projekti pËr planifikimin dhe qeverisjen ......projekti pËr planifikimin dhe qeverisjen vendore...
TRANSCRIPT
PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE
QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI Gratë, Paqja & Siguria (GPS):
Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës në Bashkinë Dibër
SHTATOR 2019
LIRIJE REXHA, SIPËRMARRËSE LOKALE DUKE POZUAR GJATË VIZITËS NË TERREN NË FABRIKËN E SAJ TË PRODHIMIT TË JUFKAVE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 2
PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE
QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI
GRATË, PAQJA & SIGURIA (GPS)
Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës
në Bashkinë Dibër
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 3
PËRGATITUR PËR AGJENCINË E SHTETEVE TË BASHKUARA PËR ZHVILLIM NDËRKOMBËTAR (USAID), NUMRI KONTRAKTUES AID-182-C-12-00001, PROJEKTI PER PLANIFIKIM DHE QEVERISJE VENDORE NË
SHQIPËRI (PLGP).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR U ZHVILLUA NGA CREATIVE BUSINESS SOLUTIONS (CBS) NË KUADËR TË PROJEKTIT TË USAID PËR PLANIFIKIM DHE
QEVERISJE VENDORE (PLGP), GRATË, PAQJA & SIGURIA (GPS).
GRUPI I PUNËS CBS: LIANA SULEYMANOVA; ELJO MUCAJ; ALIS MUSTAFA; ERGENT PIRE; ENI ALMETA;
EKSPERTIZA NDËRKOMBËTARE PLGP: GRANIA MACKIE - EKSPERTE NË ANALIZËN E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS EKSPERTIZA LOKALE PLGP: ERALD LAMJA - EKSPERT I ZHVILLIMIT EKONOMIK
TË DREJTAT E AUTORIT @TETRA TECH. TË GJITHË TË DREJTAT E REZERVUARA NGA TETRA TECH.
TETRA TECH ARD KONTAKT: SARAH LEDDY MENAXHERE E PROJEKTIT/ KËSHILLTARE
TETRA TECH ARD ADRESA ZYRTARE: TETRA TECH ARD
159 BANK STREET, SUITE 300 BURLINGTON, VT 05401
TEL: 802 495-0282, FAX 802 658-4247 WWW.TETRATECH.COM/INTDEV
SHTOJCË
Ky raport është realizuar me mbështetjen e popullit amerikan nëpërmjet Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar
(USAID). Përmbajtja e këtij raporti është përgjegjësi vetëm e Tetra Tech dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e USAID apo të
Qeverisë së Shteteve të Bashkuara.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 4
PËRMBAJTJA
Lista e Tabelave ........................................................................................................................ 5
Lista e Figurave ........................................................................................................................ 5
Lista e Shkurtimeve ................................................................................................................. 6
Hyrje .......................................................................................................................................... 7
Metodologjia ............................................................................................................................. 7
Metoda/Qasja ............................................................................................................................................... 7
Metodologjia: Përzgjedhja e Sektorëve .................................................................................................... 8
Metodologjia: Kufizimet e Punës Kërkimore .......................................................................................... 9
Konteksti ................................................................................................................................. 10
Konteksti Kombëtar për Barazinë Gjinorë ........................................................................................... 10
Dibër: Situata e Përgjithshme .................................................................................................................. 11
Analiza e Zinxhirit të Vlerës ................................................................................................. 17
Vlerësimi e Përgjithshëm Bazuar në Kritere/Analizën SWOT ........................................................... 17
Skica e Zinxhirit të Zgjedhur të Vlerës .................................................................................................. 23
Aktorët e Zinxhirit të Vlerës ................................................................................................................... 25
Gjetjet e Punës Kërkimore ...................................................................................................................... 27
Plani i Veprimit ....................................................................................................................... 33
Rekomandimet e Sugjeruara për Ndërhyrje në Bashkinë Dibër ....................................................... 33
Bibliografia .............................................................................................................................. 37
Anekse ..................................................................................................................................... 38
Lista e Pyetësorëve ............................................................................................................. 38
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 5
LISTA E TABELAVE
Tabela 1. Tokë bujqësore në Bashkinë Dibër ............................................................................................... 14
Tabela 2. Prodhimi dhe tokë prodhuese për BAM ..................................................................................... 15
Tabela 3. Prodhimi blegtoral në Bashkinë Dibër........................................................................................... 15
Tabela 4. Monumente naturore në Bashkinë Dibër ..................................................................................... 16
Tabela 5. Renditja dhe zgjedhja e Zinxhirëve të Vlerës duke përdorur kriterin e ndjeshmërisë gjinore:
Bashkia Dibër ...................................................................................................................................................... 17
Tabela 6. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve........... 18
Tabela 7. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të
Jufkave .................................................................................................................................................................. 19
Tabela 8. Mundësitë për fuqizimin e grave në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve ......................................... 20
Tabela 9. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve ......................................................................... 21
Tabela 10. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës së Prodhimit të Jufkave ................................................. 22
Tabela 11. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve ..................................................................... 33
Tabela 12. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave ............................................... 35
LISTA E FIGURAVE
Figura 1. Qasja Metodologjike ............................................................................................................................ 8
Figura 2. Zinxhirët e Identifikuar të Vlerës .................................................................................................... 13
Figura 3. Skica e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve............................................................................................ 23
Figura 4. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Prodhimit të Jufkave ...................................................................... 24
Figura 5. Hapat për Certifikimin HACCP ...................................................................................................... 26
Figura 6. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve................................................................................. 27
Figura 7. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve .................................................................................. 28
Figura 8. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave ........................................................... 30
Figura 9. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave ............................................................ 31
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 6
LISTA E SHKURTIMEVE
ALCDF - Fondacioni Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve Lokale (në anglisht: Albanian Local Capacity Development Foundation)
QTTB - Qendrat e Transferimit të Teknologjive Bujqësore
NjA - Njësi Administrative
AREB - Agjencia Rajonale e Ekstensioni Bujqësor
SHZHB - Shërbimi i Zhvillimit të Biznesit
CBS - Creative Business Solutions
CEMR - Këshilli i Bashkive dhe Rajoneve Evropiane (në anglisht: Council of European Municipalities and Regions)
FAO - Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë (në anglisht: Food and Agriculture Organisation)
QSH - Qeveria Shqiptare
GSVCA - Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës (në anglisht: Gender-Sensitive Value Chain Analysis)
GIZ - Agjencia Gjermane e Zhvillimit Ndërkombëtar
HACCP - Standardi i Analizës së Rreziqeve dhe Pikës Kritike të Kontrollit
INSTAT - Instituti i Statistikave në Shqipëri
ILO - Organizata Ndërkombëtare e Punës (në anglisht: International Labour Organization)
ISARD - Strategjia Ndërsektoriale për Zhvillimin Rural dhe Bujqësor (2014-2020)
ISO - Organizata Ndërkombëtare për Standardizim
MBZHR - Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural
BAM - Bimë Aromatike dhe Mjekësore
AKU - Autoriteti Kombëtar i Ushqimit
OJQ - Organizatë Jo-qeveritare
SKBGjPV - Strategjia Kombëtare për Barazinë Gjinore dhe Plani i Veprimit
PLGP - Projekti për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (në anglisht: Planning and Local Governance Project)
TP - Trajnimi i Praktikuesve
UNDP - Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (në anglisht: United Nations Development Program)
USAID - Agjencia e Shteteve të Bashkuata për Zhvillim Ndërkombëtar (në anglisht: United States Agency for International Development)
ZV - Zinxhir Vlere
GPS - Gratë, Paqja & Siguria
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 7
HYRJE
Synimi i Projektit për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP), Gratë, Paqja & Siguria (GPS) është
ndërtimi i rezistencës dhe qëndrueshmërisë së komunitetit nëpërmjet aktiviteteve që kontribuojnë në
parandalimin e përjashtimit shoqëror, ekstremizmit të dhunshëm, radikalizimit, margjinalizimit,
rekrutimit dhe konfliktit, duke e vendosur fokusin parësor te gratë dhe vajzat, si agjentë të fuqishëm
të paqes dhe stabilitetit, përmes një qasjeje dypalëshe, të zbatuar nga poshtë-lart, teksa në të njëjtën
kohë forcon gjithashtu aftësinë e vendit pritës për t’i kryer këto aktivitete në nivel lokal, kombëtar dhe
rajonal.
Projekti vë në dukje rëndësinë e barazisë gjinore për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe shoqëror
dhe rolet e grave në ndërtimin e aftësive dhe qëndrueshmërisë së komunitetit.
Ky aktivitet (nën Komponentin 3 të projektit PGLP) gjen zbatim në:
1. Objektivat e projektit për parandalimin dhe kundërshtimin e ekstremizmit të dhunshëm, dhe
mbështetjen e mundësive sociale, ekonomike dhe politike të grave dhe vajzave në 6 bashki1.
2. Objektivin e projektit për të zbatuar aktivitete që përfshirjnë ekonomikisht gratë nëpërmjet
analizimit të zinxhirit të vlerave në zinxhirët e përzgjedhur, në mënyrë që të identifikohen mundësitë
për përmirësimin dhe diversifikimin e nevojave të grupeve më të prekura në faza specifike brenda
këtyre zinxhirëve, duke përmirësuar kështu hyrjen në treg të grave në ekonomi (shpesh informale).
Ky studim lidhet drejtpërdrejt me këto objektiva duke mbështetur fuqizimin ekonomik të grave dhe duke
promovuar barazinë gjinore, si dhe në të njëjtën kohë duke përmirësuar zinxhirët e përzgjedhur të vlerave
(ZV) në Bashkinë Dibër. Ky aktivitet mbështet zhvillimin e kapaciteteve të aktorëve lokalë të zinxhirit të vlerave
dhe funksionet mbështetëse, si një mënyrë për të mbështetur më mirë zhvillimin e zinxhirit të vlerave duke
marrë në konsdieratë aspektin e ndjeshmërisë gjinore.
METODOLOGJIA
METODA/QASJA
Studimi u zhvillua nga Creative Business Solutions (CBS) me mbështetjen e Ekspertes së PLGP-së në
Analizën e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës (GSVCA), Grania Mackie, në kuadër të
projektit PLGP dhe objektivi parësor i tij ishte identifikimi i sektorëve kryesorë (turizmi dhe bujqësia)
në bashkinë e Dibrës, duke paraqitur mundësitë për rritje dhe zhvillim ekonomik, si dhe vlerësimi i
përfshirjes së grave në proceset dhe mundësitë e tyre për fuqizim, dhe së dyti, fokusimi në zinxhirët e
vlerës me potencialin më të madh për zhvillim, duke dhënë rekomandime për ndërmarrjen e masave
specifike për të rritur rolin e grave dhe për të eliminuar nismat e njëanshme gjinore.
Metodologjia e përdorur është ajo cilësore, duke kombinuar burimet dytësore dhe ato parësore.
Burimet dytësore përfshijnë marrjen në konsideratë të raporteve dhe të dhënave të ndryshme, të cilat
janë mbledhur kryesisht nga botimet dhe statistikat zyrtare të Institutit të Statistikave në Shqipëri,
raportet e bashkive, raportet e Këshillave Rajonalë, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria
e Turizmit dhe Mjedisit, si dhe të dhënat dhe informacionet e marra nga studimet e mëparshme dhe
projektet e kryera në fushat përkatëse. Raportet e bashkisë, (kryesisht planet Strategjike dhe
Operative, d.m.th. “Plani i Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Plani i Zhvillimit, 2017”; “Plani i
Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Strategjia Territoriale, 2017”; “Strategjia e Territorit Bashkia
Dibër, 2016”; “Plani i Përgjithshëm Vendor, Bashkia Dibër – Vlerësimi Strategjik Mjedisor, 2016”) ishin
veçanërisht të vlefshëm për të kuptuar strukturën e përgjithshme ekonomike të zonës dhe vizionin
bashkiak në garantimin e një zhvillimi të qëndrueshëm ekonomik. Gjithashtu në këtë fazë u përdorën
studime të ndryshme, siç është “Studimi për zonën funksionale Dibër, 2015”, dhe raporti i CBS-së
"Kërkime mbi pikat e mundshme të hyrjes në agrobiznes".
1 Bulqizë, Cërrik, Kamëz, Librazhd, Dibër, dhe Pogradec
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 8
Gjatë vlerësimit pasues të zinxhirëve të vlerës në sektorin e bujqësisë, metodologjitë e marra në
konsideratë ishin "Analiza e tregut dhe zinxhirit të vlerave të sektorëve të përzgjedhur në Shqipëri për
diversifikimin e ekonomisë rurale dhe fuqizimin ekonomik të grave" (FAO 2018), "Kapitulli 4: Mjeti i
Skicimit të Zinxhirëve të Vlerës ”dhe“ Moduli II: Zinxhirët e Qëndrueshëm të Vlerës ”(GIZ), të cilat
shërbyen si referencë gjatë ndërtimit të hartës (skicës) së zinxhirit të vlerave.
METODOLOGJIA: PËRZGJEDHJA E SEKTORËVE
Burimet parësore, pra puna kërkimore në terren, u përdorën për përzgjedhjen e sektorëve, duke
përfshirë konsultimet në grup dhe seancat e stuhive të mendimit me përfaqësuesit e bashkisë,
prodhuesit dhe ekspertët, dhe ky hap u nda në dy faza. Në fazën e parë, u zhvillua vlerësimi paraprak
i zinxhirëve të vlerës, nëpërmjet diskutimeve dhe takimeve me përfaqësuesit e bashkisë, prodhuesit,
pjesëmarrësit e organizatave mbështetëse dhe koordinatorët në terren të projektit, si një mënyrë për
të identifikuar mundësitë e zinxhirëve të vlerës. Kjo fazë u mbyll me organizimin e një trajnimi dy-ditor
të praktikuesve (TP) në formën e grupeve të fokusit, gjatë së cilës pjesëmarrësit patën rastin të
paraqesin dhe diskutojnë detaje shtesë, mundësitë e kufizimet dhe të marrin një pamje dhe kuptim të
qartë të zinxhirëve të vlerës, dhe ku u identifikuan si fusha kryesore të fokusit zinxhirët e vlerës së
prodhimit të Jufkave dhe Bimët Aromatike dhe Mjekësore (BAM).
Në fazën e dytë u realizuan vizita në terren, vëzhgime të aktiviteteve, pyetësorë dhe intervista gjysmë
të strukturuara me pyetësorë të përshtatur për aktorë të ndryshëm të zinxhirit të vlerës, konkretisht:
me një mbledhëse të BAM-ve, prodhues dhe eksportues të BAM-ve (për ZV-në e BAM-ve); dhe dy
prodhuese Jufkash në bashkinë Dibër.
Figura 1. Qasja Metodologjike
Në përgjithësi, në proces u ndoqën këto hapa:
1. Objektivat dhe Grupi i Synuar: Përcaktim i objektivave bazuar në qëllimet kombëtare dhe
bashkiake (pra, përmirësimi i jetesës dhe promovimi i barazisë gjinore) dhe përcaktimi i grupit të
synuar dhe kritereve të përzgjedhjes:
a. Grupi i synuar: Gratë dhe burrat me të ardhura të ulëta në nivelin bashkiak;
b. Kriteret: rëndësia e sektorit në krijimin e kushteve të jetesës për gratë dhe burrat.
2. Studimi i Planeve Bashkiake: Studimi fillestar i planeve bashkiake dhe puna kërkimore, bazuar
në plane, strategji, studime të mëparshme, etj.;
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 9
3. Sektorët kryesorë: Identifikimi i sektorëve kryesorë përmes vlerësimit të raporteve, të
dhënave dhe publikimeve të ndryshme;
4. Zhvillimi i Kapaciteteve: Zhvillimi i aftësive të praktikuesve mbi analizën e ndjeshmërisë
gjinore në zinxhirët e vlerave, për të siguruar një kuptim të përbashkët të arsyetimit dhe
proceseve;
5. Vlerësimi i ZV-ve: Vlerësimi i zinxhirëve kryesorë të vlerës që i përkasin sektorëve të
përzgjedhur përmes stuhisë së mendimve, diskutimeve, fokus-grupeve (focus-group);
6. Përzgjedhja e ZV-ve: Përzgjedhja e një ose dy zinxhirëve kryesorë të vlerës dhe vlerësimi i
mundësive, kufizimeve dhe fushave të ndërhyrjeve, nëpërmjet punës kërkimore në terren;
7. Rekomandime: Përgatitja e rekomandimeve për përmirësimin e zinxhirit të vlerës për bashkinë
dhe mundësitë e ndërhyrjes për projektin PLGP.
METODOLOGJIA: KUFIZIMET E PUNËS KËRKIMORE
Fokusi i këtij studimi është analiza praktike e zinxhirëve kryesorë të vlerës në Bashkinë Dibër, parë në
perspektivën e elementit gjinor. Një prej problemeve më të mëdha të shfaqura gjatë këtij studimi është
mungesa e burimeve sekondare (analiza të tjera GSVCA). Shumica e studimeve aktuale në Shqipëri të
zinxhirëve të vlerave paraqesin një analizë më të drejtpërdrejtë të zhvillimit ekonomik vendor, sesa
vlerësimin dhe përqendrimin në mënyrën e jetesës së grave. Ky studim do të përpiqet të plotësojë
hendekun ekzistues në literaturë mbi këtë temë.
Konceptualisht, implementimi i analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerave mund të jetë
shpeshherë problematik. Gjetjet e punës keërkimore janë shpesh të përgjithshme dhe në varësi të
qëllimit (përmirësimi i jetesës së grave ose e thënë ndryshe, fuqizimi i grave), mund të çojnë në dhënien
e skenarëve ndërhyrës që synojnë më tepër zhvillimin ekonomik dhe jo përmirësimin e situatës së
vetë grave. Qëllimi i këtij studimi është t’i sigurojë bashkisë Dibër, si dhe projektit PLGP, rekomandime
praktike që prekin popullsinë e bashkisë së zgjedhur si një e tërë (me një fokus të veçantë te të rinjtë
në bashki) që për pasojë do të çonin në përmirësimin e kushteve të grave në bashki.
Seanca e Trajnimit të Praktikuesve (TP), si dhe intervistat e zhvilluara janë përfaqësuese të madhësisë
së kampionit të studimit, i cili mund të konsiderohet si shumë i vogël (kohëzgjatja e studimit - rreth 1
muaj). Sidoqoftë, përdorimi i planeve strategjikë bashkiakë si dhe puna kërkimore në terren
mbështetën hipotezat se trendët e vëzhguara mund të konsiderohen si përfaqësuese të grupeve të
njerëzve, rezultatet e të cilëve do të përgjithësohen ose transferohen më tej.
Së fundmi, ekziston një mungesë e të dhënave të besueshme statistikore për rastin e Shqipërisë. Për
shkak të shkallës së lartë të informalitetit në sektor dhe metodologjisë konfliktuale kur bëhet fjalë për
vlerësimet statistikore të përdorura nga autoritetet vendore dhe INSTAT, rezultatet e punës
kërkimore (për sektorët/zinxhirët kryesorë të vlerës) shpesh nuk përkonin me rezultatet e marra gjatë
seancës së punës në grup dhe intervistave të zhvilluara me grupet e interesit. Për më tepër, shumica e
të dhënave në dispozicion nuk janë të ndara sipas gjinisë.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 10
KONTEKSTI
KONTEKSTI KOMBËTAR PËR BARAZINË GJINORE
Shqipëria ka zhvilluar një kornizë të qëndrueshme ligjore dhe institucionale për të promovuar barazinë
gjinore dhe mbrojtjen e të drejtave të grave, për shembull:
• Kushtetuta e Shqipërisë e miratuar në 1998 parashikon dhe garanton barazinë midis burrave
dhe grave dhe ofron politika për mundësi të barabarta dhe ndalimin e diskriminimit, ndër
shkaqe të tjera, bazuar në gjini (Neni 18).
• Ligji "Për Barazinë Gjinore" u miratua në vitin 2008. Ky ligj rregullon parimet themelore të
barazisë gjinore, duke kërkuar pjesëmarrje të barabartë të grave dhe burrave në të gjitha fushat
e jetës, status të barabartë midis grave dhe burrave, mundësi të barabarta dhe shanse për të
gëzuar të drejtat dhe përmbushur detyrimet në shoqëri dhe për të marrë përfitime të
barabarta nga arritjet dhe zhvillimet e tyre. Ligji përkufizon "diskriminimin me bazë gjinore"
(neni 11).
• Ligji "Për Mbrojtjen nga Diskriminimi" u miratua në vitin 2010. Sipas këtij ligji, askush nuk mund
të diskriminojë në çfarëdo baze si gjinia, raca, ngjyra, përkatësia etnike, gjuha, identiteti gjinor,
orientimi seksual, bindjet politike, fetare ose filozofike, statusi ekonomik, arsimor ose
shoqëror, shtatzënia, përkatësia familjare, përgjegjësia e prindërve, mosha, familja ose gjendja
martesore, gjendja civile, vendbanimi, gjendja shëndetësore, predispozicioni gjenetik, paaftësia,
përkatësia në një grup të caktuar ose bazuar në ndonjë shkak tjetër.
• Strategjia Kombëtare dhe Plani i Veprimit për Barazinë Gjinore (SKPVBGj) e miratuar në vitin
2016, ku përpjekjet orientohen drejt një shoqërie me mundësi të barabarta dhe pa dhunë, në
të cilën: nevojat e grave dhe burrave merren në konsideratë dhe adresohen në mënyrë të
barabartë; gratë respektohen, mbrohen, promovohen dhe mbështeten për të përparuar në
mënyrë të barabartë me burrat. Veçanërisht e rëndësishme për këtë aktivitet është Qëllimi
Strategjik 1 i SKPVBGj: Fuqizimi ekonomik i grave dhe burrave.
Në një nivel lokal, promovimi i gjithëpërfshirjes dhe barazisë është një komponent i kornizave ligjore
dhe politikave, të cilat nxjerrin në pah detyrimet e njësive të qeverisjes vendore në fushën e barazisë
gjinore (UN Women, 2019). Për shembull, Ligji "Për Barazinë Gjinore" shtjellon nevojën për
promovimin e barazisë gjinore në qeverisjen lokale dhe njësitë e veçanta që janë përgjegjëse për
prezantimin, mbikëqyrjen dhe monitorimin e performancës dhe shërbimit, duke përfshirë barazinë
gjinore. Janë bërë përpjekje nga disa bashki për të përmbushur rregulloren e Këshillit të Bashkive dhe
Rajoneve Evropiane (KBRE2) dhe standardet e BE-së, duke adoptuar strukturë të qartë, prioritete,
përgjegjësi dhe buxhete që i përgjigjen nevojave të grave, burrave, të rinjve në mënyrë të barabartë
(UN Women, 2018).
Si rezultat i ligjeve, politikave dhe parimeve proaktive, Shqipëria ka bërë përmirësime në shumë aspekte
të barazisë gjinore, për shembull, në rolin që luajnë gratë në zhvillimin e sektorit privat. Në krahasim
me vitin 2016, përqindja e ndërmarrjeve në pronësi të grave ose që drejtohen nga ato është rritur në
të gjithë rajonet e Shqipërisë në vitin 2017. Sidoqoftë, decentralizimi dhe zbatimi i suksesshëm i
kornizave ligjore dhe zhvillimore është ende sfidues, dhe ritmi i ndryshimit për sa i përket fuqizimit
ekonomik të grave përmes zhvillimit të sektorit privat është i ngadaltë, veçanërisht për gratë në zonat
rurale. Normat, rolet, përgjegjësitë dhe paragjykimet gjinore në mundësinë që kanë gratë për të arritur
burimet prodhuese (të tilla si toka, financat, rrjetet, teknologjia dhe pajisjet) dhe shërbimet e biznesit
tregojnë se gratë dhe burrat ende nuk kanë një nivel të barabartë në sferat ekonomike dhe ato sociale.
Disa ndikime të dukshme të paragjykimeve gjinore në Shqipëri në aspektin e fuqizimit ekonomik
përmes zhvillimit të ndërmarrjes, janë për shembull:
2 KBRE: Në anglisht Council of European Municipalities and Regions (CEMR)
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 11
• Në Shqipëri, gratë zotërojnë ose menaxhojnë vetëm 28.5 përqind të të gjitha ndërmarrjeve,
shumë prej të cilave janë ndërmarrje të vogla dhe të mesme, që për më tepër bëjnë pjesë në
tregun informal (UN Women, n.d.).
• Gratë janë shumë të përfaqësuara në ekonominë informale të Shqipërisë dhe si fuqi punëtore
e papaguar e familjes në biznese dhe ferma. Mbi 50 përqind e grave shqiptare punojnë në
sektorin e bujqësisë - 87 përqind e të cilave në punë familjare të papaguara. Shumë gra të
zonave rurale nuk janë të përfshira në skemat e shërbimeve bazë sociale dhe të
sipërmarrjes (FAO, 2018).
• Në Shqipëri, më shumë se 80 përqind e titujve të tokës janë nën emrin e "kryefamiljarit" ose
ish kryefamiljarit (vjehërrit, babait ose gjyshit). Gratë në zonat rurale kanë mundësi të kufizuara
informacioni për tokën, mundësi të kufizuara në marrjen e shërbimeve mbështetëse, si dhe
perceptojnë nivele të larta pabarazie në vendimmarrjet familjare dhe të drejtat e tokës në
krahasim me anëtarët meshkuj të familjes (Zhllima, Edvin et al., 2016).
Gratë luajnë një rol të rëndësishëm në bujqësi dhe
zhvillimin rural në Shqipëri, duke përbërë një pjesë të
konsiderueshme të fuqisë punëtore bujqësore,
megjithëse në shumicën e rasteve joformale. Sektori
bujqësor në Shqipëri punëson më shumë se 54
përqind të totalit të grave aktive ekonomikisht, 87
përqind e të cilave punojnë si punëtore informale ose
familjare (FAO, 2016b). Menaxheret femra të fermave
përfaqësojnë vetëm 6.47 përqind të numrit të
përgjithshëm të menaxherëve të fermave. Megjithëse
numri i punëtorëve femra dhe atyre meshkuj në ferma
është në nivele të krahasueshme në zonat rurale (224,639 meshkuj dhe 267,098 femra), ekziston një
dallim i madh midis këtij numri në drejtim të punëve që nuk kanë lidhje me fermën (UNDP, 2016). Në
fermat familjare, ekziston një ndarje e ngurtë e punëve bazuar në gjini. Rolet e gjinisë mashkullore janë
të lidhura me punë që përfshijnë kontrollin mbi pasuritë bujqësore, lëvizshmërinë dhe vendimmarrjen,
ndërsa rolet e gjinisë femërore janë të lidhura me punët manuale në
bujqësi dhe blegtori, duke përfshirë aktivitetet që kryhen para dhe pas
korrjes, përpunimin e ushqimeve dhe punët shtëpiake. Kjo shpërndarje
e punës ka rezultuar në kufizimin e mundësive dhe të kontrollit të grave
mbi pasuritë bujqësore dhe proceset vendimmarrëse. Për më tepër,
mundësia e tyre e për të përfituar nga shërbimet mbështetëse është
shumë e kufizuar, duke qenë se vetëm 10 përqind e përfituesve të këtyre
shërbimeve janë gra (FAO, 2016b). Ofrimi i mundësive për zhvillimin e
biznesit në bujqësi dhe nxitja e zhvillimit të përgjithshëm të sektorit do
të krijonte mundësi më të mira për gratë në zonat rurale dhe më shumë
mundësi për fuqizimin e tyre ekonomik.
DIBËR: SITUATA E PËRGJITHSHME
Bashkia Dibër (qendra - Peshkopi) ndodhet në pjesën veri-lindore të Shqipërisë, pjesë e rajonit të
Dibrës dhe përbëhet nga 15 njësi administrative, përkatësisht: Peshkopi, Tomin, Melan, Kastriot, Lurë,
Maqellarë, Muhurr, Luzni , Selishtë, Sllovë, Kala e Dodës, Zall-Dardhë, Zall-Reç, Fushë Çidhën, dhe
Arras. Popullsia e përgjithshme e kësaj bashkie bazuar në Censusin e vitit 2011 është 61,619 banorë,
ndërsa sipas Regjistrit Civil popullsia është 78,940 banorë. Sipërfaqja e përgjithshme është 1,001 km2.
Sektorët kryesorë ekonomikë në Dibër janë bujqësia, shërbimet dhe tregtia, dhe punësimi në këta
sektorë është përkatësisht 61 përqind (B), 24 përqind (Sh), dhe 15 përqind (T).
Të dhënat e mbledhura nga institucionet kryesore në rajonin e Dibrës dhe nga bashkia për vitin 2018
tregojnë se: popullsia e përgjithshme e bashkisë Dibër është 80,945 banorë, 49 përqind prej të cilëve
janë gra, dhe se në zonë banojnë rreth 22,688 familje.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 12
Dibra është një bashki në të cilën
dallimi midis profilit ekonomik në
zonën rurale dhe atij në zonën urbane
është shumë i dukshëm. Ekonomia e
zonës urbane bazohet kryesisht në
sektorin e shërbimeve, në tregti,
turizëm dhe përpunim, ndërsa zona
rurale karakterizohet qartë nga
bujqësia, fermat bujqësore dhe
blegtorale me bazë familjare (me një
prirje në rritje) dhe disa biznese të
tjera të vogla të lidhura me produktet
tradicionale (më të dalluara në zonën
e Maqellarës). Vitet e fundit, janë bërë
investime në sektorin e përpunimit të
produkteve bujqësore, kryesisht në
sektorin e bulmetit (janë rreth 18
ferma bulmeti), frutave (prodhimi i
lëngjeve, pijeve alkoolike dhe recelit),
jufkave (produkt tradicional
makaronash), etj. Këto janë kryesisht
biznese të paregjistruara (në lidhje me
deklarimin në zyrat e taksave),
megjithatë ato konsiderohen si
biznese të vogla nga zyrat e qeverisjes
vendore.
Zona funksionale e Dibrës është një
nga më të varfërat dhe me nivelin më
të lartë të papunësisë në Shqipëri.
Popullsia e aftë për punë, përbën 53
përqind të popullsisë së përgjithshme
të zonës. Sektori kryesor i punësimit është bujqësia, me një shkallë punësimi rreth 56 përqind, sektori
privat jo-bujqësor punëson rreth 45 përqind dhe sektori publik punëson rreth 24 përqind (për
periudhën 2002-2012). Për sa i përket fuqisë punëtore, të dhënat sipas gjinisë tregojnë se janë rreth
13 përqind femra dhe rreth 87 përqind meshkuj të punësuar. Gjatë periudhës 2002-2012, përfshirja e
forcës punëtore të grave ka rënë me 70 përqind, ndërsa përfshirja e meshkujve është rritur me rreth
37 përqind. Norma totale e papunësisë është rreth 16 përqind1.
Në rajonin e Dibrës, Peshkopia është pika kryesore dhe më e madhe e tregtisë që furnizon pikat më
të vogla tregtare nëpër fshatra. Ekzistojnë 3 qendra tregtare, 17 njësi me shumicë, pothuajse 1,300
dyqane me pakicë, si dhe një treg vendas javor për tregtimin e produkteve bujqësore që ndodhen në
Peshkopi. Maqellarë është një tjetër qendër ku zhvillohet shkëmbimi ekonomik midis banorëve të saj
dhe atyre të Peshkopisë. Në Peshkopi ka rreth 159 qendra tregtare dhe rreth 31 në Maqellarë.
Peshkopia gjithashtu zhvillon tregun e përjavshëm të produkteve bujqësore dhe artizanale, ku marrin
pjesë banorë të të gjithë zonës së Dibrës. Është vërejtur një tendencë për të udhëtuar drejt Dibrës
duke marrë në konsideratë çmimet më të ulëta të pothuajse të gjitha produkteve3.
Për sa i përket sektorit të turizmit, për vitin 2018, numri i turistëve të huaj që kanë vizituar
rajonin e Dibrës varion nga 4,000 në 5,000. Llixhat e Peshkopisë (banjot termale me ujë) frekuentohen
nga pothuajse 12,000 turistë në vit4.
Informacioni në lidhje me punësimin në këtë sektor tregon se ekzistojnë 32 subjekte që operojnë në
sektorin e turizmit, nga të cilat 20 janë hotele, 10 janë bujtina dhe 2 janë vende kampingu. Shumica e
3 Burimi: ALCDF (2015), Studimi mbi Zonën Funksionale Dibër, Programi për Decentralizimin dhe Zhvillimin Vendor (DLDP).
4 Burimi: Informacion i mbledhur nga Koordinatori i zyrës së CBS-së në Peshkopi.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 13
personave të punësuar në sektor janë gra dhe vajza, duke marrë parasysh që aktivitetet kryesore në
të cilat përfshihen janë aktivitetet e gatimit dhe të mirëmbajtjes (pastrimit).
Për sa i përket sektorit kurativ të turizmit, pothuajse 70 përqind e banorëve të lagjes "Llixha" i përdorin
shtëpitë e tyre për të ofruar akomodim turistik dhe shumica e të punësuarve në këtë fushë janë gra.
Të dhënat nga bashkia tregojnë se ka mbi 30 bujtina me më shumë se 15 shtretër, 50 bujtina me nga
10 deri në 15 shtretër, dhe 170 bujtina me më pak se 10 shtretër2.
Përveç informacionit të marrë në lidhje me profilin industrial të bashkisë që rezultoi gjatë një studimi
paraprak, të gjithë sektorët kryesorë të bashkisë u rivlerësuan fillimisht duke përdorur kriteret e
analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirin e vlerave (GSVCA):
• A ka një kërkesë në rritje për produktin?
• A janë të përfshira gratë në hapat e zinxhirit?
• A ndodh pjesa më e madhe e hapave të zinxhirit në bashki?
• A ka iniciativa ekzistuese ose të kohës së fundit për tu përfshirë në zinxhirin e vlerës?
• A ka mundësi zhvillimi për zinxhirin e vlerës?
• A ka ndonjë lidhje midis asaj që bëjnë gratë dhe perspektivave për rritje/diversifikim në
zinxhirin e vlerës?
Sektorët kryesorë që rezultuan gjatë punës kërkimorë si me potencial më të lartë për përmirësimin e
jetesës së grave, promovimin e barazisë gjinore dhe zhvillimin e zinxhirit të vlerave, u identifikuan si
më poshtë:
• Turizmi: Malor, Kurativ, Kulturor;
• Bujqësia: Prodhimi i frutave;
• Blegtoria.
Figura 2. Zinxhirët e Identifikuar të Vlerës
Përzgjedhja e dy sektorëve gjithashtu përkoi me Planin e Përgjithshëm Vendor Territorial për Dibrën,
i cili përmend zhvillimin e turizmit në zonë midis prioriteteve strategjike ("projektet"), të orientuara
drejt promovimit të peizazhit natyror, historik dhe arkeologjik (turizëm i qëndrueshëm si një mundësi
për të promovuar mirëqenien ekonomike të zonës dhe për të rritur punësimin). Për sa i përket
sektorit bujqësor, plani i kushton vëmendje të veçantë zhvillimit të një strukture të ndërlidhur e cila
mbështet njëkohësisht produktet tipike vendase dhe ofron trajnime për prodhuesit në zonat rurale,
veçanërisht kur bëhet fjalë për nënsektorin e blegtorisë5 dhe përmirësimin e cilësisë së procesit të
punës dhe prodhimit (efikasitetin), si dhe rritjen e nivelit të punësimit.
BUJQËSIA
Fshatrat përreth Peshkopisë janë të njohura për prodhimin e frutave. Bashkia Dibër ka një sipërfaqe
prej 184.5 hektarë tokë të punueshme të shpërndarë në tri lagje. Kjo sipërfaqe është pronë e 226
familjeve dhe përbëhet nga 648 parcela, me një sipërfaqe mesatare prej 0.24 hektarësh. Ndarja sipas
5 Duke u bazuar në legjislacionin shqiptar dhe metodologjinë e PlanitAccording to the Albanian legislature and the
methodology of the Plan, the beekeeping as a value chain also belongs to the livestock sub-sector.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 14
kultivimit: tokë bujqësore 85 ha, drurë frutorë 30 ha, ndërtim
3 ha, vreshtari 0.32 ha, pyje/livadh 16.6 ha, tokë djerrë 49.6 ha.
Familjet që jetojnë në periferi kryesisht kultivojnë grurë dhe
misër, i cili përdoret për nevoja familjare. Sipërfaqja e
përgjithshme e mbjellë me misër është rreth 45 hektarë.
Sipërfaqja e pemishteve zë rreth 30 hektarë dhe kryesisht
përfshin sipërfaqen përreth shpateve dhe kodrave. Në 10 vitet
e fundit, fermerët dhe familjet kanë rritur sipërfaqen e
plantacioneve të pemëve, kryesisht duke kultivuar mollë, qershi
dhe kumbulla. Perimet dhe patatet janë një kulturë tjetër e
rëndësishme bujqësore, kryesisht perimet për nevojat familjare,
por fasulet dhe patatet kanë produktivitet të lartë dhe luajnë një rol të rëndësishëm në ekonominë e
familjeve të shumë zonave të Dibrës (Studimi për Zonën Funksionale Dibër, 2015). Më shumë se 75
përqind e banorëve jetojnë në zona rurale dhe më shumë se 56 përqind është e punësuar në këtë
sektor.
Duke marrë parasysh vlerën e lartë mjekësore, ekonomike dhe ekologjike që kanë Bimët Aromatike
dhe Mjekësore (BAM), ato janë përdorur më shpesh në zonën e Dibrës, që është një traditë e cila
ekziston prej vitesh. Në ditët e sotme, zona e Dibrës përfaqëson një potencial grumbullimi prej 25
përqind të potencialit total shqiptar; BAM-të mblidhen kryesisht nga banorët që jetojnë në zona rurale.
Të ardhurat kryesore për banorët e angazhuar në sektorin e bujqësisë gjenerohen nga kultivimi i
kulturave bujqësore (40 përqind), bagëtia (35 përqind), mbledhja e BAM-ve (20 përqind) dhe
kopshtaria (5 përqind). Kushtet specifike klimaterike dhe tokësore të zonës së Dibrës kanë ndikuar
në krijimin e një biodiversiteti të lartë, ku BAM-të luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e florës
spontane të zonës. Ekzistojnë më shumë se 100 lloje të BAM-ve në Dibër, që i përkasin 30 familjeve
bimore. Pothuajse 98 përqind e këtyre bimëve rriten në mënyrë natyrore dhe së fundmi 2 përqind
kultivohen. Shumica rriten në lartësi 1,000-1,700 m ose edhe 2,000 m mbi nivelin e detit, gjë që i bën
ato me shumë vlerë6. Pothuajse 50 përqind e familjeve në Dibër janë të përfshirë në sektorin e BAM-
ve. Konsoliduesit i marrin bimët nga rreth 1,500-3,000 furnitorë në të gjithë zonën.
TABELA 1. TOKË BUJQËSORE NË BASHKINË DIBËR7
NR EMËRTIMI SIPËRFAQJA NË HA
A Drithra buke- Kultura 1-rë 4,028
B Perime 523
C Patate 295
D Fasule direkte 156
E Kultura industriale (gjithsej) -
G Bimë Mjekësore 20
F Foragjere të njoma 12,000
Sipërfaqe e mbjellë gjithsej 17,022
6 Ekstrakti është marrë nga PAZARI, Florina, 2014. Vlerësimi ekonomik dhe ekologjik i Bimëve Mjekësore dhe Aromatike të
Shqipërisë, në kontekstin e Zhvillimit Ekonomik Rural, Tiranë: Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë,
Departamenti i Gjeografisë.
7 Të dhëna të marra nga zyra statistikore e AREB – Agjencia Rajonale për Bujqësinë dhe Shërbimet Mbështetëse
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 15
TABELA 2. PRODHIMI DHE TOKË PRODHUESE PËR BAM8
NR EMËRTIMI SIPËRFAQJA NË HA RENDIMENTI KV/HA PRODHIMI NË TON
1 Lule Ciami - - -
2 Sherebelë 8 15 12
3 Rigon - - -
4 Të tjera 12 13 15
Bimë Mjekësore gjithsej 20 14 27
BLEGTORIA
Në bashkinë Dibër gjenden 9 (nëntë) ferma që operojnë në sektorin e bujqësisë dhe 40 (dyzet) që në
atë të blegtorisë. Prodhimi i blegtorisë për bashkinë Dibër është paraqitur në tabelën më poshtë:
TABELA 3. PRODHIMI BLEGTORAL NË BASHKINË DIBËR9
NR PRODUKTE KRERË (NR.) RENDIMENTI KG/KRERË PRODHIMI NË TON
1 Qumësht Gjithsej X X 32,895
1.1 Lopë 11,500 2,417.4 27,800
1.2 Dele 52,000 54.7 2,845
1.3 Dhi 22,200 101.4 2,250
2 Mish Gjithsej X X 4,375
2.1 Gjedhë 10,600 224.5 2,380
2.2 Dele 49,000 28.6 1,400
2.3 Dhi 21,300 18.3 390
2.4 Derr 100 100.0 10
2.5 Shpend 108,000 1.8 195
3 Lesh Gjithsej X X 116
3.1 Dele 65,000 1.7 110
3.2 Dhi 27,500 0.2 6
4 Vezë (000/copë) 115,000 112.2 12,900
5 Mjaltë 12,000 6.3 75
8 Si më sipër.
9 Si më sipër.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 16
TURIZMI
Turizmi është sektori i dytë me përparësi për zhvillimin e zonës së Peshkopisë. Zona është e pasur
me burime të shumta natyrore, vlera të mëdha kulturore dhe historike, trashëgimi të pasur tradicionale
të kuzhinës, si dhe përfaqëson një potencial të pashfrytëzuar për zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit.
Potenciali më i lartë vjen nga zhvillimi i turizmit kurativ (konsiderimi i ujërave termalë dhe banjave të
squfurit si pasuri e Peshkopisë), turizmit malor (dy parqet kombëtare: Parku Lura & Parku Zall Gjoçaj),
turizmit historik dhe kulturor (Muzeu Etnografik i Dibrës, Grezhdani, Bruc, kështjellat Burgajet dhe
fshatrat Herbel, Popinare).
Lloji më i rëndësishëm i turizmit në rajon është ai malor, për shkak të terrenit kodrinor dhe sipërfaqes
së madhe të mbuluar nga pyjet. Në rrethin e Dibrës, shtrihen dy nga trembëdhjetë parqet kombëtare
të Shqipërisë, Parku i Lurës dhe Parku Zall Gjoçaj, të cilët ofrojnë turizëm malor gjatë dimrit dhe verës,
duke përfshirë ngjitje, ecje, ski, piknik, gjueti, lundrim në liqenet e Lurës, etj. Në tabelën e mëposhtme
janë paraqitur monumentet natyrore në Peshkopi:
TABELA 4. MONUMENTE NATURORE NË BASHKINË DIBËR10
GJEO-MONUMENTE HIDRO-MONUMENTE BIO-MONUMENTE
Karsti i Malit të Bardhë,
Shpella e Gurit të Kuq,
Shpella e Rusit,
Shpella e Qytezës,
Shpella e Akullit,
Pasqyra e Gramës,
Gropa e Panairit,
Bjeshka e Zonjave në Gramë,
Gryka e Mall Lurës,
Guri i Kërçinit,
Morenate Fushë Lurës,
Cirku i Kurorës së Lurës,
Kondra e Parave,
Fusha e Pelave.
Liqeni i Luleve,
Liqeni i Zi,
Liqeni i Madh,
Liqenet e Kacnisë,
Ujëvara e Pocestës në Maqellarë
Uji i Ftohtë,
Burimi Karstik i Kërçinit,
Kroi i Mbretit,
Burimi termomineral i Llixhave në
Peshkopi,
Burimet e Bellovës,
Burimi dhe spella e Sopanikës.
Krasta e Pocestit,
Boroviku i Begiunecit,
Hartinat e Lurës,
Rrapi i Kërçishtit,
Pishat e Bllicës,
Ahu i Bllicës,
Plepi i Poljes,
Plepi i Kabës,.
Varrezat e Shenjta të Sinës,
Rrobulli i Lurës,
Plepi i Zi i Çidhnës.
Një nga pasuritë e çmuara të Peshkopisë janë ujërat termalë me përmbajtje të lartë squfuri. Uji ka
cilësi shumë të mirë dhe thuhet se kuron sëmundje, veçanërisht ato që lidhen me lëkurën, nyjet,
tretjen, madje edhe pagjumësinë. Njerëz nga rajoni i Dibrës, por edhe nga vendet e tjera të Shqipërisë,
shkojnë çdo vit në Peshkopi për të kaluar 10-15 ditë në vendpushimin e banjove termale. Peshkopia
vizitohet çdo vit nga 12,000 njerëz nga të cilët 500 janë turistë ndërkombëtarë, kryesisht nga
Maqedonia e Veriut. Turizmi kurativ është një mundësi e mirë për bashkinë dhe qytetarët, si dhe
gjithashtu për rritjen e të ardhurave të tyre. Tashmë një komunitet i tërë jeton në lagjen e Llixhave,
që e merr emrin prej ujërave termale.
10 Studimi mbi Zonën Funksionale Dibër.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 17
ANALIZA E ZINXHIRIT TË VLERËS
VLERËSIMI E PËRGJITHSHËM BAZUAR NË KRITERE / ANALIZËN SWOT
Gjatë trajnimit 2-ditor të praktikuesve që u zhvilluan në Dibër, në 17-18 korrik (zhvillimi i kapaciteteve
dhe seminari i analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerës (GSVCA)), pjesëmarrësit u ndanë
në grupe të mëdha, duke u bazuar në zinxhirët e mundshëm të vlerave të identifikuara paraprakisht
për bashkinë Dibër. Për secilin grup të identifikuar, katër zinxhirë vlerash u renditën si ata me më
shumë potencial në Dibër (Turizmi dhe Agroturizmi, Kultivimi i Frutave, Prodhimi i Jufkave, dhe Bimët
Aromatike dhe Mjekësore) dhe një vlerësim i detajuar u zhvillua bazuar në disa kritere të paracaktuara
(siç paraqiten në tabelën 5). Pas vlerësimeve të zinxhirëve të vlerës, diskutimet dhe sugjerimet çuan
në përzgjedhjen e mëtejshme të tyre. Prodhimi Jufkave dhe Bimët Aromatike dhe Mjekësore (BAM) u
zgjodhën si zinxhirët e vlerës me më tepër mundësi për të bërë ndryshime të rëndësishme me
investime relativisht të vogla në kushtet e jetesës së grave në veçanti, dhe u vërejt përfshirja e
drejtpërdrejtë dhe kontributi i tyre aktiv në ZV.
TABELA 5. RENDITJA DHE ZGJEDHJA E ZINXHIRËVE TË VLERËS DUKE PËRDORUR KRITERIN E NDJESHMËRISË GJINORE: BASHKIA DIBËR
KRITERET
TURIZMI & AGROTURIZMI (VEÇANËRISHT BUJTINAT)
KULTIVIMI I FRUTAVE (BUJQËSIA)
PRODHIMI I JUFKAVE
BIMËT AROMATIKE DHE MJEKËSORE
A ekziston ndonjë lidhje
midis asaj që bëjnë gratë dhe perspektivave për
rritje/diversifikim në
zinxhirin e vlerës?
Gatimi dhe pastrimi
janë akoma një fushë e grave, dhe me rritjen e
sektorit të
agroturizmit, gratë
mund të gjenerojnë
fitime nga ai.
Nuk dihet me
siguri.
Gratë marrin pjesë
në çdo fazë.
Gratë marrin pjesë
kryesisht në procesin e
mbledhjes së
bimëve.
A kanë gratë (ose mund
të fitojnë) aftësitë e
nevojshme për të shtuar vlerë nëpërmjet
përpunimit ose
diversifikimit të
produktit?
Ato janë tashmë të
përfshira në ofrimin e
shërbimeve mbështetëse të
mikpritjes, kështu që
roli i tyre mund të
fuqizohet përmes
trajnimeve.
Ato zotërojnë
aftësitë bazë, por
kanë shprehur një vullnet të lartë për
të mësuar.
Nevojitet më
shumë njohuri,
veçanërisht në përdorimin e
makinerive dhe
pajisjeve të reja.
Boshllëqet e aftësive
ekzistojnë në secilin
hap, veçanërisht në aktivitetet e
mbledhjes së
bimëve.
A ofron ky zinxhir vlere
mundësi të reja për gratë?
Po, ofron.
Veçanërisht pas disa
ndërhyrjeve në shkallë të vogël në
infrastrukturë.
Po, ofron. Po, ofron. Nëse
gratë vendosin të
bashkëpunojnë me njëra-tjetrën
(prodhuesit e
jufkave).
Po, ofron.
Nëse ka
bashkëpunim.
A mundet ky zinxhir vlere të përmirësojë kushtet e
jetesës për gratë/familjet?
Agriturizmi konsiderohet një
strategji diversifikimi
për fermat dhe do të
sillte të ardhura shtesë
nëse do të ndiqej.
Nuk dihet me
siguri.
Së pari, është i nevojshëm
zyrtarizimi, dhe
pastaj ka vend për
përmirësime.
Zakonisht, burimi i vetëm janë të
ardhurat që
gjenerohen nga këto
aktivitete.
A ekziston në zinxhirin e
vlerës një organizatë e
angazhuar për të mbështetur/përfaqësuar
aktorët e zinxhirit të
vlerës në mënyrë që ata
të zhvillohen më tepër?
Zyra e turizmit në
bashki.
Nuk dihet me
siguri.
Disa prodhues janë
përfshirë tashmë
në projektet ndër-
kufitare.
Jo, por ka pasur disa
nisma në kuadër të
projekteve ndër-
kufitare
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 18
A ka mundësi për të bërë ndryshime me investime
të vogla?
Po, veçanërisht grantet që lidhen me
përmirësime të vogla
infrastrukturore.
Po, grante të
vogla.
Së pari, është i nevojshëm
zyrtarizimi i
biznesit. Po ashtu,
do të duhet të ndryshohet procesi
i paketimit.
Po, në mbështetjen e prodhuesve me
materiale dhe pajisje,
ofrimin e trajnimeve
dhe seancave të zhvillimit të
kapaciteteve dhe
promovimit.
Tabelat e mëposhtme paraqesin vlerësimin e fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në zinxhirët e
vlerave të zgjedhur, mundësitë në zinxhirët e vlerës, si dhe analizën SWOT për ZV-të e BAM-ve dhe
atë të Prodhimit të Jufkave.
TABELA 6. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE
PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI
A është pjesëmarrja e grave të
punësuara në zinxhirin e vlerës
relativisht e lartë?
3 2 6 Ekziston një shpërndarje pothuajse e barabartë
midis grave dhe burrave të punësuar në këtë sektor (pothuajse 50 përqind e punësimit).
Gjatë vizitës në terren, në vendin e vizituar,
ishin të punësuar 4 burra dhe 4 gra.
A ka shumë sipërmarrëse femra
në zinxhirin e vlerës?
3 2 6 Gratë janë të angazhuara në aktivitete të lidhura me mbledhjen e bimëve, por pothuajse në të
gjitha aktivitetet ato bashkëpunojnë me burrat.
Ekziston një normë prej 50 përqind e kontrollit
mbi aktivitetet.
A i kontrollojnë/zotërojnë gratë
pajisjet dhe asetet? 2 2 4 Gratë janë të përfshira kryesisht në proceset e
mbledhjes së BAM-ve dhe punët e shtëpive,
ndërsa burrat janë të përfshirë kryesisht në
aktivitete që lidhen me kujdesin e kafshëve,
prerjen e drunjve dhe mbledhjen e BAM-ve.
A kanë gratë (ose mund të
fitojnë) aftësitë e nevojshme për
shtimin e vlerës përmes përpunimit ose diversifikimit të
produktit?
2 1 2 Ato zotërojnë njohuritë dhe aftësitë bazë për
mbledhjen e BAM-ve, të cilat i kanë mësuar
gjatë praktikumit të aktiviteteve, dhe për pasojë ekzistojnë boshllëqe në aftësi, veçanërisht në
aktivitetet e mbledhjes, por ekziston një
gatishmëri për të mësuar më tepër.
A kanë gratë kontroll mbi të ardhurat nga shitjet dhe
ndërmarrjen?
1 2 2 Zakonisht është njësia e grumbullimit që përcakton çmimin e shitjes, por edhe pse ato
marrin pjesë në secilin hap, autoriteti
vendimmarrës është kryetari i familjes (burri).
A mund të ndodhet puna pranë
shtëpisë?
1 1 1 Jo, vendi i punës është deri në 3 orë larg shtëpisë, duke marrë parasysh që aktivitetet
kryhen në mal.
A është ky një zinxhir vlere me
pengesa të vogla për të hyrë për sipërmarrësit e varfër (shkallë të
vogël të prodhimit, kosto të ulët
fillestare, duke mos kërkuar investime të mëdha kapitale, duke
përdorur teknologjisë të ulët)?
5 1 5 Fillimi i një biznesi BAM nuk ka barriera hyrëse.
Kostot fillestare janë relativisht të ulta, duke
marrë parasysh që nuk ka kosto paraprake.
A është ky një zinxhir vlere me
pengesa të ulëta për përfshirjen e grave (koha dhe lëvizja, qasja në
5 2 10 Si më sipër.
Gjithashtu, nuk ka kufizime kohore në lidhje me dallimet gjinore, duke qenë se janë të njëjta si
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 19
teknologji dhe asete, kufizime
kulturore)?
për burrat, ashtu dhe gratë. Pavarësisht se gratë punojnë më shumë se burrat, për të njëjtat
procese.
Kufizimet kulturore nuk janë të dukshme pasi
gratë tashmë janë të përfshira në procese të
ndryshme në zinxhirin e vlerës.
A ofron ky zinxhir vlere mundësi
të reja për gratë?
3 4 12 Ekzistojnë mundësitë që gratë të përfshihen në
pjesën e sipërme të zinxhirit të vlerës
(marketing dhe shitje). Gratë janë të përfshira
kryesisht në procesin e mbledhjes.
A është aktiviteti në zinxhirin e
vlerës në përputhje me kushtet e
jetesës (të ardhurat gjatë gjithë vitit, përdorimi i punës në familje,
kthimet e shpejta, duke e mbajtur
të paprekur mjedisin?
2 2 4 Në këtë biznes, njerëzit paguhen në bazë të
sasisë që i dërgojnë njësisë së grumbullimit, e
cila arrin në 100-120 lekë për kg.
A ka ndonjë lidhje midis asaj që bëjnë gratë dhe perspektivave për
rritje/diversifikim në zinxhirin e
vlerës?
3 1 3 Përfshirja më e lartë e grave do të përmirësonte
efikasitetin e përgjithshëm të zinxhirit të vlerës.
A ekzistojnë norma gjinore (për shembull "punën e grave") që i
parandalojnë gratë të përfitojnë
plotësisht nga mundësitë e
zinxhirit të vlerave?
2 2 4 Si burrat ashtu dhe gratë janë të përfshirë në aktivitetet e mbledhjes, ndërkohë që burrat janë
të përfshirë dhe në aktivitete të tjera në fermë.
Totali për potencialin gjinor 59/102
* Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme).
TABELA 7. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI
A është pjesëmarrja e grave të
punësuara në zinxhirin e vlerës
relativisht e lartë?
5 2 10 Biznesi është 100 përqind në pronësi të grave,
por burrat kontribuojnë në disa prej aktiviteteve në zinxhirin e vlerës. Shumica e të punësuarve
(formalisht dhe informalisht) janë gra.
A ka shumë sipërmarrëse femra
në zinxhirin e vlerës?
5 2 10 Biznesi është tërësisht në pronësi të grave, por
burrat kontribuojnë në disa aktivitete. Gratë janë gjithashtu vendimmarrëse në lidhje me
çështjet financiare.
A i kontrollojnë/zotërojnë gratë
pajisjet dhe asetet?
5 2 10 Gratë kryejnë veprimtari të shumta dhe
kontrollojnë në të njëjtën kohë pajisjet.
A kanë gratë (ose mund të
fitojnë) aftësitë e nevojshme për
shtimin e vlerës përmes
përpunimit ose diversifikimit të
produktit?
3 1 3 Ato posedojnë njohuri dhe aftësi, por ka edhe
boshllëqe aftësish, veçanërisht kur bëhet fjalë
për përdorimin e makinerive të reja.
A kanë gratë kontroll mbi të
ardhurat nga shitjet dhe
ndërmarrjen?
5 2 10 Po, gratë vendosin për çmimin e shitjes së
produktit, duke marrë për bazë çmimin e tregut
dhe koston e prodhimit.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 20
A mund të ndodhet puna pranë
shtëpisë?
5 1 5 Po, shtëpia dhe vendi i punës ndodhen pranë
njëri-tjetrit.
A është ky një zinxhir vlere me
pengesa të vogla për të hyrë për
sipërmarrësit e varfër (shkallë të vogël të prodhimit, kosto të ulët
fillestare, duke mos kërkuar
investime të mëdha kapitale, duke
përdorur teknologjisë të ulët)?
5 1 5 Fillimi i një biznesi jufkash nuk ka barriera
hyrese. Kostot fillestare janë relativisht të ulta,
duke marrë parasysh ato janë pothuajse
inekzistente.
A është ky një zinxhir vlere me
pengesa të ulëta për përfshirjen e
grave (koha dhe lëvizja, qasja në
teknologji dhe asete, kufizime
kulturore)?
5 2 10 Si më sipër.
Gjithashtu, nuk ka kufizime kohore në lidhje me
dallimet gjinore, pasi gratë janë të angazhuara
pothuajse 100 përqind në të gjitha proceset e
prodhimit.
A ofron ky zinxhir vlere mundësi
të reja për gratë?
5 4 20 Po, duke marrë parasysh që biznesi është i
udhëhequr nga gratë dhe gratë janë të përfshira
në të gjitha aktivitetet.
A është aktiviteti në zinxhirin e
vlerës në përputhje me kushtet e
jetesës (të ardhurat gjatë gjithë
vitit, përdorimi i punës në familje, kthimet e shpejta, duke e mbajtur
të paprekur mjedisin?
2 2 4 Në këtë biznes, njerëzit paguhen nga sasia që ata
shesin. Gratë e punësuara në biznes fitojnë rreth
1,000 lekë në ditë.
A ka ndonjë lidhje midis asaj që
bëjnë gratë dhe perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin e
vlerës?
3 1 3 Përfshirja më e lartë e grave do të përmirësonte
efikasitetin e përgjithshëm të zinxhirit të vlerës.
A ekzistojnë norma gjinore (për
shembull "punën e grave") që i parandalojnë gratë të përfitojnë
plotësisht nga mundësitë e
zinxhirit të vlerave?
1 2 2 Proceset e prodhimit të Jufkave zakonisht
konsiderohen si aktivitete të grave. Zakonisht,
ky biznes transmetohet nga njëri brez në tjetrin.
Totali për potencialin gjinor 92/102
* Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme).
TABELA 8. MUNDËSITË PËR FUQIZIMIN E GRAVE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE
KRITERET ZINXHIRI I VLERËS TË BAM-VE
A ka ndonjë lidhje midis asaj që gratë bëjnë dhe
perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin e
vlerës?
Aktualisht, gratë janë të angazhuara në disa aktivitete siç janë
punët e shtëpisë dhe mbledhja e BAM-ve të egra, dhe ka
boshllëqe aftësish në secilin hap të zinxhirit të vlerës, veçanërisht
në mënyrën e mbledhjes së bimëve.
Ato gjithashtu janë të vetëdijshme se bashkëpunimi do të ishte
një mundësi e mirë për të arritur së pari qëllimet e tyre
individuale, dhe më pas do të të kontribuonte në arritjen e
qëllimeve më të mëdha.
A kanë gratë (ose mund të fitojnë) aftësitë e
nevojshme për shtimin e vlerës përmes përpunimit
ose diversifikimit të produktit?
Gratë kanë mësuar tradicionalisht si t'i zbatojnë proceset.
Ndonjëherë u mungojnë aftësitë e nevojshme, kryesisht në
proceset e mbledhjes së bimëve. Gjithashtu, ato kanë nevojë për
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 21
trajnime mbi standardet e sigurisë ushqimore, certifikimin
HACCP dhe legjislacionin Organik.
A ofron ky zinxhir vlerash mundësi të reja për
gratë?
Po, veçanërisht pas një bashkëpunimi të ngushtë midis vetë
grave.
A mundet që zinxhiri të përmirësojë kushtet e
jetesës për gratë/familjet?
Ndonjëherë të qenit i angazhuar në zinxhirin e vlerës së BAM-ve është burimi i vetëm i të ardhurave për familjet, por cilësia jo
gjithmonë i përshtatet kërkesave, dhe nganjëherë kjo bëhet me
qëllim që çmimet të mbahen të ulëta dhe të shiten sasi më të
mëdha. Rritja e cilësisë do të ishte një nga përmirësimet
kryesore në zinxhirin e vlerës.
A ka një organizatë të motivuar në zinxhirin e vlerës
që mund të mbështesë/përfaqësojë aktorët e
zinxhirit të vlerës që mund të ecin përpara në
zhvillim?
Disa nisma janë ndërmarrë në kuadër të zhvillimit të projekteve
ndër-kufitare.
A ka mundësi për të bërë ndryshime me investime
të vogla?
Ekziston një mundësi për të mbështetur prodhuesit me
materiale dhe pajisje, për t'i ndihmuar ata gjatë implementimit të
aktiviteteve të tyre, për të ofruar seanca trajnimi dhe zhvillim kapacitetesh dhe për t'i promovuar ata. Gjithashtu, ata do të
përfitonin më shumë nga rritja e cilësisë dhe marrja e
çertifikimeve.
TABELA 9. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS SË BAM-VE
FUQITË DOBËSITË
Gatishmëria për të bashkëpunuar dhe
konsiderimi i saj si një mundësi e mirë për
të arritur qëllimet individuale;
Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime;
Gatishmëria e aktorëve kryesorë të ZV-së
për të rritur cilësinë e produkteve;
Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe rritja e ndërgjegjësimit për kontributin e
tyre;
Traditë e hershme e zhvillimit të
aktiviteteve të përpunimit të BAM-ve dhe
përfshirjes së grave.
Mungesa e burimeve financiare dhe rrjedhimisht mungesa e
investimeve të duhura në teknologji dhe përpunim;
Mungesa e certifikimit të standardeve të sigurisë dhe cilësisë;
Ekzistenca e hendekut të aftësive teknike, për të kryer të gjitha
proceset;
Funksionimi joformal në treg (biznese jo të regjistruara);
Asimetria e informacionit në lidhje me zhvillimet e tregut;
Mungesa e burimeve financiare dhe akses i ulët në mundësitë e
financimit (norma të larta interesi) për shkak të informalitetit;
Vendndodhja e BAM-ve, ndonjëherë aktivitetet ndodhin deri në
tre orë larg shtëpive të punëtorëve.
MUNDËSITË KËRCËNIMET
Diversiteti i gjerë i llojeve të BAM-ve;
Kërkesë e lartë për BAM (madje edhe
jashtë Shqipërisë).
Kushtet e motit, ndonjëherë jo të favorshme për rritjen e
BAM-ve;
Varësia e prodhimit nag kushtet klimatike;
Mungesa e një tregu të qëndrueshëm dhe hyrja në tregun e
dëshiruar;
Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë
rajonale).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 22
TABELA 10. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
FUQITË DOBËSITË
Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime;
Gatishmëria e aktorëve kryesorë të ZV-së për
të rritur cilësinë e produkteve;
Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe
rritja e vetëdijes për kontributin e tyre;
Zyrtarizimi dhe marrja e çertifikatave HACCP
nga disa biznese - duke u kthyer në shembull
për të tjerët.
Mungesa e burimeve financiare dhe rrjedhimisht mungesa e investimeve të duhura në teknologji dhe proceset
përpunuese;
Mungesa e certifikimit të standardeve të sigurisë dhe cilësisë;
Mungesë e aftësive teknike, për të përfunduar të gjitha
proceset;
Operimi informal në treg i ende shumë bizneseve (biznese jo
të regjistruara).
MUNDËSITË KËRCËNIMET
Kërkesë e lartë për produktin jashtë bashkisë
Dibër
Interesi nga blerësit jashtë vendit si rezultat i
programeve ndërkufitare.
Kushtet e dobëta të infrastrukturës. Rruga është në gjendje
të keqe, prandaj prodhuesit nuk mund të hyjnë në tregje.
Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë
rajonale).
NJË GRUA GJATË PROÇESIT TË PRODHIMIT TË JUFKAVE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.
GENDER-SENSITIVE VALUE CHAIN ANALYSIS IN THE MUNICIPALITY OF DIBËR | 23
SKICA E ZINXHIRIT TË ZGJEDHUR TË VLERËS
Në diagramin e mëposhtëm është paraqitur skica gjithëpërfshirëse e ZV-ve të identifikuar si me më shumë potencial (ZV i BAM-ve dhe ZV i Prodhimit të
Jufkave) bazuar në ToP, si dhe punën kërkimore në terren dhe konsultimet me ekspertë. Skica përfaqëson grupet kryesore të interesit, qarkullimin e
produkteve nga inputet në tregun përfundimtar dhe ndihmon në identifikimin e boshllëqeve ose pengesave në rrjedhën e prodhimit. Numrat sipër dhe brenda
kutive paraqesin përqindjen e përpjekjeve për secilën fazë, si dhe kostot.
Figura 3. Skica e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 24
Figura 4. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Prodhimit të Jufkave
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 25
AKTORËT E ZINXHIRIT TË VLERËS
Sektori i Bimëve Aromatike dhe Mjekësore (BAM) është i organizuar në tre nivele kryesore:
1. Mbledhësit dhe prodhuesit e BAM-ve të kultivuara;
2. Mbledhësit dhe konsoliduesit, të ndarë në dy nënkategori: mbledhës individualë dhe mbledhës
rajonalë;
3. Përpunuesit dhe eksportuesit e sasive të vogla, mesatare dhe të mëdha.
Më poshtë është dhënë një përshkrim i shkurtër i secilit prej aktorëve të zinxhirit të vlerës të sektorit
të grumbullimit dhe përpunimit të BAM-ve, i cili tregon se prodhimi është i ndarë në dy grupe: fermerët
që kultivojnë BAM (veçanërisht sherebelë, rigon, etj.) dhe fermerë që mbledhin BAM të egra në male.
Këtu përfshihen gjithashtu ofruesit e lëndës së parë dhe teknologjisë, e shërbimeve mbështetëse, si
dhe Qendrat e Transferimit të Teknologjive Bujqësore (QTTB).
Shërbimet mbështetëse ofrojnë ndihmë teknike falas për fermerët. Kjo përfshin tre nivele: nivelin
qendror, rajonal dhe atë lokal, duke përbërë gjithsej 285 të punësuar (ISARD 2014-2020). Në nivelin
rajonal, secila nga 12 Drejtoritë e Bujqësisë ka shërbime shtesë që ofrohen nga 5-6 persona të
specializuar për perime, pemë frutore dhe mbrojtjen e bimëve, specialistë të blegtorisë dhe disa
ekonomistë të bujqësisë. Aktualisht, shërbimet mbështetëse po pësojnë disa ndryshime për të ofruar
ndihmë teknike në mënyrë sa më efikase.
Qendrat e Transferimit të Teknologjive Bujqësore (QTTB) kanë filluar të luajnë një rol aktiv
për transferimin e teknologjisë duke synuar përmirësimin e konkurrencës në sektorin e bujqësisë
shqiptare. Ekzistojnë pesë QTTB në Shqipëri të vendosura në Korçë, Lushnjë, Vlorë, Shkodër dhe
Fushë-Krujë. QTTB-të janë përfshirë në përgatitjen dhe zbatimin e disa programeve që lidhen me
skemat e plantacioneve të ullirit, ujitjen dhe kullimin, skemat e mbështetjes së bujqësisë, sigurinë
ushqimore, konsolidimin e tokës, etj.
Furnizuesit e lëndës së parë luajnë një rol të rëndësishëm në zinxhirin e vlerës së BAM-ve. Ata
ofrojnë fara, fidanë dhe plehra për fermerët, dhe shpesh shërbejnë si një pikë për ofrimin e
informacionit.
Ofruesit e teknologjisë u ofrojnë aktorëve teknologjinë e duhur (mbledhjen, pas-korrjen, ruajtjen,
tharjen, përpunimin, paketimin, etj.) përgjatë të gjitha niveleve të zinxhirit të vlerës.
Vjelësit janë njerëzit që jetojnë në zonat rurale dhe malore të vendit. Ata mbledhin BAM të egra në
zonat ku ata jetojnë, i thajnë dhe i ruajnë ato në shtëpitë e tyre derisa t'u shiten grumbulluesve ose
përpunuesve lokalë.
Mbledhësit individualë janë njerëz që jetojnë në bashki, të cilët veprojnë si ndërmjetës midis
mbledhësve dhe përpunuesve rajonalë dhe korrësve. Ata shpërndajnë informacionin mbi çmimet tek
vjelësit dhe janë personat kryesorë që shërbejnë si rregullatorë midis vjelësve dhe mbledhësve ose
përpunuesve kryesorë. Zakonisht ata nuk kanë magazina.
Mbledhësit rajonalë janë të vendosur në rrethe dhe blejnë BAM nga vjelësit, të cilat i depozitojnë
në depot (magazinat) e tyre. Zakonisht, ata marrin me qira ose zotërojnë depo të vjetra të ish-
kooperativave shtetërore. Ata mbledhin një gamë prej 20-150 ton BAM në vit. Janë rreth 30-40
koleksionistë rajonalë, të cilët operojnë në të gjithë territorin shqiptar.
Përpunuesit e vegjël tregtojnë mesatarisht 150 deri në 500 ton BAM në vit (USAID, 2009). Ata
kryejnë procese elementare të përpunimit ose paketimit. Zakonisht aty përfshihen kompani që shesin
BAM në tregun e brendshëm, të tilla si çaji i malit dhe erëza të tjera të përdorura gjerësisht në gatim.
Ndonjëherë, këto kompani arrijnë të eksportojnë edhe tek blerësit e huaj.
Përpunuesit mesatarë tregtojnë mesatarisht 500 deri në 1000 ton BAM në vit. Në këtë kategori
janë klasifikuar rreth 10-15 kompani, të cilat kanë arritur të krijojnë lidhje me blerës të huaj dhe
eksportojnë rregullisht. Ata konkurrojnë me njëri-tjetrin për mbledhjen e BAM-ve.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 26
Përpunuesit e mëdhenj tregtojnë mesatarisht 1,000 deri në 1,800 megaton BAM në vit. Kjo përbën
një pjesë të konsiderueshme të eksporteve shqiptare të BAM-ve jashtë vendit. Ata furnizohen nga
mbledhës nga i gjithë vendi, agjentë të cilëve u paguajnë shpenzimet e tyre të operimit, nga kultivuesit
e BAM-ve (të cilëve ua shesin direkt), dhe nga përpunuesit e vegjël dhe mesatarë. Ata kanë linjën më
të avancuar të përpunimit.
Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) është një agjenci qeveritare, në vartësi të Ministrisë së
Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe është autoriteti kompetent me funksione të inspektimit të
menaxhimit kombëtar në fushën e sigurisë dhe mbrojtjes së konsumatorit, bimëve dhe mbrojtjes së
kafshëve. AKU kryen ndërhyrjet në bazë të Ligjit Nr. 10 433, datë 16.6.2011 për "Inspektimin në
Republikën e Shqipërisë", neni 7 "Parimet e programit të inspektimit". Koha e inspektimit përcaktohet
në programin vjetor të inspektimit, megjithatë inspektime të rastësishme ndodhin në rastet kur
parashikohet me ligj. Neni 4, në të njëjtin ligj, jep qëllimin e inspektimit, konkretisht: (i) vlerësimin e
pajtueshmërisë me kërkesat ligjore; (ii) dokumentimin e praktikave të mira në respektimin e kërkesave
ligjore; (iii) këshillimin e subjektit të inspektuar për zbatimin e saktë të kërkesave ligjore; (iv)
urdhërimin për korrigjimin e shkeljeve të kërkesave ligjore dhe eliminimin e pasojave që vijnë prej tyre;
dhe (v) dhënia e dënimeve dhe marrja e masave të tjera administrative për të shmangur rreziqet që
mund të shkaktohen për interesin publik.
Bazuar në nenin 26 "Koha e inspektimit vjetor", periudha maksimale e lejuar e inspektimit varion nga
5 deri në 15 ditë dhe nuk ka tarifë inspektimi. Biznesi/ferma e inspektuar, duhet të sigurojë provat dhe
informacionin e nevojshëm të kërkuar nga autoriteti inspektues. Zakonisht inspektimet ndjekin një
program të paracaktuar bazuar në Programin Vjetor të Inspektimit, por mund të ketë dhe inspektime
të rastësishme. Inspektori më i afërt është Zyra Rajonale e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit në Dibër,
e cila kryen inspektime bazuar në Programin Vjetor të Inspektimit, të siguruar nga zyra e AKU-së në
Tiranë.
Për sa i përket Bordeve/Institucioneve të Certifikimit, standardet bazë janë HACCP (Standardi
i Analizës së Rreziqeve dhe Pikës Kritike të Kontrollit) dhe Certifikimi ‘Organic’. HACCP është i
detyrueshëm me ligj në Shqipëri për çdo fermer, biznes apo entitet tjetër që prodhon produkte
ushqimore. Certifikimi ‘Organic’ po kërkohet nga tregjet në zonat urbane dhe i shton vlerë produktit.
Afati kohor për certifikimin HACCP është mesatarisht 14-30 ditë dhe procesi i tij përfshin këto hapa:
Vizitë në terren nga kompania konsulente e specializuar në standardet e certifikimit e cila ofron
rekomandime për përmirësime dhe përshtatje;
Përgatitja e dokumentacionit të nevojshëm;
Ngritja e sistemit të mbajtjes së regjistrave dhe të dhënave;
Inspektimi nga organi certifikues;
Lëshimi i certifikimit.
Figura 5. Hapat për Certifikimin HACCP
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 27
Të gjitha këto hapa zgjasin 14-30 ditë, ndërsa certifikimi ‘Organic’ është një standard më i ndërlikuar i
cili mund të zgjasë 2-3 vjet. Gjatë kësaj periudhe, bizneset marrin një deklaratë "Në proces të
certifikimit Organic", deri sa të lëshohet certifikata përfundimtare. Organi kryesor i certifikimit për
Standardin Organic është AlbInspekt me qendër në Tiranë. Për certifikimin HACCP ekzistojnë disa
organe certifikimi, ku ICDQ është një nga kompanitë kryesore, e cila gjithashtu është e vendosur në
Tiranë. HACCP dhe Organic ofrohen nga kompani private dhe OJQ, ndërsa certifikata fitosanitare, e
cila është e nevojshme për eksport, jepet nga shërbimi fitosanitar kombëtar, pjesë e Drejtorisë
Rajonale të Bujqësisë, Dibër.
GJETJET E PUNËS KËRKIMORE
ZINXHIRI I VLERËS I BIMËVE AROMATIKE DHE MJEKËSORE
Bazuar në punën në terren, vëzhgimet dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të
vlerës, me prodhuesit dhe përpunuesit e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve në Dibër, si dhe pyetësorëve
të zhvilluar me aktorë të tjerë, pra prodhues dhe eksportues të BAM, u identifikuan të dhënat e
mëposhtme:
Për sa i përket MUNDËSIVE që zinxhiri i vlerës së prodhimit dhe përpunimit të BAM-ve ka për të
ofruar, të intervistuarit përmendën/përshkruan si më poshtë:
Figura 6. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve
o Rritja e kërkesës për BAM në të gjithë zonën. Është vërejtur një rritje e kërkesës për BAM në
zonë dhe në të gjithë vendin, për shkak të përfitimeve shëndetësore nga bimët. Kjo gjithashtu
lidhet drejtpërdrejt me shumëllojshmërinë e madhe të produkteve
o Certifikimi rajonal i origjinës. Përmbushja e kërkesave të standardeve dhe marrja e
certifikatave të cilësisë do të kontribuonte në mënyrë të drejtpërdrejtë në përmirësimin e procesit
dhe shtimin e vlerës së produkteve, duke rritur kështu kërkesën për produktet e BAM.
o Ofrimi i sasive të mëdha, e cila gjithashtu lidhet me kërkesën në rritje për këtë produkt. Nëse
sasitë rriten, do të ekzistonte një domosdoshmëri për një strukturë sanitare, e cila gjithashtu do
të shërbente për rritjen e cilësisë së produkteve.
Për sa i përket KUFIZIMEVE me të cilat zinxhiri i vlerës së BAM-ve përballet, ato mund të përmblidhen
si më poshtë:
o Mungesa e formalizimit. Shumica e bizneseve janë informale, si pasojë ata dhe personat e
punësuar nuk janë të regjistruar në zyrat dhe organet tatimore. Në këtë mënyrë ata humbasin të
drejtën për të përfituar nga skemat e subvencionimit dhe nga programet e projeket e ndryshme.
o Vendndodhja. Vendi ku zhvillohen proceset e mbledhjes shpesh është i pozicionuar rreth 3 orë
larg nga vendbanimet e njerëzve dhe veçanërisht gjatë sezonit të dimrit, kjo mund të krijojë
vështirësi në kryerjen e të gjitha proceseve. Gjithashtu, distanca e gjatë ul cilësinë e produkteve
për shkak të kushteve në të cilat transportohen bimët deri në mbërritjen në njësitë e grumbullimit.
o Kushtet klimatike. Kushtet e motit ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë e produkteve, dhe siç u
përmend dhe më lart, vështirësojnë gjithashtu kryerjen e proceseve.
MUNDËSITË
Rritja e kërkesës
Certifikimi rajonal i origjinës
Lidhja me turizmin lokal
Sasitë e mëdha
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 28
o Situata ekonomike e familjeve. Shpeshherë, angazhimi në këtë lloj aktiviteti është burimi
kryesor i të ardhurave për pjesën më të madhe të familjeve. Për shkak të informalitetit, banorët
janë gjithashtu të përjashtuar nga skemat e subvencionimit dhe mundësitë financiare.
o Cilësia e ulët, që rezulton në çmim të ulët. Mungesa e aftësive profesionale dhe e certifikimit
të cilësisë ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në cilësinë e ulët të produkteve. Ka raste kur
prodhuesit qëllimisht reduktojnë cilësinë e produktit, në mënyrë që të ulin çmimin e produktit dhe
të rrisin sasinë e shitur. Shpesh kjo është qasja e ndjekur gjatë operimit të biznesit.
Figura 7. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve
Më poshtë janë renditur problemet kryesore për ZV-në e BAM-ve, të cilat rezultuan nga Trajnimi i
Praktikuesve në Dibër. Më konkretisht, problemet (kufizimet) kanë të bëjnë me:
Fazën e Garantimit të Inputeve:
- Fidanët dhe certifikimi ‘Organic’ (cikël 1 vjeçar)
- Analiza e tokës - e çertifikuar
- Pronësia e tokës - aksesi në financa/regjistrimi (mbështetje të tjera)
Fazën e Kultivimit: Nevojë për mbështetje teknike:
- Aftësi për kultivim dhe vjelje (si, kur, pse, çfarë)
- Pajisjet
- Mungesa e ofruesve të shërbimeve
- Infrastruktura - rrugët - mbledhja e bimëve të egra
- Infrastruktura (pajisjet) për procesin e pas-korrjes dhe kualifikimi
Fazën e Konsolidimit dhe paketimit:
- Mungesa e subjekteve të kontrollit të cilësisë - asnjë testim në Shqipëri
- Mungesa e linjës së përpunimit ose paketimit
Fazën e marketingut:
- Konkurrenca e paligjshme
- Promovimi
Për sa i përket PROBLEMEVE TË PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRAVE në zinxhirin
e vlerës, informacionet e marra nga grupet e fokusit dhe intervistat tregojnë që gratë përfshihen në
shumicën e veprimtarive, veçanërisht në proceset e mbledhjes, ndërkohë që gjithashtu kontribuojnë
edhe në punët shtëpiake. Kjo do të thotë që gratë e përfshira në mbledhjen e bimëve të egra larg nga
shtëpia, janë dyfish të ngarkuara. Ekzistojnë mundësi për kultivimin e bimëve më pranë shtëpisë, gjë që
do të mund të rezultonte në përmirësimin e cilësisë, sasisë dhe kontrollin e resurseve për gratë dhe
do të ofronte mundësi për kultivim të bimëve më të vlefshme, si për shembull primula.
Zakonisht aftësitë tradicionale të identifikimit dhe mbledhjes së bimëve transmetohen nga brezi në
brez. Femrat e përfshira në procesin e mbledhjes dhe pjesërisht në atë të tharjes së produktit, ndikojnë
në mënyrë të drejpërdrejtë në zinxhirin e vlerës, gjë që bën që konsoliduesit të varen nga aftësitë e
tyre për të siguruar cilësinë e produkteve.
Gratë janë të përfshira në procesin e vendimmarrjes, ndonëse burrat (veçanërisht konsoliduesit te të
cilët gratë shesin produktet e tyre)janë autoriteti vendimmarrës në lidhje me proceset e drejtimit të
KUFIZIMET
Mungesa e formalizimit
Vendodhja & Kushtet
klimatike
Situata ekonomike e
familjeve
Cilësia e ulët e produkteve
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 29
biznesit, mundësitë e financimit, etj. Nga ana tjetër, bizneset që kultivojnë produktin zakonisht janë
biznese familjare dhe të gjithë pjesëtarët e familjes janë të përfshirë në marrjen e vendimeve;
pavarësisht se zakonisht burrat janë pronarët e ligjshëm të tokës në të cilën kultivohen BAM-të.
Lidhur me MUNDËSITË E FINANCIMIT, të intervistuarit përmendën se burimi i vetëm i të ardhurave
janë ato të gjeneruara nga ky lloj biznesi. Zakonisht, fitimi sigurohet pasi sasia e porositur shpërndahet
në njësinë e grumbullimit. Praktikuesit përmendën ekzistencën e mundësive të financimit, por për
shkak të informalitetit dhe mungesës së informacionit, aksesi në to është i kufizuar11.
11 Skema e financimit IPARD II (Instrumenti i Asistencës së Para-Aderiimit për Zhvillimin Rural) që do të hapet në fund të
muajit tetor 2019 përfshin BAM-të në Masën 7 për "Diversifikimin e Fermave dhe Zhvillimin e Biznesit".
PROCESI I THARJES SË BIMËVE AROMATIKE DHE MJEKËSORE NË BASHKINË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 30
ZINXHIRI I VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
Bazuar në punën në terren, vëzhgimet dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të
vlerës së Prodhimit të Jufkave në Dibër, si dhe pyetësorët me aktorë të tjerë, u identifikuan gjetjet dhe
rezultatet e mëposhtme:
Për sa i përket MUNDËSIVE që ofron zinxhiri i vlerës së Prodhimit të Jufkave, të intervistuarit kanë
përmendur/përshkruar sa vijon:
Figura 8. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave
o Kërkesa në rritje. Kjo i atribuohet veçanërisht rrjetit të mirë kombëtar të shitjeve dhe zbatimit
të disa projekteve që do të ndihmojnë prodhuesit e Jufkave të marrin certifikimin e cilësisë, duke
rritur kështu kërkesën për këtë produkt.
o Certifikimi rajonal i origjinës. Marrja e certifikimit të duhur të produktit do të rriste
perceptimin e klientit për cilësinë e produkteve dhe do të kontribuonte në rritjen e kërkesës për
këtë produkt.
o Lidhja me turizmin vendas. Jufka është një produkt tradicional i trashëguar ndër breza në
rajonin e Dibrës. Tashmë “Jufka Dibra” është çertifikuar me certifikatën e Treguesit Gjeografik
(GI)12.
Për sa i përket KUFIZIMEVE me të cilat zinxhiri i vlerës së Jufkave përballet, ato mund të përmblidhen
si më poshtë:
o Informaliteti. Pjesa më e madhe e bizneseve nuk janë të regjistruara dhe funksionojnë në mënyrë
informale. Si pasojë, ata nuk mund të jenë përfitues të mundësive që zinxhiri i vlerës ofron. Shpesh
herë, punonjësit e vetëm të regjistruar janë pronarja/i dhe burri/gruaja i/e saj/tij.
o Konkurrenca e pandershme. Disa prej prodhuesve përdorin inpute me cilësi të ulët dhe i
tregtojnë produktet e tyre me të njëjtat çmime si ato me cilësi të lartë.
o Marketingu (Paketimi, Marka). Paketimi aktual kryhet në qese plastike, të cilat rezultojnë në
dëme të produktit. Prodhuesit do të duhet të ndryshojnë paketimin e produkteve, në mënyrë që
të rrisin cilësinë e tyre dhe të arrijnë tregun e dëshiruar.
o Investimet financiare. Prodhuesit nuk kanë mundësi financiare për të investuar në përmirësimin
e hallkave të ndryshme të zinxhirit të vlerës. Të ardhurat e gjeneruara nga shitja e produktit
shpeshherë janë i vetmi burim të ardhurash13.
12 Treguesi Gjeografik (GI) është një shenjë e përdorur në produktet që kanë një origjinë gjeografike specifike dhe posedojnë
cilësi ose reputacion si pasojë e asaj origjine. Për të funksionuar si një GI, një shenjë duhet të identifikojë një produkt si
origjinë e një vendi të caktuar. 13 Skema e financimit IPARD II (Instrumenti i Ndihmës së Para-Anderimit për Zhvillimin Rural) që do të hapet në fund të
muajit tetor 2019 përfshin sektorin në Masën 3 mbi "Investimet në përpunimin dhe tregtimin e produkteve bujqësore" dhe
përpunimin në fermë dhe Marketingun e drejtpërdrejtë të produkteve bujqësore në Masën 7 të tij për "Diversifikimin e
fermave dhe zhvillimin e biznesit).
MUNDËSITË
Kërkesa në rritjeCertifikimi
rajonal i origjinësLidhja me
turizmin vendas
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 31
o Certifikimi. Marrja e certifikatave të duhura për produktet në lidhje me standardet e shëndetit
dhe të sigurisë, do të kontribuone në mënyrë të drejtpërdrejtë në cilësinë e tyre dhe në
perceptimin që klientët kanë, duke rritur kështu kërkesën për produktin.
Më poshtë janë renditur problematikat kryesore për ZV-në e Prodhimit të Jufkave, që rezultuan nga
Trajnimi i Praktikuesve në Dibër. Më konkretisht, problemet (kufizimet) lidhen me:
Furnizuesit e inputeve: çmimi, cilësia, inputet e freskëta;
Mungesën e pajisjeve, jo vendase;
Aftësitë e përpunimit të Jufkave – është e nevojshme rritja e kapaciteteve;
Hapësirat e përpunimit;
Regjistrimin e produkteve - certifikimin për t’i shitur - Certifikimi HACCP;
Paketimin/Markën: Madhësia & Aftësitë + materialet + përpunuesit;
Infrastrukturën - çmimi dhe transporti;
Shpërndarësit - lidhjet me tregjet;
Zhvillimin e kapaciteteve (ide e qartë e biznesit të tyre):
- Përcaktimi i çmimit,
- Mbajtja e bilancit,
- Tatimet,
- Regjistrimi,
- Marketingu/zhvillimi,
Diferencimin e produktit (cilësi, promovim, marketing);
Mungesën e bashkëpunimit.
Figura 9. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave
Për sa i përket PROBLEMEVE TË PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRAVE në zinxhirin
e vlerës, gratë në këtë zonë janë tërësisht të përfshira në çdo aktivitet të zinxhirit të vlerës dhe gjithnjë
e më tepër po marrin pjesë në sektorë të ndryshëm të këtij zinxhiri.
Çdo prodhues Jufkash përdor një recetë tradicionale duke prodhuar disa lloje. Ekziston një kërkesë
më e lartë në treg dhe me një çmim Premium, për prodhimet e prodhuesve të mirënjohur. Sidoqoftë,
egziston një sfidë për gratë prodhuese në aftësinë e tyre të të kuptuarit të mundësive për zhvillimin e
tregut, zhvillimin e produkteve dhe certifikimin e produkteve ushqimore, të cilat ndikojnë në rritjen e
sasisë së shitjeve dhe të fitimit. Krijimi i lidhjve mnidis prodhuesve dhe mundësive për të hyrë në një
treg më të gjerë, do të mund t'u siguronte atyre marrjen e një informacioni të vazhdueshëm mbi
tregun, nga shitësit me pakicë dhe ata me shumicë. Aftësitë themelore të biznesit, të tilla si llogaritja e
kostove dhe përcaktimi i çmimeve, duket se mungojnë pasi prodhueset femra i shohin bizneset e tyre
si një zgjerim të aktiviteteve shtëpiake. Investimet e vogla në teknikat e prodhimit mund të jenë një
zgjidhje për eliminimin e pengesave të hasura gjatë proceseve të prodhimit, si pasojë e kushteve të
papërshtatshme klimatike (vetëm 6 nga 12 muajt e vitit shfrytëzohen për prodhimin e jufkave, kryesisht
muajt me mot të ngrohtë e të thatë).
Megjithatë, gratë nuk arrijnë të përfitojnë nga të gjitha mundësitë e ofruara, dhe kjo për shkak të
mungesës së bashkëpunimit midis tyre, i cili shërben si kusht që duhet përmbushur, në mënyrë që të
garantohet përmirësimi i cilësisë së përgjithshme dhe rritja e reputacionit të produktit. Bashkëpunimi
midis prodhuesve nënkupton zhvillimin e aktiviteteve promovuese të përbashkëta, aplikimin për
KUFIZIMET
InformalitetiKonkurrenca e pandershme
Investimet financiare
Certifikimi
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 32
marrjen e çertifikatave të përbashkëta, si dhe çmim më të mirë shumice për inputet. Gratë janë
autoriteti vendimmarrës në lidhje me përcaktimin e çmimit. Zakonisht ato marrin në konsideratë
çmimin e tregut dhe llojin e produkteve që përdorin (kostot e prodhimit).
Lidhur me FUNKSIONET MBËSHTETËSE dhe fushat e ndërhyrjes, ka pasur disa nisma mbështetëse
në kuadër të programeve ndër-kufitare, duke u perfshirë në projekte që kontribuojnë në përmbushjen
e standardeve dhe marrjen e certifikimit të cilësisë për Jufkat, duke ndikuar njëkohësisht dhe në rritjen
e cilësisë së produktit.
GJATË PROCESIT MANUAL TË PAKETIMIT TË JUFKAVE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 33
PLANI I VEPRIMIT
REKOMANDIMET E SUGJERUARA PËR NDËRHYRJE NË BASHKINË DIBËR
ZINXHIRI I VLERËS SË BAM-VE
Më poshtë janë paraqitur disa rekomandime të përgjithshme në lidhje me zhvillimin e zinxhirit të vlerës
së BAM-ve në bashkinë Dibër dhe kategorizimi sipas ndikimit të tyre (afatshkurtër / afatmesëm /
afatgjatë) dhe kërkesat e buxhetit (i ulët / mesatar / i lartë):
• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me teknikat e duhura të kultivimit/mbledhjes dhe
praktikave më të mira të vjeljes;
• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me praktikat më të mira për proceset e pas-korrjes,
duke përfshirë trajtimin dhe transportin e duhur, tharjen dhe ruajtjen e BAM-ve;
• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me njohuritë bazë të planifikimit të biznesit,
marketingut, mundësive të financimit, etj.;
• Grante të vogla për përmirësimin e teknologjisë së pas-korrjes (çanta për transportin e
produkteve, rafte për tharjen e duhur);
• Makineri të përpunimit në shkallë të vogël, prerje, bluarje, etj.;
• Grante të vogla për përmirësimin e njësive të tharjes në ferma, paketimet (thasë prej kartoni, etj.);
• Seanca ndërgjegjësimi lidhur me rëndësinë që kanë certifikatat në arritjen e tregjeve kryesore dhe
hapat e nevojshëm për t’u certifikuar;
• Mbështetje për prodhuesit në marrjen e certifikimeve HACCP dhe Organik, si kërkesat më
elementare nga blerësit kombëtarë dhe ndërkombëtarë;
• Mbështetje për grupet e vjelësve dhe kultivuesve të BAM-ve në nivel lokal. Përmirësimi i
ambienteve të ruajtjes dhe tharjes, transportit dhe praktimi i shitjeve të përbashkëta;
• Krijimi i marrëdhënieve të qëndrueshme midis grupeve të prodhimit dhe konsoliduesve
lokalë/rajonalë dhe/ose kombëtarë për të promovuar prodhimin bujqësor me kontrata paraprake;
• Zhvillimi i një projekti bashkëpunimi me investitorët vendas për krijimin e një pike të përbashkët
mbledhëse bashkiake (ose mbështetje për zgjerimin e asaj ekzistuese), e cila mbledh produktin e
freskët nga fermerët dhe mbledhësit dhe më pas kryen proceset e tharjes, ruajtjes, etj.
TABELA 11. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE
NR REKOMANDIME PËR ZV-NË E BAM-VE
IMPAKTI BUXHETI
Afat-
shkurtër
Afat-
mesëm
Afat-
gjatë
I
ulët Mesatar
I
lartë
1 TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR
ZHVILLIM KAPACITETESH
1.1
Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me
teknikat e duhura të kultivimit/marrjes dhe
praktikat më të mira të korrjes.
X X
1.2
Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me
praktikat më të mira për proceset e pas-korrjes,
duke përfshirë trajtimin dhe transportin e duhur,
tharjen dhe ruajtjen e BAM-ve.
X X
1.3
Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me
njohuritë bazë të planifikimit të biznesit,
marketingut, mundësive të financimit, etj.
X X
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 34
TABELA 11. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE
NR REKOMANDIME PËR ZV-NË E BAM-VE
IMPAKTI BUXHETI
Afat-
shkurtër
Afat-
mesëm
Afat-
gjatë
I
ulët Mesatar
I
lartë
2 GRANTE TË VOGLA PËR
PËRMIRËSIMIN E TEKNOLOGJISË
2.1
Grante të vogla për përmirësimin e teknologjisë së pas-korrjes (çanta për transportin e
produkteve, rafte për tharjen e duhur) X X
2.2 Makineri të përpunimit në shkallë të vogël,
prerje, bluarje, etj. X X
2.3
Grante të vogla për përmirësimin e njësive të
tharjes në ferma, paketimet (thasë prej kartoni,
etj.
X X
3 CERTIFIKIMI I STANDARDEVE TË
CILËSISE DHE SIGURISË
3.1
Seanca ndërgjegjësimi lidhur me rëndësinë që
kanë certifikatat në arritjen e tregjeve kryesore
dhe hapat e nevojshëm për t’u certifikuar.
X X
3.2
Mbështetje për prodhuesit në marrjen e
certifikimeve HACCP dhe Organik, si kërkesat
më elementare nga blerësit kombëtarë dhe
ndërkombëtarë.
X X
4 MBËSHTETJE PËR GRUPET E
PRODHIMIT
4.1
Mbështetje për grupet e vjelësve dhe kultivuesve
të BAM-ve në nivel lokal. Përmirësimi i ambienteve të ruajtjes dhe tharjes, transportit
dhe praktimi i shitjeve të përbashkëta.
X X
4.2
Krijimi i marrëdhënieve të qëndrueshme midis
grupeve të prodhimit dhe konsoliduesve lokalë/rajonalë dhe/ose kombëtarë për të
promovuar prodhimin bujqësor me kontrata
paraprake
X X
5 MBËSHTETJE PËR PIKAT LOKALE TË
GRUMBULLIMIT
5.1
Zhvillimi i një projekti bashkëpunimi me
investitorët vendas për krijimin e një pike të
përbashkët mbledhëse bashkiake (ose mbështetje për zgjerimin e asaj ekzistuese), e
cila mbledh produktin e freskët nga fermerët
dhe mbledhësit dhe më pas kryen proceset e
tharjes, ruajtjes, etj.
X X
Partnerët/Bashkëpunimi lokal: Shoqatat e prodhuesve të BAM-ve në nivel kombëtar, rajonal dhe bashkiak;
bashkia. Zinxhiri i vlerës së BAM-ve në Dibër është i njohur dhe mirëpozicionuar, por kryesisht
informal. Shumica e BAM-ve janë të mbledhura dhe jo të kultivuara, megjithëse kohët e fundit disa prej
mbledhësve kanë filluar të kultivojnë BAM me cilësi të njëjtë si ato të bimëve të egra (të cilat megjithatë
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 35
janë më të qëndrueshme); Organizata CNVP14: Lidhja e Vlerave Natyrore dhe Njerëzve ka mbështetur
vazhdimisht këto përpjekje. Konsoliduesit më të mëdhenj kanë një klientelë të formuar dhe marrin
porosi në sasi të konsiderueshme nga klientët ndërkombëtarë.
Prodhuesit e BAM-ve në Dibër janë të gatshëm të bashkohen në grupe me fqinjët/kolegët e besuar, në
mënyrë që të zhvillojnë së bashku disa nga proceset e pas-korrjes. Organizatat konsulente të biznesit
(Nucleus, CBS dhe të tjerë) mund gjithashtu të punojnë së bashku për të ndihmuar me procesin e
marrjes së certifikimeve, formalizimin e bizneseve dhe garantimin e aksesit më të gjerë në financa.
Prodhuesit e BAM-ve kanë shprehur interes për të mësuar më shumë rreth kultivimit dhe për të
zhvilluar kultivimin e BAM-ve organike, veçanërisht nëse kanë mundësi të marrin fidanë (blerësit janë
të gatshëm t’ua mundësojnë këto).
ZINXHIRI I VLERËS I PRODHIMIT TË JUFKAVE
Më poshtë janë paraqitur disa rekomandime të përgjithshme në lidhje me zhvillimin e zinxhirit të vlerës
së Prodhimit të Jufkave në bashkinë Dibër dhe kategorizimi sipas ndikimit të tyre (afatshkurtër/
afatmesëm/ afatgjatë) dhe kërkesave të buxhetit (i ulët / mesatar / i lartë):
• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve për personat e përfshirë në aktivitetet e përpunimit
(përpunimi, etiketimi, paketimi, mirëmbajtja e makinerive);
• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve në lidhje me aftësitë e biznesit (vlerësimi i kostove, mbajtja
e bilancit, tatimet, regjistrimi, marketingun);
• Grante të vogla për rritjen e kapacitetit të furnitorëve (sasinë dhe cilësinë);
• Grante të vogla për përmirësimin e kushteve të infrastrukturës (transporti, hapësira përpunuese);
• Mbështetja e prodhuesve në marrjen e certifikimit HACCP dhe në regjistrimin e produktit.
TABELA 12. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
IMPAKTI BUXHETI
Afat-
shkurtër
Afat-
mesëm
Afat-
gjatë
I
ulët Mesatar
I
lartë
1 TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR
ZHVILLIM KAPACITETESH
1.1
Seanca për zhvillimin e kapaciteteve dhe trajnime
për personat e përfshirë në aktivitetet e
përpunimit (përpunimi, etiketimi, paketimi,
mirëmbajtja e makinerive).
X X
1.2
Zhvillimi i kapaciteteve dhe seanca trajnimi në
lidhje me aftësitë e biznesit (vlerësimi i kostove,
mbajtja e bilancit, tatimet, regjistrimi,
marketingun).
X X
2 GRANTE TË VOGLA PËR PËRMIRËSIMIN
E TEKNOLOGJISË
2.1 Grante të vogla për rritjen e kapacitetit të
furnitorëve (sasinë dhe cilësinë). X X
2.2 Grante të vogla për përmirësimin e kushteve të
infrastrukturës (transporti, hapësira përpunuese). X X
14 CNVP – shkurtim i Connecting Natural Values and People, organizatë hollandeze e cila operon në Ballkan, duke zbatuar
projekte në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Serbi dhe Bosnjë Hercegovinë.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 36
TABELA 12. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODHIMIT TË JUFKAVE
IMPAKTI BUXHETI
Afat-
shkurtër
Afat-
mesëm
Afat-
gjatë
I
ulët Mesatar
I
lartë
3 CERTIFIKIMI I STANDARDEVE TË
CILËSISË DHE SIGURISË
3.1 Mbështetja e prodhuesve në marrjen e certifikimit
HACCP dhe në regjistrimin e produktit. X X
Fondacioni Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve Lokale (ALCDF15) është duke zbatuar programe (duke
përfshirë projektin e financuar nga USAID dhe Ambasada Suedeze “Dibër: Trails and Traditions”, që
ndër të tjera mbështesin dhe promovojnë prodhuesit e Jufkave si pjesë e strategjisë së zhvillimit të
turizmit rural për Dibrën.
Nucleus Albania është gjithashtu e interesuar të mbështesë krijimin e më shumë bërthamave, si dhe të
ofrojë trajnime dhe seanca për zhvillimin e kapaciteteve për temat e përshkruara më sipër. Megjithatë,
ata janë të interesuar të bashkëpunojnë me organizata të tjera (p.sh. CBS ka një degë në Dibër -
Peshkopi) si një mënyrë për të përfituar nga ekspertiza lidhur me formalizimin, kërkesat e sigurisë
ushqimore, kontratat me fermerët, dhe certifikimet. Produktet Jufka tashmë janë duke përfituar nga
markimi/ri-markimi rajonal, veçanërisht në sajë të Ligjit për Skemat e Tjera të Cilësisë që së shpejti do
të përfshijë një dispozitë për produktet tradicionale, i cili aktualisht është duke u zhvilluar nga Ministria
e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural. Projekti ndër-kufitar Shqipëri-Maqedonia e Veriut, i financuar nga BE
(që do të përfundojë në muajin nëntor 2019) po ndihmon disa prodhues jufkash në marrjen e
certifikimit HACCP, si dhe në zhvillimin e markave të reja dhe strategjive të marketingut për to. Kur
bëhet fjalë për aksesin në financa, skemat kombëtare janë në gjendje të mbulojnë vetëm disa grante të
vogla infrastrukturore (p.sh. sistemet e ventilimit në njësitë e prodhimit të Jufkave, në mënyrë që tharja
të bëhet në mënyrë natyrale gjatë gjithë vitit dhe jo vetëm 6 muaj siç ndodh me disa prodhues). Kjo
mund të bëhet realizohet nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë me bashkinë.
15 ALCDF – Në anglisht Albanian Local Capacity Development Foundation.
QENDËR GRUMBULLIMI PËR BIMËT AROMATIKE DHE MJEKËSORE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 37
BIBLIOGRAFIA
CBS, 2014b. Assessing financial needs of agro-processing industry in Albania. A study prepared for
RISI Albania.
CBS, 2017. Research on Agribusiness Potential Entry Points. A study prepared for RISI Albania.
“Chapter 4: Value Chain Mapping Tool” and “Module 11: Sustainable Value Chains” (GIZ)
CID, 2014. Medicinal and Aromatic Plants in Albania – Value chain analysis. Available at:
https://albania.growthlab.cid.harvard.edu/files/albaniagrowthlab/files/medicinal_aromatic_plants.pdf.
Last accessed, November 20, 2017.
FAO, 2014. Medicinal and Aromatic Plants Mini-sector Study. Prepared under the Project “Preparation
of Inter- sectorial strategy for agriculture and rural development in Albania”.
FAO, 2018. Market and Value Chain Analysis of Selected Sectors for Diversification of the Rural
Economy and Women's Economic Empowerment. Albania. Available at:
http://www.fao.org/3/I8909EN/i8909en.pdf
ALCDF (2015), Study on the Functional Area Dibër, Decentralization and Local Development Program
(DLDP).
“Plani i Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Plani i Zhvillimit, 2017”, Miratuar me Vendim të
Këshillit Kombëtar të Territorit Nr. 2, Datë 14.04.2017, Studio konsultente: “P.A.N.G.E.A & A&I
Design”.
“Plani i Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Strategjia Territoriale, 2017”, Miratuar me Vendim të
Këshillit Kombëtar të Territorit Nr. 2, Datë 14.04.2017, Studio konsultente: “P.A.N.G.E.A & A&I
Design”.
“Strategjia e Territorit Bashkia Dibër, Shkurt 2016”, Programi për Decentralizim dh Zhvillim Lokal
(DLDP), Fondacioni Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve (ALCDF), mbështetur nga Agjencia
Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim SDC. ) dhe HELVETAS Swiss Intercooperation (HIS) Albania.
“Plani i Përgjithshëm Vendor, Bashkia Dibër – Vlerësim Strategjik Mjedisor, Shtator 2016”, Projektues:
“P.A.N.G.E.A & A&I Design”.
PAZARI, Florina, 2014. Economic and Ecological evaluation of Medicinal and Aromatic Plants of Albania, in
the context of the Rural Economic Development, Tirana: University of Tirana, Faculty of History and
Philology, Geography Department.
Burimet e të dhënave:
INSTAT (www.instat.gov.al)
Të dhëna nga planet/raportet bashkiake.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 38
ANEKSE
LISTA E PYETËSORËVE
Më poshtë janë renditur aktorët/përfaqësuesit kryesorë me të cilët janë realizuar intervista dhe janë
zhvilluar pyetësorët gjatë vizitave në terren:
Zinxhiri i Vlerës së BAM-ve:
Mbledhës i BAM-ve në Peshkopi (Bashkia Dibër);
Prodhues & eksportues i BAM-ve.
Zinxhiri i Vlerës së Prodhimit të Jufkave:
Dy intervista me prodhuese femra Jufkash në Peshkopi (Bashkia Dibër).
Transkriptet (kopjet e shkruara) e intervistave dhe pyetësorëve janë vendosur bashkangjitur.
INTERVISTË ME MBLEDHËSE FEMËR TË BIMËVE AROMATIKE DHE MJEKËSORE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 39
VIZITË NË TERREN: BIMËT AROMATIKE DHE MJEKËSORE (26.07.19)
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
MBLEDHËSE FEMËR E BAM-VE, BASHKIA DIBËR
Zinxhiri i Vlerës BAM. Kërkesë e konsiderueshme në treg për këtë produkt.
Aktori i Zinxhirit të Vlerës Mbledhëse e BAM-ve të egra. Bashkëpunon me njësinë e grumbullimit.
Niveli i Zinxhirit të Vlerës (Aktor në treg, Aktor i ZV,
Mbështetës i ZV)
Aktori kryesor. Kontrollon të gjitha fazat derisa gjithçka dërgohet në pikën e
mbledhjes (grumbullimit).
Tipi i aktorit (Fermer, blerës, përpunues, ofrues
teknologjie, ofrues inputesh) Mbledhëse e BAM-ve të egra. E gjithë familja e përfshirë në këtë aktivitet.
Kategoria e aktorit (aleatë/mundësues/bllokues ose
neutral)
Mundësues. Është i hapur ndaj zhvillimit të tregut.
Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 50 përqind- 50 përqind Marrëdhëniet brenda familjes nuk tregojnë kufizime në kontributin e
grave në zinxhirin e vlerës së BAM-ve, por gratë punojnë më shumë.
Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Mbledhje të BAM-ve. Të dyja palët, si burrat ashtu edhe gratë janë të përfshirë në këtë
sektor.
Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? 50 përqind- 50 përqind Ata bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në çdo hap përgjatë procesit.
Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? 100-120 leke për kg. Ata paguhen në bazë të sasisë që dërgojnë në njësinë e grumbullimit.
Struktura e kostos së prodhimit. Shpenzime për ushqim.
Transporti është falas.
Ata shpenzojnë para vetëm për ushqimin që marrin me vete kur
shkojnë për të mbledhur BAM të egra.
A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Jo. Gratë në familjen e saj janë marrë tradicionalisht vetëm me kryerjen e
kësaj lloj pune.
Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Puna kryhet larg në male. Puna ndodhet 3 orë larg shtëpisë së tyre.
Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë në aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e
komunitetit?
Gratë: punët e shtëpisë + mbledhje e BAM-ve të
egra;
Burra: kujdesje për kafshët + prerje druri + mbledhje
e BAM-ve të egra.
Të dyja palët marrin pjesë në çdo detyrë.
Cilat janë nivelet e aftësive dhe zotësive të punonjësve
(burra dhe gra)?
Njohuri bazike për mbledhjen e BAM-ve të egra. Zakonisht kanë mësuar duke vëzhguar realizimin e proceseve.
Numri i punonjësve burra/gra. Burra: 4 Gra:4 Punonjësit janë pjesëtarët e familjes. Në total 4 burra dhe 4 gra.
A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Biznesi nuk është regjistruar konform kërkesave ligjore.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 40
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Gra:4 Burra:4 Biznesi nuk është regjistruar konform kërkesave ligjore.
A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo specifikisht. Edhe pse ata marrin pjesë në çdo hap, në fund të ditës është
kryefamiljari (burri) që merr vendimin përfundimtar.
Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa, norma e kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është
perceptimi juaj mbi ndryshimin/impaktin?
Në këtë zinxhir vlerash duhen bërë shumë
ndryshime.
Vlera që fitojnë nga mbledhja e BAM-ve të egra përdoret për të
përballuar jetesën.
Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi çmimin? Pranues të çmimit. Çmimi për çdo kg përcaktohet nga njësia e grumbullimit.
A ekzistojnë nevoja për trajnim në ZV (fokusi mbi
gratë)?
Po, ekzistojnë. Hendeqet e aftësive ekzistojnë në secilin hap, veçanërisht në mënyrën
e realizimit të procesit të mbledhjes.
A kanë gratë akses në pasuri (toke), ujë, teknologji? Po, kanë. Ato marrin pjesë në çdo hap (nuk ka nevojë për teknologji specifike).
A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të Biznesit? Jo. Ato janë aktoret kryesorë në këtë zinxhir vlerash.
Kur dhe si përdoren financat në zinxhirin e vlerës dhe
për çfarë qëllimesh?
Në hapin përfundimtar. Ato gjenerojnë fitim (para) vetëm pasi kane arritur të dërgojnë një sasi
të caktuar BAM-sh në njësinë e grumbullimit.
Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Teknologjia nuk përdoret. Nuk është i nevojshëm përdorimi i teknologjisë përgjatë procesit.
Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Kërkesa në rritje për produkte;
Certifikimi rajonal i origjinës;
Turizmi lokal, eksporti dhe kërkesa nga qendrat
urbane.
Krijimi i një rrjeti lokal shitjesh do të krijonte shumë mundësi për ta.
Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Mungesa e formalizimit;
Vendndodhja;
Kushtet e motit;
Situata ekonomike e familjes.
Në këtë zinxhir vlerash mungojnë kushtet bazë, ku përmenden:
- Mungesa e formalizimit të biznesit;
- Vendndodhja e punës nga shtëpia;
- Kushtet e motit, veçanërisht në dimër;
- Situata ekonomike e familjes.
A ekzistojnë faktorë strukturorë në komunitet, të cilët do te kufizonin ose ndikonin mbi mundësitë që kanë
gratë në ZV?
Vendndodhja dhe Transporti Të dy këta faktorë luajnë një rol shumë të rëndësishëm dhe janë
kryesisht sfidues për gratë.
Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Vendndodhja dhe Transporti Këta faktorë janë sidomos sfidues për gratë, te cilat duhet të realizojnë
njëkohësisht proceset e biznesit dhe ato të kujdesit të familjes.
A ekziston mundësia që aktoret e ZV të jenë iniciatorët e
zgjidhjeve për zhvillimin e tregut?
Po, ata e shohin bashkëpunimin si një mundësi të
mirë për të arritur qëllimet e tyre të brendshme, dhe
jo vetëm.
vihet re mungesa e mundësive për tu përmirësuar.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 41
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
A bashkëpunojnë aktoret e ZV me njeri-tjetrin? A ka
mundësi bashkëpunimi? Po, ka. Aktoret bashkëpunojnë me njësinë (pikën) e grumbullimit, por edhe
me fqinjët e tyre.
A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i mjedisit
te ky aktor?
Po, ndikon. Kushtet e këqija të motit nënkuptojnë pamundësi për të mbledhur
BAM të egra, duke ndikuar drejtpërdrejt në të ardhurat e tyre vjetore.
PYETËSOR: PRODHUES & EKSPORTUES I BAM (26.07.19)
TABELA 4: LOJTARËT E TREGUT TË ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA AKTORI PËRSHKRIMI
Me kë folëm? Prodhues dhe eksportues i BAM-ve. Ne jemi prodhues dhe eksportues të BAM-ve - Bimëve aromatike dhe
mjekësore. Ne kultivojmë dhe mbledhim lëndë të para botanike të egra.
Çfarë roli luajnë ata? Ne blejmë bimë aromatike dhe
mjekësore nga disa qendra grumbullimi.
Aktivitetet/Ndërveprimet:
Ne u japim specifikimet e produkteve furnizuesve tanë (qendrave të
grumbullimit), dhe nëse ato përputhen, i blejmë produktet.
Këndvështrimi i tyre për kufizimet në zinxhirin e vlerës. Cilësi e ulët, që rezulton në çmim të ulët. Qendrat e grumbullimit me të cilat ne punojmë ofrojmë shumë shpesh
produkte me cilësi të ulët. Ata e bëjnë këtë gjë qëllimisht në mënyrë që të
mbajnë çmime të ulëta dhe të shesin sasi të larta: është qasja e tyre ndaj
biznesit. Cilësia e ulët na bën që rrallë her herë të blejmë prej tyre.
Hendeqet kryesore, nëse furnizuesit aktualë në Dibër do të krahasoheshin
me perceptimin e një furnizuesi ideal: Cilësi e ulët kundrejt cilësisë së lartë.
Këndvështrimi i tyre për mundësitë në zinxhirin e vlerës. Sasi të mëdha (Nevoja për një strukturë
sanitare).
Sasitë janë të mëdha dhe shumëllojshmëria e produkteve është gjithashtu e rëndësishme. Ndoshta një strukturë sanitare do të rriste cilësinë e
produkteve.
Kush janë mbështetësit në zinxhirin e vlerës që ofrojnë
shërbime, çfarë shërbimesh, gra specifike? Trajnim i aftësive,
marketing etj.
N/A Nuk jam në dijeni.
Cilat janë sfidat e aftësive në zinxhirin e vlerës (fokusi te gratë)? Trajnim, çertifikim/standarde, legjislacion. Trajnime për sigurinë ushqimore,
Certifikimi HACCP,
Legjislacioni ‘Organic’.
A ka ndonjë program tjetër mbështetës për zinxhirin e vlerës? N/A Nuk jam në dijeni.
A ka një mundësi që aktorët e tregut të jenë nxitës i një
zgjidhjeje për zhvillimin e tregut?
Përshtatja me standardet ndërkombëtare. Ata duhet të përshtaten së pari me standardet ndërkombëtare. Do të
duhen disa vjet deri sa të arrihet kjo.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 42
TABELA 4: LOJTARËT E TREGUT TË ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA AKTORI PËRSHKRIMI
Sa e prekshme është zinxhiri i vlerës ndaj ngjarjeve klimatike
(thatësira, ndryshimi i klimës)?
Ndikim i rëndësishëm. Ekziston një ndikim i rëndësishëm i ndryshimit të klimës, ashtu si dhe në
pjesën tjetër të vendit.
Pyetje shtesë
Në përgjithësi, cilat janë atributet kryesore të një furnizuesi
‘ideal’?
Përgjegjshmëria dhe ndershmëria
Çfarë lloj marrëdhëniesh krijoni me furnizuesit tuaj? Të hapura / transparente / të ndershme.
Cilat janë kërkesat tuaja kryesore kur blini produkte BAM? Cilësia.
Në përgjithësi, si i identifikoni furnizuesit? Ne takojmë rregullisht furnizuesit e rinj
potencialë. Zakonisht ata na prezantohen
nga partnerë të tjerë të biznesit.
A keni ndërmend të rrisni furnizimin tuaj me produkte nga rajoni
i Dibrës? A ka ndonjë pengesë/kushte të veçanta që duhet të
përmbushen?
Po, nëse rritet cilësia e produkteve.
VIZITË NË TERREN: REXHA (19.07.19)
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
PRODHUESE (FEMËR) JUFKASH, BASHKIA DIBËR
Zinxhiri i Vlerës Pasta. Kërkesë e konsiderueshme tregu për këtë produkt.
Aktori i Zinxhirit të Vlerës Prodhuese dhe përpunuese (femër) e Jufkave në
bashkinë Dibër.
Bashkëpunojnë me tregje në qytete të tjera dhe kanë një pikë shitje
(dyqan) në njësinë e tyre të prodhimit.
Niveli i Zinxhirit të Vlerës (Aktor në treg, Aktor i ZV,
Mbështetës i ZV)
Aktore kryesore + Mbështetëse Kontrollon të gjitha fazat në zinxhirin e vlerës.
Tipi i aktorit (Fermer, blerës, përpunues, ofrues
teknologjie, ofrues inputesh)
Prodhuese dhe përpunuese. Biznes familjar.
Kategoria e aktorit (aleatë/mundësues/bllokues ose
neutral)
Mundësues. Është e hapur kundrjet zhvillimit të tregut.
Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 100 përqind në pronësi të grave. Biznes informal (jo i regjistruar në QKR), por gratë e drejtojnë atë.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 43
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Blerja e inputeve, prodhimi, përpunimi, marketing. Gratë janë aktorët kryesorë, por edhe burrat marrin pjesë në kryerjen
e aktiviteteve..
Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? Gratë: të përfshira në çdo fazë të zinxhirit të vlerës;
Burra: transporti, ngritje e peshave.
Ata bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në çdo hap, por gratë janë të
përfshira në të gjitha proceset.
Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? 1,000 lekë në ditë. I gjithë fitimi shkon për të mbuluar kostot e biznesit dhe për të
përballuar shpenzimet familjare.
Struktura e kostos së prodhimit. Kostot totale: 400,000 lekë dhe përfshin:
-Inputet; Forcën punëtore; Makineritë; Të tjera.
100 përqind e vlerës së krijuar nga biznesi, por prodhimi i Jufkave
specifikisht në këtë biznes kryhet vetëm në 6 muaj në vit.
A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Po. Gratë kanë qenë gjithmonë të përfshira në gjithçka në këtë familje, por megjithatë në zinxhirin e përgjithshëm të vlerave ato gjithnjë e më
shumë po marrin pjesë në sektorë të ndryshëm.
Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Pranë shtëpisë së tyre. Shtëpia dhe njësia prodhuese ndodhen pranë njëra-tjetrës.
Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë në aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e
komunitetit?
Gratë kanë role të shumta. Ata marrin pjesë në çdo detyrë përgjatë të gjithë zinxhirit të vlerës..
Cilat janë nivelet e aftësive dhe zotësive të punonjësve
(burra dhe gra)?
Punonjesit zotërojnë nivel të lartë aftësish për sa i
përket mënyrës tradicionale të prodhimit të Jufkave.
Ato janë të gatshme të fitojnë më shumë njohuri, veçanërisht në lidhje
me zhvillimin e kapaciteteve.
Numri i punonjësve burra/gra. Burra:1 Gra:4 Anëtarët e familjes dhe punëtorët e tjerë jo-familjarë performojne
aktivitete të ndryshme.
A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Biznesi nuk është i regjistruar në QKR, kështu që asnjë nga njerëzit që
punon në këtë biznes nuk figuron në sistem.
Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Gra:4 Burra:1 Ata nuk janë të regjistruar konform kërkesave ligjore.
A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo. Gratë kanë vlerë, por ato nuk bashkëpunojnë me prodhuesit e tjerë të
Jufkave. Sidoqoftë, disa tashmë janë duke e menduar këtë si mundësi,
pas zhvillimit të seminarit të PLGP-së.
Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa,
norma e kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është
perceptimi juaj mbi ndryshimin/impaktin?
Fillimisht do të duhet të formalizohen, dhe më pas të
bëjnë disa përmirësime në njësinë e prodhimit dhe në
produktin përfundimtar.
Së pari biznesi duhet të formalizohet dhe më pas do të duhet të
përmirësojë cilësinë e produktit përfundimtar, në mënyrë që të arrijë
tregun e dëshiruar.
Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi
çmimin?
Pranues çmimi dhe Përcaktues çmimi Ata operojnë me çmimin e zakonshëm në treg, por në varësi të llojit të Jufkave që prodhojnë dhe llojit të inputeve të përdorura, vendoset
dhe çmimi. Gratë janë ato që marrin vendimin lidhur me këtë çështje.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 44
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
A ekzistojnë nevoja për trajnim në ZV (fokusi mbi
gratë)?
Po. Ekzistojnë hendeqe në aftësitë ekzistuese lidhur me mënyrën se si duhet të përdorin makineritë (megjithëse ato nuk e preferojnë
përdorimin e tyre në proces), dhe në zhvillimin e kapaciteteve.
A kanë gratë akses në pasuri (toke), ujë, teknologji? Po. Ato marrin pjesë në çdo hap përgjatë procesit.
A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të
Biznesit?
Jo, shërbimit ndodhen në qendrat urbane. Ata janë lojtari kryesor në këtë zinxhir vlerash, por për shkak të mos regjistrimit të biznesit, nuk kanë akses në shërbimet e zhvillimit të
biznesit.
Kur dhe si përdoren financat në zinxhirin e vlerës dhe
për çfarë qëllimesh?
Gjatë gjithë vitit. Ata nuk marrin grante ose ndonjë ndihmë financiare, por gjenerojnë të
ardhura vetëm nga ato që fitojnë nga shitja e produkteve të tyre.
Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Vetëm në proceset e prodhimit. Teknologjia perdoret në proceset e prodhimit, vetëm për të
përgatitur brumin.
Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Kërkesa në rritje;
Certifikimi rajonal i origjinës;
Turizëm lokal, eksporti dhe kërkesa nga qendrat
urbane.
Ata kanë krijuar një rrjet të mirë kombëtar shitje, dhe gjithashtu
riciklojnë lëvozhgët e vezëve.
Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Regjistrimi;
Konkurrenca e pandershme;
Marketingu (Paketimi, Marka);
Investimet financiare;
Certifikimi.
Si pengesë shërben pamundësia për të hyrë në tregun e dëshiruar për
shkak të faktorëve të renditur.
A ekzistojnë faktorë strukturorë në komunitet, të cilët do te kufizonin ose ndikonin mbi mundësitë që kanë
gratë në ZV?
Transporti dhe Vendndodhja. Largësia nga zonat e tjera urbane shërben si një faktor kufizues.
Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Mungesa e qarkullimit të ajrit;
Investimi financiar i nevojshëm;
Paketimi (një plan biznesi).
Njësia e prodhimit nuk ka kushtet e duhura. Qeveria po ndërton
rrugën, duke shpresuar për një kohëzgjatje disa mujore. Pas kësaj, do të jetë më e lehtë për prodhuesit të furnizojnë tregjet në zona të tjera
të ndryshme urbane.
A ekziston mundësia që aktoret e ZV të jenë iniciatorët
e zgjidhjeve për zhvillimin e tregut?
Po. Kërkesa për produktet e tyre vazhdon të rritet nga viti në vit.
A bashkëpunojnë aktoret e ZV me njeri-tjetrin? A ka
mundësi bashkëpunimi? Po. Ata bashkëpunojnë vetëm me ofruesit e inputeve (furnitorët).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 45
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i
mjedisit te ky aktor?
Po. Ato përdorin metodën tradicionale të tharjes dhe për më tepër, mungon ventilatoi në njësinë e prodhimit, duke bërë që në raste të
lagështisë është i pamundur prodhimi i Jufkave. Pra, ato prodhojnë për
vetëm 3-6 muaj të vitit.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 46
VIZITË NË TERREN: ZERJA (19.07.19)
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
PRODHUESE (FEMËR) JUFKASH, BASHKIA DIBËR
Zinxhiri i Vlerës Pasta. Kërkesë e konsiderueshme e tregut për këtë produkt.
Aktori i Zinxhirit të Vlerës Prodhuese dhe përpunuese (femër) e Jufkave. Bashkëpunim me tregje në qytete të tjera dhe kanë një dyqan në
njësinë e tyre të prodhimit.
Niveli i Zinxhirit të Vlerës (Aktor në treg, Aktor i ZV,
Mbështetës i ZV)
Aktore kryesore dhe Mbështetëse Kontrollon të gjitha fazat në zinxhirin e vlerës.
Tipi i aktorit (Fermer, blerës, përpunues, ofrues
teknologjie, ofrues inputesh) Prodhuese dhe përpunuese. Biznesi familjar, një nga prodhuesit më të mëdhenj të Jufkave në
Peshkopi.
Kategoria e aktorit (aleatë/mundësues/bllokues ose
neutral)
Mundësues. Është e hapur kundrejt zhvillimit të tregut.
Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 100 përqind në pronësi të grave, por burrat
kontribuojnë gjithashtu.
Marrëdhëniet në familje nuk tregojnë kufizime në kontributin e grave
në zinxhirin e vlerave të Jufkave.
Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Blerja e inputeve, prodhimi, përpunimi, marketing. Të dyja palët, si burrat ashtu edhe gratë janë të përfshirë.
Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? Gratë: të përfshira në çdo fazë të zinxhirit të vlerës;
Burra: transport, marketing.
Ata bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në çdo hap të zinxhirit
Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? Paga minimale: 26,000 lekë për të gjithë punonjësit Familja gjeneron të ardhura nga shitja e produkteve të tyre.
Struktura e kostos së prodhimit. 20 përqind makineritë;
30 përqind fuqia punëtore;
50 përqind inputet.
100 përqind e vlerës së krijuar nga biznesi.
A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Po. Gratë kanë qenë gjithmonë të përfshira në gjithçka në këtë familje, por
megjithatë në zinxhirin e përgjithshëm të vlerave ato gjithnjë e më
shumë marrin pjesë në sektorë të ndryshëm.
Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Pranë shtëpisë së tyre. Shtëpia dhe njësia prodhuese ndodhen pranë njëra-tjetrës.
Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë
në aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e
komunitetit?
Gratë kanë role të shumta. Ata marrin pjesë në çdo detyrë.
Cilat janë nivelet e aftësive dhe zotësive të punonjësve
(burra dhe gra)?
Niveli i lartë i mënyrës tradicionale të prodhimit të
Jufkave.
Ata janë akoma të gatshëm të marrin më shumë njohuri, veçanërisht
në mënyrën e përdorimit të makinerive të reja.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 47
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
Numri i punonjësve burra/gra. Burra: 2 Gra: 3 Anëtarët e familjes dhe punëtorët e tjerë jo-familjarë punojnë në
biznes.
A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Ka punonjësit të padeklaruar, vetëm pronarja (grua) dhe burri i saj
janë të regjistruar konform ligji.
Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Gra: 2 Burra:1 Biznesi nuk është regjistruar konform kërkesave ligjore.
A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo. Gratë kanë vlerë, por ato nuk bashkëpunojnë me prodhuesit e tjerë të
Jufkave. Sidoqoftë, disa tashmë janë duke e konsideruar si mundësi pas
zhvillimit të seminarit të PLGP, duke marre parasysh përfitimet.
Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa, norma e kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është
perceptimi juaj mbi ndryshimin/impaktin?
100 përqind.
Lind nevoja për disa ndryshime në paketim.
Gatishmëri për të rritur sasinë e furnizuar.
Ata duhet të ndryshojnë paketimin, si një mënyrë për të përmirësuar cilësinë e produktit përfundimtar, duke bërë të mundur arritjen e
tregut të dëshiruar.
Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi
çmimin?
Pranues çmimi + Përcaktues çmimi Ata pranojnë çmimin e zakonshëm në treg, por e përcaktojnë ate
shpeshherë në varësi të llojit të Jufkave që prodhojnë dhe llojit të inputeve të përdorura. Gratë janë ato që marrin vendimin
përfundimtar.
A ekzistojnë nevoja për trajnim në ZV (fokusi mbi
gratë)?
Po. Ekzistojnë hendeqe në aftësitë, të lidhura me mënyrën e përdorimit të
makinerive.
A kanë gratë akses në pasuri (toke), ujë, teknologji? Po. Ato marrin pjesë në çdo hap.
A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të
Biznesit?
Po. Ato janë aktori kryesor në këtë zinxhir vlerash.
Kur dhe si përdoren financat në zinxhirin e vlerës dhe
për çfarë qëllimesh?
Në hapin përfundimtar. Ato përdorin fitime të mbajtura.
Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Prodhim + Përpunim Teknologjia perdoret nëpërmjet përdorimit të makinerive të
ndryshme për të ndihmuar në prodhimin e Jufkave, dhe nëpërmjet
makinerive të tharjes.
Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Kërkesa në rritje;
Certifikimi rajonal i origjinës;
Turizëm lokal, eksport dhe kërkesë nga qendrat
urbane.
Rrjet i mirë kombëtar i shitjeve.
Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Konkurrenca e pandershme;
Marketingu (Paketimi).
Pengesat lidhen me pamundësinë për të hyrë në tregun e dëshiruar
(ndërkombëtar).
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 48
TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS
PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI
A ekzistojnë faktorë strukturorë në komunitet, të cilët do te kufizonin ose ndikonin mbi mundësitë që kanë
gratë në ZV?
Vendndodhja Largësia nga zonat e tjera urbane.
Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Infrastruktura Qeveria po ndërton rrugën, e cila do të perfundojë brenda disa
muajsh. Pas kësaj, do të jetë më e lehtë për prodhuesit të furnizojnë
tregjet në zona të tjera të ndryshme urbane.
A ekziston mundësia që aktoret e ZV të jenë iniciatorët
e zgjidhjeve për zhvillimin e tregut?
Po, ata e shohin bashkëpunimin si një mundësi të mirë
për të arritur qëllimet e tyre të brendshme, dhe jo
vetëm.
Vihet re mungesa e gatishmërisë nga prodhuesit e tjerë për të
bashkëpunuar.
A bashkëpunojnë aktoret e ZV me njeri-tjetrin? A ka
mundësi bashkëpunimi? Po. Kryesisht bashkëpunimi ndodh me ofruesit e inputeve.
A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i
mjedisit te ky aktor?
Po. Kur ka lagështi, ata detyrohen të përdorin makineri për tharje.
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 49
LISTA E KONTAKTEVE TË SUGJERUARA/ PALËT E INTERESIT/ EKSPERTËT PËR TRAJNIME
NR. EMËR_MBIEMËR ORGANIZATA POZICIONI FUSHA E EKSPERTIZËS KONTAKT
1 Zenulla Mehmeti ALCDF Dibër: “Tourism & Tradition”
Local Coordinator
Zhvillimi i Ekonomisë Lokale, Zhvillimi i kapaciteteve
lokale, Menaxhimi i Biznesit
2 Ana Salkurti World Vision Fasilituese Zhvillimi Zhvillimi i Ekonomisë Lokale [email protected]
3 Bedrije Kryemadhi World Vision Fasilituese Zhvillimi Zhvillimi i Ekonomisë Lokale [email protected]
4 Halil Goleci Shoqata Delfini Drejtori i Shoqatës Zhvillimi i Ekonomisë Lokale, Menaxhimi i Biznesit [email protected]
5 Clirim Lleshi Creative Business
Solutions
Konsulent Biznesi
(Zyra Peshkopi)
Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i
Biznesit, Aksesi në Financë
6 Ergent Pire Creative Business
Solutions
Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i
Biznesit, Aksesi në Financë
7 Fatmir Nikolli NOA Financing
Institution
Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i
Biznesit, Aksesi në Financë
8 Bukurie Bregu Agritra Vizion Drejtor Fuqizimi Ekonomik i Vajzave dhe Grave [email protected]
9 Kimete Mazari GLV Integrimi Drejtor Ekzekutiv Zhvillimi Ekonomisë Lokale [email protected]
10 Lindita Manga ALCDF Drejtor Ekzekutiv Zhvillimi i kapaciteteve lokale, Menaxhimi i Biznesit,
Certifikimet
11 Erblira Mazari GLV Integrimi Zhvillimi i Ekonomisë Lokale [email protected]
12 Leonora Mazari Bashkia Dibër
(Peshkopi) Specialist Edukimi Sektori i Edukimit, Kulturës, Turizmit, Sportit [email protected]
13 Nevila Manga Bashkia Dibër
(Peshkopi)
Specialist Turizmi Sektori i Edukimit, Kulturës, Turizmit, Sportit [email protected]
14 Agron Mani Bashkia Dibër
(Peshkopi) Specialist Bujqësie Sektori Bujqësor [email protected]
15 Hamit Salkurti CNVP/ KTT Konsulent në Zhvillimin Rural
& Pyjor/ Menaxher KTT
Zhvillimi Rural dhe Pyjor [email protected]
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 50
LISTA E KONTAKTEVE TË SUGJERUARA/ PALËT E INTERESIT/ EKSPERTËT PËR TRAJNIME
NR. EMËR_MBIEMËR ORGANIZATA POZICIONI FUSHA E EKSPERTIZËS KONTAKT
16 Labinot Murrja Bashkia Dibër
(Peshkopi)
Specialist Arkive Montimi, katalogimi, ruajtja dhe administrimi i
koleksioneve të vlefshme të informacionit
17 Anduela Koba PLGP Koordinator Dibër Zhvillimi i Ekonomisë Lokale, Zhvillimi i kapaciteteve
lokale
18 Benard Tota Bashkia Dibër
(Peshkopi)
Specialist IT Menaxhimi i lidhjeve [email protected]
19 Sabah Sena Albanian Group of
Agricultural Advisors
Profesor Siguria Ushqimore, Menaxhimi i Agrobiznesit [email protected]
20 ICDQ Albania Certifikimet ‘Organic’, HACCP, ISO [email protected]
21 Lulezim Kadiasi Konsulent individual Menaxhimi i Agrobiznesit; HACCP; Organic. [email protected]
22 Veip Salkurti Kop Frut Dibër 2012 Agro-farmer Mbledhës, Përpunues, Fermer. 0693440444
23 Ana Kllobucishta World Vision Koordinator Projekti Zhvillimi i kapaciteve lokale [email protected]
ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 51
U.S. Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar
PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI
RR. DERVISH HIMA
3 KULLAT PRAPA STAD. QEMAL STAFA
KULLA 1, APT. 91, KATI 10
TIRANA, ALBANIA
www.plgp.al
facebook.com/Albania.USAID