promowanie równości - rownosc.info · europa. niniejsza publikacja jest finansowana w ramach...

Promowanie równościDziałania przeciwko dyskryminacji w 2009 r.

ISSN 1831-4643

Komisja Europejska

Społ

eczn

a Eu

rop

a

Niniejsza publikacja jest finansowana w ramach unijnego programu na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej „Progress” (2007–2013). Program ten jest zarządzany przez Dyrekcję Generalną ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Komisji Europejskiej. Celem programu jest wspieranie realizacji celów Unii Europejskiej w obszarze zatrudnienia i spraw społecznych, określonych w agendzie społecznej, i w ten sposób przyczynianie się do osiągnięcia celów strategii „Europa 2020” w tych dziedzinach.

Siedmioletni program skierowany jest do wszystkich zainteresowanych stron, które mogą pomóc w ukształtowaniu odpowiednich i skutecznych przepisów i polityki społecznej w całej UE-27, na obszarze EFTA–EOG oraz w krajach kandydujących do członkostwa w UE.

Misją programu „Progress” jest zwiększenie wsparcia ze strony Unii Europejskiej dla wysiłków podejmowanych przez państwa członkowskie w celu stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy i zbudowania bardziej spójnego społeczeństwa. Zgodnie z powyższymi założeniami program „Progress” przyczynia się do:

– zapewnienia analizy i doradztwa strategicznego w obszarze polityk programu „Progress”; – monitorowania procesu wdrażania prawodawstwa i polityki UE w obszarach objętych

programem „Progress” oraz zapewnienia sprawozdawczości na ten temat;– promowania dzielenia się wiedzą na temat polityki, uczenia się i wzajemnego wspierania

państw członkowskich w zakresie celów i priorytetów UE;– przekazywania opinii zainteresowanych stron i społeczeństwa jako całości.

Szczegółowe informacje można uzyskać pod następującym adresem internetowym: http://ec.europa.eu/progress

http://ec.europa.eu/progress

Promowanie równościDziałania przeciwko dyskryminacji w 2009 r.

Komisja Europejska

Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans

Dział G.4

Tekst ukończono w czerwcu 2010 r.

Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji, nie odpowiada za sposób wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji.

© Zdjęcie na okładce: iStockphotoZdjęcie s. 3: © Unia EuropejskaZdjęcia s. 9, 10, 11, 13, 14, 19, 23, 25, 27, 29, 30: JPH.Woodland – © Unia EuropejskaZdjęcie s. 17: Nathalie Geerlandt – © Unia EuropejskaZdjęcie s. 20: Jock Fistick – © Unia Europejska

Używanie i kopiowanie zdjęć nieobjętych prawami autorskimi Unii Europejskiej jest możliwe po uzyskaniu zgody bezpośrednio od właścicieli tych praw.

Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania

dotyczące Unii Europejskiej.

Numer bezpłatnej infolinii*:

00 800 6 7 8 9 10 11

* Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty.

Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).

Dane katalogowe oraz streszczenie znajdują się na końcu niniejszej publikacji.

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010

ISBN 978-92-79-16276-3doi:10.2767/15692

© Unia Europejska, 2010Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źródła.

http://europa.eu

3

Słowo wstępne

Unia Europejska walczy z dyskryminacją już od wielu lat. Traktat lizboński, który niedawno wszedł w życie, wzmacnia nasze zobowiązania poprzez stwierdzenie w punkcie 10, że „Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pocho-dzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełno-sprawność, wiek lub orientację seksualną”. Włączenie Karty praw podstawowych do traktatu dodatkowo wzmocniło tę misję. Naszym wspólnym zadaniem jest urzeczywistnienie powyższego zobowiązania w euro-pejskim społeczeństwie.

Dzięki nieodzownemu wsparciu partnerów działania UE w ostatnich latach stanowią kolejny ważny krok na drodze do zapewnienia większej równości w Europie. W niniejszym raporcie opisano szereg działań pod-jętych w ramach artykułu 19 traktatu lizbońskiego. Autorzy przyznają, że do dalszej poprawy niezbędne jest, aby UE kontynuowała współpracę i dbała o dalsze rozpowszechnianie działań wśród władz publicznych, organizacji pozarządowych, związków zawodowych, mediów i firm. Wymienione podmioty to tylko nie-którzy z ważnych partnerów w dziedzinie walki z dyskryminacją.

Jako wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej ds. sprawiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa jestem przekonana, że zasada równości leży u pod-staw nowoczesnego społeczeństwa. Jeśli jakiekolwiek prawa mają mieć charakter prawdziwie „podstawowy”, nie mogą być traktowane jako odizolowany obszar polityki. Moją osobistą ambicją jest zapewnienie, że zasada niedyskryminacji stanie się kamieniem węgiel-nym wszystkich polityk i działań Unii Europejskiej.

W przyszłości będziemy musieli ukierunkować nasze działania na obszary wymagające szczególnej uwagi. Wierzę, że wysiłki na szczeblu europejskim mogą się przyczynić do poprawy sytuacji Romów, największej i najbardziej dyskryminowanej mniejszości etnicznej w UE.

Nie wolno nam nie doceniać skali wyzwań stojących przed nami; badania Eurobarometru nieustannie pokazują, że dyskryminacja stanowi duży problem dla społeczeństwa europejskiego. Po wejściu w życie traktatu lizbońskiego mamy doskonałą okazję do odnowienia naszego podejścia do kwestii równości i umieszczenia obywateli w centrum tego procesu.

Dyskryminacja jest ciężarem, na który społeczeństwo i nasze przedsiębiorstwa nie mogą sobie pozwolić w czasie rozkwitu, a co dopiero w okresie spowol-nienia gospodarczego. Wszyscy znajdujemy się pod wpływem społeczeństwa, w którym żyjemy. Jesteś my także za nie odpowiedzialni. Mam nadzieję, że wszy-scy możemy się przyczynić do dalszych działań na rzecz Europy pełnej prawdziwej równości i wolnej od dyskryminacji.

Viviane Reding

Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej odpowiedzialna za sprawiedliwość, prawa

podstawowe i obywatelstwo

Spis treści

Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Kalendarium wybranych działań UE na rzecz zwalczania dyskryminacji w 2009 r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Równość w 2010 r .: przegląd planowanych wydarzeń UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Europejczycy a równość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Część I: Najnowsze zmiany polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1 .1 . Partnerstwa z władzami krajowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1 .2 . Współpraca z innymi interesariuszami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1 .3 . Sytuacja Romów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Część II: Informowanie o równości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2 .1 . Zwiększanie świadomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2 .2 . Zrozumieć dyskryminację, różnorodność i równość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2 .3 . Różnorodność a biznes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2 .4 . Dziedzictwo Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans dla Wszystkich 2007 . . . 23

Część III: Stosowanie przepisów prawa w praktyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3 .1 . Traktat lizboński a walka z dyskryminacją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

3 .2 . Postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w 2009 r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

3 .3 . Wybrane orzecznictwo w zakresie równości w 2009 r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3 .4 . W przygotowaniu: nowa dyrektywa antydyskryminacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Załącznik – Publikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

7

Kalendarium wybranych działań UE na rzecz zwalczania dyskryminacji w 2009 r.

5–6 lutegoSeminarium Media4Diversity, Praga, Republika Czeska

26 marcaPublikacja ewaluacji zewnętrznej na temat Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans dla Wszystkich 2007

22 kwietniaSprawozdanie EU-MIDIS na temat Romów, opublikowane przez Agencję Praw Podstawowych

24 kwietniaPierwsze spotkanie Platformy Europejskiej na rzecz Integracji Romów, Praga, Republika Czeska

11 i 12 majaPierwsze z sześciu rocznych seminariów szkoleniowych na temat zwalczania dyskryminacji dla sędziów i prokuratorów, prawników, profesorów akademickich i wykładowców prawa, organizowane przez Akademię Prawa Europejskiego (ERA).

14 majaPublikacja badania na temat międzynarodowych perspektyw dotyczących „działań pozytywnych”

8 czerwcaSpotkanie unijnych ministrów w Luksemburgu w celu dalszego omówienia zobowiązań politycznych dotyczących poprawy sytuacji Romów

12 czerwcaInauguracja szóstej edycji nagrody dziennikarskiej „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”

19 czerwcaPrzyjęcie komunikatu Komisji Europejskiej w sprawie Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans dla Wszystkich

23 czerwcaPublikacja badania Media4Diversity

25–26 czerwcaKonferencja z udziałem organizacji pozarządowych i związków zawodowych zajmujących się walką z dyskryminacją, Budapeszt, Węgry

7–8 wrześniaSeminarium służące wymianie dobrych praktyk w dziedzinie włączania kwestii równości do głównego nurtu polityki, Helsinki, Finlandia

28 wrześniaDrugie spotkanie Platformy Europejskiej na rzecz Integracji Romów poświęcone edukacji, Bruksela, Belgia

3 październikaPierwszy Dzień Różnorodności na Cyprze w ramach kampanii „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji” w Nikozji

15–18 październikaDni Różnorodności w Lizbonie, Portugalia

26–31 październikaDni Różnorodności w Sztokholmie, Szwecja

7 listopadaDzień Różnorodności, Luksemburg

9 listopadaEurobarometr publikuje najnowsze badania na temat walki z dyskryminacją w państwach członkowskich UE i krajach kandydujących

13 listopadaNowa publikacja Komisji pt. „Znaczenie organizacji pozarządowych i związków zawodowych w walce z dyskryminacją”

16 i 17 listopadaSpotkanie wysokiego szczebla w sprawie walki z dyskryminacją podczas unijnego Szczytu Równości w Sztokholmie, Szwecja

1 grudniaWejście w życie traktatu lizbońskiego; tym samym w całej Unii Europejskiej zaczyna obowiązywać Karta praw podstawowych

3–4 grudniaKonferencja na temat tworzenia warunków do samodzielnego życia zorganizowana przez Komisję i Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF), Bruksela, Belgia

Promowanie równości: działania przeciwko dyskryminacji w 2009 r.

8

Równość w 2010 r.: przegląd planowanych wydarzeń UE

Oto niektóre z działań planowanych na 2010 r.: więcej aktualnych informacji na temat bieżących wydarzeń znaj-duje się na stronie Komisji Europejskiej „Działania przeciwko dyskryminacji, społeczeństwo obywatelskie” (1).

(1) http://ec.europa.eu/antidiscrimination

1 marcaSeminarium poświęcone wstępnym wynikom badania pt. „Działania na rzecz poprawy oddziaływania polityk, programów i projektów służących integracji społecznej i niedyskryminacji Romów w UE”, Budapeszt, Węgry

18–19 marca

Seminarium służące

wymianie dobrych praktyk na

temat polityk w sprawie walki

z dyskryminacją i promocji

równości osób LGBT (lesbijki,

geje, osoby biseksualne

i transseksualne), Haga,

Niderlandy

21–22 marcaSeminarium poświęcone pośrednim wynikom badania na temat działań związków zawodowych na rzecz walki z dyskryminacją i promowania różnorodności, Madryt, Hiszpania

8–9 kwietnia

Drugi Europejski Szczyt

Romów w Kordowie, Hiszpanii,

zorganizowany wspólnie

z hiszpańską prezydencją w UE

29 kwietnia

Ceremonia wręczenia nagród

w konkursie dla dziennikarzy

„Za różnorodnością. Przeciw

dyskryminacji” 2009, oraz

inauguracja edycji 2010

w Brukseli, Belgia

8 majaDzień Różnorodności na Węgrzech

4–5 październikaSeminarium służące wymianie dobrych praktyk w dziedzinie dyskryminacji w kontekście zatrudnienia, Berlin, Niemcy

30 październikaGrecja będzie gospodarzem Dnia Różnorodności w Atenach15 i 16 listopada 2010Czwarty Szczyt Równości, współorganizowany z belgijską

prezydencją w UE, poświęcony dyskryminacji w kontekście zatrudnienia, Bruksela, Belgia

2–3 grudnia 2010

Coroczna konferencja

organizowana przez

Komisję Europejską

w ścisłej współpracy

z Europejskim Forum Osób

Niepełnosprawnych (EDF)

z okazji Europejskiego dnia

osób niepełnosprawnych,

Bruksela, Belgia

16 październikaPrzygraniczny Dzień Różnorodności „Grande Région” w Metz, Francja

17 październikaDzień Różnorodności odbędzie się również w Warszawie, w Polsce

9 grudnia

Spotkanie wysokiego

szczebla na temat zarządzania

różnorodnością, Bruksela,

Belgia


9

Wprowadzenie

Zmiana sposobu myślenia oraz rozwiązanie problemu dyskryminacji w miejscu pracy i we wszystkich dzie-dzinach życia społecznego to trudne zadanie. Dlatego też logiczne jest, że walka z dyskryminacją przybiera formę niezwykle różnorodnych działań, w które anga-żuje się wielu różnych interesariuszy. Poszczególne rodzaje działań służą jednak wspólnemu celowi i doty-czą nieustannie powtarzających się tematów. Działa-nia UE w 2009 r. były ściśle powiązane z priorytetami politycznymi i praktycznymi: współpracą pomiędzy interesariuszami, włączeniem kwestii równości do głównego nurtu polityki, zapewnieniem zrozumie-nia zjawiska dyskryminacji oraz opracowaniem i egze-kwowaniem przepisów prawa.

Współpraca pomiędzy interesariuszami

Oczywiste jest, że walka z dyskryminacją i promowa-nie różnorodności wymaga zaangażowania wielu róż-nych aktorów na szczeblach europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Sformułowanie „działania UE” w rzeczywistości zawsze oznacza współpracę na wielu poziomach. Niniejszy raport opisuje działania podejmowane przez Komisję Europejską wspólnie z państwami członkowskimi, np. podczas najważniej-szych wydarzeń, takich jak unijny Szczyt Równości,

czy też w ramach bieżącej pracy, jak w przypadku rzą-dowej grupy ekspertów ds. niedyskryminacji (s. 14). Współpraca jest kluczem do zrealizowania głównych celów, takich jak włączenie równości do głównego nurtu polityki.

Unia Europejska odgrywa również ważną rolę w uła-twianiu komunikacji pomiędzy interesariuszami. Dobrym przykładem takich działań w 2009 r. było promowanie współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi i związkami zawodowymi. Wspólne oświadczenie Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC) oraz Platformy Społecznej wyraża chęć współpracy oraz zbieżne stanowisko w kwestii przyszłych polityk równości. W 2009 r. Unia kontynuowała badania nad różnorodnością w miej-scu pracy i opublikowała broszurę pt. „Różnorodność w pracy”, skierowaną do małych i średnich przedsię-biorstw (s. 22).

Wypracowanie zrozumienia

Niniejszy raport otwiera streszczenie wyników naj-nowszego badania Eurobarometru na temat niedy-skryminacji. Poglądy obywateli stanowią dobry punkt wyjścia, ponieważ ich opinie i postawy są niezwykle istotne dla dalszych rozważań na temat przyszłej poli-tyki UE w dziedzinie dyskryminacji (s. 10). Inne bada-nia opublikowane w 2009 r. ukazały kolejne obszary


10

mające istotne znaczenie dla zmian w polityce wspól-notowej. Wśród ważnych opracowań należy wymie-nić raport „Media4Diversity” (s. 21) oraz badanie pt. „Międzynarodowe perspektywy działań pozytyw-nych” (s. 22).

Zmiany w przepisach

Podczas gdy większość przypadków dyskrymina-cji nigdy nie trafia na wokandę, te, które kończą się w sądzie, służą ustanowieniu zakresu obowiązywania przepisów i pomagają oddać sprawiedliwość ofiarom. Precedensowe przypadki opisano na s. 27. Wejście w życie traktatu lizbońskiego 1 grudnia 2009 r. miało ogromne znaczenie dla wszystkich obszarów działal-ności UE. Traktat wzmocnił ponadto podstawę prawną w dziedzinie niedyskryminacji (s. 26). Podobnie jak w latach ubiegłych, unijna sieć ekspertów ds. nie-dyskryminacji nadal publikuje aktualne informacje na temat wdrożenia przepisów w sprawie równości w Unii Europejskiej (s. 31).

Europejczycy a równość

Podejście Europejczyków do kwestii równości i dys-kryminacji ma zasadnicze znaczenie w ocenie sytuacji i kształtowaniu polityki przyszłości. Od 2006 r. badania Eurobarometru na temat dyskryminacji obejmowały określony zestaw pytań na temat niepokojów i opinii dotyczących dyskryminacji: takie podejście umożli-wia dokonywanie porównań i przeanalizowanie zmian poglądów i doświadczeń w tym zakresie. Ankiety Eurobarometru bazują na danych otrzymywanych od państw członkowskich i krajów kandydujących, dzięki czemu możliwe jest przedstawienie sytuacji ogólnoeuropejskiej.

Badanie Eurobarometru 2009: dyskryminacja pozostaje problemem

Specjalne badanie Eurobarometru w sprawie dys-kryminacji w 2009 r. (2) opublikowano w listopadzie 2009 r. na podstawie danych zebranych w maju i czerwcu. Badanie dotyczyło sposobu postrzegania i doświadczania dyskryminacji. Ponadto służyło ono zebraniu opinii na temat działań antydyskrymina-cyjnych oraz poglądów dotyczących równych praw, w szczególności w miejscu pracy. Autorzy badania uważnie przyjrzeli się różnym przyczynom dyskry-minacji ujętym w przepisach wspólnotowych: dyskry-minacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne, wiek, niepełnosprawność, orientację seksualną, płeć, religię lub światopogląd.

(2) http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_317_en.pdf

Pomimo istnienia rozbudowanych aktów prawnych wiele osób żyjących w Europie jest ofiarą lub świad-kiem dyskryminacji i/lub uważa, że w kraju zamieszka-nia dyskryminacja jest zjawiskiem powszechnym. 16% Europejczyków twierdzi, że padło w ostatnim roku ofiarą dyskryminacji. Ponad jedna czwarta (26%) była świadkiem dyskryminacji lub molestowania. Najczęst-szą wymienianą przyczyną dyskryminacji – zarówno jeśli chodzi o bycie świadkiem, jak i o ogólną percep-cję – jest pochodzenie etniczne: średnio 61% respon-dentów w UE uważa, że dyskryminacja ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne jest powszechna.

Dyskryminacja ze względu na wiek – rosnący niepokój

Podczas gdy wyniki dotyczące postrzegania dyskry-minacji ze względu na pochodzenie etniczne nie zmieniły się istotnie z biegiem lat, w 2009 r. znacząco wzrósł odsetek respondentów zauważających dyskry-minację ze względu na wiek i niepełnosprawność. 58% pytanych jest zdania, że dyskryminacja ze względu na wiek jest powszechnym zjawiskiem w ich kraju, co stanowi wzrost w porównaniu do poprzedniego roku o 16%. Jednocześnie 53% respondentów, tj. o osiem punktów procentowych więcej niż rok wcześniej, uznało dyskryminację ze względu na niepełnospraw-ność za powszechną.


11

Bardziej ogólna percepcja tenden-cji w zakresie dyskryminacji jest bardziej optymistyczna. Respon-denci, poproszeni o porównanie sytuacji obecnej ze stanem sprzed pięciu lat, w większości stwierdzili, że dyskryminacja ze względu na wszystkie sześć przyczyn jest mniej powszechna.

Wsparcie dla działań antydyskryminacyjnych, obawa przed skutkami kryzysu

Wsparcie publiczne dla środków zapewniających równość szans w obszarze zatrudnienia jest duże: od 87% (najwyższy wynik) w odnie-sieniu do dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność do 66% w odniesieniu do dyskryminacji ze względu na orientację seksu-alną. Ocena całokształtu działań poszczególnych państw na rzecz wyeliminowania dyskryminacji była bardzo różna. 49% respondentów twierdzi, że wysiłki są wystarczające, podczas gdy 44% było odmiennego zdania.

Ankietowani pesymistycznie ocenili możliwy wpływ kryzysu gospodarczego i finansowego na dyskrymi-nację i działania służące jej zwalczaniu. 64% Euro-pejczyków wskazało, że kryzys ekonomiczny może spowodować wzrost dyskryminacji ze względu na wiek na rynku pracy. Niemal połowa mieszkańców Europy twierdzi, że kryzys ma negatywny wpływ na znaczenie i finansowanie polityk promujących rów-ność i różnorodność.

Tylko jedna trzecia Europejczyków zna swoje prawa w dziedzinie równości

Lepsza ochrona prawna przed dyskryminacją obo-wiązuje w Unii Europejskiej od kilku lat. Niemniej jednak tylko niewielka grupa respondentów twierdzi, że zna swoje prawa w tej dziedzinie. Średnio 33% osób deklaruje, że jest świadomych swoich praw; 52% odpowiedziało przecząco, a pozostałe 12% stwierdziło, że znajomość przepisów zależy od sytu-acji. Odpowiedzi znacząco różniły się w zależności od kraju. I tak twierdzącej odpowiedzi na pytanie udzieliło 63% Finów i zaledwie 16% Austriaków. To pokazuje, że – podobnie jak w latach ubiegłych – zwiększanie świadomości pozostaje ważnym wyzwa-niem na przyszłość. Biorąc pod uwagę, że badanie Eurobarometru wykazało, iż poziom edukacji bardziej niż przynależność do mniejszości stanowi kluczowy czynnik decydujący o znajomości przysługujących praw, należy ponowić wysiłki, tak aby kampanie

informacyjne trafiły do osób, które są w największym stopniu narażone na dyskryminację.

Różnorodność w społeczeństwie i życiu społecznym

Podczas gdy zasadnicze znaczenie mają rządowe polityki w dziedzinie zwalczania dyskryminacji, należy pamiętać, że najlepszym inicjatorem przemian są zmiany wzorców społecznych. Różnorodność społe-czeństwa jest – sama w sobie – najbardziej skutecznym czynnikiem pozwalającym ograniczyć dyskrymina-cję. Należy także wspomnieć o znaczących różnicach pomiędzy poszczególnymi krajami oraz różnicach w przyczynach dyskryminacji. Poniższe zdanie dobrze obrazuje tę sytuację: podczas gdy 68% Holendrów deklaruje, że ma znajomych z grupy LGBT (lesbijki, geje, osoby biseksualne i transseksualne), tak samo twierdzi tylko 3% Rumunów.

Badanie Eurobarometru 2009 pokazało, że coraz wię-cej osób ma znajomych o innym pochodzeniu etnicz-nym lub orientacji seksualnej. Ponadto – co może nie jest niespodzianką – okazało się, że ludzie ci częściej dostrzegają problem dyskryminacji i są mniej podatni na uprzedzenia. Gdy bezpośrednie otoczenie miesz-kańców Europy będzie coraz lepiej odzwierciedlać różnorodność społeczeństwa, można oczekiwać, że problem dyskryminacji będzie się zmniejszał.

„Nadal najważniejszym czynnikiem determinują-cym wrażliwość na dyskryminację oraz tolerancję dla mniejszości, jest stopień różnorodności kręgu społecznego danej osoby”.Badanie Eurobarometru 2009

Część INajnowsze zmiany polityczne


14

1.1. Partnerstwa z władzami krajowymi

1.1.1. Szczyt Równości w Sztokholmie

Unijny Szczyt Równości – zorganizowany w Sztokhol-mie w dniach 16–17 listopada 2009 r. – był trzecim wydarzeniem tego typu, służącym ułatwieniu interak-cji pomiędzy aktorami najwyższego szczebla w celu

omówienia i wdrażania polityki równości. Spotkanie zgromadziło ponad 300 wysokich rangą delegatów reprezentujących państwa członkowskie Unii Europej-skiej, kraje kandydujące oraz kraje EOG, organizacje międzynarodowe, europejskie organizacje pozarzą-dowe, partnerów społecznych, sektor biznesu, media, świat akademicki, organy ds. równości, Parlament Europejski i Komisję Europejską. Uczestnicy rozma-wiali na temat praktycznych zastosowań polityki równości. Dyskusję uzupełniła prezentacja szeregu przykładów dyskryminacji.

Podczas warsztatów zastanawiano się, jak skutecznie współpracować w dziedzinie równości w różnych sytu-acjach w sektorach publicznym i prywatnym, analizo-wano proces tworzenia prawa oraz omawiano, w jaki sposób poszczególni interesariusze mogą wdrażać obowiązujące przepisy. Rola mediów w kontekście równości i niedyskryminacji została przedyskutowana ze szczególnym uwzględnieniem wniosków projektu Media4Diversity (s. 21). Szczególną uwagę poświę-cono również sytuacji Romów i osób LGBT (lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transseksualnych), ze względu na liczne przypadki dyskryminacji wobec tych grup.

Głównym wątkiem spotkania była współpraca. Jeden z najważniejszych wniosków szczytu głosi, że współ-praca odgrywa centralną rolę w procesie włącza-nia równości do głównego nurtu polityki i pełnego wdrożenia istniejących unijnych dyrektyw w sprawie równego traktowania. Wezwano do tworzenia silniej-szych partnerstw łączących świat biznesu i media. Wspomniano o potrzebie dalszych spotkań w celu omówienia praktycznych doświadczeń związanych z włączaniem kwestii równości do głównego nurtu

polityki. Szczyt był również okazją do zwrócenia uwagi na dyskryminację spowodowaną różnymi przyczynami jednocześ-nie. Wielu delegatów uznało, że problem ten powinien stanowić priorytet dla dalszych badań.

Patrząc w przyszłość, Komisja Europejska i szwedzka pre-zydencja w UE – gospodarze szczytu – wezwali do wykorzy-stania nadchodzącego roku do pogłębienia procesu włą-czania równości do głównego nurtu polityki we wszystkich obszarach. Rynek pracy jest jed-nym z celów dalszych działań. Czwarty Szczyt Równości, który się odbędzie w czasie belgijskiej prezydencji w UE w 2010 r., skupi się na dyskryminacji w kontek-ście zatrudnienia.

1.1.2. Grupa ekspertów rządowych

W 2008 r. Komisja Europejska powołała grupę eks-pertów rządowych. Zakres obowiązków grupy obej-muje analizę oddziaływania krajowych i unijnych środków w dziedzinie niedyskryminacji, wyróżnianie dobrych praktyk i ocenę skuteczności polityk w spra-wie niedyskryminacji. Bazując na komunikacie Komisji Europejskiej z 2008 r. i wnioskach Szczytu Równości w Paryżu, w 2009 r. grupa skupia się przede wszystkim na dyskryminacji z wielu przyczyn jednocześnie oraz na włączeniu problemu dyskryminacji do głównego nurtu polityki.

1.1.3. Pierwsze seminarium wymiany dobrych praktyk w Finlandii

Seminarium wymiany dobrych praktyk w dziedzi-nie włączania niedyskryminacji do głównego nurtu polityki odbyło się w dniach 7–8 września 2009 r. w Helsinkach. Na szczeblu Unii Europejskiej kwestia włączania niedyskryminacji do głównego nurtu poli-tyki jest stosunkowo nowym zjawiskiem. W komunika-cie opublikowanym w lipcu 2008 r. Komisja Europejska zobowiązała się do systematycznego uwzględniania


15

kwestii związanych z niedyskryminacją i równością szans we wszystkich obszarach polityki.

W czasie spotkania przedstawiono studia przypadku poświęcone temu tematowi z Irlandii, Finlandii i Zjednoczonego Królestwa; te prezentacje, a także inne wystąpienia, pozwoliły zidentyfikować czynniki warunkujące powodzenie, takie jak wsparcie ze strony społeczeństwa obywatelskiego i przywódców poli-tycznych, a także dostępność danych w zakresie rów-ności. Omówiono również typowe przeszkody, przede wszystkim ograniczenia finansowe, brak wsparcia politycznego lub brak „kultury równości” w szeroko pojętej administracji publicznej. Wymiana doświad-czeń jest ważna, lecz – jak stwierdzono w sprawo-zdaniu z seminarium – „uczenie się przez działanie” to najlepszy sposób na włączenie niedyskryminacji do głównego nurtu polityki.

W spotkaniu uczestniczyli również członkowie grupy ekspertów rządowych oraz sieci ekspertów z dzie-dziny nauk ekonomiczno-społecznych z 15 państw członkowskich (3).

Prezentacje oraz wnioski z helsińskiego seminarium opisano w raporcie (4). Komisja pragnie wspierać dal-sze działania na szczeblu krajowym poprzez opubliko-wanie corocznego zaproszenia do składania wniosków skierowanego do władz państw członkowskich.

1.2. Współpraca z innymi interesariuszami

Unia Europejska współpracuje z licznymi interesariu-szami w celu poznania i wymiany opinii oraz wdraża-nia pozytywnych rozwiązań w dziedzinie równości. Kluczowym instrumentem w tym kontekście jest „Progress” (5), unijny program na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej, zainaugurowany w 2007 r. Komisja zacieśnia również współpracę z mediami (s. 21) i światem biznesu (s. 22). Niniejsza część raportu skupia się na relacjach z wieloletnimi partnerami, spo-łeczeństwem obywatelskim i związkami zawodowymi, które były tematem ważnego wydarzenia w 2009 r.

1.2.1. Konferencja budapeszteńska na temat organizacji pozarządowych i związków zawodowych zajmujących się niedyskryminacją

Organizacje pozarządowe i związki zawodowe odgry-wają ważną rolę w walce z dyskryminacją: wyrażają opinie w trakcie tworzenia polityk, współpracują

(3) http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=831&langId=en

(4) http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4656&langId=en

(5) http://ec.europa.eu/progress

z administracją publiczną i często bezpośrednio wspierają ofiary lub osoby narażone na dyskryminację. Coroczna konferencja tematyczna Komisji Europej-skiej, zorganizowana w Budapeszcie (Węgry) w dniach 25–26 czerwca, była okazją do przeanalizowania tej funkcji. Ponad 180 uczestników reprezentowało orga-nizacje pozarządowe i związki zawodowe, a także innych czołowych interesariuszy, w tym organy ds. równości i rządy krajowe.

Na początku spotkania delegaci zastanawiali się, w jaki sposób organizacje pozarządowe i związki zawodowe mogą „egzekwować prawo”. Organiza-cje pozarządowe i związki zawodowe często bardzo angażują się w działania: odpowiadają na skargi doty-czące dyskryminacji i wspierają strony sporu. Podczas konferencji wyszczególniono potrzeby organizacji; przede wszystkim zastanowiono się, w jaki sposób współpraca może zwiększyć skuteczność działań.

Organizacje pozarządowe i związki zawodowe, dzia-łające na pierwszej linii frontu walki z dyskryminacją, mają istotny wpływ na rozwój polityk i przepisów w sprawie równości. Uczestnicy konferencji podkreś-lali cenną niezależność swoich organizacji oraz zna-czenie wsparcia rządowego poprzez udostępnienie mechanizmów niezbędnych do właściwego pełnienia powierzonych funkcji. Wsparcie obejmuje finansowa-nie np. szkoleń. Rządy mogą także odgrywać ważną rolę w procesie tworzenia struktur na potrzeby dia-logu pomiędzy administracją publiczną, organiza-cjami pozarządowymi i związkami zawodowymi na szczeblu krajowym.

Współpraca jest ważna nie tylko na linii organizacje pozarządowe – administracja publiczna, lecz również w ramach społeczeństwa obywatelskiego. Uczestnicy konferencji podkreślali korzyści płynące z wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz nawiązywania relacji na szczeblu międzynarodowym. Organizacje pozarządowe nadzorują także właściwe wdrożenie przepisów w sprawie niedyskryminacji. Kwestię tę omówiono w kontekście działań na szczeblu krajo-wym. Organizacje pozarządowe mogą również zgła-szać uwagi na temat wdrożenia unijnych dyrektyw.

Podczas warsztatów omówiono konkretne przykłady udanej współpracy związków zawodowych z orga-nizacjami pozarządowymi. Antyrasistowski tydzień w Irlandii Północnej spotkał się z szerokim zaintere-sowaniem. Europejska Konfederacja Związków Zawo-dowych (ETUC) i Międzynarodowe Stowarzyszenie Lesbijek i Gejów – Oddział Europejski (ILGA-Europe) współpracowały na rzecz lepszego zrozumienia i rozwiązania problemów dotykających pracowni-ków z grupy LGBT (lesbijki, geje, osoby biseksualne i transseksualne). Litewski Instytut monitorowania praw człowieka współpracował z innymi podmiotami nad procedurami strategicznymi w kwestii dyskrymi-nacji Romów.


16

W wyniku konferencji sformułowano szereg wnio-sków dotyczących potencjalnych obszarów dalszej współpracy związków zawodowych z organizacjami pozarządowymi. Związkom zawodowym polecono organizowanie regularnych sesji szkoleniowych i seminariów poświęconych niedyskryminacji, a także innych spotkań dotyczących równości, wzmocnienie współpracy pomiędzy związkami (także na płaszczyź-nie międzynarodowej) oraz utworzenie bazy wymiany dobrych praktyk i informacji. Organizacje pozarzą-dowe zachęcono do promowania procesu włączania równości do głównego nurtu polityki oraz do ułat-wiania regionalnym organizacjom pozarządowym dostępu do administracji państwowej. Organizacjom pozarządowym zalecono również rozpowszechnianie informacji dotyczących równości dostosowanych do potrzeb grupy docelowej. Jeden z głównych prelegen-tów wezwał organizacje pozarządowe do przemyśle-nia sposobu działania i „ponownego zdefiniowania grup docelowych”.

Wspólne oświadczenie ETUC i Platformy Społecznej

Podczas konferencji w Budapeszcie Europejska Kon-federacja Związków Zawodowych (ETUC) i Platforma Społeczna przedstawiły projekt wspólnego oświad-czenia: ostateczna wersja, złożona w czasie Szczytu Równości w Sztokholmie, posłuży jako wytyczne dla dalszych działań na szczeblu unijnym i krajowym.

Oświadczenie w sześciu punktach wzywa decyden-tów do podejmowania działań:

• zapewnienia przyjęcia przez Radę Europejską pro-ponowanego artykułu 13 dyrektywy chroniącego przed dyskryminacją ze względu na wiek, niepeł-nosprawność, religię lub wyznanie oraz orientację seksualną we wszystkich dziedzinach życia;

• rozwiązania pozostałych problemów z nierówno-ścią płci w politykach i przepisach poświęconych tej kwestii oraz zapewnienia skutecznego uwzględ-niania aspektu płci we wszystkich politykach UE;

• włączenia kwestii równości do głównego nurtu wszystkich polityk UE;

• inwestowania w odpowiednie polityki społeczne i usługi publiczne wspierające równość;

• opracowania opartych na przepisach prawa polityk w dziedzinie migracji i integracji;

• współpracy w ramach silnego partnerstwa ze związkami zawodowymi i organizacjami społe-czeństwa obywatelskiego na szczeblu europejskim i krajowym.

Publikacja pokonferencyjna

W dniu 13 listopada 2009 r. Komisja Europejska opublikowała dokument pt. „Rola organizacji poza-rządowych i związków zawodowych w walce z dys-kryminacją”. W opracowaniu przedstawiono główne tematy konferencji, w tym współpracę pomiędzy organizacjami pozarządowymi, związkami zawodo-wymi i innymi organizacjami działającymi w obszarze równości.

1.2.2. Komisja Europejska wspiera sieci

W ramach programu „Progress” Komisja kontynu-owała wsparcie finansowe dla kluczowych, ogól-nowspólnotowych sieci patronackich zajmujących się zwalczaniem dyskryminacji, reprezentujących setki organizacji i stowarzyszeń członkowskich w całej Europie. Finansowanie pomaga sieciom kontynuować wyjątkową i cenną działalność, przy pełnym poszano-waniu prawa do niezależności.

Wspomniane sieci obejmują pięć organizacji odpowiedzialnych za zwalczanie dyskryminacji ze względu na przyczyny wymienione w przepisach antydyskryminacyjnych:

• Europejska Sieć Przeciwko Rasizmowi (ENAR), reprezentująca ponad 600 organizacji działają-cych na rzecz zwalczania rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i islamofobii w Europie;

• Europejskie Forum Niepełnosprawności (EDF) i siedem mniejszych organizacji, które bronią praw 50 milionów osób niepełnosprawnych w Europie;

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Lesbijek i Gejów – Oddział Europejski (ILGA-Europe), łączące ponad 350 krajowych i lokalnych grup walczących o równe prawa dla lesbijek, gejów, biseksualistów i transseksualistów;

• Europejska Platforma AGE zajmująca się pro-mowaniem interesów osób starszych w UE oraz zwiększaniem świadomości na temat najbardziej dotykających ich problemów;

• Europejskie Centrum Praw Romów (European Roma Information Office (ERIO)), międzyna-rodowa organizacja promująca dyskusje poli-tyczne i publiczne na tematy dotyczące Romów.

Oprócz pomagania organizacjom pozarządowym walczącym z dyskryminacją Komisja wspiera dalszy rozwój Equinet, europejskiej sieci organów ds. rów-


17

ności. Equinet ułatwia współpracę i wymianę informa-cji pomiędzy organizacjami członkowskimi. Sieć liczy obecnie 33 podmioty z 28 państw Europy.

Więcej informacji znajduje się na stronie http://www.equineteurope.org

1.2.3. Szkolenie prawników

W praktyce skuteczność unijnych dyrektyw w sprawie równości zależy, w pewnym stopniu, od prawników zajmujących się daną sprawą. Od 2003 r., z inicjatywy Komisji Europejskiej, Akademia Prawa Europejskiego (ERA) (6) – z siedzibą w Trewirze w Niemczech – orga-nizuje dla tych osób seminaria szkoleniowe. W 2009 r. ERA zorganizowała trzy seminaria dla sędziów i pro-kuratorów (11–12 maja, 25–26 maja i 16–17 listo-pada), dwa seminaria dla adwokatów (27–28 kwietnia i 30 listopada – 1 grudnia) oraz jedno seminarium dla wykładowców uniwersyteckich i nauczycieli prawa (5–6 października). Skupiono się na niektórych istot-nych kwestiach, takich jak pojęcie dyskryminacji pośredniej/bezpośredniej i molestowania, podział ciężaru dowodu oraz środki zaradcze i sankcje.

1.3. Sytuacja RomówRomowie stanowią największą mniejszość etniczną w UE. Poszczególne grupy zawierające się w ogólnym określeniu „Romowie” niezmiennie padają ofiarą czę-stej dyskryminacji i wykluczenia społecznego.

Według badania Eurobarometru z 2006 r. 77% Euro-pejczyków sądzi, że bycie Romem oznacza niekorzyst ną

(6) www.era.int/anti-discrimination

pozycję w społeczeństwie. Podczas grudniowego szczytu w 2007 r. przywódcy unijni wyrazili poparcie polityczne dla działań służących zmianie tej sytuacji. W sprawozdaniu Komisji opublikowanym w czerwcu 2008 r. przedstawiono istniejące polityki i instru-menty na rzecz Romów. We wrześniu 2008 r. pierwszy w historii Szczyt Romów na szczeblu europejskim nadał niekorzystnej sytuacji Romów najwyższe znaczenie polityczne w UE. W kontekście powyższych wydarzeń rok 2009 miał zasadnicze znaczenie z punktu widzenia dalszych działań i wprowadzania prawdziwych zmian w sytuacji Romów w społeczeństwie.

1.3.1. Badanie EU-MIDIS Agencji Praw Podstawowych

W dniu 22 kwietnia 2009 r. unijna Agencja Praw Podsta-wowych (FRA), mieszcząca się w Wiedniu, opublikowała wyniki badania UE na temat mniejszości i dyskrymi-nacji (EU-MIDIS) (7), obejmujące najważniejsze dane dotyczące sytuacji Romów w siedmiu państwach członkowskich. Podczas gdy poprzednie badania FRA skupiały się na kwestiach związanych z mieszkaniem i opieką zdrowotną Romów, najnowsze opracowanie jest poświęcone doświadczaniu dyskryminacji i prze-stępczej wiktymizacji w życiu codziennym.

Badanie ujawniło ponurą rzeczywistość. Ponad połowa respondentów narodowości romskiej stwier-dziła, że w ostatnich 12 miesiącach przynajmniej raz doświadczyła dyskryminacji. Średnio co piąty ankie-towany powiedział, że w ciągu ostatniego roku przy-najmniej raz padł ofiarą przestępstwa na tle rasowym. W zależności od kraju 66–92% Romów nie zgłosiło ostatnich przypadków dyskryminacji jakimkolwiek

(7) http://fra.europa.eu/fraWebsite/eu-midis/eumidis_roma_en.htm

Drugie spotkanie platformy Romów, Bruksela


18

kompetentnym władzom, a 65–100% Romów zgłosiło brak zaufania do struktur wymiaru sprawiedliwości.

1.3.2. Platforma Europejska na rzecz Integracji Romów

Bezpośrednim wynikiem pierwszego Szczytu Romów w 2008 r. było wdrożenie zalecenia zakładającego utworzenie Platformy Europejskiej na rzecz Integra-cji Romów. Celem platformy jest ułatwienie wymiany dobrych praktyk i doświadczeń pomiędzy państwami członkowskimi, zapewnienie wsparcia analitycznego i promowanie współpracy pomiędzy wszystkimi stro-nami, których dotyczy problematyka romska, w tym organizacjami reprezentującymi Romów.

Pierwsze spotkanie: dziesięć wspólnych, podstawowych zasad integracji Romów

Pierwsze spotkanie Platformy Europejskiej na rzecz Integracji Romów odbyło się 24 kwietnia 2009 r. w Pra-dze, w ramach czeskiej prezydencji w UE. Podczas kon-ferencji zastanawiano się, w jaki sposób skutecznie wdrożyć polityki na rzecz integracji Romów i dosto-sować je do ogólnych polityk w zakresie edukacji, zatrudnienia, integracji społecznej, zdrowia publicz-nego i infrastruktury.

Mając na uwadze powyższe cele, opracowano dziesięć wspólnych podstawowych zasad umożliwiających skuteczne rozwiązanie problemu integracji Romów. Unijni ministrowie ds. zatrudnienia i spraw społecz-nych dołączyli te zasady do wniosków ze spotkania z 8 czerwca 2009 r., poświęconego integracji Romów.

Dziesięć wspólnych podstawowych zasad integracji Romów

Zasady mają stanowić wskazówkę dla instytucji unij-nych i państw członkowskich oraz krajów (potencjal-nie) kandydujących podczas tworzenia i wdrażania nowych polityk lub działań.

Dziesięć wspólnych podstawowych zasad integracji Romów to:

– konstruktywne, pragmatyczne i niedyskrymina-cyjne polityki,

– jednoznaczne, ale niewyłączające ukierunkowanie,

– podejście międzykulturowe,

– ukierunkowanie na główny nurt,

– świadomość wymiaru związanego z płcią,

– transfer udokumentowanych strategii,

– wykorzystywanie instrumentów wspólnotowych,

– zaangażowanie władz regionalnych i lokalnych,

– udział społeczeństwa obywatelskiego,

– aktywne uczestnictwo Romów.

Drugie spotkanie poświęcone edukacji

Drugie spotkanie Platformy odbyło się w Brukseli 28 września 2009 r. i dotyczyło edukacji Romów. Edukacja ma zasadnicze znaczenie z punktu widze-nia wszystkich pozostałych warunków społecznych, stwierdził komisarz Vladimir Špidla. Podkreślił on potrzebę całościowego podejścia, mówiąc: „Brak odpowiedniej edukacji może prowadzić do zaklętego kręgu bezrobocia, ubóstwa, złej sytuacji mieszkanio-wej i problemów zdrowotnych.”

Podczas spotkania poruszono wiele utrzymujących się od lat problemów, m.in. segregacji uczniów narodowości romskiej w szkołach. Zidentyfikowano szereg dodatkowych czynników utrudniających sytuację w oświacie, m.in. brak odpowiednich zaso-bów. Wymienione czynniki były analizowane łącznie z uprzedzeniami społecznymi i socjoekonomicznym kontekstem życia romskich uczniów, obejmującym takie kwestie, jak niedożywienie i stan zdrowia, bezro-bocie rodziców oraz darmowych dostęp do edukacji. Podczas spotkania państwa członkowskie i władze lokalne zaprezentowały szereg dobrych praktyk i możliwych modeli postępowania. Przedstawiciel szwedzkiej prezydencji w UE stwierdził na koniec, że sytuacja, w której nieproporcjonalnie wysoki odsetek dzieci romskich uczęszcza do szkół specjalnych, jest niedopuszczalna.

Dalsze informacje

W 2009 r. Komisja opublikowała ulotkę na temat „Działań UE na rzecz Romów”, skie-rowaną do osób zajmujących się proble-matyką romską i zawierającą informacje na temat unijnego prawodawstwa oraz instru-mentów finansowych i politycznych promu-jących Romów (8). Wymienione cele wspiera również unijny portal Romów (9).

(8) http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=3977&langId=pl

(9) http://ec.europa.eu/roma

An initiative of the European Union

EU Action for the Roma

The 10 Common Basic Principles for Roma Inclusion

These principles aim at guiding the EU institutions and Member States when they design and implement new policies or projects for Roma inclusion.

They represent a legally non-binding political declaration. However, Member States have shown their commitment to basing future initiatives on these principles.

1. Constructive, pragmatic and non-discriminatory policies 2. Explicit but not exclusive targeting 3. Inter-cultural approach 4. Aiming for the mainstream 5. Awareness of the gender dimension 6. Transfer of evidence-based policies 7. Use of Community instruments 8. Involvement of regional and local authorities 9. Involvement of civil society 10. Active participation of the Roma

Some of the Principles are on issues that are well-estab-lished, while others are very innovative, such as:

● ‘Explicit but not exclusive targeting’ which, instead of singling out the Roma as distinct group, aims at improv-ing the living standards and environment of all those living in similar conditions

● The ‘inter-cultural approach’ which stresses that both the Roma and mainstream society have much to learn from each other and that inter-cultural learning and skills deserve to be promoted alongside combating preju-dices and stereotypes

● ‘Aiming for the mainstream’ which emphasises that pol-icies should support the Roma to participate fully in mainstream society, rather than developing separate Roma settlements or labour markets.

Contacts European Commission Roma Portalhttp://ec.europa.eu/roma

European Commission, DG Employment, Anti-discrimination Unithttp://ec.europa.eu/anti-discrimination ‘For Diversity. Against Discrimination.’ information campaign www.stop-discrimination.info

KE-78-09-898-EN-D

Pictures: JPH W

oodland – © European Com

munities; Reporters

Część IIInformowanie o równości


20

2.1. Zwiększanie świadomości2.1.1. Kampania „Za różnorodnością.

Przeciw dyskryminacji”

Kampania „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”, zorganizowana po raz pierwszy w 2003 r., przybliżyła społeczeństwu kwestie związane z różnorodnością i równością z pomocą licznych inicjatyw i przy wspar-ciu setek organizacji. Celem kampanii we wszystkich 27 państwach członkowskich jest zwiększanie świa-domości na temat dyskryminacji oraz istniejących przepisów, a także promowanie wartości i korzyści płynących z różnorodności. Kampania Komisji Euro-pejskiej jest finansowana ze środków unijnego pro-gramu na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej „Progress”.

Nagroda dla dziennikarzy

Dziennikarze mają wyjątkową możliwość, aby przy-czynić się do lepszego zrozumienia korzyści płyną-cych z różnorodności i walki z dyskryminacją. Szósta edycja Nagrody dla Dziennikarzy została zainauguro-wana w 2009 r., w porozumieniu ze Stowarzyszeniem Dziennikarzy Europejskich, European Youth Press i Europejskim Centrum Dziennikarstwa. Ze względu na Europejski Rok Zwalczania Ubóstwa i Wykluczenia Społecznego 2010 wyodrębniono specjalną kategorię dla artykułów poświęconych powiązaniom pomiędzy dyskryminacją a ubóstwem.

Więcej informacji na stronie http://journalistaward.stop-discrimination.info

Dni Różnorodności

W 2009 r. w ramach kampanii „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji” zorganizowano wiele imprez pod hasłem „Dni Różnorodności”. Pierwsze tego rodzaju wydarzenia odbyły się na Cyprze (3 paździer-nika), w Portugalii (15–18 października), w Szwecji (26–31 października) i w Luksemburgu (7 listopada). W ramach Dni Różnorodności zaplanowano różne imprezy przybliżające szerokiej publiczności kwestię równości i różnorodności, dostarczające informacji na temat przepisów antydyskryminacyjnych i zagwa-rantowanej na ich mocy ochrony oraz zachęcające ludzi do zmiany postawy i pozbycia się uprzedzeń. Na przykład w Luksemburgu przygotowano zabawy dla dzieci, przedstawiono punkt widzenia ofiar dyskry-minacji i umożliwiono organizacjom pozarządowym

Laureaci nagrody w 2009 r.

Dzień Różnorodności w Portugalii

… i w Luksemburgu


21

zajmującym się walką z dyskryminacją zaprezento-wanie swojej pracy.

2.1.2. Wsparcie dla krajowych kampanii promocyjnych

Świadomość to nie tylko kwestia wrażliwości i zrozu-mienia problemów dotyczących równości. Dla osób zajmujących się dyskryminacją w życiu zawodowym to także znajomość narzędzi prawnych i pozapraw-nych pozwalająca na lepsze podejście do problemu. Potrzeby różnią się w zależności od kraju – do takiego wniosku doszła Unia Europejska, kiedy w 2004 r. po raz pierwszy wspierała krajowe kampanie zwiększa-jące świadomość w formie wspólnotowego programu działań na rzecz walki z dyskryminacją. Od tamtego czasu wzrosła liczba krajów uczestniczących w akcji oraz różnorodność działań.

W 2009 r. Komisja sfinansowała do 80% kosztów 33 projektów w 27 państwach członkowskich UE i kra-jach kandydujących, udzielając wsparcia w wysokości 5,8 mln euro. Projekty obejmowały szeroką gamę dzia-łań: w Grecji, na Cyprze i w Słowenii do bezpośred-niej komunikacji ze społeczeństwem wykorzystano spoty telewizyjne. W Bułgarii natomiast zorganizo-wano serię warsztatów dla pracodawców, związ-ków zawodowych, policji, mediów i nauczycieli. Na potrzeby spotkań przygotowano zestawy narzędzi. Inne projekty były bardziej wyspecjalizowane: np. w Danii skupiono się na rynku pracy i dalszej promo-cji nagrody „MIA”, przyznawanej „liderom za różno-rodność”, częściowo finansowanej ze środków UE. Na Litwie priorytet nadano organizacjom pozarządowym. W ramach działań stworzono tam forum współpracy. Finlandia postanowiła przenieść walkę z dyskrymina-cją na kolejny poziom, inwestując w szkolenia w zakre-sie włączania kwestii równości do głównego nurtu polityki oraz badania na temat pozytywnych działań i dyskryminacji z wielu przyczyn jednocześnie.

2.2. Zrozumieć dyskryminację, różnorodność i równość

2.2.1. Pierwsze kroki sieci ekspertów z dziedziny nauk ekonomiczno-społecznych

Sieć ekspertów z dziedziny nauk ekonomiczno-spo-łecznych zajmujących się tematyką dyskryminacji (SEN), finansowana ze środków programu „Progress”, zapewnia Komisji niezależne ekspertyzy, porady oraz informacje dotyczące dyskryminacji ze względu na wiek, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne lub rasowe, orientację seksualną, religię, wyznanie lub z wielorakich przyczyn. Sieć SEN, utworzona w 2009 r., opracowała dwa krajowe sprawozdania zawierające analizę sytuacji oraz zmiany w polityce we wszystkich państwach członkowskich.

Na podstawie dyskusji prowadzonych podczas warsz-tatów na szczeblu krajowym opublikowano raport porównawczy (10), skupiający się na głównych tenden-cjach w Europie i możliwym zakresie działań wspólno-towych. Niektórzy członkowie sieci wzięli także udział w seminarium helsińskim służącym wymianie dobrych praktyk w dziedzinie włączania niedyskryminacji do głównego nurtu polityki (s. 14).

2.2.2. Badanie: Media4Diversity

Media mogą wzmacniać i intensyfiko-wać przekaz dotyczący różnorodno-ści i kwestii związanych z równością. To oznacza ogromną odpowiedzial-ność, ponieważ „negatywne dzien-nikarstwo” może propagować lub potęgować dyskryminację. Z drugiej strony rzetelne dziennikarstwo, któ-rego przykłady nagrodzono w ostat-nich latach w ramach kampanii „Za różnorodnością. Przeciw dyskrymi-nacji” (s. 20), może pomóc rozwiązać i naświetlić problem dyskryminacji lub przedstawić pozytywny obraz różnorodności w społeczeństwie.

Podwaliny projektu Media4Diversity utworzono podczas seminarium w Pradze w dniach 5–6 lutego 2009 r. Sprawozdanie Media4Diversity, opubliko-wane 23 czerwca 2009 r., zawierało dogłębną analizę 30 oryginalnych i innowacyjnych studiów przypadku z gazet, telewizji i radia.

(10) http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=831&langId=en

Media4DiversityTaking the Pulse of Diversity in the Media

European Commission


22

W publikacji zawarto również sugestie dotyczące dal-szego promowania różnorodności w mediach europej-

skich oraz dotarcia do coraz bardziej zróżnicowanej publiczności. Badanie pokazało, w jaki sposób organizacje reprezentujące media mogą przed-stawić różne formy i przyczyny dys-kryminacji w sposób całościowy, a nie wybiórczy. Podkreś lono także korzyści płynące z określenia jasnych i osiągalnych celów. Strona interne-towa Media4Diversity (11) pełni rolę platformy, za pośrednictwem której można kontynuować zapoczątko-waną debatę.

2.2.3. Badanie: Działania pozytywne – perspektywa międzynarodowa

Działania pozytywne, o których mowa w unijnych dyrektywach w sprawie równości, są definiowane jako proporcjonalne środki podejmowane w celu zapew-nienia pełnej i rzeczywistej równości osób pochodzą-cych z defaworyzowanych grup.

Nowe badanie pt. „International perspectives on positive action measures” (Działania pozytywne – perspektywa międzynarodowa), zawiera analizę komparatywną działań podjętych w Kanadzie, Unii Europejskiej, RPA i Stanach Zjednoczonych. Doku-ment, finansowany ze środków programu „Progress”, opublikowano 13 maja 2009 r.

W opracowaniu stwierdzono, że UE wspiera działa-nia pozytywne, pod warunkiem że są one wykorzy-stywane w odpowiedni sposób. Autorzy badania sugerują, że płeć oraz pochodzenie etniczne to dwie przyczyny, w przypadku których środki działań pozy-tywnych są najczęściej stosowane i postrzegane jako najbardziej skuteczne.

Analizując sytuację w poszczególnych krajach, stwier-dzono, że podejście unijne można określić mianem permisywnych pozytywnych działań. Z kolei w Kana-dzie, RPA i Stanach Zjednoczonych znacznie częściej przepisy zobowiązują organizacje do podejmowania działań pozytywnych.

W badaniu szeroko opisano różne działania pozy-tywne. Niemniej jednak zauważono słabości w kwestii monitoringu działań pozytywnych i zasugerowano, że poprawa w tej dziedzinie pomogłaby zebrać więcej rzetelnych informacji na temat wyników. Stwierdzono również, że w tym nowym obszarze polityki niezbędne są dalsze badania.

(11) www.media4diversity.eu

2.3. Różnorodność a biznesO potrzebie większego zaangażowania świata biznesu w inicjatywy na rzecz równości wspomniano podczas Szczytu Równości 2009 oraz w ewaluacji zewnętrz-nej Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans dla Wszystkich. Jednym z najważniejszych narzędzi tego procesu jest promowanie biznesowych korzyści pły-nących z różnorodności.

2.3.1. „Różnorodność w pracy”: przewodnik dla MŚP

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), liczące – zgodnie z definicją – mniej niż 250 pracowników, stanowią 99% wszystkich firm i zatrudniają 75% ogółu pracowników w Europie. Broszura pt. „Różnorodność w pracy” opublikowana w listopadzie 2009 r. wyjaśnia, w jaki spo-sób polityka równości może poszerzać horyzonty firm, nie ograniczając przy tym ich niezależności w podejmowaniu decyzji. Pomimo różnych wyobrażeń małe przedsiębiorstwa korzystają na różnorodności z tych samych przyczyn co duże spółki. Kwestia różno-rodności powoli staje się koniecznością, a nie wybo-rem. W konkurencyjnych warunkach firmy muszą się zmieniać, aby się rozwijać i przetrwać. Sytuacja demo-graficzna w Europie się zmienia: tak samo muszą się zmienić przedsiębiorstwa.

„Podaż siły roboczej i oczekiwania klientów radykal-nie się zmieniają”.Broszura „Różnorodność w pracy”

Oceniając bieżące praktyki na podstawie listy kon-trolnej ujętej w broszurze „Różnorodność w pracy”, przedsiębiorcy mogą się dowiedzieć, czy np. prowa-dzony przez nich proces rekrutacji opiera się głównie na kwalifikacjach wymaganych na danym stanowisku, czy też na mniej obiektywnych czynnikach, takich jak tzw. wyczucie. Oczywiście najbardziej przekonujące argumenty to te podane przez samych przedsię-biorców. W broszurze przedstawiono opinie firm, które odniosły korzyści w wyniku wdrożenia strategii różnorodności.

KE-78-09-735-EN-C

Diversity at workA guide for SMEs

An initiative of the European Union

European Commission

International perspectives on positive action measures

A COMPARATIVE ANALYSIS IN THE EUROPEAN UNION, CANADA, THE UNITED STATES AND SOUTH AFRICA


23

2.3.2. Karty różnorodności

Wraz z upływem czasu, kiedy firmy zaczęły dostrzegać korzyści dla biznesu płynące ze strategii różnorod-ności, pojawiły się „karty różnorodności”, jako jeden ze sposobów na formalne wdrożenie zasad równości szans i różnorodności. Karta stanowi zobowiązanie firmy dotyczące polityki równości oraz skuteczne narzędzie komunikacji, zarówno dla pracowników, jak i klientów. Obecnie karty obowiązują w stołecz-nym regionie Brukseli, w Niemczech, Hiszpanii, we Francji i Włoszech.

Komisja Europejska zachęca pracodawców do nadania najwyższego priorytetu zarządzaniu różnorodnością. Ankieta, przeprowadzona wśród firm w 2008 r. (12) i opublikowana przez Komisję w kwietniu 2009 r., uka-zała doświadczenia i opinie przedsiębiorstw na temat tego typu rozwiązań. Po zakończeniu badania Komisja rozpoczęła pracę nad nowym projektem, który będzie wdrażany w 2010 r. Planowane jest ufundowanie nagrody dla najlepszej unijnej karty różnorodności, a także utworzenie platformy umożliwiającej wymianę doświadczeń na temat karty na szczeblu europejskim. Ponadto Komisja chce wspólnie z firmami opracować odpowiednie narzędzia porównawcze.

(12) http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=88&langId=en&eventsId=125

2.4. Dziedzictwo Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans dla Wszystkich 2007

Europejski Rok na rzecz Równych Szans dla Wszyst-kich 2007 był ważnym wydarzeniem i nadał tema-tyce równości najwyższy priorytet polityczny w UE. W ewaluacji zewnętrznej tej inicjatywy, na podstawie której Komisja Europejska wydała komunikat, opisano działania i dziedzictwo Europejskiego Roku, zorgani-zowanego w 27 państwach członkowskich UE oraz w Islandii, Liechtensteinie i Norwegii. Tekst ewaluacji zewnętrznej jest dostępny na stronie internetowej.

2.4.1. Ewaluacja zewnętrzna: widok z innej perspektywy

Głównymi założeniami Europejskiego Roku było zwiększenie świadomości mieszkańców Europy na temat prawa do równości oraz zapoczątkowanie sze-roko zakrojonej debaty na temat korzyści płynących z różnorodności dla europejskiego społeczeństwa. Autorzy niezależnego opracowania na temat Roku (13) ocenili stopień realizacji tych założeń poprzez ana-lizę dziesięciu studiów przypadku oraz raporty tematyczne, omawiające inicjatywy podejmowane w ramach Roku w kwestii dyskryminacji ze względu na wiek, rasę lub pochodzenie etniczne oraz orienta-cję seksualną, a także uwzględniania aspektu płci we wszystkich politykach UE.

(13) http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=423&newsId=483&furtherNews=yes


24

W raportach zawarto informacje ogólne i szczegó-łowe dotyczące licznych inicjatyw podejmowanych w ramach Roku, na dużą i małą skalę, skierowanych do wszystkich możliwych grup docelowych. Zdaniem autorów sprawozdania kluczem do sukcesu Roku była zdecentralizowana organizacja całego projektu. Dzięki temu strategie, opracowywane wspólnie przez władze publiczne, przedstawicieli społeczeństwa oby-watelskiego i inne organizacje na szczeblu krajowym, mogły być dostosowane do indywidualnych potrzeb poszczególnych państw. Aż 25 z 30 instytucji wdra-żających było zdania, że bez Roku krajowe strategie nigdy by nie powstały.

Nacisk położony na uwzględnienie wszystkich przy-czyn dyskryminacji wymienionych w unijnych dyrek-tywach w sprawie równości sprawił, że niektóre kraje i interesariusze po raz pierwszy zajęli się „trudnymi” przyczynami dyskryminacji. Dzięki temu możliwa była głębsza analiza zjawiska dyskryminacji z wielu przyczyn jednocześnie. Co ważne, jeśli chodzi o osiąg-nięcie prawdziwie trwałych rozwiązań, w raporcie zaznaczono, że większość działań i sieci współpracy będzie kontynuowana po zakończeniu Roku oraz że

krajowe organy wdrażające projekty są zdania, że Rok przyczyni się do podejmowania nowych inicjatyw.

2.4.2. Komunikat Komisji Europejskiej

Po otrzymaniu ewaluacji 19 czerwca 2009 r. Komi-sja Europejska przyjęła komunikat na temat ogólnej oceny Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans dla Wszystkich 2007. W komunikacie wspomniano o ścisłych wymogach, mających zagwarantować, że budżet w wysokości 23 mln euro (15 mln euro ze środków UE) przyniesie znaczącą wartość dodaną. W szczególności podkreślono zaangażowanie poli-tyczne państw członkowskich, instytucji europejskich i społeczeństwa obywatelskiego. Kraje przeznaczyły znaczące środki oraz zapoczątkowały współpracę z różnymi interesariuszami w celu rozstrzygnięcia pro-blemów związanych z dyskryminacją. W komunika-cie przytoczono wnioski z oceny dotyczące trwałości rozwiązań i uznano wkład ERRSW w tworzenie nowej dyrektywy w sprawie niedyskryminacji (s. 28). Ponadto ponownie wspomniano o znaczeniu równości szans w obliczu kryzysu finansowego i gospodarczego, który rozpoczął się w ostatnich miesiącach 2007 r.

Część IIIStosowanie przepisów prawa w praktyce


26

3.1. Traktat lizboński a walka z dyskryminacją

Wejście w życie traktatu lizbońskiego 1 grudnia 2009 r. było wynikiem ożywionych dyskusji na temat reformy UE i zapowiadało początek nowej ery charak-teryzującej się ważnymi zmianami w wielu obszarach polityki UE. W praktyce traktat lizboński nie rozsze-rza kompetencji UE w zakresie walki z dyskryminacją, choć jego artykuł 10 mówi, że „określając i wdrażając polityki i działania, Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pocho-dzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełno-sprawność, wiek lub orientację seksualną”. Wcześniej obowiązek włączania kwestii równości do głównego nurtu polityki odnosił się wyłącznie do równości płci.

Ważną zmianą jest fakt, że wraz z przyjęciem traktatu weszła w życie Karta praw podstawowych. Instytucje i agencje UE, a także państwa członkowskie, muszą przestrzegać jej zapisów wdrażając prawo wspólno-towe. Zgodnie z artykułem 20 Karty „Wszyscy są równi wobec prawa”. Inne artykuły wzmacniają zasadę nie-dyskryminacji i odwołują się jednoznacznie do praw dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych.

Karta praw podstawowych

Artykuł 21

Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczegól-ności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pocho-dzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, opinie polityczne lub wszelkie inne opinie, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

Artykuł 51

1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. […]

2. Niniejsza Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmie-nia kompetencji i zadań określonych w traktatach.

Ponadto artykuł 19 stanowi, że przy podejmowaniu działań służących zwalczaniu dyskryminacji Rada musi uzyskać zgodę Parlamentu Europejskiego. Poprzednio obowiązkowe były jedynie konsultacje z eurodeputo-wanymi. Powyższy zapis jest zgodny z ogólnym dąże-niem do wzmocnienia roli Parlamentu Europejskiego na mocy traktatu lizbońskiego.

3.2. Postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w 2009 r.

Postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego to narzędzie Komisji Euro-pejskiej gwarantujące wyeliminowanie nieprawi-dłowości związanych z niepełną lub nieprawidłową transpozycją przepisów unijnych. Dyrektywa w spra-wie równości rasowej (2000/43/WE) i dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrud-nienia i pracy (2000/78/WE) miały zostać przeniesione do krajowych systemów prawnych do dnia 2 grudnia 2003 r. – w przypadku 15 krajów będących państwami członkowskimi w 2000 r., oraz do dnia przystąpienia – w przypadku 12 krajów, które dołączyły do UE póź-niej. Co do przepisów dotyczących dyskryminacji ze względu na wiek i niepełnosprawność możliwe było przedłużenie terminu transpozycji, lecz do 1 stycz-nia 2007 r. wszystkie 27 państw członkowskich miało obowiązek pełnego przeniesienia przepisów obu wspomnianych dyrektyw do krajowych systemów prawnych. Podczas gdy większość przepisów została przeniesiona do prawa krajowego, Komisja zajęła się analizą i wyjaśnieniem pozostałych nieprawidłowości.

3.2.1. Dyrektywa w sprawie równości rasowej

W 2009 r. Komisja przesłała uzasadnioną opinię w sprawie transpozycji dyrektywy w sprawie równo-ści rasowej Niemcom i Niderlandom. Z drugiej strony, dzięki otrzymanym wyjaśnieniom, nowym przepisom lub zmianom istniejących aktów prawnych, Komisja zamknęła w sumie 11 postępowań w sprawie uchy-bień. Na koniec 2009 r. nadal otwartych było 12 postę-powań dotyczących dyrektywy w sprawie równości rasowej.

3.2.2. Dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy

W odniesieniu do dyrektywy w sprawie równego trak-towania w zakresie zatrudnienia i pracy (2000/78/WE) Komisja przesłała uzasadnione opinie Niemcom, Wło-chom i Zjednoczonemu Królestwu i wszczęła postępo-wanie przeciwko innemu państwu członkowskiemu. W ciągu roku zostało ponadto zamkniętych 7 spraw. Na koniec 2009 r. nadal otwartych było 14 postępo-wań dotyczących dyrektywy w sprawie równego trak-towania w zakresie zatrudnienia i pracy.


27

Przebieg postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego

W pierwszej kolejności Komisja Europejska wysyła tzw. wezwanie do usunięcia uchybienia, w którym wyjaśnia, dlaczego uważa, że państwo członkowskie nieprawidłowo przeniosło przepisy dyrektywy do krajowego systemu prawnego. Jeśli państwo człon-kowskie nie odpowie na takie wezwanie w ciągu dwóch miesięcy lub odpowie w sposób niesatys-fakcjonujący, Komisja może przejść do następ-nego etapu opisywanej procedury, polegającego na przesłaniu tzw. uzasadnionej opinii, w ramach której argumenty prawne są przedstawione w spo-sób bardziej szczegółowy. Państwo członkowskie ponownie ma dwa miesiące na odpowiedź. Jeśli Komisja nadal uważa, że państwo członkowskie dokonało nieprawidłowej transpozycji dyrektywy, może wówczas skierować sprawę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, który podejmuje ostateczną decyzję w sprawie wypełnie-nia zobowiązań przez państwo członkowskie.

3.3. Wybrane orzecznictwo w zakresie równości w 2009 r.

3.3.1. Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS)

Uogólnienia nie uzasadniają odstępstw od zakazu dyskryminacji ze względu na wiek

Czy istnieje sprzeczność pomiędzy dyrektywą w sprawie równego traktowania w zakresie zatrud-

nienia i pracy a krajowymi przepisami obowią-zującymi w Zjednoczonym Królestwie, zgodnie z którymi pracodawcy mogą zmusić do przejścia na emeryturę pracowników w wieku 65 i więcej lat? Tak brzmiało pytanie zadane ETS przez sąd w Zjednoczonym Królestwie w odniesieniu do sprawy wniesionej przez organizację pozarządową (National Council for Ageing) przeciwko rządowi Zjednoczonego Królestwa.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzekł (14), że państwa członkowskie mają dużą swobodę w wyborze środków służących realizacji celów polityki społecznej, lecz działania te nie mogą być prowadzone kosztem lub ze szkodą dla wdrożenia zasady równości bez względu na wiek. Zwykłe uogólnienie nie uzasadnia odstępstwa od przepisów. Niektóre różnice w trakto-waniu ze względu na wiek mogą zostać „obiektywnie i w rozsądnym zakresie” uzasadnione w przypadku celów zgodnych z prawem, lecz państwa członkow-skie mają obowiązek udowodnić zgodność z prawem takiego celu w połączeniu z wysokimi wymaganiami dowodowymi.

Sprawa C-388/07 National Council for Ageing, wyrok z 5 marca 2009 r.

Młodzi pracownicy nie mogą być dyskryminowani

Austriacki Sąd Najwyższy zwrócił się z zapytaniem do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, czy dyrek-tywa 2000/78/WE jest zgodna z prawem austriackim, które pozwala nie uwzględniać wcześniejszego okresu zatrudnienia przy ustalaniu podwyżki wynagrodzenia, jeśli okres zatrudnienia przypadał na czas przed osiąg-nięciem przez pracownika 18. roku życia.

(14) http://curia.europa.eu


28

Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznał zgodność z prawem powyższego celu, służącego uniknięciu sytuacji, w której osoby z ogólnym średnim wykształ-ceniem byłyby w mniej korzystnej sytuacji niż osoby z wykształceniem zawodowym. Ponadto tego rodzaju przepisy umożliwiają niepodnoszenie kosztów nauki zawodu dla sektora publicznego i pomagają wejść na rynek pracy osobom młodym, które zdobyły tego rodzaju wykształcenie.

Niemniej jednak Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że kryterium wieku jest niewłaściwe do reali-zacji celu, jakim jest nietraktowanie w sposób mniej korzystny wykształcenia ogólnego w stosunku do wykształcenia zawodowego oraz promowanie wej-ścia na rynek pracy kategorii pracowników definiowa-nej młodym wiekiem. To oznacza, że przedmiotowe przepisy krajowe są niezgodne z artykułem 6 punkt 1 dyrektywy 2000/78/WE.

Sprawa C-88/08 Hütter, wyrok z 18 czerwca 2009 r.

3.3.2. Przykłady orzecznictwa w państwach członkowskich

Węgry: Segregacja dzieci może być wynikiem zaniedbania

Fundacja Chance for Children wniosła do węgier-skiego Sądu Najwyższego apelację od wyroku sądu drugiej instancji (15), który orzekł, że władze lokalne i szkoły nie dokonywały segregacji uczniów narodo-wości romskiej (16).

Sąd Najwyższy stwierdził, że segregacja nie wymaga aktywnych działań. Nie podejmując działań w sytu-acji, w której proporcje poszczególnych grup etnicz-nych znacząco się różniły w różnych budynkach tych samych szkół, pozwani dopuścili się segregacji uczniów narodowości romskiej.

Sąd orzekł, że ani brak miejsca w budynkach cen-tralnych, ani głęboko zakorzenione tradycje, ani też stosowanie specjalnych form edukacji (tzw. edukacji mniejszości cygańskiej (17)) nie uzasadniały segregacji uczniów narodowości romskiej. Ponadto Sąd Najwyż-szy nakazał lokalnym władzom przesłanie treści decy-zji do węgierskiej agencji informacyjnej.

(15) Decyzja Wysokiego Sądu Apelacyjnego w Debreczynie, sprawa nr Pf.I.20.361/2007.

(16) Patrz „European Anti-Discrimination Law Review” (EADLR), wyda-nie nr 6/7, s. 98, wydanie nr 4, s. 64 oraz wydanie nr 3, s. 68.

(17) „Edukacja mniejszości cygańskiej” jest specjalną formą edukacji obejmującą dodatkowe zajęcia z kultury romskiej.

Cypryjskie przepisy emerytalne umożliwiały dyskryminację ze względu na wiek

Cypryjski organ ds. równości zbadał i podtrzymał skargi dotyczące dyskryminacji ze względu na wiek w odniesieniu do polityki emerytalnej obowiązują-cej w administracji publicznej. Urzędnicy państwowi w wieku 45 lat lub więcej, mający minimum 5-letni staż pracy w służbie, mogli otrzymać odprawę w przy-padku przejścia na wcześniejszą emeryturę, a następ-nie emeryturę od ukończenia 55. roku życia. Osoby poniżej 45. roku życia, posiadające 3-letni staż pracy w służbie, otrzymywały mniejszą odprawę i zrzekały się praw emerytalnych.

Organ ds. równości (18) odrzucił argumentację Depar-tamentu ds. Służby Publicznej opartą na koniecz-ności zatrzymania najważniejszych pracowników oraz możliwych odstępstwach od przepisów prawa w kontekście emerytur. W decyzji stwierdzono, że stosowane środki nie były proporcjonalne i nie służą celom zgodnym z prawem. Podczas gdy europejska strategia zatrudnienia dopuszcza środki promujące dalsze zatrudnienie, celem przepisów nie jest zatrzy-manie kadr w tym samym miejscu pracy. Cytując odpowiednie orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, cypryjski organ ds. równości uznał, że podjęte środki nie były proporcjonalne, jako że dotyczyły one nie tylko pracowników naukowych, lecz również pozostałych. Ponadto działania nie słu-żyły realizacji celu zgodnego z prawem, ponieważ od tego czasu rozwiązano problem braku pracowników naukowych.

Niemcy uznają prawo partnerów tej samej płci do wypłat z pracowniczego systemu emerytalnego

Partner żyjący w zarejestrowanym związku uzyskał rentę z pracowniczego systemu emerytalnego, który ograniczał prawo do wypłaty świadczeń do osób żonatych i zamężnych. Federalny Sąd Pracy (19) uznał, że pracownicze systemy emerytalne powinny gwa-rantować świadczenia partnerom żyjącym w zareje-strowanych związkach od 1 stycznia 2005 r., bowiem w tym dniu weszły przepisy gwarantujące podobną sytuację prawną małżeństw i zarejestrowanych związ-ków partnerskich. To oznacza, że w tym kontekście zastosowanie ma zasada niedyskryminacji. Decyzja Federalnego Sądu Pracy stanowi istotny przykład sto-sowania orzecznictwa ETS w praktyce (20).

(18) Decyzja Α.Κ.Ι. 63/2008, 4.6.2009 (http://www.mjpo.gov.cy/).

(19) Decyzja z 14.1.2009, Az.: 3 AZR 20/07 (http://www.bundesarbeitsgericht.de).

(20) Europejski Trybunał Sprawiedliwości, sprawa C-267/06 Maruko.

http://www.bundesarbeitsgericht.de


29

3.4. W przygotowaniu: nowa dyrektywa antydyskryminacyjna

Europejski Rok na rzecz Równych Szans dla Wszystkich, obchodzony w 2007 r., stanowił okazję do zrealizowa-nia decyzji Komisji zakładającej wdrożenie środków rozszerzających istniejącą ochronę prawną przed dyskryminacją. W czasie konsultacji odbywających się w drugiej połowie roku projekt zyskał powszechne poparcie, co doprowadziło do przedstawienia przez Komisję 2 lipca 2008 r. propozycji przepisów. Projekt zakłada walkę z dyskryminacją ze względu na religię lub wyznanie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną także poza rynkiem pracy.

Na mocy unijnych przepisów dyskryminacja ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne jest już zakazana w kontekście zatrudnienia i pracy, a także ochrony socjalnej, opieki zdrowotnej, edukacji i dostępu do dóbr i usług. W wymienionych dzie-dzinach, z wyjątkiem edukacji, zabro-niona jest również dyskryminacja ze względu na płeć.

Rozszerzona ochrona prawna

Projekt dyrektywy zakazuje dyskry-minacji w zakresie ochrony socjalnej, w tym w zakresie zabezpieczeń spo-łecznych i ochrony zdrowia, świad-czeń społecznych, kształcenia, a także dostępu do dóbr i usług (w tym zakwa-terowania) oraz ich dostarczania. Pro-jekt dyrektywy zakazuje bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji oraz nęka-nia. Projekt zakłada również nowe prawa dla osób niepełnosprawnych, zapewniając im równy dostęp oraz „racjonalne usprawnienia”, pod warunkiem że rozwią-zania tego rodzaju nie wiążą się z nieproporcjonalnym obciążeniem.

Nowe przepisy zawierają te same postanowienia w zakresie działania pozytywnego, ochrony praw, ciężaru dowodu, ochrony przed represjami i sankcji co istniejące dyrektywy w sprawie równości. Ponadto regulacje przewidują wyznaczenie organów ds. rów-ności, które będą działać na rzecz upowszechnienia zasady równego traktowania zgodnie z dyrektywą w sprawie równości rasowej. Nowa dyrektywa przed-stawia minimalne ramy – państwa członkowskie mogą zadecydować o rozszerzeniu poziomu ochrony.

Wyjątki i obszary nieobjęte dyrektywą

Dyrektywa nie narusza krajowych przepisów o świec-kim charakterze państwa i jego instytucji ani statusu organizacji religijnych. Ponadto nie porusza ona kwe-stii różnego traktowania ze względu na narodowość.

Projekt nowej dyrektywy zawiera szczególne przepisy dotyczące dyskryminacji ze względu na wiek. Mimo że dyrektywa nie wyklucza ustalenia określonej gra-nicy wieku dla dostępu do świadczeń społecznych, kształcenia oraz do niektórych towarów lub usług, odmienne traktowanie musi być uzasadnione słusz-nym celem, a środki mające służyć jego osiągnięciu muszą być właściwe i konieczne. Na mocy propozycji różnice w traktowaniu ze względu na wiek lub nie-pełnosprawność byłyby dopuszczalne w przypadku usług finansowych, jeżeli odniesienie do wieku lub niepełnosprawności jest ważnym czynnikiem w oce-nie ryzyka.

Dalsze działania

W dniu 2 kwietnia 2009 r. Parlament Europejski (21) przyjął rezolucję legislacyjną w sprawie projektu dyrektywy. W praktyce rezolucja zatwierdza pro-pozycję Komisji i sugeruje wprowadzenie szeregu poprawek. Pod koniec 2009 r. projekt dyrektywy był przedmiotem negocjacji na forum Rady Unii Europejskiej (22).

(21) http://www.europarl.europa.eu

(22) http://www.consilium.europa.eu


30

WnioskiOkres opisany w niniejszym sprawozdaniu odzwier-ciedla intensyfikację działań oraz nowe inicjatywy podejmowane w ramach walki z dyskryminacją. Najważniejszym osiągnięciem jest ściślejsza i szer-sza współpraca między zainteresowanymi stronami. Przyczyniła się do tego Komisja Europejska, kierując uwagę na podmioty będące na pierwszej linii frontu, m.in. organizacje pozarządowe i związki zawodowe, oraz kładąc nacisk na tworzenie silniejszych sojuszów na rzecz osiągania wspólnych celów. Podjęto również działania w odpowiedzi na potrzebę ustanowienia mocniejszych powiązań z innymi sektorami, w tym ze światem mediów i biznesem.

Odnotowano również postępy w dziedzinie wzmacnia-nia ram prawnych. W 2009 r. projekt nowej dyrektywy Komisji Europejskiej był tematem analiz i dyskusji. Dyrektywa, jeśli zostanie przyjęta, wprowadzi nowe standardy w zakresie ochrony przed dyskryminacją także poza miejscem pracy. Należy pamiętać, że zna-cząca większość przypadków dyskryminacji nigdy nie trafia na wokandę. Niemniej jednak istniejące prawo niezmiennie pomaga bronić zasady równości i praw.

Podczas gdy badanie Eurobarometru przeprowa-dzone w 2009 r. ujawniło rosnącą świadomość na temat problemu dyskryminacji wśród mieszkańców Europy, wykazało ono również utrzymujący się brak znajomości praw gwarantowanych w Europie. Wszy-scy interesariusze walczący z dyskryminacją muszą wspólnie dążyć do sytuacji, w której obywatele będą świadomi swoich praw w dziedzinie równości i będą wiedzieć, do kogo się zwrócić w przypadku ich złamania.

Trwający w 2009 r. kryzys gospodarczy budził nie-pokój, przede wszystkim ze względu na to, że osoby żyjące na marginesie społeczeństwa często najbo-leśniej odczuwają jego skutki. W tym kontekście niezbędna jest dalsza realizacja zobowiązania zakła-dającego nie tylko walkę z dyskryminacją, lecz także promowanie różnorodności stanowiącej wartość dla przedsiębiorstw i całego społeczeństwa. To właśnie ten pozytywny przekaz pomoże przyspieszyć reali-zację długoterminowego projektu na rzecz wyelimi-nowania dyskryminacji i stworzenia Unii Europejskiej, w której wszyscy mieszkańcy na co dzień korzystają z takich samych praw.


31

Załącznik – Publikacje

Sieć ekspertów prawnych w dziedzinie równości

Członkowie sieci ekspertów prawnych w dziedzinie równości, reprezentujący wszystkie państwa człon-kowskie UE, opublikowali w 2009 r. szereg cennych opracowań i analiz prawniczych (23). Oprócz wydawa-nego dwa razy do roku „European Anti-discrimination Law Review” (Europejski Przegląd Prawa Antydyskry-minacyjnego) sieć opublikowała sprawozdania tema-tyczne na temat migracji i niepełnosprawności.

Migracja i dyskryminacja

Ochrona przed dyskryminacją ma zasadnicze znacze-nie z punktu widzenia udanej integracji imigrantów. Sprawozdanie – opublikowane w języku angielskim, francuskim i niemieckim – opisuje powiązania pomię-dzy ochroną narodowości i ochroną przed dyskrymi-nacją na mocy przepisów państw członkowskich, UE oraz prawa międzynarodowego. Dyrektywa w spra-wie równości rasowej stanowi, że zakaz dyskryminacji rasowej odnosi się również do obywateli krajów trze-cich. Niemniej jednak przepisy nie obejmują różnego traktowania ze względu na narodowość i mają zasto-sowanie bez uszczerbku dla regulacji dotyczących wjazdu i pobytu obywateli krajów trzecich, a także ich dostępu do rynku pracy i zatrudnienia. Sprawo-zdanie omawia ten temat w ogólnym kontekście prawa unijnego. Autorzy dochodzą do wniosku, że państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę potrzebę unikania różnego traktowania obywateli oraz osób innej narodowości, w tym osób będących obywatelami kraju trzeciego (chyba że istnieją cele zgodne z prawem, do których realizacji użycie takich środków może być uzasadnione).

http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4676& langId=en

(23) http://www.non-discrimination.net

Niepełnosprawność a przepisy w sprawie równości

Dokonując ponownej analizy znaczenia i zakresu okreś leń takich, jak „niepełnosprawność” czy „racjo-nalne usprawnienia, autorzy raportu badają przepisy w sprawie dyskryminacji ze względu na niepełno-sprawność w dziedzinie zatrudnienia i w innych dzie-dzinach. Opracowanie zawiera rozdział poświęcony strategiom na rzecz walki z dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność poza sytuacją zatrudnienia. Temat jest aktualny, biorąc pod uwagę, że powstaje projekt przepisów rozszerzający ochronę na szczeblu UE również poza miejsce pracy.

http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4393& langId=en

W dziedzinie niepełnosprawności i dyskryminacji opu-blikowano ponadto następujące sprawozdania:

• „Second EU Disability High-Level Group Report on the UN Convention” (Drugi raport grupy wysokiego szczebla UE ds. niepełnosprawności na temat konwencji ONZ)

• „Disability Action Plan mid-term evaluation” (Średniookresowa ocena planu działania UE na rzecz osób niepełnosprawnych)

• „Study on the situation of women with disabili-ties in light of the UN Convention for the Rights of Persons with Disabilities” (Badanie na temat sytuacji niepełnosprawnych kobiet w świetle Konwencji praw osób niepełnosprawnych ONZ)

• „Tool kit for using EU Structural and Cohesion Funds – Ensuring accessibility and non-discri-mination of people with disabilities” (Zestaw narzędzi dotyczących wykorzystania unijnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności – zapewnienie dostępu i niedyskryminacja osób niepełnosprawnych

http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4676&langId=en




Komisja Europejska

Promowanie równości: działania przeciwko dyskryminacji w 2009 r .

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej

2010 — 31 s. — 21 × 29,7 cm

ISBN 978-92-79-16276-3doi:10.2767/15692

Sprawozdanie „Promowanie równości: działania przeciwko dyskryminacji w 2009 r.” przedstawia działania Komisji Europejskiej w 2009 r., mające na celu zwalczanie dys-kryminacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w zakresie zatrudnienia i pracy. Zaczyna się od krótkiego przeglądu europejskich postaw wobec równości, po którym następuje analiza najnowszych zmian politycznych i partnerstwa. W broszurze omawia się również działania prowadzone w celu podnoszenia świadomości na temat spraw dyskryminacji i równości oraz ich lepszego zrozumienia, w tym promocję korzyści, jakie różnorodność przynosi biznesowi. Podane są przykłady dotyczące wdrażania przepisów odnoszących się do równości, a także szczegóły nowego projektu dyrektywy antydyskryminacyjnej.

Niniejsza publikacja jest dostępna w formie drukowanej w językach: angielskim, francus-kim i niemieckim oraz w formie elektronicznej w pozostałych językach urzędowych UE.

JAK OTRZYMAĆ PUBLIKACJE UE

Publikacje bezpłatne:• w EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)• w przedstawicielstwach i delegaturach Unii Europejskiej (dane kontaktowe można uzyskać

pod adresem http://ec.europa.eu lub wysyłając faks pod numer +352 2929-42758)

Publikacje płatne:• w EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)

Płatne subskrypcje (np . Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, zbiory orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej):• u dystrybutorów Urzędu Publikacji Unii Europejskiej

(http://publications.europa.eu/others/agents/index_pl.htm)

http://bookshop.europa.eu

http://ec.europa.eu

http://bookshop.europa.eu

http://publications.europa.eu/others/agents/index_pl.htm

http://ec .europa .eu/social

www .2010againstpoverty .eu

www .facebook .com/socialeurope

Publikacje Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans można pobrać lub bezpłatnie zaprenumerować na stronie:

http://ec.europa.eu/social/publications

Ponadto można zaprenumerować bezpłatny biuletyn Komisji Europejskiej zatytułowany „Europa Socjalna” na stronie:

http://ec.europa.eu/social/e-newsletter

KE-AX

-10-001-PL-N

ISBN 978-92-79-16276-3

http://ec.europa.eu/social

www.2010againstpoverty.eu

www.facebook.com/socialeurope

http://ec.europa.eu/social/publications

http://ec.europa.eu/social/e-newsletter

promowanie równości - rownosc.info · europa. niniejsza publikacja jest finansowana w ramach...

Documents