proteİn bakimindan zengİn yemler: bitkisel protein ...vetport.org/files/39701538.pdfproteini...
TRANSCRIPT
PROTEİN BAKIMINDAN ZENGİN YEMLER:
Bitkisel protein kaynakları
Hayvansal protein kaynakları
NPN
Tek hücre proteinleri
BİTKİSEL PROTEİN KAYNAKLARI
Yağ sanayi yan ürünleri
Ekstraksiyon
-Hidrolik ekstraksiyon:
Kırma
Öğütme
Kuru ve buharlı ısı (103-110 °C, 90 dakika)
Hidrolik presleme (65-75 °C'de yaklaşık 1 saat)
Öğütme
Küspede % 5-8 yağ
-Ekspeller ektraksiyon
Kırma ve kurutma (nem oranı % 2'ye düşünceye kadar) Isı
30 °C'den 130 °C'ye artırılır
Buharlı ekspeller yumuşatma (130 °C'de 10-15 dk)
Burgulu presleme
Helezonik döndürme, basınç ve 140-150 °C'lik ısı
Küspe kalıplar halindedir, öğütülerek tüketime sunulur
% 4-5 oranında yağ kalır.
Solvent ekstraksiyon
Öğütülür, ısıtılır (60 °C'de 10 dk)
Ezme silindirleri ile tabakalar haline getirilir
45 °C'ye kadar soğutularak benzen, hekzan gibi yağ çözücülerle eksraksiyon
ısıtılarak çözücüler tamamen uçurulur.
Kavurma (104 °C'de 90 dk).
Soğutulduktan sonra öğütme
% 1 veya daha az yağ kalır.
Küspeler:
Protein, selüloz, N'suz öz maddeler bakımından zengin
Küspelerin kalitesi uygulanan ısı, kabuk miktarı ve kalan yağ
oranına göre değişir.
Isı yüksekse özellikle eksojen amino asitler parçalanır, protein
kalitesi düşer.
Fazla kabuk bulunuyorsa HP düşer, selüloz artar.
Yağ miktarı fazla ise acılaşma (biyotin, A, E, D vitaminleri
parçalanmıştır, linolenik asit oksitlenmiştir)
İshal, barsak yangısı sütün kokusunda bozulma
Küspeler
• % 90 KM, % 30-45 HP, % 9-20 HS
• Ca düşük, P'ca zengin (fitin)
• Yağda eriyen vitaminlerce fakir, B grubu
vitaminlerce zengin
• Proteinin % 90'ı gerçek protein niteliğindedir,
biyolojik değeri yüksektir.
PAMUK TOHUMU KÜSPESİ
Protein içeriği kabuk miktarına ve elde ediliş
metoduna göre oldukça değişkendir (% 25-40).
Lizin, metionin, sistin ve triptofan bakımından
eksiktir, biyolojik değeri biraz düşüktür.
Gossipol (Isıtma yada anilin muamelesi ile serbest
gossipol bağlı D-gossipole dönüşür
50 ppm kadar Fe2SO4 (yaklaşık olarak gossipol
miktarının 1-4 katı kadar)
Soya küspesinin % 80’i yerine (Islah edilmişler).
PTK
Sterkulik asit %2 (yumurta akında pembe lekeler)
Gossipol yumurta verimi ve yumurta ağırlığını düşürür,
yumurta sarısında yeşilimsi-kahverengimsi lekeler
Civcivlerde büyüme ve yemden yararlanmayı olumsuz etkiler.
Besi sığırlarına 1-2 kg, koyunlara 250 g verilir.
Sığır karma yemlerine % 20'ye kadar, kanatlı yemlerine % 5-10
oranında katılır.
AYÇİÇEĞİ KÜSPESİ
Kalitesi içerdiği kabuk miktarına bağlıdır.
Protein % 20-40 arasında değişir.
Lizin bakımından biraz eksiktir.
Süt karma yemlerine % 25, besi yemlerine % 5,
yumurta yemlerine % 20 oranında katılabilir.
SOYA KÜSPESİ
Soya proteini biyolojik değer bakımından en iyi bitkisel proteinlerdendir.
HP oranı kabuk durumuna göre % 40-50 arasındadır.
Selüloz miktarı diğer küspelere göre oldukça düşüktür (5-7).
• Çiğ soya fasulyesi antitripsin faktör (Isı)
• Üreaz enzimi bulunmaktadır, bu enzim üredeki amonyağı serbest hale getirir. Bu nedenle üre ile birlikte soya fasulyesi verilmemelidir. (Isı)
• Pratikte üreaz enzimi aktivitesi tayin edilerek küspenin uygun ısı işlemi görüp görmediği, dolayısıyla küspenin kalitesi hakkında fikir edinilebilir.
Genellikle genç hayvanların ve kanatlıların
beslenmesinde kullanılmaktadır.
Süt ineklerine günde 2-2.5 kg, besi sığırlarına 2-3
kg, kuzu ve toklulara 300-500 g, atlara 1.5 kg kadar
verilebilir
KETEN TOHUMU KÜSPESİ (KTK)
• Ham proteini % 26-40, biyolojik değeri yüksektir.
• Metionin, lizin ve triptofan bakımından yetersiz
• Karotin ve vit D bakımından fakir
• Linolenik asit bakımından zengin
• Sindirim, büyüme, rejenerasyon, yapağı ve tüy
oluşumu üzerinde olumlu etki
• Laksatif etkili olduğu için barsakları düzenlemede
kullanılabilir.
-Linamarin (glikozit) linaz (emulsin) enziminin etkisiyle
parçalanarak siyanik asit açığa çıkarmaktadır (Isı).
-% 3-10 oranında musilaj (suda dağılarak sümüksü bir hal
alır). Ruminantlarda sindirimi olumlu etkiler, konstipasyonu
önler, tek mideli hayvanlarda ise değerlendirilemez.
KTK süt yemlerine % 30, civciv yemlerine % 5, tavuk
yemlerine % 10 oranında katılır.
Süt ikame yemlerinde % 10-20
At beslemede pres yöntemiyle elde edilen küspe tercih
edilir (daha lezzetli ve tüylere parlaklık verir
YERFISTIĞI KÜSPESİ (YFK)
Proteini lizin, metionin ve triptofan bakımından eksiktir.
Biyolojik değeri özellikle tek midelilerde biraz düşüktür.
Acılaşma (Aspergillus flavus, aflatoksin (B1, B2, G1, G2))
Karaciğerde nekroz ve tümör, safra yollarının kalınlaşması ve
kanser (yazın 6 hafta, kışın 2-3 aydan uzun süre depolanmaması)
Lezzetli bir yemdir. Fazla yedirilirse süt ve vücut yağını
yumuşatır.
Süt ineklerine günde 1.5-2 kg, besi sığırlarına 2-3 kg, atlara 1-1.5
kg verilebilir.
KOLZA KÜSPESİ
% 30-40 arasında HP, kolza yağında % 40-50 oranında erusik asit
(kalp kası hücrelerinde yağ birikimi)
Acı glikozit, glikosinolatlar (Mirosinaz enziminin etkisiyle
hidrolize olup toksik izotiyosiyanat, goitrin, nitriller performans
düşüklüğüne ve guatr)
Sığır karma yemlerine % 25, koyun yemlerine % 20, at ve
yumurta tavuğu II. dönem yemlerine % 10'a kadar katılabilir.
Fötusta tiroid bozuklukları oluşturabildiği için damızlık
hayvanlara, yine kanatlıların başlangıç yemlerine katılması
tavsiye edilmez
.
Kolzanın ıslah edilerek glikosinolat ve erusik asit içeriği
azaltılmış variyetesi kanola adını almıştır. Kanola tohumları
% 40 oranında yağ içerir ve kanola yağı en sağlıklı yağlardan
bir tanesidir. Çünkü doymuş yağ asiti oranı % 22’dir. % 61
oranında oleik asit içerir, bu da serum kolesterol ve LDL
kolesterol seviyesini düşürürken, HDL kolesterol seviyesini
etkilemez. Ayrıca % 22 oranında linolenik asit bulundurur ve
bunun % 11 kadarı trigliserit seviyesini düşüren ve koroner
kalp yetmezliğini önleyen alfa-linolenik asit şeklindedir
SUSAM TOHUMU KÜSPESİ
Kaliteli olanlar açık gri ve beyaza yakın renkte
Koyu olanların içinde yabancı maddeler olabilir, fazla ısıtılmış
olabilir ya da tohumlar bozulmuş olabilir.
Pres küspeler oldukça serttir ve hayvanlara kırılarak verilmesi
gerekir.
% 37-45 arasında HP içerir.
Sindirilme derecesi ve biyolojik değeri iyidir.
Ca bakımından diğer küspelerin aksine iyi durumdadır.
Beside çok tercih edilir, iç yağını yumuşatıcı etkisi vardır.
Besi sığırlarına günde 2-2.5 kg, koyunlara 0.5 kg, süt
ineklerine 1.5-2 kg (fazlası tereyağını olumsuz etkiler), atlara
1 kg'a kadar verilebilir
HAŞHAŞ KÜSPESİ:
Haşhaş tohumundan yağ çıkarılarak elde edilir. Afyon
(alkaloid)
Tohumlar, buna bağlı olarak da küspeler değişik renkte
olabilir
Genelde pres küspe elde edilir.
Ham proteini % 33-41, ham yağı % 6 civarında, ham selülozu
yaklaşık % 16’dır.
Afyonun narkotik etkisi vardır, konstipasyona yol açar.
Besi sığırlarına 2-3 kg’a, atlara 1 kg’a kadar yedirilebilir.
Süt ineklerinde daha az kullanılmalıdır.
HAYVANSAL KÖKENLİ PROTEİN KAYNAKLARI
Orijinlerine göre 4 grupta incelenebilirler.
1. Et ve et ürünleri
2. Kanatlı ve kanatlı ürünleri
3. Süt ve süt ürünleri
4. Balık ve balık ürünleri
Besin maddeleri bakımından özellikleri:
1. Tek mideli hayvanlar için eksojen olan amino
asitleri yeterli miktar ve oranlarda kapsarlar.
2. Mineral maddeler, özellikle Ca ve P
bakımından zengin ve dengelidirler.
3. B grubu vitaminleri yönünden zengin
kaynaklardır.
4. Bilinmeyen bazı büyütme faktörleri içerirler.
5. Proteinlerinin biyolojik değeri yüksektir.
SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ:
Süt ortalama % 12.5-13 KM, % 3.6 HP, % 3.5-6.5 yağ, % 4.75
laktoz, % 0.75 kül içerir.
Protein; kazein, albumin ve globulinden oluşmuştur.
Kolostrum % 25 KM, % 17 HP içerir ve proteinin yarısı
gamaglobulinlerden ibarettir.
Süt proteini kazein kükürtlü amino asitler bakımından biraz
eksik olmakla birlikte bu eksikliği globulin tamamlar.
Lizince zengindir.
Vitamin ve mineral bakımından zengin bir yem maddesidir.
Proteinin biyolojik değeri % 85'dir.
Sadece D, E vitaminleri ile Mg ve Fe bakımından fakirdir
YAĞSIZ SÜT
Enerji ve yağda eriyen vitaminler bakımından
yetersizdir.
Taze, kestirilmiş veya süt tozu şeklinde
kullanılır.
Kuzu ve buzağı beslemede önemlidir. Üç aylık
yaşa kadar verilir.
YAYIK ALTI: Yayık ile yağ elde edildikten sonra kalan
kısımdır. Bileşimi yağsız süte benzer. Ancak yağ miktarı biraz
fazladır. Yağsız süt yerine buzağı, kuzu, tavuk yemlerine
konabilir.
YAĞSIZ SÜT TOZU, YAYIK ALTI TOZU:
Besleyici değerleri tabii hallerinin 10 katı kadardır.
% 8'den daha az su içermeleri gerekir.
Ortalama % 32-35 HP, % 51 laktoz, % 1 yağ ve % 8 oranında
mineral içerirler.
Buzağı süt ikame yemlerine % 50-85 yağsız süt tozu katılır.
Süt tozu buzağılara 9 misli ılık su ile eritilerek de içirilebilir.
Tavuk rasyonlarına % 15 oranında katılabilir.
PEYNİR SUYU
Protein bakımından yağsız sütten daha fakirdir (% 0.6-0.9).
Kısa sürede bozulabilir.
Taze halde ya da kurutularak kullanılır.
Buzağı beslemede 2-3. haftadan itibaren günde 1 lt ile
başlanır, 14. haftada günde 12 lt olacak şekilde artırılarak, süt
ineklerine 10-20 lt'ye kadar içirilebilir.
Kurutulmuş peynir suyu % 65'in üzerinde laktoz içerir,
riboflavin, pantotenik asit ve bilinmeyen faktörler
bakımından zengindir.
Bundan süt ikame yemlerine % 10, civciv ve broyler
yemlerine % 2.5-4 oranında katılmaktadır
ET VE ET ÜRÜNLERİ:
KADAVRA UNU:
Karkas, ölü hayvanların deri, boynuz, tırnakları çıkarılıp
işkembe ve barsak içeriği boşaltıldıktan sonra geriye kalan
kısmın kurutulup öğütülmesiyle elde edilir.
Protein miktarı % 40 ile 70, kül miktarı % 15 ile 33
Kanatlı rasyonlarına proteinin % 20'sini karşılayacak şekilde
katılır.
ET UNU: İçerisinde tırnak, boynuz, kıl, mide içeriği, dışkı,
deri gibi maddeler olmamalıdır. Kan unu ilave edilmemelidir.
Proteince zengindir (% 55-60) ve biyolojik değeri çok
yüksektir.
Lizin bakımından zengindir.
Et ununda bulunan yağ % 72-94 oranında oleik asit
içermektedir.
Kanatlı rasyonlarına % 5'e kadar katılır.
ET-KEMİK UNU: Et ve kemiklerin rendering tesislerinde
ısı ve buhar basıncı etkisi ile kavrulup, öğütülüp yağı
alındıktan sonra geriye kalan kısmıdır.
Yaklaşık % 30-55 HP içerir.
Değeri kemik miktarına göre değişir. Ca ve P bakımından
zengindir. Kanatlı yemlerine % 5'den fazla katılmamalıdır.
KEMİK UNU: Kemiklerin yağı ve kollajen kısımları
ayrıldıktan sonra 3-5 cm uzunluğunda kırılarak basınçlı
buhar kazanları veya açık kazanlarda pişirilip kurutulduktan
sonra öğütülmesiyle elde edilir.
Normalde % 25 HP kapsar. Ossein
Kül oranı % 40'ın üzerindedir (% 28-30 Ca, % 13-19 P)
Rasyonlara Ca ve P kaynağı olarak % 1-2 oranında katılır.
KAN UNU: Kurutulur ve öğütülür.
Isı 70 °C'yi geçmemelidir.
Kan, kepek ve öğütülmüş yemlere emdirilerek, % 1
oranında sönmemiş, % 3 oranında sönmüş kireç
katılarak da güneşte kurutulabilir.
Kan unu % 80 oranında HP
Isının etkisiyle proteinin değerlendirilebilirliği ve
kalitesi pek iyi değildir.
Lezzetli bir yem değildir.
Kanatlı yemlerine % 1-2 oranında katılır
MEZBAHA ARTIKLARI
HİDROLİZE TÜY UNU: Tüylerinin basınç altında pişirilmesi,
kurutulup öğütülmesiyle elde edilir.
% 80 HP içerir (Biyolojik değeri ve sindirilme derecesi çok iyi
değildir. Amino asitler bakımından dengeli değildir)
Kanatlı yemlerine % 2.5 ruminant konsantre yemlerine % 10'a
kadar
MEZBAHA ARTIKLARI UNU: Tüy ve telek, kan, baş,
ayaklar ve barsaklar (%25)
Yağ alınmaz ise antioksidan ilave edilir.
% 55-60 oranında HP (Biyolojik değeri düşük)
Enerji, Ca ve P yönünden zengindir.
Kanatlı rasyonlarına % 5-10 oranında katılır.
BALIK UNU
Tüm balık ve balık konserve kalıntıları kurutulup öğütülür.
Balığın cinsi, bütün veya parçalar halinde oluşu, avlandığı mevsime, balığın yağ miktarı ve balık unu üretim tekniği (Standardize etmede güçlükler)
Tuz miktarı % 2-5
% 30'a kadar kalsiyum fosfat
Renk gri- sarıdan koyu kahve rengine kadar değişir
Protein içeriği % 60 civarındadır ve iyi kalitelidir (Lizin,
metionin, triptofan, histidin)
A, D, B12 vitaminlerince zengindir ve henüz bilinmeyen
büyütme faktörleri kaynağıdır
Yumurta verimi ve kuluçka yeteneğini artırır
Yağ miktarının % 8'den fazla su miktarı % 12‘ den fazla
olmaması istenir (Mikroorganizmalar ürer ve kızışmalar
görülür).
Fazla miktarlarda depolama: YA polimerizasyonu ve
peroksidasyonu, aldehitler, ısı artışı (proteinlerin serbest
amino gruplarını etkileyerek balık ununun enerji değerini
önemli oranda düşürür).
Kanatlılarda protein ihtiyacının % 15-25'i (Rasyona balık
unundan girecek yağ miktarının % 1'i geçmemesi gerekir)
Ergin ruminantlar rumen mikroorganizmaları sayesinde
biyolojik değeri yüksek proteinleri sentezleyebildikleri için
bu hayvanların rasyonlarına balık unu katmaya gerek
yoktur???.
Çok yüksek verimli süt ineklerine günde hayvan başına 0.5-1
kg
Buzağı büyütme yemlerine % 5-10 oranında katılabilir.
TAVUK GÜBRESİ:
NPN bileşiklerini ve sellülozca zengin maddeleri rumen
mikroorganizmaları aracılığı ile sindirebilme
Tavuk gübresi % 30 HP, % 12 HS, % 25 HK, % 6.5 Ca, % 2.2 P
Proteince zengin olmasına rağmen proteini NPN bileşikleri,
çoğunlukla üratlar halindedir, bu yüzden genelde ruminant
beslemede kullanılabilir.
Süt inekleri için hazırlanan karma yemlere % 25
besi sığırı karma yemelerine ise % 40
Salmonella, pestisitler ve bazı ilaç kalıntıları
Kurutma ve silolama
PROTEİN NİTELİĞİNDE OLMAYAN AZOTLU
MADDELER (NPN)
Ruminantlar rumen mikroorganizmaları sayesinde
çeşitli azotlu bileşiklerden protein sentezleme kabiliyetine
sahiptir.
Amidler, amino asitler (glisin, serin, alanin, prolin, glutamik
asit, aspartik asit), azotlu yağlar ve CHO'lar, organik ve
inorganik amonyum tuzları (amonyum asetat, amonyum
bikarbonat, amonyum karbamat, amonyum laktat), alkoloid,
üre, ürik asit, biüret sayılabilir.
ÜRE: Saf üre % 46.67 azot içerir ve HP değeri % 291.7'dir. Yem olarak kullanılan üre ise % 42 azot içerir ve bu da % 262.5 HP demektir.
Üre rumende mikrobiyel üreaz enzimi vasıtasıyla amonyak ve CO2'e ayrılır.
Üre+ketoasit= aminoasit
Ketoasitler enerjice zengin tane yemler ya da
diğer kolay eriyebilir karbonhidrat kaynakları
Sadece kaba yem mikrobiyal protein sentezinde
azalma
Üre mısır ya da saf nişasta ile birlikte
jelatinleştirilerek çeşitli ticari ürünler (Starea,
Golden pro gibi) meydana getirilebilir.
Rasyonda yüksek düzeyde üre kullanılması halinde, bakteriyel
üreazın etkisi ile hızla açığa çıkan amonyak kendisi ile
birleşerek onu detoksifiye edecek kadar enerji kayanağı
bulamaz, hızla rumenden emilip kana geçer, kan amonyak
düzeyini yükseltir ve daha ileri aşamalarda amonyak
zehirlenmesine sebep olur. Rumende gaz birikimi, solunum
güçlüğü, tetani, salivasyon, ataksi, kas titremeleri görülür. Bu
gibi durumlarda ilk yapılacak işlem hayvana fazla miktarda
soğuk su içirmektir. Böylece amonyak konsantrasyonu dilüe
edilmiş ve absorbsiyon soğuğun etkisi ile yavaşlatılmış olur.
Su ile birlikte sirke gibi asetik asit kaynaklarının verilmesi
emilimi daha da azaltır. Toksikasyon belirtileri aşırı ise
intravenöz asetik asit uygulanabilir.
Hayvanlara zararlı olmayacak şekilde üre kullanımı için
dikkat edilecek noktalar:
- Üreli yemler alıştırılarak verilir. İlk iki gün total rasyonun
1/4'i, sonraki iki gün 2/4'si, son iki günde 3/4'ü kadar üreli
rasyon verilip, 7. günde tamamen üreli rasyona geçilmelidir.
- Üreli yemler en az iki öğün halinde ve eşit miktarlarda
verilmelidir.
- Yem verilmeden önce bir miktar kaba yem verilir.
- Rasyon nişasta, şeker gibi kolay eriyebilir CHO'lar
bakımından zengin olmalıdır.
- Rasyona Co, S, P takviyesi yapılır (N/S oranı sığırlarda 12 –
15 / 1, koyunlarda 10/1 olmalıdır)
- Ürenin yeme homojen karışması çok önemlidir.
- Üre en çok konsantre yeme % 3, total rasyona %1-1.5
oranında katılır.
- Hayvanın toplam azot ihtiyacının ancak 1/3'ü üreden
karşılanabilir.
Küspe fiyatları tane yem fiyatlarından ne kadar pahalı ise üre
kullanımı o derece ekonomiktir.
Üre;
- konsantre yeme karıştırılarak,
- melas + üre karışımı halinde sıvı olarak kaba yemlere
karıştırılarak, meraya püskürtülerek,
- silaj yapımı esnasında karıştırılarak kullanılabilir.
- merada tuz bloklarına katılarak
BİÜRET: Ürenin 160 °C'de ısıtılmasıyla elde edilir. % 34.7 N
(% 217 HP) içerir. Ancak hayvanların adaptasyon süresi üreye
göre daha uzundur, toksik olmamasına rağmen üre kadar etkin
değildir.
TEK HÜCRE PROTEİNLERİ:
Küf, maya, bakteri ve alg gibi çeşitli mikroorganizmaların
besi yerlerinde üretilmeleri sonucu elde edilen
mikroorganizmalara ait hücrelerin kurutulmasıyla ortaya
çıkan ürüne tek hücre proteini (Single cell protein) denir.
Besi yerleri olarak tarımsal artıklar, ham ve rafine petrol
ürünleri, metan, alkoller, sülfit sıvısı, nişasta, melas ve
selüloz kullanılmaktadır. Ülkemizde daha çok melastan alkol
ya da ispirto elde edilirken yan ürün olarak açığa çıkan melas
ya da ispirto mayası bulunmaktadır.
Mantar, alg, maya ve bakteri proteinlerinin ortalama HP
içerikleri sırasıyla % 32, 52, 60 ve 74'dür. Hayvan
beslemede en çok mayalar kullanılmaktadır.
Metiyonin ve sistin, lizin ve izolöysin aminoasitleri
bakımından yetersizdir.
B grubu vitaminlerce zengindir,
E ve D vitaminleri azdır,