ogólnego i fosforu ogólnego na teren gmin leżących

w bezpośrednim sąsiedztwie wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry.

lp. nazwa JCWP azot ogólny

[kgN/ha]

fosfor ogólny

[kgP/ha]

wody przejściowe

1 Ujście Dziwny 9,30-11,57 0,435-0,589

2 Ujście Świny 9,30-11,57 0,435-0,589

3 Zalew Szczeciński 9,30-11,57 0,435-0,589

4 Zalew Kamieński 9,30-11,57 0,435-0,589

wody przybrzeżne

5 Rowy – Jarosławiec Zachód 9,30-11,57 0,435-0,589

6 Sarbinowo – Dziwna 9,30-11,57 0,435-0,589

7 Jarosławiec – Sarbinowo 11,57-13,48 0,435-0,589

8 Dziwna – Świna 9,30-11,57 0,435-0,589

źródło: „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu

wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania

wodami”, IMGW, Kraków 2013

Do głównych zmian hydromorfologicznych należy zabudowa brzegów pirsami, ostrogami, opaskami

brzegowymi, umocnieniami nabrzeży, falochronami oraz zasilanie brzegu, naruszanie dna

spowodowane utrzymaniem i pogłębianiem torów wodnych, kotwiczeniem i bagrowaniem.

Na obszarze dorzecza Odry występują też historyczne działania antropogeniczne, które spowodowały

istotną zmianę w strukturze hydrodynamiki.

Charakterystyczne dla wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry są presje

hydromorfologiczne związane z funkcjonowaniem dużych portów morskich. Są to głównie tory wodne

pogłębiane w celu utrzymania żeglowności, zasilane i umacniane brzegi, między innymi: pirsami,

nabrzeżami, falochronami. Zmiany te największy wpływ mają na JCWP Zalew Szczeciński oraz

Sorbinowo - Dziwna.

56


Tabela 14. Zidentyfikowane zmiany hydromorfologiczne wód przejściowych i przybrzeżnych


nazwa JCWP zidentyfikowane zmiany hydromorfologiczne

JCWP przejściowe

Ujście Dziwny zabudowa ostrogami, pogłębianie toru wodnego,

zasilanie brzegu, opaski brzegowe,

Ujście Świny pogłębianie toru wodnego, opaski brzegowe,

zasilanie brzegu

Zalew Szczeciński pogłębianie toru wodnego, kotwicowiska, opaski

brzegowe, zasilanie brzegu

Zalew Kamieński nie zidentyfikowano istotnych presji

hydromorfologicznych

JCWP przybrzeżne

Rowy – Jarosławiec Zachód ostrogi, zasilanie brzegu, opaski brzegowe

Sarbinowo – Dziwna ostrogi, zasilanie brzegu, opaski brzegowe,

Jarosławiec – Sarbinowo ostrogi, zasilanie brzegu, opaski brzegowe,

składowanie urobku

Dziwna – Świna zasilanie brzegu, ostrogi, opaski brzegowe




Na obszarze dorzecza Odry w JCWP przejściowych i przybrzeżnych zidentyfikowano również presje

związane z funkcjonowaniem kąpielisk. Największa liczba kąpielisk znajduje się w rejonie Zatoki

Pomorskiej, Koszalina, Kołobrzegu i Ustki.

Jako presję na JCWP przejściowe Zalew Szczeciński zidentyfikowano także zarybianie i hodowlę

ryb60

.

Po zidentyfikowaniu występowania presji w poszczególnych JCWP, z uwzględnieniem podziału

na rodzaje oddziaływań, dokonano oceny ich wpływu na wody przejściowe i przybrzeżne przy pomocy

czterostopniowej skali gdzie: 0 oznacza brak wpływu, 1 – wpływ słaby, 2 – wpływ znaczący, 3 – wpływ

bardzo silny61

. Za presje o znaczeniu istotnym dla JCWP uznano presje o znaczącym (ocena - 2)

i bardzo silnym wpływie (ocena - 3).

Podsumowanie przeprowadzonej oceny przedstawia tabela 15.

60


Tamże

57


Tabela 15. Zidentyfikowane presje o istotnym znaczeniu dla wód przejściowych i przybrzeżnych


nazwa JCWP zidentyfikowane presje o istotnym znaczeniu

dla wód przejściowych i przybrzeżnych

JCWP przejściowe

Ujście Dziwny zabudowa brzegu falochronami i nabrzeżami

Ujście Świny pogłębianie toru wodnego

Zalew Szczeciński pogłębianie torów wodnych, zabudowa

ostrogami, hodowla zwierząt

Zalew Kamieński pogłębianie toru wodnego

JCWP przybrzeżne

Rowy – Jarosławiec Zachód nie występują presje o istotnym znaczeniu

Sarbinowo – Dziwna nie występują presje o istotnym znaczeniu

Jarosławiec – Sarbinowo zabudowa brzegu ostrogami

Dziwna – Świna nie występują presje o istotnym znaczeniu




Zgodnie z przyjętą metodyką 62

ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez JCWP

przejściowe i przybrzeżne została przeprowadzona w następujących krokach:

zidentyfikowano status JCWP przejściowych i przybrzeżnych. Na obszarze dorzecza Odry

wyznaczono 3 SZCW przejściowe nie wyznaczono natomiast sztucznych części wód.

przeprowadzono ocenę stanu na podstawie danych najbliższych roku 2013 (w zakresie

parametrów biologicznych oraz fizykochemicznych i chemicznych) naturalnych części wód

przejściowych i przybrzeżnych;

przeprowadzono ocenę potencjału na podstawie danych najbliższych roku 2013 (w zakresie

parametrów biologicznych oraz fizykochemicznych i chemicznych) silnie zmienionych części

wód przejściowych i przybrzeżnych;

ustalono przyczynę wyniku oceny stanu/potencjału ekologicznego jako poniżej dobrego

głównie ze względu na elementy biologiczne.

Ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych prowadzono w oparciu o najbardziej aktualne

dane dotyczące stanu wód. Jednolite części wód przejściowych lub przybrzeżnych, dla których

w wyniku przeprowadzonej oceny stan/potencjał ekologiczny oceniono jako poniżej dobrego zostały

uznane za zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych.

Na podstawie badań przeprowadzonych w roku 2013 nie stwierdzono istotnych zmian w ocenie oraz

radykalnej poprawy jakości wód w porównaniu z oceną za poprzednie lata. Ocena stanu

62

Metodyka określająca procedury identyfikacji presji i oceny wpływów/oddziaływań oraz ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych w odniesieniu do wszystkich kategorii wód powierzchniowych [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013

58


ekologicznego i ogólnego w roku 2013 potwierdziła zły stan wszystkich monitorowanych JCWP

przejściowych i przybrzeżnych stwierdzony na podstawie badań monitoringowych z lat 2010 - 2012.

W związku z powyższym, na obszarze dorzecza Odry wszystkie JCWP przejściowe i przybrzeżne

oceniono jako zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych. Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia

celów środowiskowych przez JCWP przejściowe i przybrzeżne na obszarze dorzecza Odry

przedstawiono w załączniku nr 19 i 26 oraz na rysunku 8.

59


Rysunek 8. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP przejściowe i przybrzeżne



60


4.5. Identyfikacja presji i wpływów antropogenicznych na jednolite

części wód podziemnych

W ramach identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych, mających wpływ na stan JCWPd,

przeanalizowano wszystkie presje i podzielono je na następujące kategorie ze względu na czynniki

sprawcze:

punktowe źródła zanieczyszczeń,

rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń,

pobory wód na różne cele.

Wszystkie presje wymienione powyżej oddziałują na wody podziemne w różnym stopniu,

a ich oddziaływania mogą się kumulować i negatywnie wpływać na jakość wód oraz stan

ekosystemów zależnych od wód. W trakcie analizy presji wzięto pod uwagę przede wszystkim

ich wpływ na stan ilościowy i chemiczny na wody podziemne w poszczególnych JCWPd.

4.5.1. Punktowe źródła zanieczyszczeń

Głównymi czynnikami sprawczymi punktowych źródeł zanieczyszczeń są:

składowiska odpadów przemysłowych,

składowiska odpadów komunalnych,

gospodarka komunalna (zrzut ścieków bytowych),

przemysł (zrzut ścieków przemysłowych), w tym przemysł rafineryjny oraz emisja pyłów

i gazów.

Dane dotyczące lokalizacji i oddziaływania poszczególnych punktowych źródeł zanieczyszczeń

zostały zaczerpnięte z takich materiałów jak Antropopresja (Mapa geośrodowiskowa Polski w skali

1:50000 63

, wprowadzenie nowych treści wybranych warstw informacyjnych, PIG-PIB, 2012 r.), wyniki

ankiet rozsyłanych do organów administracji samorządowej (w ramach realizacji aPWŚK i aPGW),

wyniki monitoringu PSH oraz danych na temat presji w regionach uzyskanych z RZGW64

.

Punktowe źródła zanieczyszczeń analizowano głównie pod kątem ich wpływu na stan chemiczny

JCWPd. W większości przypadków, ze względu na małą powierzchnię obiektów punktowych

i związaną z nimi emisję zanieczyszczeń w stosunku do powierzchni JCWPd, nie uznano ich

za istotny czynnik sprawczy pogarszania się stanu chemicznego części wód podziemnych.

Szczegółowo analizowano rozmieszczenie i potencjalne oddziaływanie punktowych ognisk

zanieczyszczeń na obszarach gdzie główny użytkowy poziom wodonośny posiada izolacje typu „a”

(poziom wodonośny na głębokości od 0 do 15 m) oraz w strefach gdzie w opracowaniu na temat

wrażliwości wód podziemnych Polski na zanieczyszczenie65

wykazano wrażliwość wysoką lub bardzo

wysoką. Skutkiem zanieczyszczenia wód podziemnych, zwłaszcza w rejonach silnie zurbanizowanych

i wykorzystywanych gospodarczo, jest ich słaby stan chemiczny objawiający się głównie niską

wartością pH (spowodowane m. in. zrzutem kwaśnych wód kopalnianych), obecnością lekkich

węglowodorów, lokalnie występującymi podwyższonymi stężeniami metali ciężkich oraz zmianą typu

63

Antropopresja (Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50000, etap V lata 2008-2011 (kontynuacja i aktualizacja), część II – aktualizacja Mapy geośrodowiskowej Polski 64

Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013 65

Duda R., Witczak S., Żurek A, 2011 [Rysunek wrażliwości wód podziemnych Polski na zanieczyszczenie 1:500000]

61


chemicznego wód, które przejawia się w podwyższonych stężeniach jonów: sodowych, potasowych,

chlorkowych, azotanowych i siarczanowych66

.

Rozmieszczenie składowisk przemysłowych i komunalnych na JCWPd w granicach obszaru dorzecza

Odry przedstawiono na rysunku 9.

66

Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013

62


Rysunek 9. Rozmieszczenie składowisk przemysłowych i komunalnych na JCWPd na obszarze

dorzecza Odry




63


4.5.2. Rozproszone źródła zanieczyszczeń/presji

Głównymi czynnikami sprawczymi rozproszonych i obszarowych źródeł zanieczyszczeń są:

rolnictwo (zwłaszcza zanieczyszczenia azotanami i fosforami pochodzenia rolniczego),

depozycja zanieczyszczeń chemicznych z atmosfery,

górnictwo (odwodnienie wyrobisk i odwodnienia wgłębne),

melioracje,

obszary bezpośrednio zagrożone powodzią,

aglomeracje miejsko-przemysłowe.

Rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń analizowano zarówno pod kątem ich wpływu na stan

chemiczny jak i ilościowy w poszczególnych JCWPd. Znaczący wpływ na stan ilościowy mają przede

wszystkim melioracje, odwodnienia górnicze (kopalnie i odkrywki) występujące głównie w regionie

Warty oraz aglomeracje miejsko - przemysłowe, co przejawia się obniżeniem zwierciadła wód

podziemnych, zarówno w użytkowym, jak i pierwszym poziomie wodonośnym (leje depresji).

Znaczące obniżenia zwierciadła wód podziemnych (swobodnego lub napiętego) mogą spowodować67

:

zmiany w ekosystemach zależnych od wód podziemnych,

ingresje/ascencję wód słonych i innych powodujących zanieczyszczenie wód podziemnych,

utrudnienia w eksploatacji ujęć wód podziemnych stanowiących źródło zaopatrzenia ludności

w wodę do spożycia.

Na stan chemiczny negatywnie wpływają przede wszystkim zanieczyszczenia azotanami pochodzenia

rolniczego oraz zanieczyszczenia przedostające się do wód podziemnych z atmosfery

wraz z opadami. Zwłaszcza na terenach intensywnie wykorzystywanych rolniczo można

zaobserwować zanieczyszczenie wód podziemnych związkami azotu i fosforu. Podobnie jak

w przypadku punktowych źródeł zanieczyszczeń skutkiem zanieczyszczenia wód podziemnych

zanieczyszczeniami pochodzącymi z obszarowych źródeł, zwłaszcza w rejonach silnie

zurbanizowanych i wykorzystywanych gospodarczo, jest ich słaby stan chemiczny.

4.5.3. Pobory wody

Intensywna eksploatacja wód podziemnych stanowi kolejne zagrożenie dla stanu ilościowego

jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry. Sumaryczna ilość wody

eksploatowanej w skali całego obszaru dorzecza to 1 229 118 tys. m3/rok (pobór rejestrowany w roku

2011), przy czym prawie połowa związana jest z odwadnianiem kopalń.

67

Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013

64


Tabela 16. Roczna wielkość poborów z ujęć wód podziemnych z podziałem na czynniki sprawcze

czynniki sprawcze pobór wody [tys. m3/rok] udział procentowy

zaopatrzenie ludności w wodę,

przemysł i inne czynniki

sprawcze

691 281 51,6

z odwodnień kopalnianych 647 054 48,4

suma 1 338 335 100,0

źródło: opracowanie własne na podstawie Zadanie 25: Charakterystyka wód podziemnych zgodnie

z postanowieniami zał. II.2 RDW, PIG-PIB, 2013

Na obszarach JCWPd zlokalizowanych w obszarach związanych z występowaniem kopalin

odnotowuje się znacząco większy pobór wód podziemnych, który związany jest z odwadnianiem

kopalń. Jest to główna presja w stosunku do innych czynników sprawczych. Niekiedy udział

wskazanej presji stanowi 90%. Wobec powyższych faktów odwodnienia górnicze należy uznać

za jedną z głównych presji na obszarze dorzecza Odry.

Tabela 17. Zestawienie JCWPd, na obszarze których pobór wód podziemnych związany

z odwodnieniem kopalni przewyższa nad poborem związanym z innymi czynnikami sprawczymi

nr

JCWPd

pobór wody związany z pozostałymi

czynnikami sprawczymi

pobór wody związany z odwadnianiem

kopalni

tys. m3/rok % tys. m

3/rok %

62 16 633 14,1 101 600 85,9

77 10 339 36,5 18 000 63,5

83 15 739 6,0 244 000 94,0

105 652 8,2 7 293 91,8

127 15 918 44,3 20 000 55,7

129 7 612 12,1 55 350 81,9

143 5 249 17,4 24 857 82,6

155 800 16,3 4 118 83,7



Kolejnym istotnym problemem jest przeszacowanie zasobów wód podziemnych. W skali całego

obszaru dorzecza nie odgrywa tak dużej roli jak lokalnie, w poszczególnych JCWPd. Najczęściej

wykorzystanie zasobów wód podziemnych nie przekracza 20% zasobów danego JCWPd a średnia

wartość wynosi 27%. Zdecydowanie pobory przekraczają oszacowane zasoby na terenach

o intensywnej eksploatacji górniczej związanej z węglem kamiennym i brunatnym. Wysoką wartością

stopnia zczerpania zasobów charakteryzuje się również JCWPd nr 1 co wynika z dużej presji

eksploatacji na potrzeby mieszkańców i turystów przy niewielkiej ilości zasobów.

65


Rysunek 10. Stopień wykorzystania zasobów wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry,

z podziałem na JCWPd



66


Głównymi czynnikami sprawczymi pojawiania się słabego stanu ilościowego są:

• odwodnienia (m. in. wyrobisk kopalnianych),

• ujęcia wód na cele komunalne,

• ujęcia wód na cele przemysłowe,

• aglomeracje miejsko-przemysłowe.

W przypadku skoncentrowanej i intensywnej eksploatacji ujęć wód podziemnych oraz odwodnień

górniczych może dojść do trwałego i stabilnego w czasie, regionalnego obniżenia zwierciadła wód

podziemnych (leje depresji). Najbardziej rozległe tego typu zjawiska mają miejsce na obszarze

intensywnej eksploatacji węgla kamiennego, brunatnego i złóż miedzi. Ujęcia wód podziemnych

na cele komunalne i przemysłowe generują leje depresji o zdecydowanie mniejszym zasięgu.

Znaczące obniżenia zwierciadła wód podziemnych (swobodnego lub napiętego) mogą spowodować

natomiast 68

:

zmiany w ekosystemach zależnych od wód podziemnych,

ingresję/ascencję wód słonych, słonawych i zmineralizowanych powodując zanieczyszczenie

wód podziemnych,

i innych powodujących zanieczyszczenie wód podziemnych,

utrudnienia w eksploatacji ujęć wód podziemnych stanowiących źródło zaopatrzenia ludności

w wodę do spożycia.


jednolite części wód podziemnych

Podczas oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych wzięto pod uwagę praktycznie wszystkie

elementy mające znaczenie dla oceny stanu wód podziemnych, zarówno ilościowego,

jak i chemicznego.

Pierwszym krokiem było przeanalizowanie występujących presji antropogenicznych, ich identyfikacja

i ocena wpływu na stan ilościowy i chemiczny jednolitych części wód podziemnych. Elementem

decydującym o wielkość zagrożenia wód podziemnych zanieczyszczeniem był, przede wszystkim,

sposób użytkowania terenu i rozmieszczenie źródeł zanieczyszczeń. W kolejnym etapie

przeanalizowano warunki hydrogeologiczne w poszczególnych JCWPd ze względu na naturalną

odporność systemu hydrogeologicznego przed zanieczyszczeniami. W tym przypadku zagrożenie

wód podziemnych zanieczyszczeniami pochodzenia antropogenicznego zależy m. in. od głębokości

występowania warstw wodonośnych, stopnia izolacji od powierzchni terenu (np. przez utwory słabo

przepuszczalne). W następnym, ostatnim etapie oceny porównano wcześniej uzyskane dane

z wynikami monitoringu wód podziemnych w JCWPd, które stanowiły wskaźnik wpływu presji na stan

wód podziemnych. Na tym etapie wykorzystano, zarówno wyniki monitoringu stanu ilościowego,

jak i wyniki monitoringu stanu chemicznego.

Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że w największym stopniu zagrożone są wody

gruntowe, których zwierciadło występuje na głębokości mniejszej niż 5 m znajdujące się w obrębie

aglomeracji miejsko-przemysłowych oraz terenów rolniczych intensywnie użytkowanych. Jednak

68

Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013

67


to intensywna działalność górnicza miała największy wpływ na ocenę wybranych JCWPd jako

zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych69

.

Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 17 JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów

środowiskowych.

Wyniki analizy ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez JCWPd na obszarze dorzecza

Odry zamieszczono w załączniku 19 i 26 oraz na rysunku 11.

69

Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013

68


Rysunek 11. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWPd na obszarze dorzecza

Odry




69


4.7. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód

powierzchniowych

Pojęcia silnie zmienionych i sztucznych części wód zostały wprowadzone przez Ramową Dyrektywę

Wodną (RDW) i zgodnie z jej art. 2 ust. 8 i art. 2 ust. 9 silnie zmieniona część wód oznacza jednolitą

część wód powierzchniowych, której charakter został znacznie zmieniony na skutek fizycznego

oddziaływania człowieka zaś sztuczna część wód oznacza jednolitą część wód powstałą w wyniku

działalności człowieka.

Zakwalifikowanie do wód silnie zmienionych lub sztucznych części wód, zgodnie z art. 4.3 RDW,

jest możliwe jeżeli:

a) zmiany charakterystyk hydromorfologicznych tej części wód, które byłyby konieczne

dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mogłyby wywrzeć znaczący niekorzystny wpływ na:

środowisko w szerszym znaczeniu;

żeglugę, włączając urządzenia portowe, lub rekreację;

działalność, do której celów woda jest magazynowana, takie jak zaopatrzenie w wodę

do spożycia, wytwarzanie prądu lub nawadnianie;

regulację wód, zapobieganie powodzi, odwadnianie ziemi;

inną jednakowo ważną działalność człowieka związaną ze zrównoważonym rozwojem;

b) korzystne cele, do których się dąży za pomocą charakterystyki sztucznej lub silnie zmienionej

części wód, nie mogą ze względu na możliwości techniczne lub nieproporcjonalne koszty, być

racjonalnie osiągnięte za pomocą innych środków, które stanowią opcję znacznie korzystniejszą

środowiskowo.

Powyższe postanowienia określają podstawowe kryteria wyznaczania silnie zmienionych oraz

sztucznych części wód i są podstawą przeprowadzenia testów prowadzących do ostatecznego ich

wyznaczenia poprzez zbadanie możliwości zastosowania działań restytucyjnych (test działań

restytucyjnych) oraz poprzez zbadanie możliwości uzyskania podobnych korzyści płynących

z użytkowania zmienionych antropogenicznie części wód przy zastosowaniu innych sposobów (test

alternatyw funkcjonalnych).

Wyznaczenie jednolitej części wód powierzchniowych jako sztucznej lub silnie zmienionej wymaga

szczegółowego uzasadnienia w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza i podlega

weryfikacji co 6 lat70

.

Po raz pierwszy silnie zmienione i sztuczne części wód zostały wyznaczone w Polsce w 2007 r.

W I cyklu planistycznym na potrzeby wyznaczania SZCW i SCW rzek powstały 2 metodyki:

Weryfikacja wskaźników dla przeprowadzenia oceny stanu ilościowego

i hydromorfologicznego jednolitych części wód powierzchniowych wraz ze zmianą ich wartości

progowych dla uściślenia wstępnego wyznaczenia silnie zmienionych części wód;

Uszczegółowienie metodyki w zakresie ostatecznego wyznaczania silnie zmienionych

i sztucznych części wód w Polsce.

70

Dyrektywa 2000/60/We Parlamentu Europejskiego I Rady ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej z dnia 23 października 2000 r. (Dz. U.UE L z dnia 22 grudnia 2000 r.)

70


W I cyklu planistycznym nie została opracowana metodyka wyznaczania SZCW i SCW jezior oraz wód

przejściowych i przybrzeżnych. W związku z tym kwalifikacja została dokonana całkowicie metodą

ekspercką, co skutkowało brakiem spójności pomiędzy wynikami analiz przeprowadzonych

w poszczególnych RZGW.

W wyniku przeprowadzonych prac, na obszarze dorzecza Odry w I cyklu planistycznym, jako silnie

zmienione części wód zostało wyznaczonych:

594 jednolite części wód rzek,

2 jednolite części wód przybrzeżnych,

3 jednolite części wód przejściowych,

34 jednolitych części wód jezior.

Natomiast jako sztuczne części wód wyznaczono:

60 jednolitych części wód rzek.

Na potrzeby aktualizacji Planu gospodarowania wodami na lata 2015 - 2021, w latach 2012 - 2013

dokonano weryfikacji wyznaczania SZCW i SCW. Nadal obowiązuje metodyka wyznaczania SZCW

i SCW rzek, która powstała w I cyklu planistycznym. Weryfikacja wyznaczania SZCW i SCW

w przypadku rzek polegała na aktualizacji informacji odnośnie hydromorfologii oraz uwzględnieniu

zastrzeżeń środowisk związanych z ochroną przyrody. Natomiast dla wyznaczania SCZW i SCW

jezior oraz wód przejściowych i przybrzeżnych w roku 2011 powstały metodyki:

Opracowanie metodyki weryfikacji wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznych części wód

jeziornych,

Opracowanie metodyki weryfikacji wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznych części wód

przejściowych i przybrzeżnych.

Poniżej przedstawiono podejście przyjęte na potrzeby aPGW w celu weryfikacji SZCW i SCW.

Prace związane z wyznaczaniem silnie zmienionych i sztucznych części wód przeprowadzono

dwuetapowo. Pierwszy etap (wstępnego wyznaczania) SZCW i SCW polegał na zastosowaniu

szeregu wskaźników obrazujących skalę zmian hydromorfologicznych części wód dla określenia

zmian w hydromorfologii i hydrologii mogących mieć wpływ na możliwości osiągnięcia przez te części

wód dobrego stanu. Ponadto przy wstępnym wyznaczaniu silnie zmienionych części wód koniecznym

było spełnienie poniższych kryteriów:

nieosiągnięcie dobrego stanu ekologicznego musi być spowodowane jedynie fizycznymi

zmianami w hydromorfologii,

JCW musi być znacznie zmieniona w charakterze, zmiana ta musi być powszechna/rozległa

lub zupełna, trwała, skala zmian powinna być spójna ze skalą oddziaływań sposobów

użytkowania,

znaczna zmiana charakteru JCW musi być wynikiem sposobów użytkowania wód

wymienionych w art. 4.3 RDW, bądź sposobów użytkowania, które są równie ważne

dla zrównoważonego rozwoju społeczeństwa.

Powyższe wskazuje, że nie zawsze występowanie zmian w hydromorfologii, a zwłaszcza szeregu

małych zmian na obszarze JCWP, jest podstawą do wyznaczenia ich jako silnie zmienionych części

71


wód. Występujące zmiany hydromorfologiczne powinny być przyczyną zmiany charakteru JCWP,

aby można ją było uznać za silnie zmienioną71

.

Drugi etap wyznaczania (wyznaczanie ostateczne) miał za zadanie uzasadnienie wyznaczenia części

wód jako silnie zmienionych bądź sztucznych na podstawie wykonania wspomnianych wyżej testów

„działań restytucyjnych” i „alternatyw funkcjonalnych”. Test „działań restytucyjnych” polegał

na określeniu potencjalnych działań pozwalających na osiągnięcie „stanu naturalnego” oraz

określeniu, czy działania te będą miały znaczący negatywny wpływ na sposoby użytkowania wód

lub na środowisko w szerokim tego słowa znaczeniu. Jeżeli w wyniku przeprowadzonych analiz został

wykazany negatywny wpływ działań restytucyjnych na analizowane komponenty środowiska, należało

przejść do kolejnego testu „alternatyw funkcjonalnych”72

. Test „alternatyw funkcjonalnych” polegał

na identyfikacji „lepszych rozwiązań” możliwych do wykonania ze względu na możliwości

technologiczne, ekonomiczne i korzyści dla środowiska oraz akceptowalność kosztów. Jeżeli w wyniku

analiz w zakresie oceny alternatyw funkcjonalnych zostało dowiedzione, że nie istnieją możliwe

do wdrożenia działania alternatywne (pozwalające na osiąganie podobnych jak obecnie „korzyści”

z użytkowania wód), z uwagi na brak odpowiednich technologii bądź nieproporcjonalnie wysokie

koszty, to daną część wód należy zakwalifikować jako silnie zmienioną lub sztuczną73

.

4.7.1 Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód

rzecznych

4.7.1.1. Wstępne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych

jednolitych części wód rzecznych

Procedura wstępnego wyznaczania polegała na oszacowaniu skali zmian hydromorfologicznych

w poszczególnych JCW przy pomocy obliczonych wskaźników zmian74

.

a) wskaźniki hydrologiczne (i1, i2, i3, i4) - obrazują zmiany ilościowe, i obliczone zostały

na podstawie informacji dotyczących średnich (SSQ) i średnich niskich (SNQ) przepływów

charakterystycznych oraz danych o poborach wód pochodzących z pozwoleń

wodnoprawnych.

i1 - sumaryczna pojemność czynna zbiorników retencyjnych odniesiona do średniego

rocznego odpływu z wielolecia (1960-1980) w przekroju zamykającym zlewnię części wód;

i2 - łączna suma poborów bezzwrotnych wód powierzchniowych odniesiona do przepływu

średniego niskiego z wielolecia „pseudonaturalnego” (1960-1980) w przekroju zamykającym

zlewnię części wód;

i3 - wskaźnik zaburzenia reżimu hydrologicznego, wynikającego z istotnych zmian

w zagospodarowaniu zlewni części wód, wyrażony bezwzględną wartością dopełnienia

do 1 stosunku przepływu SSQ z ostatniego wielolecia (1981-2000) i przepływu SSQ

z wielolecia „pseudonaturalnego” (1960-1980);

i4 - wskaźnik zachowania kryterium przepływu nienaruszalnego;

71

Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r. 72

Uszczegółowienie metodyki w zakresie ostatecznego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych części wód w Polsce, RS-EKO Pracownia Projektowa i Konsultingowa, Kraków 2007 r. 73

Tamże 74

Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w regionie wodnym Dolnej Wisły, Pectore-Eco Sp. z o. o, Gliwice 2012 r.

72


Wszystkie wskaźniki obliczone były dla scalonych części wód, dla których dostępne były niezbędne

dane hydrologiczne.

b) wskaźniki hydromorfologiczne (m1, m2, m3, m4) - obrazują skalę wpływu zmian

antropogenicznych na hydromorfologię cieku i obliczone zostały dla każdej jednolitej części

wód. Do obliczeń wskaźników hydromorfologicznych przyjęto następujące parametry: długość

obwałowania cieków istotnych, sumaryczną wysokość budowli piętrzących, sumaryczną

długość cieków odciętych przez budowle poprzeczne oraz długość uregulowanych odcinków

cieku.

m1 - łączna długość obwałowania cieków istotnych w zlewni części wód odniesiona

do sumarycznej długości brzegów cieków istotnych podwójna długość rzeki;

m2 - sumaryczna wysokość zinwentaryzowanych budowli piętrzących odniesiona do sumy

spadów cieków istotnych w zlewni części wód;

m3 - sumaryczna wysokość zinwentaryzowanych budowli piętrzących odniesiona do sumy

spadów cieków istotnych w zlewni części wód;

m4 - łączna długość odcinków rzek, na których prowadzone były prace regulacyjne (zabudowa

podłużna oraz udokumentowana zmiana biegu rzeki) odniesiona do sumarycznej długości

cieków istotnych.

Na podstawie obliczonych wskaźników dokonano wstępnej kwalifikacji jako SZCW. Należy tutaj

podkreślić, iż przekroczenie wartości granicznej jednego wskaźnika nie było automatycznie podstawą

do takiej kwalifikacji. Brano pod uwagę między innymi wielkość przekroczenia, liczbę przekroczonych

wskaźników, a także wskaźniki nieprzekroczone, ale o wartościach bliskich granicy przekroczenia.

4.7.1.2. Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych jednolitych

części wód rzecznych

Po przeprowadzeniu oceny skali zmian hydromorfologicznych JCW i wstępnym wyznaczeniu kolejnym

etapem była procedura ostatecznej kwalifikacji SZCW, która przeprowadzona była w dwóch etapach:

a) etap 1 - identyfikacja i test działań restytucyjnych,

b) etap 2 - identyfikacja i test alternatyw funkcjonalnych.

Działania restytucyjne

Pod pojęciem działania restytucyjne rozumie się wszelkie działania pozwalające na poprawę

warunków w zakresie biologicznych elementów jakości poprzez zniwelowanie presji w zakresie

hydromorfologii.

W pierwszym kroku identyfikowano działania restytucyjne pozwalające na przywrócenie „naturalności”

części wód. Następnie na podstawie opracowanego „testu działań restytucyjnych”, oceniono wpływ

zidentyfikowanych działań restytucyjnych na sposoby użytkowania wód, które są powodem dokonania

przekształceń w zakresie hydromorfologii. W przeprowadzonym teście analizowano wpływ

poszczególnych działań restytucyjnych na osiągane korzyści społeczno-gospodarcze oraz wpływ

na „szeroko rozumiane środowisko”.

Oceny wpływu dokonywano w następujących grupach:

I grupa – korzyści społeczno – gospodarcze:

a) realizacja zobowiązań wynikających z prawodawstwa UE i krajowego,

b) realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych,

73


c) korzyści społeczne:

ilość osób korzystających bezpośrednio,

ilość osób korzystających pośrednio,

d) korzyści gospodarcze:

korzyści bezpośrednie,

korzyści pośrednie,

II grupa – wpływ na warunki społeczno-gospodarcze:

a) poczucie bezpieczeństwa społecznego.

b) aspekty społeczno – kulturowe,

c) funkcjonowanie gospodarki lokalnej,

d) funkcjonowanie gospodarki regionalnej i krajowej,

III grupa – wpływ na formy ochrony przyrody i funkcjonowanie ekosystemów:

parki i rezerwaty, NATURA 2000, rzadkie i unikalne gatunki i ekosystemy,

modyfikacja siedlisk,

korytarze i bariery,

IV grupa – wpływ na cechy fizyko-chemiczne środowiska:

modyfikacja charakteru przepływu powierzchniowych,

zmiany warunków fizyko-chemicznych (tlen, temp., zasolenie),

wpływ na ilość i jakość wód podziemnych,

erozja koryta,

jakość powietrza (gazy, pyły),

powodzie,

susze,

erozja i stabilność gruntów,

V grupa – wpływ na pozostałe czynniki szeroko rozumianego środowiska:

a) walory krajobrazowe,

b) obiekty oraz miejsca archeologiczne i historyczne,

c) tereny mieszkalne,

d) tereny przemysłowe i usługowe,

e) użytki rolne,

f) użytki leśne,

g) szlaki komunikacyjne,

h) łowiectwo, wędkarstwo,

i) żeglarstwo, pływanie,

j) wypoczynek.

Ocenę „kosztów” i „korzyści” wynikających z realizacji zidentyfikowanych działań restytucyjnych

wykonano dla każdej wstępnie wyznaczonej SZCW i SCW.

Przy wyznaczaniu silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód, w poszczególnych rzgw

brano pod uwagę wybrane działania.

74


Alternatywy funkcjonalne

Test alternatyw funkcjonalnych polegał na analizie możliwości osiągnięcia innymi sposobami

podobnych jak obecnie „korzyści” z użytkowania wód. Pierwszym krokiem była identyfikacja,

dla każdej wstępnie wyznaczonej SZCW i SCW, wykonalnych technicznie alternatyw, czyli takich,

które pozwoliłyby na osiągnięcie podobnych jak obecnie „korzyści” i zastępowałyby w całości bądź

w części obecne sposoby użytkowania. Następnie poddano ocenie, czy zidentyfikowane alternatywy

były korzystniejsze z punktu widzenia środowiskowego oraz z uwagi na uwarunkowania prawne,

społeczne i gospodarcze. Zidentyfikowane alternatywy funkcjonalne obejmowały m. in. całkowite

zastąpienie obecnego sposobu użytkowania wód innym sposobem pozwalającym na osiągnięcie

podobnych do istniejących „korzyści”.

Alternatywy oceniano pod kątem następujących aspektów:

realizacja zobowiązań wynikających z prawodawstwa UE i krajowego oraz umów

międzynarodowych,

realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych,

możliwości technicznej realizacji,

wpływ na korzyści społeczno - gospodarcze,

koszty realizacji i funkcjonowania.

Przy wyznaczaniu silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód, w poszczególnych rzgw

brano pod uwagę wybrane aspekty.

4.7.1.3. Ostateczna kwalifikacja silnie zmienionych i sztucznych

jednolitych części wód rzecznych

Ostatecznej kwalifikacji SZCW oraz SCW dokonano w przypadku, kiedy w teście działań

restytucyjnych wykazano, iż ich wpływ na analizowane aspekty będzie negatywny oraz gdy w teście

alternatyw funkcjonalnych ocena pokazała, iż nie istnieją, możliwe do wdrożenia z punktu widzenia

technologii bądź koszty środowiskowe, alternatywy.

4.7.2. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód

jeziornych


jednolitych części wód jeziornych

W ramach wstępnego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych części wód jezior dla wszystkich

JCWP jeziornych przeprowadzona została ocena zmian hydrologicznych i hydromorfologicznych,

wynikających z działalności antropogenicznej człowieka, uniemożliwiających osiągnięcie dobrego

stanu ekologicznego. Na potrzeby prac wykorzystano cztery grupy wskaźników75

:

75

Opracowanie metodyki weryfikacji wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznych części wód jeziornych, IMGW, Poznań 2011 r.

75


Wskaźniki podstawowe – najbardziej adekwatne do oceny zmian hydromorfologicznych,

przesądzające o kwalifikacji części wód jako silnie zmieniona:

stanu hydrologicznego:

wskaźnik Aa – retencja wód - wskaźnik ten jest miarą wahań poziomów zwierciadła (nie

uwzględnia piętrzenia jezior).

wskaźnik Ab – wskaźnik zaburzenia przepływu nienaruszalnego na wypływie

z jeziora - wskaźnik wyraża się bezwzględną wartością dopełnienia do 1 stosunku

przepływu nienaruszalnego (wg kryterium hydrobiologicznego Kostrzewy) z ostatniego

wielolecia (1981 - 2010) i przepływu nienaruszalnego (wg kryterium hydrobiologicznego

Kostrzewy) z wielolecia „pseudonaturalnego” (1961-1980).

wskaźnik Ac – wskaźnik zaburzenia reżimu hydrologicznego jezior – wskaźnik wyraża

się bezwzględną wartością dopełnienia do 1 stosunku przepływu SSQ z ostatniego

wielolecia (1981 - 2010) i przepływu SSQ z wielolecia „pseudonaturalnego”(1961 - 1980).

stanu hydromorfologicznego:

wskaźnik Ba – stopień przekształcenia strefy brzegowej jeziora - przy obliczaniu tego

wskaźnika ocenie poddano zmiany strefy brzegowej jeziora, z uwzględnieniem ich

charakteru (zmiany trwałe, ograniczające infiltrację, np. umocnienia betonowe; trwałe

zmiany nieograniczające filtracji – np. plaże, przekształcone tereny zielone; odcinki

zbliżone do naturalnych ze sztucznie zaburzoną ciągłością strefy higrofitów – np. pomosty,

slipy ziemne).

Wskaźniki uzupełniające traktowane zastępczo bądź uzupełniająco w stosunku do wskaźników

podstawowych:

stanu hydrologicznego:

wskaźnik Ca – powiązanie z wodami podziemnymi - wskaźnik poddawany ocenie

eksperckiej w systemie zero-jedynkowym, gdzie 0 oznacza brak istotnych zmian, a 1 zmianę

polegającą na uszczelnieniu dna jeziora np. geomembraną lub warstwą izolującą osady

denne (rekultywacja).

wskaźnik Cb – wielkość poborów bezzwrotnych w odniesieniu do SNQ na wypływie

z JCWP jeziornych - wskaźnik określa łączną sumę poborów bezzwrotnych wód

powierzchniowych i podziemnych w zlewni bezpośredniej jeziora odniesioną do przepływu

średniego niskiego z wielolecia „pseudonaturalnego” (1961-1980) w przekroju zlokalizowanym

na wypływie z jeziora (w przypadku braku obserwacji należy go określić na podstawie

powszechnie stosowanych w hydrologii metodyk ustalania przepływów charakterystycznych

dla profili niekontrolowanych).

stanu hydromorfologicznego

wskaźnik Da – wskaźnik obwałowania brzegów jeziora - wskaźnik oparty na analogicznym

wskaźniku stosowanym w ocenie zmian hydromorfologicznych JCWP płynących.

W odniesieniu do jezior ma zastosowanie, gdy obwałowanie ogranicza swobodne rozlanie

wody przy poziomach odpowiadających średniej wysokiej wodzie (SWW) z wielolecia

„pseudonaturalnego” 1961-1980 lub w przypadku braku tej informacji, rzędnej poziomu wody

odczytanej z map topograficznych pochodzących z 20-lecia międzywojennego (stany

te odpowiadają w przybliżeniu SWW61-1980 jezior).

wskaźnik Db – wskaźnik poziomu piętrzenia JCWP jeziornych - ocena wskaźnika może

mieć jedynie ekspercki charakter, a jej wykonanie uzależnione jest od dostępności

wiarygodnych danych hydrologicznych i kartograficznych.

76


wskaźnik Dc – wskaźnik zmian w użytkowaniu JCWP jeziornych skutkujących zmianą

warunków hydromorfologicznych lub/i hydrologicznych - wskaźnik zero-jedynkowy

dotyczący zmian użytkowania jeziora mających istotny wpływ na zmianę warunków

hydromorfologicznych lub hydrologicznych. Wskazuje na obecność takiej zmiany (wartość

wskaźnika 1) lub jej brak (wartość wskaźnika 0). Wynik oceny wskaźnika uzależniony jest

od porównania stanu hydromorfologicznego jeziora sprzed zaistnienia ostatniej istotnej

zmiany użytkowania do stanu przy obecnym sposobie jego użytkowania.

Wskaźniki pomocnicze stosowane w ramach oceny eksperckiej - wskaźniki opisowe, które

powinny być brane pod uwagę w końcowej - eksperckiej ocenie zmian hydromorfologicznych jezior:

– bagrowanie dna (tak/nie),

– izolacja naturalnych osadów dennych (tak/nie),

– charakter budowli piętrzących (czynne/bierne),

– obecność zabudowy trwałej w pasie 100 m od linii brzegowej (tak/nie),

– presja turystyczna – żegluga śródlądowa (tak/nie),

– zaburzenia reżimu wodnego związane z utrzymaniem szlaku (tak/nie),

– inne zmiany hydromorfologiczne zaistniałe i zidentyfikowane po zakończeniu pierwszego

cyklu planistycznego (tak/nie – charakter zmian).

Wskaźnik biologiczny wspierający ocenę zmian hydromorfologicznych tj. makrofitowy indeks

stanu ekologicznego (Ecological State Macrophyte Index – ESMI) - wskaźnik może być pomocny

w celu potwierdzenia lub wyeliminowania bezpośredniego wpływu zmian hydromorfologicznych

na równowagę biologiczną w strefie brzegowej jezior, jednak samodzielnie nie może być podstawą

kwalifikacji JCWP jako silnie zmienionej.

Na podstawie wyżej wymienionych wskaźników dokonano wstępnej kwalifikacji JCWP jeziornych jako

SZCW. Sam fakt przekroczenia przez wskaźnik wartości granicznej nie był automatycznie podstawą

kwalifikacji jako SZCW. W ocenie eksperckiej brana była pod uwagę między innymi skala

przekroczenia oraz wartości pozostałych wskaźników. W przypadku braku występowania istotnych

zmian hydromorfologicznych jednolitą część wód jeziornych kwalifikowano jako naturalną część

wód76

.

W metodyce wyznaczenia silnie zmienionych i sztucznie zmienionych części wód jeziornych

uwzględniono możliwość występowania JCWP jeziornych sztucznych, a przy ich wyznaczeniu wzięto

pod uwagę kryterium: cel i sposób powstania części wód.

4.7.2.2. Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych

jednolitych części wód jeziornych

Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód jeziornych zostało

przeprowadzone analogicznie jak w przypadku JCWP rzecznych i polegało na:

a) zbadaniu możliwości zastosowania działań restytucyjnych niemających znaczącego negatywnego

wpływu dla sposobu użytkowania wód, które stanowiły przyczynę dokonania lub na szeroko

rozumiane środowisko. Wykluczenie takich możliwości prowadzi do kolejnego testu;

76

Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód jeziornych, IMGW, Poznań 2011 r.

77


b) zbadaniu możliwości uzyskania podobnych korzyści jak te płynące z użytkowania wód przy

zastosowaniu środków wiążących się ze zmianami antropogenicznymi w hydromorfologii, przy

zastosowaniu innych sposobów (test „alternatyw funkcjonalnych”).

4.7.3. Wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód

przejściowych i przybrzeżnych


jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych

Podstawą wstępnego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych wód przejściowych

i przybrzeżnych była koncepcja odporności systemu na zmiany warunków hydromorfologicznych.

Miarą tych zmian jest wskaźnik odporności ekosystemów wód przejściowych i przybrzeżnych, który

określa jego możliwość do adoptowania się do działania różnych czynników – zmian

hydromorfologicznych. Metoda ta pozwala na dokonanie łącznej oceny wpływu różnych zmian

hydromorfologicznych77

.

Wstępne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód przybrzeżnych

i przejściowych polegało na oszacowaniu skali i istotności zmian hydromorfologicznych za pomocą

tzw. wskaźników znaczenia zmian hydromorfologicznych dla następujących rodzajów zmian:

1. zmiany przepływu:

zmiany dopływu wód słodkich – wystąpienie hydromorfologicznych zmian historycznych

zmieniających całkowicie przepływ wód słodkich (budowa ujść, odcięcie ujść wody

rzecznej),

zmiana dopływu wód słodkich – zmiana wielkości dopływu wód słodkich,

zmiana dopływu innych wód – zrzut wód z oczyszczalni lub kolektorów ściekowych

oraz solanki,

2. naruszanie dna i osadów:

pogłębianie istniejących torów wodnych,

zmiany powierzchniowych osadów dennych,

składowanie urobku bagrowanego,

3. zabudowa hydrotechniczna:

pirsy, ostrogi,

zmiany kierunku przepływu – falochrony,

zmiany kierunku przepływu – tory wodne i kanały żeglugowe o dużej głębokości

na zalewach,

budowle osłonowe/blokujące,

nabrzeża torów wodnych,

4. zmiany na brzegu:

trwałe wzmocnienie brzegu (opaski),

nietrwałe wzmocnienie brzegu (zasilanie),

wały przeciwpowodziowe w odległości do 500 m od brzegu.

77

Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r.

78


Proces wstępnego wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych części wód dla wód przejściowych

i przybrzeżnych odbywał się w następujących krokach78

:

1. Screening - każda JCW została poddana weryfikacji pod kątem potencjalnej przynależności

do SZCW - krok miał na celu inwentaryzację zmian hydromorfologicznych w JCW;

2. ocena istotności zidentyfikowanych zmian w hydromorfologii i ich wpływu na ekosystemy;

3. ocena (metodą ekspercką) prawdopodobieństwa nieosiągnięcia dobrego stanu ekologicznego

przez JCW podlegające istotnym zmianom hydromorfologicznym W przypadku ustalenia,

że zmiany hydromorfologiczne są następstwem działalności człowieka i nie jest możliwe

dla danej części wód osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego w zakresie hydromorfologii, daną

JCW uznaje się wstępnie za wyznaczoną jako silnie zmienioną79

.

4.7.3.2. Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych

jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych

Ostateczne wyznaczanie silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych

zostało przeprowadzone analogicznie jak w przypadku JCWP rzecznych i polegało na:

zbadaniu możliwości zastosowania działań restytucyjnych bez znaczącego negatywnego

wpływu dla sposobu użytkowania wód, które stanowiły przyczynę dokonania zmian lub

na szeroko rozumiane środowisko. Wykluczenie takich możliwości prowadzi do kolejnego

testu;

zbadaniu możliwości uzyskania podobnych korzyści jak te płynące z użytkowania wód przy

zastosowaniu środków wiążących się ze zmianami antropogenicznymi w hydromorfologii, przy

zastosowaniu innych sposobów (test „alternatyw funkcjonalnych”).

4.7.4. Wyniki wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części

wód

W wyniku przeprowadzonych prac na obszarze dorzecza Odry jako silnie zmienione części wód jest

wyznaczonych:

561 jednolitych części wód rzecznych,

102 jednolitych części wód jeziornych,

3 jednolite części wód przejściowych,

Natomiast jako sztuczne części wód wyznaczonych jest:

58 jednolitych części wód rzek.

Wśród JCWP rzecznych wyznaczonych jako silnie zmienione i sztuczne części wód najczęściej,

bo aż dla 335 JCWP, przekroczona została wartość graniczna wskaźnika m3 , dla 280 JCWP – wartość

graniczna wskaźnika m4, zaś dla 228 JCWP – wartość graniczna wskaźnika m2. Wskaźnik

m1 przekroczył wartość graniczną tylko dla 27 JCWP.

Wśród JCWP jeziornych wyznaczonych jako silnie zmienione części wód w 90 przekroczony został

wskaźnik przekształcenia brzegów Ba, w 60 przekroczony został wskaźnik zaburzenia przepływu

nienaruszonego Ab, w 28 przekroczony został wskaźnik zaburzenia reżimu hydrologicznego Ac.

78

Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r. 79

Weryfikacja wyznaczenia silnie zmienionych części wód przejściowych i przybrzeżnych wraz ze szczegółowym uzasadnieniem RZGW w Szczecinie, Szczecin 2012 r.

79


O zakwalifikowaniu jako silnie zmienionych jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych

zadecydowało przekroczenie wskaźnika procentowej odporności ekosystemu na zmiany

hydromorfologiczne.

W tabeli 18 oraz w załączniku nr 7 przedstawiono podział JCWP na obszarze dorzecza Odry

ze względu na status.

Tabela 18. Podział JCWP w regionach wodnych obszaru dorzecza Odry ze względu na status

rodzaj JCWP łączna liczba

JCWP

w tym:

NAT SZCW SCW

region Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego

JCWP rzeczne 329 182 125 22

JCWP przejściowe 4 1 3 -

JCWP przybrzeżne 4 4 - -

JCWP jeziorne 112 83 30 -

region Środkowej Odry



region Warty



region Górnej Odry


łącznie obszar dorzecza Odry

JCWP rzeczne 1735 1116 561 58

JCWP przejściowe 4 1 3 -

JCWP przybrzeżne 4 4 - -


źródło: opracowanie własne na podstawie wyników wyznaczania SZCW i SCW

80


5. OKREŚLENIE I ODWZOROWANIE OBSZARÓW

CHRONIONYCH

Rejestr obszarów chronionych tworzony jest na podstawie art. 6 RDW. Artykuł ten obliguje państwa

członkowskie do utworzenia rejestru obszarów, względem których stwierdzono konieczność

wprowadzenia szczególnej ochrony, obejmującej zarówno wody powierzchniowe i podziemne, jak

i siedliska oraz gatunki zależne od wody, występujące na tych obszarach.

Pierwszy rejestr został sporządzony w 2003 roku. Od tego czasu jest on poddawany przeglądowi

i uaktualniany. Jego ostatnia aktualizacja miała miejsce w 2013 roku.

Postanowienia RDW nakazujące sporządzenie i uaktualnianie rejestru obszarów chronionych zostały

transponowane do prawa polskiego w ustawie Prawo wodne. Rodzaje obszarów chronionych

wymienione zostały w RDW w załączniku IV. Art. 113, pkt 4 ustawy Prawo wodne wymienia te obszary

w ramach transponowania postanowień RDW do prawa polskiego. Poniżej przedstawiono opis tych

obszarów:

obszary przeznaczone do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi na mocy

art. 7 (wg RDW)

jednolite części wód, przeznaczone do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności

w wodę przeznaczoną do spożycia, o których mowa w art. 49b ust. 3 (wg art. 113 ust. 4 pkt.

1 ustawy Prawo wodne)

Wody, które są wykorzystywane do zaopatrywania ludności w wodę do spożycia lub wody które mogą

być wykorzystywane w tym celu, muszą spełniać wymagania dotyczące jakości wody wyznaczone

w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań jakim powinny

odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną

do spożycia (Dz. U. 2002 nr 204 poz. 1728) oraz określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia

29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2007 nr 61

poz. 471 z późn. zm.). Podstawą prawną niniejszych aktów prawnych jest ustawa Prawo wodne.

Jako obszary przeznaczone do poboru wody w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną

do spożycia wyznaczane są obszary obejmujące jednolite części wód powierzchniowych i jednolite

części wód podziemnych. Wytypowane obszary objęte są ochroną w celu zapobieżenia pogarszania

się jakości pobieranej wody i co za tym idzie zminimalizowania potrzeby jej uzdatniania. Do ochrony

wyznaczane są jednolite części wód wykorzystywane do poboru wody przeznaczonej do spożycia,

dostarczające średnio więcej niż 10m3 na dobę lub służące więcej niż 50 osobom, a także jednolite

części wód, które są przewidywane do poboru w przyszłości. Sporządzenie wykazu tych obszarów

leży w kompetencjach dyrektorów RZGW.

Na obszarze dorzecza Odry wytypowano i umieszczono w rejestrze obszarów chronionych 53 JCWP

oraz 65 JCWPd przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę

przeznaczoną do spożycia.

Graficzne przedstawienie JCWP i JCWPd wykorzystywanych do poboru wód na cele spożywcze

zaprezentowano w załącznikach nr 21 i 22, zaś ich zestawienie tabelaryczne zawarto w załącznikach

nr 21a i 22a.

81


obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym

(wg RDW)

obszary przeznaczone do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym

(wg art. 113 ust. 4 pkt. 2 ustawy Prawo wodne)

Wody w obrębie których przewidziana jest ochrona gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu

gospodarczym wyznaczane są na podstawie postanowień Dyrektywy Parlamentu Europejskiego

i Rady 2006/44/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie jakości wód słodkich wymagających ochrony

lub poprawy w celu zachowania życia ryb (Dz. Urz. WE L 264 z 25.09.2006, str. 20 z późn. zm.) (tekst

mający znaczenie dla EOG), oraz na mocy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/113/WE

z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie wymaganej jakości wód, w których żyją skorupiaki (Dz. Urz. WE

L 376 z 27.12.2006, str. 14 z późn. zm.)Postanowienia te transponowane zostały do prawa polskiego

ustawą Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące

środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002 r., nr 176, poz. 1455).

W ramach rejestru obszarów chronionych w Polsce nie wyznaczono obszarów przeznaczonych

do ochrony gatunków zwierząt wodnych mających znaczenie ekonomiczne z racji tego, iż hodowla

prowadzona poza urządzeniami do tego przeznaczonymi ma w naszym kraju znikome znaczenie

ekonomiczne.

części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako

kąpieliska na mocy dyrektywy 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotyczącej jakości

wody w kąpieliskach (wg RDW)

jednolite części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (wg art. 113

ust. 4 pkt. 3 ustawy Prawo wodne)

Wody przeznaczone do celów rekreacyjnych wyznacza się na podstawie postanowień Dyrektywy

2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotyczącej zarządzania

jakością wody w kąpieliskach i uchylającej dyrektywę 76/160/EWG (Dz. Urz. WE L 64 z 04.03.2006,

str. 37 z późn. zm.; dalej Dyrektywa kąpieliskowa). Dyrektywa ta została transponowana

do prawodawstwa polskiego ustawą Prawo wodne.

Zgodnie z Prawem wodnym jako kąpielisko rozumie się wydzielony i oznakowany fragment wód

powierzchniowych, wykorzystywany przez dużą liczbę osób kąpiących się. Kąpielisko musi być ujęte

w uchwale rady gminy w sprawie wykazu kąpielisk. Ustawa Prawo wodne wymienia również inną

formę przeznaczoną do celów rekreacyjnych - miejsce wykorzystywane do kąpieli. W odróżnieniu

od kąpieliska jest to wydzielony i oznakowany fragment wód wykorzystywany do kąpieli jednak nie

wyznaczony formalnie poprzez uchwałę rady gminy. Do rejestru obszarów chronionych włączane

są wyłącznie kąpieliska.

Ewidencję kąpielisk oraz jej aktualizację prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta w zależności

od jednostki rejestrującej kąpielisko.

Na obszarze dorzecza Odry znajduje się 30 JCWP rzecznych, 20 JCWP jeziornych oraz 6 JCWP

przejściowych i przybrzeżnych przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, które

umieszczone zostały w rejestrze obszarów chronionych. Graficzne odwzorowanie położenia JCWP

i JCW morskich przeznaczonych do celów rekreacyjnych przedstawione zostało w załączniku nr 20,

zaś ich zestawienie tabelaryczne zawarto w załączniku nr 20a.

82


obszary wrażliwe na substancje biogenne, w tym obszary wyznaczone jako strefy

wrażliwe na mocy dyrektywy azotanowej oraz obszary wyznaczone jako tereny wrażliwe

na mocy dyrektywy ściekowej(wg RDW):

A. obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł

komunalnych (wg art. 113 ust. 4 pkt 4. ustawy Prawo wodne).

Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy ściekowej, konieczne jest wyznaczenie na terytorium kraju

obszarów wrażliwych na eutrofizację spowodowaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł

komunalnych. Stosowanie do ustaleń zawartych w sektorze Środowisko Traktatu o przystąpieniu

Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, za obszar wrażliwy, ze względu na położenie w 99,7%

w zlewisku Morza Bałtyckiego, także na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi

ze źródeł komunalnych, uznany został obszar całego kraju.

Dyrektywa ściekowej wdrażana jest na terytorium kraju m.in. poprzez realizację postanowień

Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, dokumentu służącego wykonaniu celów

dyrektywy, opracowanego w 2003 r. (AKPOŚK 2003) i zaktualizowanego w 2005 r. (AKPOŚK 2005),

2010 r. (AKPOŚK 2009) oraz w 2011 r. (AKPOŚK 2010; aktualizacja niepełna - zmianie uległy jedynie

terminy realizacji inwestycji). KPOŚK służy realizacji i monitoringowi osiągania celów ustalonych

w ww. dyrektywie. Program ten ma na celu identyfikację faktycznych potrzeb w zakresie

uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregowanie ich realizacji w taki sposób, aby Polska

wywiązała się ze zobowiązań traktatowych wynikających z wdrażania przepisów Dyrektywy ściekowej

(zgodnie z aneksem XII Traktatu akcesyjnego ustalono dostosowawcze okresy przejściowe

na wprowadzenie przepisów ww. dyrektywy do końca 2015 r.).

W związku z tym, że zasięg obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego,

stanowiącego element wdrażania dyrektywy ściekowej dotyczącej oczyszczania ścieków

komunalnych, obejmuje teren całego kraju mapa wykazu obszarów wrażliwych na substancje

biogenne pochodzenia komunalnego nie została załączona.

B. obszary narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych

(wg art. 113 ust. 4 pkt. 5 ustawy Prawo wodne)

Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł

rolniczych (OSN) stanowią obszary, z których mają miejsce spływy do wód powierzchniowych i/lub

podziemnych uznanych za wody wrażliwe (zawierających lub mogących zawierać ponad 50 mg/l

azotanów), jeżeli nie zostaną podjęte działania opisane w dyrektywie oraz mają miejsce spływy

do wód eutroficznych lub takich, które oceniono jako mogące stać się eutroficznymi, jeżeli nie zostaną

podjęte działania.

Dyrektywa azotanowa

ustawę Prawo wodne,

ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: 2013 poz. 1232

ze zm.), dalej ustawa Prawo ochrony środowiska,

ustawę z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2007 nr 147 poz. 1033).

oraz rozporządzenia wykonawcze do ww. ustaw:

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów

wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych

(Dz. U. 2002 nr 241 poz. 2093),

83


rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych

wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie

odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2003 nr 4 poz. 44),

rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie

szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich

stosowania (tekst jednolity: Dz. U. 2014 poz. 393)

5 rozporządzeń dyrektorów RZGW w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenia

związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których

odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć,

12 rozporządzeń dyrektorów RZGW w sprawie wprowadzenia programu działań mających

na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie narażonego.

W ramach wdrażania Dyrektywy azotanowej wyznaczono w Polsce dla pierwszego okresu jej

wdrażania (2004 – 2007) 21 obszarów OSN, obejmujących 2 % powierzchni kraju, a dla drugiego

okresu (2008 – 2011) – 19 OSN obejmujących 1,49 % powierzchni kraju.

Podstawą wyznaczenia OSN była:

ocena zanieczyszczenia wód azotanami, dokonana w oparciu o wyniki monitoringu wód

powierzchniowych i podziemnych, realizowanego zgodnie z programami Głównego Inspektora

Ochrony Środowiska,

ustalenia zakresu wpływu działalności rolniczej na jakość wód dokonane na podstawie

rozpoznania i oszacowania wielkości i rodzaju produkcji rolniczej oraz na podstawie analizy

warunków środowiskowych, obejmujących: klimat, warunki hydrogeologiczne, rodzaj

i zasobność gleb w składniki pokarmowe (azot i fosfor), ukształtowanie terenu,

uwarunkowania charakteryzujące zlewnię, z której spływają zanieczyszczenia do wód.

OSN umocowane zostały prawnie w pierwszym okresie wdrażania Dyrektywy azotanowej za pomocą

11 rozporządzeń dyrektorów poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej (rzgw),

wydanych w większości w końcu 2003 r. i w I kwartale 2004 r., które w drugim okresie zastąpione

zostały 12 rozporządzeniami, wydanymi na początku 2008 r. Rozporządzenia dyrektorów rzgw zostały

opublikowane w Dziennikach Urzędowych poszczególnych województw. Dla wszystkich OSN

opracowane zostały programy działań, wprowadzone w życie również rozporządzeniami dyrektorów

RZGW. Rozporządzenia opublikowane zostały w dziennikach urzędowych województw, a tym samym

stały się prawem miejscowym. Do najistotniejszych działań planowanych do realizacji w ramach

programów, w okresie 4 lat, należą przede wszystkim: działania wynikające z zasad dobrej praktyki

rolniczej oraz zadań inwestycyjnych (np. budowa zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania

nawozów naturalnych), edukacja rolników z zakresie obowiązywania prawa i zasad dobrej praktyki

rolniczej, pomoc organizacyjna i techniczna w realizacji inwestycji ochrony wód w gospodarstwach,

doradztwo rolne w tworzeniu planów nawozowych w gospodarstwach, kontrola realizacji zadań

wynikających z programów działania, monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych

w obszarach szczególnie narażonych, w celu oceny efektów realizacji programów działań80

.

W okresie styczeń – czerwiec 2012 r. wszystkie RZGW dokonały kolejnej weryfikacji OSN, między

innymi na podstawie sporządzonej na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ekspertyzy

pn. Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów

szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. Konsekwencją

weryfikacji było zwiększenie powierzchni OSN z 4 630,47 km2 (1,48% powierzchni kraju) do 13 935,06

80

http://www.kzgw.gov.pl/Dyrektywa-Azotanowa.html

84


km2 (4,46 % powierzchni kraju), co stanowi 3-krotny (ok. 200 %) wzrost w stosunku do stanu z 2008 r.

W chwili obecnej na obszarze kraju ustanowionych jest 48 obszarów OSN.

W zasięgu obszaru dorzecza Odry wyznaczono 18 obszarów OSN. Wykaz obszarów szczególnie

narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN),

zlokalizowanych na obszarze dorzecza Odry wraz z aktami prawnymi (rozporządzeniami dyrektorów

rzgw) ustanawiającymi poszczególne OSN, przedstawiony został w zamieszczonej w załączniku

nr 23a Graficzne odwzorowanie wykazu przedstawione zostało w załączniku nr 23.

obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu

wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym właściwe miejsca w ramach programu

Natura 2000, wyznaczone na mocy Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r.

w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206

z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm., dalej Dyrektywa Siedliskowa)oraz Dyrektywy Parlamentu

Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego

ptactwa (Dz. Urz. WE L 20 z 26.01.2010, str. 7 z późn. zm.; dalej Dyrektywa Ptasia)obszary

przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla

których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (wg art. 113 ust.

4 pkt. 6 ustawy Prawo wodne)

Analizowany rejestr obszarów chronionych obejmuje wyłącznie obszary przeznaczone do ochrony

siedlisk lub gatunków silnie związanych z wodami. Tereny te objęte są formami ochrony wynikającymi

z ustawy o ochronie przyrody.

Spośród tych obszarów wyróżnia się należące do sieci Natura 2000: obszary specjalnej ochrony

ptaków (OSO) oraz obszary mające znaczenie dla wspólnoty (OZW), utworzone na mocy:

Dyrektywy ptasiej (ze zm.), transponowanej przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku

o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 627), dalej ustawa o ochronie przyrody,

a w szczególności przez:

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej

ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r., nr 25, poz. 133), oraz rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 29 marca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony

ptaków (Dz. U. 2012 poz. 358).

Dyrektywy siedliskowej (ze zm.), transponowanej przez ustawę o ochronie przyrody,

a w szczególności przez:

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk

przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także

kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary

Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 77 poz. 510 ze zm.).

Na obszarze dorzecza Odry obszary o znaczeniu dla wspólnoty (268) zajmują powierzchnię 1277367

hektarów, co stanowi nieco ponad 10% obszaru tego dorzecza. Obszary specjalnej ochrony ptaków

(55) zajmują 1725487 hektarów obszaru dorzecza Odry, co stanowi 14% jego powierzchni. Obszary

o znaczeniu dla wspólnoty oraz obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują pas przybrzeżnych wód

Bałtyku.

Oprócz obszarów należących do sieci Natura 2000 rejestr obejmuje obszary, których utworzenie

reguluje ustawa o ochronie przyrody. Są to: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

oraz obszary chronionego krajobrazu.

85


Parki Narodowe: Przepisy prawne dotyczące Parków Narodowych określa w ustawa o ochronie

przyrody, a także szereg przepisów wykonawczych, m. in.: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

18 maja 2005 r. w sprawie parków narodowych lub niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera

się opłaty (Dz. U. nr 91 poz. 765).

Wszystkie Parki Narodowe na terytorium Polski włączone zostały do Europejskiej Sieci Ekologicznej

Natura 2000. Większość Parków Narodowych posiada otuliny.

Wszystkie polskie Parki Narodowe związane są ściśle z wodami, a wiele występujących na ich terenie

gatunków roślin, zwierząt oraz grzybów, jest zależna od wody bądź podlega w znacznym stopniu

wpływom gospodarki wodnej.

Parki Narodowe powoływane są na drodze rozporządzenia Rady Ministrów, która określa jego,

nazwę, przebieg granic, oraz otulinę. Likwidacja, zmniejszenie obszaru Parku Narodowego następuje

wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru.

Na obszarze dorzecza Odry ustanowiono sześć parków narodowych. Zajmują one łącznie

powierzchnię 44595 hektarów. Część obszaru Wolińskiego Parku Narodowego znajduje się

na wodach Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego (108 hektarów).

Rezerwaty przyrody: Rezerwaty przyrody są powoływane na drodze rozporządzenia wojewody.

Na obszarze dorzecza Odry występuje 278 rezerwatów przyrody, które zajmują łącznie powierzchnię

40261 hektarów tego dorzecza. Na obszarze dorzecza Odry jest 278 rezerwatów wodozależnych.

Parki Krajobrazowe: Parki krajobrazowe powoływane są na drodze rozporządzenia wojewody.

Na obszarze dorzecza Odry występuje 56 parków krajobrazowych, co stanowi ok. 7% powierzchni

tego dorzecza.

Obszary chronionego krajobrazu: Obszary chronionego krajobrazu wyznacza się na drodze

uchwały sejmiku województwa. Na obszarze dorzecza Odry wyróżniono 109 obszarów chronionego

krajobrazu, które zajmują ponad 18% powierzchni tego dorzecza.

Spośród obszarów chronionych zależnych od wód, na obszarze dorzecza Odry zlokalizowanych jest

323 obszarów należący do sieci Natura 2000 (55 OSO i 268 OZW), 6 parków narodowych, 278

rezerwatów, 56 parków krajobrazowych oraz 109 obszarów chronionego krajobrazu. Graficzne

odwzorowanie rozmieszczenia obszarów chronionych przedstawiono w załączniku nr 24, zaś ich

zestawienie tabelaryczne zawarto w załączniku nr 24a.

86


6. ZMIANY KLIMATU A GOSPODAROWANIE WODAMI

6.1. Klimat na obszarze dorzecza Odry na tle klimatu Polski

Z uwagi na dostępną skalę opracowań prognoz zmienności i zmian klimatu, modelowanych

w odniesieniu do terytorium kraju, zdecydowano o przedstawieniu cech klimatu obszaru dorzecza

na tle klimatu Polski. Zabieg ten umożliwia wyróżnienie swoistych cech klimatu obszaru dorzecza;

w tym cech wspólnych z innymi regionami kraju. Jednocześnie ułatwiona jest percepcja analizy

przestrzennej zmienności i zmian klimatu prognozowanych dla obszaru dorzecza w aspekcie presji

wynikającej ze zróżnicowania warunków prognozowanych dla kraju.

Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego o charakterze przejściowym pomiędzy

klimatem lądowym i morskim, co jest efektem ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku

z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W konsekwencji klimat charakteryzuje się

dużą zmiennością pogody i zróżnicowaniem przebiegu pór roku w następujących po sobie latach.

Pogoda kształtowana jest przez stałe układy baryczne – niż islandzki i wyż azorski oraz sezonowo

zmieniające się ciśnienia baryczne znad Azji wyż wschodnioazjatycki (zima) i niż południowoazjatycki

(lato). Ilościowym przejawem przejściowości klimatu jest zachmurzenie sięgające 60-70% dni w roku.

Największe zachmurzenie notowane jest w listopadzie, najmniejsze w sierpniu i wrześniu. Średnia

liczba dni pochmurnych (zachmurzenie powyżej 80%) wynosi 120-160 dni w roku, zaś dni pogodnych

jest 30-50 w roku (zachmurzenie poniżej 20%).

Obszar Polski położony jest w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni

wietrznych), ku wschodowi zwiększa się odsetek wiatrów wschodnich, w obrębie obszaru dorzecza

w górach – przeważa wiatr o składowej południowej.

Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 5°C (Zakopane) do 9°C (Kotlina Sandomierska,

Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Pojezierze Wielkopolskie oraz zachodnia część Pojezierza

Pomorskiego i Pobrzeża). Obszary górskie obszaru dorzecza należą do najchłodniejszych część kraju

(rysunek 12). Średnia roczna amplituda temperatury jest zmienna od 19°C (wybrzeże) do 23°C

(północny-wschód kraju). Przejawem zróżnicowania klimatu jest liczba dni mroźnych (temp. maks.

poniżej 0°C), wzrastająca z zachodu (poniżej 20 dni w roku nad dolną Odrą i wzdłuż wybrzeża)

na północny wschód (do ponad 50 dni na Pojezierzu Suwalskim), w górach do 192 na Śnieżce i 146

na Kasprowym Wierchu.. Najniższe w Polsce temperatury zanotowano w Siedlcach –41°C (1940)

i w Kotlinie Żywieckiej –40,6°C (1929). Zasadniczo termika Karpat w okresie chłodnym jest zbliżona

w całym paśmie, zatem również na obszarze dorzecza Odry notowane są dni z temperaturą

oscylującą poniżej -30°C. Liczba dni z przymrozkami (temp. min poniżej 0°C) waha się od 80 (nad

morzem) do 120 na północno-wschodnich obszarach, w górach ponad 200. Typowe dla

przejściowości klimatu Polski jest zróżnicowanie przestrzenne średniej temperatury miesięcznej

w wieloleciu (tabela 19). Rejon górski, na tym obszarze dorzecza, charakteryzuje wyraźne oddzielenie

pory chłodnej i ciepłej (tabela 19, wiersze pogrubione).

Na podstawie analizy średniej wieloletniej temperatury powietrza na obszarze Polski, w II połowie

XX w. wyróżnia się wyraźne ocieplenie, począwszy od lat 80 - tych. Wskazują na to dane dla

28 wybranych stacji meteorologicznych (tabela 20). Tendencja ta silnie zaznacza się również

w obszarach górskich (tabela 20, wiersze pogrubione). Warunki termiczne zmieniają się przestrzennie

z różną intensywnością w poszczególnych częściach kraju względem pór roku, ale co istotne – roczne

trendy wzrostu temperatury są istotne dla całego państwa (tabela 21), w tym Karpaty wyróżnia jeden

z najsilniejszych trendów w kraju (tabela 21, kolumna czerwona).

87


Przyrost temperatury powietrza jest na obszarze dorzecza intensywniejszy dla pory chłodnej, słabiej

zaznacza się w porze letniej, ale nie przekracza 1°C. Ponadto, w tym samym okresie stwierdzono

przyrost częstości występowania ekstremalnych warunków termicznych, zarówno skrajnie wysokiej

temperatury maksymalnej i minimalnej dobowej, skrajnie niskiej temperatury dobowej, występowanie

dób tropikalnych81

.

Obserwuje się nasilanie się dynamiki zmian termicznych w kraju. Niekorzystne zjawiska termiczne

ujawniające się od lat 90-tych XX w. (uciążliwe dla ludności, środowiska i gospodarki) to: dotkliwe fale

upałów (dni z maksymalną temperaturą dobową powietrza ≥30°C utrzymującą się przez co najmniej

3 dni), dni upalne (z temperaturą maksymalną ≥30°), z najdłuższymi ciągami dni upalnych trwającymi

≥17 dni (Nowy Sącz, Opole, Racibórz). Na większości obszaru Polski obserwuje się tendencje

spadkowe liczby dni mroźnych i bardzo mroźnych, ale długość trwania okresów mroźnych

na przeważającym obszarze kraju wykazuje niewielką tendencję wzrostową. Najdłużej trwające okresy

bardzo mroźne typowe są w północno-wschodniej i wschodniej Polsce (10 - 20 w ostatnim 40-leciu).

Rysunek 12. Średnia temperatura powietrza w °C na obszarze Polski (1971 - 2000)

źródło: na podstawie „Atlas klimatu Polski” pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki

Wodnej, Warszawa 2005

81

Kossowska-Cezak U., Wawer J., Skrajności termiczne w klimacie Warszawy (1947-2013), 2014, Prace i Studia Geograficzne, WGSR UW, Warszawa 2014 r.

88


Tabela 19. Średnie miesięczne i roczne wartości temperatur powietrza (°C) na obszarze Polski (1971 -

2000)

lp. stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok

1 Białystok -3,5 -2,7 1,0 6,8 12,8 15,7 17,2 16,5 11,9 7,0 1,8 -1,6 6,9

2 Chojnice -2,1 -1,4 1,8 6,5 12,2 15,0 16,8 16,6 12,2 7,6 2,5 -0,5 7,3

3 Jelenia Góra -1,6 -0,7 2,9 6,6 11,8 14,6 16,3 16,0 12,2 8,0 2,7 -0,2 7,4

4 Katowice -1,7 -0,4 3,3 8,0 13,3 16,0 17,7 17,4 13,2 8,3 3,1 -0,3 8,2

5 Kielce -2,9 -1,6 2,1 7,2 12,9 15,7 17,3 16,9 12,4 7,6 2,1 -1,1 7,4

6 Koszalin -0,4 0,1 2,9 6,6 11,8 14,8 16,8 16,8 13,0 8,9 4,0 1,1 8,0

7 Kraków -2,3 -0,9 3,1 8,0 13,4 16,2 17,8 17,5 13,2 8,4 2,8 -0,6 8,0

8 Lublin -3,1 -2,0 1,8 7,4 13,1 15,8 17,3 17,0 12,6 7,6 2,1 -1,3 7,4

9 Łódź -2,0 -1,0 2,8 7,7 13,4 16,1 17,7 17,6 13,0 8,2 2,8 -0,4 8,0

10 Mława -2,8 -2,0 1,7 7,1 12,9 15,7 17,3 17,1 12,4 7,5 2,1 -1,0 7,3

11 Olsztyn -2,5 -1,8 1,6 6,7 12,4 15,4 17,1 16,8 12,3 7,7 2,4 -0,8 7,3

12 Opole -0,9 0,2 4,0 8,4 13,9 16,6 18,4 18,2 13,9 9,2 3,8 0,6 8,9

13 Poznań -1,0 -0,2 3,4 7,9 13,5 16,3 18,1 17,8 13,3 8,6 3,4 0,5 8,5

14 Rzeszów -2,6 -1,3 2,7 8,0 13,4 16,4 17,9 17,4 13,2 8,3 2,8 -0,7 8,0

15 Suwałki -4,0 -3,4 0,1 6,0 12,1 15,1 16,6 16,3 11,5 6,6 1,3 -2,2 6,3

16 Szczecin -0,1 0,6 3,8 7,8 13,2 16,0 18,0 17,7 13,6 9,0 4,2 1,4 8,8

17 Terespol -3,1 -2,2 1,8 7,8 13,7 16,4 17,8 17,3 12,6 7,6 2,2 -1,2 7,6

18 Toruń -1,6 -0,8 2,7 7,6 13,3 16,3 18,0 17,3 13,1 8,3 3,1 0,0 8,1

19 Warszawa -2,2 -1,2 2,6 7,9 13,7 16,5 18,1 17,7 13,0 8,1 2,8 -0,4 8,1

20 Wrocław -0,9 0,2 3,9 8,2 13,5 16,3 18,1 17,8 13,6 8,9 3,6 0,7 8,7

21 Zakopane -3,7 -2,9 0,3 4,8 10,1 12,8 14,5 14,2 10,4 6,1 0,8 -2,5 5,4

22 Zielona

Góra

-0,9 0,1 3,6 7,9 13,4 16,2 18,1 18,0 13,6 8,8 3,4 0,5 8,6

źródło: Dekadowy Biuletyn Agrometeorologiczny 2001-2 i Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno-

Meteorologicznej 2003-2007, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa

89


Tabela 20. Średnie roczne temperatury powietrza (°C) na obszarze Polski

lp. stacja 1971 - 2000 1991 - 2000 2001 - 2005

1 Białystok 6,9 7,2 7,4

2 Bielsko-Biała 8,1 8,4 8,6

3 Chojnice 7,3 7,6 7,9

4 Częstochowa 8,0 8,2 8,5

5 Gorzów

Wielkopolski 8,6 9,0 9,2

6 Hel 8,1 8,4 8,6

7 Jelenia Góra 7,4 7,7 7,9

8 Kalisz 8,4 8,8 9,0

9 Katowice 8,2 8,6 8,6

10 Kielce 7,4 7,7 7,9

11 Kłodzko 7,4 7,6 7,8

12 Koszalin 8,0 8,4 8,6

13 Kraków 8,1 8,5 8,8

14 Lublin 7,4 7,7 7,9

15 Łeba 7,7 8,0 8,2

16 Łódź 8,0 8,3 8,5

17 Mława 7,3 7,7 7,9

18 Nowy Sącz 8,2 8,5 8,7

19 Poznań 8,5 8,8 9,1

20 Rzeszów 7,9 8,2 8,5

21 Szczecin 8,8 9,1 9,3

22 Śnieżka 0,6 1,0 1,2

23 Terespol 7,5 7,9 8,1

24 Toruń 8,1 8,5 8,7

25 Warszawa 8,1 8,3 8,6

26 Włodawa 7,5 7,8 8,0

27 Zakopane 5,4 5,8 5,8

28 Zielona Góra 8,5 8,8 9,1

pogrubioną czcionką zaznaczono posterunki położone w obrębie obszaru dorzecza

źródło: Mały rocznik statystyczny Polski 2009, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa

90


Tabela 21. Sezonowe i roczne wartości współczynników trendu (°C/10 lat) średniej temperatury

powietrza w poszczególnych regionach i Polsce obliczone dla wielolecia 1951-2008 (pogrubiono

wartości istotne statystycznie na poziomie 1 – α = 0,95

Sezony P

obrz

eże

Poje

zie

rze

Niz

iny

Wyżyny

Podkarp

acie

Sud

ety

Karp

aty

Pols

ka

Zima 0,40 0,42 0,40 0,31 0,33 0,31 0,34 0,38

Wiosna 0,40 0,38 0,35 0,32 0,37 0,30 0,38 0,36

Lato 0,22 0,15 0,15 0,13 0,19 0,20 0,25 0,17

Jesień 0,08 0,06 0,07 0,01 0,03 0,04 0,07 0,06

Rok 0,27 0,25 0,24 0,19 0,22 0,2 0,25 0,24

źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym

spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB,

2012

Zróżnicowanie termiczne w przebiegu rocznym skutkuje wykształceniem sześciu pór roku:

przedwiośnie (0 – 5°C), wiosnę (5 – 15°C), lato (powyżej 15°C), jesień (5 – 15°C), przedzimie (0 –

5°C), zimę (poniżej 0°C). Czas trwania pór roku jest zróżnicowany regionalnie: lato trwa od 60 – 70 dni

w północnej części Polski do 100 dni na południowym wschodzie, w części środkowej, zachodniej

i południowo-zachodniej, zima — od 10 – 40 dni nad morzem i na zachodzie do 3 – 4 miesięcy

na północnym wschodzie, a w Tatrach nawet do 6 miesięcy. Obszar dorzecza wyróżnia się

przedłużonym czasem trwania zimy, skróceniem przedwiośnia oraz krótkim czasem trwania lata

termicznego. Ponadto czas trwania pór roku jest zmienny wraz z przyrostem wysokości nad poziom

morza.

Średnio okres wegetacyjny w Polsce trwa 214 dni, regionalnie wahając się od 199 do 233 dni zgodnie

z gradientem temperatury od północnego-wschodu ku południu i zachodowi. Przyrost średniej rocznej

temperatury powietrza w ostatnim 30-leciu wpływa na skrócenie okresu przedwiośnia oraz wydłużania

okresu wegetacyjnego, zauważalnie na zachodzie kraju. W obrębie obszaru dorzecza okres

wegetacyjny ulega skróceniu z uwagi na znaczące wyniesienie nad poziom morza (500 - 900

m n.p.m.).

Opady atmosferyczne to statystycznie najbardziej zmienny przestrzennie element klimatu; wystąpienie

opadów jest generowane jednocześnie przez warunki lokalne (ukształtowanie powierzchni, bilans

energetyczny) oraz ogólną cyrkulację atmosfery. Średnia suma opadów nie osiąga 600 mm;

charakterystyczne jest zróżnicowanie przestrzenne opadów: od poniżej 500 mm w środkowej części

Polski, 800 mm na wybrzeżu oraz ponad 1000 mm w Tatrach (rysunek 13). Na podstawie 22 stacji

meteorologicznych w kraju (tabela 22), stwierdzono najniższe średnie opady w lutym (średnio

w wieloleciu 1971 - 2000: 27 mm, na stacjach w Terespolu i Warszawie: 22 mm). Miesiąc najobfitszy

w opady to lipiec ze średnią 83 mm (maksimum 107 mm w Jeleniej Górze). W obrębie obszaru

dorzecza średnia roczna suma opadów w wieloleciu zawiera się w przedziale 800-1000 mm

(rysunek 13).

Sezonowo, najwyższe sumy opadów występują w miesiącach letnich (2-3 krotnie wyższe niż zimą,

w Karpatach 4-krotnie wyższe) (tabela 22). Deszcze nawalne (opady atmosferyczne o natężeniu >

2 mm/min) występują od kwietnia do września, z największą częstotliwością w lipcu, często

towarzyszą występowaniu burz.

91


Rysunek 13. Opady atmosferyczne - wysokości średnie roczne [mm] – 1971 - 2000

źródło: na podstawie „Atlas klimatu Polski” pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki

Wodnej, Warszawa 2005

92


Tabela 22. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów atmosferycznych (mm) na obszarze Polski

(1971 - 2000)

lp. stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok

1 Białystok 29 24 31 39 52 71 86 63 57 46 40 39 577

2 Chojnice 34 25 36 32 50 69 70 57 51 43 42 41 550

3 Jelenia Góra 34 30 41 50 63 88 107 80 61 42 43 39 678

4 Katowice 39 36 42 53 77 90 103 79 63 53 49 48 732

5 Kielce 34 29 35 39 53 71 81 77 56 42 40 44 601

6 Koszalin 47 34 43 38 53 83 87 71 77 64 62 57 716

7 Kraków 35 30 35 50 74 94 81 76 60 50 40 38 663

8 Lublin 27 27 30 43 56 71 75 68 59 43 37 37 573

9 Łódź 29 27 34 36 51 68 88 61 51 40 41 46 572

10 Mława 28 23 31 35 47 77 71 60 55 39 39 39 544

11 Nowy Sącz 32 28 33 54 81 104 101 86 66 41 35 36 697

12 Olsztyn 38 27 37 40 52 83 75 64 61 52 49 50 628

13 Opole 32 29 33 41 60 78 91 76 60 43 40 39 622

14 Poznań 30 23 33 31 47 62 74 55 44 35 33 39 506

15 Rzeszów 29 26 31 47 72 82 91 68 62 48 35 39 630

16 Suwałki 35 25 35 37 49 74 83 63 53 49 46 44 593

17 Szczecin 37 29 36 35 48 62 64 53 44 37 40 44 529

18 Terespol 23 22 26 37 52 65 71 62 53 38 34 33 516

19 Toruń 26 23 28 29 48 72 80 62 52 37 35 39 531

20 Warszawa 22 22 28 35 51 71 73 59 49 38 36 35 519

21 Wrocław 28 24 31 37 57 79 91 64 51 38 37 34 571

22 Zielona Góra 36 31 38 41 51 59 77 68 43 39 41 48 572

źródło: Dekadowy Biuletyn Agrometeorologiczny 2001-2 i Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno-

Meteorologicznej 2003-2007, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa

Opad śniegu to od 15 do 20% rocznej sumy ogólnej opadów; występuje od listopada do kwietnia,

w górach notowany jest od września, w tym w wysokich partiach gór (Tatry) mogą sporadycznie

wystąpić w miesiącach letnich. Liczba dni z pokrywą śnieżną zwiększa się z zachodu i południowego -

zachodu ku północnemu wschodowi kraju z 30 - 60 do 80 - 90 dni i ponad 200 dni wysoko w górach.

W ostatnim 30-leciu we wschodnich Karpatach zauważalna jest tendencja do skracania się liczby dni

z opadem śniegu oraz czasu występowania pokrywy śnieżnej.

W literaturze nie ma zgodności co do występowania trendu zmiany sumy opadów (Kożuchowski,

Żmudzka 200382

, Zawora, Ziernicka 200383

, Kożuchowski 200484

). Z danych zestawionych przez

82

Kożuchowski K., Żmudzka E., 100-Year Series of Areally Averaged Temperatures and Precipitation Totals in Poland, [w:] J.L. Pyka, M. Dębicka, A. Szczepankiewicz – Szmryka, M. Sobik, M. Błaś (red.), Man and Climate in the 20th Century, Studia Geograficzne, 75, Acta Universitatis Wratislaviensis, 2542, Wrocław 2003 r.

93


Wibig, Jakusik (2012)85

wynika silne zróżnicowanie średniej rocznej obszarowej sumy opadów,

z bardzo niewielką tendencją wzrostową w skali kraju (wykres 1). Regionalnie, obserwuje się

zmienność tendencji rocznych sum opadów (rysunek 13): w 5 z 14 regionów stwierdza się tendencję

wzrostu sumy rocznej opadów (największe przyrosty w regionach Pobrzeży Południowobałtyckich

i Pobrzeża Wschodniobałtyckiego oraz Zewnętrznych Karpat Zachodnich). Największe spadki opadów

dotyczą Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Nizin Sasko- Łużyckich, a także na Wyżyny

Środkowomałopolskiej – co jest szczególnie niekorzystne w kontekście korzystnych warunków

glebowych dla rozwoju rolnictwa.

Podobnie jak w przypadku temperatury powietrza, na przeważającym obszarze kraju stwierdza się

narastającą zmienność opadów oraz zmianę struktury opadów. W ostatnim 30-leciu zwiększa się

częstości występowania okresów z niedostatkiem i nadmiarem opadów. Wzrost współczynnika

zmienności opadów jest skorelowany ze wzrostem częstości zachmurzenia typu konwekcyjnego.

Oznacza to zwiększenie częstości występowania intensywnych, ale krótkotrwałych opadów typu

konwekcyjnego, co sprzyja występowaniu lokalnych powodzi błyskawicznych. Wzrost liczby dni

z opadem o dużym natężeniu (opad dobowy >50 mm) stwierdzono szczególnie w południowych

regionach Polski, co znajduje odzwierciedlenie również na obszarze dorzecza Odry. Opady ulewne

o natężeniach przekraczających 5 mm/min, z prawdopodobieństwem sezonowym (V–IX) ≥10%,

występują najczęściej w pasie Podkarpacia, Gór Świętokrzyskich, pasa od Opola i Częstochowy

do Olsztyna, zachodniego Roztocza oraz górną część obszaru dorzecza Nysy Kłodzkiej.

Wykres 1. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów dla Polski (1961 - 2009)



2012

83 Zawora T., Ziernicka A., Precipitation variability in time in Poland in the light of multi-annual mean values (1891-2000). Studia

Geograficzne 75 Acta Universitatis Wratislaviensis No 2542, Wrocław, 2003 r. 84

Kożuchowski K., Zmienność opadów atmosferycznych w Polsce w XX i XXI wieku, [w:] Kożuchowski K., (red.), Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian klimatycznych w Polsce, Łódź 2004 r. 85

Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r.

94


Rysunek 14. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów w Polsce i regionach

źródło: na podstawie „Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym. Spodziewane

zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej”, Wibig J., Jakusik E., IMGW-

PIB, 2012

Zatem przy stwierdzonej stabilnej sumie opadów rocznych, zwiększeniu częstości opadów o dużej

intensywności towarzyszy wydłużanie się okresów suszy atmosferycznej (okresów bezopadowych).

Długości okresów bezopadowych (liczba dni bez opadu lub z opadem poniżej 1 mm) w latach 1991 -

2002 na wschód od Odry wydłuża się, nawet o 5 dni/10 lat. W tym rejonie w dziesięcioleciu 1991 -

2002 stwierdzono najczęściej występującą klęską suszy (atmosferycznej, glebowej i hydrologicznej).

Okresowe pojawianie się susz jest cechą charakterystyczną klimatu Polski, ale o ostatnim 30-leciu

obserwuje się wzrost częstości i czasu ich trwania; w latach 2001 – 2011, susze wystąpiły 9 razy

w różnych okresach roku. Na obszarze dorzecza Odry problem suszy atmosferycznej

ma bezpośrednie przełożenie na szybkie sczerpywanie zasobów wód powierzchniowych

i podziemnych. Karpaty charakteryzuje niska retencyjność podłoża (skały fliszowe zasadniczo nie

są korzystnym wodonośćcem), co przy skróconym okresie występowania pokrywy śnieżnej nie sprzyja

odnawianiu zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Na obszarze dorzecza Odry problem ten

będzie się nasilał w czasie.

Polska, należąca do regionu Europy Środkowej, wskazywana jest w literaturze przedmiotowej jako

obszar obserwowania silnych, istotnych statystycznie trendów zmniejszania się zachmurzenia

ogólnego (wykres 2).

95


Wykres 2. Zmienność średniego obszarowego rocznego zachmurzenia ogólnego w Polsce w okresie

1966 - 2008



2012

6.2. Prognozowane zmiany i zmienność klimatu w Polsce,

horyzont czasowy do 2030 r.

Współczesne rozchwianie klimatu, polegające na wzroście częstości występowania skrajnych wartości

elementów pogody nawet w sąsiadujących latach i sezonach, potwierdzone jest wynikami badań

instrumentalnych od początku lat 80-tych XX w. Prognozy krótkoterminowe, o horyzoncie czasowym

5-10 lat, zawierają z reguły 2 rodzaje wniosków: globalnie – następuje proces ocieplenia klimatu

o zróżnicowanej intensywności zmian regionalnych, regionalnie – narasta rozchwianie klimatu

przejawiające się wzrostem częstości występowania stanów ekstremalnych. Lokalnie, niejednokrotnie

trudności sprawia rozdzielenie trendu zmiany klimatu, który jest maskowany jego narastającą

zmiennością – rozchwianie klimatu.

Prognozy zmian klimatu zostały w Polsce wykonane w ramach opracowań: Projekt KLIMAT - Wpływ

zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo (opracowane w IMGW, 2012) oraz Projekt

KLIMADA (MŚ, symulacje ICM, 2013). W Projekcie KLIMAT za podstawę rozważań przyjęto trzy

scenariusze rozwojowe IPCC o kodowych nazwach przyjętych w Special Report of Emission

Scenarios: A1B, A2 i B1:

1. scenariusz A2: zakłada rozwój w oparciu o kryteria ekonomiczne, zwiększenie różnic

między biednymi i bogatymi krajami, szybki wzrost ludności, szczególnie w krajach

rozwijających się, brak zaangażowania w kwestiach ekologicznych i postęp

technologiczny najsłabszy w porównaniu do innych scenariuszy;

2. scenariusz B1: zakłada wysoki poziom świadomości ekologicznej i społecznej, odejście

od postaw konsumpcyjnych, czysto ekonomicznych na rzecz zrównoważonego rozwoju;

rządy, biznes, media i ludzie przywiązuj do tego dużą wagę, świadomie i intensywnie

inwestuje się w technologie, efektywność, ekologię;

3. scenariusz A1B (wariant pośredni): zakłada bardzo szybki wzrost gospodarczy; populacja

rośnie do roku 2050 a następnie zmniejsza się, szybko są wdrażane nowe i efektywne

96


technologie, zwiększona współpraca gospodarcza i migracja ludności powodują

wyrównywanie poziomu cywilizacyjnego i poziomu dochodów między regionami świata –

wariant ten zakłada zrównoważony układ systemów energetycznych, powstały w wyniku

równomiernego rozwoju wszystkich form wytwarzania energii.

W ramach Projektu KLIMADA opracowano scenariusze zmian klimatu dla Polski, które stanowi opisy

prawdopodobnych przyszłych warunków klimatycznych przy zastosowaniu scenariusza globalnych

zmian emisji gazów cieplarnianych opracowanego przez IPCC SRES A1B. Scenariusz A1B

to odzwierciedlenie warunków „średnich”, zalecanych przy kształtowaniu polityki adaptacji

do nadchodzących zmian.

Dla obszaru Polski prognozy krótkoterminowe modeli klimatycznych scenariusza A1B wskazują

m. in. (projekt KLIMADA 2013):

1. powolny przyrost średniej rocznej temperatury powietrza, ale zmiana ta nie będzie istotnie

wyższa w stosunku do okresu referencyjnego;

2. wzrost liczby dni z temperaturą >25°C (wykres 3);

3. spadek liczby dni z temperaturą <0°C (wykres 4);

4. wydłużanie się czasu trwania okresu wegetacyjnego (wykres 5)

5. regionalnie i lokalnie wzrost czasu trwania ekstremalnie wysokiej temperatury >25°C;

6. regionalnie i lokalnie wzrost czasu trwania ekstremalnie niskiej temperatury <-10°C;

7. wzrost częstości występowania wiatru o dużych prędkościach (trąby powietrzne);

8. sumy roczne opadów nie będą się znacząco różniły w stosunku do warunków

historycznych (przewidywany wzrost jest spodziewany poniżej 5% dotychczasowej

średniej sumy rocznej);

9. przyrost letniej sumy opadów na niekorzyść opadów zimowych;

10. spadek liczby dni z opadami śniegu oraz czasu trwania pokrywy śnieżnej;

11. wzrost częstości występowania krótkotrwałych intensywnych opadów (opady

konwekcyjne), skrócenie czasu trwania okresów mokrych (opad >10 mm/doba) (rysunek

17);

12. przyrost natężenia opadów;

13. wzrost częstości występowania suszy atmosferycznej;

14. wydłużanie czasu trwania suszy atmosferycznej;

15. wzrost częstości występowania oraz przyrost czasu trwania suszy glebowej (deficyt wody

w glebie) i hydrologicznej (obniżanie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych).

97


Rysunek 15. Spodziewane zmiany średniej temperatury powietrza (°C) w Polsce w okresie 2011 -

2030

źródło: na podstawie „Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane

zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej”, Wibig J., Jakusik E., IMGW-

PIB, 2012

98


Wykres 3. Liczba dni z temperaturą maksymalną większą od 25°C w latach 1971 - 2030

źródło: SPA 2020, KLIMADA 2013

Wykres 4. Liczba dni z temperaturą minimalną ujemną poniżej 0°C w latach 1971 - 2030


99


Wykres 5. Długość okresu wegetacyjnego (śr. temp dobowa >5°C) w Polsce w dniach w okresie 1971

- 2030


Rysunek 16. Przyrost liczby dni z temperaturą maksymalną większą niż 25oC w odniesieniu do okresu

referencyjnego

źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013

100


Rysunek 17. Spadek liczby dni z temperaturą maksymalną mniejsza niż -10oC w odniesieniu

do okresu referencyjnego


Wykres 6. Liczba dni z pokrywą śnieżną w cm (lata 1971 - 2030)


101


Rysunek 18. Różnica między okresem 2001 - 2030 a referencyjnym: długość okresów mokrych

(>10 mm/d)


Wykres 7. Maksymalny opad dobowy w mm (średnie dziesięcioletnie) w okresie 1971 - 2030


102


Rysunek 19. Różnica między okresem 2001-2030 a referencyjnym: długość okresów suchych

(< 1mm/d)


Modele zmienności i zmian klimatu o dużej rozdzielczości (czyli przybliżające zmienność przestrzenną

parametrów klimatu dla powierzchni kilkusetkilometrowych, rozdzielczość 15’x15’, rozdzielczość

25 km x 25 km) wskazują na znaczące zróżnicowanie przestrzenne wymienionych powyżej

parametrów. Należy jednak pamiętać, iż w krótkim okresie gradient zmienności przestrzennej nie

odbiega od współczesnej zmienności elementów klimatycznych. Istotą różnicy dla krótkiego okresu

prognozy jest wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk i procesów wymienionych w tej krótkiej

liście w najbliższej przyszłości.

Wibig, Jakusik (2012) zwracają uwagę na konieczne w modelach regionalnych o dużej rozdzielczości

pozwala na znacząco lepszy opis parametrów podłoża (elementu sterującego lokalnymi parametrami

pogodowymi), ale wciąż nie spełniają kryteriów oczekiwanych dokładnością lokalnej prognozy.

103


6.3. Wpływ zmian klimatu na funkcjonowanie obszaru dorzecza

Odry, horyzont do 2020 r.

Obszar dorzecza Odry charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem warunków przyrodniczych

uczestniczących w kształtowaniu lokalnej zmienności i zmian klimatu. Z uwagi na położenie

w zachodniej części kraju, obszar dorzecza eksponowany jest na napływ mas powietrza atlantyckiego,

zaś cechy klimatu mają charakter bliższy morskiemu niż przejściowemu (Woś 1999). Pod względem

warunków obiegu wody oraz cech klimatu wyróżnić należy (1) obszar gór i przedgórza Sudetów,

(2) obszar nizinno-pojezierny środkowej Polski oraz (3) pobrzeża południowobałtyckie.

Obszar Sudetów i ich przedgórza wyróżnia się specyficznymi warunkami klimatycznymi oraz obiegiem

wody generowanym przez ukształtowanie powierzchni. Czas trwania okresów wilgotnych i suchych

zgodnie z prognozami scenariusza A1B pozostają bardzo zbliżone względem aktualnych. Jest

to najchłodniejszy region na obszarze dorzecza, ale również o prognozowanych stabilnych warunkach

termicznych w krótkim horyzoncie prognoz. Warunki termiczne skrajnie chłodne również nie będą

wykazywały znaczącej zmiany w przyszłości. Stwierdza się jednak tendencję do zwiększenia się liczby

dni gorących.

Zlewnie sudeckie wyróżnia wysoki wskaźnik powodziowości typowy dla zlewni górskich (Migoń 2010).

Z uwagi na ekspozycję na napływ wilgotnych atlantyckich mas powietrza z zachodu i południowego

zachodu występują tu jedne z najwyższych sum opadów. W sezonie letnim częste są lokalne opady

nawalne, skutkujące błyskawicznymi wezbraniami lokalnymi. Region wyróżnia się dużą częstością

występowania powodzi w konsekwencji wystąpień bardzo intensywnych opadów w wyższych partiach

terenu; maksymalne stwierdzone natężenie dobowe opadów to 345,1 mm (780 m n.p.m.), 300 mm

(970 m n.p.m.), 278 mm (967) (Migoń 2010). Badania dowodzą, że 3-dniowe opady o łącznej sumie

powyżej 270 mm wywołują występowanie w regionie katastrofalną powódź. Szczególnie intensywne

opady występują w pasmie Gór Izerskich – najbardziej wysuniętych ku zachodowi, co sprzyja

intensywnej, bezpośredniej ekspozycji na napływ wilgotnych, oceanicznych mas powietrza (Migoń

2010).

W Sudetach równie typowe są opady o charakterze rozlewnym, obejmujące swym zasięgiem cały

region (Migoń 2010). Z uwagi na niską retencyjność podłoża, formują się w tych warunkach wezbrania

regionalne, sięgające zasięgiem obszar przedgórza, a w warunkach skrajnych – powodująca

powodziowy przybór wód Odry, oddziałując na obszar doliny Odry na całej jej długości

(np. katastrofalna powódź w 1997 r.). Fale wezbraniowe z deszczy nawalnych mają w Sudetach

charakter złożony: mogą być podwójne lub potrójne, co wynika z charakteru lokalnej struktury

hydrograficznej (Migoń 2010).

Wezbrania lokalne oraz regionalne zasadniczo występują oraz są prognozowane jako wystąpienia

w przyszłości głównie w sezonie letnim, ale w sprzyjających warunkach ciepłej zimy wystąpić mogą

również wezbrania opadowe i opadowo-śnieżne w sezonie chłodnym.

W zakresie gospodarki wodnej w sudeckiej części obszaru dorzecza Odry należy spodziewać się:

1. w okresach wilgotnych nasilenia: erozji gleb, procesów masowych na stokach, erozji

wodnej - ewolucja biegu koryt w wyniku erozji wgłębnej oraz bocznej, wzrostu transportu

rumowiska,

2. w okresach suchych: naruszenia przepływu środowiskowego – niezbędnego

do prawidłowego funkcjonowania flory i fauny, okresowego deficytu zasobów wód

104


powierzchniowych i podziemnych do celów komunalnych, potencjalnie przekroczeń

parametrów fizykochemicznych w wyniku wzrostu stężenia substancji rozpuszczonych.

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że zmienność warunków klimatycznych stwierdzona w ostatnim

30-leciu i okresie poprzedzającym w regionie sudeckim nie będzie się istotnie zmieniać – pogłębiać

zgodnie ze scenariuszami krótkoterminowymi z horyzontem do 2020 roku oraz do 2030 r.

Kompendium danych zawarte jest w publikacji Migonia (2010).

Obszar nizinno-pojezierny obszaru dorzecza Odry wyróżnia się wyższą średnią roczną temperaturą

powietrza, istotnym trendem wzrostu rocznej temperatury powietrza oraz istotnie statystycznie

przyrastającą długością okresu wegetacyjnego. Jednocześnie notowane są tu najniższe roczne

i sezonowe sumy opadów, w tym stwierdzono malejące sumy roczne opadów w ostatnim 30 - leciu,

o istotnym statystycznie trendzie spadkowym. Korzystna dla tej części obszaru dorzecza jest

prognoza czasu trwania suszy atmosferycznej oraz zbliżony do współczesnego rozkład czasu trwania

okresów mokrych. Prognozowany jest krótki czas występowania pokrywy śnieżnej, jeden

z najkrótszych w skali kraju (SPA 2020, KLIMADA 2013), co będzie mieć niekorzystny wpływ

na zasoby retencji powierzchniowej i podziemnej regionu.

Warunki termiczne charakteryzuje duża jednorodność przestrzenna; prognoza zmian i zmienności

temperatury w krótkim horyzoncie naśladuje zasięgiem przestrzennym współczesny rozkład izoterm.

Typowy dla regionu jest nieznaczny przyrost liczby dni gorących oraz równie niewielkie zmiany liczby

dni skrajnie chłodnych. Modelowany wzrost temperatury powietrza skutkuje znaczącym wydłużeniem

okresu wegetacyjnego, nawet o 3 tygodnie (SPA 2020, KLIMADA 2013).

Reasumując, zgodnie z prognozami niekorzystne współczesne warunki termiczno-pluwialne będę się

stopniowo pogłębiać. Tempo zmian prognozowane jest jako powolna ewolucja ku warunkom

klimatycznym charakterystycznym termicznie dla klimatu oceanicznego, ale z pogłębiającym się

w czasie deficycie zasilania opadowego (SPA 2020, KLIMADA 2013).

W zakresie gospodarki wodnej w części nizinno-pojeziernej obszaru dorzecza Odry współcześnie

lokalnie występujący deficyt zasobów wodnych typowy dla lat suchych w przyszłości będzie narastał

jako zjawisko o zwiększającej się częstości. Deficyt będzie postępował w konsekwencji wydłużającego

się czasu trwania okresu wegetacyjnego, skutkującego wzrostem zapotrzebowania roślin na wodę.

Długość czasu trwania sprzyjających warunków dla wegetacji potencjalnie poprawi możliwości

prowadzenia działalności rolniczej.

Oczekiwać należy narastającego sprzężenia zwrotnego regionalne zasoby wodne – potrzeby wodne

na rzecz rolnictwa. Tendencja zmniejszania sumy opadów, zaznaczający się już współcześnie deficyt

opadów przypadających na wegetację, wzrost parowania, wzrost potrzeb wodnych roślin będzie

generował narastający deficyt zasobów wód powierzchniowych, prowadząc do pogłębiania suszy

glebowej i hydrologicznej. Zaleca się łagodzenie prognozowanego deficytu wód dla potrzeb rolnictwa

poprzez rozwijanie form retencji powierzchniowej oraz bieżące sterowanie zasobami dyspozycyjnymi.

Zaleca się ostrożne korzystanie z zasobów wód podziemnych w celu uzupełnienia zasobów wód

powierzchniowych do celów rolniczych. Prognozowane skrócenie czasu zalegania pokrywy śnieżnej

oraz opadów śniegu będzie miało niekorzystny wpływ na odnawianie zasobów wód podziemnych.

Intensywne użytkowanie rolnicze regionu będzie sprzyjało dopływowi zanieczyszczeń do wód

powierzchniowych i podziemnych. Przy malejącej objętości zasobów wodnych może następować

wzrost stężenia zanieczyszczeń w postaci roztworów wodnych. Zaleca się prowadzenie szkoleń

105


z zakresu dawkowania nawożenia mineralnego dostosowanego do zmienności warunków

środowiskowych.

Pobrzeża południowobałtyckie na obszarze dorzecza Odry pod względem warunków klimatycznych

znajdują się w strefie lokalnego, ocieplającego oddziaływania Morza Bałtyckiego (Wibig, Jakusik

2012). Pobrzeże jest termicznie najcieplejszym obszarem dorzecza (tabela 19), ze stwierdzonym,

istotnym statystycznie i najsilniejszym w skali kraju wzrostem temperatury powietrza: średniej rocznej

oraz poszczególnych pór roku. W regionie prognozowane jest zwiększenie liczby dni gorących, przy

zachowaniu dotychczasowych warunków występowania liczby dni zimnych. Generalnie, liczba dni

z temperaturą poniżej 0 0C jest tu regionalnie najniższa w Polsce. Prognozy na najbliższe lata

wskazują na sukcesywne wydłużanie się czasu trwania okresu wegetacyjnego (SPA 2020, KLIMADA

2013).

Wpływ Morza Bałtyckiego zaznacza się również w postaci wzrostu średniej rocznej sumy opadu

w regionie w porównaniu do obszarów południowych. Wyraźną granicą strefy podwyższonej sumy

opadów jest wał morenowy Pojezierza Pomorskiego, wymuszający lokalne opady orograficzne.

Prognozy nie stwierdzają istotnych zmian w rozkładzie opadów w regionie ani dla czasu trwania suszy

atmosferycznej, ani długości trwania okresów mokrych.

Prognozowane globalne ocieplenie klimatu będzie skutkowało w przyszłości podniesieniem się stanu

wód oceanicznych i morskich, co dotyczy również Morza Bałtyckiego. Proces przyrostu stanu wody

w Bałtyku nastąpi stopniowo i początkowo w niewielkim zakresie (prognoza 5 cm w horyzoncie

2030 r.) (Wibig, Jakusik 2012, SPA 2020 KLIMADA 2013). Z punktu widzenia gospodarowania

wodami na obszarze dorzecza Odry, oddziaływanie akwenu morskiego będzie niekorzystne

w aspekcie wzrostu prawdopodobieństwa występowania sztormów i wiatrów o dużej prędkości.

Odcinki ujściowe rzek podatne będą na występowanie cofki sztormowej, zaś brzeg morski będzie

narażony na proces erozji wodnej wynikającej z falowania. Należy spodziewać się również przyrostu

temperatury wód morskich.

6.4. Wskazania do wdrożenia adaptacji dla działań wrażliwych

klimatycznie na obszarze dorzecza

Pomimo, iż prognozowana zmiana klimatu będzie postępować ewolucyjnie, prognozy krótkoterminowe

dla obszaru dorzecza Odry wskazują na intensywne, zróżnicowane przestrzennie, narastanie

zmienności klimatu. Wnioski należy zatem formułować w tym przypadku regionalnie, stosownie

do wewnętrznego zróżnicowania warunków kształtujących zmienność klimatu oraz prognozowanego

zróżnicowania przestrzennego intensywności i konsekwencji zmiany klimatu w prognozach średnio-

i długoterminowych. Stosownie, weryfikację klimatyczną oraz wskazanie obszarów działań wrażliwych

na zmienność i zmianę klimatu prowadzono oddzielnie w 3 regionach, quasi-homogenicznych również

pod względem warunków obiegu wody: należy (1) obszar gór i przedgórza Sudetów, (2) obszar

nizinno-pojezierny środkowej Polski oraz (3) pobrzeża południowobałtyckie.

6.4.1. Obszar gór i przedgórza Sudetów

Najważniejsze tendencje w tej części obszaru dorzecza Odry to znaczący przyrost częstości

występowania i sumy opadów nawalnych, zagrożenie powodziami błyskawicznymi, skrócenie czasu

trwania pokrywy śnieżnej, wydłużanie suszy glebowej i hydrologicznej, postępujący deficyt dobrej

jakości zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Sudety są predystynowane do występowania

106


suszy glebowej i hydrologicznej jako konsekwencja budowy geologicznej: w podłożu występują skały

krystaliczne o niskiej wodonośności, dodatkowo o ograniczonej miąższości zwietrzeliny.

Weryfikacja klimatyczna wskazuje w tej części obszaru dorzecza grupę działań wyróżniających się

wrażliwością klimatyczną, wymagających jak najszybszego wdrożenia programu adaptacyjnego

w następujących obszarach:

1. gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu zmniejszenia strat

materialnych (indywidualnych, przemysłowych i komunalnych) powodowanych

zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia w regionie powodzi błyskawicznych

oraz powodzi z opadów rozlewnych, weryfikacji stref ochronnych ujęć wód

powierzchniowych i podziemnych, co wynika z tendencji do obniżania się ich zasobów;

2. gospodarka komunalna: weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wód

powierzchniowych i podziemnych oraz zabezpieczenie dostępu do wody do celów

komunalnych jako konsekwencja pogłębiającej się tendencji do występowania

i wydłużania się okresów suszy glebowej i hydrologicznej;

3. gospodarka rolna i leśna: wdrażanie metod zwiększenia retencji powierzchniowej

i podziemnej w celu zapobiegania i niwelowania negatywnych skutków suszy

atmosferycznej oraz deficytu wód powierzchniowych, wprowadzanie narzędzi ochrony

gleb przed erozją;

4. infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie

w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury,

ulewnych opadów, oblodzenia i silnych wiatrów, wzrostu erozyjności rzek, aktywowania

osuwisk, wdrożenie programu ochrony przed powodzią górnej Odry (jako wzorcowy

można wskazać system zarządzania zagrożeniem powodziowym funkcjonujący w Kotlinie

Kłodzkiej), ochrona przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach zalewowych,

wdrażanie działań hydrotechnicznych zapobiegających intensyfikacji erozji wodnej

potoków górskich;

5. działalność gospodarcza, szczególnie turystyka: przygotowanie nowej oferty turystycznej,

uwzględniającej skrócenie okresu śnieżnego – dedykowanego sportom zimowym.

6.4.2. Obszar nizinno-pojezierny środkowej Polski

Najważniejsze tendencje w tej części obszaru dorzecza Odry to znaczący przyrost częstości

i wydłużania się okresów suszy glebowej i hydrologicznej, postępujący deficyt dobrej jakości zasobów

wód powierzchniowych i podziemnych do celów komunalnych, przemysłowych, a przede wszystkim

rolniczych. Prognozuje się występowanie i sumy opadów nawalnych, ale o charakterze lokalnym.

Istotne dla zasobów wodnych jest prognozowane skrócenie czasu trwania pokrywy śnieżnej oraz

dalsze wydłużanie się okresu wegetacyjnego.

Weryfikacja klimatyczna wskazuje w tej części dorzecza grupę działań wyróżniających się

wrażliwością klimatyczną, wymagających jak najszybszego wdrożenia programu adaptacyjnego

w następujących obszarach:

1. gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu zmniejszenia strat

materialnych (indywidualnych, przemysłowych i komunalnych) powodowanych

zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia w regionie powodzi z opadów

rozlewnych oraz powodzi o charakterze tranzytowym (głównie w dolinie Odry);

2. gospodarka komunalna: weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wód


107


komunalnych jako konsekwencja szybko pogłębiającej się tendencji do występowania

i wydłużania się okresów suszy glebowej i hydrologicznej;

3. gospodarka rolna i leśna: wdrażanie metod zwiększenia retencji powierzchniowej

i podziemnej w celu zapobiegania i niwelowania negatywnych skutków suszy

atmosferycznej oraz deficytu wód powierzchniowych, szczególnie dla małych, lokalnych

zlewni o niskich zasobach wodnych;

4. infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie

w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury

(szczególnie z uwagi na tendencję do wydłużania czasu trwania dni upalnych, temp.

>300C), oblodzenia i silnych wiatrów, wdrożenie programu ochrony przed powodzią

środkowej Odry, ochrona przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach

zalewowych.

6.4.3. Pobrzeża południowobałtyckie

Dla obszaru pojeziernego i przymorskiego dorzecza Odry prognozowany jest w rozpatrywanej skali

największy względny przyrost temperatury powietrza, pociągający za sobą wielorakie negatywne

konsekwencje środowiskowe: przyrost intensywności parowania skutkujący obniżaniem się lustra wód

jeziornych, wzrostem koncentracji roztworów w wodach powierzchniowych, wzrost korzystnych

warunków dla nasilenia eutrofizacji, inwazją nowych gatunków flory i fauny (nie tylko wodnej),

intensyfikacji działalności rolniczej w wyniku wydłużania się okresu wegetacyjnego, wreszcie – wzrost

poziomu wód Bałtyku skutkujący podniesieniem bazy erozyjnej rzek przymorskich oraz stanów wód

gruntowych w strefie przybrzeżnej morza.

Należy podkreślić konsekwentną politykę prowadzoną przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

w Szczecinie w zakresie identyfikacji zmian zasobów wodnych, które będą prawdopodobnie istotnie

odczuwalne w konsekwencji prognozowanych zmian klimatu w aspekcie zmian długookresowych.

Wyniki przeprowadzonych badań dowodzą, iż w najbliższym horyzoncie do 2010 r. nie należy

spodziewać się istotnego zagrożenia niedoborów zasobów wodnych czy obniżenia ich jakości

w stosunku do warunków współczesnych. Wyjątek w tym zakresie stanowi strefa wybrzeża Bałtyku

w rejonie wysp Wolin oraz Uznam, gdzie stwierdzono w horyzoncie do 2030 r. zagrożenie zmiany

warunków hydrodynamicznych potencjalnie skutkujące zasoleniem wód86

. W działaniach

zaplanowanych uwzględnia się współpracę między obszarami dorzeczy Ücker oraz Odry.

Weryfikacja klimatyczna wskazuje w tej części obszaru dorzecza grupę działań wyróżniających się

wrażliwością klimatyczną, wymagających wdrożenia programu adaptacyjnego w następujących

obszarach:

gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu zmniejszenia strat

materialnych (indywidualnych, przemysłowych i komunalnych) powodowanych zwiększonym

prawdopodobieństwem wystąpienia w regionie podniesienia się stanów wód

powierzchniowych i gruntowych w strefie przybrzeżnej Bałtyku oraz potencjalnej możliwości

wzrostu zasolenia wód gruntowych przy zmianie równowagi hydrodynamicznej, szczególnie

istotne jest podjęcia działań w strefie wysokiego brzegu morskiego, gdzie należy się

spodziewać aktywowania procesów stokowych (abrazja, osuwiska), powodzi o charakterze

tranzytowym w dolinie Odry;

86

Bącik A., Dobies M., Jezierski P., Wiśniowski Z., Hoc R., Fuszara P., Identyfikacja oddziaływań zmian poziomów wód podziemnych w obszarze RZGW Szczecin z uwzględnieniem zmian klimatu, RZGW Szczecin, 2012

108


gospodarka komunalna: weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wód


komunalnych jako konsekwencja pogłębiającej się tendencji do występowania i wydłużania się

okresów suszy glebowej i hydrologicznej;

gospodarka rolna i leśna: wdrażanie metod zwiększenia retencji powierzchniowej i podziemnej

w celu zapobiegania i niwelowania negatywnych skutków suszy atmosferycznej oraz

obniżania się zasobów wód powierzchniowych, wprowadzanie narzędzi ochrony gleb przed

erozją;

infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie

w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury –

w szczególności długich okresów gorących, rzadziej oblodzenia, spodziewanych silnych

wiatrów (szczególnie w strefie wybrzeża), wzrostu procesu akumulacji rzek w odcinkach

ujściowych do morza, ochrona przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach

zalewowych, wdrażanie działań hydrotechnicznych zapobiegających intensyfikacji deficytu

wód powierzchniowych.

6.4.4. Aglomeracje miejskie

Na obszarze dorzecza Odry położone są obszary o znaczącej koncentracji skupisk ludności w kraju:

Wrocław i Poznań położone w dolinach rzecznych, Łódź (położenie wododziałowe) oraz Szczecin

w dolny odcinku Odry. Są to ośrodki o zwartej zabudowie przestrzennej, dużym odsetku powierzchni

nieprzepuszczalnej, dla których prognozowany jest dalszy przyrost liczby ludności, zatem

w perspektywie – przyrost powierzchni antropogenicznie silnie przekształconej. Zwarte skupiska

miejskie wykazują bardzo dużą wrażliwość klimatyczną oraz silne sprzężenie zwrotne miasto-klimat,

negatywnie oddziałując na zmienność i zmianę klimatu w skali co najmniej regionalnej. Główne

obszary wzajemnej wrażliwości i sprzężenia miasto-klimat to:

1. miejska wyspa ciepła: odmienny bilans energetyczny miasta w stosunku do przestrzeni

przyrodniczej,

2. kontrasty termiczno-wilgotnościowe: przestrzenne, dobowe i sezonowe, pogarszające

sanitację miasta,

3. regionalne zaburzenia w warstwie tarciowej strumieni przemieszczanego powietrza

przypowierzchniowego,

4. zapylenie atmosfery pochodzenia antropogenicznego,

5. lokalny wzrost liczby dni z zachmurzeniem,

6. lokalne występowanie opadów konwekcyjnych o bardzo dużym natężeniu, krótkim czasie

trwania i ograniczonej lokalnie przestrzeni stanowiące duże zagrożenie dla ludności oraz

infrastruktury miejskiej,

7. występowanie lokalnych powodzi błyskawicznych, zaburzenie ustroju hydrologicznego

miejskich cieków,

8. obniżanie stanu wód gruntowych poprzez wprowadzanie wielkoobszarowych powierzchni

nieprzepuszczalnych, a w konsekwencji zerwanie łączności hydraulicznej.

Osiągnięcie odporności klimatycznej sprzężenia miasto-klimat nie jest współcześnie możliwe. Należy

jednak podejmować działania służące obniżeniu wrażliwości klimatycznej. Najważniejsze działania

programu adaptacyjnego winny koncentrować się w następujących obszarach:

gospodarka przestrzenna: wdrażanie planów miejscowych w celu tworzenia systemu korytarzy

wietrzeniowych miasta, ułatwiających wymianę powietrza i sanitację, zwiększanie

przepuszczalności powierzchniowej oraz retencyjności miasta poprzez wprowadzanie terenów

zieleni miejskiej,

109


gospodarka komunalna: uwzględnianie prognozowanych przyrostów przepływów powodzi

błyskawicznych w projektowaniu i modernizacji sieci kanalizacji burzowa,

infrastruktura komunikacyjna, techniczna, zabudowa mieszkalna i inna: uwzględnienie

w projektach zagrożeń wynikających ze zmienności i zmiany klimatu - zmian temperatury,

oblodzenia i silnych wiatrów, wzrostu powodziogenności rzek miejskich, ochrona

przeciwpowodziowa obszarów położonych na ternach zalewowych rzek miejskich, wdrażanie

działań hydrotechnicznych zapobiegających intensyfikacji lokalnego zagrożenia

powodziowego.

Sukcesywne wdrażanie programów adaptacyjnych, tworzonych celowo dla poszczególnych działań

z uwzględnieniem ich zmiennej wrażliwości regionalnej, powinno skutkować złagodzeniem

niekorzystnego oddziaływania zmienności klimatu w najbliższym horyzoncie planowania. Niemniej,

zaleca się aby program adaptacyjny był przygotowywany stosownie do czasu trwania życia

poszczególnych działań. Należy pamiętać, że wrażliwość klimatyczna będzie miała charakter

przyrastający wraz z narastaniem zmiany klimatu w stosunku do warunków aktualnych. Program

adaptacji do zmienności i zmian klimatu powinien uwzględniać prognozy zmian klimatu w horyzoncie

średnio- i długookresowym.

110


7. MONITORING I OCENA STANU

Zgodnie z wymogami art. 8 RDW państwa członkowskie zobligowane zostały do utworzenia

programów monitoringu, mających na celu ustalenie spójnego i całościowego przeglądu stanu wód

na każdym obszarze dorzecza.

Monitoring wód powierzchniowych prowadzony jest zgodnie z załącznikiem V RDW i wyróżniamy

następujące formy monitoringu:

monitoring diagnostyczny, który stanowi sieć punktów monitorowania pozwalającą

m. in. na zebranie informacji w celu: uzupełnienia i zatwierdzenia oceny wpływu oddziaływań

antropogenicznych na stan wód, zaprojektowania przyszłych programów monitorowania,

oceny długoterminowych zmian w warunkach naturalnych oraz zmian spowodowanych

działalnością człowieka,

monitoring operacyjny, który ma na celu ustalenia stanu części wód zagrożonych

nieosiągnięciem celów ochrony środowiska, oceny wszelkiej zmiany stanu tej części wód

w wyniku podjętych programów działań,

monitoring badawczy, który prowadzony jest w przypadkach wystąpienia przekroczeń norm

parametrów jakości wody, dla których nie zidentyfikowano źródła zanieczyszczeń lub

do określenia wielkości i oceny wpływu incydentalnych zanieczyszczeń oraz tam gdzie

monitoring diagnostyczny wykazuje, że cele środowiskowe mogą nie zostać osiągnięte,

a nie został ustanowiony tam monitoring operacyjny,

monitoring obszarów chronionych, który ma charakter uzupełniający do monitoringu stanu

JCWP (monitoringu diagnostycznego, monitoringu operacyjnego).

Monitoring wód podziemnych prowadzony jest także zgodnie z załącznikiem V RDW i wyróżniamy

następujące formy monitoringu jednolitych części wód podziemnych:

1. monitoring stanu chemicznego

a. monitoring diagnostyczny stanu chemicznego,

b. monitoring operacyjny stanu chemicznego,

c. monitoring badawczy stanu chemicznego;

2. monitoring stanu ilościowego.

W celu transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej w ustawie Prawo wodne zawarto odpowiednie

postanowienia dotyczące monitoringu i oceny stanu wód. Na podstawie delegacji zawartej w art. 155 b

ust. 1 ustawy Prawo wodne Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 15 listopada 2011 r.

w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych

i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550) oraz rozporządzenie z dnia 21 listopada 2013 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części

wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2013 poz. 1558). na podstawie których prowadzony jest

monitoring na obszarach dorzeczy w Polsce. Rozporządzenia te są zgodne z Dyrektywą Parlamentu

Europejskiego i Rady 2013/39/UE z dnia 12 sierpnia 2013 r. zmieniającą dyrektywy RDW

i 2008/105/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki

wodnej, w zakresie substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 226

z 24.08.2013, str. 1).

Rozporządzenie to zostanie po raz kolejny zmienione w wyniku transpozycji Dyrektywy Parlamentu

Europejskiego i Rady 2013/39/UE z dnia 12 sierpnia 2013 r. zmieniająca dyrektywy RDW

i 2008/105/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki

111


wodnej, w zakresie substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej, w zakresie substancji

priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej, Dz. U. UE L 226/l). Do tego czasu przy opracowywaniu

programów monitoringu służy tekst dyrektywy, w szczególności Załącznik II do niej oraz założenia

do transpozycji ww. Dyrektywy w wersji opracowanej przez GIOŚ w formie wytycznych.

Monitoring wód jest częścią funkcjonującego w Polsce Państwowego Monitoringu Środowiska,

a zasady organizacji i funkcjonowania monitoringu zawarte zostały w Programie Państwowego

Monitoringu Środowiska opracowanym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska

i zatwierdzonym przez Ministra Środowiska. Program ten jest wypełnieniem przepisu art. 23 ust.

3 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r.

poz. 686), dalej ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska zgodnie z którym Główny Inspektor Ochrony

Środowiska jest odpowiedzialny za opracowanie wieloletnich programów Państwowego Monitoringu

Środowiska (PMŚ). Programy PMŚ są uchwalane od 1991 r. na okres liczący trzy lata. Aktualny

Program PMŚ obowiązuje w latach 2013-2015. Za wdrażanie Programu PMŚ odpowiedzialni

są: Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz Wojewódzcy Inspektorzy Ochrony Środowiska.

Zgodnie z art. 155a ustawy Prawo wodne badania wód powierzchniowych w zakresie elementów

hydrologicznych i hydromorfologicznych wykonuje państwowa służba hydrologiczno –

meteorologiczna i przekazuje wyniki tych badań właściwym wojewódzkim inspektorom ochrony

środowiska. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi obserwację elementów

hydromorfologicznych na potrzeby oceny stanu ekologicznego. Badania i ocena stanu wód

podziemnych w zakresie elementów fizykochemicznych i ilościowych wykonywane są przez

państwową służbę hydrogeologiczną (PIG – PIB).

7.1. Wody powierzchniowe

Monitoring wód powierzchniowych

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie form i sposobu prowadzenie monitoringu jednolitych części

wód powierzchniowych i podziemnych Podstawowym celem jest:

uzyskanie spójnego i kompletnego obrazu stanu lub potencjału ekologicznego oraz stanu

chemicznego na każdym obszarze dorzecza;

przypisanie jednolitej części wód powierzchniowych jednej z pięciu klas;

ilościowe ujęcie zmienności elementów jakości i parametrów wskaźnikowych w czasie

i przestrzeni dla elementów biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych

i chemicznych.

Zakres i częstotliwość pomiarów i badań wskaźników w ramach poszczególnych rodzajów monitoringu

ustalane są dla każdego punktu pomiarowo – kontrolnego osobno, z uwzględnieniem zakresu

wskaźników i częstotliwości określonych w rozporządzeniu w sprawie form i sposobu prowadzenia

monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych oraz rozporządzeniu

zmieniającym rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części

wód powierzchniowych i podziemnych.

Sieć punktów pomiarowo kontrolnych ustalana jest na podstawie aktualnego wykazu JCWP oraz

wykazów wód będących charakterystyką JCWP określających status oraz typologię JCWP, cele

środowiskowe oraz zagrożenie nieosiągnięciem celów środowiskowych a także rodzaj presji

oddziaływującej na JCWP. Przy projektowaniu sieci monitoringu wykorzystuje się także uaktualnione

wykazy obszarów chronionych. Nową sieć monitoringu tworzy się poprzez weryfikację sieci istniejącej

w poprzednim cyklu gospodarowania wodami.

112


Sieć punktów pomiarowo – kontrolnych, na którą składają się reprezentatywne diagnostyczne

i operacyjne punkty pomiarowo – kontrolne, stanowi podstawę oceny stanu jednolitych części wód.

Monitoring diagnostyczny

Monitoring diagnostyczny jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w celu87

:

ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych, tak aby:

uzupełnić informacje na temat rodzajów i wielkości znaczących oddziaływań

antropogenicznych, na które narażone są jednolite części wód na danym obszarze dorzecza,

potwierdzić ocenę wpływu znaczących oddziaływań, w tym antropogenicznych;

zaprojektowania przyszłych programów monitoringu;

dokonania oceny długoterminowych zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych

w warunkach naturalnych;

dokonania oceny długoterminowych zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych

z powodu szeroko rozumianych oddziaływań antropogenicznych;

określenia długoterminowych trendów zmian stężeń substancji priorytetowych i innych

zanieczyszczeń ulegających bioakumulacji w osadach lub faunie i florze.

Wymienione wyżej rozporządzenie określa kryteria wyboru jednolitych części wód powierzchniowych

do monitorowania w ramach monitoringu diagnostycznego. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych

części wód powierzchniowych, gdy spełnione jest przynajmniej jedno z poniższych kryteriów88

:

w ciekach występuje znaczna zmienność przepływu wód;

powierzchnia zlewni, którą zamyka jednolita część wód powierzchniowych płynących, w tym

wyznaczonych jako silnie zmienione lub sztuczne, przekracza 2500 km2;

powierzchnia jednolitej części wód powierzchniowych, takiej jak jezioro lub inny naturalny

zbiornik wodny, w tym wyznaczone jako silnie zmieniona jednolita część wód

powierzchniowych, przekracza 50 ha;

pojemność maksymalna jednolitej części wód powierzchniowych, takiej jak sztuczny zbiornik

wodny lub silnie zmieniona część wód będąca zbiornikiem zaporowym, przekracza 10 mln m3;

dana jednolita część wód powierzchniowych przekracza granicę państwa lub jest

zlokalizowana przy granicy państwa;

jednolita część wód powierzchniowych uznana jest za referencyjną;

jednolita część wód powierzchniowych występuje w obszarze chronionym, przeznaczonym

do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym

czynnikiem w ich ochronie.

Zgodnie z typologią wielkościową, określoną w załączniku II do RDW (system typologii A), JCWP

płynących, które spełniają wymogi dyrektywy i mogą zostać objęte monitoringiem oraz oceną stanu

mają powierzchnię większą niż 10 km2. Dopuszcza się jednak objęcie mniejszych JCWP, ważnych dla

dorzecza z ekologicznego punktu widzenia. Obowiązujące przepisy dopuszczają również badanie

jezior i zbiorników oraz zbiorników zaporowych o powierzchni mniejszej niż wskazana.

W cyklu badawczym 2010 – 2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring diagnostyczny prowadzony

był dla:

155 JCWP rzecznych,

87

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550) 88

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550)

113


34 JCWP jeziornych,

3 JCWP przejściowych,

3 JCWP przybrzeżnych.

Monitoring operacyjny

Monitoring operacyjny jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w celu89

:

ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych, które uznano za zagrożone

niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych;

dokonania oceny zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych uznanych

za zagrożone niespełnieniem celów środowiskowych, wynikających z działań realizowanych

w ramach programów mających na celu poprawę jakości jednolitych części wód

powierzchniowych;

obserwacji zmian objętości i natężenia przepływu w zakresie stosownym dla stanu lub

potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego.

Rozporządzenie określa kryteria wyboru jednolitych części wód powierzchniowych do monitorowania

w ramach monitoringu operacyjnego. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód

powierzchniowych, gdy zostało spełnione przynajmniej jedno z poniższych kryteriów90

:

jednolita część wód powierzchniowych została uznana na podstawie oceny wpływu

znaczących oddziaływań na stan wód powierzchniowych lub monitoringu diagnostycznego

za zagrożoną niespełnieniem określonych dla niej celów środowiskowych;

jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona znacznym oddziaływaniem ze strony

źródła punktowego lub rozproszonego;

jednolita część wód powierzchniowych jest zagrożona znacznym oddziaływaniem

hydromorfologicznym;

do jednolitej części wód powierzchniowych odprowadzane są substancje z listy substancji

priorytetowych;

w jednolitej części wód powierzchniowych występują źródła zanieczyszczeń, o których mowa

w rozporządzeniu (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia

2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu

Zanieczyszczeń i zmieniającym dyrektywę Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r.

w sprawie odpadów niebezpiecznych i 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotyczącą

zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Tekst mający znaczenie dla

Europejskiego Obszaru Gospodarczego) (Dz. Urz. UE L 33 z 04.02.2006 r., str. 1);

jednolita część wód powierzchniowych jest zlokalizowana na obszarze narażonym

na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych;

jednolita część wód powierzchniowych jest zlokalizowana na obszarze wrażliwym

na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych;

jednolita część wód powierzchniowych powinna być objęta monitoringiem zgodnie

z zaleceniami wynikającymi z planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy

i programu wodno-środowiskowego kraju;

jednolita cześć wód powierzchniowych na podstawie oceny wpływu znaczących oddziaływań

antropogenicznych na stan wód powierzchniowych i monitoringu diagnostycznego uznana jest

89

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550) 90

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550)

114


za zagrożoną niespełnieniem celów środowiskowych, a występuje w obszarze chronionym

przeznaczonym do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu

wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.

Monitoring operacyjny musi być realizowany w odniesieniu do wszystkich JCWP, w przypadku których

uznano, w wyniku przeglądu wpływu działalności człowieka i/lub na podstawie wyników monitoringu

diagnostycznego, że istnieje ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. Musi również objąć

wszystkie części wód, do których odprowadzane są substancje priorytetowe. Postanowienia RDW są

w tym przypadku jednoznaczne i zobowiązują do objęcia monitoringiem operacyjnym wszystkich

JCWP zagrożonych. Ponadto monitoringiem operacyjnym należy objąć jednolite części wód, dla

których monitoring diagnostyczny wykazał przekroczenie środowiskowych norm jakości lub granic

dobrego stanu dla substancji priorytetowych (grupa 4.1.) i dla substancji z grup 3.6 i 4.2.

W cyklu badawczym 2010 – 2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring operacyjny prowadzony był

dla:

600 JCWP rzecznych,

2 JCWP przejściowych.

Monitoring badawczy

Monitoring badawczy jednolitych części wód powierzchniowych prowadzi się w celu91

:

wyjaśnienia przyczyn przekroczeń wskaźników jakości i nieosiągnięcia celów środowiskowych

określonych dla jednolitych części wód powierzchniowych, jeżeli wyjaśnienie tych przyczyn

jest niemożliwe na podstawie danych z monitoringu diagnostycznego i operacyjnego;

wyjaśnienia przyczyn niespełnienia celów środowiskowych przez daną jednolitą część wód

powierzchniowych, jeżeli z monitoringu diagnostycznego wynika, że cele środowiskowe

wyznaczone dla danej jednolitej części wód powierzchniowych nie zostaną osiągnięte, i gdy

nie rozpoczęto realizacji monitoringu operacyjnego dla tej jednolitej części wód

powierzchniowych;

określenia wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia;

ustalenia przyczyn wyraźnych rozbieżności między wynikami oceny stanu ekologicznego

na podstawie biologicznych i fizykochemicznych elementów jakości;

zebrania dodatkowych informacji o stanie wód w związku z uwarunkowaniami lokalnymi lub

umowami międzynarodowymi.

Dodatkowo monitoring badawczy może być wykorzystywany do optymalizacji sieci monitoringu,

weryfikacji presji oraz ich oddziaływania na jednolitą część wód, a także na potrzeby działań

kontrolnych i inne potrzeby lokalne.


w ramach monitoringu badawczego. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód

powierzchniowych, gdy92

:

występują jakiekolwiek przekroczenia wskaźników jakości wód, o których mowa

w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu

klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości

dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545), których powód nie jest znany,

91

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550) 92

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550)

115


a wyniki badań monitoringu diagnostycznego do wyjaśnienia przyczyn nieosiągnięcia celów

środowiskowych określonych dla danej jednolitej części wód powierzchniowych

są niewystarczające;

konieczne jest ustalenie przyczyn, które mogą uniemożliwić osiągnięcie celów

środowiskowych w sytuacji, gdy dla danej jednolitej części wód powierzchniowych nie został

ustanowiony monitoring operacyjny;

konieczne jest określenie wielkości wpływu na środowisko przypadkowego zanieczyszczenia

wód powierzchniowych;

konieczne jest ustalenie przyczyn rozbieżności między wynikami oceny stanu ekologicznego

jednolitych części wód powierzchniowych na podstawie elementów biologicznych

i fizykochemicznych;

konieczne jest zebranie dodatkowych informacji o stanie wód w związku z uwarunkowaniami

lokalnymi lub umowami międzynarodowymi.

Wyniki monitoringu badawczego są wykorzystywane do opracowania programu działań naprawczych

(PWŚK) oraz realizowania konkretnych przedsięwzięć koniecznych do usunięcia skutków

przypadkowego zanieczyszczenia oraz do wypełnienia zobowiązań międzynarodowych. Monitoring

badawczy nie służy ocenie stanu wód, jednak dane pochodzące z tego monitoringu mogą być

wykorzystane w procedurze oceny, jeśli badawczy punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany był

w tym samym miejscu, co punkt reprezentatywny, a zakres badanych parametrów był zgodny

z wymogami dla oceny.

Monitoringiem badawczym objęte są również wszystkie jednolite części wód obejmujące ujściowe

odcinki rzek Przymorza oraz Odry. Prowadzony w nich monitoring ma charakter monitoringu

intensywnego i realizowany jest w odrębnej grupie punktów pomiarowo-kontrolnych.

W cyklu badawczym 2010 – 2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring badawczy prowadzony był

dla:

11 JCWP rzecznych,

55 JCWP jeziornych.

Monitoring obszarów chronionych

Monitoring obszarów chronionych prowadzi się w celu93

:

ustalenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych występujących na obszarach

chronionych;

ustalenia stopnia spełniania dodatkowych wymagań określonych dla obszarów chronionych

w odrębnych przepisach;

oceny wielkości i wpływu odpowiednich znaczących oddziaływań na jednolite części wód

powierzchniowych należące do obszarów chronionych bądź z nimi powiązane;

oceny zmian stanu jednolitych części wód powierzchniowych występujących na obszarach

chronionych a uznanych za zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych, które

to zmiany wynikają z działań realizowanych w ramach programów mających na celu poprawę

jakości jednolitych części wód powierzchniowych.

93

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550)

116



w ramach monitoringu obszarów chronionych. Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód

powierzchniowych, gdy94

:

jednolita część wód powierzchniowych przeznaczona jest do poboru wody na potrzeby

zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, jeżeli dostarcza średnio powyżej 100 m3 na dobę

wody przeznaczonej do spożycia;

jednolita cześć wód powierzchniowych przeznaczona jest do celów rekreacyjnych, w tym

kąpieliskowych;

jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest na obszarze przeznaczonym

do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym;

jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest na obszarze narażonym

na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych;

jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest na obszarze wrażliwym

na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych i jest

odbiornikiem zanieczyszczeń ze źródeł komunalnych;;

jednolita cześć wód powierzchniowych zlokalizowana jest w obszarze chronionym,

przeznaczonym do ochrony siedlisk lub gatunków, dla którego utrzymanie lub poprawa stanu

wód jest ważnym czynnikiem w jego ochronie.

Obecnie nie wyznaczono w Polsce obszarów ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu

gospodarczym, więc w latach 2016 – 2021 monitoring takich obszarów nie będzie prowadzony.

Monitoring JCWP zlokalizowanych na obszarach narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu

pochodzącymi ze źródeł rolniczych nie musi obejmować wszystkich JCWP. Dopuszcza się

realizowanie tego programu monitoringu w wybranych JCWP, które są wskaźnikowe dla całego OSN,

przy czym monitoringiem powinny być objęte wszystkie OSN. Przyjęto, że monitoring powinien być

prowadzony na wodach wyznaczonych jako wrażliwe, nie zaś na wszystkich wodach występujących

na OSN.

Jednolite części wód występujące na obszarach wrażliwych na eutrofizację wywołaną

zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych monitorowane są w ramach dwóch rodzajów monitoringu:

monitoringu operacyjnego oraz (jednocześnie) monitoringu obszarów chronionych

Sieć monitoringu wód powierzchniowych na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w załączniku

nr 17.W cyklu badawczym 2010-2012 na obszarze dorzecza Odry monitoring prowadzony był dla 763

JCWP rzecznych, 193 JCWP jeziornych, 4 JCWP przejściowych i 3 JCWP przybrzeżnych.

W latach 2010 - 2013 badania monitoringowe prowadzono na 193 jeziorach spośród 422 JCWP

(w tym 102 SZCW) położonych na obszarze dorzecza Odry. Przeważająca ich część objęta była

zarówno monitoringiem diagnostycznym, jak i operacyjnym, przy czym typ prowadzonego monitoringu

mógł być inny w kolejnym roku badań. Monitoring badawczy prowadzony był incydentalnie i to

równolegle z monitoringiem diagnostycznym i operacyjnym. Wśród monitorowanych jezior obszaru

dorzecza Odry 117 związanych było z występowaniem obszaru chronionego.

Rozkład punktów sieci monitoringowej jest w miarę równomierny. Liczba punktów monitoringowych

kształtuje się następująco:

94

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550)

117


monitoring operacyjny – 149,

monitoring diagnostyczny – 159,

monitoring badawczy – 8,

monitoring operacyjny/diagnostyczny – 113.

Ocena stanu wód powierzchniowych

Na podstawie postanowień RDW państwa członkowskie zobligowane są do przeprowadzenia oceny

stanu wód powierzchniowych. W celu transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej w ustawie Prawo

wodne zawarto odpowiednie postanowienia dotyczące oceny stanu wód. Na podstawie art. 38a ust.

2 i 3 ustawy Prawo wodne Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 9 listopada 2011 r.

w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych

części wód powierzchniowych (Dz. U. 2011 nr 258 poz. 1549) oraz rozporządzenie w sprawie

sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm

jakości dla substancji priorytetowych.

Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych

Stan/potencjał ekologiczny JCWP klasyfikuje się na podstawie danych uzyskanych w wyniku realizacji

badań monitoringowych w reprezentatywnym punkcie pomiarowo-kontrolnym.

Przy ocenie stanu ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych ocenie poddaje się

następujące elementy jakości95

:

elementy biologiczne (skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu, skład i obfitość flory wodnej

w tym makrofitów i fitobentosu, skład i liczebność makrobezkręgowców bentosowych, skład,

liczebność i struktura wiekowa ichtiofauny);

elementy hydromorfologiczne (reżim hydrologiczny, warunki morfologiczne i inne);

elementy fizykochemiczne (warunki ogólne oraz substancje szczególnie szkodliwe dla

środowiska wodnego, czyli specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne).

Szczegółowy zakres ocenianych elementów jakości dla klasyfikacji stanu ekologicznego różni się

w zależności od typu abiotycznego i kategorii JCWP (jeziorne, rzeczne, przejściowe lub przybrzeżne).

Podstawę oceny każdej jednolitej części wód stanowią zawsze elementy biologiczne, zaś elementy

fizykochemiczne i hydromorfologiczne pełnią jedynie rolę wspomagającą w trakcie ich oceny.

Na podstawie oceny wyżej wymienionych elementów jakości badanej JCWP przypisuje się jedną

z pięciu klas jakości, odpowiadających konkretnemu stanowi ekologicznemu. Wartości graniczne

wskaźników jakości wód dla poszczególnych klas oraz procedurę prowadzenia oceny określa

rozporządzenie w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz

środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych.

95

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2011 r. nr 258 poz. 1549)

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20081430896


118


Tabela 23. Klasyfikacja stanu ekologicznego JCWP według klas jakości wód

klasa jakości wody stan ekologiczny

I bardzo dobry

II dobry

III umiarkowany

IV słaby

V zły

źródło: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu

jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych

(Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)

Potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych klasyfikuje się na podstawie

elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych, stosowanych w klasyfikacji

stanu ekologicznego tej kategorii naturalnych wód powierzchniowych, która najbardziej przypomina

odpowiednią silnie zmienioną lub sztuczną jednolitą część wód.

Na podstawie oceny elementów biologicznych jakości wód badanej JCWP przypisuje się jedną

z pięciu klas potencjału ekologicznego. Wartości graniczne wskaźników jakości wód dla

poszczególnych klas oraz procedurę prowadzenia oceny określa rozporządzenie w sprawie sposobu

klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla

substancji priorytetowych.

Tabela 24. Klasyfikacja potencjału ekologicznego JCWP według klas potencjału ekologicznego

klasa potencjału ekologicznego potencjał ekologiczny

I maksymalny

II dobry

III umiarkowany

IV słaby

V zły

źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r.

w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm

jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)

W ocenie ostatecznej potencjału ekologicznego JCWP przyjmuje się określenia: potencjał dobry

i powyżej dobrego (potencjały maksymalny i dobry), umiarkowany, słaby i zły.

Przed wykonaniem klasyfikacji stanu ekologicznego lub potencjału ekologicznego jednolitej części

wód dokonuje się oceny wiarygodności uzyskanych wyników pomiarów oraz badań i odrzuca się

wszystkie wyniki, które zostały uzyskane w warunkach odbiegających od normalnych (np. powódź,

inne klęski żywiołowe albo wyjątkowe warunki pogodowe, takie jak intensywne opady atmosferyczne,

wysokie temperatury powietrza, intensywne topnienie śniegu itp.).. Kolejnym etapem jest analiza

poszczególnych wartości wskaźników jakości wód uwzględnieniem zakresu w dotychczasowych

badaniach. W przypadku znacznych różnic dokonuje się analizy wskaźników oraz przyczyny tych

różnic. W szczególności tego, czy różnice te nie zostały spowodowane sytuacją nadzwyczajną np.

awarią oczyszczalni ścieków lub pracami budowlanymi w obrębie JCWP96

.

96

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)




119


Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych

Stan chemiczny JCWP oceniany jest na podstawie stężeń substancji priorytetowych oraz innych

zanieczyszczeń, dla których zostały określone środowiskowe normy jakości.

Ocena stanu chemicznego JCWP dokonywana jest zgodnie z wymogami w sprawie klasyfikacji stanu

ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód

powierzchniowych.

Oceny stanu chemicznego jednolitych części wód dokonuje się na podstawie porównania wyników

pomiarów badań wskaźników jakości wód ze środowiskowymi normami jakości dla substancji

priorytetowych oraz dla innych zanieczyszczeń określonych dla poszczególnych kategorii wód

powierzchniowych97

.

Do grupy wskaźników chemicznych charakteryzujących występowanie substancji szczególnie

szkodliwych dla środowiska wodnego należą:

substancje priorytetowe (alachlor, antracen, atrazyna, benzen, bromowany difenyloeter, kadm

i jego związki, C10-13-chloroalkany, chlorfenwinfos, chloropiryfos, 1,2-dichloroetan,

dichlorometan, ftalan di (2-etyloheksyl), diuron, endosulfan, fluoranten, heksachlorobenzen,

heksachlorobutadien, heksachlorocykloheksan, izoproturon, ołów i jego związki, rtęć i jej

związki, naftalen, nikiel i jego związki, nonylofenol, oktylofenol, pentachlorobenzen,

pentachlorofenol, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, symazyna, związki

tributylocyny, trichlorobenzen TCB, trichlorometan, trifluralina;

inne substancje zanieczyszczające: tetrachlorometan, aldryna, dieldryna, endryna, izodryna,

DDT, – izomer para-para, DDT całkowity, trichloroetylen, tetra chloroetylen

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywy RDW i w sprawie

środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki wodnej, w zakresie substancji priorytetowych

w dziedzinie polityki wodnej wprowadza zmiany w wykazie substancji priorytetowych w dziedzinie

polityki wodnej oraz zmiany środowiskowych norm jakości (EQS) dla substancji priorytetowych

i niektórych innych substancji zanieczyszczających. Zmiany skutkują wprowadzeniem do badań

monitoringowych od 2016 roku 7 nowych substancji monitorowanych w wodzie (chinoksyfen,

aklonifen, bifenoks, cybutryna, cypermetryna, dichlorfos, tebutryna) oraz nowych substancji

monitorowanych w organizmach żywych. Ponadto badaniami w organizmach żywych zostaną objęte

niektóre substancje badane dotychczas tylko w wodzie.

Klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych dokonuje się na podstawie

nie mniej niż 12 wyników pomiarów substancji priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń98

.

Zgodnie z rozporządzeniem „przyjmuje się, że jednolita część wód jest w dobrym stanie chemicznym,

jeżeli dla każdego punktu pomiarowo – kontrolnego wartości średnioroczne pomierzonych stężeń

wskaźników wyrażone, jako średnia arytmetyczna oraz stężenia maksymalne wyrażone jako

90. percentyl z pomierzonych wartości stężeń nie przekraczają dopuszczalnych wartości odpowiednio

średniorocznych i dopuszczalnych stężeń maksymalnych określonych dla poszczególnych kategorii

97

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545) 98

Tamże

120


wód”99

. W przeciwnym razie stan chemiczny takiej jednolitej części wód określa się, jako poniżej

dobrego.

W celu uwzględnienia w ocenie stanu chemicznego jak największej puli wyników monitoringu

substancji chemicznych w cyklu badawczym 2010 – 2012 dopuszczono uwzględnienie w ocenie

wskaźników, dla których seria wyników była mniejsza od 12, nie mniejsza jednak niż 4.

Zgodnie z wytycznymi GIOŚ przy ocenie stanu chemicznego:

wskaźnikom, dla których ocenę wykonano na podstawie 12 lub więcej wyników przypisano

wysoki poziom ufności;

wskaźnikom, dla których ocenę wykonano na podstawie 11 lub 10 wyników przypisano średni

poziom ufności;

wskaźnikom, dla których ocenę wykonano na podstawie mniej niż 10, ale przynajmniej

4 wyników przypisano niski poziom ufności;

nie brano pod uwagę wskaźników badanych mniej niż 4 razy w roku, jako wskaźników

o niewystarczającym poziomie ufności.

Ocena ogólnego stanu jednolitych części wód powierzchniowych

Ocena ogólnego stanu JCWP dokonywana jest na podstawie analizy wyników oceny stanu/potencjału

ekologicznego oraz stanu chemicznego danej jednolitej części wód powierzchniowych. Ocena

ogólnego stanu JCWP jako dobry możliwa jest jedynie w przypadku dobrego stanu chemicznego

i jednocześnie co najmniej dobrego stanu/potencjału ekologicznego jednolitej danej części wód

powierzchniowych.

Sposób oceny stanu ogólnego JCWP przedstawiono w tabeli 25.

Tabela 25. Sposób oceny stanu ogólnego jednolitych części wód powierzchniowych

stan chemiczny

dobry poniżej dobrego

sta

n e

ko

log

iczny

pote

ncja

ł eko

log

iczny

bardzo dobry stan ekologiczny

maksymalny potencjał ekologiczny dobry stan wód zły stan wód

dobry stan ekologiczny

dobry potencjał ekologiczny dobry stan wód zły stan wód

umiarkowany stan ekologiczny

umiarkowany potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód

słaby stan ekologiczny

słaby potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód

zły stan ekologiczny

zły potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód

źródło: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu

jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych

(Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)

Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych na obszarach chronionych

Jednolite części wód występujące na obszarach chronionych ocenia się przez porównanie wyników

opisanej powyżej oceny stanu JCWP z oceną spełnienia wymagań dodatkowych, wykonaną w oparciu

o dane uzyskane z punktów pomiarowo-kontrolnych monitoringu obszarów chronionych.

99

Tamże


121


Przyjmuje się, że dana JCWP występująca na obszarze chronionym jest w stanie dobrym, gdy wyniki

oceny jej stanu wskazują na stan dobry i gdy jednocześnie spełnione są wymagania określone dla

tego obszaru. Jeżeli w JCWP ustanowiono więcej niż jeden punkt pomiarowo-kontrolny monitoringu

obszarów chronionych, ocenę spełnienia wymagań dodatkowych wykonuje się osobno dla każdego

punktu. W przypadku, gdy JCWP występuje na kilku obszarach chronionych, przyjmuje się że jest ona

w dobrym stanie, jeżeli spełnione są jednocześnie wszystkie warunki określone dla tych obszarów

chronionych.

Procedura dziedziczenia w ocenie stanu wód powierzchniowych

Przy ocenie stanu JCWP monitorowanych w danym cyklu badawczym stosuje się procedurę

dziedziczenia oceny. Zakłada ona uwzględnienie w ocenie zbioru danych uzyskanych w poprzednich

latach prowadzenia PMŚ, zgodnie z następującymi zasadami100

:

elementy biologiczne dziedziczone są na poziomie pojedynczego wskaźnika, przy czym

wyniki oceny dla ichtiofauny można dziedziczyć maksymalnie przez 6 lat, zaś wyniki dla

pozostałych wskaźników biologicznych nie mogą być starsze niż 3 lata;

elementy fizykochemiczne i hydromorfologiczne muszą pochodzić z tego samego roku,

z którego pochodzi najnowsza ocena biologiczna;

elementy chemiczne dziedziczone są w przypadku, gdy w danym roku nie prowadzono

badania substancji z grup 4.1 i 4.2 (ocenę wcześniejszą dziedziczy się w całości,

maksymalnie przez 6 lat), lub gdy w danym roku monitoring obejmował substancje inne niż

te, które posłużyły do oceny stanu chemicznego w latach poprzednich (ocenę wcześniejszą

koryguje się w oparciu o nowe wskaźniki).

Metoda dziedziczenia została po raz pierwszy wykorzystana przy ocenie JCWP wykonanej w 2013

roku dla JCWP badanych w okresie 2010-2012. Polega ona na uzupełnianiu oceny wykonywanej

na podstawie wskaźników jakości badanych w danym roku o oceny wskaźników badanych w latach

poprzednich danego cyklu badawczego, zgodnie z zakresem określonym w rozporządzeniu

zmieniającym rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części

wód powierzchniowych i podziemnych.

Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych niemonitorowanych

Ze względu na duża liczbę jednolitych części wód w Polsce objęcie ich wszystkich monitoringiem jest

niemożliwe. Dla jednolitych części wód rzecznych, dla których nie ustanowiono żadnego punktu

pomiarowo – kontrolnego, dokonuje się oceny stanu na podstawie wyników badań uzyskanych

w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska zgodnie z procedurą przenoszenia wyników ocen

stanu wód dla nieopomiarowanych jednolitych części wód powierzchniowych w oparciu o wyniki

opomiarowanych jednolitych części wód powierzchniowych na podstawie obligatoryjnych

i fakultatywnych cech podobieństwa101

.

Przy porównaniu dwóch JCWP (monitorowanej i niemonitorowanej) i przeniesieniu oceny, kategoria,

typ oraz status JCWP muszą być zgodne (cechy obligatoryjne). W przypadku cech fakultatywnych,

określających wpływ presji antropogenicznych, bierze się pod uwagę stopień zagrożenia presjami

antropogenicznymi, rodzaj zagospodarowania powierzchni oraz powierzchnię jednolitej części wód

powierzchniowych102

.

100

Ocena stanu wód powierzchniowych w latach 2010-2012, GIOŚ 101

Tamże 102

Tamże

122


W przypadku jezior, ocena niemonitorowanych części wód tej kategorii ma charakter ekspercki

i opiera się na analizie presji i ustalonych specyficznie dla typu kryteriów jednostkowego obciążenia

jeziora związkami azotu i fosforu.

Przy prezentowaniu oceny stanu/potencjału ekologicznego rozróżnia się wyniki dla jednolitych części

wód monitorowanych i niemonitorowanych, które klasyfikowane są poprzez ekstrapolację. Ze względu

na niski poziom ufności tak przeprowadzonej oceny, jej wyniki prezentuje się przez nadanie jednolitej

części wód niemonitorowanej jednej z dwóch klas: stan/potencjał ekologiczny co najmniej dobry lub

poniżej dobrego.

Podsumowanie oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych na obszarze dorzecza Odry

Dla JCWP rzecznych (za lata 2010 -2012):

oceny stanu/potencjału ekologicznego dokonano dla wszystkich 1735 JCWP rzecznych:

o stan/potencjał ekologiczny 563 JCWP rzecznych oceniono jako dobry lub powyżej

dobrego (w tym 331 ocen z przeniesienia);

o stan/potencjał ekologiczny 1172 JCWP rzecznych oceniono jako poniżej dobrego

(w tym 652 ocen z przeniesienia);

oceny stanu chemicznego dokonano dla wszystkich 1735 JCWP rzecznych:

o stan chemiczny 919 JCWP rzecznych oceniono jako dobry (w tym 847 ocen

z przeniesienia);

o stan chemiczny 816 JCWP rzecznych oceniono jako poniżej dobrego (w tym 698

ocen z przeniesienia);

oceny stanu ogólnego dokonano dla wszystkich 1735 JCWP rzecznych:

o stan ogólny 366 JCWP rzecznych oceniono jako dobry (w tym 347 ocen

z przeniesienia);

o stan ogólny 1369 JCWP rzecznych oceniono jako zły (w tym 792 ocen

z przeniesienia).

Dla JCWP jeziornych (za lata 2010-2013):

oceny stanu/potencjału ekologicznego dokonano dla wszystkich 422 JCWP jeziornych:

stan/potencjał ekologiczny 142 JCWP jeziornych oceniono jako dobry lub powyżej

dobrego (w tym 90 jezior ocenionych ekspercko);

stan/potencjał ekologiczny 280 JCWP jeziornych oceniono jako poniżej dobrego

(w tym 139 jezior ocenione ekspercko);

oceny stanu chemicznego dokonano dla 87 JCWP jeziornych:

o stan chemiczny 53 JCWP jeziornych oceniono jako dobry;

o stan chemiczny 34 JCWP jeziornych oceniono jako poniżej dobrego;

oceny stanu dokonano dla 172 monitorowanych JCWP jeziornych:

o stan 18 JCWP jeziornych oceniono jako dobry;

o stan 154 JCWP jeziornych ceniono jako zły. Doliczając 139 jezior niebadanych

w stanie ekologicznym poniżej dobrego, na podstawie oceny eksperckiej,

w ogólnym stanie złym znajdują się co najmniej 293 jeziora dorzecza Odry.

Dla JCWP przejściowych (za lata 2010 – 2012):

stan/potencjał ekologiczny wszystkich 4 JCWP przejściowych oceniono jako poniżej

dobrego;

stan chemiczny wszystkich 4 JCWP przejściowych oceniono jako poniżej dobrego;

stan ogólny wszystkich 4 JCWP przejściowych oceniono jako zły.

123


Dla JCWP przybrzeżnych (za lata 2010 – 2012):

stan/potencjał ekologiczny wszystkich 4 JCWP przybrzeżnych oceniono jako poniżej

dobrego (w tym 1 ocena z przeniesienia);

oceny stanu chemicznego dokonano dla wszystkich 4 JCWP przybrzeżnych:

o stan chemiczny 1 JCWP przybrzeżnej oceniono jako dobry (ocena

z przeniesienia);

o stan chemiczny 3 JCWP przybrzeżnych oceniono jako poniżej dobrego;

stan ogólny wszystkich 4 JCWP przybrzeżnych oceniono jako zły.

Ocena stanu JCWP monitorowanych dla 465 JCWP rzecznych.

Spośród 190 jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych, których stan chemiczny oceniony

został na podstawie danych monitoringowych, dla 49 wszystkie badane wskaźniki miały wysoki

poziom ufności.

Ocenę stanu JCWP na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w załącznikach nr 3, 4, 5, 8, 9 i 10.

7.2. Wody podziemne

Monitoring wód podziemnych

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części

wód powierzchniowych i podziemnych monitoring jednolitych części wód podziemnych prowadzi się

w sposób umożliwiający:

1. ocenę stanu jednolitych części wód podziemnych, w tym określenie zasobów dostępnych;

2. wykrycie znaczących i utrzymujących się trendów wzrostu stężeń zanieczyszczeń

spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi;

3. ustalenie wpływu stanu jednolitych części wód podziemnych na obszary chronione

bezpośrednio zależne od wód podziemnych.

Rozporządzenie określa formy monitoringu jednolitych części wód podziemnych oraz zakres

i częstotliwość pomiarów i badań wskaźników w ramach poszczególnych rodzajów monitoringu.

Sieć monitoringu wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w załączniku nr 18.

Na podstawie niniejszego załącznika możemy stwierdzić, iż punkty monitoringowe rozkładają się

równomiernie na obszarze dorzecza Odry. Ilość punktów monitoringowych kształtuje się następująco:

monitoring stanu ilościowego – 489,

monitoring stanu chemicznego – 537,

o monitoring operacyjny – 168,

o monitoring diagnostyczny – 482,

o monitoring badawczy – 113.

Monitoring diagnostyczny stanu chemicznego

Monitoring diagnostyczny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się

w celu:

uzupełnienia i sprawdzenia procedury oceny wpływu oddziaływań wynikających z warunków

naturalnych oraz wpływu oddziaływań antropogenicznych;

oceny znaczących i utrzymujących się trendów wynikających z warunków naturalnych jak

i oddziaływań antropogenicznych.

124


Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód podziemnych, które dostarczają średniorocznie

powyżej 100 m3 na dobę wody przeznaczonej do spożycia

103.

Monitoring operacyjny stanu chemicznego

Monitoring operacyjny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się w celu:

ustalenia stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych uznanych za zagrożone

niespełnieniem celów środowiskowych;

stwierdzenia znaczących i utrzymujących się trendów wzrostu stężenia wszelkich

zanieczyszczeń spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi.

Monitoring ten prowadzi się dla jednolitych części wód podziemnych, które na podstawie monitoringu

diagnostycznego oraz oceny wpływu oddziaływań uznane są za zagrożone niespełnieniem

określonych dla nich celów środowiskowych104

.

Monitoring badawczy stanu chemicznego

Monitoring badawczy stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych może być ustanowiony

w odniesieniu do danej jednolitej części wód podziemnych lub jej fragmentów. Monitoring ten prowadzi

się w celu105

:

wyjaśnienia przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolitą część wód

podziemnych, jeżeli wyjaśnienie tych przyczyn jest niemożliwe na podstawie monitoringu

diagnostycznego i operacyjnego stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych;

wyjaśnienia przyczyn niespełnienia celów środowiskowych przez daną jednolitą część wód

podziemnych, jeżeli z monitoringu diagnostycznego stanu chemicznego wynika, że cele

środowiskowe wyznaczone dla danej jednolitej części wód podziemnych nie zostaną

osiągnięte, i gdy nie rozpoczęto realizacji monitoringu operacyjnego stanu chemicznego

dla tej jednolitej części wód podziemnych;

określenia zasięgu i stężenia zanieczyszczeń , jeżeli wystąpiło przypadkowe zanieczyszczenie

jednolitej części wód podziemnych.

Rokiem bazowym, od którego określa się znaczące i utrzymujące się trendy wynikające zarówno

z warunków naturalnych, jak i oddziaływań antropogenicznych oraz utrzymujące się trendy wzrostu

stężenia wszelkich zanieczyszczeń spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi, jest rok

2007. Przy określaniu trendów bierze się pod uwagę poziomy początkowe, które oznaczają przeciętne

stężenie zmierzone w roku bazowym 2007, ewentualnie 2008, w ramach monitoringu

diagnostycznego lub operacyjnego, lub w przypadku substancji wykrytych po upływie roku bazowego,

w pierwszym okresie, dla którego są dostępne reprezentatywne dane z monitoringu106

.

Monitoring stanu ilościowego

Monitoring stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się w celu oceny wpływu

poboru wód podziemnych między innymi na:

położenie zwierciadła wód podziemnych,

skład chemiczny wód podziemnych,

stan ekosystemów lądowych bezpośrednio zależnych od wód podziemnych.

103

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550) 104

Tamże Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 258, poz. 1550) 105

Tamże 106

Tamże

125


Monitoring stanu ilościowego prowadzi się dla jednolitych części wód podziemnych, które dostarczają

średniorocznie powyżej 100 m3 na dobę wody przeznaczonej do spożycia

107.

Ocena stanu wód podziemnych

Na podstawie postanowień RDW państwa członkowskie zobligowane są do przeprowadzenia oceny

stanu wód podziemnych. W celu transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej w ustawie Prawo wodne

zawarto odpowiednie zapisy dotyczące oceny stanu wód. Na podstawie art. 38a ust. 1 ustawy Prawo

wodne Minister Środowiska wydał rozporządzenie z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów

i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896).

Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych

Klasyfikacji elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych, która obejmuje pięć klas jakości

wód podziemnych dokonuje się na podstawie wartości granicznych następujących elementów

fizykochemicznych:

elementy ogólne: odczyn, ogólny węgiel organiczny, przewodność elektrolityczna,

temperatura, tlen rozpuszczony;

elementy nieorganiczne: jon amonowy, azotany, azotyny, chlorki, fluorki, fosforany, magnez,

ołów, rtęć, wodorowęglany;

elementy organiczne: benzen, fenole (indeks fenolowy), substancje ropopochodne, pestycydy,

WWA.

Rozporządzenie określa następujące definicje klasyfikacji stanu chemicznego wód podziemnych:

dobry stan chemiczny wód podziemnych (dla I, II i III klasy jakości wód podziemnych),

słaby stan chemiczny wód podziemnych (dla IV i V klasy jakości wód podziemnych).

Stan chemiczny wód podziemnych w jednolitej części wód podziemnych uznaje się za dobry także

w przypadku, gdy przekroczenia wartości progowych dla dobrego stanu chemicznego występują, ale

są one związane z naturalnie podwyższonym tłem niektórych jonów lub ich wskaźników lub nie

stanowią ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych108

.

Ocena stanu ilościowego jednolitych części wód podziemnych

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych klasyfikacji

elementów ilościowych stanu wód podziemnych dokonuje się porównując wielkość dostępnych

do zagospodarowania zasobów wód podziemnych ze średnim wieloletnim poborem rzeczywistym

z ujęć wód podziemnych w danej jednolitej części wód podziemnych.

Stan ilościowy określa się jako dobry, kiedy dostępne do zagospodarowania zasoby są wyższe niż

średni wieloletni pobór rzeczywisty z ujęć wód podziemnych oraz zwierciadło wód podziemnych nie

podlega wahaniom wynikającym z działalności człowieka, które powodowałyby: niespełnienie celów

dla wód powierzchniowych związanych z JCWPd,, wystąpienie znacznych szkód w ekosystemach

od nich zależnych lub znaczne obniżenie zwierciadła wód podziemnych.

Stan ilościowy określany jest jako słaby, kiedy dostępne do zagospodarowania zasoby są niższe niż

średni wieloletni pobór rzeczywisty z ujęć wód podziemnych lub kiedy wystąpią wymienione wyżej

negatywne skutki wahań zwierciadła wód podziemnych.

107

Tamże 108

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896)



126


Ocena stanu ogólnego jednolitych części wód podziemnych

Zarówno ocena stanu chemicznego jak i ilościowego JCWPd jest tak samo ważna a za ostateczny

stan JCWPd przyjmuje się gorszą z tych dwóch ocen.

Przyjęta do oceny stanu JCWPd w 2012 r. metodyka zakłada wykonanie dziewięciu testów

klasyfikacyjnych pozwalających ocenić stan ilościowy i chemiczny, a ostatecznie stan JCWPd,

dla każdej jednolitej części wód podziemnych109

. Dodatkowo, na początku procedury oceny stanu

wykonuje się dwie analizy wspomagające dotyczące zmian długoterminowych – analizy tendencji

zmian stężeń zanieczyszczeń oraz analizy położenia zwierciadła wody. Wyniki tych analiz wspierają

pozostałe testy oraz końcową ocenę stanu wód podziemnych.

Analiza tendencji zmian stężeń zanieczyszczeń

Celem analizy tendencji zmian stężenia zanieczyszczeń jest identyfikacja trendów zmian stężeń

zanieczyszczeń, w tym znaczących i utrzymujących się trendów wzrostowych stężeń zanieczyszczeń,

przez które rozumie się:

istotne statystycznie wzrosty stężenia zanieczyszczeń, które zostały zidentyfikowane przy

pomocy powszechnie uznawanych metod statystycznych z wykorzystaniem szeregów

czasowych

istotne pod względem środowiskowym wzrosty stężenia zanieczyszczeń, które są istotne

statystycznie, oraz których nieodwrócenie może doprowadzić do nieosiągnięcia celów

środowiskowych.

Jako znaczące trendy wzrostowe uznaje się trendy rosnące, w których stężenie zanieczyszczeń

przekracza 75% wartości progowej dobrego stanu chemicznego określonego w odpowiednich

przepisach. Wartość tą uznaje się za punkt początkowy inicjowania działań mających na celu

odwrócenie tendencji wzrostowej.

Testy klasyfikacyjne wykonywane przy ocenie stanu chemicznego JCWPd:

C.1. ogólna ocena stanu chemicznego – celem testu jest zidentyfikowanie wskaźników

wpływających na słaby stan chemiczny JCWPd oraz zasięgu zanieczyszczenia wód

podziemnych;

C.2. ingresja/ascenzja wód słonych lub innych zdegradowanych – celem testu jest

stwierdzenie, czy przekroczenie wartości progowych dobrego stanu chemicznego jest

wynikiem intruzji wód słonych lub innych zanieczyszczonych, wynikającej z nadmiernej

eksploatacji JCWPd lub presji antropogenicznej;

C.3. ochrona ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych – celem testu jest

stwierdzenie, czy stan chemiczny wód podziemnych ma negatywny wpływ na funkcjonowanie

ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych;

C.4. ochrona stanu wód powierzchniowych – celem testu jest stwierdzenie, czy stan

chemiczny JCWPd ma negatywny wpływ na stan/potencjał ekologiczny lub stan chemiczny

JCWP będących z nią w powiązaniu hydraulicznym;

C.5. ochrona wód podziemnych przeznaczonych do spożycia przez ludzi – celem testu jest

ustalenie, czy w wyniku presji antropogenicznej dochodzi do pogorszenia jakości wód

podziemnych przeznaczonych do spożycia przez ludzi, które może skutkować koniecznością

uzdatniania ujmowanych wód podziemnych lub modyfikacjami w procesach uzdatniania.

109

PIG - PIB, Synteza wyników oceny stanu wód podziemnych w dorzeczach według danych z 2012 r., Warszawa 2013 r.

127


Analiza położenia zwierciadła wody

Analiza położenia zwierciadła wody polega na ustaleniu, czy nie doszło do niekorzystnych zmian

położenia zwierciadła wody lub kierunków przepływu wód podziemnych, które mogą być wynikiem

działań antropogenicznych.

Testy klasyfikacyjne wykonywane przy ocenie stanu ilościowego JCWPd:

I.1. bilans wodny z uwzględnieniem analizy położenia zwierciadła wody – celem testu jest

ustalenie, czy pobór wód podziemnych nie przekroczył dostępnych do zagospodarowania

zasobów wód podziemnych w JCWPd;

I.2. ingresja/ascenzja wód słonych lub innych zdegradowanych – test wykonywany jest razem

z testem C.2.;

I.3. ochrona ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych – celem testu jest

ustalenie wpływu poboru wód podziemnych lub zmiany warunków krążenia tych wód

na chronione ekosystemy lądowe, w szczególności ustalenie czy wpływ ten nie powoduje

w ich obrębie niekorzystnych zmian stosunków wodnych;

I.4. ochrona stanu wód powierzchniowych - celem testu jest stwierdzenie, czy pobór wód

podziemnych w JCWPd ma negatywny wpływ na stan ekologiczny JCWP będących z nią

w powiązaniu hydraulicznym.

Warunkiem koniecznym do uznania dobrego stanu badanej JCWPd jest dobra ocena stanu

we wszystkich testach klasyfikacyjnych.

Ważnym elementem procedury oceny stanu jednolitych części wód podziemnych jest ekspercka

analiza wyników, która przeprowadzona jest we wszystkich testach klasyfikacyjnych. Krytyczna

analiza wyników jest konieczna ze względu na nie zawsze wystarczającą ilość i jakość dostępnych

danych oraz konieczność porównania wyników testów klasyfikacyjnych ze zidentyfikowanymi presjami

i zagrożeniami JCWPd. Ocena ekspercka pozwala też na określenie, czy uzyskane wyniki

są następstwem. naturalnych procesów czy też oddziaływań antropogenicznych.

Kolejnym ważnym elementem oceny stanu JCWPd jest określenie jej wiarygodności. Wiarygodność

podawana jest przy prezentowaniu wyników testów klasyfikacyjnych i dla większości z nich opisana

jest jako dostateczna (DW) lub niska (NW). Tylko w nielicznych przypadkach wiarygodność wyników

uznawana jest za wysoką (WW). O wiarygodności oceny stanu w poszczególnych testach

klasyfikacyjnych decyduje między innymi: liczba i rozmieszczenie punktów pomiarowych

w poszczególnych JCWPd, gęstość sieci monitoringu, długość ciągów pomiarowych. Przy końcowej

ocenie stanu chemicznego, ilościowego i ogólnego JCWPd nie podaje się wiarygodności wyniku

oceny. Ze względu na kompleksowość procedury oceny stanu ostateczną wiarygodność oceny

przyjmuje się jako dostateczną.

Wyniki oceny stanu dla JCWPd według podziału na 172 JCWPd

Analiza długoterminowych zmian wskaźników fizykochemicznych na obszarze kraju dla JCWPd

monitorowanych wykazała 175 znaczących trendów rosnących dla wskaźników fizykochemicznych

oraz 767 przypadków trendów malejących. Scharakteryzowano poszczególne wskaźniki, dla których

zidentyfikowano co najmniej 3 przypadki znaczących trendów rosnących, wraz z podaniem możliwych

źródeł pochodzenia podwyższonych stężeń danego wskaźnika w wodach podziemnych. Na podstawie

wykonanych charakterystyk ustalono, że zaobserwowane trendy rosnące tylko w niektórych

przypadkach, są spowodowane wyłącznie oddziaływaniem antropogenicznym. W odniesieniu

128


do większości wskaźników podwyższenie stężeń może być spowodowane zarówno naturalnymi

procesami jak i oddziaływaniem antropogenicznym110

.

Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 11 znaczących trendów rosnących stężeń

zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego.

Ocenę stanu jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry wykonano

na podstawie wyników pomiarów z 445 punktów pomiarowych.

Przy sporządzaniu oceny stanu JCWPd w roku 2012 brak było danych umożliwiających

przeprowadzenie testu I.4. – ochrona wód powierzchniowych.

Wyniki poszczególnych testów klasyfikacyjnych dla JCWPd na obszarze dorzecza Odry111

:

C.1. – dla 61 JCWPd stan oceniony jako dobry (dla 46 DW, dla 15 NW);

C.2. – dla 64 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 51 DW, dla 13 NW);

C.3. – dla 24 JCWPd stan oceniono jako dobry (DW);

C.4. – dla 55 JCWPd stan oceniono jako dobry (DW);

C.5. – dla 36 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 6 DW, dla 30 NW);

I.1. – dla 60 JCWPd stan oceniono jako dobry;

I.2. – dla 64 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 52 DW, dla 12 NW);

I.3. – dla 58 JCWPd stan oceniono jako dobry (dla 49 DW, dla 9 NW).

Końcowe wyniki oceny stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w tabeli nr 26.

Tabela 26. Końcowa ocena stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry

liczba JCWPd na

obszarze dorzecza

liczba JCWPd o stanie

chemicznym

ocenionym jako dobry


ilościowym ocenionym

jako dobry


ogólnym ocenionym

jako dobry

66 56 58 51

źródło: opracowanie własne na podstawie „Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód

podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012”, Warszawa 2013

Wyniki oceny stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry przedstawiono w załącznikach nr 14 i 15.

7.3. Jakość pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części

wód powierzchniowych i podziemnych

Badania i pomiary w ramach monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych

prowadzone muszą być zgodnie z wymogami jakości zawartymi w rozporządzeniu w sprawie form

i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych.

Rozporządzenie określa następujące warunki zapewnienia jakości pomiarów i badań112

:

dwustopniowy system zapewnienia jakości badań obejmujący:

o wewnętrzną kontrolę jakości wyników badań,

o zewnętrzną kontrolę jakości wyników badań,

110

PIG - PIB, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012, Warszawa 2013 r. 111

PIG - PIB, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012, Warszawa 2013 r. 112

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1550)

129


zapewnienie jakości i porównywalności wyników analiz zgodnie z międzynarodowymi

praktykami systemu zarządzania jakością,

objęcie systemem jakości i porównywalności wyników analiz wszystkich etapów prowadzenia

pomiarów i badań, a w szczególności: poboru, utrwalania, transportu próbek, przechowywania

próbek przed oddaniem ich do laboratorium, wykonywania oznaczeń fizykochemicznych lub

taksonomicznych,

stosowanie do badań i pomiarów, realizowanych w ramach monitoringu JCW, metodyk

referencyjnych zawartych w rozporządzeniu, oraz zapewnienie walidacji i dokumentowania

wszystkich metod analizy stosowanych w programach monitorowania stanu wód,

oparcie minimalnych kryteriów w zakresie wyników na niepewności pomiaru równej lub

mniejszej 50%, szacowanej na poziomie odpowiednich norm jakości środowiska oraz

zapewnienie granicy oznaczalności nieprzekraczającej 30% odpowiednich norm jakości

środowiska dla wszystkich stosowanych metod analizy parametrów fizykochemicznych

i chemicznych,

dopuszczenie przekroczenia wartości granicy oznaczalności równej 30% odpowiednich norm

jakości środowiska w sytuacji gdy najlepsze dostępne techniki badawcze nie zapewniają

spełnienia wymogów zawartych w powyższym punkcie z zastrzeżeniem, aby nie była ona

wyższa niż najbardziej rygorystyczna norma jakości środowiska określona dla danego

parametru,

dla parametru, dla którego nie istnieje odpowiednia norma jakości środowiska lub metoda

analizy spełniająca minimalne kryteria w zakresie poziomu niepewności pomiaru i granicy

oznaczalności, prowadzenie monitorowania przy wykorzystaniu najlepszych dostępnych

technik badawczych, zwalidowanych i opisanych w procedurach badawczych oraz

spełniających wymóg pozytywnych wyników badań biegłości lub porównań

międzylaboratoryjnych, jako potwierdzenie, że stosowana technika i procedura badawcza

spełniają wymagania w zakresie jakości wyników oraz kompetencji laboratorium do ich

stosowania,

podawanie, wraz z wynikami badań, poziomów niepewności pomiaru dla elementów

fizykochemicznych i chemicznych oraz szacowanych poziomów ufności i dokładności wyników

dla elementów biologicznych.

W monitoringu wód powierzchniowych stosuje się metodyki referencyjne pomiarów i badań zawarte

w załączniku nr 2 do rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie form i sposobu

prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych lub inne wskazane

przez GIOŚ.

Badania laboratoryjne próbek wód podziemnych pobranych w 2012 r. zostały wykonane przez

Centralne Laboratorium Chemiczne (CLCh) PIG-PIB z zachowaniem wymagań normy PN-EN ISO/IEC

17025:2005 w zakresie akredytacji nr AB 283 z dnia 26 stycznia 2011 r. Przyjęte w CLCh granice

oznaczalności w większości wskaźników nie przekraczają 30% odpowiednich norm jakości

środowiska113

.

113

Synteza wyników oceny stanu wód podziemnych w dorzeczach według danych z 2012 r

130


8. OKREŚLENIE CELÓW ŚRODOWISKOWYCH DLA

WSZYSTKICH JCWP I JCWPd

Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych, podziemnych i obszarów chronionych określa art.

4 Ramowej Dyrektywy Wodnej. Postanowienia tego artykułu zostały przetransponowane

do prawodawstwa polskiego poprzez ustawę Prawo wodne, ustawę Prawo ochrony środowiska oraz

akty wykonawcze tych ustaw.

Określenie „dobry stan” czy też „dobry potencjał” w przypadku części wód o różnych typach może

oznaczać całkiem inne warunki, tak więc zupełnie inaczej będą się kształtowały parametry dobrego

stanu dla górskiego potoku, a inaczej dla ujściowego odcinka rzeki nizinnej. Z oczywistych względów

dyrektywa nie precyzuje konkretnych celów dla poszczególnych części wód w krajach członkowskich,

w związku z tym zachodzi konieczność indywidualnego wskazania wartości granicznych dla

parametrów charakteryzujących te cele.

W 2013 na lecenie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej zostało wykonane opracowanie Ustalenie

celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd)

i obszarów chronionych. Było to pierwsze w kraju podejście do szczegółowego wskazania celu

indywidualnie dla każdej JCW. Cel taki uwzględniał wartości graniczne elementów oceny stanu

zależne od typu części wód, ale również aktualny stan danej JCW oraz obszary chronione, w obręb ie

których jest położona. Metodyka ustalania celów środowiskowych bazowała na analizie odpowiednich

postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej, Wytycznych WFD CIS oraz doświadczeniach innych

krajów europejskich, uwzględniając jednocześnie obecne uwarunkowania i ograniczenia krajowe

w tym zakresie.

W dalszej części rozdziału opisano sposób podejścia do wskazywania celów środowiskowych dla

poszczególnych części wód, zastosowany w ww. pracy114

.

Dla części wód dla których możliwe będzie osiągnięcie dobrego stanu do 2015 r. oraz dla takich, które

już w chwili obecnej pozostają w stanie ekologicznym co najmniej dobrym oraz w dobrym stanie

chemicznym, zostały przypisane tylko odpowiednie parametry zgodne z załącznikiem V do RDW ,

co w praktyce krajowej przekłada się na zgodność z zapisami odpowiednich aktów wykonawczych

do ustawy Prawo wodne. Dla części wód, które są obecnie w stanie ekologicznym lepszym niż dobry

(przynajmniej w odniesieniu do niektórych elementów jakości) przy opisywaniu celu środowiskowego

należy posiłkować się osiągniętymi wskaźnikami oceny stanu. Zgodnie z przyjętą zasadą

niepogarszania stanu – w żadnym przypadku nie przypisano celu „niższego” niż obecny stan danej

część wód.

W przypadku gdy obecny stan część wód jest gorszy od stanu dobrego a istnieją przesłanki

do stwierdzenia, iż z różnych względów osiągnięcie tego stanu nie będzie możliwe wówczas wzorując

się na Wytycznych należy przejść do odpowiednich procedur sprawdzających i poddać ocenie czy

i z jakiego wyłączenia, w kontekście osiągnięcia celów środowiskowych, należy skorzystać.

Zgodnie z at. 4 ust. 2 RDW, jeśli do danej części wód odnosi się więcej niż jeden z celów, ustalony

został cel najbardziej rygorystyczny. Cel dla JCW jak i cel dla obszaru chronionego stosuje się dla tych

części wód, które znajdują się w obszarze chronionym. Nie zawsze cel środowiskowy dla obszaru

114

Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013 r.

131


chronionego musiał być bardziej rygorystyczny od celu ogólnego. W większości przypadków cel dla

obszaru chronionego nie uległ zaostrzeniu, a jedynie rozszerzył ogólny cel środowiskowy dla danej

części wód. Cele dotyczące tego samego elementu środowiska nie zawsze dało się poddać integracji,

a tym samym wskazania jednego z nich jako celu bardziej rygorystycznego.

8.1. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód

powierzchniowych

Wyznaczając cele środowiskowe dla poszczególnych JCWP, uwzględniono następujące

uwarunkowania:

stan ekologiczny i chemiczny wszystkich JCWP jest wskazany na podstawie dostępnych

danych monitoringowych (GIOŚ),

ocena stanu JCWP na lata 2010-2012 wykonana w oparciu o zweryfikowane wartości

wskaźników, ale nie uwzględnia aktualnego wyznaczenia SCZW / SCW,

typologia abiotyczna, niepełna lub wymaga zweryfikowania (w przypadku jezior

monitorowanych w latach 2010-2012 typologia została zweryfikowana),

warunki referencyjne są niepełne.

Ponadto uwzględniono wyniki przeglądu w zakresie wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych

części wód, realizowanego przez regionalne zarządy gospodarki wodnej na potrzeby aktualizacji

planów gospodarowania wodami. W wyniku nowego wyznaczenia status niektórych JCW uległ

zmianie. W związku z czym, wszystkim JCW, które zgodnie z nowym wyznaczeniem osiągnęły status

SCZW/SCW, przypisano parametry charakteryzujące dobry potencjał, a tym które posiadają status

naturalny, przyporządkowano parametry dobrego stanu. Parametry dla dobrego potencjału wód,

ustalone w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 maja 2013 r., różnią się

od parametrów dla oceny stanu z 2012 r. w zakresie niektórych wskaźników biologicznych

i fizykochemicznych.

JCWP rzeczne

Dla JCWP rzecznych ustalono cele dla następujących elementów biologicznych:

fitoplankton - Wskaźnik Fitoplanktonu IFP (wskazany dla JCWP , dla których wskaźnik ten

został zbadany oraz dla wszystkich JCWP o typie 21),

fitobentos - Multimetryczny Indeks Okrzemkowy IO,

makrofity - Makrofitowy Indeks rzeczny MIR,

makrobezkręgowce bentosowe - Wskaźnik Wielometryczny MMI_PL,

ichtiofauna - Wskaźnik EF+ oraz IBI,

wskaźniki MZB oraz FLORA, (dla zbiorników zaporowych).

W zakresie wspierających elementów fizykochemicznych uwzględnione zostały nowe, zweryfikowane

wartości graniczne klas dla wspierających elementów fizykochemicznych115

.

Cel środowiskowy dla specyficznych substancji syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji

priorytetowych (stan chemiczny) wskazano na podstawie aktualnie obowiązującego rozporządzenia

115

Weryfikacja wartości granicznych dla oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w zakresie elementów fizykochemicznych z uwzględnieniem warunków charakterystycznych dla poszczególnych typów wód

132


w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych

norm jakości dla substancji priorytetowych.

Przypisując cele środowiskowe w zakresie elementów fizykochemicznych stosowano następujący

schemat:

jeżeli ocena stanu ekologicznego w zakresie elementów biologicznych danej JCWP

wskazywała na stan dobry lub poniżej dobrego – wtedy wszystkim elementom

fizykochemicznym, w zakresie parametrów określających cel środowiskowy, przypisane

zostały wartości graniczne dla stanu D/U,

jeżeli ocena stanu ekologicznego w zakresie elementów biologicznych danej JCWP

wskazywała na stan bardzo dobry – wtedy elementom fizykochemicznym (które mają

charakter wspierający elementy biologiczne) będącym w stanie bardzo dobrym, jako

parametry charakteryzujące cel środowiskowy zostały przypisane wartości graniczne dla

stanu BD/D. Wszystkim pozostałym elementom fizykochemicznym, jako parametry

charakteryzujące cel środowiskowy, zostały przypisane wartości graniczne dla stanu D/U.

Celem środowiskowym dla JCWP rzecznych w zakresie elementów hydromorfologicznych jest

osiągnięcie dobrego stanu wód (II klasa). W przypadku JCWP monitorowanych, które zgodnie

z wynikami oceny stanu przeprowadzonej przez GIOŚ osiągają bardzo dobry stan ekologiczny, celem

środowiskowym jest utrzymanie tego stanu – a więc I klasy jakości wód.

Ponadto dla osiągnięcia celów środowiskowych istotne jest zachowanie lub przywrócenie ciągłości

ekologicznej cieków poprzez możliwość swobodnej migracji organizmów wodnych. Plan udrażniania

rzecznych korytarzy powinien opierać się na gatunkach kluczowych, wodach priorytetowych i etapach

udrożnień. Opracowania Błachuty116

oraz WWF117

wskazują cieki istotne z punktu migracji ryb

dwuśrodowiskowych, na których konieczne jest zachowanie ciągłości hydromorfologicznej. Dlatego

też, dla JCWP rzek wskazanych w ww. opracowaniach, wskazano uszczegółowiony cel

środowiskowy, jakim jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego oraz możliwość migracji

organizmów wodnych.

JCWP przybrzeżne i przejściowe

Cele środowiskowe dla JCWP przybrzeżnych i przejściowych ustalone zostały zgodnie

z postanowieniami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008

r. ustanawiającej ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (Dyrektywa

Ramowa w sprawie Strategii Morskiej - MSFD). Zgodnie z art. 10 w/w dyrektyw cele środowiskowe

są zbieżne z celami Ramowej Dyrektywy Wodnej tzn. państwa członkowskie określają w odniesieniu

do każdego regionu lub podregionu morskiego kompleksowy zestaw celów środowiskowych

i związanych z nim wskaźników odnoszących się do ich wód morskich.

Dla JCWP przybrzeżnych i przejściowych ustalono cele dla następujących elementów biologicznych

fitoplankton - Chlorofil „a”,

makroglony i okrytozalążkowe - Wskaźnik SM1,

makrobezkręgowce bentosowe - Multimetryczny indeks B,

ichtiofauna - Wskaźnik SI.

116

Błachuta J, Rosa J., Wiśniewolski W., Zgrabczyński J., Ocena potrzeb i priorytetów udrożnienia ciągłości morfologicznej rzek w kontekście osiągnięcia dobrego stanu i potencjału części wód w Polsce, Warszawa 2010 r. 117

Restytucja ryb wędrownych a drożność polskich rzek, WWF, Warszawa 2004 r.

133


Cele dla wspierających elementów fizykochemicznych określono zgodnie z Projektem

Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 8 maja 2013 r., o zmianie rozporządzenia



Ze względu na fakt, iż żadna JCWP przejściowa/przybrzeżna nie osiągnęła bardzo dobrego stanu

ekologicznego w zakresie elementów biologicznych, dlatego też elementom fizykochemicznym, jako

cel środowiskowy zostały przypisane wartości graniczne dla stanu D/U.

Celem środowiskowym dla jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych w zakresie

elementów hydromorfologicznych jest osiągniecie dobrego stanu wód (II klasa). Natomiast dla JCWP

monitorowanych, które według oceny stanu przeprowadzonej przez GIOŚ osiągnęły bardzo dobry

stan ekologiczny, celem jest utrzymanie obecnego stanu - I klasy jakości wód.

JCWP jeziorne

Cele środowiskowe dla jezior oparto na kryteriach zgodnych z w sprawie sposobu klasyfikacji stanu

jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji

priorytetowych, zaś częściowo na nowych, zweryfikowanych kryteriach. Przeanalizowane w ramach

ćwiczenia interkalibracyjnego wartości graniczne klas stanu objęły wskaźniki: fitoplanktonowy,

makrofitowy i okrzemkowy.

Badania monitoringowe prowadzone w ostatnich latach w ramach programu PMŚ objęły znaczną

część tych jezior, dla których wcześniej brakowało danych „typologicznych”, zatem przy ustalaniu

celów środowiskowych zweryfikowana została typologia tych jezior.

Dla JCWP jeziornych ustalono cele dla następujących elementów biologicznych:

fitoplankton - multimetriks fitoplanktonowy PMPL,

fitobentos - multimetriks fitobentosowy IOJ,

makrofity - multimetriks makrofitowy ESMI,

makrozoobentos – z uwagi na trwający proces weryfikacji multimetriksu LMI, aktualnie jako cel

środowiskowy podana została definicja stanu dobrego,

ichtiofauna - metriks LFI+.

Cele dla wspierających elementów fizykochemicznych określono na podstawie nowych,

zweryfikowanych wartości granicznych klas dla wspierających elementów fizyczno - chemicznych.

Cel środowiskowy dla specyficznych substancji syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji

priorytetowych (stan chemiczny) wskazano na podstawie aktualnie obowiązującego rozporządzenia



Jako cel dla elementów hydromorfologicznych, z uwagi na brak przeprowadzonej oceny w tym

zakresie, wskazano definicję stanu bardzo dobrego – w odniesieniu do omawianego elementu –

zawartą w rozporządzeniu w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego

i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych.

Ustalenie celów środowiskowych dla JCW jezior, o stanie co najmniej dobrym, opierało się

na zasadzie niepogarszania stanu wraz z zachowaniem wartości wskaźników nie niższych niż

wartości graniczne stanu dobrego i umiarkowanego. Mając na uwadze niską wiarygodność wartości

wskaźników elementów oceny lub ich zbliżone wartości do wartości granicznej klas, interpretacja

134


wyników została dokonana przez eksperta. Jeżeli jeden z elementów charakteryzował się stanem

poniżej dobrego, a pozostałe zakwalifikowano jako dobre, wówczas taki element, może być odrzucony

i nie wpływał na obliczenie klasy stanu do umiarkowanego. Celem środowiskowym dla takiego

elementu jest dobry stan. W sytuacji gdy stan JCW jest poniżej dobrego i brak danych

do przeprowadzenia pełnej procedury sprawdzającej, wskazano części wód jezior, w których

uzasadnione jest ustalenie mniej rygorystycznego celu, a dla pozostałych celem środowiskowym jest

osiągniecie dobrego stan ekologicznego. Wyłączenie z art. 4 ust. 5 RDW uprawnia do pozostawienia

jakiegokolwiek elementu jakości w stanie poniżej dobrego, ze wskazaniem wskaźników opartych

na tych elementach, które powinny być mniej rygorystyczne.

Silnie zmienione i sztuczne części wód

Podstawą ustalenia celu środowiskowego dla SZCW oraz SCW rzecznych w zakresie elementów

biologicznych były zapisy projektu rozporządzenia o zmianie rozporządzenia w sprawie sposobu


substancji priorytetowych.

Biologiczne parametry charakteryzujące cel środowiskowy dla dobrego potencjału wód zostały

przypisane zgodnie z załącznikiem nr 2 do powyższego projektu rozporządzenia, zawierającego

wartości graniczne wskaźników jakości wód, odnoszące się do jednolitych części wód

powierzchniowych takich jak kanał, struga strumień, potok oraz rzeka, wyznaczonych jako sztuczne

lub silnie zmienione.

Przy ustalaniu parametrów charakteryzujących cel środowiskowy w zakresie elementów

fizykochemicznych, dla SZCW i SCW rzecznych, opierano się wskaźnikach zawartych w opracowaniu

pn. Weryfikacja wartości granicznych dla oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w zakresie

elementów fizykochemicznych z uwzględnieniem warunków charakterystycznych dla poszczególnych

typów wód. Opracowanie to nie wskazuje wartości granicznych dla JCW o typie 0, dlatego SZCW

i SCW o tym typie nie przypisano parametrów charakteryzujących cel środowiskowy w zakresie

elementów fizykochemicznych.

Podstawą ustalenia celu środowiskowego dla SZCW oraz SCW przejściowych i przybrzeżnych

w zakresie elementów biologicznych były zapisy projektu rozporządzenia o zmianie rozporządzenia


norm jakości dla substancji priorytetowych. Parametry charakteryzujące cel środowiskowy dla dobrego

potencjału wód zostały przypisane zgodnie z załącznikami 3 (dla JCWP przejściowych) i 4 (dla JCWP

przybrzeżnych) do rozporządzenia, zawierającymi wartości graniczne wskaźników zarówno dla JCWP

naturalnych jak i silnie zmienionych. Zgodnie z zapisami projektu rozporządzenia, kryteria oceny stanu

ekologicznego JCWP przejściowych i przybrzeżnych są zatem tożsame z kryteriami oceny potencjału

ekologicznego. Podstawą ustalenia celu środowiskowego dla SZCW oraz SCW jeziornych jest dobry

potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sposobu


substancji priorytetowych kryteria oceny stanu ekologicznego są tożsame z kryteriami oceny

potencjału ekologicznego.

W tabeli nr 27 przedstawiono zbiorcze zestawienie liczby JCWP poszczególnych kategorii w podziale

na te, dla których osiągnięty został co najmniej dobry stan i wymagane jest jego utrzymanie oraz

te, dla których celem jest jego osiągnięcie. W przypadku JCW ze stanem dobrym, które maja cenę

stanu z przeniesienia, poziom ufności tej oceny jest niski, dlatego celem dla tych JCW jest osiągniecie

dobrego stanu.

135


Tabela 27. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych na obszarze dorzecza

Odry

lp. kategoria

JCW liczba

cel środowiskowy - stan/potencjał ekologiczny cel środowiskowy - stan

chemiczny

utrzymanie

dobrego lub

bardzo dobrego

stanu/potencjału

ekologicznego

osiągniecie co

najmniej

dobrego lub

dobrego

stanu/potencjału

ekologicznego

cel ekologiczny

mniej

rygorystyczny -

odstępstwo art.

4(4)-5

utrzymanie

dobrego

stanu

chemicznego

osiągniecie

dobrego

stanu

chemicznego

1 rzeczne 1735 236 1499 0 69 1666

2 przejściowe 4 0 4 0 0 4

3 przybrzeżne 4 0 4 0 0 4

4 jeziorne 422 122 290 10 24 398

suma 2165 358 1797 10 93 2072

źródło: Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód

powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013, załączniki nr 3, 4, 5, 6

Cele środowiskowe dla wszystkich JCWP zamieszczono w załączniku nr 26. W poszczególnych

kategoriach jednolitych części wód powierzchniowych celem środowiskowym jest głównie osiągnięcie

co najmniej dobrego lub dobrego stanu/potencjału ekologicznego i utrzymanie dobrego stanu

chemicznego.

8.2. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych

W oparciu o artykuł 4 ust.1 lit. b Ramowej Dyrektywy Wodnej zostały określone cele środowiskowe

w odniesieniu do wszystkich części wód podziemnych.

Celem środowiskowym dla JCWPd jest dobry stan ilościowy i chemiczny, charakteryzowany

wartościami wskaźników zgodnie z rozporządzeniem w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód

podziemnych. Stan ilościowy obrazuje wpływ poboru wody na części wód podziemnych. Natomiast

stan chemiczny odnosi się do parametrów fizyko-chemicznych wód podziemnych (zarówno

traktowanych jako zanieczyszczenia jak i skażenie).

Określenie celów środowiskowych dla wód podziemnych zostało wykonane w oparciu o coroczne

wyniki oceny stanu obejmujące stan chemiczny i ilościowy opracowany w ramach Państwowego

Programu Monitoringu. Opracowanie to na zlecenie GIOŚ wykonuje PSH.

Zgodnie z metodyką wyznaczania celów środowiskowych w latach 2012 - 2013, w sytuacji gdy

JCWPd zidentyfikowano jako niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych, celem dla wód

jest dobry stan chemiczny i ilościowy. Cel ten został określony przy pomocy kryteriów

charakteryzujących dobry stan chemiczny lub ilościowy zgodnie z rozporządzeniem w sprawie

kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Natomiast dla JCWPd zagrożonych

nieosiągnięciem celów środowiskowych, ale będących zgodnie z oceną stanu na rok 2012 w stanie

dobrym, brakowało podstaw do wskazania przesłanek do ustalenia odstępstw. Celem środowiskowym

jest dobry stan chemiczny i ilościowy, zidentyfikowany przy pomocy parametrów cechujących dobry

stan chemiczny i ilościowy. W przypadku JCWPd, które zostały zidentyfikowane jako zagrożone

i będące w stanie słabym zgodnie z oceną stanu na rok 2012, wykonano wstępną procedurę

wyłączeń, czyli ustalenia odstępstw od celów środowiskowych. Wstępnie zaproponowano odstępstwa

136


od celów środowiskowych z art. 4 ust. 4 (przedłużenie terminu) oraz z art. 4 ust 5 (ustalenie mniej

rygorystycznych celów), które powinny zostać ostatecznie potwierdzone analizami presji i wpływów.

Podczas wskazywania odstępstwa w pierwszej kolejności musiało zostać udowodnione wykluczenie

przedłużania terminu, a następnie można rozważyć ustalenie mniej rygorystycznych celów.

W tabeli nr 28 przedstawiono zbiorcze zestawienie liczby JCWPd w podziale na te, dla których

osiągnięty został dobry stan i wymagane jest jego utrzymanie oraz te, dla których celem jest jego

osiągnięcie. Dla 58 JCWPd celem środowiskowym względem stanu chemicznego jest utrzymanie

dobrego stanu, dla 8 cel środowiskowy został określony jako osiągnięcie dobrego stanu chemicznego.

Biorąc pod uwagę stan ilościowy, celem środowiskowym dla 60 JCWPd jest utrzymanie dobrego stanu

ilościowego, dla 1 JCWPd cel środowiskowy stanowi osiągnięcie dobrego stanu ilościowego.

Względem 5 JCWPd ustalono mniej rygorystyczny cel, ochrona stanu ilościowego przed dalszym

pogorszeniem.

Tabela 28. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry

kategoria

JCW liczba

cel środowiskowy - stan

chemiczny cel środowiskowy - stan ilościowy

utrzymanie

dobrego

stanu

chemicznego

osiągnięcie

dobrego stanu

chemicznego

utrzymanie

dobrego

stanu

ilościowego

osiągnięcie

dobrego

stanu

ilościowego

mniej

rygorystyczny cel:

ochrona stanu

ilościowego przed

dalszym

pogorszeniem

JCWPd 66 58 8 60 1 5

źródło: Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód

powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013, załącznik nr 8

Cele środowiskowe dla wszystkich JCWPd zamieszczono w załączniku nr 26.

8.3. Cele środowiskowe dla obszarów chronionych

Artykuł 4 ust. 1 lit. c Ramowej Dyrektywy Wodnej dla obszarów chronionych jako cel wskazuje

osiągnięcie zgodności ze wszystkimi normami i celami, chyba że inaczej ustalono w prawodawstwie

wspólnotowym, zgodnie z którym obszary te zostały ustanowione. Implementacją tego artykułu jest

artykuł 38f Prawa wodnego, który określa, iż celem środowiskowym dla obszarów chronionych

wskazanych w art. 113 ust.4, jest osiągniecie norm i celów wynikających z przepisów szczególnych,

na postawie których zostały utworzone.

Poniżej scharakteryzowano cele dla poszczególnych rodzajów obszarów chronionych wymienionych

w załączniku IV RDW.

Obszary przeznaczone do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną

do spożycia

Wskaźniki jakości wody przeznaczonej do poboru na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę

przeznaczoną do spożycia ujęte w rozporządzeniu w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać

wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,

stanowią dodatkowy wymóg celu środowiskowego dla jednolitej części wód. Wody powierzchniowe

przeznaczone na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, których stan jest zagrożony

pogorszeniem, należy chronić poprzez ustanowienie strefy ochronnej ujęcia, tak aby jakość wody nie

137


uległa pogorszeniu. Zgodnie z art. 58 ustawy Prawo wodne, strefy ochronne ustanawia się w drodze

aktu prawa miejscowego, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody. Tak więc dodatkowy cel nie

dotyczy całej JCWP.

Dla jednolitych części wód podziemnych ujmowanych na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę

przeznaczoną do spożycia, przypisano dodatkowy cel środowiskowy, którym jest utrzymanie stałych

wartości wskaźników fizykochemicznych wód przeznaczonych do spożycia, aby zapobiec

konieczności modyfikacji procesów uzdatniania wód lub wprowadzeniem uzdatniania wód

podziemnych na ujęciach wód podziemnych. Wody zagrożone pogorszeniem stanu, należy chronić

przez ustanowienie strefy ochronnej ujęcia na podstawie aktu prawa miejscowego. Strefy ochronne

powinny stanowić obszar skierowany na przyczyny zagrażające pogorszeniu stanu wód, aby jakość

wody nie uległa pogorszeniu.

Obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym – z uwagi na brak

takich obszarów nie wyznaczono elementów dla których cele środowiskowe mogłyby być

zastosowane.

Obszary przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska

Dla JCWP przeznaczonych dla celów rekreacyjnych, w tym kapieliskowych, wskazano dodatkowy cel,

jakim jest poprawa warunków sanitarnych dla wyznaczanego kąpieliska. Wymagania, jakim powinna

odpowiadać woda w kąpielisku, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 r.,

w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym

do kąpieli (Dz. U. 2011 nr 86 poz. 478). Cel dla tego obszaru chronionego powinien obowiązywać dla

wyznaczonego kąpieliska, ale nie dla całej JCWP.

Obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł

komunalnych

Osiągnięcie dobrego stanu JCW zapewnia dotrzymanie wymagań dla tych obszarów, w związku

z czym nie został wskazany dodatkowy cel.

Obszary narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych

Osiągnięcie dobrego stanu JCW zapewnia dotrzymanie wymagań dla tych obszarów, w związku

z czym nie został wskazany dodatkowy cel.

Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie

przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie

„Normy i cele” w przypadku obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony dla gatunków i siedlisk

oznaczają cele, które określone są w akcie tworzącym daną formę ochrony przyrody lub logicznie

wynikające z takiego aktu w świetle przepisów ogólnych i wiedzy merytorycznej. Dla parków

narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych, cele określane są na podstawie ustawy,

aktu prawnego tworzącego dana formę ochrony przyrody, zaś w przypadku obszarów Natura 2000 cel

wynika z ustawy i dyrektyw UE. Cele mogą być uszczegółowione w procesie planowania ochrony

danego obszaru.

Dla obszarów Natura 2000 celem jest właściwy stan ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków

przyrodniczych. Oznacza to zachowanie warunków wodnych, które są niezbędne do osiągnięcia lub

utrzymania na obszarze Natura 2000 właściwego stanu ochrony dla występujących w obszarze

siedliskowym - siedlisk oraz w obszarze ptasim - ptaków. Dla parku narodowego celem jest

zachowanie różnorodności biologicznej, właściwego stanu zasobów i składników przyrody,

odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin i zwierząt oraz grzybów. W parku

138


krajobrazowym istotne jest zachowanie wartości przyrodniczych w warunkach zrównoważonego

rozwoju. Dla rezerwatu przyrody i obszaru chronionego krajobrazu cel określony jest indywidualnie

w akcie tworzącym dany obszar.

Pierwszym krokiem przy wyznaczaniu celów środowiskowych było sporządzenie rejestru

przyrodniczych obszarów chronionych, dla których warunki wodne odgrywają istotną rolę w jego

ochronie i ustaleniu celów wynikających z aktów prawnych tworzących te obszary. Następnie

wskazano jednolite części wód pokrywające się z tymi obszarami.

Drugim krokiem było wyszukanie siedlisk przyrodniczych i gatunków od wód zależnych i przypisanie

każdemu obszarowi listy ww. gatunków i siedlisk.

Kolejnym krok polegał na wykonaniu listy „standardowych wymagań wodno - przyrodniczych” dla

każdego gatunku i typu siedliska.

Czwartym krokiem było uszczegółowienie celów dla poszczególnych obszarów na podstawie

zidentyfikowanych wymagań. Po przypisaniu celów przeprowadzono weryfikacje określonych celów

środowiskowych.

Ostatni etap polegał na wskazaniu JCW, które nie pokrywają się z obszarem ochronionym, ale

stanowią szlak migracyjny gatunków dwuśrodowiskowych dla obszaru Natura 2000 wyznaczonego dla

ochrony tarlisk tego gatunku.

Szczegółowe cele dla poszczególnych siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa

stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie przedstawiono w załączniku nr 27.

139


9. IDENTYFIKACJA ODSTĘPSTW OD OSIĄGNIĘCIA CELÓW

ŚRODOWISKOWYCH

9.1. Uwarunkowania prawne

W rozdziale 8 opisano cele środowiskowe, które zostały wskazane w Ramowej Dyrektywie Wodnej,

a uszczegółowione dla wszystkich JCW w naszym kraju w 2013 roku w ramach projektu Ustalenie

celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd)

i obszarów chronionych.

Jednakże obowiązek osiągnięcia tych celów przez JCW nie jest bezwzględny. Ramowa Dyrektywa

Wodna w szczególnych przypadkach dopuszcza zastosowanie odstępstwa od ich osiągnięcia.

Odstępstwo takie jednak powinno być stosowane jedynie w wyjątkowych sytuacjach i jest uzależnione

od spełnienia ściśle określonych warunków, wskazanych w art. 4 ust. 4 do 9 dyrektywy.

Zgodnie z zapisami ww. artykułów możliwe jest zastosowanie następujących rodzajów odstępstw:

przedłużenie terminu osiągnięcia celu (warunki odstępstwa określone w art. 4 ust. 4);

ustanowienie mniej rygorystycznego celu (warunki odstępstwa określone w art. 4 ust. 5);

tymczasowe pogorszenie stanu w wyniku wystąpienia zdarzeń nieprzewidzianych

(warunki odstępstwa określone w art. 4 ust. 6);

nieosiągnięcie celu w wyniku nowych form zrównoważonej działalności człowieka (warunki

odstępstwa określone w art. 4 ust. 7).

Dwa pierwsze przypadki dotyczą sytuacji, kiedy obecny stan JCW jest poniżej dobrego i nie jest

możliwa jego wystarczająca poprawa. Ramowa Dyrektywa Wodna dopuszcza wówczas zastosowanie

odstępstw, jednak uzależnia je od spełnienia warunków określonych w art. 4 ust. 4 oraz 5:

Art. 4 ust. 4 Terminy ustalone na mocy ust. 1 mogą być przedłużone dla stopniowego osiągnięcia

celów dla części wód, pod warunkiem że nie zachodzi dalsze pogarszanie się stanu zmienionej części

wód, gdy wszystkie z następujących warunków są spełnione:

a) Państwa Członkowskie ustalają, że wszystkie niezbędne poprawy stanu części wód nie

mogą być w sposób racjonalny osiągnięte w okresie czasu wymienionym w tym ustępie

ze względu na przynajmniej jedną z następujących przyczyn:

i) ze względu na możliwości techniczne skala wymaganych popraw może być

osiągnięta tylko w etapach przekraczających określony czas;

ii) zakończenie poprawy w tej skali czasowej byłoby nieproporcjonalnie kosztowne;

iii) naturalne warunki nie pozwalają na zgodne z czasem poprawienie się stanu części

wód.

b) Przedłużenie terminu oraz jego przyczyny są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie

gospodarowania wodami w dorzeczu wymaganym na mocy art. 13.

c) Przedłużenie powinno być ograniczone do maksimum dwóch dalszych uaktualnień planu

gospodarowania wodami w dorzeczu, z wyjątkiem przypadków gdy warunki naturalne

uniemożliwiają osiągnięcie celów w tym okresie.

d) Podsumowanie środków wymaganych na mocy art. 11, które są przewidywane jako

konieczne do spowodowania, żeby część wód przywracana była stopniowo do wymaganego

stanu w przedłużonym terminie, przyczyny dla każdego znacznego opóźnienia w czynieniu

140


tych działań operacyjnymi, oraz oczekiwany harmonogram ich wdrożenia jest wymieniony

w planie gospodarowania wodami w dorzeczu. Przegląd wdrożenia tych środków

i podsumowanie każdych dodatkowych jest włączane w uaktualnienia planu gospodarowania

wodami w dorzeczu.

Art. 4 ust. 5. Państwa Członkowskie mogą zmierzać do osiągnięcia mniej restrykcyjnych celów

środowiskowych niż te wymagane na mocy ust. 1, dla określonych części wód, w przypadku gdy jest

on tak zmieniony przez działalność człowieka, jak ustalono zgodnie z art. 5 ust. 1, lub jego warunki

naturalne są takie, że osiągnięcie tych celów byłoby niemożliwe lub nieproporcjonalnie kosztowne,

a wszystkie z następujących warunków są spełnione:

a) potrzeby ekologiczne lub społeczno-ekonomiczne zaspakajane przez taką działalność

człowieka nie mogą być osiągnięte za pomocą innych środków, które są znacznie

korzystniejszą opcją środowiskową, niepowodującą nieproporcjonalnych kosztów;

b) Państwa Członkowskie zapewniają, że:

dla wód powierzchniowych jest osiągnięty najlepszy możliwy stan ekologiczny i chemiczny

przy wpływach, których nie można było racjonalnie uniknąć na skutek charakteru

działalności człowieka czy zanieczyszczenia,

dla wód podziemnych, zachodzą możliwie najmniejsze zmiany dobrego stanu wód

podziemnych, przy wpływach, których nie można było racjonalnie uniknąć na skutek

charakteru działalności człowieka czy zanieczyszczenia;

c) nie zachodzi dalsze pogorszenie stanu części wód;

d) ustalenie mniej rygorystycznych celów środowiskowych i powody ich ustalenia

są szczegółowo wymienione w planie gospodarowania wodami w dorzeczu wymaganym

na mocy art. 13, a cele te poddawane są kontroli co sześć lat.

Kolejne dwa przypadki dotyczą sytuacji, kiedy następuje pogorszenie stanu, w przypadku wystąpienia

nieprzewidzianych sytuacji, którym nie można było zapobiec (np. susza) lub też w wyniku nowych

zmian hydromorfologicznych wprowadzonych przez człowieka. Warunki zastosowania ww. odstępstw

regulują art. 4 ust. 6 oraz 7 RDW.

Art. 4 ust. 6 RDW mówi o dopuszczeniu pogorszenia stanu w wyniku zjawisk nieprzewidzianych, pod

następującymi warunkami:

Czasowe pogorszenie się stanu części wód nie jest naruszeniem wymogów niniejszej dyrektywy, jeśli

jest ono wynikiem okoliczności charakteru naturalnego czy sił wyższych, które są wyjątkowe lub nie

mogły być w sposób racjonalny przewidziane, w szczególności ekstremalnych powodzi

i przedłużających się susz, czy wynikiem okoliczności na skutek awarii, które nie mogły być w sposób

racjonalny przewidziane, jeśli spełnione są wszystkie następujące warunki:

podjęte zostały wszystkie praktyczne kroki, aby zapobiec dalszemu pogarszaniu się stanu

oraz, aby nie przeszkadzać osiągnięciu celów niniejszej dyrektywy w innych częściach wód,

których takie okoliczności nie dotyczą;

warunki, w których takie okoliczności wyjątkowe lub niedające się racjonalnie przewidzieć

mogą być ogłoszone, włączając przyjęcie właściwych wskaźników, zawarte są w planie

gospodarowania wodami w dorzeczu;

141


działania, jakie powinny być podjęte w takich wyjątkowych okolicznościach, są włączone

w program działań i nie zagrażają odzyskaniu jakości przez część wód po ustaniu tych

okoliczności;

skutki okoliczności wyjątkowych lub takich, które nie mogły być przewidziane, podlegają

corocznej ocenie i, z zastrzeżeniem dla przyczyn wymienionych w ust. 4 lit. a), podejmowane

są tak szybko jak to możliwe wszystkie praktyczne działania w celu przywrócenia części wód

do jej stanu przed zaistnieniem skutków tych okoliczności; oraz

podsumowanie skutków tych okoliczności oraz działań podjętych lub które będą podjęte

zgodnie z lit. a) oraz d), zawarte jest w następnym uaktualnieniu planu gospodarowania

wodami w dorzeczu.

Odstępstwo określone w art. 4 ust. 7 jest specyficznym rodzajem odstępstwa, ponieważ nie dotyczy

bezpośrednio jednolitych cześci wód, a działań, które mogą na nie wpłynąć negatywnie powodując

pogorszenie ich stanu, bądź też uniemożliwiając osiągniecie celów środowiskowych.

Zgodnie z zapisami tego artykułu:

Państwa Członkowskie nie naruszają niniejszej dyrektywy, gdy:

nieosiągnięcie dobrego stanu lub dobrego potencjału części wód,

niezapobieganie pogarszaniu się stanu części wód powierzchniowych czy podziemnych

będące wynikiem nowych zmian w charakterystyce fizycznej części wód

powierzchniowych lub zmian poziomu części wód podziemnych,

niezapobieganie pogorszeniu się ze stanu bardzo dobrego do dobrego danej części wód

powierzchniowych jest wynikiem nowych zrównoważonych form działalności gospodarczej

człowieka;

nie stanowi naruszenia przepisów RDW, jeżeli łącznie spełniono następujące warunki:

a) zostały podjęte wszystkie praktyczne kroki, aby ograniczyć niekorzystny wpływ na stan części

wód (art. 4 ust. 7 lit. a RDW);

b) przyczyny tych modyfikacji lub zmian są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie

gospodarowania wodami w dorzeczu, a cele podlegają ocenie co sześć lat (art. 4 ust. 7 lit.

B RDW);

c) przyczyny tych modyfikacji lub zmian stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla

środowiska i dla społeczeństwa płynące z osiągnięcia celów środowiskowych, są przeważone

przez wpływ korzyści wynikających z nowych modyfikacji czy zmian na ludzkie zdrowie,

utrzymanie ludzkiego bezpieczeństwa lub zrównoważony rozwój (art. 4 ust. 7 lit. c RDW);

d) korzystne cele, którym służą te modyfikacje lub zmiany części wód, nie mogą, z przyczyn

możliwości technicznych czy nieproporcjonalnych kosztów być osiągnięte innymi środkami,

stanowiącymi znacznie korzystniejszą opcję środowiskową (art. 4 ust. 7 lit. d RDW).

Zastosowanie wszystkich powyższych odstępstw, włączając wyznaczanie silnie zmienionych oraz

sztucznych części wód (opisane w rozdziale 4), oprócz spełnienia przesłanek określonych

w odpowiadających im ustępach artykułu 4, uwarunkowane jest również spełnieniem przesłanek

wskazanych w art. 4 ust. 8 oraz 9:

142


8. Przy stosowaniu ust. 3, 4, 5, 6 i 7, Państwo Członkowskie zapewnia, że stosowanie to nie wyklucza

lub nie przeszkadza w osiągnięciu celów niniejszej dyrektywy w innych częściach wód w tym samym

obszarze dorzecza i jest zgodne z wdrażaniem innego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego

ochrony środowiska.

9. Należy podjąć kroki celem zapewnienia, że stosowanie nowych przepisów, włączając stosowanie

ust. 3, 4, 5, 6 i 7 gwarantuje przynajmniej taki sam poziom bezpieczeństwa, jak istniejące

prawodawstwo wspólnotowe.

Ogólne zasady prowadzenia analizy opisanych powyżej odstępstw dla poszczególnych kategorii wód

przedstawiono w dalszej części niniejszego rozdziału.

9.2. Odstępstwa na podstawie art. 4 ust. 4 - 5

Wody powierzchniowe

Zgodnie z RDW, przedłużenie terminu osiągnięcia celu środowiskowego do roku 2021 lub 2027 czy

też ustanowienie mniej rygorystycznego celu możliwe jest w sytuacji, gdy działania niezbędne

do osiągnięcia stanu dobrego są nierealne z technicznego punktu widzenia lub nieproporcjonalnie

kosztowne, a także gdy wszystkie działania naprawcze mają być wdrożone do roku 2015, ale efekty

tych działań nie są oczekiwane do tego czasu ze względu na warunki naturalne. Wskazane jest tutaj

w pierwszej kolejności rozpatrzenie możliwości osiągnięcia celu w późniejszym terminie i dopiero gdy

szczegółowe analizy wykażą, iż jest to niemożliwie – wskazanie mniej rygorystycznego celu.

Identyfikacja i uzasadnienie takiego odstępstwa wymaga indywidualnego podejścia do każdej JCWP,

jednak aby zapewnić porównywalność wyników, wdrożone będą ogólne zasady. Zasady

te, w odniesieniu do poszczególnych kategorii JCW, zostaną opisane w dalszej części niniejszego

rozdziału.

Ogólny algorytm postępowania przy wskazywaniu odstępstw dla wód powierzchniowych

przedstawiono na poniższym schemacie (rysunek 20).

143


Rysunek 20. Algorytm postępowania podczas identyfikacji odstępstw z art. 4 ust 4 i 5 RDW dla wód

powierzchniowych


Jednolite części wód rzeczne

Analiza konieczności oraz możliwości zastosowania odstępstw wg RDW dla JCWP rzecznych została

przeprowadzona na podstawie:

aktualnej oceny stanu poszczególnych jednolitych części wód,

zidentyfikowanych oddziaływań antropogenicznych,

zagrożenia nieosiągnięciem przez te części wód celów środowiskowych,

programów działań zidentyfikowanych dla części wód.

144


Spośród JCWP rzecznych analizie poddano jedynie te, których ocena stanu jest wynikiem badań

monitoringowych. W przypadku, gdy o ocenie stanu poniżej dobrego decydowała tzw. ocena

z przeniesienia118

, staranie się o ustanowienie odstępstwa, a przede wszystkim jego uzasadnienie jest

praktycznie niemożliwe. Nie posiadając wiedzy, jaki jest rzeczywisty stan JCW, a także nie znając

konkretnych parametrów wpływających na jego kwalifikację, nie będzie możliwe prawidłowe określenie

przyczyn zastosowania odstępstwa. Wprawdzie możliwe byłoby uzasadnienie go na podstawie

zidentyfikowanych w zlewni JCWP oddziaływań antropogenicznych, jednak przy braku danych

na temat korelacji tych oddziaływań oraz aktualnego stanu JCW, analizy takie byłyby obarczone

bardzo dużym błędem.

Jednolite części wód rzecznych, których stan w latach 2010-2012 został oceniony jako dobry nie będą

podlegać odstępstwom z art. 4 ust. 4 oraz 5 RDW. Wynika to z faktu, iż najważniejszym celem RDW

jest niepogarszanie stanu, tak więc wbrew podstawowej zasadzie byłoby przyjęcie, iż JCWP w stanie

dobrym nie osiągnie celów środowiskowych. Sytuacja ta dotyczy również JCWP, dla których

w pierwszym cyklu planistycznym ustanowiono odstępstwo, a wyniki monitoringu wskazują, że ich

stan się poprawił i w obecnej chwili nie ma takiej konieczności.

Konieczność zastosowania odstępstw nie była również analizowana dla JCWP rzecznych, które

w ramach oceny ryzyka zostały ocenione jako niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych.

Ocena taka oznacza, iż dobry stan najprawdopodobniej zostanie osiągnięty w wymaganym terminie,

tak więc stosowanie jakiegokolwiek odstępstwa byłoby tutaj niezasadne. Ocena ryzyka została

przeprowadzona w ramach prac nad programami działań, określanymi zgodnie z art. 11 RDW, których

podsumowanie zawarto w rozdziale 11 niniejszego dokumentu.

Jako JCWP zagrożone ze względu na wpływ rolnictwa wskazano JCWP, w których zlewni

zlokalizowane są obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenie azotem pochodzenia rolniczego

(OSN-y). Obszary te zostały wyznaczone na podstawie szczegółowych analiz, pozwalających

na stwierdzenie, gdzie działalność rolnicza jest na tyle istotną presją, że ma znaczący wpływ

na zawartość azotanów w wodach w ilościach powodujących nieosiągnięcie dobrego stanu JCWP.

Dla powyższych części wód nie wskazano jednak odstępstw, gdyż przyjęte dla nich programy działań

zostały sformułowane w taki sposób, aby ograniczyć wpływ zanieczyszczeń rolniczych w stopniu

pozwalającym na osiągnięcie dobrego stanu.

Sektorem mającym wpływ na zagrożenie nieosiągnięciem dobrego stanu JCWP jest również

gospodarka komunalna. Presja ta występuje praktycznie na całym obszarze dorzecza, jednak

w przypadku większości JCWP możliwe jest wdrożenie działań umożliwiających taką jej redukcję, aby

ograniczenie odpływu zanieczyszczeń z tego źródła pozwoliło na osiągnięcie dobrego stanu. Działania

te obejmują zapewnienie oczyszczania 100% powstających w zlewni ścieków zgodnie

z obowiązującymi przepisami oraz dostępnymi technologiami, poprzez objęcie wszystkich

mieszkańców zlewni JCWP systemem kanalizacji, szczelnych zbiorników na ścieki lub też

przydomowych oczyszczalni ścieków i wraz z oceną ich skuteczności zostały wskazane w Programie

wodno-środowiskowym kraju. Jednakże w przypadku niektórych JCWP, w szczególności tych o gęsto

zaludnionych zlewniach, wprowadzenie powyższych działań może się okazać niewystarczające, aby

zredukować dopływający tą drogą ładunek zanieczyszczeń w stopniu pozwalającym na osiągnięcie

przez wody parametrów zgodnych z warunkami dobrego stanu. Ponieważ aktualnie brak jest

sprawdzonych technologii umożliwiających oczyszczenie ścieków w wyższym stopniu, zostały one

118

dotyczy to JCWP niemonitorowanych, a także tych, dla których monitoring obejmował tylko część elementów, zaś o ocenie stanu poniżej dobrego decydują elementy niemonitorowane, ocenione na podstawie przeniesienia.

145


wskazane jako zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu i zaproponowano dla nich odstępstwo

polegające na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu do roku 2027.

Trzecią grupą JCWP zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu są te części wód, których stan

chemiczny został, na podstawie badań monitoringowych oceniony poniżej dobrego. W takich

przypadkach niezwykle trudne jest powiązanie wyników oceny stanu z konkretną presją. Elementy

determinujące taką ocenę to na ogół substancje powszechnie występujące w środowisku będącym

pod wpływem działalności antropogenicznej, jak na przykład wielopierścieniowe węglowodory

aromatyczne, czy też metale ciężkie, przedostające się do wód między innymi ze spływem

powierzchniowym czy też w drodze depozycji atmosferycznej. Dlatego też przy obecnym stanie

wiedzy nie ma możliwości jednoznacznego wskazania przyczyny zanieczyszczenia daną substancją.

W związku z powyższym dla takich części wód zaproponowano odstępstwo polegające

na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu do roku 2027. W celu prawidłowego zaplanowania

i wdrożenia działań naprawczych w przyszłości zaplanowano również działania uzupełniające -

monitoring operacyjny wód oraz przeprowadzenie pogłębionej analizy presji w celu szczegółowego

rozpoznania przyczyn zanieczyszczenia.

Zgodnie z powyżej opisanym podejściem na obszarze dorzecza Odry przeanalizowano 763 JCWP

rzeczne, dla których prowadzone były badania monitoringowe. Spośród ww. JCWP dla 184 wskazano

odstępstwo polegające na przedłużeniu terminu osiągnięcia celu.

Najczęstszą przyczyną zastosowania odstępstwa był brak technicznych możliwości wystarczającej

redukcji presji ze strony gospodarki komunalnej.

Liczbę JCWP rzecznych podlegających odstępstwom w poszczególnych regionach wodnych

przedstawiono w tabeli nr 29.

Tabela 29. Zestawienie ilości JCWP rzecznych podlegających odstępstwom w poszczególnych

regionach wodnych

region wodny liczba JCWP rzecznych

Dolna Odra i Przymorze Zachodnie 29

Warta 79

Środkowa Odra 96

Górna Odra 44


W przypadku JCWP rzecznych, dla których w PGW wskazano odstępstwo, zaś obecna ocena

wskazuje stan dobry i brak zagrożenia nieosiągnięciem celów, z opisanych wyżej przyczyn nie będzie

ono kontynuowane. Takich JCWP na obszarze dorzecza Odry jest 69.

Zestawienie wszystkich JCWP rzecznych wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem

znajduje się w załączniku nr 28.

Jednolite części wód jeziorne

W przypadku JCWP jeziornych, w przeciwieństwie do JCWP rzecznych, analizie konieczności

zastosowania odstępstw poddano również jeziora, dla których w latach 2010 - 2012 nie był

prowadzony monitoring, jednak dostępne są wyniki badań monitoringowych z lat 1997 - 2009. Wynika

to ze znacznie mniejszego tempa zmian stanu jezior, w szczególności jeżeli chodzi o jego poprawę,

nawet w przypadku wdrożenia działań naprawczych. Powoduje to, iż można przyjąć, że jeziora

będące w stanie złym w tym okresie, nadal nie osiągają stanu dobrego.

146


Dla każdej części wód jezior, wskazanej jako zagrożona została przeprowadzona analiza

konieczności zastosowania odstępstw zgodnie z art. 4 ust 4 oraz 5. Pod uwagę zostały wzięte:

stan ekologiczny jeziora, oceniony na podstawie badań monitoringowych z lat 2010 - 2013

wraz ze wskazaniem elementu/elementów nieosiągających stanu dobrego;

uwarunkowania naturalne jeziora, wyrażone jego podatnością na degradację według SOJJ;

analiza presji i oddziaływań na jezioro, umożliwiająca określenie prawdopodobnych przyczyn

pogorszenia stanu ekologicznego;

rozpoznanie prowadzonych działań ochronnych i naprawczych (bezpośrednio w JCW i/lub

na terenie jej zlewni) i efektów tych działań (podstawa - informacje pochodzące od władz

lokalnych, inwestorów, analizy przebiegu realizacji inwestycji służących poprawie jakości wód,

piśmiennictwo, etc.).

analiza wpływu programu działań ustalonego na kolejny cykl wodny na możliwość osiągnięcia

stanu dobrego w oczekiwanym czasie.

Podobnie jak w przypadku rzek, nie rozważano stosowania odstępstwa w przypadku jezior, które

zostały ocenione podczas analizy ryzyka jako niezagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych;

oraz te, których stan został oceniony jako co najmniej dobry.

W przypadku jezior najsilniej zdegradowanych (w stanie słabym i złym), których stan najbardziej

odbiega od zakładanego celu środowiskowego, poprawa jakości wód może okazać się procesem

długotrwałym (trwać może, jak wskazują dane z piśmiennictwa, nawet kilkanaście-kilkadziesiąt lat,

przy założeniu wdrożenia intensywnych działań naprawczych). Ze względu na bardzo powolne tempo

regeneracji jezior silnie zdegradowanych i podatnych na degradację (o niekorzystnych

uwarunkowaniach naturalnych) oraz konieczność wdrożenia dla nich kosztownych i długotrwałych

działań naprawczych, zostaną wskazane odstępstwa czasowe. Dotyczy to także jezior, dla których

niezbędne może być przeprowadzenie działań rekultywacyjnych. Decyzja o sensowności podjęcia

rekultywacji musi być poprzedzona wykonaniem specyficznych rocznych badań wód jeziora i jego

osadów dennych, dalece wykraczających swoim zakresem poza rutynowy program monitoringowy.

Analiza wyników tych badań powinna odpowiedzieć na pytanie, jakie są szanse na poprawę jakości

wód jeziora i jaki program działań rekultywacyjnych powinien zostać zrealizowany (jakie metody

rekultywacji powinny zostać zastosowane: chemiczne, mechaniczne, biologiczne). Rozpoczynanie

rekultywacji jeziora bez uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej w całej jego zlewni

i ograniczenia spływów powierzchniowych jest marnotrawstwem sił i niebagatelnych środków. Jeśli

zakres działań wskazany w PGW dla jeziora i cieków je zasilających rozłożony jest w czasie,

to oczywistym jest, że na przeprowadzenie rekultywacji i tym bardziej na osiągnięcie jej efektów

niezbędny jest okres wieloletni, co uzasadnia odstępstwo czasowe.

Zdarza się, że działania mogą nie przynieść zamierzonych efektów. W przypadku silnie

zeutrofizowanych zanikających jezior, których procesu sukcesji nie da się odwrócić, ze względu na ich

dużą podatność na degradację, wynikającą przede wszystkim z cech morfometrycznych, należy się

spodziewać, iż możliwe do podjęcia działania przede wszystkim będą zapobiegać pogarszaniu się

stanu jezior. Jeżeli w zlewniach tego typu jezior nie zidentyfikowano oddziaływań, których

zredukowanie bądź zlikwidowanie wpłynęłoby znacząco na poprawę ich stanu, zgodnie z art. 4, ust.

5 RDW zostanie ustalony dla nich mniej rygorystyczny cel środowiskowy.

Należy także zwrócić uwagę na to, że proces odnowy wód jeziora w wyniku podjętych działań

(również rekultywacyjnych) nie jest prostą odwrotnością procesu degradacji. Wiele zależności

147


pomiędzy elementami biologicznymi powstałych w zdegradowanym ekosystemie utrwala się i jezioro

wykazuje swojego rodzaju odporność na zmiany, czyli np. zabiegi rekultywacyjne119

. Może to być

przyczyną ustalenia mniej rygorystycznych celów środowiskowych w przyszłych planach

gospodarowania, jeśli realizacja działań rekultywacyjnych wskazanych w aPGW nie przyniesie

oczekiwanych skutków.

Na obszarze dorzecza Odry położone są 422 JCWP jezior, spośród których 107 zostało ocenione,

jako niezagrożone, a 315 jako zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia celu środowiskowego. Inaczej, niż

to było przyjęte w PGW na lata 2010-2015, w aktualizacji PGW nie wszystkie jeziora ocenione, jako

zagrożone niespełnieniem ryzyka osiągnięcia celów środowiskowych zostały wskazane do odstępstw.

W przypadku 171 jezior zagrożonych na obszarze dorzecza Odry uznano, że wdrożenie

zaplanowanych działań w zlewni umożliwi osiągnięcie celu środowiskowego do 2021 (jeziora

o umiarkowanym stanie/potencjale ekologicznym, w niewielkim stopniu odbiegające od stanu dobrego

oraz takie, dla których podjęcie działań daje szansę na osiągnięcie zamierzonego efektu ekologiczny

w ciągu najbliższych siedmiu lat).

Odstępstwa wskazano natomiast dla 114 zagrożonych JCWP, dla których dostępne były aktualne

wyniki badań monitoringowych. W zdecydowanej większości przypadków (139 jezior) wskazano

odstępstwo czasowe z uwagi na możliwości techniczne (art. 4 ust. 4 pkt i) i/lub niekorzystne

uwarunkowania naturalne (art. 4 ust. 4 pkt iii), determinujące zbyt długi czas konieczny do uzyskania

poprawy jakości wód, nawet po wprowadzeniu wszystkich niezbędnych działań. W 5 jeziorach (w tym

czterech przymorskich), głównie płytkich i silnie zarastających, o zlewni zalesionej, w której nie

zidentyfikowano żadnych oddziaływań, których zredukowanie bądź likwidacja wpłynęłaby znacząco

na poprawę stanu wód, ze względu na niekorzystne uwarunkowania naturalne wprowadzono mniej

rygorystyczny cel środowiskowy (art.4ust 5).

Zestawienie wszystkich JCWP jeziornych wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem

znajduje się w załączniku nr 28.

Jednolite części wód przybrzeżne i przejściowe.

W roku 2013 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska badaniami objęto 4 JCWP przejściowe

Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, Ujście Dziwny, Ujście Świny oraz 3 JCWP przybrzeżne (Dziwna

- Świna, Sarbinowo - Dziwna, Jarosławiec – Sarbinowo).Badania wód przejściowych i przybrzeżnych

prowadzono w sieci 7 punktów pomiarowych objętych monitoringiem operacyjnym, na które składało

się łącznie 19 stanowisk badawczych. Wszystkie punkty pomiarowe objęte były również monitoringiem

obszarów chronionych.

Podstawę oceny stanowiły wyniki bieżących badań uzyskane z poszczególnych punktów

pomiarowych orz wyniki oceny przeniesione z lat ubiegłych z wykorzystaniem tzw. zasady

dziedziczenia Na podstawie badań prowadzonych w roku 2013 oraz w latach 2010-2012 stan wód

przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry sklasyfikowano jako zły, w wyniku oceny

przeprowadzonej dla jednolitych części wód, oraz dla stanowisk pomiarowych. Na podstawie badań

przeprowadzonych w roku 2013 nie stwierdzono poprawy jakości wód w porównaniu z oceną

za poprzednie lata. Porównując wyniki klasyfikacji poszczególnych wskaźników jakości wód

w ostatnich latach obserwuje się wyraźny wzrost zawartości biogenów odpowiedzialnych

za eutrofizację wód w wodach estuarium Odry. W przypadku wód przejściowych oraz pasa wód

przybrzeżnych pomiędzy cieśniną Świny i Dziwny, odnotowano znaczący wzrost zawartości związków

119

Duarte C. M., Conley D. J., Carstensen J., Sanchez-Camacho M.Return to Neverland: Shifting Baselines Affect eutrophication restoration targets. Estuaries and Coasts, 32:29-36, 2009 r.

148


azotu, a w zalewach również wzrost fosforu ogólnego. W przypadku wód przybrzeżnych środkowego

wybrzeża zawartość biogenów pozostawała na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych. Ocena stanu

ekologicznego i ogólnego w roku 2013 przedstawia niezadawalający stan wszystkich monitorowanych

JCWP przejściowych i przybrzeżnych. Ocena stanu wód została oparta na wynikach oceny

stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. Na podstawie przeprowadzonych ocen dla

wszystkich JCWP przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry stwierdzono zły stan

wód.

Ocena stanu środowiska morskiego południowego Bałtyku w roku 2013 dokonana została

z zastosowaniem kryteriów rekomendowanych przez Ramową Dyrektywę ws. Strategii Morskiej

na podstawie wskaźników podstawowych wyznaczonych dla każdej z cech. Dane uzyskane w roku

2013 pochodzą z realizacji programu monitoringu wód Bałtyku w strefie głębokowodnej

wg wytycznych HELCOM. Sumaryczna ocena agregująca dane charakteryzujące poszczególne

obszary wskazuje między innymi, że w żadnym z ocenianych akwenów w polskiej strefie Bałtyku stan

eutrofizacji nie uzyskał oceny 4,0 określającej stan dobry (GES). Za stan taki odpowiedzialne

są głównie stężenia fosforu całkowitego, azotu całkowitego, chlorofilu-a oraz przeźroczystość wód,

a także zawartość tlenu rozpuszczonego przy dnie.

Kilkudziesięcioletnie oddziaływanie antropogeniczne doprowadziło do zakumulowania w JCW

przejściowych i przybrzeżnych związków biogennych i substancji zanieczyszczających, których

dostawy z lądu są kontynuowane. Z tego względu proponuje się ustanowienie odstępstwa czasowego

w celu identyfikacji efektu działań podjętych w zlewniach odprowadzających wody do wód

przejściowych lub przybrzeżnych. Odstępstwo czasowe przewiduje się zweryfikować w następnym

cyklu planistycznym.

Poprawa jakości wód morskich jest procesem długotrwałym i skomplikowanym oraz obejmuje

wdrożenie bardzo szerokiego wachlarza działań naprawczych. Działania te w większości

są długotrwałe i kosztowne. Podstawowym działaniem jest realizacja Krajowego Programu Wdrażania

Bałtyckiego Planu Działań HELCOM w zakresie redukcji dopływu związków biogennych z obszaru

lądu do Bałtyku. Wymiana wód w polskiej strefie Bałtyku zachodzi zarówno w skali lokalnej,

w warstwie powierzchniowej rejonów przybrzeżnych, jak i regionalnej w warstwie przydennej.

W pierwszym przypadku wiąże się ona z dopływem wód rzecznych do morza, podczas gdy w drugim

wynika z występowania nieregularnych wlewów słonych wód przydennych z Morza Północnego przez

Cieśninę Kattegat.

Podstawa analizy:

stan / potencjał ekologiczny JCW przejściowej i przybrzeżnej, ustalony zgodnie z Oceną stanu

wód powierzchniowych za lata 2010 - 2012 wykonaną na podstawie badań w ramach

Państwowego Monitoringu Środowiska oraz zgodnie z opracowaniem pt. Ustalenie celów

środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych

(JCWPd) i obszarów chronionych, opracowanie KZGW, 2013,

uwarunkowania naturalne stanu części przejściowych i przybrzeżnych,

analiza presji i oddziaływań, umożliwiających określenie prawdopodobnych przyczyn

stanu / potencjału ekologicznego poniżej dobrego lub pogorszenia stanu ekologicznego,

programy działań zidentyfikowanych dla części wód.

Ze względu na odmienność wód przejściowych i przybrzeżnych od pozostałych wód

powierzchniowych, to jest wód rzecznych oraz jeziornych, metodyka ustanawiania odstępstw dla wód

przejściowych i przybrzeżnych jest odmienna od metodyki dla pozostałych wód powierzchniowych.

Presje, które oddziałują na wody przejściowe i przybrzeżne pochodzą w niewielkim stopniu

z bezpośredniego dopływu z lądu. Zdecydowanie przeważa spływ ciekami, dla których programy

149


działań są opracowywane w ramach JCWP. Z tego względu proponuje się ustanowienie odstępstwa

czasowego w celu identyfikacji efektu działań podjętych w zlewniach odprowadzających wody do wód

przejściowych lub przybrzeżnych. Odstępstwo czasowe przewiduje się zweryfikować w następnym

cyklu planistycznym120

.

Zestawienie wszystkich JCWP przybrzeżnych i przejściowych wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich

uzasadnieniem znajduje się w załączniku nr 28.

Wody podziemne

W ramach aktualizacji PGW konieczna była analiza odstępstw dla JCWPd, które zostały nałożone

w poprzednim okresie obowiązywania planu, oraz które zostały zaproponowane w opracowaniu Hobot

A. i inni (2013): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych

(JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice. Odstępstwa proponowane były dla

JCWPd w poprzednim podziale na 161 jednostek, o czym należało pamiętać rozpatrując je w podziale

na 172 jednostki.

Zgodnie z art. 4 RDW cele środowiskowe powinny zostać osiągnięte w możliwie najkrótszym terminie.

Jednakże RDW przewiduje możliwość wprowadzenia odstępstwa od założonych celów

środowiskowych, jeżeli ich osiągnięcie nie będzie możliwe z określonych przyczyn. Integralną częścią

celów środowiskowych określonych w art. 4 są tzw. wyłączenia obejmujące: [1] przedłużenie terminu -

dobry stan musi zostać osiągnięty najpóźniej do 2021 lub 2027 r. (art. 4 ust. 4), albo w najkrótszym

terminie, na jaki pozwalają warunki naturalne, po 2027 roku; [2] osiągnięcie mniej rygorystycznych

celów (art. 4 ust. 5); [3] tymczasowe pogorszenie się stanu z przyczyn naturalnych lub w wyniku

działania siły wyższej (art. 4 ust. 6); [4] nowe zmiany charakterystyki fizycznej części wód

powierzchniowych lub zmiany poziomu części wód podziemnych, lub też niezapobieżenie pogorszeniu

się stanu części wód powierzchniowych (z bardzo dobrego do dobrego) w wyniku nowych form

zrównoważonej działalności gospodarczej człowieka (art. 4 ust. 7).

Zgodnie z RDW art. 4, ust. 4 i 5 metodyka identyfikacji odstępstw od celów środowiskowych powinna

mieć charakter planowania cyklicznego, który zasadza się na takim zaplanowaniu działań by osiągnąć

dobry stan wód w skali JCWPd w czasie możliwie jak najkrótszym (do 2021 lub w trakcie kolejnych

cykli obowiązywania PGW).

W uzasadnionym wypadku, jeżeli nie istnieje możliwość osiągnięcia stanu dobrego w wyniku

zaproponowanych działań zalecane jest rozpatrzenie ustalenia celów mniej rygorystycznych.

Zgodnie z przyjętymi założeniami (PIG–PIB 2013 r.) na terenie całej Polski zidentyfikowano

39 JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych, którym zostały przypisane

odstępstwa w PGW z 2010 r.

Podczas analizy poszczególnych presji na JCWPd, wzięto pod uwagę skalę jej oddziaływania,

z reguły zamykającą się w obrębie jednej części wód, wyjątkowo obejmującą kilka JCWPd

(np. regionalne leje depresji związane z odwodnieniami górniczymi) lub nawet obszar sąsiedniego

państwa. Nie mniej ważny jest potencjalny wpływ oddziaływania na obszary chronione

ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000, parków narodowych i rezerwatów, zwłaszcza

tych, które są zależne od wód podziemnych.

120

Opracowano na podstawie: Ocena stanu środowiska morskiego Polskiej Strefy Ekonomicznej Bałtyku na podstawie danych

monitoringowych z roku 2013 na tle z dziesięciolecia 2003-2012 (Inspekcja Ochrony Środowiska, 2014 r.)

150


W ramach proponowanych działań ogólnokrajowych, podstawowych i uzupełniających, jako element

zmniejszający presję brano także pod uwagę obecnie realizowane lub planowane inwestycje

z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, zmian w typach produkcji rolnej i przekształcenia produkcji

wynikające z realizacji różnych wariantów programów rolnośrodowiskowych oraz inwestycje związane

z górnictwem i mające znaczący wpływ na wody podziemne.

W celu ustalenia odstępstwa od wyznaczonych celów środowiskowych wykorzystano 9 etapowy cykl

postępowania mający w efekcie końcowym doprowadzić do wyznaczenia i uzasadnienia odstępstwa.

Etap 1. Wyznaczenie JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych. Wszystkie

wskazane przez PIG-PIB (2013 r.) zagrożone JCWPd zostały poddane szczegółowej analizie

i ponownej weryfikacji pod kątem presji, które desygnują je do statusu zagrożonej nieosiągnięciem

celów środowiskowych. W przypadkach negatywnego wyniku weryfikacji (brak powodu do utrzymania

zagrożenia) proponuje się zmianę statusu badanej JCWPd.

Etap 2. Analiza działań zastosowanych w poszczególnych JCWPd. Poddano analizie skuteczność

działań które zostały wykazane w PWŚK w 2010 r dla poszczególnych JCWPd w celu uzyskania stanu

dobrego.

Etap 3. Analiza 172 JCWPd w celu wskaźnikowego zidentyfikowania działań dla JCWPd. W celu

zidentyfikowania zakresu działań dla JCWPd (ogólnokrajowych, podstawowych i uzupełniających)

opracowana została metodyka programów działań. W wyniku analizy presji z etapu 1 zidentyfikowano

JCWPd wymagające rozszerzonego zakresu działań podstawowych i uzupełniających prowadzących

do utrzymania lub uzyskania statusu niezagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych

(uzyskanie/utrzymanie stanu dobrego). W celu przypisania działań poszczególnym JCWPd dokonano

parametryzacji JCWPd w oparciu o 21 wartości opisujących JCWPd.

Etap 4. Ogólna ocena trendów zmian stanu chemicznego i ilościowego JCWPd. Zgodnie z Metodyką

Klasyfikacja JCWPd pod względem potencjalnego zakresu działań podstawowych i uzupełniających

(Knyszyński F., Stępień M., E. Janigacz 2014 r.) nie rozpatrywano poszczególnych wartości

wskaźników czy parametrów fizyko-chemicznych a ogólną ocenę stanu chemicznego i ilościowego

w poszczególnych JCWPd w okresie 2010 – 2012 r. Jako materiały źródłowe przyjęto opracowania

PIG-PIB wykonywane na zlecenie PMŚ. W uzasadnionych wypadkach dokonywano oceny wartości

pojedynczych oznaczeń w punktach monitoringu które zaważyła na zaliczeniu JCWPd do kategorii

zagrożonych.

Etap 5. Ocena presji i oddziaływań w obrębie JCWPd. Stwierdzenie istnienia presji i jej ciągłego

oddziaływania, powstania nowej lub zniknięcia wcześniejszej miało wpływ na ocenę konieczności

utrzymania dotychczasowych odstępstw, ich zmiany na łagodniejsze lub radykalniejsze albo

zaproponowanie nowych (w JCWPd dotychczas nieobjętych odstępstwami).

Etap 6. Stworzenie katalogu działań dla JCWPd. W oparciu o metodykę: Klasyfikacji JCWPd pod

względem potencjalnego zakresu działań podstawowych i uzupełniających przedstawiono propozycję

typów działań ogólnych z alternatywami działań szczegółowych, które przyczynią się do utrzymania

lub poprawy stanu wód JCWPd.

Etap 7. Ocena kosztów proponowanych działań. Analiza kosztów została przeprowadzona w oparciu

o alternatywne scenariusze działań szczegółowych prowadzących do uzyskania stanu dobrego (lub

niepogarszania istniejącego stanu JCWPd). W ramach oceny odrzucone zostały nieefektywne

kosztowo działania.

151


Etap 8. Ustalenie zakresu odstępstw dla JCWPd. Zaproponowano możliwe wyłączenia dla JCWPd

charakteryzujących się w świetle dotychczasowej analizy niekorzystnymi oddziaływaniami na wody

podziemne.

Etap 9. Zweryfikowanie odstępstw z uwzględnieniem wyników analizy ekonomicznej. Wskazane

odstępstwa zostały, po odrzuceniu wariantów działań w analizie ekonomicznej zweryfikowane pod

kątem zarówno właściwości hydrogeologicznych JCWPd, wrażliwości i odporności

na zanieczyszczenia antropogeniczna oraz istniejących presji. Pozwoliło to na ostateczne ustalenie

zakresu odstępstw: przedłużenie terminu (art. 4.4) lub osiągnięcie mniej rygorystycznych celów (art.

4.5).

Na obszarze dorzecza Odry analiza została przeprowadzona dla wszystkich JCWPd zagrożonych

nieosiągnięciem celów środowiskowych, to jest dla 17 jednolitych części.

Spośród JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych na obszarze dorzecza Odry dla

jednolitych części wód podziemnych, które charakteryzowały się zarówno dobrym stanem ilościowym

jak i chemicznym zaproponowano nie nakładania odstępstw. Takich JCWPd było pięć: 70, 71, 93, 127

oraz 128. Ich stabilny, dobry stan oraz odpowiednio dobrany zestaw działań gwarantuje osiągnięcie

celów środowiskowych. Wśród JCWPd o dobrym stanie chemicznym i ilościowym dla jednej (71)

zaproponowano odstępstwa z art. 4.5 RDW

Spośród pozostałych JCWPd odstępstwa z art. 4.4 RDW proponowane były z reguły dla tych

jednolitych części, które charakteryzowały się słabym stanem chemicznym a dobrym stanem

ilościowym (trzy takie przypadki, oraz jeden przypadek o słabym stanach ilościowych i chemicznym).

Bezpośrednimi przyczynami takiego stanu rzeczy była ingresja wód morskich oraz ascenzja wód

słonych (solanek) z podłoża mezozoicznego, niedostatecznie oczyszczone ścieki komunalne, zbyt

mały stopniem skanalizowania, nieprawidłowa gospodarka wodno-ściekową na terenach rolniczych,

stacje paliw o złym stanie technicznym.

Odstępstwa z art. 4.5 RDW proponowane były z reguły dla tych JCWPd, które charakteryzowały się

albo dobrym stanem chemicznym, ale słabym jakościowym, albo słabym stanem chemicznym, ale

dobrym stanem ilościowym. Sytuacje takie były spowodowane działalnością dużych obiektów

przemysłowych w postaci kopalń węgla kamiennego i brunatnego lub miedzi, dla których konieczne

było prowadzenie rozległych odwodnień górniczych, co prowadziło do powstawania regionalnych

lejów depresji. W każdym z tych przypadków odstępstwa były związane z brakiem możliwości

technicznych i ekonomicznych zaprzestania odwodnieni.

Zestawienie wszystkich JCWPd wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem zostało

przedstawione w załączniku nr 29.

9.3. Odstępstwo na podstawie art. 4 ust. 6

Art. 4 ust. 6 RDW mówi o pogorszeniu stanu w wyniku zjawisk nieprzewidzianych i wskazuje szereg

uwarunkowań, które należy spełnić, aby można było zastosować takie odstępstwo. Zgodnie

z Wytycznymi CIS nr 20 nie jest on wykorzystywany do określenia celów alternatywnych w czasie

procesu planowania poprawy stanu, a raczej jest stosowany po fakcie jako „argument obrony”, mający

uzasadniać, dlaczego nie został osiągnięty cel określony w planie gospodarowania wodami

na obszarze dorzecza. Takie uzasadnienie należy podać w następnym (uaktualnionym) planie

gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. W związku z powyższym, a także z faktem,

iż odstępstwo takie wiąże się ze zjawiskami nieprzewidzianymi, brak jest możliwości wcześniejszego

ustalenia metodyki postępowania przed wystąpieniem sytuacji wymagającej zastosowania tego

152


odstępstwa. Możliwe jest jednak wstępne wskazanie zjawisk, mogących być przyczyną czasowego

pogorszenia stanu wód. Zgodnie z Wytycznymi nr 20 najważniejszymi zjawiskami pozwalającymi

na zastosowanie tego odstępstwa są „ekstremalne zjawiska powodziowe” i „długotrwała susza”.

W Polsce najczęstszym z tych czynników jest wystąpienie nawalnych deszczów oraz będąca często

ich następstwem powódź. Zjawisko to, w zależności od skali, może powodować spływ zanieczyszczeń

z powierzchni terenów zurbanizowanych do wód, a także w przypadku zalania obiektów

przemysłowych lub np. oczyszczalni ścieków – poważne skażenie bakteriologiczne lub też

substancjami niebezpiecznymi. W celu zapobiegania skutkom zjawiska, jest przede wszystkim

prawidłowe zarządzanie ryzykiem powodziowym.

Z kolei w przypadku długotrwałej suszy pogorszenie stanu wód może wynikać na przykład

z konieczności poboru wody, w celu zapewnienia ludności wody do spożycia. Skutkować to będzie

zmniejszeniem przepływu w cieku znacznie poniżej przepływu środowiskowego lub też dalszym

obniżaniem zwierciadła wód podziemnych, jednakże będzie nieuniknione, aby zapewnić

społeczeństwu zaspokojenie jego podstawowych potrzeb.

9.4. Odstępstwo z art. 4 ust. 7

Ocena inwestycji, dla których konieczne jest zastosowanie odstępstwa.

Ocena spełnienia przesłanek z art. 4 ust. 7 RDW dla zgłoszonych przez inwestorów inwestycji

zostanie wykonana w oparciu o dostępne dane oraz dokumentacje przekazane przez inwestorów.

Analiza zostanie dokonana poprzez sformułowanie odpowiedzi na następujące pytania:

czy zostały podjęte wszystkie możliwe kroki zmierzające do ograniczenia niekorzystnego wpływu

na stan części wód, jeżeli tak, to jakie?

czy przyczyny tych zmian lub modyfikacji są szczegółowo określone i wyjaśnione w planie

gospodarowania wodami na obszarze dorzecza?

czy przyczyny tych zmian lub modyfikacji stanowią nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla

środowiska naturalnego i dla społeczeństwa płynące z osiągnięcia celów ochrony wód, są mniejsze

niż korzyści dla zdrowia ludzi, utrzymania bezpieczeństwa ludzi lub zrównoważonego rozwoju,

wynikające ze zmian lub modyfikacji, jeżeli tak to jakie?

czy korzystne cele, którym służą te zmiany lub modyfikacje części wód, nie mogą, ze względu

na możliwości techniczne czy nieproporcjonalne koszty, być osiągnięte za pomocą innych działań,

znacznie korzystniejszych z punktu widzenia środowiska naturalnego? jeżeli tak, to dlaczego?

Spełnienie warunku zawartego w pytaniu czy zostały podjęte wszystkie możliwe kroki zmierzające

do ograniczenia niekorzystnego wpływu na stan części wód? oznacza, że zostały zaplanowane

działania minimalizujące negatywne oddziaływania na stan części wód, zarówno na etapie budowy jak

i eksploatacji danej inwestycji, oraz ocenie, czy działania te zapewnią jej właściwą ochronę. Działania

takie mogą obejmować zarówno rozwiązania projektowe, jak i sposób realizacji robót, a także etap

eksploatacji. Działania te powinny być wykonalne technicznie i nie powodować nieproporcjonalnych

kosztów.

Spełnienie warunku zawartego w pytaniu czy przyczyny tych zmian lub modyfikacji stanowią

nadrzędny interes społeczny i/lub korzyści dla środowiska naturalnego i dla społeczeństwa płynące

z osiągnięcia celów ochrony wód, są mniejsze niż korzyści dla zdrowia ludzi, utrzymania

bezpieczeństwa ludzi lub zrównoważonego rozwoju, wynikające ze zmian lub modyfikacji?. oznacza,

153


że osiągnięcie tego celu jest na tyle istotne, że przeważa on nad korzyściami dla środowiska, które

wystąpiłyby w przypadku braku jego realizacji. Przesłanka ta analizowana była z punktu widzenia

szeroko pojętego społeczeństwa, a nie jednostki bądź wąskiej grupy podmiotów o określonych

oczekiwaniach. Zgodnie z Wytycznymi KE dotyczącymi wyłączeń z realizacji celów środowiskowych,

nadrzędny interes społeczny stanowią działania mające na celu ochronę podstawowych wartości

życia obywateli (zdrowia, bezpieczeństwa, środowiska naturalnego), mające podstawowe znaczenie

dla państwa i społeczeństwa, lub też dotyczące działalności o charakterze gospodarczym lub

społecznym, spełniające konkretne zadania w ramach usług publicznych.

Spełnienie warunku zawartego w stwierdzeniu, że korzystne cele, którym służą te zmiany lub

modyfikacje części wód, nie mogą, ze względu na możliwości techniczne czy nieproporcjonalne

koszty, być osiągnięte za pomocą innych działań, znacznie korzystniejszych z punktu widzenia

środowiska naturalnego wymagało szczegółowego określenia celu, który ma zostać osiągnięty oraz

określenia możliwych sposobów jego osiągnięcia. Co ważne, rozpatrywane były tutaj nie tylko różne

opcje realizacji zaplanowanego przedsięwzięcia, ale również całkiem inne rozwiązania, w tym

nietechniczne.

Ostatnim warunkiem realizacji inwestycji mogącej mieć negatywny wpływ na stan JCW oraz

zastosowania odstępstwa zgodnie z art. 4 ust. 7 RDW jest, aby przyczyny tych zmian lub modyfikacji

zostały szczegółowo określone i wyjaśnione w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza.

Warunek ten został wypełniony w niniejszym dokumencie, dla wszystkich inwestycji, które opisano

w załączniku 31 .

Na obszarze dorzecza Odry zidentyfikowano 251 JCWP rzecznych oraz 1 JCWP jeziornych, dla

których konieczne jest zastosowanie odstępstwa określonego w art. 4 ust. 7 ze względu na realizację

nowych inwestycji. Dla wszystkich ww. JCWP zaplanowane w nich inwestycje spełniają warunki

zastosowania tego odstępstwa. W wyniku przeprowadzonych analiz, na obszarze dorzecza Odry

zidentyfikowano 5 JCWPd, w których byłoby konieczne zastosowanie przedmiotowego odstępstwa.

W aktualizacji Planu gospodarowania wodami zamieszczono inwestycje, które uzyskały odstępstwo

z art. 4.7. RDW.

Na obszarze dorzecza Odry odstępstwo z art. 4.7. RDW uzyskało 219 inwestycji, celem tych

inwestycji jest głównie ochrona przeciwpowodziowa. Szczegółowy opis zawarty jest w załączniku

nr 31.

Dokonując przeglądu oddziaływań wynikających z działalności człowieka na stan wód należy wziąć

pod uwagę potencjalną presję związaną z aktualnie prowadzonym w Polsce procesem poszukiwania

i rozpoznawania gazu ze złóż niekonwencjonalnych (tzw. gaz z łupków - ang. Shalegas lub gaz

zamknięty – ang. tightgas) oraz możliwą w przyszłości eksploatację tego typu złóż. Wpisuje się

to w obowiązek dokonania na etapie aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarze

dorzeczy przeglądu rozwoju gałęzi przemysłu, które mogą nastąpić w kolejnym cyklu wodnym. Fakt

udzielenia w latach 2008-2014 blisko 100 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie

niekonwencjonalnych złóż gazu w Polsce oraz wykonanie w ramach tych koncesji kilkudziesięciu

otworów rozpoznawczych jest podstawą do przeprowadzenia analizy możliwości rozwoju tego sektora

w Polsce w latach 2016-2021, a w szczególności dokonania przeglądu możliwych oddziaływań

na stan wód w wariancie rozpoczęcia eksploatacji.

154


Rysunek 21. Mapa koncesji na poszukiwanie gazu ziemnego typu shalegas (stan na 30.06.2014 r.)

źródło: www.lupki.mos.gov.pl

Według stanu na dzień 4 sierpnia 2014 r. w Polsce obowiązują 72 koncesje na poszukiwanie i/lub

rozpoznawanie złóż węglowodorów, w tym gazu z łupków121

. Najbardziej perspektywiczny obszar

występowania niekonwencjonalnych złóż węglowodorów, objęty wydanymi koncesjami, ciągnie się

od północno-wschodniego Pomorza, poprzez wschodnie Mazowsze aż po Lubelszczyznę. W ramach

udzielonych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż gazu dotychczas

odwierconych zostało 65 otworów, w których przeprowadzono pierwsze zabiegi stymulacji złoża

(szczelinowanie hydrauliczne wykonano w 23 otworach) oraz testy gazowe. W ciągu najbliższych lat

firmy posiadające koncesje będą wykonywały kolejne odwierty oraz zabiegi stymulujące złoże.

Zgodnie z zawartymi umowami koncesyjnymi do 2021 r. planowane jest wykonanie 342 otworów

rozpoznawczych (85 obowiązkowych oraz 257 opcjonalnych), przy czym możliwe są zmiany

udzielonych koncesji oraz zakresów ich prac geologicznych. Wraz z zaawansowaniem prac

badawczych wzrasta liczba oraz wiarygodność informacji, w oparciu o które określane są zasoby gazu

z łupków i podejmowane ewentualne decyzje o jego eksploatacji. Dane geologiczne na temat

możliwości wydobywania gazu łupkowego w Polsce będą dostępne po zakończeniu prac badawczych

prowadzonych przez operatorów koncesji. Potwierdzone informacje o obecności gazu łupkowego

w Polsce powinny się pojawić w ciągu najbliższych 4 - 5 lat. Wtedy możliwe będzie określenie

możliwości wydobywania gazu z łupków – jego opłacalność i zainteresowanie inwestorów. Aby

121

www.lupki.mos.gov.pl

http://www.lupki.mos.gov.pl/

155


wydobywać gaz z łupków niezbędne będzie uzyskanie przez inwestorów, w trybie określonym ustawą

Prawo geologiczne i górnicze, koncesji na wydobycie oraz określenia warunków eksploatacji

(zagospodarowania złoża).

Ze względu na niewielką skalę oraz rozproszone na znacznym obszarze kraju miejsca, w których

aktualnie prowadzone są prace, na etapie poszukiwania i rozpoznawania potencjalne zagrożenia dla

wód zarówno podziemnych jak i powierzchniowych są niewielkie (przy założeniu prowadzenia

działalności w sposób prawidłowy i z zachowaniem dostępnych działań minimalizujących ryzyko

wystąpienia zagrożenia). Natomiast rozpatrując presję spowodowaną eksploatacją gazu ze złóż

niekonwencjonalnych należy wziąć pod uwagę szereg elementów wynikających z jednej strony

ze stosowanych technologii, ale przede wszystkim ze skali przedsięwzięcia.

Rozpatrując wariant podjętej eksploatacji gazu ze złóż niekonwencjonalnych należy podkreślić, że jest

to ogromne przedsięwzięcie, wymagające praktycznie na każdym etapie prac dostępu do wody.

Ocena możliwych źródeł jej pozyskania, w tym dostępnych do zagospodarowania zasobów wód jest

konieczna już w fazie planowania inwestycji. W trakcie działań związanych z poszukiwaniem

i rozpoznawaniem oraz ewentualną eksploatacją złóż gazu z łupków woda wykorzystywana jest

na etapie:

budowy zakładu górniczego – woda do celów socjalno-bytowych,

wiercenia otworów – woda do przygotowania płuczki wiertniczej (ilość wykorzystanej wody

zależy od rodzaju zastosowanej płuczki i długości otworu),

zabiegu szczelinowania hydraulicznego – woda stanowi podstawę do sporządzenia płynu

szczelinującego (ponad 90 % jego składu),

działalności zakładu górniczego – woda do celów socjalno-bytowych dla pracowników wiertni.

Gospodarowanie wodami w fazie eksploatacji gazu z łupków stanowi ważną kwestię nie tylko

ze względu na środowisko przyrodnicze, ale przede wszystkim ze względu na lokalną społeczność.

W grę wchodzą tu zagadnienia związane zarówno z aspektami ilościowymi (potrzeby wodne), jak

również jakościowymi (potencjalna możliwość zanieczyszczenia wód w rejonie prowadzonych prac).

W zależności od intensyfikacji prac w przyszłości może pojawić się konieczność tzw. skumulowanego

poboru wód w stosunkowo krótkim czasie. Spowodowane jest to wymaganiami technologicznymi,

zgodnie z którymi do przygotowania cieczy szczelinującej niezbędne jest zgromadzenie odpowiedniej

ilości wody. Podczas zabiegu stymulacji złoża na 1 km odcinku otworu (założywszy, że szczelinuje się

kilka - kilkanaście sekcji otworu) zużywa się średnio kilkanaście tysięcy metrów sześciennych wody.

Część tej wody (średnio około 12-30%) wraca na powierzchnię jako płyn pozabiegowy, który może

być ponownie wykorzystany. Aktualnie na potrzeby wykonania zabiegu szczelinowania

hydraulicznego najczęściej wykorzystuje się wody podziemne, ujmowane studniami wierconymi

wykonanymi przez inwestora na terenie placu wiertni lub w jego pobliżu (po uzyskaniu stosownego

pozwolenia wodno-prawnego) lub też ujęciami wodociągów miejskich lub wiejskich. Lokalnie

do zabiegu szczelinowania hydraulicznego wykorzystuje się również wody powierzchniowe (np. woda

z nieczynnych wyrobisk górniczych).

W Polsce wody podziemne stanowią główne źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Ponad 60%

wód wykorzystywanych na cele konsumpcyjne to wody podziemne. Sumaryczna ilość zasobów

zwykłych wód podziemnych możliwych do zagospodarowania według stanu rozpoznania

na 31.12.2013 r. wynosi w Polsce około 36,5 mln m3/dobę, w tym prawie 20 mln m

3/dobę ustalonych

jako dyspozycyjne dla obszarów stanowiących 58 % powierzchni kraju (źródło danych: PIG-PIB, PSH

2013). Obecnie wykorzystanie dostępnych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych

156


w Polsce wynosi 19,6 %.Zasoby dyspozycyjne wód płynących (przy uwzględnieniu wymagań

przepływu nienaruszalnego) szacuje się w Polsce na ok. 10 mld m3/rok

122. Mimo dużej zmienności

przestrzennej tych zasobów nie ma obecnie ryzyka, że znaczny pobór wód powierzchniowych wpłynie

na zmianę reżimu hydrologicznego wód w zlewni.

Pomimo jednak znacznych rezerw zasobów wód na obszarze kraju istnieje konieczność szczegółowej

analizy wpływu poboru wód na potrzeby eksploatacji gazu ze złóż niekonwencjonalnych na stan

części wód. Zidentyfikowane są bowiem obszary zagrożone deficytem wód, na obszarze których

znaczny pobór może stanowić zagrożenia dla dobrego stanu części wód. Na obecnym etapie prac

poszukiwawczo-rozpoznawczych w ramach udzielonych koncesji nie jest jednak możliwe określenie

na jakich obszarach będzie prowadzona eksploatacja. Dlatego też bardzo istotne jest aby dostępne

do zagospodarowania zasoby wód, będące podstawą do udzielenia pozwoleń wodno-prawnych, były

udokumentowane na całym obszarze objętym koncesjami.

Obszar dorzecza Odry

Na obszarze dorzecza Odry aktualnie udzielonych jest 20 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie

niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego i ropy naftowej w tym 5 częściowo położonych na obszarze

omawianego dorzecza (rysunek 22). Obszary, gdzie prowadzone są prace badawcze obejmuję

centralną i południowo-wschodnią część obszaru dorzecza. Dostępne do zagospodarowania zasoby

wód podziemnych na obszarze dorzecza wynoszą 14,904 mln m3/dobę, zaś stopień ich wykorzystania

kształtuje się na poziomie 24.2%. Na obszarze dorzecza w1regionie wodnym (Górnej Odry)

zidentyfikowano zagrożenie deficytem wód (stopień wykorzystania zasobów powyżej 75 % - bardzo

niskie rezerwy). Wysokie wartości rocznego wykorzystania zasobów w tym regionie wynikają przede

wszystkim z prowadzenia w jego granicach działalności górniczej (odwodnienia górnicze) (Informacja

Państwowej Służby Hydrogeologicznej na temat stanu zasobów wód podziemnych w Polsce (stan

na dzień 31.12.2013 r.), marzec 2014 r.).

122

Diagnoza aktualnego stanu gospodarki wodnej, KZGW 2010

157


Rysunek 22. Lokalizacja koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż gazu

na obszarze dorzecza Odry (stan na sierpień 2014 r.)


9.4.1. Realizacja działań inwestycyjnych w gospodarce wodnej w latach

2016 – 2021 (w okresie obowiązywania aPGW)

Planowane inwestycje w gospodarce wodnej obejmują zarówno te działania, które służą bezpośrednio

poprawie jakości wód oraz działania służące innym celom, społecznym lub gospodarczym,

wymagające ingerencji w środowisko wodne. Zatem, plan gospodarowania wodami na obszarze

dorzecza zawiera przede wszystkim program działań, dzięki któremu dążymy do osiągnięcia celów

środowiskowych zgodnie z RDW, ale także działania mogące zakłócić ten proces, konieczne

do realizacji z uwagi na właściwe zrównoważone gospodarowanie wodami.

Ponadto, zgodnie z art. 4 ust. 7 RDW plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zawiera

szczegółowe uzasadnienie realizacji wszystkich inwestycji mogących uniemożliwić osiągnięcie

dobrego stanu JCWP lub też pogorszyć ten stan. Należy podkreślić także, iż szereg niewielkich

w swojej skali i zakresie inwestycji związanych z ingerencją w hydromorfologię cieków charakteryzuje

158


się tak znikomym oddziaływaniem w skali JCWP, iż nie będą miały znaczącego wpływu na stan

ekologiczny, a tym samym – nie są przedmiotem rozważań w ramach niniejszego dokumentu.

Powyższe uwarunkowania dotyczą wszystkich krajów członkowskich, a ich realizacja ukierunkowana

jest na ochronę zasobów wodnych.

W Polsce do końca 2015 r. obowiązuje opracowany w 2009 r. pierwszy plan gospodarowania wodami

na obszarze dorzecza Wisły, jednakże dokument ten w ocenie KE, nie zawiera wystarczającego

uzasadnienie dla działań inwestycyjnych, które mogły spowodować nieosiągnięcie celów

środowiskowych, zatem przesłanki wynikające z art. 4 ust. 7 RDW nie zostały właściwie i szczegółowo

przedstawione. W związku z zaistniałą sytuacją został opracowany w Polsce dokument „przejściowy”

pn. MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły, który jest wynikiem ustaleń z KE zawartych w uchwale

Rady Ministrów - Plan działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej z dnia

2 lipca 2013 roku nr 118/2013. W MasterPlanie poddano analizie wszystkie zrealizowane, w trakcie

realizacji oraz planowane inwestycje pod kątem zgodności z RDW123

.

W aPGW wśród inwestycji z zakresu gospodarki wodnej, które mogą negatywnie wpłynąć na stan

JCW, najliczniejszą grupę stanowią inwestycje przeciwpowodziowe. Oznacza to, że zarówno

w MasterPlanie, jak i w aPGW zawarto i uzasadniono szereg takich inwestycji.

Równolegle z aPGW opracowywane są plany zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP) [patrz:

rozdział 9.4.2.]. Jednym z zadań powyższych planów jest wskazanie działań kluczowych z punktu

widzenia ochrony przeciwpowodziowej na obszarach dorzeczy i w regionach wodnych. Wśród tych

działań znajdują się zarówno zadania typowo techniczne – inwestycyjne, jak i działania „miękkie”,

na przykład prewencyjne, organizacyjne czy też edukacyjne. Wśród wszystkich inwestycji mogą

znaleźć się:

działania mogące negatywnie wpłynąć na stan JCW (np. zbiorniki zaporowe),

działania neutralne z punktu widzenia wpływu na stan JCW (np. suche zbiorniki

przeciwpowodziowe),

działania sprzyjające poprawie stanu JCW (np. odtwarzanie terenów zalewowych, zakaz

zabudowy na terenach zalewowych).

Pierwsza z powyższych grup, to zadania wymagające zastosowania odstępstwa na podstawie art.

4 ust. 7 RDW, dlatego też uzasadnienie konieczności ich realizacji musi zostać wskazane w aPGW.

Druga grupa to zadania nie będące przedmiotem aPGW, z uwagi na brak znaczącego oddziaływania

na stan JCW. Z kolei trzecia z wymienionych grup zadań przeciwpowodziowych, to zadania będące

elementem programów działań mających na celu osiągnięcie celów środowiskowych, czyli będące

przedmiotem aPWŚK.

Opisana powyżej sytuacja jest dość skomplikowana, dlatego podstawową kwestią jest zapewnienie

właściwej koordynacji opracowania samych dokumentów planistycznych, wyartykułowanie ich

współzależności a następnie właściwe wdrożenie działań z nich wynikających. Zależności pomiędzy

poszczególnymi dokumentami planistycznymi przedstawiono na schemacie stanowiącym załącznik nr

36.

123

Inwestycje zrealizowane i w trakcie realizacji od 2010 r. Inwestycje planowane – do 2021 r. dla których zakres i stopień szczegółowości dostarczonych informacji umożliwiał dokonanie oceny

159


Realizacja działań inwestycyjnych a zapisy aPGW

Ocena, czy planowane działanie może mieć negatywny wpływ na stan JCW należy do zadań

inwestora. W przypadku stwierdzenia, że zaplanowana inwestycja, z uwagi na swoją skalę i zakres,

nie będzie stanowiła zagrożenia dla osiągnięcia celów środowiskowych RDW, będzie ona mogła być

realizowana, bez konieczności umieszczania jej uzasadnienia w aPGW.

Przepisy prawa dzielą inwestycje na trzy zasadnicze grupy. Wyróżnia się przedsięwzięcia mogące

zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzenie oceny oddziaływania jest

niezbędne. W przypadku przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko,

o obowiązku przeprowadzenia oceny decyduje właściwy organ, po przeprowadzeniu tak zwanego

screeningu, czyli wstępnego badania planowanej inwestycji i jej możliwego wpływu na środowisko.

Przedsięwzięcia zakwalifikowane do obu powyższych kategorii zostały wymienione w rozporządzeniu

Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać

na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397 z późn. zm.). Inwestycje niewskazane w ww.

rozporządzeniu nie będą wymagały przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania

na środowisko. Należy jednak odnotować, że organ właściwy do wydania decyzji inwestycyjnych

będzie zobowiązany do rozważenia potencjalnego wpływu na obszar Natura 2000, co może

skutkować koniecznością przeprowadzenia analogicznej procedury oceny oddziaływania na obszar

Natura 2000.

Możliwa jest zatem sytuacja, w której dla danego przedsięwzięcia nie zostanie przeprowadzona ani

ocena oddziaływania na środowisko, ani ocena oddziaływania na obszar Natura 2000. W takim

wypadku weryfikacja wpływu inwestycji na stan wód nastąpi na ogólnych warunkach, w ramach

uzyskiwania kolejnych decyzji inwestycyjnych, w tym przede wszystkim przed uzyskaniem pozwolenia

wodnoprawnego. Zgodnie z art. 125 ust. 1 prawa wodnego, pozwolenie takie nie może bowiem

naruszać m.in. ustaleń planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, z wyjątkiem

okoliczności, o których mowa w art. 38j ustawy. Także prawo budowlane przewiduje konieczność

sprawdzenia zgodności projektu budowlanego z wymaganiami ochrony środowiska (art. 35 ust. 1 pkt

1 ustawy), co stanowi podstawę prawną dla weryfikacji wpływu inwestycji na stan wód również na tym

etapie inwestycyjnym.

W przypadku zadań inwestycyjnych, wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania

na środowisko na podstawie ustawy lub wobec wyników screeningu, ocena ich wpływu na stan JCW

dokonywana jest w ramach tej procedury, zgodnie z ustawą O udostępnianiu informacji o środowisku.

W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:

bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na środowisko, zdrowie i warunki życia ludzi,

dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie pomiędzy powyższymi elementami oraz

dostępność do złóż kopalin. Przedmiotem oceny są ponadto sposoby zapobiegania i zmniejszania

negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia oraz wymagany zakres monitoringu.

Podstawą przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko jest raport przygotowywany przez

inwestora, zgodnie z art. 66 O udostępnianiu informacji o środowisku. Możliwe jest przy tym

wcześniejsze złożenie karty informacyjnej przedsięwzięcia wraz z wnioskiem o ustalenie zakresu

takiego raportu (tzw. scoping).

Ocenę oddziaływania na środowisko przeprowadza się w większości przypadków w ramach

postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji

160


przedsięwzięcia. Po otrzymaniu wniosku wraz z raportem i pozostałymi załącznikami, właściwy organ

występuje do innych jednostek o wymagane uzgodnienia i opinie (zazwyczaj są to: regionalny dyrektor

ochrony środowiska i państwowy powiatowy inspektor sanitarny, w razie potrzeby także dyrektor

urzędu morskiego). Przeprowadzane jest także postępowanie z udziałem społeczeństwa,

umożliwiające zainteresowanym podmiotom przedstawienie uwag i wniosków, a jednocześnie

skutkujące przyznaniem szerokich uprawnień procesowych organizacjom ekologicznym.

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach jest wymagana przed uzyskaniem większości decyzji

inwestycyjnych, w tym decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu

publicznego oraz decyzji o pozwoleniu na budowę.

9.4.2. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP)

Najliczniejszą grupę inwestycji, które zostały przeanalizowane i uzasadnione w ramach odstępstwa

z art. 4 ust. 7 RDW w aPGW stanowią inwestycje przeciwpowodziowe. Podstawowym dokumentem

strategicznym, który obejmuje kluczowe i strategiczne dla Polski, z punktu widzenia ochrony

przeciwpowodziowej, inwestycje są plany zarządzania ryzykiem powodziowym, których projekty

zostały opracowane w 2014 r.

Cele PZRP

Opracowane PZRP dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego

zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości, stwarzając jednocześnie szanse na proaktywne

podejście w inicjowaniu i wdrażaniu działań inwestycyjnych oraz instrumentów wspomagających.

Wnioski płynące z przygotowanych planów będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych

praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę

zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających

w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Przedstawione PZRP

będą podstawą ich przyszłych aktualizacji i rozpoczną nieprzerwany proces ciągłej poprawy systemu

osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami.

Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem PZRP oparte były

na strukturze hierarchicznej ‘zlewnia – region wodny – dorzecze’ i prowadzone były przy pełnej

współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, regionalnymi zarządami gospodarki wodnej,

wojewódzkimi zarządami melioracji i urządzeń wodnych, a także pozostałymi lokalnymi

interesariuszami, którzy uczestniczyli w ich tworzeniu poprzez zorganizowany system komitetów

sterujących i grup planistycznych regionów wodnych i dorzeczy oraz zespołów planistycznych zlewni.

Zakres wykonanych prac przy opracowaniu PZRP przez zespoły planistyczne obejmował ok. 150

suwerennych działań i produktów pośrednich, w tym osiągnięcie kluczowych kamieni milowych dla

opracowania dokumentacji, wymienionych poniżej:

– zdiagnozowanie problemów zarządzania ryzykiem powodziowym, w tym diagnozy

zagrożenia ryzyka powodziowego i strat, analizy obecnego systemu ochrony

przeciwpowodziowej i źródeł wzrostu ryzyka powodziowego;

– zdefiniowanie celów głównych i szczegółowych zarządzania oraz przypisanie im grup

działań, tworząc schemat ich osiągnięcia w zdefiniowanym okresie;

– opracowanie instrumentów wspomagających realizację działań nietechnicznych

i technicznych dla zidentyfikowanych wariatów planistycznych zarządzania ryzykiem;

– sporządzenie projektów PZRP dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych;

– przeprowadzenie konsultacji społecznych sporządzonych projektów planów i kampanii

informacyjnej (22.12.2014 r.– 22.06.2015 r.);

161


– przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektów PZRP

(w trakcie realizacji);

– zapewnienie spójności PZRP i aPGW.

Metodyka opracowania PZRP124

W ramach PZRP dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza, zdefiniowano działania, które

w efekcie zapewnią osiągnięcie celów głównych i szczegółowych. Działaniom nietechnicznym oraz

technicznym zostały nadane priorytety, odzwierciedlające charakter zagrożenia i problematykę

powodzi. Weryfikacja i uzasadnienie przyjętych celów głównych i szczegółowych dla każdego regionu

wodnego i obszaru dorzecza nastąpiła w drodze formułowania i oceny wariantów planistycznych.

Formułowanie wariantów planistycznych bazuje na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko

powodziowe (które mogą zmniejszyć, zneutralizować lub rozłożyć w czasie zdiagnozowane problemy)

oraz przypisaniu działań do celów. Poniżej opisano rozpatrywane w ramach analizy warianty.

wariant zerowy - oparty na scenariuszu zaniechania działań mających na celu jakąkolwiek poprawę

obecnej sytuacji. Wariant ten oznacza pozostanie w obecnym zakresie rodzajowym i przestrzennym

infrastruktury przeciwpowodziowej oraz sterowanie wielkością powodzi w ramach obowiązujących

przepisów. W wariancie zerowym nie zakłada się zatem realizacji działań inwestycyjnych, ani

ponoszenia corocznych nakładów o charakterze utrzymaniowym, przewiduje się jedynie ponoszenie

niezbędnych kosztów eksploatacyjnych, związanych z użytkowaniem istniejących obiektów. Wariant

ten uwzględnia inwestycje techniczne rozwojowe zrealizowane w okresie od powstania map

zagrożenia i ryzyka powodziowego do VI 2014 roku.

wariant utrzymaniowy - opiera się na identyfikacji pożądanej wysokości corocznych kosztów

utrzymania istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Przy identyfikacji wariantu utrzymaniowego

określenie „utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej” definiowane jest jako bieżące nakłady

finansowe na pożądanym przez eksploatatora poziomie, w celu zachowania określonego standardem

stanu tej infrastruktury. Koszty odtworzenia infrastruktury, mające charakter inwestycji, nie są ujęte

w wariancie utrzymaniowym, przyjmuje się jednak założenie o ponoszeniu kosztów odtworzenia

w okresie analizy, dzięki czemu ma miejsce zastępowanie zużytych składników budowli składnikami

nowymi w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego

składnika lub całej budowli/urządzenia. Koszty o charakterze odtworzeniowa funkcjonalności ujęto

w wariancie technicznym.

Efektywność wariantu utrzymaniowego zweryfikowano w ramach analizy kosztów i korzyści

społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami

powodziowymi w wariancie zerowym oraz średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie

utrzymaniowym.

Zdefiniowano ponadto wariant nietechniczny, zawierający działania nietechniczne (N) oraz działania

wspierające (Nwspierające) oraz warianty techniczne, które razem z działaniami nietechnicznymi

tworzą tzw. warianty kombinowane.

Zidentyfikowane warianty techniczne, stanowiące możliwe do zastosowania rozwiązania problemów

występujących w danej zlewni, składają się z dwóch kategorii:

124

na podstawie projektu PZRP z dnia 22.12.2014

162


a) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF)

Odtworzenie funkcjonalności jest rozumiane jako jednorazowe działanie o charakterze nakładów

inwestycyjnych mające na celu odbudowę pożądanego przez eksploatatora poziomu

technicznego/funkcjonalności istniejących obiektów przeciwpowodziowych oraz likwidację wieloletnich

zaniedbań i przygotowanie infrastruktury do dalszych bieżących działań eksploatacyjnych

i ponoszenia corocznych kosztów utrzymaniowych.

oraz

b) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe)

Drugą kategorią działań technicznych dla obszarów problemowych są działania techniczne

rozwojowe, które zawierają nowe inwestycje, nie dotyczące odtworzenia istniejącej infrastruktury.

Z powyżej wymienionych, różnych kategorii działań technicznych i nietechnicznych utworzono

warianty planistyczne. Każdy wariant planistyczny zawiera działanie wybrane w drodze analizy

wielokryterialnej (TR Nowe 1 lub TR Nowe 2 lub Nietechniczne) oraz działania nietechniczne

wspierające i działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia

funkcjonalności. Warianty planistyczne zostały zagregowane na poziomie regionów wodnych oraz

obszarów dorzeczy.

Zarówno dla działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności, jak i dla działań technicznych

rozwojowych, zidentyfikowano rozwiązania alternatywne, zastosowano jednakże odmienne podejście:

dla oceny efektywności działań, zdefiniowanych jako możliwe do zastosowania rozwiązania

o charakterze odtworzenia funkcjonalności, dokonano uproszczonej oceny efektywności hydraulicznej

oraz udatności środowiskowej. Z kolei analiza wielokryterialna została przeprowadzona dla możliwych

do zastosowania rozwiązań w ramach działań technicznych rozwojowych i nietechnicznych.

Przedmiotem analizy wielokryterialnej są bowiem warianty rozwiązań w obszarach problemowych,

a jej celem jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem

zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Takie podejście zapewnia, że ocenie

poddane zostały poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym/obszarach

problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy

obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie

planistycznym.

W kontekście powyższego podejścia istotne jest uchwycenie efektu wdrożenia danego rozwiązania

i porównanie efektu tego rozwiązania z efektem rozwiązania alternatywnego. W ten sposób uniknięto

łącznej oceny, obejmującej szereg działań, ponieważ taka łączna ocena mogłaby prowadzić

do zaburzenia wyniku – mianowicie większy wpływ na wynik oceny miałyby działania bardziej

efektywne i tym samym byłaby możliwość nie wychwycenia działań nieefektywnych, które byłyby

rekomendowane do realizacji tylko dlatego, że byłyby oceniane łącznie z działaniami efektywnymi.

Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla

poszczególnych regionów wodnych (a także obszarów dorzeczy), została dokonana w ramach analizy

kosztów i korzyści społecznych. Efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych,

przewidziane w analizowanych wariantach (utrzymaniowym, nietechnicznym i technicznym

/kombinowanym) oceniono w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej

różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym

oraz niższymi od nich średniorocznymi stratami powodziowymi w pozostałych wariantach.

163


Schemat zamieszczony na rysunku 23 zawiera podsumowanie algorytmu formułowania wariantów

planistycznych.

Rysunek 23. Algorytm formułowania wariantów planistycznych

Legenda:

WP 1, 2 – wariant planistyczny 1, 2

TR Nowe 1, 2 – działania rozwojowe techniczne - możliwe rozwiązania problemu: działania 21-27 oraz 29; dla

ochrony brzegu morskiego działania 53 - 69

N – działania nietechniczne zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do Technicznych.

Są to działania: 1-3; 9; 18-20; 30-36

Nwspierające – działania nietechniczne towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym: 4-8; 10-17; 28;

37-41; 42-52

OF – działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności: działania 24 i 29

MCA – analiza wielokryterialna

9.5. Uwarunkowania art. 4 ust. 8-9

Została również przeprowadzona analiza spełnienia przesłanek art. 4 ust. 8 oraz 9, których spełnienie

warunkuje zastosowanie wszystkich odstępstw dopuszczonych postanowieniami RDW.

Zostały sformułowane odpowiedzi na pytania:

czy stosowanie odstępstwa nie wyklucza lub nie przeszkadza w osiągnięciu celów RDW

w innych częściach wód obszarze dorzecza?

czy stosowanie odstępstwa gwarantuje przynajmniej taki sam poziom bezpieczeństwa jak

istniejące prawodawstwo wspólnotowe/ czy przedsięwzięcie jest zgodne z wdrażaniem innego

prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego ochrony środowiska.

Postanowienia powyższe oznaczają, iż stosowanie omówionych wyżej odstępstw w żadnym

przypadku nie może być przyczyną odstępstw w zakresie wymagań wynikających z innych dyrektyw,

a także w zakresie wymagań dotyczących innych części wód niż te, których dotyczy zidentyfikowane

i uzasadnione odstępstwo.

W przypadku pierwszego z wymienionych warunków konieczna była przede wszystkim analiza

zasięgu oddziaływania poszczególnych inwestycji. Podczas analizy drugiego z warunków,

164


zobowiązującego do zagwarantowania zgodności z wdrażaniem innego prawodawstwa

wspólnotowego dotyczącego ochrony środowiska najistotniejszym było sprawdzenie zgodności

z celami dla obszarów Natura 2000. Jego spełnienie gwarantują obowiązujące w kraju zapisy ustawy

o ochronie przyrody. W przypadku realizacji jakiejkolwiek inwestycji, w której zasięgu oddziaływania

leży obszar Natura 2000 konieczne jest przeprowadzenie postępowania środowiskowego podczas

którego między innymi niezbędne jest udowodnienie spełnienia wszelkich wymogów związanych

z takim obszarem. W związku z tym nie ma możliwości realizacji inwestycji mogącej wpłynąć

negatywnie na cele ochrony obszaru Natura 2000 i nie spełniającej uwarunkowań określonych w art.

6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej.

Przeprowadzone analizy wykazały spełnienie przedmiotowych warunków dla wszystkich

zaplanowanych odstępstw.

165


10. PODSUMOWANIE ANALIZY EKONOMICZNEJ

KORZYSTANIA Z WÓD

Jednym z celów analizy ekonomicznej korzystania z wód jest określenie stopnia zwrotu kosztów

za usługi wodne. Ramowa Dyrektywa Wodna kładzie nacisk na uwzględnienie przez państwa

członkowskie zasady zwrotu kosztów za usługi wodne, uwzględniającej nie tylko koszty finansowe, ale

również koszty środowiskowe i zasobowe. Wskazuje także, iż kształtowanie instrumentów

ekonomicznych w gospodarowaniu wodami powinno być oparte na zasadzie zanieczyszczający płaci.

Zasada ta oznacza, że całkowite koszty działań mających na celu usunięcie skutków

zanieczyszczenia powinien ponosić jego sprawca. Zasada „zanieczyszczający płaci” wynika

bezpośrednio z art. 191 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który stanowi jedną

z głównych zasad funkcjonowania Unii Europejskiej. Regulacje prawne dotyczące zasady

„zanieczyszczający płaci” wynikają też z Dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania

i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu ustanawiającej zasady

odpowiedzialności administracyjnej za szkody w środowisku w oparciu o zasadę zanieczyszczający

płaci, transponowanej do polskiego prawodawstwa poprzez ustawę z 13 kwietnia 2007 r.

o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 210)

Przedstawione w niniejszym rozdziale podsumowanie analizy ekonomicznej korzystania z wód opiera

się na opracowaniach: Opracowanie analizy zwrotu kosztów za usługi wodne z uwzględnieniem

prognozy rozwoju na obszarach dorzeczy (KZGW, 2013 r.) oraz Analiza kosztów środowiskowych

i zasobowych zgodnie z art. 9 RDW (KZGW, 2013 r.).

10.1. Charakterystyka ekonomiczna obszaru dorzecza Odry

Całkowita powierzchnia obszaru dorzecza Odry w granicach Polski wynosi ok. 118 tys. km2125

,

co stanowi 33,9% powierzchni kraju126

. Zamieszkiwany jest przez 14,48 mln. ludzi, których szacowany

miesięczny dochód jest równy 1170,4 zł/msc/os (dane za 2012 r.). Na tym obszarze dorzecza ważną

rolę w działalności gospodarczej odgrywa handel i usługi, a rolnictwo stanowi jedynie

ok. 3% działalności gospodarczej127

.

10.2. Zwrot kosztów usług wodnych w sektorze komunalnym

Usługi związane z gospodarką komunalną w zakresie gospodarowania wodami obejmują usługi

dostarczania wody oraz odbioru i oczyszczania ścieków. Analizę ekonomiczną dla sektora

komunalnego opracowano z uwzględnieniem tego podziału. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 20 grudnia

1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jednolity: Dz. U. 2011 r. nr 45 poz. 236), dalej ustawa

o gospodarce komunalnej gospodarka komunalna może być prowadzona przez jednostki samorządu

terytorialnego w szczególności w formach samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa

handlowego.

125


Mały rocznik statystyczny Polski 2014, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2014 r. 127

Analiza kosztów środowiskowych i zasobowych zgodnie z art. 9 RDW 2000/60/WE, KZGW, 2013 r.

166


10.2.1. Zakres przeprowadzonych analiz

Za podstawowy cel analizy postawiono określenie stopnia zwrotu kosztów usług dotyczących

dostarczania wody oraz odbioru i oczyszczania ścieków. Analizę przeprowadzono również pod kątem:

związku jednostkowego kosztu dostarczania wody w powiązaniu do wielkości produkcji,

roli dotacji w stopie zwrotu kosztów,

powiązania wysokości opłat za korzystanie ze środowiska z jednostkowym kosztem

dostarczania wody,

zależności pomiędzy formą prawną operatora a kosztami świadczonych usług,

finansowania skrośnego,

wpływ odpisów amortyzacyjnych, podatku od nieruchomości, opłat za dzierżawę

na koszty.

10.2.2. Zwrot kosztów w sektorze komunalnym – zaopatrzenie w wodę

Rynkowa wartość usług zaopatrzenia w wodę dla obszaru dorzecza Odry w roku 2010 sięgała

ok. 1912,7 mln zł.

Finansowy zwrot kosztów

Obliczenie finansowej stopy zwrotu kosztów polega na porównaniu kosztów i przychodów ze świadczenia

usług zaopatrzenia w wodę. Finansowa stopa zwrotu kosztów dla obszaru dorzecza Odry wynosi 101,1%,

podczas gdy dla całego kraju jest to 103,3%, co oznacza pełny zwrot kosztów w tym sektorze Wartości

te wskazują, że większość operatorów ma wyższe przychody z działalności polegającej na dostarczaniu

wody, niż koszty jakie ponosi na tą działalność. Należy wziąć pod uwagę, że wynik ten jest zawyżony

przez kilku największych operatorów, a finansowa stopa zwrotu małych operatorów jest znacznie niższa.

Dodatkowo należy uwzględnić wpływ dopłat bezpośrednich na finansową stopę zwrotu kosztu. W analizie

wpływu dotacji wzięto pod uwagę próbę 194 operatorów, którzy otrzymują dotacje na cele operacyjne

uzyskiwane od gminy. Otrzymane dotacje w 71 przeanalizowanych przypadkach pozwoliła na pełne

zrównoważenie lub nadwyżkę przychodów nad kosztami. Po przeprowadzeniu analizy bez ich

uwzględniania finansowa stopa zwrotu dla całego obszaru Polski spadła o 1,6 punktów procentowych –

do 101,7%. Po obliczeniu tego wskaźnika tylko dla operatorów otrzymujących dotację okazało się,

że wynosi on 100,9%.

Badanie związku jednostkowego kosztu dostarczania wody w zależności od wielkości

produkcji

Przeprowadzona analiza nie wykazała związku między kosztem produkcji wody a wielkością

sprzedaży.

Badanie związku jednostkowego kosztu dostarczania wody z wysokością opłat za korzystanie

ze środowiska

Analiza została przeprowadzona stopniowo – najpierw sprawdzono, jak opłaty za korzystanie

ze środowiska wpływają na koszt (co jest bardziej miarodajnym wskaźnikiem), a następnie jak

wpływają na cenę (wpływ ten jest trudny do ocenienia ze względu na zniekształcenie ceny przez

dopłaty gmin). Opłaty pobierane za korzystanie ze środowiska powodują wzrost kosztów dostawy

wody o ok. 2,5%. Istotny statystycznie związek pomiędzy jednostkowym kosztem produkcji

a jednostkowymi płatnościami za pobór wód nie został wykazany.

167


Badanie związku pomiędzy wielkością operatorów a kosztami i cenami świadczonych przez

nich usług

Porównanie operatorów jest trudne ze względu na różnice w skali działania poszczególnych

jednostek. W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano duże podobieństwo cen między grupami

odbiorców. Większe zróżnicowanie wykazują ceny od operatorów mających różne formy prawne.

Rozbieżności są jednak na tyle duże, że trudno mówić o jakiś prawidłowościach.

Badanie związku jednostkowego kosztu usług z wysokością odpisów amortyzacyjnych, opłat

za dzierżawę infrastruktury oraz podatku od nieruchomości

Analizę przeprowadzono łącznie dla odpisów amortyzacyjnych i opłat za dzierżawę/użyczenie

infrastruktury. Stwierdzono, że udział amortyzacji i opłat za dzierżawę w całkowitych kosztach wynosi

ok. 18%.

Badanie zróżnicowania cen wg poszczególnych grup taryfowych – subwencje krzyżowe

(skrośne)

Analiza miała na celu wykazanie, czy operatorzy ustalają różne ceny dla poszczególnych grup

odbiorców na poziomie odbiegającym od uzasadnionych kosztów realizacji dostaw do poszczególnych

grup. Badanie nie wykazało istnienia zjawiska subsydiowania skrośnego jako zjawiska masowego

w tym sektorze.

10.2.3. Zwrot kosztów w sektorze komunalnym – odbiór i oczyszczanie

ścieków

Rynkowa wartość usług odbioru i oczyszczania ścieków na obszarze dorzecza Odry w roku 2010

sięgała ok. 1897,7 mln zł.

Finansowy zwrot kosztów

Obliczenie finansowej stopy zwrotu kosztów polega na porównaniu kosztów i przychodów odbioru

i oczyszczania ścieków. Finansowa stopa zwrotu kosztów dla obszaru dorzecza Odry wynosi 106,7 %,

podczas gdy dla całego kraju jest to 105,9%, co oznacza pełny zwrot kosztów w tym sektorze. Analiza

ta uwzględnia wpływy dotacji gmin, a wartości wskaźników są zawyżone przez największych operatorów,

podobnie jak w przypadku zaopatrzenia w wodę.

Jak wspomniano wyżej pogłębionym elementem analizy zwrotu kosztów na poziomie finansowym była

eliminacja dopłat bezpośrednich, udzielanych przez gminy. W analizie wpływu dotacji wzięto pod uwagę

próbę 194 operatorów, którzy otrzymują dotacje na cele operacyjne uzyskiwane od gminy. Otrzymane

dotacje w 71 przeanalizowanych przypadkach pozwoliła na pełne zrównoważenie lub nadwyżkę

przychodów nad kosztami. Analiza nieuwzględniająca wpływ dopłat bezpośrednich wskazała finansową

stopę zwrotu kosztu niższą o 0,4 punktu procentowego – 104,5%.

Badanie związku jednostkowego kosztu odbioru i oczyszczania ścieków w zależności

od wielkości produkcji

Przeprowadzona analiza nie wykazała związku między kosztem roczną wielkością

odbieranych/oczyszczanych ścieków a kosztem jednostkowym tych działań.

Badanie związku jednostkowego kosztu odbioru i oczyszczania ścieków z wysokością opłat

za korzystanie ze środowiska

Wynik przeprowadzonej analizy jest analogiczny do wyników analizy dla poboru wód. Opłaty

za korzystanie ze środowiska dla odprowadzania ścieków oczyszczonych nie mają znaczącego

wpływu na jednostkowy koszt odbioru i oczyszczania ścieków (stanowią ok. 2% ceny).

168


Badanie związku pomiędzy wielkością operatorów a kosztami i cenami świadczonych przez

nich usług

W przypadku usług tego typu zróżnicowanie cen dla grup odbiorców jest większe – sięga nawet 45%.

Porównanie operatorów jest trudne ze względu na różne skale ich działań.

Badanie związku jednostkowego kosztu usług z wysokością odpisów amortyzacyjnych, opłat

za dzierżawę infrastruktury oraz podatku od nieruchomości

Analizę przeprowadzono łącznie dla odpisów amortyzacyjnych i opłat za dzierżawę/użyczenie

infrastruktury. Stwierdzono, że udział amortyzacji i opłat za dzierżawę w całkowitych kosztach wynosi

ok. 30%.

Badanie zróżnicowania cen wg poszczególnych grup taryfowych – subwencje krzyżowe

(skrośne)

Analiza miała na celu wykazanie, czy operatorzy ustalają różne ceny dla poszczególnych grup

odbiorców na poziomie odbiegającym od uzasadnionych kosztów realizacji dostaw do poszczególnych

grup. Wykazano, że skala zjawiska jest umiarkowana, a jedyną subsydiowaną grupą odbiorców

są gospodarstwa domowe.

10.3. Zwrot kosztów usług wodnych w sektorze przemysłu

Podmioty wchodzące w skład sektora przemysłu, posiadające własne ujęcia wód i oczyszczalnie

ścieków korzystają z dóbr i usług związanych z zasobami wodnymi na własny koszt. Obecnie nie

występują zwolnienia z opłat za korzystanie za środowiska dla sektora przemysłu, jak również nie

udzielane są dopłaty do działalności operacyjnej związanej z poborem wody oraz odbiorem ścieków

w przemyśle. Można więc uznać, że zwrot kosztów finansowych usług wodnych w tym sektorze

wynosi 100%.

Ekonomiczna stopa zwrotu kosztów w przemyśle

Koszty korzystania ze środowiska przez sektor przemysłowy są częściowo zwracane poprzez opłaty

za korzystanie ze środowiska, jednak internalizacja ta nie jest pełna. Obliczona ekonomiczna stopa

zwrotu jest na poziomie ok. 90,4%.

10.4. Zwrot kosztów usług wodnych w rolnictwie i leśnictwie

W sferze poboru wody powierzchniowej do nawodnień rolniczych i leśnych oraz przeznaczonych

do hodowli ryb obowiązuje w Polsce zwolnienie z opłat. Usługi wodne występujące w sektorze

rolnictwa i leśnictwa to głównie nawadnianie oraz odwadnianie, a także pobór wody na potrzeby

hodowli ryb. Brak jest szczegółowych informacji obejmujących ponoszone koszty, tak więc sektor ten

jest trudny pod kątem egzekwowania podstawowych zasady, jakie są stosowane w ekonomice

ochrony środowiska, mowa o zasadzie „zanieczyszczający płaci”.

Identyfikacja poszczególnych rodzajów kosztów

W sektorze związanym z rolnictwem korzystanie z wód dotyczy: poboru wody (zarówno na cele

zaopatrzenia ludności w wodę, jak i na cele nawodnień rolniczych i w celach prowadzenia szeroko

pojętej gospodarki rybackiej) oraz zrzutu ładunków zanieczyszczeń. Pobory wód odbywają się na kilka

sposobów:

a) poprzez sieci wodociągowe – pobór ten jest uwzględniony w obliczeniach dotyczących sektora

komunalnego,

b) w sposób indywidualny w ramach zwykłego lub powszechnego korzystania z wód,

169


c) w sposób indywidualny w ramach szczególnego korzystania z wód – wymagane jest wtedy

pozwolenie wodno-prawne,.

Pobór wody do nawodnień rolniczych oraz na cele hodowli ryb wymaga pozwoleń wodno-prawnych

(o ile wykracza poza korzystanie zwykłe lub powszechne), ale w przypadku poboru wód

powierzchniowych jest zwolniony z opłat. Zrzut ładunków zanieczyszczeń do sieci komunalnych oraz

w ramach szczególnego korzystania z wód jest rejestrowany. W pozostałych przypadkach praktycznie

nie jest możliwe określenie wielkości zarówno poborów jak i zrzutów, a co za tym idzie, kosztów.

10.5. Oszacowanie kosztów zasobowych i środowiskowych

Ocena kosztów środowiskowych i zasobowych jest niezbędnym elementem dla przeprowadzenia

pełnej analizy ekonomicznej korzystania z wód. Analiza ta przeprowadzona została w pierwszym cyklu

planistycznym, zaś na potrzeby obecnej aktualizacji PGW została ona uaktualniona.

Koszty zasobowe

Koszty zasobowe - koszt alternatywny - koszt utraconych korzyści. Koszty te występują wtedy, gdy

istnieje alternatywny sposób (sposoby) wykorzystania danego dobra, wykluczający się z innymi. Koszt

utraconych korzyści równy jest korzyściom z najlepszego alternatywnego wykorzystania danego dobra

(zasobu)128

.

Koszty zasobowe można podzielić na zinternalizowane (za które wniesiono opłaty za pobór wód) oraz

niezinternalizowane. Dane na temat kosztów zinternalizowanych pochodzą bezpośrednio z bazy

dotyczącej opłat za korzystanie ze środowiska, natomiast koszty niezinternalizowane (koszty

utraconych korzyści) przyjęto w sposób bardzo przybliżony z uwagi na brak w naszym kraju

mechanizmu rejestrującego niezaspokojony popyt na wodę w sektorze przemysłowym i rolniczym oraz

brak systemowo gromadzonych informacji o faktycznych deficytach zasobów wodnych.

Koszty środowiskowe

Koszt środowiskowy - pieniężna wartość niekorzyści spowodowanych w środowisku (wodnym) przez

użytkowników. Niekorzyści te związane są ze spadkiem wszystkich rodzajów użyteczności środowiska

wodnego na skutek obniżenia jego jakości. Z uwagi na wiele użyteczności środowiska wodnego (np.:

surowiec, miejsce rekreacji, środek transportu, podtrzymanie ekosystemów) niekorzyści mogą mieć

charakter rynkowy (posiadać ceny) lub nierynkowy129

.

Koszty środowiskowe, podobnie jak zasobowe, można podzielić na zinternalizowane (obciążające ich

sprawcę) oraz niezinternalizowane. Koszty zinternalizowane uwzględnione są bezpośrednio

w opłatach za korzystanie ze środowiska, natomiast niezinternalizowane oceniane są przy

wykorzystaniu danych na temat tzw. skłonności dopłacenia oraz dochodu rozporządzalnego na osobę.

Zarówno koszty środowiskowe jak i zasobowe oszacowane zostały w oparciu o informacje

zaczerpnięte z opracowania pn. Analiza kosztów środowiskowych i zasobowych zgodnie z art. 9 RDW

2000/60/WE, które zostało przygotowane w 2013 roku na zamówienie Krajowego Zarządu Gospodarki

Wodnej w Warszawie. Celem opracowania była aktualizacja analiz kosztów środowiskowych

128

Analiza kosztów środowiskowych i zasobowych zgodnie z art. 9 RDW 2000/60/WE, KZGW, 2013 r. 129

Tamże

170


i zasobowych korzystania z wód w Polsce z uwzględnieniem podziału na regiony wodne i obszary

dorzeczy, wykonanych w I cyklu planistycznym.

10.5.1. Oszacowanie kosztów środowiskowych

Oszacowanie kosztów środowiskowych nastąpiło w oparciu o aktualizację kosztów oszacowanych

w roku 2003 do roku 2010 i objęło następujące dane bazowe:

a) skłonność do poniesienia opłaty (WTP) za poprawę jakości wody pitnej i wód

powierzchniowych, wartość średnia dla Polski – 130,92 zł/r (w 2003 r.),

b) dochód rozporządzalny - 680,5 zł/osobę miesięcznie (w 2003 r.).

Zależność, która nie podlegała aktualizacji to: wzrost dochodu o 1 zł/os/mc skutkuje wzrostem

gotowości do płacenia o 5 gr/os/msc czyli o 0,6 zł/os/r.

Metoda WTP (ang. Willingness to Pay) polega na uzyskaniu odpowiedzi na pytanie, ile użytkownicy

byliby gotowi zapłacić za określone dobro lub dany poziom usług dostarczanych przez środowisko.

Metoda ta znajduje zastosowanie w wycenie całkowitej wartości ekonomicznej, a przede wszystkim

wartości nieużytkowej, która jest trudno uchwytna w wypadku zasobów środowiska przyrodniczego.

Mając powyższe na uwadze, oszacowanie kosztów środowiskowych dla analizowanego obszaru

wykonano w następujących po sobie kolejno krokach:

1. na bazie dostępnych danych GUS oszacowano dochód rozporządzalny na osobę

zamieszkującą analizowany obszar, który wyniósł w 2010r. 1170,4 zł/msc/os,

2. obliczono realny przyrost dochodu i towarzyszący mu przyrost skłonności do ponoszenia

wydatków (WTP) pomiędzy rokiem 2003 a 2010, który dla analizowanego obszaru wyniósł:

a. Przyrost dochodu wyniósł 338,0 zł.msc/os,

b. Przyrost WTP wyniósł 16,9 zł/msc/os,

3. następnie skorygowano wartość WTP związaną z poprawą jakości wód w oparciu o stopień

zaawansowania KPOŚK, w wyniku czego dla analizowanego obszaru otrzymano 83,8 zł/os/r.

Biorąc pod uwagę powyższe niezinternalizowane koszty środowiskowe za 2010 rok oszacowano

na poziomie 1233 mln zł. W podziale na podstawowe sektory działalności koszty te dzielą się

następująco: sektor komunalny: 743,8 mln zł, przemysł: 182,2 mln zł, rolnictwo: 307,1 mln zł.

Zinternalizowane koszty środowiskowe w 2010 r., których sprawozdawczość opiera się na bazach

danych gromadzonych przez urzędy marszałkowskie dla analizowane obszaru wyniosły 126,98 mln zł.

Koszty takie występują równolegle do kosztów niezinternalizowanych. Ich sprawozdawczość opiera

się na bazach danych gromadzonych przez urzędy marszałkowskie, które to instytucje

są odpowiedzialne za gromadzenie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie

w nim zmian.

10.5.2. Oszacowanie kosztów zasobowych

Metodyka szacowania kosztów zasobowych różni się w zależności od rodzajów tych kosztów

zasobowych: zinternalizowanych oraz niezinternalizowanych. Zinternalizowane koszty zasobowe

to koszty, za które wniesiono opłaty – uściślając opłaty za pobór wód. Metodyka agregacji opłat bazuje

na przeliczeniu informacji uzyskanych z urzędów marszałkowskich zajmujących się gromadzeniem

wpłat od poszczególnych podmiotów pobierających wodę. Poszczególne RZGW gromadzą te dane

dla obszarów przez siebie administrowanych. Zupełnie inna sytuacja ma miejsce w odniesieniu

do niezinternalizowanych kosztów zasobowych – kosztów utraconych korzyści na wskutek

171


niezaspokojenia popytu na wodę. Do chwili obecnej ich wiarygodne oszacowanie jest stosunkowo

utrudnione z uwagi na:

1. brak mechanizmu rejestrującego niezaspokojony popyt na wodę w sektorze przemysłowym,

2. brak jest systemowo gromadzonych informacji o faktycznych deficytach zasobów wodnych,

rozumianych jako odmowa/ ograniczenie pozwolenia wodno-prawnego na pobór wód.

3. wszystkie potrzeby związane z wykorzystaniem wód jako surowca są zaspokajane, niekiedy

kosztem jakości wód powierzchniowych (poprzez obniżenie przepływu poniżej przepływu

nienaruszalnego) lub kosztem przyszłych pokoleń (trwałe zmniejszenie zasobów wód

podziemnych);

4. niekorzyści związane z obniżeniem przepływów poniżej poziomu nienaruszalnego zostały

wycenione w kosztach środowiskowych;

5. istnieją poważne problemy metodologiczne z wyceną niekorzyści przyszłych pokoleń (obecnie

przyjęto wartość równą 0);

6. przyjęcie założenia zaspokajania wszystkich bieżących potrzeb prowadzi do braku

alternatywnych kosztów wykorzystania wód traktowanych jako surowiec;

7. alternatywne wykorzystanie wód w innych celach (np. do rekreacji) ujęte zostało w szacunku

kosztów środowiskowych.

Niezinternalizowane koszty zasobowe były weryfikowane na obszarach administrowanym przez

RZGW w Szczecinie. Pozostałe zarządy albo nie weryfikowały samych kosztów zasobowych, albo

w ogóle nie prowadziły analiz ekonomicznych w obecnym cyklu. Próba identyfikacji polegała

na weryfikacji różnego rodzaju sporów o wodę. W praktyce pojęcie utraconych korzyści dotyczyło

w Polsce hodowli ryb, hydroenergetyki i przetwórstwa przemysłowego. W tabeli nr 30 przedstawiono

zestawienie zrealizowanych oszacowań niezinternalizowanych kosztów zasobowych:

Tabela 30. Zestawienie zrealizowanych oszacowań niezrealizowanych kosztów zasobowych

obszar

ilość

zidentyfikowanych

strumieni kosztów

zrealizowana

kwantyfikacja

ilościowa deficytu

pieniężna wycena

kosztu zasobowego,

wartość, tys. zł/r

RZGW w Szczecinie (1) (1) (1) 27,5

razem (12) (7) (5) 88,0


Inaczej wygląda sytuacja w przypadku szacowania zinternalizowanych kosztów zasobowych. Z uwagi

na fakt, że szczególne korzystanie z wód objęte jest opłatami za pobór - można mówić o istniejących,

zinternalizowanych kosztach zasobowych widocznych w formie uiszczonych opłat za pobór wód. Dla

analizowanego obszaru zinternalizowane koszty zasobowe w 2010 roku wyniosły 72 mln zł.

172


11. PODSUMOWANIE PROGRAMÓW DZIAŁAŃ ZAWARTYCH

w aPWŚK

11.1. Podstawy prawne opracowania aktualizacji PWŚK

Art. 11 ust. 1 Ramowej Dyrektywy Wodnej nakłada na kraje członkowskie obowiązek opracowania

programu środków, dla wszystkich obszarów dorzeczy lub części międzynarodowych obszarów

dorzeczy leżących na jego terytorium, uwzględniając wyniki analiz wymaganych na mocy art. 5, dla

osiągnięcia celów ustalonych na mocy art. 4. Obowiązek ten został przetransponowany do polskiego

prawodawstwa poprzez zapis art. 113 ust. 1 oraz art. 113b ustawy Prawo wodne. Artykuły te wskazują

na konieczność opracowania Programu wodno – środowiskowego kraju i określenia w nim

podstawowych i uzupełniających działań zmierzających do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu

wód w poszczególnych obszarach dorzeczy, a także do osiągnięcia celów ustalonych dla obszarów

chronionych. Zestawy działań opracowane są dla każdej jednolitej części wód. Program wodno –

środowiskowy kraju podlega przeglądowi co 6 lat, efektem czego jest sporządzenie aktualizacji

Programu. Realizacja nowych bądź uaktualnionych działań zapisanych w aPWŚK powinna zostać

rozpoczęta najpóźniej w ciągu 3 lat od ich ustalenia. Aktualizacja Programu wodno- środowiskowego

kraju stanowi załącznik nr 35.

11.2. Charakterystyka aktualizacji PWŚK

Programy działań zawarte w aPWŚK dla jednolitych części wód powierzchniowych oraz dla jednolitych

części wód podziemnych obejmują, zgodnie z zapisami art. 113b ustawy Prawo wodne, działania

podstawowe i uzupełniające.

Działania podstawowe wskazane są do realizacji we wszystkich JCW niezależnie od ich aktualnego

stanu i wyników oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych. Działania te stanowią minimalne

wymogi jakie należy podjąć w celu utrzymania wpływu presji a obowiązek ich realizacji wynika

z innych dyrektyw oraz zapisów prawa krajowego.

Zgodnie z art. 11 oraz załącznikiem VI RDW, działania podstawowe są to środki wymagane na mocy

następujących dyrektyw:

dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/7/WE z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca

zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG;

dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r.

w sprawie ochrony dzikiego ptactwa;

dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej

do spożycia przez ludzi;

dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa

poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznym oraz dyrektywa Parlamentu

Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń

poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniająca, a następnie

uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE;

dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/92/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie

oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne

na środowisko zmieniająca dyrektywę 2011/92/UE;

dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególności

gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie 86/278/EWG;

173


dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych

91/271/EWG;

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października

2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylające dyrektywy

Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG;

dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami

powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego 91/676/EWG;

dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych

oraz dzikiej fauny i flory;

dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r.

w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich

kontrola) - poprzednio dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15

stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli;

dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r.

w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu.

Biorąc pod uwagę charakter części działań podstawowych wskazujący na ogólnokrajowy zakres ich

realizacji, wyodrębniono grupę działań realizowanych na poziomie krajowym (katalog działań

krajowych). Pozostałe działania podstawowe przypisane zostały do konkretnych JCW.

Działania uzupełniające obejmują wszelkie pozostałe środki, które powinny zostać wdrożone dla

osiągnięcia przez JCW celów środowiskowych. Nie są one obowiązkowe dla wszystkich części wód,

jeżeli jednak działanie to zostanie wpisane w programie działań, staje się ono obowiązkowe dla tej

części wód, dla której zostało przypisane.

Działania uzupełniające są opracowywane i wdrażane w uzupełnieniu do działań podstawowych

i wskazane dla JCW, w których istnieje zagrożenie nieosiągnięcia celów środowiskowych. Są one

powiązane są z presją, będącą przyczyną wystąpienia zagrożenia.

W celu wskazania odpowiedniego programu działań, dla JCW przeanalizowano różne warianty

zestawów działań. Przeprowadzona analiza skuteczności wraz z analizą ekonomiczną, pozwoliła

na wybór optymalnego zestawu działań.

Zbiór działań podstawowych i uzupełniających przypisanych do JCW zawiera załącznik nr 30.

W aPWŚK dla wszystkich działań w programie zostały wskazane jednostki odpowiedzialne za ich

wdrażanie, harmonogram realizacji, koszty, wskaźniki stopnia realizacji oraz potencjalne źródła

finasowania.

174


11.3. Podsumowanie programów działań dla JCW na obszarze

dorzecza Odry

Katalog działań wskazany dla jednolitych części wód rzecznych zlokalizowanych na obszarze

dorzecza Odry obejmuje działania w następujących kategoriach:

gospodarka komunalna,

rolnictwo,

kształtowanie stosunków wodnych oraz ochrona ekosystemów od wód zależnych (w tym

morfologia i zachowanie ciągłości biologicznej cieków),

działania kontrolne,

działania organizacyjno – prawne i edukacyjne,

monitoring.

Dla jednolitych części wód rzecznych na obszarze dorzecza Odry najczęściej wskazywano działania

z kategorii: gospodarka komunalna (w 1727 JCWP rzecznych). Ponadto dla monitoring wskazano jako

działanie dla 1430 JCWP (tabela 31). Najrzadziej wskazywane były działania z kategorii:

kształtowaniem stosunków wodnych oraz ochroną ekosystemów od wód zależnych oraz rolnictwo.

175


Tabela 31. Podsumowanie programów działań dla JCWP rzecznych na obszarze dorzecza Odry

obszar dorzecza Odry

region wodny

region wodny

Dolnej Odry i

Przymorza

Zachodniego

region

wodny

Warty

region

wodny

Środkowej

Odry

region

wodny

Górnej

Odry

liczba JCWP rzek 1735

liczba zagrożonych JCWP rzek 1041

liczba działań podstawowych ogółem 1187 2361 2871 336

koszty wdrożenia działań

podstawowych [tys. PLN] 10,654,062

liczba działań uzupełniających ogółem 472 663 1317 119


uzupełniających [tys. PLN] 804,945

liczba JCWP

rzek dla

których

wskazano

działania

kategorii

gospodarka

komunalna 327 632 678 90

kształtowanie

stosunków wodnych

oraz ochrona

ekosystemów od wód

zależnych (w tym

morfologia i

zachowanie ciągłości

biologicznej cieków)

57 27 55 3

działania kontrolne 109 183 328 25

działania

organizacyjno –

prawne i edukacyjne

195 177 635 61

monitoring 160 413 512 43

rolnictwo 12 32 40 0

źródło finansowania działań

podstawowych NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO, PROW, POIiŚ


uzupełniających NFOŚiGW, WFOŚiGW, PROW, POIiŚ


Katalog działań dla jednolitych części wód jeziornych obejmuje następujące kategorie działań:




monitoring,

rekultywacja,

rolnictwo.

Dla JCWP jeziornych w aPWŚK najczęściej wskazywane były działania z kategorii: monitoring (294

JCWP) oraz działania kontrolne (296 JCWP), najrzadziej działania z kategorii: rekultywacja

(w 61 JCWP) i rolnictwo (w 6 JCWP) (tabela 32).

176


Tabela 32. Podsumowanie programów działań dla JCWP jeziornych na obszarze dorzecza Odry


region wodny

region wodny Dolnej

Odry i Przymorza

Zachodniego

region wodny

Warty

region wodny

Środkowej

Odry

liczba JCWP jezior 422

liczba zagrożonych JCWP jezior 315

liczba działań podstawowych ogółem 142 232 2871

koszty wdrożenia działań podstawowych

[tys. PLN] 71,666

liczba działań uzupełniających ogółem 279 858 1217



liczba JCWP

jezior dla

których

wskazano

działania

kategorii

gospodarka

komunalna 33 63 2

działania kontrolne 72 206 18

działania

organizacyjno –

prawne i edukacyjne

62 180 18

monitoring 69 208 17

rekultywacja 3 58 0

rolnictwo 3 3 0


podstawowych NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO, PROW, POIiŚ


uzupełniających budżet państwa, WFOŚiGW, PROW, RPO, LIFE


Katalog działań dla jednolitych części wód przejściowych obejmuje następujące kategorie działań:



monitoring,

rolnictwo,

kształtowanie naturalnych warunków hydrodynamicznych,

kształtowanie naturalnych warunków hydrologicznych.

Dla JCWP przejściowych najczęściej wskazywane były działania z kategorii: działania organizacyjno –

prawne i edukacyjne oraz monitoring, które przypisano dla wszystkich (4 JCWP), natomiast

najrzadziej wskazywano działania z kategorii: kształtowanie naturalnych warunków hydrologicznych

(tabela 33).

177


Tabela 33. Podsumowanie programów działań dla JCWP przejściowych na obszarze dorzecza Odry


region wodny region wodny Dolnej Odry i

Przymorza Zachodniego

liczba JCWP przejściowych 4

liczba zagrożonych JCWP przejściowych 4

liczba działań podstawowych ogółem 25

koszty wdrożenia działań podstawowych [tys. PLN] 9,346

liczba działań uzupełniających ogółem 16

koszty wdrożenia działań uzupełniających [tys. PLN] 6,872

liczba JCWP dla których

wskazano działania

kategorii

gospodarka komunalna 3

działania organizacyjno - prawne i

edukacyjne 4

monitoring 4

rolnictwo 1

źródło finansowania działań podstawowych budżet państwa, NFOŚiGW,

WFOŚiGW, RPO, POIiŚ

źródło finansowania działań uzupełniających budżet państwa NFOŚiGW,

WFOŚiGW


Katalog działań dla jednolitych części wód przybrzeżnych obejmuje następujące kategorie działań:


kształtowanie naturalnych warunków hydrodynamicznych,

projekt badawczy,


monitoring.

W aPWŚK do (6 JCWP) przybrzeżnych zostały przypisane działania z kategorii: monitoring,

kształtowanie naturalnych warunków hydrodynamicznych, projekt badawczy, działania organizacyjno

– prawne i edukacyjne. Natomiast działanie z kategorii gospodarka komunalna zostało przypisane

do (5 JCWP) (tabela 34).

178


Tabela 34. Podsumowanie działań dla wód przybrzeżnych Odry


region wodny region wodny Dolnej Odry i

Przymorza Zachodniego

liczba JCWP przybrzeżnych 4

liczba zagrożonych JCWP przybrzeżnych 4

liczba działań podstawowych ogółem 34

koszty wdrożenia działań podstawowych [tys. PLN] 44,721

liczba działań uzupełniających ogółem 16

koszty wdrożenia działań uzupełniających [tys. PLN] 3,372

liczba JCWP dla których

wskazano działania

kategorii

gospodarka komunalna 4

działania organizacyjno - prawne i

edukacyjne 4

monitoring 4

źródło finansowania działań podstawowych budżet państwa, NFOŚiGW,

WFOŚiGW, RPO, POIiŚ

źródło finansowania działań uzupełniających budżet państwa NFOŚiGW,

WFOŚiGW


Katalog działań dla jednolitych części wód podziemnych obejmuje kategorie:

przemysł,



monitoring,

badanie i monitorowanie środowiska wodnego,

gospodarka komunalna/przemysł,

rolnictwo.

Działania z kategorii gospodarka komunalna/przemysł były wskazywane dla 68 JCWPd znajdujących

się na obszarze dorzecza Odry (tabela 35). Działania z kategorii działania kontrolne wskazane były

tylko dla 6 JCWPd, natomiast działania badanie i monitorowanie środowiska wodnego wskazane

zostały jedynie dla 1 JCWPd.

179


Tabela 35. Podsumowanie programów działań dla JCWPd na obszarze dorzecza Odry


region wodny

region wodny Dolnej

Odry i Przymorza

Zachodniego

region

wodny

Warty

region

wodny

Środkowej

Odry

region

wodny

Górnej

Odry

liczba JCWPd 68

liczba zagrożonych JCWPd 17

liczba działań podstawowych ogółem 51 106 84 50


podstawowych [tys. PLN] 108,024

liczba działań uzupełniających ogółem 3 30 22 10



ilość JCWPd

dla których

wskazano

działania

kategorii

gospodarka

komunalna/przemysł,

gospodarka

komunalna

15 20 22 4

działania

organizacyjno –

prawne i edukacyjne

13 20 21 7

działania kontrolne 4 2 9 0

monitoring 2 5 17 2

projekt badawczy 0 6 4 0

przemysł 3 18 20 4

rolnictwo i leśnictwo 1 17 17 2


podstawowych budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW, RPO, PROW


uzupełniających NFOŚiGW, WFOŚiGW, PROW


11.4. Działania zawarte w projekcie aktualizacji programu wodno –

środowiskowego kraju w kontekście przeprowadzonego

sprawdzianu klimatycznego

Procedurze weryfikacji klimatycznej poddano katalog działań dla JCWP (rzecznych, jeziornych,

przejściowych i przybrzeżnych) oraz JCWPd. Działania obowiązujące na szczeblu krajowym

są realizowane w sposób ciągły i wynikają z przepisów prawa, dlatego też nie zostały uwzględnione

w przedmiotowej analizie.

Weryfikacja klimatyczna została przeprowadzona dla wszystkich wskazanych w programach kategorii

działań. Pozwoliła ona wskazać które działania w poszczególnych kategoriach nie są wrażliwe

na zmiany klimatu, oraz działania na które prognozowane zmiany klimatu mogą mieć znaczący wpływ.

Podsumowanie wyników analizy klimatycznej poszczególnych kategorii działań wygląda następująco:

180


1) gospodarka komunalna – wysoką wrażliwością na zmiany klimatyczne charakteryzują się

działania w zakresie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, budowy

grupowych i indywidualnych oczyszczalni ścieków, ich rozbudowy i/lub modernizacji oraz

budowy i rozbudowy sieci kanalizacyjnej. Działania te są silnie sprzężone z przebiegiem

warunków pogodowych i ich zmiennością w czasie. Są m. in. wrażliwe na intensywne opady

nawalne, powodzie błyskawiczne, intensywny transport rumowiska, szybki przybór wody

w urządzeniach wodno-kanalizacyjnych, intensywne parowanie w okresach gorących

i występowanie okresów skrajnie chłodnych, wpływających na procesy technologiczne.

2) kształtowanie stosunków wodnych oraz ochrona ekosystemów od wód zależnych (w tym

morfologia i zachowanie ciągłości biologicznej cieków) – jako wrażliwe na zmiany klimatu

wskazano działania związane z przywróceniem drożności cieków istotnych dla zachowania

ciągłości hydromorfologicznej. Działania związane z pracami hydrotechnicznymi w obrębie

dolin rzecznych wywierają znaczny wpływ na warunki obiegu wody i funkcjonowanie

ekosystemu. Zmienność i zmiana klimatu jest dla systemu hydrograficznego i jego równowagi

dodatkową presją. Działania z tej kategorii wykazują wrażliwość na wzrost temperatury wód

powierzchniowych, susza (glebowa i hydrologiczna), zmniejszenie zasobów wód

powierzchniowych i podziemnych, wyostrzenie warunków zasilania atmosferycznego,

tendencja do wzrostu częstości opadów nawalnych.

3) kształtowanie naturalnych warunków hydrodynamicznych i hydrologicznych - lokalnie,

przywracanie naturalnego ekosystemu strefy brzegowej Bałtyku (likwidacja zbędnych opasek

i ostróg) sprzyja zachowaniu i przywracaniu naturalnej bioróżnorodności. Ma to istotne

znaczenie środowiskowe dla przebiegu erozji brzegów morskich. Ponadto naturalny

ekosystem jest przede wszystkim doskonałą barierą dla zanieczyszczeń powierzchniowych

o różnym charakterze (rolniczym, przemysłowym, komunalnym). W prognozowanych

warunkach zmienności i zmian klimatu, stosowanie zabiegów utrzymujących i odnawiających

naturalny ekosystem oraz jego bioróżnorodność może spełniać również rolę konserwującą.

4) rekultywacja - planowanie działań rekultywacyjnych w warunkach zmienności i zmian klimatu

jest bardzo złożonym problemem, głównie z uwagi na niepewność scenariuszy zmian klimatu

oraz zróżnicowanej skali obiektów poddawanych procesowi przywracania do oczekiwanego

przyrodniczo stanu. Szczególne znaczenie dla realizacji programów rekultywacyjnych

ma postępująca zmienność klimatu; wzrost częstości występowania warunków współcześnie

skrajnych oraz wzrost prawdopodobieństwa ich przekroczenia. Powoduje to uwrażliwienie

skutecznej realizacji rekultywacji na warunki ekstremalne: krótkookresowy nadmiar wody

i tendencję do wydłużania się i pogłębiania suszy atmosferycznej i hydrologicznej, wzmożenie

procesów erozji wodnej. Konsekwencją przyrodniczą są prawdopodobne zmiany gatunkowe

w zakresie flory, antropogeniczną zaś narastająca w czasie presja rolnicza wynikająca

z wydłużania się okresu wegetacji. Wzrasta, zatem złożoność warunków, w jakich będzie

następował proces rekultywacji. Jako szczególnie wrażliwe należy wskazać tu działania

rekultywacji jezior, które są lokalnymi i/lub regionalnymi regulatorami powierzchniowego

obiegu wody, jednocześnie wrażliwymi przyrodniczo zbiornikami przechwytującymi z wód

płynących oraz ze spływu powierzchniowego i akumulującymi wiele substancji oraz osadów

o niekorzystnych środowiskowo właściwościach.

5) rolnictwo – W warunkach prognozowanych zmian klimatu za szczególnie istotne należy uznać

działania z zakresu realizacji programu ograniczania dopływu azotu ze źródeł rolniczych.

Spodziewane wydłużanie się okresu wegetacyjnego należy łączyć ze wzrostem intensywności

181


produkcji rolniczej, w tym zużyciem nawozów sztucznych oraz produkcją nawozów

naturalnych. Środowisko przyrodnicze wykazuje bardzo dużą wrażliwość na zawartość azotu,

przejawiającą się m.in. wzrostem żyzności wód powierzchniowych czy koniecznością

kosztownego uzdatniania wód podziemnych na potrzeby rolnicze, komunalne i/lub

przemysłowe. Zmiana warunków klimatycznych sprzyjać będzie potencjalnemu okresowemu

wzmaganiu transportu azotu ze źródeł rolniczych: gwałtowne opady o dużym natężeniu

sprzyjają intensywnemu spływowi powierzchniowemu, występowanie serii dni gorących

intensyfikuje z kolei lokalnie parowanie prowadząc do okresowego wzrostu stężenia

roztworów w wodach powierzchniowych. Samo wyostrzenie sezonowości opadów może

potencjalnie prowadzić do okresowego, skokowego przyrostu stężeń związków azotu

i przekraczania wartości dopuszczalnych. Stąd postuluje się zwrócenie szczególnej uwagi

na właściwe uwzględnienie w kontekście zmian klimatu warunków technicznych

przechowywania nawozów płynnych i stałych oraz prowadzenia dostosowawczego

do zmiennych warunków nawożenia w pobliżu cieków, na glebach o wysokim uwilgotnieniu

(podmokłych, zalanych), zamarzniętych oraz pokrytych śniegiem.

6) przemysł – stwierdzono wrażliwość przede wszystkim w zakresie działań: „rekultywacja

odkrywek w sposób ograniczający zagrożenie dla jakości wód podziemnych”, „racjonalne

gospodarowanie wodą przeznaczoną do spożycia w obszarach deficytowych w wody

podziemne” oraz w działaniach związanych z omówionymi powyżej problemami wyznaczania

stref ochronnych ujęć i obszarów ochronnych zbiorników wodnych. Wymienione działania

są wrażliwe przede wszystkim na obniżenia płytkich warstw wodonośnych, warunki zasilania

atmosferycznego.

Działania odporne na zmienność (zmiany stanów średnich i zwiększenie ekstremów temperatury

w skali roku) i zmiany (sukcesywny przyrost temperatury) klimatu należą do kategorii: działania

kontrolne, działania organizacyjno-prawne i edukacyjne, monitoring oraz gospodarka

komunalna/przemysł.

11.5. Charakterystyka dodatkowych działań ustalonych w trakcie

realizacji pierwszych PGW

Program wodno-środowiskowy kraju zawiera zbiór działań zaplanowanych do realizacji dla osiągnięcia

celów środowiskowych przez wszystkie JCW. Działania te zostały zidentyfikowane jako niezbędne dla

redukcji presji antropogenicznych, które są przeszkodą w osiągnięciu tych celów.

Działania wskazane w PWŚK zawarte są jednocześnie w wielu dokumentach planistycznych

i strategicznych na poziomie regionalnym bądź lokalnym. Oznacza to, iż tematyka ochrony wód

i poprawy ich stanu jest zagadnieniem istotnym z punktu widzenia władz samorządowych.

Dokumentami, które w szczególności kładą nacisk na to zagadnienie są programy ochrony

środowiska, obejmujące między innymi działania w zakresie gospodarki komunalnej, rolnictwa,

przemysły, a także działania kontrolne, organizacyjne i ochronne.

Niezależnie od zapisów ww. dokumentów, władze samorządowe często samodzielnie podejmują

decyzję o realizacji działań mających na celu ochronę wód. Wśród nich jedne z najistotniejszych

to wszelkie działania związane z porządkowaniem gospodarki wodami opadowymi. Obejmują one

zarówno budowę kanalizacji deszczowej, jak i urządzeń oczyszczających.

http://m.in/

182


Działania takie realizowane są powszechnie w miejscowościach położonych bezpośrednio nad

jeziorami oraz w pasie nadmorskim, dlatego niewątpliwie stopniowo przyczyniają się do poprawy

stanu wód, zarówno ekologicznego, jak i chemicznego.

183


12. PODSUMOWANIE MASTERPLANU DLA OBSZARU

DORZECZA ODRY

MasterPlan dla obszaru dorzecza Odry powstał w wyniku ustaleń z Komisją Europejską, które

doprowadziły do przyjęcia przez Polskę planu działań, zawartego w uchwale Rady Ministrów Plan

działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej z dnia 2 lipca 2013 r.

nr 118/2013. MasterPlan dla obszaru dorzecza Odry stanowił uzupełnienie pierwszych planów

gospodarowania wodami.

MasterPlan stanowi dokument o nadrzędnym znaczeniu dla wszystkich istniejących w Polsce

krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, w których planowane są działania lub

inwestycje mające wpływ na stan zasobów wodnych oraz cele ochrony wód wynikające z Ramowej

Dyrektywy Wodnej. Nadrzędny charakter tego dokumentu polega na konieczności uchylenia

dotychczas funkcjonujących dokumentów planistycznych na rzecz MasterPlanów. Równocześnie

MasterPlan nie jest strategią zarządzania zasobami wodnymi w Polsce.

Integralną częścią MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry jest baza danych wraz z warstwami shp,

na których przestrzennie zlokalizowane są inwestycje.

MasterPlan stanowi swoistą analizę potrzeb w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki wodnej,

zidentyfikowanych na poziomie dorzecza i poszczególnych jego regionów, dla których odpowiedzią

są analizowane przedsięwzięcia. Analiza ta została dokonana na etapie przygotowania odpowiednich

planów i programów inwestycyjnych z których działania zgłoszono do oceny w MasterPlanie.

W MasterPlanie dla obszaru dorzecza Odry zostały zestawione inwestycje z dwóch okresów

finansowania UE, tj. w ramach perspektywy finansowej na lata 2007 - 2013 (inwestycje w trakcie

realizacji oraz zakończone), a także perspektywy na lata 2014 - 2020 (inwestycje planowane

do realizacji). Każda inwestycja została poddana indywidualnej ocenie pod kątem zgodności

z Ramową Dyrektywą Wodną. W procesie oceny tych projektów analizowano, czy istnieje zagrożenie,

iż dana inwestycja może spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu/potencjału lub pogorszenie

stanu/potencjału części wód. Inwestycje, które mogły mieć wpływ na stan części wód zostały poddane

analizie spełnienia przesłanek z art. 4 ust 7- 9 Ramowej Dyrektywy Wodnej.

W MasterPlanie dla obszaru dorzecza Odry przeanalizowano inwestycje polegające na budowie,

przebudowie lub remoncie planowanych lub istniejących obiektów hydrotechnicznych oraz pozostałe

inwestycje mające wpływ na hydromorfologię cieków wód powierzchniowych m. in.: z obszarów

ochrony przeciwpowodziowej, żeglugi śródlądowej i morskiej, hydroenergetyki i szeroko rozumianej

gospodarki wodnej. W ramach MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry analizie poddano łącznie 1066

inwestycji. Wyniki indywidualnej oceny każdej z inwestycji zostały zawarte na listach stanowiących

załączniki do MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry (odpowiednio załącznik nr 2 – lista

nr1 i załącznik nr 3 – lista nr 2). Lista nr 1 stanowi wykaz inwestycji, które nie wpłyną negatywnie

na osiągnięcie dobrego stanu wód lub nie pogarszają stanu wód. Ww. lista obejmuje 870 inwestycje.

Lista nr 2 stanowi zestawienie inwestycji, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód

lub pogorszenie stanu/potencjału i dla których należy rozważyć zastosowanie odstępstwa. Lista

ta obejmuje 196 inwestycje.

Wśród inwestycji uwzględnionych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Odry największy udział miały

te zadania, których celem realizacji było ograniczenie zagrożenia powodziowego. Projekty te stanowiły

ok. 62% wszystkich inwestycji analizowanych w ramach niniejszego dokumentu. Przewaga liczebna

tego typu przedsięwzięć nad grupą inwestycji realizowanych z uwagi na inny cel jest wyraźna i jasno

184


wskazuje, iż problem ochrony przeciwpowodziowej generuje większość potrzeb inwestycyjnych dla

obszaru dorzecza Odry. Liczną grupę stanowiły również przedsięwzięcia związane z utrzymaniem

istniejących obiektów i zabudowy hydrotechnicznej, które z uwagi na niewielki zakres prac, nie

powodują oddziaływań stanowiących istotny wpływ na stan jednolitych części wód oraz ustalonych dla

nich celów środowiskowych. Inwestycje tego typu stanowią odzwierciedlenie problemów lokalnych

i regionalnych jednostek zaangażowanych w planowanie w gospodarce wodnej i wskazują przede

wszystkim na konieczność zaspokojenia doraźnych potrzeb związanych z użytkowaniem już

istniejących obiektów.

MasterPlan uwzględniał także usytuowanie przedsięwzięć na terenie obszarów Natura 2000 oraz

innych obszarów chronionych w myśl ustawy o ochronie przyrody. Przeprowadzona w odniesieniu do

obszarów Natura 2000 ocena oddziaływania, oparta na dokumentacji przekazanej dla danego projektu

przez inwestora, obejmowała analizę obszarów, na których dana inwestycja się znajduje, jak

i zlokalizowanych poza granicami inwestycji, jednak znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania.

Oceny dokonano zgodnie z art. 6.3 Dyrektywy Siedliskowej. Dla projektów, dla których stwierdzono

możliwy wpływ na cele obszarów Natura 2000 wzięto pod uwagę konieczność zastosowania

odstępstw przewidzianych w art. 6.4. Dyrektywy Siedliskowej. W MasterPlanie dla obszaru dorzecza

Odry dokonano także oceny skumulowanych zmian w środowisku wywołanych wpływem danego

rodzaju inwestycji, w połączeniu z innymi przeszłymi, obecnymi lub przyszłymi działaniami

inwestycyjnymi. Ocenie efektów skumulowanych na poziomie zlewni pojedynczych JCWP, w obszarze

dorzecza Odry poddano 1066 inwestycji, zlokalizowanych w zlewniach 683 JCWP. W wyniku

przeprowadzonej analizy wskazano JCWP, w obrębie których może wystąpić skumulowane

oddziaływanie obecnych i planowanych inwestycji, a także wskazano inwestycji, które będą wpływały

na wystąpienie tego efektu.

Inwestycje, które oceniono jako mogące wpływać na stan jednolitych części wód powierzchniowych

poddano także weryfikacji przesłanek wynikających z art. 4 ust. 7-9 RDW. Ocena spełnienia

przesłanek z art. 4 ust. 7 RDW w ramach MasterPlanu została wykonana w oparciu o dostępne dane

oraz dokumentacje przekazane przez inwestorów. Analizowano, czy realizacja danej inwestycji

stanowi nadrzędny interes społeczny, czy były przeanalizowane inne warianty osiągnięcia

wskazanego celu oraz czy określone zostały środki ograniczające negatywny wpływ inwestycji

na jednolite części wód.

Spośród wszystkich inwestycji poddanych analizie oceniono, iż 196 inwestycji warunkiem realizacji

jest spełnienie przesłanek z art. 4 ust. 7 RDW, w tym 161 inwestycji spełniło wszystkie przesłanki z art.

4 umożliwiające uzyskanie odstępstwa od wyznaczonych celów środowiskowych. Z przeprowadzonej

weryfikacji wynika, iż wszystkie z inwestycji współfinansowanych ze środków UE zrealizowanych oraz

będących w trakcie realizacji, spełniają wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej.

MasterPlan stanowi ukierunkowanie na zachowanie zrównoważonego rozwoju na obszarze dorzecza

Odry. Dokument ten jest analizą potrzeb w zakresie gospodarki wodnej, zidentyfikowanych

na poziomie dorzecza. Wszystkie podejmowane w gospodarce wodnej działania wymagają pełnej

synchronizacji z Ramową Dyrektywą Wodną w zakresie celów i stosowanych środków. MasterPlan dla

obszaru dorzecza Odry podkreśla konieczność racjonalnego zarządzania wodami, zapewniającego

zaspokojenie potrzeb użytkowników wód przy jednoczesnym zachowaniu właściwego stanu przyrody.

Jednolite części wód, które w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Odry wskazano do odstępstwa z art.

4 ust. 7 zostały wskazane w załączniku nr 28. Inwestycje wpisane do MasterPlanu dla obszaru

dorzecza Odry, które spełniały przesłanki z art. 4.7. RDW oraz są planowane do 2021 roku, stanowią

element załącznika nr 31.

185


13. WYKAZ POZOSTAŁYCH PROGRAMÓW I PLANÓW WRAZ

Z KRÓTKĄ CHARAKTERYSTYKĄ

13.1. Krajowe dokumenty o charakterze planistycznym

i rozwojowym

1. Tytuł dokumentu

Strategia Rozwoju Kraju 2020

2. Zatwierdzenie

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 roku

3. Realizacja zapisów

2012 - 2020

4. Tematyka

Średniookresowa strategia rozwoju kraju wraz z dziewięcioma zintegrowanymi strategiami

o charakterze horyzontalnym: Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Strategia Rozwoju

Kapitału Ludzkiego, Strategia Rozwoju Transportu, Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko,

Sprawne Państwo, Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, Krajowa Strategia Rozwoju

Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, Strategia Rozwoju Systemu

Bezpieczeństwa Narodowego RP, Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa

i Rybactwa.wskazuje strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat

jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe (wraz z szacunkowymi wielkościami potrzebnych

środków finansowych). DSRK, ŚSRK oraz 9 strategii zintegrowanych łączy spójna hierarchia celów

i kierunków interwencji. W strategiach zintegrowanych nastąpiło odejście od wąskiego sektorowego

podejścia na rzecz integracji obszarów oraz przenikania się różnych zjawisk i procesów. Jest

to podejście, które wpisuje się w założenia zrównoważonego podejście do gospodarki wodnej, które

zakłada działania we wszystkich sektorach korzystających z zasobów wodnych.

5. Działania przewidziane do realizacji

Celem głównym strategii staje się wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych

i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę

jakości życia ludności.Strategia stanowi bazę dla kilku strategii zintegrowanych, które powinny

przyczyniać się do realizacji założonych w niej celów, a zaprojektowane w nich działania rozwijać

i uszczegóławiać reformy w niej wskazane. Realizowanie ww. celu następuje m. in. poprzez

zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, zapewnienie gospodarce krajowej

bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię, poprawę stanu środowiska. Wzmocnione

zostaną działania chroniące wody podziemne i powierzchniowe poprzez ograniczenie

zanieczyszczenia ze źródeł punktowych i obszarowych, które wpisują się cel PGW, tj. zmniejszenie

ilości wprowadzanych do wód lub do ziemi substancji i energii mogących negatywnie oddziaływać

na wody.

1. Tytuł dokumentu

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

2. Zatwierdzenie

Dokument zatwierdzony w Warszawie 13 lipca 2007 r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Tematyka

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP zawiera podstawowe cele kraju w zakresie

bezpieczeństwa narodowego.


186


Nadrzędnym celem Rzeczypospolitej Polskiej opisanym w dokumencie jest zapewnienie korzystnych

i bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych poprzez eliminacje zewnętrznych

i wewnętrznych zagrożeń, redukowanie ryzyka oraz odpowiednie oszacowanie podejmowanych

wyzwań i umiejętne wykorzystywanie pojawiających się szans. Jednym z podstawowych interesów

narodowych wskazanych w strategii jest ochrona środowiska naturalnego w warunkach

zrównoważonego rozwoju. Wśród celów strategicznych wymieniono między innymi „ochronę

środowiska naturalnego i ochronę przed skutkami klęsk żywiołowych, a także katastrof

spowodowanych poprzez działalność człowieka”. Dokument zawiera także zapisy związane

z bezpieczeństwem ekologicznym kraju. Strategia wskazuje, że osiągnięcie celów w zakresie

bezpieczeństwa ekologicznego uwarunkowane jest pełnym wdrożeniem standardów europejskich

w odniesieniu do prawa krajowego, monitoringu i kontroli, edukacji oraz projektów realizowanych

w celu poprawienia stanu środowiska. Konieczność wypełnienia wymogów prawnych UE dotyczy

także pełnej implementacji zapisów Ramowej Dyrektyw Wodnej, w tym opracowania i aktualizacji

planów gospodarowania wodami.

1. Tytuł dokumentu

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 - 2020

2. Zatwierdzenie

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 r.


2010 - 2020

4. Tematyka

Dokument określający cele i sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu

i samorządów województw, dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Wyznacza cele polityki

rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miejskich, oraz definiuje ich relacje

w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu.


Celem strategicznym polityki regionalnej do 2020 roku jest efektywne wykorzystywanie specyficznych

regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju –

wzrostu zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Wdrażanie polityki regionalnej

uwzględniać będzie upowszechnianie ekoinnowacyjnych możliwości prowadzenia działalności

gospodarczej i zaspokajania wymogów w sferze usług publicznych (komunalnych, transportowych,

zaopatrzenia w energię itp.), zapewniających dalsze ograniczenie presji emisyjnych, lepsze

wykorzystanie zasobów, w tym zwłaszcza poprawę efektywności energetycznej, rozwój

alternatywnych źródeł energii oraz racjonalizację wykorzystania wody i przestrzeni. W Strategii

wskazano m.in. konieczność zastosowania nowoczesnych zasad gospodarowania wodą oraz

zarządzania ryzykiem powodziowym. Podkreślono potrzebę rozwoju śródlądowego transportu

wodnego, racjonalizacji wykorzystania wody. W ramach przeciwdziałania i zapobiegania zagrożeniom

i katastrofom naturalnym, głównie w celu przeciwdziałania suszom i powodziom oraz ograniczania ich

skutków, wskazano m. in. renaturyzację cieków wodnych, rozwój systemów małej retencji oraz

budowanie innych niezbędnych obiektów gospodarki wodnej, likwidowanie skutków zjawisk

ekstremalnych oraz przeciwdziałanie erozji gleb.

1. Tytuł dokumentu

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030

2. Zatwierdzenie

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 grudnia 2011 roku


2011 - 2030

187


4. Tematyka

W dokumencie przedstawiono wizję zagospodarowania przestrzennego kraju w perspektywie

najbliższych dwudziestu lat, określono cele i kierunki polityki zagospodarowania kraju służące jej

urzeczywistnieniu oraz wskazano zasady oraz mechanizmy koordynacji i wdrażania publicznych

polityk rozwojowych mających istotny wpływ terytorialny. Wizja zagospodarowania przestrzennego

opiera się na głównych cechach przestrzeni: różnorodności biologicznej, bezpieczeństwie i ładzie

przestrzennym, spójności wewnętrznej oraz konkurencyjności i innowacyjności.


Celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów

rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności

państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie czasu, realizacja

ww. celu nastąpi poprzez osiągnięcie celów cząstkowych:

podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich polski w przestrzeni

europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej

struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności,

poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez

promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się

czynników rozwoju wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie

potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów,

poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez

rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej,

kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągniecie i utrzymanie wysokiej

jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. W ramach tego celu

wskazano m. in. następujące kierunki działań: zapewnienie racjonalnego powiązania

rozwoju społeczno – gospodarczego z ochroną zasobów wodnych i ich dostępnością,

podjęcie działań ograniczających ryzyko powodziowe. Wskazano działania umożliwiające

osiągniecie celu w sektorze gospodarowania wodami:

racjonalizacja gospodarowania ograniczonymi zasobami wód powierzchniowych

i podziemnych kraju, w tym zapobieganie występowaniu deficytu wody na potrzeby

ludności i rozwoju gospodarczego

wdrożenie działań mających na celu osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału

wód i związanych z nimi ekosystemów – celem tych działań jest ochrona jakości i ilości

wody.;

zmniejszenie obciążenia środowiska powodowanego emisjami zanieczyszczeń do wód,

atmosfery i gleby;

zwiększenie odporności struktury przestrzennej na zagrożeni naturalne i utraty

bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych

wspierających zdolności obronne państwa,

przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.

W Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 wskazano, iż instrumentami

planistycznymi w zakresie gospodarki wodnej umożliwiającymi realizację powyższych celów są: plany

gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, plany zarządzania ryzykiem powodziowym, plany

przeciwdziałania skutkom suszy oraz warunki korzystania z wód regionu wodnego i zlewni.

188


1. Tytuł dokumentu

Polityka energetyczna Polski do 2030 roku

2. Zatwierdzenie

Przyjęta 10 listopada 2009 r. Uchwałą Rady Ministrów nr 202/2009 w sprawie Polityki energetycznej

Polski do 2030 roku


do 2030 r.

4. Tematyka

Dokument wyznacza podstawowe kierunki polityki ekologicznej Polski oraz narzędzia do jej realizacji.


Bezpieczeństwo energetyczne stanowi jeden z głównych czynników poprawnego funkcjonowania

kraju. Przez bezpieczeństwo energetyczne państwa, w myśl art. 3, pkt. 16 Ustawy Prawo

Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059) rozumie się „stan gospodarki

umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa

i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony

środowiska”. Wśród wymienionych w Polityce celów znajdują się m. in.:

zwiększenie efektywności energetycznej,

wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii,

dywersyfikacja struktury wytwarzanie energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki

jądrowej,

rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw

rozwój konkurencyjnych rynków,

ograniczenie wpływu energetyki na środowisko Rozwój energetyki odnawialnej w zakresie

budowy elektrowni wodnych (zarówno MEW tj. elektrowni o mocy do 5MW, jak i większych

obiektów) niesie za sobą ryzyko pogorszenia stanu jednolitych części wód powierzchniowych i

co za tym idzie ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych. Negatywny wpływ elektrowni

wodnych na jednolite części wód powierzchniowych może być związany przede wszystkim

z przegrodzeniem koryta cieku, a także ze zmianami warunków przepływu powyżej i poniżej

budowli. Dlatego też niezwykle istotne jest rozważenie rzeczywistych potrzeb w tym zakresie

i zastosowanie niezbędnych środków łagodzących.

1. Tytuł dokumentu

Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.

2. Zatwierdzenie

Uchwała nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r.


Do 2020 r.

4. Tematyka

Celem Strategii jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń

z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków rozwoju zrównoważonego

(niskoemisyjnego) sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne

oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. W dokumencie zawarto m.in. reformy i działania

niezbędne do podjęcia w obszarze energii i środowiska. Jako priorytet wskazano reformę systemu

gospodarki wodnej oraz ograniczenie zanieczyszczeń powietrza. BEIS


Przewidziane w strategii cele i działania obejmują w strategii wskazano m. in. następujące cele:

zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska – m. in. racjonalne i efektywne

gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody, zachowania

189


różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, odpowiednie

gospodarowanie przestrzenią, w tym ochrona przed powodzią,

zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię –

m. in. lepsze wykorzystanie zasobów energii, wzrost znaczenia rozproszonych odnawialnych

źródeł energii, w tym wykorzystanie energii wody poprzez uproszczenie procedur

administracyjnych dotyczących inwestycji,

poprawa stanu środowiska – w tym dostęp do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki.

Strategia wskazuje kluczowe zmiany w zakresie podejścia do ochrony środowiska, w tym także

do gospodarki wodnej. Główne założenia obejmują nowy system zarządzania zasobami wód,

realizacja inwestycji wodnościekowych, inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej. Podobnie

jak w przypadku dokumentu Polityka energetyczna Polski do 2030 roku zagrożeniem dla osiągnięcia

celów środowiskowych jednolitych części wód powierzchniowych wynikającym z realizacji celów

zawartych w strategii wiąże się z wykorzystaniem odnawialnej energii wody. Inwestycje polegające

na budowie MEW mogą potencjalnie negatywnie oddziaływać na JCWP i uniemożliwić im osiągnięcie

celów środowiskowych.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju energetyki odnawialnej

2. Zatwierdzenie

Dokument zatwierdzony przez Sejm w dniu 23 sierpnia 2001 r.


2001 - 2020

4. Tematyka

Strategia przedstawia ogólne działania organizacyjne, formalno-prawne, wspierające rozwój naukowy

oraz edukacyjny, ale jednocześnie zakłada zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych

w bilansie paliwowo-energetycznym w perspektywie do 2020r. Jest to zgodne z Projektem Polityki

wodnej państwa do roku 2030, który przewiduje racjonalne wykorzystanie potencjału energetycznego

rzek z uwzględnieniem niezbędnych wymogów środowiskowych. Ponadto podkreśla znaczenie

odnawialnych źródeł energii oraz wskazuje warianty wdrożenia technologii wykorzystujących

odnawialne źródła energii wraz z oceną kosztów oraz źródłem finansowania.


stworzenie systemu wspierania odnawialnych źródeł energii (OZE), w tym wspieranie

wykorzystania małych elektrowni wodnych lub energii geotermalnej,

wspieranie programów badawczych i demonstracyjnych,

kreowanie polityki dotyczącej OZE,

przygotowanie programów rozwoju poszczególnych rodzajów OZE wraz z przeprowadzeniem

analiz ekonomicznych.

Jak zostało wspomniane przy omówieniu Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko oraz

Polityki energetycznej Polski, działania związane z wspieraniem budowy małych elektrowni wodnych

mogą być potencjalnym zagrożeniem dla osiągnięcia celów środowiskowych w jednolitych częściach

wód powierzchniowych.

190


1. Tytuł dokumentu

Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Planem

działań na lata 2014 - 2020

2. Zatwierdzenie

Dokument w fazie zatwierdzania


2014 - 2020

4. Tematyka

Przedmiotem Programu jest cała różnorodność biologiczna oraz jej ochrona. Stanowi kontynuację

Krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Programu

działań na lata 2007 - 2013, jak również analogicznego dokumentu, obejmującego lata 2003 - 2006.


Nadrzędnym celem programu jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie

jej ochrony z rozwojem społeczno - gospodarczym kraju, będzie on realizowany poprzez osiąganie

celów strategicznych i operacyjnych:

podniesienie poziomu wiedzy oraz kształtowanie postaw społeczeństwa związanych

z włączaniem się do działań na rzecz różnorodności biologicznej,

włączenie wybranych sektorów gospodarki w działania na rzecz różnorodności biologicznej,

w tym m. in. prowadzenie zrównoważonej gospodarki rybackiej i wodnej,

zachowanie i przywracanie populacji zagrożonych gatunków i siedlisk,

efektywne zarządzanie zasobami przyrodniczymi,

utrzymanie i odbudowa ekosystemów oraz ich usług,

ograniczenie presji gatunków inwazyjnych i konfliktowych,

ograniczenie i łagodzenie skutków zmian klimatycznych,

ochrona różnorodności biologicznej poprzez rozwój współpracy międzynarodowej.

1. Tytuł dokumentu

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014 – 2020

2. Zatwierdzenie

Dokument zatwierdzony przez Ministra Infrastruktury i Rozwoju w dniu 08 stycznia 2014 r.


2014 – 2020

4. Tematyka

Wyznacza główne kierunki wsparcia z Funduszy Europejskich w latach 2014 - 2020, zakłada

realizację krajowego programu operacyjnego dotyczącego gospodarki niskoemisyjnej, ochrony

środowiska, przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu, transportu i bezpieczeństwa

energetycznego.


Celem głównym Programu jest wsparcie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej

środowisku oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej. Wynika on z jednego z trzech

priorytetów Strategii Europa 2020, jakim jest wzrost zrównoważony rozumiany jako wspieranie

gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej

konkurencyjnej, w której cele środowiskowe są dopełnione działaniami na rzecz spójności

gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Program będzie realizowany w oparciu o następujące osie

priorytetowe:

zmniejszenie emisyjności gospodarki ( w tym m. in. wspieranie wytwarzania i dystrybucji

energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych),

191


ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu (w tym m. in. wspieranie inwestycji

zmniejszających zagrożenie wystąpienia klęsk żywiołowych, inwestowanie w sektor

gospodarki wodnej w celu wypełnienia zobowiązań określonych w prawodawstwie

UE w zakresie środowiska oraz zaspokojenia potrzeb inwestycyjnych określonych przez

państwa członkowskie),

rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska w skali europejskiej (w tym

m. in. rozwój i usprawnienie niskoemisyjnych systemów transportu, także śródlądowych dróg

wodnych i transportu morskiego, portów);

zwiększenie dostępności do transportowej sieci europejskiej,

poprawa bezpieczeństwa energetycznego (tutaj ponownie wskazano konieczność

wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych),

ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego,

wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia,

pomoc techniczna.

Wiele z działań związanych z poprawą stanu i rozbudową infrastruktury będzie, bezpośrednio lub

pośrednio wpływało na poprawę stanu środowiska, również wodnego. Z kolei zagrożenia dla

osiągniecia celów środowiskowych wśród wymienionych priorytetów inwestycyjnych niosą za sobą –

rozwój energetyki odnawialnej (głownie hydroenergetyki), ochrona przeciwpowodziowa oraz rozwój

transportu wodnego. Inwestycje z tego zakresu są dużą ingerencją w środowisko wodne, mogą więc

potencjalnie wpłynąć na stan wód i przeszkodzić w osiągnięciu celów środowiskowych określonych

w RDW. Dlatego też projektując tego rodzaju inwestycje należy szczególną uwagę zwrócić

na zapewnienie zgodności z RDW.

1. Tytuł dokumentu

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój

2. Zatwierdzenie

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 8 stycznia 2014 roku


2014 - 2020

4. Tematyka

Program będzie wspierał prowadzenie badań naukowych, rozwój nowych, innowacyjnych technologii

oraz działania na rzecz podnoszenia konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Jego

głównym celem będzie pobudzenie innowacyjności polskiej gospodarki, poprzez zwiększenie

nakładów prywatnych na B+R oraz kreowanie popytu przedsiębiorstw na innowacje i prace badawczo-

rozwojowe.


Przewidziane w Programie obszary wsparcia to:

budowa nowych i wzmacnianie istniejących powiązań między sektorem nauki

a przedsiębiorstwami,

rozwój innowacyjności przedsiębiorstw,

wzmocnienie jakości badań oraz pozycji krajowych jednostek naukowych w ramach

Europejskiej Przestrzeni Badawczej.

dofinansowanie kierowane będzie zwłaszcza na wsparcie całego procesu powstawania

innowacji od fazy inkubacji pomysłu, poprzez działalność B+R, prototypowanie

aż po wdrażanie wyników badań.

Szczególny nacisk położony zostanie na współpracę w ramach konsorcjów naukowych oraz jednostek

naukowych i przedsiębiorstw. Istotne znaczenie będzie miało wspieranie obszarów określonych jako

inteligentne specjalizacje (krajowe i regionalne). W PO IR priorytetowo traktowane są ekoinnowacje -

192


innowacyjne technologie w dziedzinie ochrony środowiska, w tym w zakresie ograniczenia emisji

gazów cieplarnianych, zanieczyszczeń powietrza i wody oraz adaptacji do zmian klimatu. PO IR

przewiduje rozwiązania horyzontalne preferujące wsparcie badań naukowych i prac rozwojowych

prowadzących do innowacji w zakresie technologii środowiskowych, niskoemisyjnych oraz

umożliwiających efektywne (oszczędne) gospodarowanie zasobami.

1. Tytuł dokumentu

Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020

2. Zatwierdzenie

Dokument w fazie zatwierdzania


2014 – 2020

4. Tematyka

Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej program rozwoju obszarów wiejskich jest wkomponowany

w całościowy system polityki rozwoju kraju, w szczególności poprzez mechanizm Umowy Partnerstwa.

Opisuje on działanie które mają służyć rozwojowi obszarów wiejskich.


Celem głównym Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2014 – 2020 będzie

poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania

w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich.

PROW 2014 – 2020 będzie realizował wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki

rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014 – 2020:

uproszczenie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich.

poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności

gospodarstw rolnych.

poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem

w rolnictwie.

odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa.

wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę

niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym.

zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju

gospodarczego na obszarach wiejskich.

PROW zakłada również działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne ukierunkowane na zrównoważone

gospodarowanie nawozami, działania zapobiegające erozji gleb i przyczyniające się do ochrony gleb

i wód, zachowanie i ochronę cennych siedlisk przyrodniczych i zagrożonych gatunków roślin

i zwierząt, ochronę zagrożonych zasobów genetycznych roślin uprawnych a także ochronę

różnorodności krajobrazu.

1. Tytuł dokumentu

Strategia Gospodarki Wodnej

2. Zatwierdzenie

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów dnia 13 września 2005 r.


2005-2020

4. Tematyka

Określa podstawowe kierunki i zasady umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego

rozwoju.


193


Strategia wyznacza trzy cele kierunkowe, mające za zadanie wypełnienie przepisów RDW oraz

ustawy Prawo wodne. Pierwszy z nich to zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności

i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód poprzez m. in.:

zwiększenie zasobów dyspozycyjnych, zwiększenie zasobów wód dla produkcji rolnej poprzez rozwój

małej retencji wodnej oraz popieranie melioracji nawadniających, czy poprawa jakości wód

wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Kolejnym celem jest

osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wody

zależnych. Cel ten będzie osiągany poprzez m. in.: renaturyzację silnie antropogenicznie

zmodyfikowanych odcinków koryt rzecznych, o ile nie stoją na przeszkodzie względy gospodarcze

i społeczne, czy odbudowie retencji obszarowej poprzez usprawnienie eksploatacji systemów

melioracji podstawowych. Jako cel trzeci wyznaczono podniesienie skuteczności ochrony przed

powodzią i skutkami suszy poprzez m.in. budowę i modernizację urządzeń przeciwpowodziowych

(zbiorników, stopni wodnych, wałów przeciwpowodziowych, polderów) oraz utrzymanie rzek

i związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie technicznym.

1. Tytuł dokumentu

Aktualizacja krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych z 2010 roku

2. Zatwierdzenie

Dokument zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 1 luty 2011 r.


2011 - 2015

4. Tematyka

KPOŚK jest instrumentem wdrażania dyrektywy Rady 91/271/EWG w odniesieniu do redukcji

zanieczyszczeń biodegradowalnych z oczyszczalni < 2 000 RLM oraz redukcji związków azotu

i fosforu. Dla potrzeb wypełnienia pozostałych wymagań dyrektywy 91/271/EWG opracowano:

Program wyposażenia w oczyszczalnie ścieków aglomeracji < 2 000 RLM,

posiadających w dniu przystąpienia Polski systemy kanalizacji sanitarnej.

Program wyposażenia zakładów przemysłu rolno-spożywczego o wielkości 4000

RLM, odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia zapewniające

wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód.


Celem trzeciej aktualizacji programu było ustalenie realnych terminów zakończenia inwestycji

w aglomeracjach, które ze względu na opóźnienia inwestycyjne nie zrealizują zaplanowanych zadań

do końca 2010 r. Sytuacja ta dotyczy 120 aglomeracji powyżej 15 000 RLM oraz 1 aglomeracji poniżej

15 000 RLM z AKPOŚK 2009, które ze względu na opóźnienia inwestycyjne nie zrealizują

zaplanowanych zadań do końca 2010 r. Dlatego też, AKPOŚK 2010 swoim zakresem objęło

wyłącznie zmiany dotyczące terminów realizacji inwestycji. AKPOŚK ma na celu ochronę środowiska

wodnego, poprzez ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczonych ścieków.

1. Tytuł dokumentu

Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 – 2025

2. Zatwierdzenie

Dokument zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 29 czerwca 2005 r.


2006 – 2025

4. Tematyka

Określa podstawowe kierunki i zasady umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego

rozwoju.

194



Celem Polityki Transportowej Państwa jest spełnienie racjonalnych oczekiwań społeczeństwa

wywołanych wzrostem mobilności, co oznacza wzrost zapotrzebowania na dostępność transportową.

Główny cel zostanie osiągnięty poprzez realizację sześciu celów szczegółowych:

Cel 1: Poprawa dostępności transportowej i jakości transportu jako czynnik poprawy

warunków życia i usuwania barier rozwojowych gospodarki.

Cel 2: Wspieranie konkurencyjności gospodarki polskiej jako kluczowy instrument rozwoju

gospodarczego.

Cel 3: Poprawa efektywności funkcjonowania systemu transportowego.

Cel 4: Integracja systemu transportowego – w układzie gałęziowym i terytorialnym.

Cel 5: Poprawa bezpieczeństwa prowadząca do radykalnej redukcji liczby wypadków

i ograniczenia ich skutków (zabici, ranni) oraz – w rozumieniu społecznym – do poprawy

bezpieczeństwa osobistego użytkowników transportu i ochrony ładunków.

Cel 6: Ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko i warunki życia.

Zasadnicze znaczenie dla rozwoju transportu wodnego śródlądowego mają drogi wodne Odry i dolnej

Wisły. Podwyższenie parametrów technicznych tych odcinków spowodowałoby wzrost przewozów

ładunków (w tym również przewozów intermodalnych). Jednakże muszą być brane pod uwagę

ograniczenia cennych przyrodniczo dolin rzecznych w ramach sieci Natura 2000.

W związku z powyższym zakłada się:

podwyższenie standardów dróg wodnych Odry i dolnej Wisły; wybór odcinków, zakres

i harmonogram realizacji są przedmiotem analiz,

wspieranie odnowy floty dla przewozów towarowych,

promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do:

aktywizacji żeglugi śródlądowej w obsłudze zaopatrzenia aglomeracji, w tym rozwoju

centrów dystrybucji położonych w portach rzecznych,

rozwoju przewozów pasażerskich, głównie jako elementu podnoszącego atrakcyjność

turystyczną obszarów.

Jak już wspomniano opisując Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, inwestycje z obszaru

rozwoju śródlądowego transportu wodnego stanowią dużą ingerencję w środowisko wodne i mogą

powodować zagrożenie nieosiągniącia celów środowiskowych.

1. Tytuł dokumentu

Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku)

2. Zatwierdzenie

Dokument zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 22 stycznia 2013 r.


2013 - 2020 z perspektywą do 2030 roku

4. Tematyka

Podstawowym celem Krajowej Polityki Transportowej jest poszerzenie dostępności terytorialnej,

poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego przez utworzenie

zrównoważonego, spójnego, i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze

krajowym, europejskim i globalnym.


Poprawa dostępności terytorialnej w Polsce wymaga zintegrowania głównych gałęzi transportu

(kolejowego, drogowego, morskiego, lotniczego i wodnego - śródlądowego), rozumianych jako

integralny system transportowy. Zasadniczym zadaniem takiego systemu jest przezwyciężenie barier

geograficznych, aby możliwa była interakcja między obywatelami, przedsiębiorcami, a także między

całymi gospodarkami. Jest to również krok w kierunku lepszego wykorzystania potencjału

195


gospodarczego regionów. Najważniejszymi kierunkami interwencji w strategii dla transportu morskiego

i wodnego - śródlądowego są:

dostosowanie infrastruktury ustalonych polskich śródlądowych dróg wodnych lub ich odcinków

do wymagań europejskiej sieci dróg wodnych,

osiągnięcie i utrzymanie określonych w europejskiej klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych

warunków nawigacyjnych na szlakach wodnych,

poprawa warunków żeglugowych i nawigacyjnych oraz modernizacja infrastruktury na drogach

wodnych o znaczeniu turystycznym,

stworzenie nowoczesnej infrastruktury śródlądowych dróg wodnych o stabilnych warunkach

dla przewozów lokalnych i regionalnych,

dążenie do stworzenia warunków sprzyjających korzystaniu z ekologicznych rodzajów

transportu towarowego na odległości powyżej 300 km,

wzmocnienie morskich powiązań transportowych Polski ze światem, poprzez rozbudowę

głębokowodnej infrastruktury portów morskich i zwiększenie potencjału przeładunkowego

istniejących portów morskich,

rozwój infrastruktury transportowej korytarzy lądowych – drogowych i kolejowych oraz

niektórych szlaków rzecznych, zapewniającej lepszą dostępność transportową do portów

morskich od strony lądu,

poprawa parametrów eksploatacyjnych na wybranych śródlądowych drogach wodnych celem

wyłączenia żeglugi śródlądowej w łańcuchu dostaw w ramach transportu intermodalnego,

zapobieganie zanieczyszczeniu wód morskich i śródlądowych, poprzez zapobieganiu

wypadkom na drogach wodnych.

Rozwój transportu, w szczególności wodnego może negatywnie wpłynąć na osiągnięcie celów

środowiskowych przez JCWP, jednak w Strategii zakłada się wprowadzenie działań zmierzających do

ograniczenia niekorzystnego wpływu na środowisko.

13.2. Regionalne dokumenty o charakterze planistycznym

i rozwojowym

Strategia rozwoju dla województw

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku 2020.

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa

Zachodniopomorskiego w grudniu 2005 r.


Strategia obejmuje lata 2005 – 2020.

4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego określa najważniejsze kierunki do rozwoju

i innowacyjności województwa zachodniopomorskiego, a także podwyższenie jakości życia

mieszkańców i integracji wewnętrznej regionu.


Strategia obejmuje szczęść celów strategicznych:

wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania.

wzmacnianie mechanizmów rynkowych i otoczenia gospodarczego.

zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu.

196


zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami.

budowanie otwartej i konkurencyjnej społeczności.

wzrost tożsamości i spójności społecznej regionu.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju dla województwa śląskiego na lata 2000 – 2020

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Śląskiego w lipcu

2005 r.


Strategia obejmuje lata 2000 – 2020

4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa śląskiego ma za zadanie dostosowanie regionu do światowych

trendów związanych z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy oraz dyfuzji poprzez ośrodki

metropolitalne, a także ma na celu podnoszenie jakości życia, przy jednoczesnym uwzględnieniu

wymogów wynikających z zasad zrównoważonego rozwoju.


Strategia obejmuje następujące cele strategiczne:

województwo śląskie regionem nowej gospodarki kreującym i skutecznie absorbującym

technologie.

wysoki poziom wykształcenia i umiejętności mieszkańców.

rozwinięta infrastruktura nowej gospodarki

innowacyjna i konkurencyjna gospodarka

województwo śląskie regionem o powszechnej dostępności do regionalnych usług publicznych

o wysokim standardzie.

zdrowy i bezpieczny mieszkaniec województwa.

wysoka jakość środowiska naturalnego.

atrakcyjne warunki zamieszkania i wysoka jakość przestrzeni.

województwo śląskie znaczącym partnerem kreacji kultury, nauki i przestrzeni europejskiej.

duże znaczenie metropolii, miast i regionu w przestrzeni europejskiej.

wysoka pozycja regionu w procesie kreowania rozwoju Europy.

silny ośrodek nauki i kultury.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego 2020

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego

w marcu 2011 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju dla województwa dolnośląskiego 2020 ma za zadanie podkreślenie specyfikę każdej

części regionu, a także odnaleźć indywidualne rozwiązania, odpowiednie do jego charakterystyki,

wyzwań i potrzeb. Terytorialne odniesienie strategii rozwoju, będzie polegało na wyznaczeniu

obszarów integracji oraz interwencji.


Głównym celem strategii rozwoju województwa dolnośląskiego jest nowoczesna gospodarka i wysoka

jakość życia w atrakcyjnym środowisku, który będzie opierał się na trzech założeniach:

197


harmonia przestrzenna – wzmacnianie synergii pomiędzy Wrocławiem, a resztą regionu,

integracja różnych rodzajów transportu, wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców

regionu, racjonalne kształtowanie przestrzeni.

harmonia społeczna – wspieranie polityki prorodzinnej, formowanie poczucia tożsamości

regionalnej, popularyzacja i dostępność do miejsc kultury, budowanie atrakcyjności regionu,

optymalizacja systemu opieki i ochrony zdrowia na dolnym śląsku.

harmonia gospodarcza – monitoring potrzeb technologicznych regionu, efektywne

wykorzystanie gospodarczego potencjału regionu, kooperacja uczelni i samorządów, w celu

zaspokojenia potrzeb rynku pracy.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa pomorskiego 2020

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Pomorskiego

we wrześniu 2012 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa pomorskiego jest narzędziem służącym do kreowania rozwoju

regionu, wskazującym dostępne instrumenty finansowe i regulacyjne, a także optymalnego

ukierunkowania działań, aby spełnić oczekiwane kierunki zmian w regionie pomorskim.



nowoczesna gospodarka, opierająca się na wysokiej efektywności przedsiębiorstw,

konkurencyjnym szkolnictwie wyższym, a także unikatowej ofercie turystycznej i kulturalnej.

aktywni mieszkańcy, urzeczywistnianie tego celu poprzez: wysoki poziom zatrudnienia, wysoki

poziom kapitału społecznego, efektywny system edukacji, lepszy dostęp do usług

zdrowotnych.

atrakcyjna przestrzeń, to znaczy: sprawny system transportowy, bezpieczeństwo

i efektywność energetyczna, dobry stan środowiska.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007 – 2020

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Łódzkiego

w styczniu 2006 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa łódzkiego przedstawia ocenę atutów regionu oraz jego wewnętrznego

potencjału. Analiza sytuacji społeczno – gospodarczej w województwie łódzkim, wykazuje potrzeby

integracji wewnętrznej regionu.



wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa, w tym podniesienie poziomu

wykształcenia mieszkańców województwa, podniesienie poziomu jakości życia, zmniejszenie

zjawisk wykluczenia społecznego, podniesienie poziomu aktywności społecznej.

198


poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa, tj. zwiększenie dostępności

gospodarczej regionu, tworzenie nowoczesnej bazy gospodarczej, budowa społeczeństwa

informacyjnego, trwały i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, podniesienie ogólnego

poziomu zatrudnienia w województwie łódzkim, tworzenie wizerunku regionu przyjaznego

i atrakcyjnego dla współpracy, inwestowania i życia mieszkańców.

stworzenie rzeczywistego regionu społeczno – ekonomicznego posiadającego własną

podmiotowość kulturową i gospodarczą, poprzez stymulowanie przemian w sieci osadniczej

polegających na wzroście roli miast w organizacji funkcjonalno – przestrzennej województwa,

uporządkowanie gospodarki przestrzennej, umocnienie identyfikacji mieszkańców

z województwem, poprawa jakości życia mieszkańców województwa, poprzez poprawę

jakości środowiska.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa kujawsko – pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji

2020+

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Kujawsko –

Pomorskiego w październiku 2013 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa kujawsko – pomorskiego przedstawia działania mające na celu

podsienie konkurencyjności województwa na tle Polski, jak również podwyższenie jakości życia

mieszkańców i integracji wewnętrznej regionu.


Założono następujące priorytety:

konkurencyjna gospodarka – dążenie do unowocześnienia gospodarki, co prowadzić

będzie do zmniejszenia bezrobocia w województwie,

modernizacja przestrzeni wsi i miast – przyśpieszenie rozwojów obszarów wiejskich

i miejskich, zwiększenie aktywności mieszkańców województwa,

silna metropolia – dążenie do rozwoju ośrodków stołecznych oraz przyśpieszenie rozwoju

gospodarczego województwa,

nowoczesne społeczeństwo – poprawa poziomu rozwoju społecznego, w tym: wskaźników

wykształcenia, co będzie wiązało się z wyższym poziomem aspiracji mieszkańców

województwa, a w konsekwencji z poprawą wskaźników zatrudnienia i polepszeniem

jakości życia.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa lubuskiego 2020

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Lubuskiego

w listopadzie 2012 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa lubuskiego określa najważniejsze kierunki do wzrostu jakości życia

oraz zwiększania konkurencyjnej gospodarki, a także szerzenia spójności regionu oraz efektywnego

zarządzania jego rozwojem.

199



Założono następujące cele strategiczne:

konkurencyjna i innowacyjna gospodarka regionalna – rozwój sektora b+r oraz usprawnienie

mechanizmów transferu innowacji, rozwój przedsiębiorczości i zwiększenie aktywności zawodowej,

podniesienie jakości kształcenia i dostosowanie go do potrzeb regionalnego rynku pracy, rozwój

funkcji metropolitalnych ośrodków wojewódzkich, rozwój subregionalnych i lokalnych ośrodków

miejskich, udoskonalenie oraz rozbudowa infrastruktury energetycznej i ochrony środowiska,

wysoka dostępność transportowa i teleinformatyczna – budowa nowej i modernizacja

istniejącej infrastruktury komunikacyjnej, usprawnienie systemu transportu publicznego, rozwój

społeczeństwa informacyjnego,

społeczna i terytorialna spójność regionu – wzrost dostępności i atrakcyjności kształcenia

w placówkach edukacyjnych, zwiększenie dostępu do usług medycznych i profilaktyka zdrowotna,

zapewnienie różnorodnej oferty kulturalnej i sportowej,

region efektywnie zarządzany – tworzenie atrakcyjnego wizerunku województwa i promocja

marki Lubuskie, wzmocnienie współpracy transgranicznej i międzyregionalnej, wzmocnienie

potencjału kapitału społecznego oraz kształtowanie tożsamości regionalnej, wzmocnienie

integralności systemów zarządzania strategicznego i planowania przestrzennego na poziomie

regionalnym i lokalnym, podwyższenie sprawności działania administracji samorządowej i instytucji

regionalnych.

1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego

w grudniu 2005 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju wielkopolskiego określa najważniejsze kierunki do poprawy jakości przestrzeni

województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej województwa.


Założono następujące cele strategiczne:

dostosowanie przestrzeni do wyzwań xxi wieku, poprzez: poprawę stanu środowiska

i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, wzrost spójności komunikacyjnej

oraz powiązań z otoczeniem, wzrost znaczenia i zachowanie dziedzictwa kulturowego,

poprawę jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej,

zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych województwa, poprzez:

wzmocnienie gospodarstw rolnych oraz gospodarki żywnościowej, wzrost

konkurencyjności przedsiębiorstw, wzrost udziału nauki i badań w rozwoju regionu,

zwiększenie udziału usług turystycznych i rekreacji w gospodarce regionu,

wzrost kompetencji mieszkańców i promocja zatrudnienia, poprzez: ograniczanie barier

w dostępie do edukacji, poprawę jakości oraz wzrost różnorodności form kształcenia,

rozwój przedsiębiorczości i promocja samozatrudnienia, poprawę organizacji rynku pracy,

wzrost spójności i bezpieczeństwa społecznego, poprzez: poprawę sytuacji demograficznej

oraz stanu zdrowia mieszkańców, poprawę warunków mieszkaniowych, rozwój usług

socjalnych.

200


1. Tytuł dokumentu

Strategia rozwoju województwa opolskiego do 2020 roku

2. Zatwierdzenie

Strategia rozwoju województwa została zatwierdzona przez Sejmik Województwa Opolskiego

w grudniu 2012 r.



4. Tematyka

Strategia rozwoju województwa opolskiego przedstawia działania mające na celu rozwój regionu,

a także zapobiegania procesom depopulacji.


Założono 10 celów strategicznych:

konkurencyjny i stabilny rynek pracy,

aktywna społeczność regionalna,

innowacyjna i konkurencyjna gospodarka,

dynamiczne przedsiębiorstwa,

nowoczesne usługi oraz atrakcyjna oferta turystyczno – kulturalna,

dobra dostępność rynków pracy oraz dóbr i usług,

wysoka jakość środowiska,

konkurencyjna aglomeracja opolska,

ośrodki miejskie biegunami wzrostu,

wielofunkcyjne obszary wiejskie.

Wojewódzkie programy ochrony środowiska

1. Tytuł dokumentuProgram ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami

województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018

2. Zatwierdzenie

Uchwała nr XVI/299/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 grudnia 2011r.


2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018

4. Tematyka

Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego

jest realizacją polityki ekologicznej państwa, która w myśl art. 14 ust. 1 ustawy Prawo ochrony

środowiska, określa w szczególności:

cele ekologiczne,

priorytety ekologiczne,

poziomy celów długoterminowych,

rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,

środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki

finansowe.


Program formułuje cztery cele ekologiczne:

poprawa jakości środowiska,

zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii,

ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych,

działania systemowe w ochronie środowiska.

201


Każdy cel ekologiczny zawiera zestaw priorytetów ekologicznych, których realizacja przyczyni się

do minimalizacji lub likwidacji określonych problemów ekologicznych, jak również naprawy zaistniałych

szkód w środowisku polegających na doprowadzeniu do jego stanu początkowego.

Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy realizowane będzie

poprzez m. in.:

realizację programu małej retencji województwa kujawsko - pomorskiego,

realizację programu ochrony przeciwpowodziowej w województwie kujawsko-pomorskim,

budowę i modernizację wałów przeciwpowodziowych,

monitoring właściwego utrzymania wód i urządzeń wodnych,

realizację działań zmierzających do obniżenia zagrożenia powodziowego wynikających z

wdrażanie Dyrektywy 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny

i zarządzania ryzykiem powodziowym, zwana dalej Dyrektywą Powodziową,

Poprawa jakości wód osiągana będzie poprzez m. in:

systematyczną likwidacja nieczynnych ujęć, aby poprzez nieeksploatowane studnie nie

dochodziło do skażenia użytkowej warstwy wodonośnej,

realizację inwestycji, zapisanych w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych,

w zakresie budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków oraz sieci kanalizacji zbiorczej

w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 2000 mieszkańców,

wspieranie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków lub innych odpowiednich

rozwiązań zapewniających ten sam poziom ochrony środowiska w miejscach gdzie nie jest możliwa

technicznie lub jest nieuzasadniona ekonomicznie budowa sieci kanalizacyjnej.

Plan przedstawia również prognozę demograficzną dla powiatów województwa na okres 2010

- 2018, prognozę zmian w zakresie gospodarki odpadami, formułuje cele i kierunki działań w zakresie

zapobiegania powstawaniu odpadów oraz kształtowania systemu gospodarowania odpadami.

1. Tytuł dokumentu

Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 2012-2015 z perspektywą

do 2019 roku

2. Zatwierdzenie

Uchwała nr XXI/185/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 12 marca 2012 r.


2012-2015 z perspektywą do 2019 roku

4. Tematyka

Celem Programu Ochrony Środowiska Województwa Lubuskiego na lata 2012-2015 z perspektywą

do 2019 roku jest realizacja założeń zawartych w dokumentach strategicznych kraju, a zwłaszcza

Polityki Ekologicznej Państwa na poziomie województwa. Niniejszy dokument wyznacza ramy dla

późniejszych przedsięwzięć, realizowanych w programach sektorowych województwa, a także

przedstawia wytyczne do programów ochrony środowiska na poziomie powiatów, gmin i miast.


Za nadrzędny cel Programu przyjęto zrównoważony rozwój województwa lubuskiego uwzględniający

poprawę i właściwe wykorzystanie środowiska naturalnego. W zakresie gospodarki wodnej głównym

celem jest osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz

ochrona przed powodzią, będzie on realizowany poprzez szeregi działań m. in.:

zmniejszenie trofii wód powierzchniowych,

opracowanie i wdrożenie warunków korzystania z wód regionu wodnego, warunków

korzystania z wód zlewni,

kontynuacja działań zmierzających do racjonalizacji zużycia pobranej wody,

202


opracowanie map zagrożenia powodzią, map ryzyka powodzi oraz przyjęcie i realizacja

planów zarządzania ryzykiem powodzi,

sukcesywna realizacja obiektów służących retencji wodnej,

podjęcie działań mających na celu udrożnienie rzek, w szczególności dla ryb

dwuśrodowiskowych,

ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów i naturalnych siedlisk przyrodniczych,

związanych z wodami i od wód zależnych.

1. Tytuł dokumentu

Program Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2012 – 2015

z uwzględnieniem perspektywy na lata 2016 – 2019

2. Zatwierdzenie

Uchwała nr XII/142/11 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 20 grudnia 2011 r.


Lata 2012 – 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019

4. Tematyka

Program przedstawia stan aktualny środowiska oraz wskazuje działania mające na celu poprawę

stanu w województwie. Wskazano 12 najważniejszych komponentów środowiska:

jakość powietrza,

wody powierzchniowe i podziemne,

wody morskie: przejściowe i przybrzeżne,

gospodarka odpadami,

zasoby przyrodnicze województwa (prawne formy ochrony środowiska, lasy),

turystyka,

klimat akustyczny,

pola elektromagnetyczne,

zapobieganie poważnym awariom,

kopaliny,

jakość gleb,

edukacja ekologiczna.

Nadrzędnym celem programu jest: Rozwój gospodarczy regionu przy zachowaniu i ochronie wartości

przyrodniczych oraz racjonalnej gospodarce zasobami.


W zakresie ochrony wód wskazano następujące cele:

osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych oraz ochrona jakości

wód podziemnych.

zwiększenie retencji w zlewniach i ochrona przed skutkami zjawisk ekstremalnych

zapewnienie dobrej jakości wód użytkowych i racjonalne ich wykorzystywanie

przywrócenie i ochrona ciągłości ekologicznej koryt rzek

W zakresie wód przejściowych i przybrzeżnych określono następujące cele:

osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód przejściowych i przybrzeżnych,

w szczególności zatrzymanie eutrofizacji tych wód

zatrzymanie procesów degradacji brzegu morskiego i ochrona linii brzegowej

203


1. Tytuł dokumentu

Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 2013-2016 z perspektywą

do roku 2020

2. Zatwierdzenie

Zatwierdzony Uchwałą nr 1203/185/12 przez Zarządu Województwa Pomorskiego dnia 9 października

2012 roku.


Obejmuje lata 2013-2016 z perspektywa do roku 2020.

5. Tematyka

Program służy realizacji polityki ekologicznej państwa w skali regionalnej.


W ramach celów perspektywicznych przewidzianych do realizacji w latach 2013-2020,

określono nasypujące działania priorytetowe:

osiągniecie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych, podziemnych

i przybrzeżnych,

osiągniecie i utrzymanie standardów jakości środowiska naturalnego,

konstrukcja systemu gospodarki odpadami

ochrona mieszkańców i ich mienia przed zagrożeniami naturalnymi oraz skutkami

katastrof naturalnych,

kształtowanie świadomości proekologicznej mieszkańców,

pobudzenie rynku do działań na rzecz środowiska,

zabezpieczenie różnorodności biologicznej i krajowej,

poprawa stanu zasobów leśnych regionu,

racjonalizacja wykorzystania zasobów wód podziemnych,

zrównoważone wykorzystanie zasobów kopalin,

wspieranie pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych,

ograniczenie niekorzystnych oddziaływań energetyki na środowisko.

Ustalono także cele perspektywiczne do osiągniecia po roku 2020:

poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego,

podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa,

ochrona dziedzictwa przyrodniczego i rozsądne wykorzystanie zasobów przyrody,

zrównoważone wykorzystanie energii, wody i surowców naturalnych.

1. Tytuł dokumentu

Program ochrony środowiska dla województwa śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem

perspektywy do roku 2018

2. Zatwierdzenie

Uchwała Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 14 marca 2011 roku


do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018

4. Tematyka

Program ochrony środowiska województwa śląskiego jest opracowany na podstawie art. 17 ust.

1 Prawo ochrony środowiska, który nakłada na zarząd województwa obowiązek sporządzenia

programu ochrony środowiska dla województw na terenie kraju.


Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, która umożliwia

zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny zgodny z ochroną walorów środowiska. W związku

204


z tym nadrzędnym celem Programu jest: Rozwój gospodarczy przy zachowaniu i poprawie stanu

środowiska naturalnego województwa. Założono cele średniookresowe m. in.:

stworzenie, przyjęcie i realizacja programów służących ochronie powietrza oraz ich

aktualizacja, a także koordynowanie ich skuteczności,

spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji

ze źródeł powierzchniowych, liniowych i punktowych,

przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód

podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania,

stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania gospodarką wodną na obszarze

województwa śląskiego,

zapewnienie dobrej jakości wody pitnej oraz ochrona jej ujęć,

racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi,

zwiększenie retencji w zlewniach oraz zapobieganie skutkom wezbrań powodziowych,

odtworzenie ciągłości ekologicznej rzek, ochrona naturalnych dolin rzecznych oraz

renaturyzacja rzek.

Plany gospodarowania odpadami dla województw

1 Tytuł dokumentu

Plany gospodarki odpadami województw.

2 Zatwierdzenie

Plany gospodarki odpadami uchwalane są przez Sejmiki Województw.

Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolnośląskiego 2012. Uchwała

Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 27 czerwca 2012 r., nr XXIV/616/12.

Plan Gospodarki Odpadami Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2012 – 2017

z perspektywą na lata 2018 – 2023. Uchwała Sejmiku Województwa Kujawsko – Pomorskiego

z dnia 24 września 2012 r., nr XXVI/434/12.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego na lata 2012 – 2017 z perspektywą

do 2020 r. Uchwała Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 10 września 2012 r.,

nr XXX/280/12.

Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2012. Uchwała Sejmiku Województwa

Łódzkiego z dnia 21 czerwca 2012 r., nr XXVI/481/12.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego na lata 2012 – 2017. Uchwała

Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 sierpnia 2012 r., nr XX/271/2012.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2018. Uchwała Sejmiku

Województwa Pomorskiego z dnia 25 czerwca 2012 r., nr 415/XX/12.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Śląskiego 2014. Uchwała Sejmiku

Województwa Śląskiego z dnia 24 sierpnia 2012 r., nr IV/25/1/2012.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2012 – 2017. Uchwała

Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 sierpnia 2012 r., nr XXV/441/12.

Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2012 – 2017

z uwzględnieniem perspektywy na lata 2018 – 2023. Uchwała Sejmiku Województwa

Zachodniopomorskiego z dnia 29 czerwca 2012 r., nr XVI/218/12.

3 Realizacja zapisów

Plany realizowane w latach 2012 – 2018 z uwzględnieniem perspektywy do 2023.

4 Tematyka

Plany gospodarki odpadami opracowuje się dla osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej

państwa i wdrażania hierarchii postępowania z odpadami. Dokumenty te dotyczą kwestii związanych

205


z gospodarowaniem poszczególnymi rodzajami odpadów m. in. odpadami komunalnymi, odpadami

ulegającymi biodegradacji, odpadami opakowaniowymi i odpadami niebezpiecznymi. Plany zawierają

cele, kierunki działań jakie muszą być podjęte w zakresie prawidłowej, zgodnej z przepisami,

gospodarki odpadami na terenie województw.

5 Działania przewidziane do realizacji

W dokumentach tych przedstawiono szereg działań mających na celu ograniczenie negatywnego

wpływu na środowisko. Do podstawowych działań mających wpływ na wody, zalicza się:

wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów,

wyeliminowanie praktyk niewłaściwej eksploatacji i rekultywacji składowisk odpadów,

zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów wyznaczonych przez Unię

Europejską.

Wojewódzkie programy udrażniania rzek

1. Tytuł dokumentu

Program ochrony i przystosowania rzek i potoków dla rozwoju ryb dwuśrodowiskowych

w województwie dolnośląskim

2. Zatwierdzenie

Uchwalony przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą z dnia 24 lipca 2008 roku

nr XXIX/447/08.


Nie określono perspektyw czasowych.

4. Tematyka

Program zawiera charakterystyki przyrodnicze zlewni poszczególnych rzek wraz z technicznymi

sposobami umożliwiającymi migracje ryb oraz efekty w zakresie restytucji gatunków ryb

dwuśrodowiskowych w poszczególnych zlewniach województwa dolnośląskiego.


Dokument opisuje szczegółowa lokalizację istniejących przeszkód na rzekach wraz z rozwiązaniami

technicznymi w formie obejścia, przepławki ryglowej lub szczelinowej, bystrotoku. Realizacja

programu obejmuje 20 głównych rzek przepływających przez teren województwa. Działania

podzielono na dwa etapy. Etap pierwszy obejmuje udrożnienie rzeki Odry (zapora w Wałach

Śląskich), Kaczawy, Nysy szalonej, Baryczy, Widawy. Etap drugi zawiera udrożnienie Odry, Nysy

Kłodzkiej, Oławy, Bystrzycy, Strzegomki, Nysy Łużyckiej.

1. Tytuł dokumentu

Program udrażniania rzek dla województwa Wielkopolskiego

2. Zatwierdzenie

Zatwierdzony przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w 2005 roku.


Od roku 2005.

4. Tematyka

Dokument analizuje etapowanie budowy przepławek dla ryb pod katem pilności realizacji pod kątem

uwarunkowań przyrodniczych i gospodarczych oraz możliwości technicznych.


Działania polegające na wykonaniu urządzeń umożliwiających migracje ryb podzielono na cztery

etapy. Do etapu pierwszego wchodzą budowle na rzekach, w których występowały i występują ryby

wędrowne. Etap drugi uwzględnia budowle, w których nie występowały ryby wędrowne, ale warunki

pozwalają przypuszczać, że ryby wędrowne mogą do nich wchodzić. Do etapu trzeciego

206


zakwalifikowano budowle usytuowane w środkowych i górnych partiach rzek, zasobnych w wodę,

licznie przegrodzonych przez budowle poprzeczne. W etapie czwartym ujęto budowle na rzekach

położonych w górnych partiach rzeki głównej będących poza zasięgiem ryb wędrownych.

1. Tytuł dokumentu

Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych w województwie kujawsko-pomorskim

(udrażnianie rzek dla ryb dwuśrodowiskowych)

Umowa nr OŚ.II.1152.UDZ.9/2004 zatwierdzona przez Urzęd Marszałkowski Województwa Kujawsko

- Pomorskiego w Toruniu w dniu 09 marca 2004 r. Realizacja zapisów od roku 2004.

2. Tematyka

Program Udrożnienia Rzek opracowano aby ograniczyć negatywne konsekwencje przerwania

ciągłości hydromorfologicznej rzek województwa kujawsko-pomorskiego. Przyczyną ograniczenia

migracji ryb i zmniejszenia ich różnorodności są budowle piętrzące. Celem Programu jest ustalenie

potrzeb budowy przepławek dla ryb wraz z kolejnością ich budowy.


Kolejność wykonania udrażniania rzek ustalono wg wymagań siedliskowych, zasobów wodnych

w powiazaniu z powierzchnia zlewni. W pierwszym etapie przyporządkowano budowle na rzekach,

w których występowały i występują ryby wędrowne takie jak: troć, łosoś i certa. W drugim etapie

zawarto budowle w górnych odcinkach rzeki, gdzie występowały ryby wędrowne. Do trzeciego etapu

zakwalifikowano 11 budowli zasobnych w wodę, na których budowle poprzeczne uniemożliwiają

przemieszczanie ryb w górnych odcinkach lub na połączeniu biegu dolnego i górnego. W czwartym

etapie założono wykonanie przepławek przy budowlach położonych w górnych partiach rzek głównych

znajdujących się poza zasięgiem bytowania ryb wędrownych. Wyjątek stanowi rzeka Mątawa, dla

których koszty udrażniania rzek są znacząco wysokie.

1. Tytuł dokumentu

Program odróżnienia wód płynących dla celów rybactwa w województwie lubuskim na lata

2005 - 2020

2. Zatwierdzenie

Zatwierdzony przez Sejmik Województwa Lubuskiego w dniu 21 marca 2005 roku.


Obejmuje lata 2005 – 2020.

4. Tematyka

Program udrażniania rzek ma na celu odtworzenie populacji cennych gospodarczo ryb

dwuśrodowiskowych i minogów w ciekach województwa lubuskiego. Działania przywrócenia

warunków swobodnej migracji prowadzone będą na wytypowanych rzekach i kanałach wraz z akcjami

zarybieniowymi.


Podział na kategorie kolejności budowy przepławek dla ryb wykonano wg:

W grupie priorytetów I uwzględniono duże przedsięwzięcia o najważniejszym znaczeniu dla

populacji ryb wędrownych regionu. Należą do nich udrożnienie rzeki Bóbr i Nysy Łużyckiej,

zwiększenie dostępności Drawy dla ryb wędrownych do wysokości elektrowni wodnej Borowe.

W kategorii Priorytety II wchodzi 11 kosztownych budowli na Nysie Łużyckiej i Bobrze, które

udrożnią rzeki w granicach województwa lubuskiego i otwierają rzekę Kwisę dla ryb

wędrownych.

W ramach Priorytetu III udrażniane będą cieki o małej i średniej wielkości.

Priorytet IV obejmuje górne fragmenty niewielkich cieków najczęściej zabudowanych stawami

rybnymi lub zajętych przez jeziora. Głównym celem jest ochrona gatunku węgorza i budowa

przepławek typu węgorzowego.

207


1. Tytuł dokumentu

Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych dla województwa łódzkiego

2. Zatwierdzenie

Uchwalony przez Sejmik Wojewódzki dnia 31.01.2006 roku.


Od roku 2006.

4. Tematyka


ciągłości hydromorfologicznej rzek województwa łódzkiego. Przyczyną ograniczenia wędrówki ryb

i zmniejszenia ich różnorodności jest zabudowa poprzeczna rzek. Celem Programu jest ustalenie

potrzeb budowy przepławek dla ryb wraz z kolejnością ich budowy.


Realizacje programu działań podzielono na cztery etapy:

Do etapu I i II zakwalifikowano rzeki, w których występowały lub występują ryby wędrowne

dwuśrodowiskowe migrujące w górę rzeki na tarło.

Etap III obejmuje udrażnianie rzek przy budowlach na ciekach o znaczących zasobach wody,

w których ryby dwuśrodowiskowe nie występują.

Do etapu IV przyporządkowano rzeki o najmniejszych zasobach wody, których powierzchnia

zlewni nie przekracza 100 km2 oraz odcinki górnego biegu większych rzek.

1. Tytuł dokumentu

Program udrażniania rzek województwa pomorskiego

2. Zatwierdzenie

Program został przyjęty uchwałą sejmiku województwa numer 355/XXIV/04 dnia 14 czerwca 2004

roku.


Od roku 2004.

4. Tematyka


ciągłości hydromorfologicznej rzek województwa pomorskiego. Przeszkody poprzeczne w ciekach

spowodowały pogorszenie się kondycji licznie występujących chronionych gatunków ryb i innych

organizmów wodnych. Celem Programu jest ustalenie potrzeb budowy przepławek dla ryb wraz

z kolejnością ich budowy.


Każda budowla poprzeczna będąca przeszkodą uniemożliwiającą migracje rzek powinna być

wyposażona w urządzenie zapewniające swobodną migracje ryb w górę rzeki, a potem powrót

do morza. Etapy realizacji budowy przepławek określono pod kątem wymagań siedliskowych ryb.

W etapie I uwzględniono budowle na rzekach gdzie występują ryby wędrowne, dla których

warunkiem rozwoju jest wędrówka na tarło z morza w górę rzeki.

Do etapu II zakwalifikowano budowle na dopływach rzek głównych usytuowanych w dolnym

biegu rzek, w których również występowały ryby wędrowne.

Do etapu III przyporządkowano budowle na rzekach zasobnych w wodę z licznymi

przegrodami, w których dawniej nie występowały ryby wędrowne i możliwość ich wyjścia jest

bardzo ograniczona.

Do etapu IV zaliczono budowle położone w górnych partiach rzeki poza zasięgiem bytowania

ryb wędrownych.

208


Plan ochrony parków narodowych

1. Tytuł dokumentu

Plan ochrony parku narodowego

2. Zatwierdzenie

Plan ochrony parku narodowego ustanawia Minister właściwy do spraw środowiska, w drodze

rozporządzenia.


Plan ochrony parku narodowego sporządza się na okres 20 lat.

4. Tematyka

Plan ochrony parku narodowego zawiera cele ochrony przyrody oraz wskazanie uwarunkowań ich

realizacji, nakreślenie sposobów identyfikacji i eliminacji wystąpienia możliwych zagrożeń, wskazanie

obszarów oraz określenie działań ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej,

wskazanie miejsc możliwych do udostępnienia do celów naukowych, edukacyjnych, w których może

być prowadzona działalność handlowa i turystyczna.


Działania przewidziane do realizacji w ramach Planu obejmują ochronę obszarów wyróżniających się

„szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi,

o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory

krajobrazowe” (ustawa o ochronie przyrody, 2004).

Plan ochrony parku krajobrazowego

1. Tytuł dokumentu

Plan ochrony parku krajobrazowego

2. Zatwierdzenie

Plan ochrony parku krajobrazowego ustanawia Sejmik Województwa, w uzgodnieniu z RDOŚ,

w drodze rozporządzenia.


Plan ochrony parku krajobrazowego sporządza się na okres 20 lat.

4. Tematyka

Plan ochrony parku krajobrazowego zawiera cele ochrony przyrody oraz wskazanie uwarunkowań ich


obszarów oraz określenie działań ochronnych na, wskazanie miejsc możliwych do udostępnienia

do celów naukowych, edukacyjnych, w których może być prowadzona działalność handlowa

i turystyczna.


Działania przewidziane do realizacji w ramach Planu obejmują ochronę obszarów chronionych

„ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu

zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju” (ustawa o ochronie

przyrody, 2004).

Plan ochrony rezerwatów przyrody

1. Tytuł dokumentu

Plan ochrony rezerwatu przyrody

2. Zatwierdzenie

Plan ochrony rezerwatu przyrody ustanawia Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w drodze aktu

prawa miejscowego.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Hektar

http://pl.wikipedia.org/wiki/Natura

209



Plan ochrony rezerwatu przyrody sporządza się na okres 20 lat.

4. Tematyka

Plan ochrony rezerwatu przyrody zawiera cele ochrony przyrody oraz wskazanie uwarunkowań ich


obszarów oraz określenie działań ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej,

wskazanie miejsc możliwych do udostępnienia do celów naukowych, edukacyjnych, w których może

być prowadzona działalność handlowa i turystyczna.


Działania przewidziane do realizacji w ramach Planu obejmują ochronę obszarów zachowanych

„w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także

siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej,

wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami

krajobrazowymi” (ustawa o ochronie przyrody, 2004).

Plan ochrony dla obszaru NATURA 2000

1. Tytuł dokumentu

Plan ochrony dla obszaru Natura 2000

2. Zatwierdzenie

Plan ochrony obszaru Natura 2000 ustanawia minister właściwy do spraw środowiska, w drodze

rozporządzenia.


Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 sporządza się na okres 20 lat.

4. Tematyka

Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 zawiera nakreślenie sposobów identyfikacji i eliminacji

wystąpienia możliwych zagrożeń, wskazanie obszarów oraz określenie działań ochronnych, a także

działań zmierzających do przywrócenia właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków, określa zakres

monitoringu przyrodniczego, opis przebiegu granic obszaru.


Działania przewidziane do realizacji w ramach Planu obejmują ochronę: „obszarów specjalnej ochrony

ptaków, specjalnych obszarów ochrony siedlisk, obszarów mających znaczenie dla „Wspólnoty” oraz

część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art.

8 ust. 1 pkt 1 – 4 i 6 – 9 ” (ustawa o ochronie przyrody, 2004).

210


14. PLAN GOSPODAROWANIA WODAMI A PLANOWANIE

PRZESTRZENNE

Stosownie do art. 118 ustawy Prawo wodne ustalenia m.in. planu gospodarowania wodami

na obszarze dorzecza uwzględnia się w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii

rozwoju województwa130

, planach zagospodarowania przestrzennego województwa, studium

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach

zagospodarowania przestrzennego. Rekonstrukcji ustaleń planu gospodarowania wodami, które

powinny być wzięte pod uwagę przy opracowaniu ww. dokumentów planistycznych, należy dokonać

na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 1-11 ustawy Prawo wodne, określającego zawartość planu

gospodarowania wodami, oraz przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Plan gospodarowania wodami powinien zawierać: (a) ogólny opis cech charakterystycznych obszaru

dorzecza, w tym wykaz jednolitych części wód powierzchniowych wraz z podaniem ich typów

i ustalonych warunków referencyjnych oraz wykaz jednolitych części wód podziemnych,

(b) podsumowanie identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych i oceny ich wpływu

na stan wód powierzchniowych i podziemnych, (c) wykazy obszarów chronionych, o których mowa

w art. 113 ust. 4 ustawy Prawo wodne131

wraz z graficznym przedstawieniem przebiegu ich granic

oraz określeniem podstaw prawnych ich utworzenia, (d) wykazy, o których mowa w art. 113 ust. 3 pkt

1a ustawy Prawo wodne132

, wraz z ich graficznym przedstawieniem, o ile jest dostępne, (e) mapę sieci

monitoringu, wraz z prezentacją programów monitoringowych, ustalenie celów środowiskowych dla

jednolitych części wód i obszarów chronionych, (f) podsumowanie wyników analizy ekonomicznej

związanej z korzystaniem z wód, (g) podsumowanie działań zawartych w programie wodno-

środowiskowym kraju, z uwzględnieniem sposobów osiągania ustanawianych celów środowiskowych,

(h) wykaz innych szczegółowych programów i planów gospodarowania dla obszaru dorzecza

dotyczących zlewni, sektorów gospodarki, problemów lub typów wód, wraz z omówieniem zawartości

tych programów i planów, (i) podsumowanie działań zastosowanych w celu informowania

społeczeństwa i konsultacji publicznych, opis wyników i dokonanych na tej podstawie zmian w planie,

(j) wykaz organów właściwych w sprawach gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza,

(k) informację o sposobach i procedurach pozyskiwania informacji i dokumentacji źródłowej

wykorzystanej do sporządzenia planu oraz informacji o spodziewanych wynikach realizacji planu.

Mając na uwadze powyższą regulację należy stwierdzić, iż nie wszystkie informacje zawarte

w planach gospodarowania wodami nadają się do wykorzystania w dokumentach planistycznych

sporządzanych na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

W dokumentach tych powinno się uwzględniać wykaz jednolitych części wód powierzchniowych

i wykaz jednolitych części wód podziemnych (lit. a powyżej), wykazy obszarów chronionych wraz

z graficznym przedstawieniem przebiegu ich granic oraz określeniem podstaw prawnych ich

130

Strategia rozwoju województwa nie ma charakteru dokumentu dotyczącego planowania i zagospodarowania przestrzennego.

Dlatego też nie będzie przedmiotem dalszych rozważań w ramach niniejszego rozdziału. 131

W przepisie tym mowa jest o: (a) jednolitych częściach wód, przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia

ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, (b) obszarach przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych

o znaczeniu gospodarczym, (c) jednolitych częściach wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych,

(d) obszarach wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, (e) obszarach

narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych, (f) obszarach przeznaczonych do

ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód

jest ważnym czynnikiem w ich ochronie. 132

W przepisie tym mowa jest o wykazach wielkości emisji i stężeń dla substancji priorytetowych oraz innych substancji

powodujących zanieczyszczenie, dla których zostały określone środowiskowe normy jakości.

211


utworzenia (lit. c powyżej) oraz wykazy wielkości emisji i stężeń dla substancji priorytetowych i innych,

dla których zostały określone środowiskowe normy jakości. Taką interpretację potwierdzają przepisy

ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, które stanowią uszczegółowienie przepisu

art. 118 ustawy Prawo wodne.

W koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju określa się m.in. uwarunkowania w zakresie

rozmieszczenia obiektów infrastruktury technicznej i transportowej oraz strategicznych zasobów

wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym (art. 47 ust. 2 pkt

4 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym).

W planie zagospodarowania przestrzennego województwa określa się zaś w szczególności system

obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska i przyrody.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3, 9, 11 i 13 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględnia się

uwarunkowania:

- wynikające w szczególności ze stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni

produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody

i krajobrazu kulturowego (pkt 3),

- występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych (pkt 9),

- występowania udokumentowanych zasobów wód podziemnych (pkt 11),

- stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki

wodno - ściekowej (pkt 13).

W studium określa się także obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony

przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk (art. 10 ust. 2 pkt 3 ustawy o planowaniu

i zagospodarowaniu przestrzennym).

Natomiast w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego określa się granice i sposoby

zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie odrębnych

przepisów (art. 15 ust. 2 pkt 7 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym).

212


15. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ PLANOWANYCH

DO ZASTOSOWANIA W CELU INFORMOWANIA

SPOŁECZEŃSTWA

Udział społeczeństwa jest niezwykle istotnym elementem procesu planowania w gospodarce wodnej.

Przede wszystkim jest on pomocny w celu rozpoznania rzeczywistych potrzeb i oczekiwań, a także

uzyskaniu akceptacji społecznej dla podejmowanych decyzji. Dlatego też powinien on być procesem

ciągłym i nie ograniczać się jedynie do wybranych etapów cyklu planistycznego.

Niezależnie od powyższego Ramowa Dyrektywa Wodna (art. 14) stawia szczególne wymogi

w zakresie informowania i konsultacji społecznych trzech dokumentów:

1. Państwa Członkowskie zachęcają wszystkie zainteresowane strony do aktywnego udziału

we wdrażaniu niniejszej dyrektywy, w szczególności w opracowywaniu, przeglądzie i uaktualnianiu

planów gospodarowania wodami w dorzeczach. Państwa Członkowskie zapewniają, że dla każdego

obszaru dorzecza opublikują i udostępnią do zgłaszania uwag społeczeństwu, w tym użytkownikom:

a) harmonogram i program prac dla tworzenia planu, w tym oświadczenie o konsultacjach

do przeprowadzenia, co najmniej trzy lata przed rozpoczęciem okresu, do którego plan się

odnosi;

b) tymczasowy przegląd istotnych zagadnień gospodarki wodnej określonych dorzeczu,

co najmniej dwa lata przed rozpoczęciem okresu, do którego plan się odnosi;

c) kopie projektu planu gospodarowania wodami w dorzeczu, co najmniej rok przed

rozpoczęciem okresu, którego plan dotyczy.

Na wniosek udostępniane są dokumenty źródłowe i informacje wykorzystane do opracowania projektu

planu gospodarowania wodami w dorzeczu.

2. Państwa Członkowskie przeznaczają co najmniej 6 miesięcy na składanie pisemnych uwag do tych

dokumentów w celu zapewnienia aktywnego udziału i konsultacji.

3. Ustępy 1 i 2 są stosowane jednakowo do uaktualnionych planów gospodarowania wodami

w dorzeczach.

Postanowienia dyrektywy w zakresie prowadzenia konsultacji społecznych zostały przetransponowane

do polskiego prawa poprzez art. 119a ust. 7 – 9 ustawy Prawo wodne.

W nawiązaniu do ww. wymogów 25 listopada 2014 r. planowana jest ogólnopolska konferencja

rozpoczynająca sześciomiesięczne konsultacje społeczne projektu Planu gospodarowania wodami.

Najważniejszym celem prowadzonych konsultacji będzie:

poinformowanie społeczeństwa o aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze

dorzecza Odry,

zachęcenie społeczeństwa do dialogu z grupami ekspertów oraz z władzami w celu

uwzględnienia w aPGW społecznych potrzeb i oczekiwań.

Działania i komunikacja skierowane będą do szeroko pojętego społeczeństwa, jednak w celu

ułatwienia porozumienia i komunikacji ukierunkowane będą na poszczególne grupy docelowe:

– administracja rządowa,

– administracja samorządowa,

– użytkownicy wód,

213


– organizacje (w tym pozarządowe, reprezentujące różne interesy, w tym środowisk

ekologicznych oraz mieszkańców i właścicieli nieruchomości i obiektów),

– kompetentne władze sąsiednich krajów znajdujących się w zlewniach transgranicznych.

W trakcie trwania konsultacji aPGW przewidziano zarówno działania informacyjne, jak

i wspomagające zachęcające społeczeństwo i ekspertów do wyrażania opinii.

Wśród działań informacyjnych znajdą się między innymi:

kampania komunikacyjna skierowana do wszystkich grup docelowych obejmująca ogłoszenia

prasowe w prasie ogólnopolskiej (Rzeczpospolita), dwutygodniową kampanię radiową

w PR PR1, dwutygodniową kampanię na portalu Onet;

publikacja artykułów dotyczących aPGW w poniższych pismach branżowych (Gospodarka

Wodna, Technologia Wody, Aura, Środowisko, Wodociągi – Kanalizacja, Gazeta Samorządu

i Administracji, Biznes i Ekologia, Przegląd Komunalny);

współpraca z mediami ogólnopolskimi (m. in. - Newsweek, Polityka, Gazeta Prawna, dzienniki

lokalne);

portal poświęcony aPGW na Twitterze dostarczający dziennikarzom aktualnych informacji

na temat aPGW i spotkań konsultacyjnych;

nowa strona internetowa www.rdw.org.pl oraz podstrona aPGW, która będzie zasilana

aktualnymi treściami do końca 2015 roku (w tym aktualnościami dotyczącymi konsultacji,

filmem reklamowym);

gry internetowe dla najmłodszych;

newsletter wysyłany comiesięcznie do interesariuszy.

Planowane działania konsultacyjne to przede wszystkim:

spotkania konsultacyjne, których celem będzie przeprowadzenie dyskusji z ekspertami oraz

zebranie ankiet i formularzy do uwag,

konferencje w miastach będących siedzibami regionalnych zarządów gospodarki wodnej,

mające na celu włączenie zainteresowanych stron do prac nad sporządzaniem planów,

Krajowe Forum Wodne,

ankieta skierowana zarówno do ekspertów jak i do szeroko pojętego społeczeństwa.

Udział społeczeństwa jest niezwykle istotnym elementem procesu planowania w gospodarce wodnej.

Przede wszystkim jest on pomocny w celu rozpoznania rzeczywistych potrzeb i oczekiwań, a także

uzyskaniu akceptacji społecznej dla podejmowanych decyzji. Dlatego też powinien on być procesem

ciągłym i nie ograniczać się jedynie do wybranych etapów cyklu planistycznego.

http://www.rdw.org.pl/

214


16. WYKAZ WŁAŚCIWYCH WŁADZ

Jak wynika z art. 4 ustawy Prawo wodne, głównymi organami właściwymi w sprawach

gospodarowania wodami są: minister właściwy ds. gospodarki wodnej oraz Prezes Krajowego

Zarządu Gospodarki Wodnej. Ponadto ustawa wskazuje na szereg zadań ministra właściwego

ds. gospodarki morskiej. Zadania te pełni obecnie Minister Infrastruktury i Rozwoju.

Poniżej zestawiono organy właściwe w sprawach gospodarowania wodami oraz akty prawne, na mocy

których powołuje się właściwe władze.

Tabela 36. Zestawienie organów właściwych w sprawach gospodarowania wodami na obszarze

dorzecza Odry

organ adres strona www

Minister Środowiska ul. Wawelska 52/54 00-922

Warszawa tel. +48 22 57 92 900 www.mos.gov.pl

Prezes Krajowego Zarządu

Gospodarki Wodnej

ul. Grzybowska 80/82 00-844

Warszawa tel. +48 22 37 20 210 www.kzgw.gov.pl

Minister Infrastruktury i Rozwoju ul. Wspólna 2/4, 00-926

Warszawa tel. +48 22 273 70 00 www.mir.gov.pl

Minister Rolnictwa i Rozwoju

Wsi

ul. Wspólna 30, 00-930

Warszawa tel. +48 22 623 10 00 www.minrol.gov.pl


215


Tabela 37. Zestawienie aktów prawnych powołujących właściwe władze oraz określające ich zakres

działania

organ prawna podstawa działania

Minister Środowiska

Zarządzenie nr 33 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30

maja 2014 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu

Środowiska

M.P. poz. 434

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18

listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu

działania Ministra Środowiska

Dz. U. nr 248, poz. 1493

Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach

administracji rządowej

tekst jednolity: Dz. U. z

2013 r., poz. 743, z późn.

zm.

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne


2012 r., poz. 145, z późn.

zm.

Prezes Krajowego

Zarządu Gospodarki

Wodnej


czerwca 2006 r. w sprawie nadania statutu Krajowemu

Zarządowi Gospodarki Wodnej

Dz. U. nr 108, poz. 744, z

późn. zm.



2012 r., poz. 145, z późn.

zm.

Minister Infrastruktury

i Rozwoju


grudnia 2013 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu

Infrastruktury i Rozwoju

M. P. poz. 1038, z późn.

zm.

Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich

Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej


2013 r., poz. 934, z późn.

zm.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada

2013 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Infrastruktury

i Rozwoju oraz zniesienia Ministerstwa Transportu,

Budownictwa i Gospodarki Morskiej

Dz. U. z 2013 r., poz. 1390




2013 r., poz. 743, z późn.

zm.

Minister Rolnictwa i

Rozwoju Wsi


kwietnia 2014 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu

Rolnictwa i Rozwoju Wsi

M. P. poz. 285


listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu

działania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Dz. U. nr 248, poz. 1486




2013 r., poz. 743, z późn.

zm.



2012 r., poz. 145, z późn.

zm.


216


Minister Środowiska

Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy Prawo wodne minister właściwy do spraw gospodarki wodnej składa

Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej co dwa lata, nie później niż do 30 czerwca, informację

o gospodarowaniu wodami dotyczącą:

stanu zasobów wodnych państwa,

stanu wykorzystywania zasobów wodnych,

realizowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy,

współpracy międzynarodowej na wodach granicznych i realizacji umów w tym zakresie,

utrzymywania wód powierzchniowych oraz urządzeń wodnych,

prowadzonych inwestycji,

stanu ochrony ludności i mienia przed powodzią lub suszą.

Ponadto zgodnie z art. 89 ust. 4 ustawy Prawo wodne minister właściwy do spraw gospodarki wodnej

sprawuje nadzór nad działalnością Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w szczególności

w zakresie:

zatwierdzania programów realizacji zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń

wodnych oraz inwestycji w gospodarce wodnej,

zatwierdzania corocznego sprawozdania, o którym mowa w art. 91 ustawy Prawo wodne,

zatwierdzania planu kontroli gospodarowania wodami wykonywanej przez Prezesa Krajowego

Zarządu Gospodarki Wodnej,

polecania przeprowadzenia kontroli nieujętych w planie kontroli.

W chwili obecnej trwają prace nad projektem nowej ustawy Prawo wodne. Dotychczas zostały

opublikowane założenia projektu ustawy – Prawo wodne z dnia 3 października 2014 roku (Założenia

Nowego Prawa Wodnego)133

. Prace nad Założeniami Nowego Prawa Wodnego były prowadzone

przez Ministerstwo Środowiska i pismem z dnia 9 października 2014 roku zostały skierowane do Rady

Ministrów celem rozpatrzenia. Założenia Nowego Prawa Wodnego będą punktem wyjścia do prac nad

projektem nowej ustawy Prawo wodne. Celem prac legislacyjnych jest pełna realizacja polityki

gospodarowania wodami. Jednym z głównych środków mających służyć osiągnięciu ww. celu jest,

zdaniem twórców Założeń Nowego Prawa Wodnego, całkowita reforma struktury organizacyjno-

prawnej organów administracji publicznej właściwych w sprawach gospodarowania wodami.

W konsekwencji proponuje się zmiany kompetencyjne i zniesienie dotychczasowych lub powołanie

nowych organów właściwych w sprawach gospodarki wodnej. Nie ulega więc wątpliwości,

iż podstawowe tezy zawarte w Założeniach Nowego Prawa Wodnego powinny zostać opisane

w niniejszym rozdziale. Należy jednak pamiętać, iż dokument ten może jeszcze podlegać zmianom.

Jednocześnie podkreślenia wymaga fakt, iż Założenia Nowego Prawa Wodnego nie stanowią nawet

projektu nowej ustawy. Nie można więc wykluczyć, iż w praktyce propozycje zawarte w projekcie

opracowanym i w Założeniach Nowego Prawa Wodnego będą się od siebie różniły. W dalszej części

rozdziału zaprezentujemy zmiany, jakie mogą dotyczyć poszczególnych organów właściwych

w zakresie gospodarowania wodami, choć należy podkreślić, że nie w każdym przypadku stopień

szczegółowości, rodzaj i sposób danych zawartych w Założeniach Nowego Prawa Wodnego pozwalał

na prezentację wszystkich planowanych zmian.

133

Aktualna treść Założeń Nowego Prawa Wodnego znajduje się pod adresem:

http://legislacja.rcl.gov.pl/docs//1/47153/47185/47186/dokument130816.pdf.

217


W ramach reformy organizacyjno-prawnej struktury urzędów właściwych w zakresie gospodarowania

wodami planuje się przede wszystkim wzmocnienie kompetencji ministra właściwego do spraw

gospodarki wodnej. Planuje się także zniesienie siedmiu dyrektorów regionalnych zarządów

gospodarki wodnej i regionalnych zarządów gospodarki wodnej a w ich miejsce powołanie sześciu

dyrektorów urzędów gospodarki wodnej i sześciu urzędów gospodarki wodnej. Wraz z likwidacją

regionalnych zarządów gospodarki wodnej likwidacji ulegną także rady gospodarki wodnej działające

przy tych organach, zaś w ich miejsce powołane zostaną rady gospodarki wodnej. Zniesiony zostanie

organ dyrektora urzędu żeglugi śródlądowej i urzędy żeglugi śródlądowej, a ich kompetencje trafią

do odpowiednich pionów urzędów gospodarki wodnej. Nowością będzie utworzenie nowego organu

Zarządu Dorzecza Wisły i Zarządu Dorzecza Odry jako państwowych osób prawnych.

Poniżej prezentujemy postulaty legislacyjne zawarte w Założeniach Nowego Prawa Wodnego

a dotyczące ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (tj. Ministra Środowiska).

Z Założeń Nowego Prawa Wodnego wynika, że kompetencje Ministra Środowiska w zakresie

koordynacji realizacji zadań w sektorze gospodarki wodnej oraz nadzoru nad Prezesem Krajowego

Zarządu Gospodarki Wodnej mają zostać wzmocnione. Minister Środowiska ma uzyskać (…) formalne

uprawnienie do wydawania Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej wiążących wytycznych

i poleceń co do sposobu realizacji kluczowych zadań w tym obszarze oraz żądania przekazania

informacji na temat realizacji tych zadań we wskazanym przez ministra terminie. Dodatkowo, Prezes

Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej będzie obowiązany uzgadniać z ministrem właściwym

do spraw gospodarki wodnej decyzje podejmowane w zakresie kluczowych zadań w gospodarce

wodnej, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru planistycznego i inwestycyjnego (por. s. 9 Założeń

Nowego Prawa Wodnego). Wzmocnienie nadzoru Ministra Środowiska nad Prezesem Krajowego

Zarządu Gospodarki Wodnej ma obejmować sporządzanie oceny okresowej tego organu, rocznej

oceny Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, zatwierdzaniu programów realizacji zadań związanych

z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych oraz inwestycji w gospodarce wodnej, zatwierdzaniu

corocznego sprawozdania z realizacji zadań ustawowych Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki

Wodnej, zatwierdzeniu planu kontroli gospodarowania wodami oraz poleceniu przeprowadzenia

kontroli nieujętych w planie kontroli.

Minister Środowiska ma uzyskać kompetencje dotyczące nowych organów, które planuje się powołać

w Założeniach Nowego Prawa Wodnego. Będzie on zatwierdzał sprawozdania z działalności

i sprawozdania finansowe Zarządów Dorzeczy (nowy organ) oraz dokonywał wyboru podmiotu

uprawnionego do badania sprawozdań finansowych tych organów.

Przy Ministrze Środowiska będzie funkcjonowała Państwowa Rada Gospodarki Wodnej jako organ

opiniodawczo-doradczy przy jednoczesnej likwidacji Krajowej Rady Gospodarki Wodnej działającej

przy Prezesie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Kompetencje Państwowej Rady Gospodarki

Wodnej będą tożsame z kompetencjami Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, z wyłączeniem

kompetencji w zakresie kształtowania polityki kadrowej.

Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

Zgodnie z art. 89 oraz art. 90 ustawy Prawo wodne Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

jest centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami,

a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód i wykonuje zadania

określone ww. ustawą, a w szczególności:

opracowuje program wodno - środowiskowy kraju,

opracowuje projekty planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy,

218


przygotowuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego i mapy

ryzyka powodziowego, plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy

oraz plany przeciwdziałania skutkom suszy na obszarach dorzeczy,

uzgadnia projekt warunków korzystania z wód regionu wodnego,

prowadzi kataster wodny dla obszaru państwa, z uwzględnieniem podziału na obszary

dorzeczy,

sprawuje nadzór nad działalnością dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej,

a w szczególności kontroluje ich działanie, zatwierdza plany działalności oraz sprawozdania

z ich wykonania, a także poleca przeprowadzenie doraźnej kontroli gospodarowania wodami

w regionie wodnym,

sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem państwowej służby hydrologiczno - meteorologicznej,

państwowej służby hydrogeologicznej oraz państwowej służby do spraw bezpieczeństwa

budowli piętrzących,

reprezentuje Skarb Państwa w stosunku do mienia związanego z gospodarką wodną

określonego ustawą,

programuje, planuje i nadzoruje realizację zadań związanych z utrzymywaniem wód lub

urządzeń wodnych oraz inwestycje w gospodarce wodnej,

uzgadnia, w części dotyczącej gospodarki wodnej, projekty list programów priorytetowych

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

uzgadnia projekt wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich,

sporządza zestawienie dominujących presji i oddziaływań pochodzenia lądowego na wody

morskie, w tym presji i oddziaływań antropogenicznych,

opracowuje zestaw celów środowiskowych dla wód morskich oraz krajowy program ochrony

wód morskich.

Pełni on funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego

w stosunku do marszałków województw i dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej,

w sprawach określonych ustawą (art. 4 ust. 3 ustawy Prawo wodne).

Prezes KZGW wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność

Skarbu Państwa, w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony

przeciwpowodziowej, w szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych:

w potokach górskich i ich źródłach,

w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia równym lub

wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,

w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki, o których

mowa w lit. b,

granicznych,

w śródlądowych drogach wodnych (art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo wodne).

Zgodnie z art. 90 ust. 3 ustawy Prawo wodne działania w zakresie gospodarowania wodami morskich

wód wewnętrznych i wodami morza terytorialnego Prezes Krajowego Zarządu wykonuje

we współpracy z właściwymi organami administracji morskiej. Prezes KZGW prowadzi kataster wodny

dla obszaru państwa z uwzględnieniem podziału państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne (art.

154 ust. 1 i 2 ustawy Prawo wodne).

Prezes KZGW oraz dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej wykonują kontrolę

gospodarowania wodami zgodnie z art. 156 ustawy Prawo wodne w zakresie:

219


stanu realizacji planów i programów dotyczących gospodarki wodnej, ustalonych na podstawie

ustawy,

korzystania z wód,

przestrzegania warunków ustalonych w decyzjach wydanych na podstawie ustawy,

utrzymania wód oraz urządzeń wodnych,

przestrzegania nałożonych na właścicieli gruntów obowiązków oraz ograniczeń,

przestrzegania warunków obowiązujących w strefach i obszarach ochronnych ustanowionych

na podstawie ustawy,

przestrzegania warunków obowiązujących na wałach przeciwpowodziowych oraz

na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią,

stanu zabezpieczenia przed powodzią oraz przebiegu usuwania skutków powodzi związanych

z utrzymaniem wód oraz urządzeń wodnych,

ustawiania i utrzymywania stałych urządzeń pomiarowych na brzegach i w wodach,

wykonywania w pobliżu urządzeń wodnych robót lub czynności, które mogą zagrażać tym

urządzeniom lub spowodować ich uszkodzenie,

usuwania szkód związanych z ruchem zakładu górniczego w zakresie gospodarki wodnej.

Ze środków budżetu państwa w części dotyczącej gospodarki wodnej, będących w dyspozycji

Prezesa KZGW, finansowane jest:

utrzymanie bieżącej działalności państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej,

państwowej służby hydrogeologicznej oraz państwowej służby do spraw bezpieczeństwa

budowli piętrzących,

utrzymanie, odbudowa, rozbudowa, przebudowa i rozbiórka podstawowej sieci pomiarowo-

obserwacyjnej państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej oraz systemu

gromadzenia, przetwarzania i wymiany danych, jak również hydrogeologicznych urządzeń

pomiarowych państwowej służby hydrogeologicznej,

utrzymywanie i rozwój komórek metodycznych,

opracowywanie danych oraz informacji hydrologiczno - meteorologicznych

i hydrogeologicznych,

opracowywanie i publikowanie ostrzeżeń, ogólnych prognoz oraz komunikatów

hydrologicznych i meteorologicznych, biuletynów, a także roczników hydrologicznych,

meteorologicznych i hydrogeologicznych,

wykonywanie modelowania hydrologiczno-hydraulicznego szczególnie w zakresie zagrożeń

powodziowych i zjawiska suszy,

prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie hydrologii, meteorologii i oceanologii,

współpraca z organami administracji publicznej, w zakresie ograniczania skutków

niebezpiecznych zjawisk zachodzących w atmosferze i hydrosferze.

Organem opiniodawczo-doradczym Prezesa KZGW jest Krajowa Rada Gospodarki Wodnej (art.

96 ust. 1 ustawy Prawo wodne).

Członków Krajowej Rady powołuje minister właściwy do spraw gospodarki wodnej na wniosek

Prezesa KZGW spośród osób zgłoszonych przez ogólnopolskie organizacje zrzeszające jednostki

samorządu terytorialnego, uczelnie, jednostki naukowo-badawcze i organizacje społeczne,

gospodarcze, ekologiczne związane z gospodarką wodną (art. 97 ust. 1 i 2 ustawy Prawo wodne).

Tworzy się także rady gospodarki wodnej regionów wodnych jako organy opiniodawczo - doradcze

dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej (art. 100 ust. 1 ustawy Prawo wodne). Rada

220


regionu składa się z 30 członków zgłoszonych przez organy samorządu terytorialnego, organizacje

gospodarcze, rolnicze, rybackie oraz społeczne związane z gospodarką wodną, a także przez zakłady

korzystające z wód oraz właścicieli wód nie należących do Skarbu Państwa (art. 100 ust. 3 ustawy

Prawo wodne). Członków rady regionu powołuje Prezes KZGW na wniosek dyrektora RZGW na okres

4 lat.

Organy współpracujące z Prezesem KZGW w zakresie wdrażania RDW zestawiono w tabeli 38.

Tabela 38. Organy współpracujące z Prezesem KZGW w zakresie wdrażania RDW

nazwa właściwych władz nazwa organów współpracujących

Prezes KZGW

Minister Środowiska, Minister Rolnictwa

i Rozwoju Wsi, Minister Gospodarki,

Minister Zdrowia, Minister Infrastruktury

i Rozwoju, Główny Inspektor Sanitarny,

Główny Inspektor Ochrony Środowiska,

wojewódzki inspektor ochrony

środowiska, wojewódzki inspektor

sanitarny, wojewodowie, marszałkowie.


Zgodnie z Założeniami Nowego Prawa Wodnego Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

zostanie powierzony nadzór nad dyrektorami urzędów gospodarki wodnej134

(nowe organy –

por. poniżej) oraz Zarządem Dorzecza Wisły i Zarządem Dorzecza Odry135

. Z drugiej strony Prezes

Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej utraci kompetencję do aktualizacji map zagrożenia

powodziowego i map ryzyka powodziowego – organami właściwymi w tej kwestii będą dyrektorowie

urzędów gospodarki wodnej.

Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej będzie pełnił funkcję organu wyższego stopnia

od dyrektorów urzędów gospodarki wodnej w sprawach określonych w nowej ustawie, z wyłączeniem

spraw określonych w ustawie o żegludze śródlądowej (w tym przypadku organem wyższego stopnia

będzie pełnił właściwy minister do spraw transportu).

Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej

Prezesowi KZGW podlegają dyrektorzy RZGW (art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo wodne).

Akty prawne regulujące działalność RZGW:

ustawa Prawo wodne,

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic

obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. nr 126, poz. 878 oraz z 2010 r. nr 130, poz.

874).

Poniżej przedstawiono w tabelach podległość dyrektorów RZGW (tabela 39) oraz akty prawne

ustanawiające statuty RZGW (tabela 40).

134

Nadzór będzie polegał na zatwierdzaniu planów działalności i sprawozdań z ich wykonania, wydawaniu poleceń

przeprowadzenia kontroli doraźnej w zakresie gospodarowania wodami w regionie wodnym. 135

Nadzór będzie dotyczył procesów inwestycyjnych w gospodarce wodnej prowadzonych przez Zarządy Dorzeczy.

221


Tabela 39. Podległość dyrektorów RZGW odpowiednich dla obszaru dorzecza Odry, siedziby oraz

strony www

nazwa organu nazwa i adres organów podległych dane kontaktowe i strona www instytucji

podległej

Prezes KZGW

Dyrektor Regionalnego Zarządu

Gospodarki Wodnej w Gliwicach

ul. Sienkiewicza 2

44-100 Gliwice www.gliwice.rzgw.gov.pl


Gospodarki Wodnej we Wrocławiu

ul. Norwida 34

50-950 Wrocław www.wroclaw.rzgw.gov.pl


Gospodarki Wodnej w Poznaniu

ul. Szewska 1

61-760 Poznań www.poznan.rzgw.gov.pl


Gospodarki Wodnej w Szczecinie

ul. Tama Pomorzańska 13 A

70-030 Szczecin www.szczecin.rzgw.gov.pl


Tabela 40. Akty prawne ustanawiające statuty RZGW oraz przynależne regiony wodne dla obszaru

dorzecza Odry

nazwa rzgw nadanie statutu przynależne regiony

wodne

Regionalny Zarząd Gospodarki

Wodnej w Gliwicach

Zarządzenie nr 33 Ministra Środowiska z dnia

26 lipca 2013 r. w sprawie nadania statutu

RZGW w Gliwicach (Dz. U. MŚ z 2013 r., poz.

43)

region wodny Małej

Wisły, region wodny

Górnej Odry, region

wodny Czadeczki


Wodnej we Wrocławiu



RZGW we Wrocławiu (Dz. U. MŚ z 2013 r.,

poz. 45)

region wodny Środkowej

Odry, region wodny

Morawy region wodny

Izery, region wodny Łaby

i Ostrożnicy (Upa), region

wodny Metuje, region

wodny Orlicy Regionalny Zarząd Gospodarki

Wodnej w Poznaniu



RZGW w Poznaniu (Dz. U. MŚ z 2013 r., poz.

44)

region wodny Warty


Wodnej w Szczecinie



RZGW w Szczecinie (Dz. U. MŚ z 2013 r., poz.

46)

region Dolnej Odry

i Przymorza

Zachodniego, region

wodny Ücker


Do zadań dyrektora regionalnego zarządu zgodnie z art. 92 ust. 3 ustawy Prawo wodne należy

w szczególności:

sporządzanie identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych i ocen ich wpływu

na stan wód powierzchniowych i podziemnych, w regionie wodnym,

opracowywanie warunków korzystania z wód regionu wodnego,

opracowywanie analiz ekonomicznych związanych z korzystaniem z wód w regionie wodnym,

sporządzanie, prowadzenie, weryfikowanie i bieżące aktualizowanie wykazów obszarów

chronionych utworzonych na podstawie przepisów ustawy oraz odrębnych przepisów,

222


przygotowanie projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionów wodnych,

współpraca w przygotowywaniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego i planów zarządzania

ryzykiem powodziowym,

przygotowywanie planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionach wodnych,

koordynowanie działań związanych z ochroną przed powodzią oraz suszą w regionie wodnym,

w szczególności prowadzenie ośrodków koordynacyjno-informacyjnych ochrony

przeciwpowodziowej,

prowadzenie katastru wodnego dla regionu wodnego,

wykonywanie kontroli gospodarowania wodami,

planowanie przedsięwzięć związanych z odbudową ekosystemów zdegradowanych przez

eksploatację zasobów wodnych,

uzgadnianie, w zakresie przedsięwzięć dotyczących gospodarki wodnej na terenie regionu,

projektów list przedsięwzięć priorytetowych przedkładanych przez wojewódzkie fundusze

ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

opiniowanie projektów wojewódzkich planów gospodarki odpadami w zakresie ochrony

zasobów wodnych,

opiniowanie, w odniesieniu do bezpośrednich zagrożeń szkodą w wodach i szkody w wodach,

decyzji, o których mowa w art. 13 ust. 3 oraz art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r.

o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (tekst jednolity Dz. U. 2014 r. poz. 210),

opiniowanie projektów uchwał, wyznaczających kąpieliska znajdujące się w regionie wodnym.

Zgodnie z Założeniami Nowego Prawa Wodnego zarówno regionalne zarządy gospodarki wodnej jak

i dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej zostaną zniesione. Zastąpią je urzędy

gospodarki wodnej oraz dyrektorowie urzędów gospodarki wodnej. W miejsce dotychczasowych

7 regionalnych zarządów gospodarki wodnej zostanie powołanych 6 zarządów gospodarki wodnej.

W ramach każdego urzędu gospodarki wodnej będzie funkcjonował pion żeglugi śródlądowej

działający pod nadzorem ministra właściwego do spraw transportu. W związku z czym mają zostać

zlikwidowane zarządy żeglugi śródlądowej oraz dyrektorzy nimi kierujący.

Dyrektorzy urzędów gospodarki wodnej będą wykonywali dotychczasowe zadania dyrektorów

regionalnych zarządów gospodarki wodnej, z wyjątkiem zadań związanych z utrzymaniem wód oraz

pozostałego mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną i realizacją inwestycji

w gospodarce wodnej (w tym zakresie właściwi będą marszałkowie województw albo właściwe Zarząd

Dorzecza) oraz przejmie obowiązki dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej. Dyrektorzy urzędów

gospodarki wodnej będą ponadto w szerszym zakresie wydawali pozwolenia wodnoprawne (niż

dotychczas dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej), aktualizowali mapy zagrożenia

powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Ustawowe zadania dyrektorów urzędów żeglugi

śródlądowej zostaną przypisane dyrektorom urzędów gospodarki wodnej. Ponadto dyrektorzy

urzędów gospodarki wodnej będą: (a) realizowali działania na rzecz osiągnięcia i utrzymania dobrego

stanu wód zgodnie z celami Ramowej Dyrektywy Wodnej, (b) wydawali pozwolenia wodnoprawne

z wyłączeniem pozwoleń przypisanych starostom (rozszerzenie kompetencji w tym zakresie), (c)

ustalali linię brzegu dla wód granicznych oraz śródlądowych dróg wodnych (dotychczasowa

kompetencja marszałka województwa), (d) uzgadniali inwestycje na obszarze dorzeczy, planów

zagospodarowania przestrzennego wszystkich szczebli (w tym studiów, wskazań lokalizacyjnych,

decyzji o lokalizacji), (e) stanowili prawo w zakresie gospodarki wodnej (akty prawa miejscowego), (f)

wykonywali kontrolę gospodarowania z m.in. pozwoleniami wodno prawnymi, (g) przyjmowali plany

utrzymania wód (akty prawa miejscowego), (h) ustanawiali i znosili obwody rybackie (akty prawa

miejscowego), pobierali pożytki z wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, (i)

223


gromadzili informacje na temat przepływów finansowych w sektorze gospodarki wodnej, (j) modelowali

i bilansowali ilościowe i jakościowe zasoby wodne, (k) realizowali zadania w zakresie żeglugi

śródlądowej.

Zarząd Dorzecza Wisły i Zarząd Dorzecza Odry

W Założeniach Nowego Prawa Wodnego postuluje się powołanie Zarządu Dorzecza Wisły i Zarządu

Dorzecza Odry jako państwowych osób prawnych. Podstawowym zadaniem Zarządów Dorzeczy

będzie wykonywanie praw właścicielskich Skarbu Państwa w stosunku do wód, m. in. w stosunku

do Wisły i Odry, śródlądowych dróg wodnych, wód granicznych oraz innych szczególnie istotnych dla

kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej.

W zakresie uprawnień właścicielskich kompetencje będą podzielone pomiędzy Zarządy Dorzeczy

i marszałków województw. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, iż Zarządy Dorzeczy będą

administrować na wodach o znaczeniu ponadregionalnym, wymagających dużych inwestycji, zaś

marszałkowie województw będą administrować na wodach o znaczeniu regionalnym i wymagających

mniejszych inwestycji.

Wśród zadań Zarządów Dorzeczy będzie ponadto: (a) prowadzenie inwestycji z zakresu gospodarki

wodnej, (b) planowanie i realizacja zadań związanych z utrzymaniem wód i pozostałego mienia

Skarbu Państwa, (c) administrowanie nieruchomościami związanymi z gospodarką wodną,

(d) administrowanie zbiornikami wodnymi, (e) pozyskiwanie i gromadzenie wpływów generowanych

przez gospodarkę wodną, (f) wydatkowanie środków publicznych na inwestycje w gospodarce wodnej

oraz utrzymanie wód i pozostałego mienia Skarbu Państwa, (g) wykonywanie prawa użytkowania

wieczystego gruntów pokrytych wodami (także międzywala i samych wałów przeciwpowodziowych),

(h) odpowiedzialność za zapewnienie sygnalizacji o zagrożeniach w sytuacji wystąpienia powodzi

i zlodzenia rzek oraz oznakowanie szlaków wodnych, (i) odbudowa ekosystemów zdegradowanych

przez eksploatację zasobów wodnych, (j) udział w bilansowaniu potrzeb rzeczowych i finansowych

związanych z gospodarką wodną, (k) odpowiedzialność za zapewnienie należytego stanu

technicznego, obsługi i bezpieczeństwa budowli hydrotechnicznych, (l) współpraca z podmiotami

korzystającymi z wód i wykonującymi urządzenia wodne, w tym współpracę z podmiotami

zainteresowanymi realizacją inwestycji polegających na wytwarzaniu energii elektrycznej z wody, (m)

współpraca z podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność żeglugową w zakresie

utrzymania i rozwoju dróg wodnych, (n) wypłata odszkodowań za szkody w takim zakresie, w jakim

aktualnie odszkodowania są pokrywane przez Skarb Państwa jako właściciela wody.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska

Główny Inspektor Ochrony Środowiska jest centralnym organem administracji rządowej, powołanym

do kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania stanu środowiska,

nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw środowiska. Zgodnie z art. 2 ustawy o Inspekcji

Ochrony Środowiska, do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska między innymi należą:

kontrola podmiotów korzystających ze środowiska w rozumieniu ustawy Prawo ochrony

środowiska m. in. w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz

przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska oraz przestrzegania

zakresu, częstotliwości i sposobu prowadzenia pomiarów wielkości emisji i jej wpływu na stan

środowiska, eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed

zanieczyszczeniem,

kontrola przestrzegania przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości

i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391, ze zm.),

224


prowadzenie państwowego monitoringu środowiska,

podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań

związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska,

przeciwdziałanie poważnym awariom oraz sprawowanie nadzoru nad usuwaniem ich skutków,

udział w przekazywaniu do użytkowania obiektów lub instalacji realizowanych jako

przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco lub potencjalnie znacząco oddziaływać

na środowisko,

wykonywanie zadań w zakresie zapobiegania szkodom w środowisku i ich naprawy,

wykonywanie pomiarów wielkości emisji oraz poziomu substancji lub energii występujących

w środowisku,

prowadzenie badań referencyjnych i porównawczych,

współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontroli, organami ścigania

i wymiaru sprawiedliwości, innymi organami administracji państwowej i organami samorządu

terytorialnego oraz obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi,

wykonywanie zadań określonych w ustawie Prawo wodne (w tym kontrola ochrony wód przed

zanieczyszczeniem, kontrola jakości wód przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków

i mięczaków w warunkach naturalnych oraz stężeń azotanów w wodach wrażliwych

na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych – art. 156 ust. 2 ustawy Prawo

wodne).

W Założeniach Nowego Prawa Wodnego, na obecnym etapie, nie zostały omówione kompetencje

Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w zakresie gospodarki wodnej.

Wojewodowie

Przepis art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo wodne wskazuje wojewodów wśród organów właściwych

w sprawie gospodarowania wodami. Do kompetencji tych organów należy m. in. uzgadnianie

rozstrzygnięć marszałka województwa w przedmiocie kosztów wykonywania urządzeń melioracji

wodnych (art. 74b ust. 1), opiniowanie projektu wstępnej oceny ryzyka powodziowego (art. 88c ust. 3),

uzgadnianie decyzji nakazujących zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub

opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania (art. 88p ust. 3).

W Założeniach Nowego Prawa Wodnego planuje się wprowadzenie przepisów obligujących organy

do uzgodnienia z właściwymi wojewodami aktualizacji planów zagospodarowania wodami

na obszarach dorzeczy, planów zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarach dorzeczy oraz ich

aktualizacji, planów przeciwdziałania skutkom suszy na obszarach dorzeczy. Ponadto dyrektorzy

urzędów gospodarki wodnej będą zobowiązani do uzgodnienia z właściwymi wojewodami kolejnych

aktualizacji map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, warunków korzystania z wód

regionu oraz warunków korzystania z wód zlewni, a także planów przeciwdziałania skutkom suszy

w regionach wodnych.

Starostowie

Organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku

do starostów w odniesieniu do zadań z zakresu administracji rządowej, określonych w ustawie Prawo

wodne oraz kompetencji organu właściwego do wydania pozwolenia wodnoprawnego jest właściwy

dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, zgodnie z przepisami art. 4 ust. 4 ustawy Prawo

wodne. Do ich zadań, zgodnie z ww. ustawą należy między innymi:

225


ustalanie na wniosek mającego interes prawny lub faktyczny linii brzegu dla wód (art. 15 ust.

2 pkt 3),

dokonywanie podziału kosztów ponoszonych na utrzymywanie tworzących brzeg wody

budowli lub murów niebędących urządzeniami wodnymi (art. 21 ust. 2),

ustanawianie strefy ochronnej urządzeń pomiarowych służb państwowych, na wniosek

właściwej służby, określając zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których

obowiązują (art. 107 ust. 6),

wydawanie pozwoleń wodnoprawnych (art. 140 ust. 1),

zatwierdzanie statutu spółki wodnej, w przypadku niezgodności statutu z prawem starosta

wzywa do usunięcia niezgodności statutu z prawem w określonym terminie, a jeżeli

niezgodności nie zostaną usunięte - odmawia, w drodze decyzji, jego zatwierdzenia (art. 165

ust. 3),

włączanie zakładu do spółki wodnej, na wniosek spółki wodnej lub zainteresowanego zakładu,

jeżeli jest to uzasadnione celami, dla których spółka została utworzona (art. 168),

nadzór i kontrola nad działalnością spółek wodnych (art. 178).

Zgodnie z Założeniami Nowego Prawa Wodnego starostowie zostaną pozbawieni kompetencji

nadzorczych w stosunku do spółek wodnych oraz związków wałowych.

Marszałkowie województw

Organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku

do marszałków województw jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, zgodnie

z przepisami art. 4 ust. 3 ustawy Prawo wodne. Marszałkowie województw realizują m. in. zadania

z zakresu administracji rządowej wynikające z przepisów ww. ustawy. Do ich zadań zgodnie z art. 140

ust. 2 ustawy Prawo wodne należy:

wydawanie pozwoleń wodnoprawnych:

o jeżeli szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych lub

eksploatacja instalacji bądź urządzeń wodnych są związane z przedsięwzięciami lub

instalacjami, o których mowa w art. 378 ust. 2a ustawy Prawo ochrony środowiska,

o o których mowa w art. 122 ust. 1 ustawy Prawo wodne, jeżeli dotyczą korzystania

z wód i wykonywania urządzeń wodnych w sztucznych zbiornikach wodnych

usytuowanych na wodach płynących, będących przedsięwzięciem, mogącym zawsze

znacząco oddziaływać na środowisko,

o na wykonanie powodzią budowli przeciwpowodziowych, na przerzuty wody

i wykonanie niezbędnych do tego urządzeń wodnych, na wprowadzanie do wód

powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów,

o o których mowa w art. 122 ust. 2 ustawy Prawo wodne, o na wydobywanie z wód

powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów,

o na wydobywanie z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych

materiałów,

o na wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków przemysłowych

zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska określone

w przepisach wydanych na podstawie art. 45a ust. 1 ustawy Prawo wodne,

pochodzących z eksploatacji instalacji związanej z przedsięwzięciami, o których

mowa w art. 378 ust. 2a ustawy Prawo ochrony środowiska,

o wszystkie, o których mowa w art. 122 ustawy Prawo wodne, wymagane dla

przedsięwzięcia, jeżeli jest organem właściwym do wydania jednego z tych pozwoleń,

226


o na wspólne korzystanie z wód, o którym mowa w art. 130 ustawy Prawo wodne, jeżeli

jest organem właściwym do wydania pozwolenia wodnoprawnego dla jednego

z zakładów.

Marszałkowie województw utracą kompetencje do wydawania pozwoleń wodnoprawnych oraz

do ustalania linii brzegu dla wód granicznych oraz śródlądowych dróg wodnych. Obie ww.

kompetencje zostaną przejęte przez dyrektorów urzędów gospodarki wodnej.

Marszałkowie województw będą wykonywali prawa właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku

do wód, które nie zostaną przypisane właściwości Zarządów Dorzeczy (tj. do wód o znaczeniu

regionalnym nie wymagającym wielkich nakładów finansowych, w odróżnieniu od wód przypisanych

Zarządom Dorzeczy). Spowoduje to zwiększenie liczby wód przypisanych marszałkom województw.

Ponadto marszałkowie województw będą: (a) ponosić odpowiedzialność za utrzymywanie

przypisanych im wód oraz mienia związanego z gospodarką wodną, (b) prowadzić inwestycje

z zakresu gospodarki wodnej na tych wodach, (c) administrować zbiornikami wodnymi będącymi w ich

właściwości, (d) wykonywać kompetencje w dziedzinie melioracji wodnych na wodach

im przypisanych, (e) prowadzić nadzór nad związkami spółek wodnych oraz związkami związków

wałowych.

Marszałek województwa będzie wykonywał nadzór nad związkami spółek wodnych i związkami

wałowymi.

Organy jednostek samorządu terytorialnego

Przepis art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo wodne zalicza także organy jednostek samorządu

terytorialnego do organów właściwych w sprawie gospodarowania wodami. W tym kontekście należy

wskazać przykładowo na następujące zadania poszczególnych organów, wynikające z przepisów tej

ustawy:

rada gminy określa, w drodze uchwały, corocznie do dnia 31 maja wykaz kąpielisk na terenie

gminy lub na polskich obszarach morskich przyległych do danej gminy (art. 34a ust. 1),

rada powiatu może, w drodze uchwały, w celu zaspokajania niezbędnych potrzeb społecznych

wprowadzić powszechne korzystanie, służące zaspokajaniu potrzeb osobistych,

gospodarstwa domowego lub rolnego, z wód powierzchniowych innych niż wymienione w art.

34 ust. 1 ustawy Prawo wodne, ustalając jednocześnie dopuszczalny zakres tego korzystania

(art. 35 ust. 1),

sejmik województwa wyznacza, w drodze uchwały, aglomeracje o równoważnej liczbie

mieszkańców powyżej 2000, które w związku z tym powinny być wyposażone w systemy

kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych, zgodnie z ustaleniami krajowego programu

oczyszczania ścieków komunalnych (art. 43 ust. 2a),

wójt, burmistrz lub prezydent miasta wyznacza, w drodze decyzji, części nieruchomości

umożliwiające dostęp do wody (art. 28 ust. 2),

wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, w drodze decyzji, nakazać właścicielowi gruntu

przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, jeżeli

spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają

na grunty sąsiednie (art. 29 ust. 3)

wójt, burmistrz lub prezydent miasta prowadzi i aktualizuje ewidencję kąpielisk (art. 34b ust.

1).

Zgodnie z Założeniami Nowego Prawa Wodnego planowane jest wprowadzenie regulacji

umożliwiającej jednostkom samorządu terytorialnego partycypowanie w kosztach inwestycji

227


prowadzonych na wodach będących własnością Skarbu Państwa oraz w kosztach utrzymywania tych

wód.

W Założeniach Nowego Prawa Wodnego przewidziana zostanie możliwość powierzenia wykonywania

uprawnień właścicielskich w stosunku do określonych wód gminie z uwagi na ściśle określony

charakter tych wód (chodzi o wody mające znaczenie dla gospodarki wodnej na poziomie gminnym).

Wody o ściśle lokalnym charakterze będą mogły być przekazywane przez marszałków województw we

władanie gmin. Przekazanie ma się odbywać w drodze porozumienia, po uzyskaniu zgody ministra

właściwego do spraw gospodarki wodnej.

Samorządowi gminnemu zostanie przypisane utrzymanie urządzeń melioracji wodnych

szczegółowych oraz utrzymywanie rowów odwadniających tereny zurbanizowane. Dotychczas

zadania te wykonywały spółki wodne, ale planuje się je przekazać wójtom, burmistrzom lub

prezydentom miast.

Dyrektorzy wojewódzkich zarządów melioracji i urządzeń wodnych

Wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych działają na podstawie niżej wymienionych aktów

prawnych:

ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r.,

poz. 596, z późn. zm.),

ustawy Prawo wodne,

ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r.,

poz. 885, z późn. zm.).

Wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych realizują, w imieniu marszałka województwa,

zadania wynikające z wykonywania przez marszałka województwa praw właścicielskich w stosunku

do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, istotnych dla regulacji stosunków

wodnych na potrzeby rolnictwa oraz w stosunku do pozostałych wód nie podlegających zarządzaniu

przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej lub dyrektorów parków narodowych.

Założenia Nowego Prawa Wodnego, na obecnym etapie, nie przewidują informacji dotyczących

kompetencji dyrektorów wojewódzkich zarządów melioracji i urządzeń wodnych.

Minister Infrastruktury i Rozwoju

Minister Infrastruktury i Rozwoju jest ministrem właściwym ds. gospodarki morskiej. Dział gospodarki

morskiej obejmuje sprawy wskazane w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach

administracji rządowej (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 743, z późn. zm.), do których należą

sprawy:

transportu morskiego i żeglugi morskiej,

obszarów morskich,

portów i przystani morskich,

ochrony środowiska morskiego.

Minister Infrastruktury i Rozwoju jest organem nadrzędnym w stosunku do dyrektorów urzędów

morskich oraz dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej.

Kompetencje i terytorialny zakres działania organów administracji morskiej określa art. 42 ust.

1 i 2 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji

morskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 934, z późn. zm.):

228


do organów administracji morskiej należą sprawy z zakresu administracji rządowej związane

z korzystaniem z morza w zakresie unormowanym ustawą o obszarach morskich

Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej i innymi ustawami,

w szczególności do organów administracji morskiej należą sprawy:

o bezpieczeństwa żeglugi morskiej,

o korzystania z dróg morskich oraz portów i przystani morskich,

o bezpieczeństwa związanego z badaniami, rozpoznawaniem i eksploatacją zasobów

mineralnych dna morskiego,

o ochrony środowiska morskiego przed zanieczyszczeniem wskutek korzystania

z morza oraz przez zatapianie odpadów i innych substancji w zakresie

nieuregulowanym przepisami prawa geologicznego i górniczego,

o uzgadniania decyzji w sprawie wydawania pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń

budowlanych na obszarze pasa technicznego, morskich portów i przystani, morskich

wód wewnętrznych i morza terytorialnego, jak również wszelkich innych decyzji

dotyczących zagospodarowania tego pasa,

o budowy, utrzymywania i ochrony umocnień brzegowych, wydm i zalesień ochronnych

w pasie technicznym,

o wyznaczania dróg morskich, kotwicowisk i badania warunków ich żeglowności,

o wydawania oraz uzgadniania decyzji wynikających z przepisów ustawy z dnia

12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości

ładunkowych ze statków (Dz. U. nr 166, poz.1361, z późn. zm.),

o sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód

wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej,

o budowy i utrzymywania obiektów infrastruktury zapewniającej dostęp do portów

i przystani morskich,

o planowania rozwoju portów i przystani morskich,

o monitorowania i informowania o ruchu statków,

o nadzoru nad wprowadzonymi do obrotu lub oddanymi do użytku wyrobami

wyposażenia morskiego oraz rekreacyjnymi jednostkami pływającymi, o których

mowa w przepisach ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności

(Dz. U. z 2010 r. nr 138, poz. 935),

o zarządu nad morzem terytorialnym i morskimi wodami wewnętrznymi oraz nad

gruntami pokrytymi tymi wodami, o którym mowa w przepisach ustawy Prawo wodne.

Założenia Nowego Prawa Wodnego przewidują nadzór ministra właściwego do spraw transportu nad

pionami żeglugi śródlądowej w urzędach gospodarki wodnej.

Dyrektorzy urzędów morskich

Urzędy morskie działają na podstawie aktów prawnych:

ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji

morskiej,

rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 7 października 1991 r.

w sprawie utworzenia urzędów morskich, określenia ich siedzib oraz terytorialnego zakresu

działania dyrektorów urzędów morskich (Dz. U. nr 98, poz. 438, z późn. zm.).

W tabeli 41 zestawiono podległość dyrektorów urzędów morskich, siedziby oraz zarządzenia nadające

statut urzędom morskim.

229


Założenia Nowego Prawa Wodnego nie zawierają informacji na temat zmian dotyczących dyrektorów

urzędów morskich.

Tabela 41. Podległość dyrektorów urzędów morskich, siedziby oraz zarządzenia nadające statut

urzędom morskim

nazwa organu nazwa i adres

organu podległego

dane kontaktowe

i strona www instytucji

podległej

akt prawny nadający statut

Minister

Infrastruktury i

Rozwoju

Dyrektor Urzędu

Morskiego w

Szczecinie

ul. Pl. Batorego 4 70-207

Szczecin

www.ums.gov.pl

Zarządzenie nr 12 Ministra

Infrastruktury z dnia 21 marca 2011

r. w sprawie nadania statutu

organizacyjnego UM w Szczecinie

(Dz. U. MI z 2011 r. nr 3, poz. 16,

z późn. zm.)


Dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej

Urzędy żeglugi śródlądowej działają na podstawie niżej wymienionych aktów prawnych, które nadają

im uprawnienia oraz regulują zasady żeglugi na wodach śródlądowych. Są nimi:

ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r.,

poz. 1458),

rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie

w sprawie określenia siedzib i terytorialnego zakresu działania dyrektorów urzędów żeglugi

śródlądowej (Dz. U. nr 70, poz. 639),

rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie przepisów

żeglugowych na śródlądowych drogach wodnych (Dz. U. nr 212, poz. 2072).

W tabeli 42 zestawiono podległość dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej.

Tabela 42. Podległość dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej, ich siedziby oraz strony www

Nazwa organu Nazwa i adres organów podległych Dane kontaktowe instytucji podległej

Minister

Infrastruktury i

Rozwoju

Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej w

Kędzierzynie-Koźlu

ul. Chełmońskiego 1

47-206 Kędzierzyn-Koźle

www.k-k.uzs.gov.pl

Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej

we Wrocławiu

ul. Kleczkowska 52

50-227 Wrocław

www.wroc.uzs.gov.pl

Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej w

Szczecinie

ul. Plac Batorego 4

70-207 Szczecin

szczecin.uzs.gov.pl


Zgodnie z Założeniami Nowego Prawa Wodnego planuje się zniesienie organu dyrektorów urzędów

żeglugi śródlądowej oraz urzędów żeglugi śródlądowej. Piony dotyczące żeglugi śródlądowej zostaną

włączone do urzędów gospodarki wodnej.

230


Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Zgodnie z art. 78 ust. 3 ustawy Prawo wodne minister właściwy do spraw rozwoju wsi określa

w drodze rozporządzenia sposób:

prowadzenia ewidencji: śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części, stanowiących

własność publiczną, istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa,

urządzeń melioracji wodnych, oraz zmeliorowanych gruntów,

ustalania obszaru, na który wywierają korzystny wpływ urządzenia melioracji wodnych

szczegółowych.

Założenia Nowego Prawa Wodnego, na obecnym etapie, nie przewidują informacji dotyczących

kompetencji ministra właściwego do spraw rolnictwa i rozwoju wsi.

Współpraca międzynarodowa

Zarówno organy właściwe do spraw gospodarki wodnej jak i inne reprezentujące polski rząd prowadzą

współpracę międzynarodową zarówno z krajami należącymi do Wspólnoty Europejskiej jak również

spoza niej. Współpraca odbywa się na podstawie umów międzynarodowych pomiędzy państwami,

których dotyczy.

W kolejnych tabelach zestawiono umowy dwustronne (tabela 43) oraz wielostronne (tabela 44).

Tabela 43. Umowy dwustronne

państwo nazwa umowy data podpisania

Republika

Federalna Niemiec

Umowa między Rządem Rzeczpospolitej

Polskiej a Republiką Federalną Niemiec o

współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na

wodach granicznych

19.05.1992 (Dz. U. z 1997 r. nr

11, poz. 56)

Republika Czeska

Umowa między Rządem Polskiej Republiki

Ludowej i Republiki Czechosłowackiej

o gospodarce wodnej na wodach granicznych

21.03.1958


Tabela 44. Umowy wielostronna

umowa data

podpisania

data ratyfikacji i/lub wejścia w

życie dla Polski

Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku, Północno-

Wschodniego Atlantyku, Morza Irlandzkiego i Północnego z

1992 r. (ASCOBANS)

17.03.1992 18.01.1996 r. (Dz. U. z 1999 r. nr 96,

poz. 1108, z późn. zm.)

Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie

międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe

ptactwa wodnego z 1971 r. (Konwencja Ramsarska)

22.11.1972 22.03.1978 r. (Dz. U. z 1978 r. nr 7,

poz. 24, z późn. zm.)

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza

Bałtyckiego z 1992 r. (Konwencja Helsińska -HELCOM) 09.04.1992

24.06.1999 r. (Dz. U. z 2000 r. nr 28,

poz. 346)

Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych

i jezior międzynarodowych sporządzona w Helsinkach dnia

17 marca 1992 r.

18.03.1992

(Dz. U. z 2003 r. nr 78, poz. 702)

Informacja o ratyfikacji (Dz. U.

z 2003 r. nr 78, poz. 703)


231


17. PUNKTY KONTAKTOWE I PROCEDURY POZYSKIWANIA

ŹRÓDŁOWEJ INFORMACJI

17.1. Punkty kontaktowe pozyskiwania źródłowej dokumentacji

Organem właściwym do udzielania informacji z zakresu planów gospodarowania wodami,

w szczególności działań na rzecz ograniczenia zanieczyszczeń, łącznie z wymogiem uprzedniego

uzyskania zezwolenia na sztuczne zasilanie lub uzupełnienie części wód podziemnych oraz działań

związanych z ochroną wód przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł punktowych jest

Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej wraz z instytucjami wspierającymi KZGW –

dyrektorami regionalnych zarządów gospodarki wodnej, właściwymi na obszarze dorzecza.

Tabela 45. Dane adresowe Prezesa KZGW oraz Dyrektorów poszczególnych RZGW na obszarze

dorzecza Odry

organ adres

Prezes KZGW ul. Grzybowska 80/82,

00-844 Warszawa

Dyrektor RZGW we

Wrocławiu

ul. Norwida 34,

50-950 Wrocław

Dyrektor RZGW w Gliwicach ul. Sienkiewicza 2,

44-100 Gliwice

Dyrektor RZGW w Poznaniu ul. Szewska 1,

61-760 Poznań

Dyrektor RZGW w

Szczecinie

ul. Tama Pomorzańska 13A,

70-030 Szczecin


Organem właściwym do udzielania informacji z zakresu monitoringu wód powierzchniowych,

podziemnych oraz obszarów chronionych zgodnie z art. 8 i załącznikiem V RDW jest Główny

Inspektor Ochrony Środowiska.

Tabela 46 Dane adresowe GIOŚ

organ adres

GIOŚ ul. Wawelska 52/54,

00-922 Warszawa


17.2. Procedury pozyskiwania źródłowej dokumentacji

Procedury pozyskiwania źródłowej dokumentacji reguluje Ustawa o udostępnianiu informacji

o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 1235).

Zgodnie z art. 8 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko: Organy

administracyjne są zobowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie

znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone.

232


Informacje o środowisku oraz jego ochronie udostępniane są w formie ustnej, pisemnej,

elektronicznej, wizualnej, dźwiękowej lub w innej formie (art. 9, ust. 2 ustawy o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko) na wniosek pisemny, bądź w przypadkach niewymagających

wyszukiwania – bez pisemnego wniosku (art. 12, ust 1 i 2 ustawy o udostępnianiu informacji

o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko), nie później niż w ciągu miesiąca od dnia otrzymania wniosku (art. 14,

ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa

w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko).

Kategorie informacji podlegających udostępnieniu ustanawia art. 9 ust. 1 ustawy o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko i są to między innymi: informacje dotyczące stanu elementów

środowiska, emisji zanieczyszczeń i odpadów promieniotwórczych, środki administracyjne, przepisy

prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, raporty na temat realizacji przepisów dotyczących

ochrony środowiska, informacje nt. stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi.

Zgodnie z art. 16, ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko organ

administracyjny może odmówić udostepnienia informacji o środowisku i jego ochronie, jeżeli

informacje dotyczą danych objętych tajemnicą statystyczną, prawem autorskim, związanych z ochroną

danych osobowych, spraw z toczącym się postepowaniem sądowym, informacji o wartości handlowej,

danych zagrażającym bezpieczeństwu publicznemu i państwowemu.

Dane o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie zamieszczane

są w publicznie dostępnych wykazach (art. 21, ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku

i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania

na środowisko), do prowadzenia których zobowiązane są organy administracji właściwe w sprawach,

bądź właściwe do prowadzenia postępowania, w ramach którego lub w wyniku którego sporządzane

są dokumenty (art. 22, ust. 1 i 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,

udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko).

Publicznie dostępne wykazy prowadzone są w formie elektronicznej i udostępniane w Biuletynie

Informacji Publicznej (art. 23, ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,

udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko).

233


18. MATERIAŁY WYKORZYSTANE PRZY REALIZACJI

OPRACOWANIA

Podstawą prawną opracowania aktualizacji Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza

Odry jest Ramowa Dyrektywa Wodna oraz transponująca jej postanowienia do polskiego

prawodawstwa ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz. 145,

ze zm.), wraz z aktami wykonawczymi. Powyższe akty prawne określają obowiązek opracowania

aktualizacji PGW, a także jego cel i zakres.

Podczas prowadzonych prac niezbędne było również uwzględnienie zapisów innych krajowych

i unijnych aktów prawnych:

dyrektywy dotyczące zarówno ochrony wód jak i innych aspektów związanych z ochroną

środowiska,

Krajowe akty prawne bezpośrednio bądź pośrednio związane z ochroną środowiska,

w szczególności wodnego.

Podczas prac przy aktualizacji planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry

wykorzystano szereg dokumentów i opracowań sporządzonych w trakcie trwania cyklu planistycznego

i aktualizujących bądź uszczegóławiających dane opracowane i wykorzystane w pierwszym cyklu

planistycznym. Wśród tych materiałów znalazły się w szczególności:

dane dotyczące znaczących oddziaływań antropogenicznych i ich wpływu na stan wód,

pochodzące w szczególności z wykonanego w 2013 roku Opracowania analizy presji

i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii

wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania

wodami oraz z opracowania wykonanego w 2012 roku Identyfikacja oddziaływań zmian

poziomów wód podziemnych w obszarze RZGW Szczecin z uwzględnieniem zmian klimatu,

dane dotyczące oceny stanu jednolitych części wód w latach 2010-2012,

wyniki wyznaczania silnie zmienionych i sztucznych części wód,

wykazy obszarów chronionych, sporządzone zgodnie z art. 6 oraz załącznikiem IV RDW,

cele środowiskowe dla wszystkich JCW, uszczegółowione w ramach projektu Ustalenie celów

środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych

(JCWPd) i obszarów chronionych,

warstwy map numerycznych odwzorowujące sieć hydrograficzną obszaru dorzecza, jednolite

części wód oraz ich zlewnie, obszary chronione, sieć monitoringu, a także oddziaływania

antropogeniczne,

MasterPlan dla obszaru dorzecza Odry, a także dokumentacje dotyczące inwestycji będących

przyczyną ustanowienia odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych na podstawie art. 4

ust. 7 RDW.

oraz szereg innych opracowań i dokumentów, wyszczególnionych w rozdziale LITERATURA.

234


19. PODSUMOWANIE ZMIAN I UAKTUALNIEŃ

Od chwili opublikowania pierwszego PGW w polskim prawodawstwie zaszło szereg zmian, które

pozwoliły w pełni dostosować je do zasad zarządzania zasobami wodnymi zgodnie z wymogami

RDW.

Szczególne znaczenie miała nowelizacja ustawy Prawo wodne wprowadzona ustawą z dnia

5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r.

nr 32 poz.159). Wprowadzone wówczas zmiany są niezwykle istotne z punktu widzenia stworzenia

ram prawnych do pełnego wdrożenia RDW.

Najistotniejsza z wprowadzonych zmian to wprowadzenie do ustawy Prawo wodne definicji celów

środowiskowych oraz zapisów warunkujących stosowanie odstępstw. Przepisy art. 38 oraz 114a

ustawy definiują cele środowiskowe dla JCW oraz obszarów chronionych i ustalają zasady stosowania

odstępstw od ich realizacji, co jest pełną transpozycją postanowień art. 4 RDW.

W szczególności na uwagę zasługuje art. 38j, warunkujący możliwość realizacji inwestycji

ingerujących w charakterystyki fizyczne jednolitych części wód. Artykuł ten transponuje art. 4 ust.

7 RDW określający warunki zastosowania odstępstwa polegającego na nieosiągnięciu dobrego stanu

wód lub też jego pogorszeniu w wyniku nowych inwestycji. Wprowadzenie tego przepisu umożliwiło

przeprowadzenie szerokich analiz realizowanych i planowanych inwestycji z zakresu między innymi

ochrony przeciwpowodziowej, pod kątem ich zgodności z RDW. Szerzej temat ten został omówiony

rozdziałach 9 oraz 12.

Art. 114a z kolei wskazuje na możliwość ustanowienia w szczególnych przypadkach mniej

rygorystycznych celów, transponując tym samym art. 4 ust. 5 RDW. Szerzej temat ten omówiono

w rozdziale 9.

Omawiana nowelizacja Prawa wodnego wprowadza również narzędzia umożliwiające utrzymanie

jednolitych części wód oraz obszarów chronionych w stanie niepogorszonym. Zapewnia to art. 31 ust.

2. Mówiący, iż „korzystanie z wód w szczególności nie może powodować pogorszenia stanu wód

i ekosystemów od nich zależnych, w szczególności ustaleń planu gospodarowania wodami

na obszarze dorzecza”.

Kolejne zmiany wprowadzone ww. nowelizacją to transpozycja dyrektywy Parlamentu Europejskiego

i Rady 2008/105/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie

polityki wodnej ustanawia środowiskowe normy jakości (EQS), poprzez rozszerzenie delegacji,

o której mowa w art. 38a ust. 3 ustawy Prawo wodne, o określenie środowiskowych norm jakości dla

substancji priorytetowych oraz innych zanieczyszczeń. W wykonaniu powyższej delegacji zostało

wydane rozporządzenie w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód

powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych.

Podsumowując, od czasu pierwszego cyklu planistycznego w Polsce wypracowano szereg narzędzi

i uwarunkowań prawnych, których brak wówczas był odczuwalny. Oprócz opisanych powyżej zmian

w prawodawstwie, zostało przeprowadzone uszczegółowienie najważniejszych analiz będących

elementem procesu planowania, w tym przede wszystkim: analizy oddziaływań antropogenicznych

i ich wpływu na stan wód oraz analizy ekonomicznej korzystania z wód. Program monitoringu wód

dostosowany został w pełni do wymogów RDW, zaś na podstawie jego wyników została

przeprowadzona aktualna ocena stanu wód. Monitoring wód prowadzony w obecnym cyklu

planistycznym, jest znacznie bardziej wyczerpujący, m. in.: uwzględniony został monitoring elementów

biologicznych. W badaniu stanu ekologicznego podstawowe kryterium to stan wodnych biocenoz, inne

235


kryteria (fizyczno - chemiczne i hydromorfologiczne) pełnią rolę pomocniczą. Do elementów badanych

w zakresie monitoringu należą elementy tj.:

• fitoplankton,

• fitobentos i makrofity,

• makrobezkręgowce bentoniczne,

• ichtiofauna.

Zagadnienie monitoringu wód i oceny stanu omówiono szerzej w rozdziale 7. Kolejnym ważnym

krokiem było precyzyjne ustalenie celu środowiskowego dla każdej JCW. Wykaz celów

środowiskowych opracowany w obecnym cyklu planistycznym zawiera m. in. bardziej rygorystyczne

cele środowiskowe odnoszące się do obszarów chronionych, w obrębie których poszczególne JCWP

są umiejscowione. W pierwszym cyklu planistycznym, nie wskazano celów środowiskowych,

a przyjęto odpowiednio, iż dla naturalnych JCWP jest nim dobry stan ekologiczny i chemiczny, zaś dla

silnie zmienionych i sztucznych JCWP dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny, Dla

JCWPd celem był dobry stan ilościowy i chemiczny. W pierwszym cyklu planistycznym nie określono

także celów środowiskowych dla obszarów chronionych. W obecnym cyklu planistycznym

wyznaczanie celów środowiskowych oparte zostało o postanowienia RDW oraz wytyczne Komisji

Europejskiej, uwzględnione zostały jednak krajowe uwarunkowania i ograniczenia. Metodykę ustalania

celów środowiskowych opisano szerzej w rozdziale 8.

Omówione zmiany w prawodawstwie, w połączeniu z uszczegółowionymi analizami dotyczącymi

w szczególności dogłębnego rozpoznania aktualnych warunków i stanu wód pozwalają przypuszczać,

iż zaktualizowane programy działań w znacznie większym stopniu będą odpowiadały na rzeczywiste

potrzeby w zakresie poprawy stanu wód.

19.1. Postęp w osiąganiu celów środowiskowych

Postęp w osiąganiu celów środowiskowych przez poszczególne kategorie wód określono

na podstawie oceny stanu przeprowadzonej na podstawie danych z lat 2010 – 2012, którą szerzej

opisano w rozdziale 8. Zgodnie z powyższą oceną stwierdzono, że na obszarze dorzecza Odry stan

378 JCWP rzecznych oceniono jako dobry, co oznacza osiągnięcie celu środowiskowego w tym

zakresie. Spośród pozostałych 1357 JCWP, które tego celu nie osiągnęły, 541 JCWP osiągnęło cel

w zakresie dobrego stanu chemicznego, natomiast 185 – w zakresie dobrego stanu/potencjału

ekologicznego.

Ocena stanu JCWP jeziornych wskazuje, że 9 z nich jest w dobrym stanie, czyli osiągnęło cel

środowiskowy. Spośród 286 JCWP, których stan został określony jako zły, 15 JCWP osiągnęło cel

w zakresie stanu chemicznego, zaś 9 JCWP - w zakresie stanu/potencjału ekologicznego. Dla 127

JCWP jeziornych nie dokonano oceny stanu.

Na obszarze dorzecza Odry wyznaczono 4 JCWP przejściowe, stan wszystkich został oceniony jako

zły, nie osiągnęły więc one celu środowiskowego. Żadna JCWP przejściowa, leżąca na obszarze

dorzecza Odry, nie osiągnęła celu środowiskowego z zakresie stanu chemicznego i ekologicznego.

Wyznaczono 4 JCWP przybrzeżne na obszarze dorzecza Odry, stan wszystkich został oceniony jako

zły, cele środowiskowe nie zostały więc osiągnięte. Stan chemiczny 3 JCWP został oceniony jako

poniżej dobrego, a dla 1 JCWP nie był oceniany. Żadna JCWP przybrzeżna, leżąca na obszarze

dorzecza Odry, nie osiągnęła celu środowiskowego z zakresie stanu chemicznego i ekologicznego.

236


53 JCWPd osiągnęły cele środowiskowe w zakresie stanu JCW. 12 JCWPd nie osiągnęło celu

środowiskowego. Wśród JCWPd, których stan został oceniony jako słaby, 4 JCWPd osiągnęło cel

środowiskowy w zakresie stanu chemicznego, 6 JCWPd osiągnęło cel w zakresie stanu ilościowego.

W celu podsumowania postępów w osiąganiu celów środowiskowych porównano zmiany w czasie

wartości wybranych wskaźników jakości wód w punktach monitoringowych położonych w ujściowych

odcinkach większych rzek. Z uwagi na to, iż w pierwszym cyklu planistycznym monitoring wód nie był

w pełni dostosowany do wymogów RDW, możliwe było porównanie jedynie elementów

fizykochemicznych, których zakres i metodyka badań nie uległy znaczącym zmianom.

Na obszarze dorzecza Odry porównania dokonano w następujących punktach pomiarowo-kontronych:

Odra ujście

Parsęta – Parsęta ujście do morza, m. Kołobrzeg

Wieprza – Wieprza od ujścia do morza w m. Darłowo

Czerwona – czerwona ujście do morza, m. Ustronie Morskie

Wybrano najbardziej reprezentatywne z badanych wskaźników tj.: zawiesina, BZT5, ChZTMn, azot

azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny. Porównano zarówno wyniki pomiarów tych

wskaźników, jak i ich klasyfikację, zgodnie z aktualnie obowiązującym rozporządzeniem w sprawie

sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm

jakości dla substancji priorytetowych.

Na punkcie monitoringowym przy ujściu Odry podawane są średnie wartości wskaźników z trzech

punktów pomiarowych (ujście do Roztoki Odrzańskiej (Police), Baza UMS (Szczecin), Most Długi

(Szczecin)). Dane z 2012 roku wskazują, iż trzy wskaźniki ( zawiesina, azot azotanowy i azot ogólny)

nadają pierwszą klasę, natomiast BZT5. Fosforany i fosfor ogólny determinują drugą klasę.

Porównanie wyników klasyfikacji wybranych wskaźników jakości wody w latach 2009 i 2012, które

zaprezentowano w tabeli 47 wskazuje, iż dla żadnego z analizowanych wskaźników nie nastąpiła

zmiana w obrębie klas. Analizując dane monitoringowe z lat 2009 i 2012 należy zauważyć, iż wartości

wszystkich rozpatrywanych wskaźników uległy poprawie, jednak jak zaznaczono nie nastąpiła zmian

w obrębie klas.

Tabela 47. Porównanie wyników klasyfikacji wybranych wskaźników jakości wód w latach 2009 i 2012

w punkcie monitoringowym ujście Odry

rok zawiesina BZT5 azot azotanowy azot

ogólny fosforany

fosfor

ogólny

2009 I II I I II II

2012 I II I I II II

źródło: opracowanie własne na podstawie danych monitoringowych

W punkcie monitoringowym na rzece Parsęcie przy ujściu rzeki do morza w mieście Kołobrzeg,

na podstawie danych z 2012, można stwierdzić, iż 5 wskaźników determinuje pierwszą klasę,

natomiast ChZTMn i fosforany nadają drugą klasę. Porównując wyniki klasyfikacji wybranych

wskaźników jakości wód z lat 2008 i 2012 (tabela 48) należy zauważyć, iż pomimo zmian wartości

wskaźników, nie nastąpiła zmiana w obrębie klas. Wartości sześciu wskaźników (zawiesina, BZT5,

ChZTMn, azot azotanowy, fosforany i fosfor ogólny) uległa poprawie, natomiast w przypadku azotu

ogólnego wartość wzrosła z 1,89 na 1,95. Zmiana wartości poszczególnych wskaźników nie wpłynęła

na zmianę w obrębie klas.

237



w punkcie monitoringowym na rzece Parsęcie

Zawiesina BZT5 ChZTMn

Azot

azotanowy

Azot

ogólny Fosforany

Fosfor

ogólny

2008 I I II I I II I



W punkcie monitoringowym zlokalizowanym na rzece Wieprzy w miejscowości Darłowo najnowsze

dostępne dane monitoringowe pochodzą z 2011 roku i wskazują, iż pięć wskaźników nadaje pierwszą

klasę, natomiast dwa (ChZTMn i fosforany) determinują drugą klasę. Zmiany wartości poszczególnych

wskaźników kształtują się następująco: zawiesina, ChZTMn, azot azotanowy, fosfor ogólny uległy

poprawie, natomiast wartość BZT5, azotu ogólnego i fosforanów wzrosła. Porównując wyniki

klasyfikacji z lat 2008 i 2011 należy stwierdzić, że nie nastąpiła zmiana w obrębie klas. Klasyfikacja

wybranych wskaźników jakości wód została zaprezentowana w tabeli 49.


w punkcie monitoringowym na rzece Parsęcie


Azot

azotanowy

Azot

ogólny Fosforany

Fosfor

ogólny




W punkcie monitoringowym na rzece Czerwonej w miejscowości Ustronie Morskie dane

monitoringowe z 2011 roku wskazują, iż wartości pięciu wskaźników nadają klasę pierwszą, natomiast

wartości ChZTMn i fosforanów nadają drugą klasę. Wartość tylko jednego wskaźnika uległa poprawie

(ChZTMn), pozostałe wartości wzrosły. Porównując wyniki klasyfikacji z lat 2009 i 2012 nie nastąpiła

zmiana w obrębie klas. Wyniki porównano w tabeli 50.


w punkcie monitoringowym na rzece Czerwonej


Azot

azotanowy

Azot

ogólny Fosforany

Fosfor

ogólny




Reasumując można przyjąć, iż w skali obszaru dorzecza jakość wód nie uległa pogorszeniu.

Wszystkie porównywane parametry mieszczą się w granicach charakterystycznych dla I lub II klasy

jakości, co odpowiada co najmniej dobremu stanowi. Co więcej, w większości przypadków można

zaobserwować stopniową poprawę parametrów jakościowych, co jest wynikiem przede wszystkim

stale poprawiającego się stanu gospodarki wodno-ściekowej. Spowodowane jest to zmniejszeniem

ilości zanieczyszczeń wprowadzanych tą drogą.

238


20. WYKAZANIE DZIAŁAŃ USTANOWIONYCH W PGW,

KTÓRE NIE ZOSTAŁY ZREALIZOWANE, WRAZ

Z UZASADNIENIEM

Zgodnie z postanowieniami RDW państwa członkowskie powinny zapewnić opracowanie programów

działań, dla wszystkich dorzeczy lub części międzynarodowych obszarów dorzeczy leżących na ich

terytorium (art. 11 RDW). Postanowienia te przetransponowane zostały do ustawy Prawo wodne,

gdzie w art. 113 ust.1 wskazano na konieczność opracowania Programu wodno – środowiskowego

kraju (PWŚK). Dokument ten zawiera zestawienie działań, których realizacja w określonym czasie

pozwoli uzyskać efekty w postaci osiągnięcia celów środowiskowych przez wszystkie JCW. Pierwszy

PWŚK opracowano w 2010 r. W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry znajduje

się podsumowanie PWŚK w zakresie JCW leżących w tym obszarze dorzecza. W PWŚK wyróżniono,

zgodnie z postanowieniami RDW, działania podstawowe oraz działania uzupełniające.

Aktualnie trwają prace nad aktualizacją PWŚK. Weryfikacji i ocenie poddawane są zapisane w nim

działania, zarówno pod kątem stanu realizacji, jak i aktualności. Niezbędne jest zatem wskazanie

działań, które nie zostały zrealizowane łącznie z podaniem przyczyn takiego stanu rzeczy. Liczbę

działań niezrealizowanych na obszarze dorzecza Odry, w podziale na grupy działań, zestawiono

w tabeli 51.

Tabela 51. Liczba działań niezrealizowanych i w trakcie realizacji w poszczególnych grupach działań


grupa działań w PWŚK liczba zadań

Realizacja „Krajowego programu oczyszczania

ścieków komunalnych”: P.GK.1 330

Zapewnienie ciągłości rzek i potoków poprzez

udrożnienie obiektów stanowiących przeszkodę

dla migracji ryb (cieki naturalne): P.OW.3

37

Zapewnienie ciągłości rzek i potoków poprzez

udrożnienie obiektów stanowiących przeszkodę

dla migracji ryb (cieki silnie zmienione): P.OW.4

15


Niemal 86% niezrealizowanych działań na obszarze dorzecza Odry stanowią działania związane

z realizacją Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. W ramach tego działania

przewidziano: budowę (rozbudowę) kanalizacji sanitarnej, budowę komunalnych oczyszczalni ścieków

PUB 2 i PUB 1, rozbudowę oczyszczalni, oraz modernizację technologii oczyszczania ścieków

istniejących oczyszczalni. Pozostałe 14% obejmują działania polegające na zapewnieniu ciągłości

rzek i potoków poprzez udrożnienie obiektów stanowiących przeszkodę dla migracji ryb (cieki

naturalne - P.OW.3 i silnie zmienione P.OW.4). Wszystkie dane zostały pozyskane z wyników

ankietyzacji. Poniżej na wykresie przedstawiono procentowy udział działań niezrealizowanych

i w trakcie realizacji na obszarze dorzecza Odry.

239


Wykres 8. Procent udziału poszczególnych działań niezrealizowanych i w trakcie realizacji



Brak realizacji działań wyszczególnionych powyżej został uzasadniony w ankietach w bardzo

niewielkim stopniu. W ankietach zostały głównie wymienione nazwy działań oraz ich stan realizacji.

Najwięcej uzasadnień wykazano dla braku realizacji działań P.GK.1, czyli dla realizacji KPOŚK.

Niektóre działania zostały zrealizowane w niewielkim stopniu, np. wybudowanie tylko części

planowanej kanalizacji. W innych przypadkach odstąpiono od realizacji działania ze względu

na zmianę planów inwestycyjnych lub ich brak, co jest prawdopodobnie wynikiem przesunięcia

nakładów finansowych) przykładem może być rozbudowa istniejącej oczyszczalni zamiast budowa

nowej, lub zmiana potrzebnej przepustowości oczyszczalni wykazanej w PWŚK). Niekiedy brak

realizacji działania dotyczącego rozbudowy kanalizacji lub oczyszczalni był powiązany z likwidacją

aglomeracji, co może nastąpić, liczy ona mniej niż 2000 mieszkańców136

. Analizując dane z ankiet

należy stwierdzić, że ilość przekazanych danych jest niewystarczająca do przeprowadzenia rzetelnej

oceny działań wyszczególnionych w PGW. Dane na temat stanu realizacji działań zostały

udostępnione przez niewielką część ankietowanych podmiotów, natomiast w przypadku braku

realizacji działań, zazwyczaj nie wskazano informacji na temat przyczyny niezrealizowania działania.

W Programie wodno środowiskowym kraju stwierdza się, że wszystkie działania zmierzające

do osiągnięcia wymaganego stanu jednolitych części wód powierzchniowych, będą wpływać

na poprawę stanu chemicznego i ilościowego jednolitych części wód podziemnych.

W zakresie wód podziemnych do niezrealizowanych (lub zrealizowanych w niewielkim stopniu) działań

zaliczyć można działania z grupy P.OP.1 dot. weryfikacji pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód,

zwłaszcza na terenach o znacznym rozdysponowaniu wód podziemnych. Podobnie sytuacja wygląda

w przypadku realizacji działania DK.PR.4. tj. skutecznego wprowadzania programu racjonalizacji

zużycia wody w zakładach przemysłowych. Należy przyjąć, że zakłady przemysłowe korzystają

z każdej dostępnej wody zgodnie z własnymi potrzebami. Wynika to z powszechności i łatwości

dostępu do każdej ilości wód wymaganych przez zakłady, problemem w realizacji zadania jest także

stosunkowo niska cena wody.

136

Wytyczne do tworzenia i zmiany aglomeracji, Warszawa, 2014 r.

240


Kolejną grupą działań niezrealizowanych stanowi grupa P.OP.8 - wyznaczenie obszaru ochronnego

zbiornika wód śródlądowych – wody podziemne Do chwili obecnej nie ustanowiono obszarów

ochronnych GZWP.

Dla pozostałych działań brak szczegółowych i pełnych danych uniemożliwia przeprowadzenie

rzetelnej weryfikacji odnośnie działań niezrealizowanych w skali obszaru dorzecza.

241


21. PODSUMOWANIE DZIAŁAŃ ZREALIZOWANYCH NA

PODSTAWIE ART. 11 UST. 5

Zgodnie z art. 11 ust. 5 RDW, jeżeli monitorowanie lub inne dane wskazują, że cele ustalone na mocy

art. 4 (to jest cele środowiskowe) dla części wód prawdopodobnie nie będą osiągnięte, Państwa

Członkowskie zapewniają, że:

- przyczyny możliwego niepowodzenia zostaną zbadane,

- odpowiednie pozwolenia i zezwolenia zostaną właściwie zbadane i poddane kontroli,

- programy monitorowania zostaną poddane kontroli i właściwie dostosowane;

- dodatkowe środki, jakie mogą być konieczne do osiągnięcia celów, zostaną ustalone, włączając,

gdzie stosowne, ustalenie bardziej restrykcyjnych środowiskowych norm jakości, zgodnie z procedurą

ustanowioną w załączniku V.

Jeżeli przyczyny są spowodowane okolicznościami pochodzenia naturalnego lub sił wyższych, które

są wyjątkowymi i nie mogły być racjonalnie przewidziane, w szczególności ekstremalnymi powodziami

i długimi suszami, państwa członkowskie mogą ustalić, że dodatkowe środki nie są praktyczne,

z zastrzeżeniem art. 4 ust. 6 (precyzującego warunki konieczne do uznania, że czasowe pogorszenie

się stanu części wód nie narusza wymogów dyrektywy).

Przepis art. 13 ust. 4 RDW w związku z lit. A ust. 7.9. i lit. B ust. 4 załącznika VII do dyrektywy

nakazują zawarcie w aPGW podsumowania środków podjętych na tej podstawie, jak również

dodatkowych działań tymczasowych przyjętych od czasu publikacji poprzedniej wersji planu

gospodarowania wodami na obszarze dorzecza.

Przepis art. 11 ust. 5 RDW został transponowany do prawa polskiego przez art. 113c prawa wodnego,

wskazującego w ust. 1, że jeżeli na podstawie wyników monitoringu wód lub innych danych, w tym

danych uzyskanych w toku opracowywania projektu programu wodno-środowiskowego kraju lub jego

aktualizacji, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej stwierdził, że jest zagrożone osiągnięcie

celów środowiskowych:

1) dokonuje się analizy przyczyn tych zagrożeń i uzupełnia program wodno-środowiskowy kraju

o dodatkowe działania;

2) dokonuje się dodatkowego przeglądu udzielonych pozwoleń wodnoprawnych;

3) poddaje się przeglądowi programy monitoringu wód i w razie potrzeby dostosowuje te programy

w zakresie koniecznym dla osiągnięcia celów środowiskowych.

Kolejne ustępy art. 113c ustawy Prawo wodne. precyzują zasady wypełnienia powyższych zadań

przez Prezesa KZGW, organy właściwe do wydawania pozwoleń wodnoprawnych oraz organy

Inspekcji Ochrony Środowiska. Przed zmianami wprowadzonymi przy okazji ostatniej nowelizacji

ustawy Prawo wodne137

, analogiczną treść zawierał art. 113b ust. 8 ustawy Prawo wodne.

Do przedmiotowej regulacji odsyłają także: art. 119 ust. 2 ustawy Prawo wodne. (wskazanie

odpowiedzialnych organów) oraz art. 136 ust. 1 pkt 8 ustawy Prawo wodne. (możliwość cofnięcia lub

ograniczenia bez odszkodowania pozwolenia wodnoprawnego).

Dostępne dane nie pozwalają na podsumowanie działań zrealizowanych na podstawie ww. przepisów

prawnych. Działania w tym zakresie są prowadzone ale nie istnieją raporty i sprawozdania

137

Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014 r. poz. 850)

242


pozwalające na dokonanie podsumowania powyższych działań na obszarach poszczególnych

obszarów dorzeczy.

243


22. LITERATURA

Akty prawne, plany, programy, strategie

1. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r.

ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodne, zwana Ramową

Dyrektywą Wodną (RDW)

2. Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca

zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG

3. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.

w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, zwana Dyrektywą Powodziową

4. Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków

komunalnych

5. Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed

zanieczyszczeniami przez azotany pochodzenia rolniczego, zwana Dyrektywą Azotanową

6. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych

oraz dzikiej fauny i flory

7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r.

w sprawie ochrony dzikiego ptactwa

8. Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej

do spożycia przez ludzi

9. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/44/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie

jakości wód słodkich wymagających ochrony lub poprawy w celu zachowania życia ryb

10. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/113/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie

wymaganej jakości wód, w których żyją skorupiaki

11. Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej

do spożycia przez ludzi

12. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie

kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi,

zmieniająca, a następnie uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE

13. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/118/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie

ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu

14. Dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. zmieniająca dyrektywę 85/337/EWG

w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre publiczne i prywatne przedsięwzięcia

na środowisko

15. Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska,

w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie

16. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca

zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli

17. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r.

ustanawiającej ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (Dyrektywa

Ramowa w sprawie Strategii Morskiej - MSFD)

18. Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie

odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom

wyrządzonym środowisku naturalnemu ustanawiającej zasady odpowiedzialności

administracyjnej za szkody w środowisku w oparciu o zasadę zanieczyszczający płaci

19. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi (tekst jednolity:

Dz. U. z 2012 r. poz. 145, ze zm.)

244


20. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz.

627, ze zm.)

21. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r.

poz. 1232, ze zm.)

22. Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. nr 147, poz. 1033,

ze zm.)

23. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,

udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko

(tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, ze zm.)

24. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r.

nr 50, poz. 331, ze. zm.)

25. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym

odprowadzaniu ścieków (tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. nr 123, poz. 858, ze zm.)

26. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz.

885, ze zm.)

27. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r. poz. 621,

ze zm.)

28. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim

powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach

naturalnych (Dz. U. z 2002 r., nr 176, poz. 1455)

29. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic

obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. z 2006 r. nr 126, poz. 878)

30. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2013 roku w sprawie szczegółowego zakresu

opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (Dz. U. z 2013 r. poz.

578)

31. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu

oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896)

32. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań jakim

powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę

przeznaczoną do spożycia (Dz. U. 2002 nr 204 poz. 1728)

33. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów

wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych

(Dz. U. 2002 nr 241 poz. 2093)

34. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych

wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie

odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2003 nr 4 poz. 44)

35. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie

szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich

stosowania (tekst jednolity: Dz. U. 2014 poz. 393)

36. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej

ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r., nr 25, poz. 133)

37. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 marca 2012 r. zmieniające rozporządzenie

w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. 2012 poz. 358)

38. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk

przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także

kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura

2000 (Dz. U. 2010 nr 77 poz. 510 ze zm.)


245


39. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie parków narodowych lub

niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera się opłaty (Dz. U. nr 91 poz. 765)

40. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu

prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U.

nr 258, poz. 1550).

41. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji

stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla

substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545)

42. Projekt Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 8 maja 2013 r., o zmianie rozporządzenia

w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz

środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych

43. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu

oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896)

44. Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia

30 lipca 2012 r. w sprawie określenia w regionie wodnym Warty w granicach województwa

kujawsko-pomorskiego wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł

rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych

do tych wód należy ograniczyć

45. Rozporządzenie nr 3/2012 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie

z dnia 8 października 2012 r. w sprawie określenia wód powierzchniowych wrażliwych

na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie

narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć

na terenie województwa wielkopolskiego

46. Rozporządzenie nr 2/2012 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie

z dnia 20 sierpnia 2012 r. w sprawie określenia wód powierzchniowych wrażliwych

na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie

narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć

na terenie województwa łódzkiego

47. Rozporządzenie nr 4/2012 Dyrektora RZGW we Wrocławiu z dnia 5 lipca 2012 r. w sprawie

określenia wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenia związkami

azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu

ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć

48. Rozporządzenie nr 6/2012 Dyrektora RZGW we Wrocławiu z dnia 16 października 2012 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia wód powierzchniowych i podziemnych

wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów

szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych należy ograniczyć

49. Rozporządzenie (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r.

w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń

i zmieniającym dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE (Tekst mający znaczenie dla

Europejskiego Obszaru Gospodarczego) (Dz. Urz. UE L 33 z 04.02.2006, str. 1)

50. Uchwała Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2013 r. nr 118/2013 Plan działania w zakresie

planowania strategicznego w gospodarce wodnej

51. Strategia Rozwoju Kraju 2020

52. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

53. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 – 2020

54. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030

55. Projekt Polityki Wodnej Państwa do roku 2030

56. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku



246


57. Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r”

58. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej

59. Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Planem

działań na lata 2014 – 2020

60. Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań

61. Strategia Gospodarki Wodnej, Warszawa 2005

62. Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 – 2025

63. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku)

64. Strategia rozwoju województwa pomorskiego 2020

65. Strategia rozwoju dla województwa śląskiego na lata 2000 – 2020.

66. Strategia rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007 – 2020

67. Strategia rozwoju województwa kujawsko – pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji

2020+

68. Program ochrony środowiska została zatwierdzony przez Sejmik Województwa Kujawsko –

Pomorskiego w kwietniu 2012 r.

69. Program ochrony środowiska województwa łódzkiego 2012

70. Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą

do roku 2020

71. Program ochrony środowiska dla województwa śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem

perspektywy do roku 2018

72. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012 – 2015

73. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2012 – 2017

z perspektywą na lata 2018 – 2023

74. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Łódzkiego 2012

75. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2018

76. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Śląskiego 2014

77. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2012 – 2017

78. Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych w województwie kujawsko-pomorskim

(udrażnianie rzek dla ryb dwuśrodowiskowych)

79. Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych dla województwa łódzkiego

80. Program udrażniania rzek województwa pomorskiego

81. Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa śląskiego w zakresie udrażniania

rzek dla ryb dwuśrodowiskowych

82. Program udrażniania rzek dla województwa Wielkopolskiego

83. Aktualizacja programu retencjonowania wód powierzchniowych województwa kujawsko –

pomorskiego

84. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (AKPOŚK 2010)

85. MasterPlan dla obszaru dorzecza Odry, Warszawa 2014

Inne materiały:

86. Analiza kosztów środowiskowych i zasobowych zgodnie z art. 9 RDW 2000/60/WE. KZGW,

2013 r.

87. Badania ichtiofauny w latach 2010 - 2012 dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód wraz

z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym – rzeki” – Etap IV, Instytut Rybactwa

Śródlądowego, Żabieniec/Olsztyn, 2013 r.

88. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Ocena stanu chemicznego i ilościowego jednolitych części

wód podziemnych w 2010, Warszawa 2011 r.

247


89. Błachuta J., Picińska - Fałtynowicz J., Kotowicz J., Mazurek M., Strońska M. Wdrożenie metody

oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie badań fitoplanktonu oraz opracowanie klucza

do oznaczania fitoplanktonu w rzekach i jeziorach. Sprawozdanie z realizacji II etapu. GIOŚ,

Wrocław, 2011 r.

90. Ciecierska H, Kolada A., Soszka H., mgr Gołub M. Opracowanie podstaw metodycznych dla

monitoringu biologicznego wód powierzchniowych w zakresie makrofitów i pilotowe ich

zastosowanie dla części wód reprezentujących wybrane kategorie i typy. Etap II: Opracowanie

metodyki badań terenowych makrofitów na potrzeby rutynowego monitoringu wód oraz metoda

oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód na podstawie makrofitów. Tom II – Jeziora, MŚ,

Warszawa – Poznań – Olsztyn, 2006 r.

91. Dynowska I., dpływ rzeczny. [w:] Najgrakowski M. (red.), Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Polska

Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława

Leszczyckiego, Warszawa, 1994 r.

92. Diagnoza aktualnego stanu gospodarki wodnej, KZGW 2010

93. Hobot A. i inni (praca zbiorowa): Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód

powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych, Gliwice 2013 r.

94. Hutorowicz A., Pasztaleniec A. Opracowanie metodyki oceny stanu ekologicznego jezior

w oparciu o fitoplankton, GIOŚ, Warszawa-Olsztyn, 2009 r.

95. Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski

96. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-

Społecznego i komitetu Regionów. Plan ochrony zasobów wodnych Europy, KE, Bruksela 14 XI

2012 r.

97. A. Hobot, i inni (praca zbiorowa), Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb

wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce, MGGP, Kraków

2010 r.

98. Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła T., Makrofity, Ministerstwo Środowiska,

Warszawa - Poznań - Olsztyn, 2006 r.

99. T. Walczykiewicz (red.), Ocena realizacji programów działań wynikających z planów

gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju wraz z opracowaniem

sprawozdania zgodnie z art. 15 ust. 3 Ramowej Dyrektywy Wodnej. Etap III. Kraków, 2012 r.

100. Opracowanie analizy zwrotu kosztów za usługi wodne z uwzględnieniem prognozy rozwoju

na obszarach dorzeczy, KZGW, 2013 r.

101. Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym

ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań

i planów gospodarowania wodami KZGW, Kraków 2013 r.

102. Picińska-Fałtynowicz J., Błachuta J., Wytyczne metodyczne do przeprowadzenia oceny stanu

ekologicznego jednolitych części wód rzek i jezior oraz potencjału ekologicznego sztucznych

i silnie zmienionych jednolitych części wód płynących Polski na podstawie badań fitobentosu.

Wrocław, 2010 r.

103. PIG-PIB, Raport o stanie chemicznym oraz ilościowym jednolitych części wód podziemnych

w dorzeczach w podziale na 161 i 172 JCWPd, stan na rok 2012, Warszawa, 2013 r.

104. Przewodnik do oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie makrobezkręgowców

bentosowych. GIOŚ, Warszawa, 2012 r.

105. Udział Polski w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym w zakresie metod oceny stanu

ekologicznego rzek i jezior w oparciu o fitobentos okrzemkowy, Materiały GIOŚ

106. W. Białokoz, Ł. Chybowski, A. Wołos, B. Zdanowski, H. Draszkiewicz-Mioduszewska, Warunki

referencyjne – ichtiofauna jezior, GIOŚ, Giżycko-Olsztyn, 2011 r.

107. Wytyczne do tworzenia i zmiany aglomeracji. Warszawa, 2014 r.

248


108. Dokument roboczy służb Komisji, państwo członkowskie: Polska, towarzyszący dokumentowi:

Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wdrażania ramowej

dyrektywy wodnej (2000/60/WE) Plany gospodarowania wodami w wodami w dorzeczu

109. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, KZGW, Warszawa 2011 r.

110. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, 1998 r.

111. Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu

gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce, Region wodny Dolnej Odry

i Przymorza Zachodniego, MGGP, Kraków 2010 r.

112. Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych i ocena ich wpływu na stan wód

powierzchniowych i podziemnych w regionie wodnym Warty, RZGW Poznań, Poznań 2012 r.

113. Identyfikacja znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz z oceną wpływu tych

oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne w Reginie wodnym Górnej Odry, RZGW

Gliwice, Gliwice 2012 r.

114. Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód powierzchniowych i podziemnych

zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE, Konsorcium IMGW, IOŚ, PIG, Instytut Morski,

Warszawa 2004 r.

115. Raport dla Obszaru Dorzecza Odry z realizacji art. 5 i 6, zał II, III, IV Ramowej Dyrektywy

Wodnej 2000/60/WE. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2005 r.

116. Przytuła E., Filar S., Mordzonek G., Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych

z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w części dorzecza Odry,

informator PSH, PIG-PIB, Warszawa 2013 r.

117. Kazimierski B. i inni, Program monitoringu jednolitych części wód podziemnych Polski

118. Plan Gospodarowania Wodami dla Międzynarodowego Dorzecza Odry. Raport dla Komisji

Europejskiej, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, Wrocław

2010 r.

119. Knyszyński F., Stępień M., Janigacz E., Klasyfikacja JCWPd pod względem potencjalnego

zakresu działań podstawowych i uzupełniających, 2014 r.

120. Informacja Państwowej Służby Hydrogeologicznej na temat stanu zasobów wód podziemnych

w Polsce (stan na dzień 31.12.2013r.), marzec 2014

121. Sprawozdanie z udziału w spotkaniu roboczym w sprawie harmonizacji polsko – czeskich

(trans)granicznych jednolitych części wód powierzchniowych na potrzeby aktualizacji planów

gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, Praga 29-30 X 2013 r.

122. Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym

ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań

i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013 r.

123. Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów

zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, konsorcjum

MGGP S.A. i IMGW-PIB na zlecenie KZGW, Kraków 2013 r.

124. Metodyka określająca procedury identyfikacji presji i oceny wpływów/oddziaływań oraz ryzyka

nieosiągnięcia celów środowiskowych w odniesieniu do wszystkich kategorii wód

powierzchniowych [w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń

antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania

aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków 2013 r.

125. Charakterystyka wód podziemnych zgodnie z zapisami załącznika II.2 Ramowej Dyrektywy

Wodnej (RDW )[w] Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych

w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji

programów działań i planów gospodarowania wodami – wody podziemne, IMGW, Kraków 2013

r.

249


126. Uszczegółowienie metodyki w zakresie ostatecznego wyznaczania silnie zmienionych

i sztucznych części wód w Polsce, KZGW, Kraków 2007 r.

127. Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych

i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r.

128. Opracowanie Metodyki Weryfikacji Wyznaczenia Silnie Zmienionych I Sztucznych Części Wód

Jeziornych, IMGW, Poznań 2011 r.

129. Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód jeziornych,

IMGW, Poznań 2011 r.

130. Opracowanie metodyki weryfikacji silnie zmienionych i sztucznych części wód przejściowych

i przybrzeżnych, IMGW, Gdynia 2011 r.

131. Weryfikacja wyznaczenia silnie zmienionych części wód przejściowych i przybrzeżnych

wraz ze szczegółowym uzasadnieniem RZGW w Szczecinie, Szczecin 2012r.

132. Kożuchowski K., Żmudzka E., 100-Year Series of Areally Averaged Temperatures and

Precipitation Totals in Poland, [w:] J.L. Pyka, M. Dębicka, A. Szczepankiewicz – Szmryka, M.

Sobik, M. Błaś (red.), Man and Climate in the 20th Century, Studia Geograficzne, 75, Acta

Universitatis Wratislaviensis, 2542, Wrocław 2003 r.

133. Zawora T., Ziernicka A., Precipitation variability in time in Poland in the light of multi-annual

mean values (1891-2000). Studia Geograficzne 75 Acta Universitatis Wratislaviensis No 2542,

Wrocław, 2003 r.

134. Kożuchowski K., Zmienność opadów atmosferycznych w Polsce w XX i XXI wieku, [w:]

Kożuchowski K., (red.), Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian

klimatycznych w Polsce, Łódź 2004 r.

135. Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku

południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych

w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r.

136. Weryfikacja wartości granicznych dla oceny stanu ekologicznego rzek i jezior w zakresie

elementów fizykochemicznych z uwzględnieniem warunków charakterystycznych dla

poszczególnych typów wód”

137. Duarte C. M., Conley D. J., Carstensen J., Sanchez-Camacho M., Return to Neverland:

Shifting Baselines Affect eutrophication restoration targets. Estuaries and Coasts, 32:29-36,

2009 r.

138. Migoń P. (red.), Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki, Wrocław,

2010

139. Woś A., Klimat Polski, Warszawa, 1999

140. Bącik A., Dobies M., Jezierski P., Wiśniowski Z., Hoc R., Fuszara P., Identyfikacja

oddziaływań zmian poziomów wód podziemnych w obszarze RZGW Szczecin

z uwzględnieniem zmian klimatu, RZGW Szczecin, 2012

141. Mały rocznik statystyczny Polski 2014, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2014r.

142. www.eko.wbu.wroc.pl

143. http://www.kzgw.gov.pl/Dyrektywa-Azotanowa.html

144. www.rdw.org.pl/punktykontaktowe.html

250


23. SPIS TABEL

Tabela 1. Ogólny opis obszaru dorzecza .............................................................................................. 12

Tabela 2. Długość jednolitych części wód powierzchniowych rzek na obszarze dorzecza Odry ......... 21

Tabela 3. Zestawienie liczby jednolitych części wód powierzchniowych jezior na obszarze dorzecza

Odry z uwzględnieniem ich powierzchni ............................................................................................... 21

Tabela 4. Typy dla rzek na obszarze dorzecza Odry ............................................................................ 22

Tabela 5. Typy dla jezior na obszarze dorzecza Odry .......................................................................... 23

Tabela 6. Typy wód przejściowych na obszarze dorzecza Odry .......................................................... 23

Tabela 7. Typy wód przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry.......................................................... 24

Tabela 8. Roczna wielkość poborów z ujęć wód powierzchniowych z podziałem na czynniki sprawcze

............................................................................................................................................................... 45

Tabela 9. Liczba zagrożonych JCWP rzecznych z uwzględnieniem przyczyny zagrożenia w regionach

wodnych na obszarze dorzecza Odry ................................................................................................... 47

Tabela 10. Zestawienie JCWP zagrożonych ze względu na presję hydromorfologiczną w podziale

na regiony wodne na obszarze dorzecza Odry ..................................................................................... 48

Tabela 11. Zidentyfikowane punktowe źródła zanieczyszczeń zlokalizowane na obszarze zlewni

i oddziaływujące na wody przejściowe i przybrzeżne na obszarze dorzecza Odry .............................. 53

Tabela 12. Zidentyfikowane rozproszone i obszarowe źródła zanieczyszczeń w zlewniach

przylegających bezpośrednio do wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry .... 54

Tabela 13. Depozycja atmosferyczna azotu ogólnego i fosforu ogólnego na teren gmin leżących w

bezpośrednim sąsiedztwie wód przejściowych i przybrzeżnych na obszarze dorzecza Odry. ............. 55

Tabela 14. Zidentyfikowane zmiany hydromorfologiczne wód przejściowych i przybrzeżnych

na obszarze dorzecza Odry................................................................................................................... 56

Tabela 15. Zidentyfikowane presje o istotnym znaczeniu dla wód przejściowych i przybrzeżnych


Tabela 16. Roczna wielkość poborów z ujęć wód podziemnych z podziałem na czynniki sprawcze ... 64

Tabela 17. Zestawienie JCWPd, na obszarze których pobór wód podziemnych związany

z odwodnieniem kopalni przewyższa nad poborem związanym z innymi czynnikami sprawczymi ...... 64

Tabela 18. Podział JCWP w regionach wodnych obszaru dorzecza Odry ze względu na status ........ 79

Tabela 19. Średnie miesięczne i roczne wartości temperatur powietrza (°C) na obszarze Polski (1971 -

2000) ...................................................................................................................................................... 88

Tabela 20. Średnie roczne temperatury powietrza (°C) na obszarze Polski ......................................... 89

Tabela 21. Sezonowe i roczne wartości współczynników trendu (°C/10 lat) średniej temperatury

powietrza w poszczególnych regionach i Polsce obliczone dla wielolecia 1951-2008 (pogrubiono

wartości istotne statystycznie na poziomie 1 – α = 0,95 ....................................................................... 90

Tabela 22. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów atmosferycznych (mm) na obszarze Polski

(1971 - 2000) ......................................................................................................................................... 92

Tabela 23. Klasyfikacja stanu ekologicznego JCWP według klas jakości wód ................................... 117

Tabela 24. Klasyfikacja potencjału ekologicznego JCWP według klas potencjału ekologicznego ..... 118

Tabela 25. Sposób oceny stanu ogólnego jednolitych części wód powierzchniowych ....................... 120

Tabela 26. Końcowa ocena stanu JCWPd na obszarze dorzecza Odry ............................................ 128

Tabela 27. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych na obszarze dorzecza

Odry ..................................................................................................................................................... 135

Tabela 28. Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry

............................................................................................................................................................. 136

251


Tabela 29. Zestawienie ilości JCWP rzecznych podlegających odstępstwom w poszczególnych

regionach wodnych .............................................................................................................................. 145

Tabela 30. Zestawienie zrealizowanych oszacowań niezrealizowanych kosztów zasobowych ......... 171

Tabela 31. Podsumowanie programów działań dla JCWP rzecznych na obszarze dorzecza Odry ... 175

Tabela 32. Podsumowanie programów działań dla JCWP jeziornych na obszarze dorzecza Odry ... 176

Tabela 33. Podsumowanie programów działań dla JCWP przejściowych na obszarze dorzecza Odry

............................................................................................................................................................. 177

Tabela 34. Podsumowanie działań dla wód przybrzeżnych Odry ....................................................... 178

Tabela 35. Podsumowanie programów działań dla JCWPd na obszarze dorzecza Odry .................. 179

Tabela 36. Zestawienie organów właściwych w sprawach gospodarowania wodami na obszarze

dorzecza Odry ..................................................................................................................................... 214

Tabela 37. Zestawienie aktów prawnych powołujących właściwe władze oraz określające ich zakres

działania............................................................................................................................................... 215

Tabela 38. Organy współpracujące z Prezesem KZGW w zakresie wdrażania RDW ....................... 220

Tabela 39. Podległość dyrektorów RZGW odpowiednich dla obszaru dorzecza Odry, siedziby oraz

strony www .......................................................................................................................................... 221

Tabela 40. Akty prawne ustanawiające statuty RZGW oraz przynależne regiony wodne dla obszaru

dorzecza Odry ..................................................................................................................................... 221

Tabela 41. Podległość dyrektorów urzędów morskich, siedziby oraz zarządzenia nadające statut

urzędom morskim ................................................................................................................................ 229

Tabela 42. Podległość dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej, ich siedziby oraz strony www ...... 229

Tabela 43. Umowy dwustronne ........................................................................................................... 230

Tabela 44. Umowy wielostronna ......................................................................................................... 230

Tabela 45. Dane adresowe Prezesa KZGW oraz Dyrektorów poszczególnych RZGW na obszarze

dorzecza Odry ..................................................................................................................................... 231

Tabela 46 Dane adresowe GIOŚ ........................................................................................................ 231


w punkcie monitoringowym ujście Odry .............................................................................................. 236


w punkcie monitoringowym na rzece Parsęcie ................................................................................... 237


w punkcie monitoringowym na rzece Parsęcie ................................................................................... 237


w punkcie monitoringowym na rzece Czerwonej ................................................................................ 237

Tabela 51. Liczba działań niezrealizowanych i w trakcie realizacji w poszczególnych grupach działań

na obszarze dorzecza Odry................................................................................................................. 238

252


24. SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1. Punkty zrzutów z gospodarki komunalnej na obszarze dorzecza Odry ............................. 37

Rysunek 2. Punkty zrzutów z przemysłu na obszarze dorzecza Odry ................................................. 38

Rysunek 3. Punkty zrzutów ze stawów na obszarze dorzecza Odry .................................................... 39

Rysunek 4. Obszary użytkowane rolniczo na obszarze dorzecza Odry ............................................... 41

Rysunek 5. Lokalizacja budowli poprzecznych na obszarze dorzecza Odry ........................................ 44

Rysunek 6. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP rzecznych na obszarze

dorzecza Odry ....................................................................................................................................... 49

Rysunek 7. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP jeziornych na obszarze

dorzecza Odry ....................................................................................................................................... 52

Rysunek 8. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP przejściowe i przybrzeżne


Rysunek 9. Rozmieszczenie składowisk przemysłowych i komunalnych na JCWPd na obszarze

dorzecza Odry ....................................................................................................................................... 62

Rysunek 10. Stopień wykorzystania zasobów wód podziemnych na obszarze dorzecza Odry,

z podziałem na JCWPd ......................................................................................................................... 65

Rysunek 11. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWPd na obszarze dorzecza

Odry ....................................................................................................................................................... 68

Rysunek 12. Średnia temperatura powietrza w °C na obszarze Polski (1971 - 2000) ......................... 87

Rysunek 13. Opady atmosferyczne - wysokości średnie roczne [mm] – 1971 - 2000.......................... 91

Rysunek 14. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów w Polsce i regionach .... 94

Rysunek 15. Spodziewane zmiany średniej temperatury powietrza (°C) w Polsce w okresie 2011 -

2030 ....................................................................................................................................................... 97

Rysunek 16. Przyrost liczby dni z temperaturą maksymalną większą niż 25oC w odniesieniu do okresu

referencyjnego ....................................................................................................................................... 99

Rysunek 17. Spadek liczby dni z temperaturą maksymalną mniejsza niż -10oC w odniesieniu

do okresu referencyjnego .................................................................................................................... 100

Rysunek 18. Różnica między okresem 2001 - 2030 a referencyjnym: długość okresów mokrych

(>10 mm/d) .......................................................................................................................................... 101

Rysunek 19. Różnica między okresem 2001-2030 a referencyjnym: długość okresów suchych

(< 1mm/d) ............................................................................................................................................ 102

Rysunek 20. Algorytm postępowania podczas identyfikacji odstępstw z art. 4 ust 4 i 5 RDW dla wód

powierzchniowych ............................................................................................................................... 143

Rysunek 21. Mapa koncesji na poszukiwanie gazu ziemnego typu shalegas (stan na 30.06.2014 r.)

............................................................................................................................................................. 154

Rysunek 22. Lokalizacja koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż gazu

na obszarze dorzecza Odry (stan na sierpień 2014 r.) ....................................................................... 157

Rysunek 23. Algorytm formułowania wariantów planistycznych ......................................................... 163

253


25. SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów dla Polski (1961 - 2009) ... 93 Wykres 2. Zmienność średniego obszarowego rocznego zachmurzenia ogólnego w Polsce w okresie

1966 - 2008 ........................................................................................................................................... 95 Wykres 3. Liczba dni z temperaturą maksymalną większą od 25°C w latach 1971 - 2030 .................. 98 Wykres 4. Liczba dni z temperaturą minimalną ujemną poniżej 0°C w latach 1971 - 2030 ................. 98 Wykres 5. Długość okresu wegetacyjnego (śr. temp dobowa >5°C) w Polsce w dniach w okresie 1971

- 2030 ..................................................................................................................................................... 99 Wykres 6. Liczba dni z pokrywą śnieżną w cm (lata 1971 - 2030)...................................................... 100 Wykres 7. Maksymalny opad dobowy w mm (średnie dziesięcioletnie) w okresie 1971 - 2030 ......... 101 Wykres 8. Procent udziału poszczególnych działań niezrealizowanych i w trakcie realizacji

na obszarze dorzecza Odry................................................................................................................. 239

254


26. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW

Załącznik nr 1. Granica obszaru dorzecza

Załącznik nr 2. Jednolite części wód powierzchniowych

Załącznik nr 3. Ocena stanu JCWP rzecznych

Załącznik nr 4. Ocena stanu chemicznego JCWP rzecznych

Załącznik nr 5. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP rzecznych

Załącznik nr 6. Typy JCWP rzecznych

Załącznik nr 7. Status JCWP rzecznych

Załącznik nr 8. Ocena stanu JCWP jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych

Załącznik nr 9. Ocena stanu chemicznego JCWP jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych

Załącznik nr 10. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP jeziornych, przejściowych i

przybrzeżnych

Załącznik nr 11. Typy JCWP jeziornych

Załącznik nr 12. Typy JCWP przybrzeżnych i przejściowych

Załącznik nr 13. Jednolite części wód podziemnych

Załącznik nr 14. Ocena stanu chemicznego JCWPd

Załącznik nr 15. Ocena stanu ilościowego JCWPd

Załącznik nr 16. Ekoregiony

Załącznik nr 17. Sieć monitoringu wód powierzchniowych

Załącznik nr 18. Sieć monitoringu wód podziemnych

Załącznik nr 19. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód

Załącznik nr 20. Wykaz wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych

(załącznik mapowy)

Załącznik nr 20a. Wykaz wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (plik MS

Excel)

Załącznik nr 21. Wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia

ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (załącznik mapowy)

Załącznik nr 21a. Wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody w celu

zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (plik MS Excel)

255


Załącznik nr 22. Wykaz wód podziemnych przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia

ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (załącznik mapowy)

Załącznik nr 22a. Wykaz wód podziemnych przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia

ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (plik MS Excel)

Załącznik nr 23. Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł

rolniczych – OSN

Załącznik 23a - Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł

rolniczych – OSN

Załącznik nr 24. Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub

poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (załącznik mapowy)

Załącznik nr 24a. Obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub

poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (plik MS Excel)

Załącznik nr 25. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP w obszarach chronionych

Załącznik nr 26. Cele środowiskowe JCW powierzchniowych i podziemnych wraz z analizą ryzyka

nieosiągnięcia celów środowiskowych

Załącznik nr 27. Cele środowiskowe dla gatunków i siedlisk

Załącznik nr 28. Zestawienie wszystkich JCWP rzecznych, jeziornych, przejściowych i przybrzeżnych

wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich uzasadnieniem

Załącznik nr 29. Zestawienie wszystkich JCWPd wraz ze wskazaniem odstępstw oraz ich

uzasadnieniem

Załącznik nr 30. Katalog działań aPWŚK

Załącznik nr 31. Inwestycje, które mogą spowodować nieosiągnięcie dobrego stanu wód lub

pogorszenie stanu/potencjału i dla których należy rozważyć zastosowanie odstępstwa

Załącznik nr 32. Efekt skumulowany zlewni bilansowych

Załącznik nr 33. Wykaz wielkości stężeń i emisji substancji priorytetowych oraz innych

zanieczyszczeń, dla których zostały określone środowiskowe normy jakości dla wód w dorzeczu Odry

Załącznik nr 34. Baza danych (wersja elektroniczna)

Załącznik nr 35. Aktualizacja Programu wodno – środowiskowego kraju

Załącznik nr 36. Zależności pomiędzy poszczególnymi dokumentami planistycznymi

projekt apgw odra

Documents