โปรโตซว

Protozoa

อ.ดร. เนต เงนแพทยหองพก : SC 3202

E-mail address : Neti_nu@yahoo.com

• Protizoan protos- first + zoon-animalProtozoology (สตววทยาเซลลเดยว)

• สงมชวตเซลลเดยวunicellular motile eucaryotic protist

• โปรโตซว (protozoa) เปนสงมชวตเซลลเดยวซงสามารถด ารงชวตอยไดโดยมระบบตางๆ ภายในตวเองอยางสมบรณ เชน การสบพนธ การยอยอาหาร

พบ โปรโตซวไดทไหน??ทชนแฉะ-------น าจด น าทะเล ดน-ในสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม------- ซสต (Cyst)

แบงตามการด ารงชวตได 2 กลม1. ด ารงชวตเปนอสระ2. อยรวมกบสงมชวตอน

1. โปรโตซวทด ารงชวตเปนอสระ

• พบไดทวไปในแหลงน า น าจด น าทะเล ดนทราย หรอ บรเวณทมซากอนทรยเนาเปอยผพง --- ในแหลงน ามอะไรบาง อยบรเวณไหน??

• ปจจยทมผลตอการกระจาย (distribution)– อณหภม– แสงสวาง– pH– สารอาหาร *

2 โปรโตซวทอยรวมกบสงมชวตอน

• Commensalism ( 0 ,+) – Ectocommensalism อยภายนอกรางกาย, Entamoeba อยทโคนฟน– Endocommensalism อยภายในรางกาย, Entamoeba coli ในล าไส

• Mutualism ( + , +) – Trichonymphaในล าไสปลวก (แยกกนไมได)

• Parasitism ( - ,+) – Sporozoa เปนปรสตทส าคญ ท าใหเกดโรค

ความส าคญในระบบนเวศ• ผผลต ไฟโตแฟลกเจลเลต• ผบรโภค (อนดบแรก)

กนพช กนสตว กนแบคทเรยStentor กน EuglenaFrontonia, Nassula กน blue green algae

• ผยอยสลาย (แฟลกเจลเลต ทไมสงเคราะหแสง)– Astasia, Bodo, Cercomonas

สณฐานวทยาของโปรโตซว

1-4 µm 600 µm 2000 µm

ลกษณะโครงสรางเซลล• Cell membrane, เปนตวกลางระหวางโพรโตพลาสซม กบ

สงแวดลอมหนาท ปองกนเซลล, คมการแลกเปลยนสาร, เปนทรบการกระตนทางเคม

ชวภาพ, เปนสวนทสมผสกบเซลลอนๆ– ผวนอกสดกอตวหนาเรยก pellicle ยดหยน หรอสรางเปนเปลอก เรยก

lorica, test, shell หรอ cyst wall

ลกษณะโครงสรางเซลล• Cytoplasm ,มออรกาเนลลพนฐานของเซลล , เชน ER,

Mitochondria– เกดเมทาบอลซม ใหพลงงานCytoplasm แบงออกได 2 สวน

Ectoplasm จะอยสวนนอกเปน hyaline มหนาทเกยวกบการปองกนเซลล (protection) การเคลอนไหว (locomotion) และการรบสมผสจากภายนอก (sensation)

Endoplasm อยสวนใน เปนสวนของแกรนล (granule) มหนาทเกยวกบอาหารและการสบพนธของเซลล

1 เซลล ของโปรโตซวตองด าเนนกจกรรมในการด าเนนชวตใหสมบรณจงตองมออรกาเนลพเศษ

Plastid,เพอการสงเคราะหแสง chloroplast, chromoplast, leucoplastFood vacuoleContractile vacuole,

ลกษณะโครงสรางเซลล• Nucleus

– มnucleus อยางนอย1 อน– พวก ciliate ม nuclease 2อน

• Macronucleus - คมกระบวนการเมทาบอลซม• Micronucleus – sexual reproduction

อวยวะในการเคลอนท• Pseudopodia

– เกดจากการไหลของไซโตพลาสซม เปน เทาเทยม

• Flagella , เปนสวนทยนออกนอก Cyt. ม 1-8 เสน– โครงสรางแบบ 9+2

ameboid movement

• Cillia• ขนละเอยดสน ชวยในการกนอาหารดวย

การจดจ าแนกของโปรโตซวนยมแบงตามอวยวะทใชในการเคลอนท แบงเปน 4 กลม คอ

– Mastigophora (flagellata) ใช flagellum ในการเคลอนท

– Sarcodina (กลม amoebae) ใช pseudopodia ในการเคลอนท

– Sporozoa ไมมโครงสรางในการเคลอนท

– Ciliata ม cilia ชวยในการเคลอนท

การสบพนธของโปรโตซว• สวนมากเพมจ านวนโดยไมอาศยเพศ• พวกทเปนปรสต ไมอาศยเพศในโฮสต A แต อาศยเพศในโฮสต B

• 1. แบบไมอาศยเพศ– Binary fission พบในพวกซลเอต, แฟลกเจลเลต

-Multiple fission or Schizogony แบงจาก 1 ไดมากกวา 2 เมอแบงตวเสรจสมบรณ เซลลแมทมลกษณะเปน

schizont จะแตกออกปลอยใหเซลลลก (daugther cells) หลดออกมา พบในพวก อะมบา และสปอโรซว

-Budding แบงเปนการแตกหนอ จากภายนอก (external budding) พบใน ซลเอต และการแตกหนอจากภายใน (internal budding) พบในพวก สปอโรซว เซลลแม 1 แตกหนอไดเซลลลก 2 ตว

2. แบบอาศยเพศ• 2.1 การรวมตวของเซลลสบพนธสองชนด (syngamy) หรอ Gametogamy

เซลลสบพนธมขนาด รปรางเหมอนกนเรยก isogamete ตางกน เรยก anisogamete ท าใหเกด ookinetes (ไซโกตทเคลอนทได) เจรญแบงตวเปน sporozoites จ านวนมาก รปรางเรยวยาวพบไดในพวก Plasmodium

• 2.2 Conjugation ไมสรางเซลลสบพนธ แต นวเคลยส(n)จะท าหนาทเปนแกมมทโปรโตซวสองตวสามารถเชอมตอกนชวคราวเพอ

แลกเปลยนขอมลทางพนธกรรมซงกนและกน หลงจากนนจะแยกออกจากกนเหมอนเดม พบไดในพวก ciliate

การจดหมวดหมอาณาจกร Protista• Phylum Sarcomastigophora

– Mastigophora– Sarcodina ameboid movement

• Phylum Apicomplexa– Class Sporozoea

• Subclass Gregarinia• Subclass Coccidia

• Phylum Ciliophora

Phylum Sarcomastigophora• มนวเคลยสชนดเดยว• สบพนธแบบอาศยเพศ ไมสรางสปอร

• เคลอนทโดย แฟลกเจลลา หรอ ซโดโพเดย

EuglenaAmoeba

Arcella

Phylum Apicomplexa• มการสรางสปอร, สบพนธแบบอาศยเพศ• ไมมซเลย• ทกชนดเปน ปรสต เชน Plasmodium-โรค

มาลาเรย• ม apical complex ออรกาเนลลดานหนา

ของเซลล ประกอบดวย polar ring และโครงสรางรปโคน conoid,rhoptries,micronemes

Plasmodium

Phylum Ciliophora• ระยะนงของวงจรชวตมซเลย• สบพนธแบบไมอาศยเพศ—แบงตามขวาง• นวเคลยสม 2แบบ macro\micro nucleus• สบพนธแบบอาศยเพศ---- conjugation• สวนใหญด ารงชวตอสระ สวนนอยเปนปรสต

Stentor

Vorticella

Paramesium

based on their method of movement

Phylum Common Name Locomotion Type of Nutrition Examples

Sarcodina sarcodines pseudopodiaheterotrophic;

some parasitic

Amoeba

Radiolaria

Naegleria

Ciliophora ciliates ciliaheterotrophic;

some parasitic

Paramecium

Tetrahymena

Balantidium

Zoomastigina zooflagellates flagellaheterotrophic;

some parasitic

Trypanosoma

Leishmania

Giardia

Trichonymph

a

Sporozoa sporozoans(None in

Adults)

heterotrophic;

some parasitic

Plasmodium

Toxoplasma

• AMOEBA • มลกษณะเฉพาะทส าคญ คอ การใชสวนของ

cytoplasm หรอบางทเรยกวา ขาเทยม

(pseudopodia) ในการเคลอนทและ Phagocytosis

• AMOEBA PROTEUS – FREE LIVING AMOEBA

อะมบาทส าคญทางการแพทย1.pathogenic amoeba

1.1 ปรสตในคน E.histolytica โรคบดมตว1.2 ด ารงชวตอสระแตกอโรคได เชน Naegleria fowleri,

Acanthamoeba spp.2. nonpathogenic amoebaเปนปรสตในคนแตไมกอโรค

Entamoeba (E. coli, E. histolytica, E. gingivalis) Endolimax nanaIodamoeba butschlii

Entamoeba histolytica กอโรคในล าไสและตบ ถามปรมาณนอยไมเกดอาการ ถามมากท าใหทองรวง บด

Life Cycleลกษณะโครงสรางของนวเคลยสแตกตางกน ในแตละชนดมระยะทส าคญ 2 ระยะ

1 Trophozoites2 Cyst

FlagellateMOST PRIMITIVE OF THE PROTOZOANS

– CHARACTERISTICS OF FLAGELLA

ม flagellum 1 เสน หรอ flagella หลายๆ เสน เปนอวยวะชวยในการเคลอนทCytoplasm ไมแบง ectoplasm และ endoplasm

Dinoflagellate

เกด redtide ในทะเลและสรางสารพษ

Ceratium sp.

PATHOGENIC FLAGELLATES

Giardia lumbiaระยะทรอโฟซอยท (trophozoite) ลกษณะคลายลกแพรหรอหยดน าตา โดยมปลายแหลม

ระยะซสต (cyst) รปไข ระยะแรกทเปน cyst ม 2

nuclei ระยะแกม 4 nucleiลกษณะอาการของโรค

การเกาะของ sucking disc ท าใหเกดการระคายเคองในล าไส การดดซมอาหารถกขวางกน ถาเปนมากๆ อาจคลนไส อาเจยน ถายทองสลบ

กบทองผก ลกลามถงถงน าด ตบ เปนดซาน (janudice)

•Giardia โรค Giardia intestinalis โรคทองรวง

PATHOGENIC FLAGELLATES

Trichomonas spp.T. tenax ,T. hominis เปนพวกไมกอใหเกดโรค พบภายในทางเดนอาหารสวนล าไสใหญT. vaginalis มแตระยะ trophozoite เทานน ไมมระยะ cyst anterior flagella 3-5 อนดานหนา posterior flagella 1 อน ภายในเชอม nucleus 1 อนลกษณะอาการของโรค

T. vaginalis กอใหเกดโรคภายในอวยวะสบพนธ ชองคลอดอกเสบและตดเชอ มมกหนองไหล ในผชายมกไมมอาการ ถาเปนมากมมกหนองไหลในทอปสสาวะ ตอมลกหมากและทอปสสาวะอกเสบ

PATHOGENIC FLAGELLATES

Trypanosoma gambiense พบสวนใหญ

แถบทวปแอฟรกาตะวนตก ตงแตแกมเบยถงคองโก พบในตอมน าเหลอง กระแสเลอด น าไขสนหลง อาจพบท intercellular spaces ในสมองในกระแสเลอดพบระยะ trypomastigote รปรางเรยวยาว

ลกษณะอาการของโรค เมอ trypomastigote เขาสตอมน าเหลอง มอาการไขเปนพกๆ ตอมน าเหลองโต เมอรกรานเขาสระบบประสาทสวนกลาง จะเรมเกด

อาการของโรคเหงาหลบ (sleeping sickness) เซองซม เหนอยงาย

งวง ซบผอม โคมาและตาย

•Leishmania โรคผวหนง น าเหลองเนาเฟะ โดยมมวนดดเลอดเปนพาหะ

CILIATESMOST ADVANCED OF THE PROTOZOA

เคลอนทและหาอาหารโดยใช cilia, ม nucleus 2 ชนดคอ 1 macroanucleus (ท าหนาทเกยวกบ trophicactivity) 2 micronucleus (ท าหนาทเกยวกบ reproductive activity)

binary fission แบงเพม

จ านวนจาก 1 เปน 2 ในแนวยาว (longitudinal)

โดยกอนการแบงตวจะมการสรางอวยวะภายในขนใหมชดหนงเหมอนกบชดเดม แลวแบงตวจะไดโปรโตซวสองตวทเหมอนกน ขนาดเดยวกนสบพนธอาศยเพศแบบ

conjugation

Paramesium sp.

SPOROZOA• เปนปรสตทแทจรง สรางสปอรทมสปอรโรซอย• มวงจรชวตทซบซอน

• พยาธโปรโตซวในกลมนอาศยอยในเนอเยอและของเหลวในรางกาย host (body fluid)บางระยะในวงชวตมโครงสรางทเรยกวา apical complex มขนาดเลกมาก

• Isospora belli อาการทองเสยเรอรง ถายอจจาระเปนมก • Toxoplasma gondii พาหะคอ แมว มอาการไข หนาวสน ชกกระตก• Cryptosporidium parvum ทองรวงเฉยบพลน

• Plasmodium spp. ไขจบสน มาลาเรย ไขปา

Plasmodiumท าใหเกดไขมาลาเรย – Malaria – ไขปา ไขจบสนพาหะ คอ ยงกนปลอง

เปนโรคตดเชอมากทสด 300-500 ลานคน เสยชวต 1.5-2.7 ลานคน

พบเชอ 100 ชนด ม สชนด ทเปนปรสตและท าใหเกดโรคในคน1. P. malariae2. P. ovalae3. P. vivax4. P. falciparum อนตรายสด อตราการตาย 50% (มาลาเรยขนสมอง) ระบาดในภาคเหนอของประเทศไทย

วงจรชวต• Asexual : Sporogony ในยง ระยะแพรเชอ

Schizogony ในคน

ในตบ ระยะ Schizont สราง merozoites มากมายและปลอยเขาสกระแสเลอด เขาเจรญเตบโตทเมดเลอดแดง

ในเมดเลอด

ระยะตดตอ

การแสดงอาการ ของมาลาเรย ( Malaria paroxysm)

• ระยะหนาวสน เกดจากเมดเลอดแตกตว 1 ชม.• ระยะมไข เกดจากเมดเลอดขาวท างาน 2-6 ชม.• ระยะเหงอออก ผปวยรสกสบาย ไขลดลง

– หลงจากนนผปวยรสกปกต เหมอนไมเปนอะไร เนองจากเชอก าลงเจรญในเมดเลอดแดง และจะเรมหนาวสนเปนวงจรเชนน