PROXECTO PROXECTO OS DINOSAUROSOS DINOSAUROS.. 1-ANALISE DO CONTEXTO 1-ANALISE DO CONTEXTO

DO CENTRODO CENTRO 2-XUSTIFICACIÓN DO 2-XUSTIFICACIÓN DO

PROXECTO.PROXECTO. 3-OBXECTIVOS 3-OBXECTIVOS 4-CONTIDOS .4-CONTIDOS . 5-ORGANIZACIÓN DE 5-ORGANIZACIÓN DE

RECURSOS E MATERIALRECURSOS E MATERIAL 5-ACTIVIDADES E 5-ACTIVIDADES E

DESENROLODESENROLO 6-METODOLOXÍA 6-METODOLOXÍA 7-TEMPORALIZACIÓN7-TEMPORALIZACIÓN 8-AVALIACIÓN8-AVALIACIÓN -CRITERIOS-CRITERIOS -INSTRUMENTOS-INSTRUMENTOS -FASES-FASES

1-ANALISE DO CONTEXTO1-ANALISE DO CONTEXTO A A escola está situada nunha zona rural ,nunha parroquia escola está situada nunha zona rural ,nunha parroquia

de Meis chamada San Lourenzo .Dista 14 km de de Meis chamada San Lourenzo .Dista 14 km de Pontevedra ,e está moi ben comunicada con Pontevedra ,e está moi ben comunicada con Vigo,Santiago ,Vilagarcía Cambados ,así como coas Vigo,Santiago ,Vilagarcía Cambados ,así como coas praias do Salnés.Como consecuencia os nenos e nenas praias do Salnés.Como consecuencia os nenos e nenas gozan de tódalas vantaxes que supón o vivir nunha gozan de tódalas vantaxes que supón o vivir nunha zona rural ,como coñecemento directo da zona rural ,como coñecemento directo da natureza,relacións primarias ,liberdade(cada vez natureza,relacións primarias ,liberdade(cada vez menos),e tamén das de estar preto dunha zona menos),e tamén das de estar preto dunha zona urbana,acceso a bibliotecas, cine ,teatro, urbana,acceso a bibliotecas, cine ,teatro, concertos,exposicións…concertos,exposicións…

Na escola están escolarizados 15 nenos e nenas dos Na escola están escolarizados 15 nenos e nenas dos cales 7 son de 3 anos,7 de 4 anos e 1 de 5 anos.cales 7 son de 3 anos,7 de 4 anos e 1 de 5 anos.

As dependencias do centro son un baño .unha aula As dependencias do centro son un baño .unha aula pequena e un patio tamén pequeno.Dispoñemos ó lado pequena e un patio tamén pequeno.Dispoñemos ó lado de fotocopiadora, escáner e biblioteca.Tamén temos de fotocopiadora, escáner e biblioteca.Tamén temos conexión a internet e pantalla dixital.conexión a internet e pantalla dixital.

2-XUSTIFICACIÓN DO PROXECTO2-XUSTIFICACIÓN DO PROXECTO

O proxecto xurde cando un neno trae á O proxecto xurde cando un neno trae á escola un conto de dinosauro. Intercambian escola un conto de dinosauro. Intercambian opinións sobre como pelexaban .Buscamos opinións sobre como pelexaban .Buscamos imaxes e vídeos en Internet.Preguntan cal é imaxes e vídeos en Internet.Preguntan cal é o mais malo.o mais malo.

En resposta a estas preguntas e a outras En resposta a estas preguntas e a outras que van xurdindo nace o proxecto: que van xurdindo nace o proxecto:

OS DINOSAUROS.OS DINOSAUROS.

3-OBXECTIVOS PROPOSTOS3-OBXECTIVOS PROPOSTOS..a) PROFESORA.a) PROFESORA.-Afianzarse no traballo por proxectos .-Afianzarse no traballo por proxectos .-Utilizar as novas tecnoloxías na aula acordo coas -Utilizar as novas tecnoloxías na aula acordo coas

necesidades dos proxectos.necesidades dos proxectos.-Iniciar ós alumnos en novos procedementos que lles -Iniciar ós alumnos en novos procedementos que lles

permitan aprender a aprender.permitan aprender a aprender.b)ALUMN@Sb)ALUMN@S-Participar activamente no proxecto .-Participar activamente no proxecto .-Respectar as informacións e opinións dos demais .-Respectar as informacións e opinións dos demais .-Utilizar as PDI na elaboración do proxecto.-Utilizar as PDI na elaboración do proxecto.-Tomar conciencia de cómo se fai o proxecto.-Tomar conciencia de cómo se fai o proxecto.c)FAMILIASc)FAMILIAS-Activar a relación familia –escola.-Activar a relación familia –escola.-Facer partícipes ás familias no desenvolvemento do -Facer partícipes ás familias no desenvolvemento do

proxecto e da necesidade da súa colaboración.proxecto e da necesidade da súa colaboración.

4-CONTIDOS4-CONTIDOS

-Clasificar ,agrupar , ordenar e comparar según diferentes características e -Clasificar ,agrupar , ordenar e comparar según diferentes características e criterios:criterios:

.Peso..Peso. .Tamaño..Tamaño. .Alimentación..Alimentación. .Defensa /ataque..Defensa /ataque. -Identificar números no peso e medida dos dinosauros.-Identificar números no peso e medida dos dinosauros. -Plantexar e resolver problemas oralmente.-Plantexar e resolver problemas oralmente. -Coñecer a serie numérica.-Coñecer a serie numérica. -Verbalizar situacións espaciais.-Verbalizar situacións espaciais. -Utilización da linguaxe oral e escrita para comunicarse en diferentes -Utilización da linguaxe oral e escrita para comunicarse en diferentes

situacións.situacións. -Valorar a importancia da comunicación.-Valorar a importancia da comunicación. -Aprender a buscar información.-Aprender a buscar información. -Realizar actividades que reflicten o aprendido.-Realizar actividades que reflicten o aprendido. -Creación de material literario..-Creación de material literario.. -Utilización de diferentes técnicas artísticas.-Utilización de diferentes técnicas artísticas.

ORGANIZACIÓN DE RECURSOS ORGANIZACIÓN DE RECURSOS E MATERIALE MATERIAL

Establecimos unha zona específica para o material do proxecto,EN Establecimos unha zona específica para o material do proxecto,EN dúas mesas colocamos os libros, fotocopias ,contos ,videos,cd`s e dúas mesas colocamos os libros, fotocopias ,contos ,videos,cd`s e dvd´s,ó lado, nunha caixa, os monecos e xoguetes.Na parede,a dvd´s,ó lado, nunha caixa, os monecos e xoguetes.Na parede,a cortiza para ir organizando o material,murais,debuxos..cortiza para ir organizando o material,murais,debuxos..

Noutro lado establecimos un taller de plástica para utilizar Noutro lado establecimos un taller de plástica para utilizar témperas,arxila, plastilina..témperas,arxila, plastilina..

No centro da aula celebramos a asemblea,no mesmo sitio onde No centro da aula celebramos a asemblea,no mesmo sitio onde utilizamos o encerado dixital.utilizamos o encerado dixital.

O ordenador utilizouse de forma individual,colectiva e en O ordenador utilizouse de forma individual,colectiva e en pequenos grupos,o mesmo fixemos coa pdi.pequenos grupos,o mesmo fixemos coa pdi.

utilizamosutilizamos

DESENVOLVEMENTO DO PROXECTO E DESENVOLVEMENTO DO PROXECTO E ACTIVIDADES.ACTIVIDADES.

Unha vez escollido o tema ,comezamos Unha vez escollido o tema ,comezamos coa primeira fase do proxecto na que se coa primeira fase do proxecto na que se concretan as ideas previas.concretan as ideas previas.

Á pregunta Á pregunta :¿Qué sabemos dos :¿Qué sabemos dos dinosauros?dinosauros?

Responden:Responden: -Morreron porque non comían.-Morreron porque non comían. -Saían de ovos.-Saían de ovos. -Vivían cos seus fillos.-Vivían cos seus fillos. -Morreron todos menos o crocodilo.-Morreron todos menos o crocodilo. -Pegábanlles ás crías.-Pegábanlles ás crías. -Corrían.-Corrían. -Vivían na selva.-Vivían na selva. -Comían herba.-Comían herba. -Había tiranosaurios e triceratops.-Había tiranosaurios e triceratops.

Á pregunta Á pregunta :¿Qué queremos saber?:¿Qué queremos saber?

Responden:¿Cómo se chaman?¿Cómo pelexan?¿cómo morreron?¿Qué comían?¿Teñen casa?¿Canto pesan e miden?¿Teñen pais?

PEDIMOS INFORMACIÓNPEDIMOS INFORMACIÓNEn asemblea escribimos en cartolina todo o anterior.Debuxan un dinosauro e escriben o que saben sobre el.¿Onde buscar información?

Xabier escribe unha nota para casa:PAPÁ E MAMÁ:NECESITAMOS INFORMACIÓN SOBRE OS DINOSAURIOS(libros ,monecos,debuxos artigos,noticias…)

METEMOS A NOTA NAS CARPETASMETEMOS A NOTA NAS CARPETAS

Contamos o conto de Contamos o conto de Ufito,un dinosauroUfito,un dinosauro

Fotocopiamos a imaxe de Fotocopiamos a imaxe de Ufito e escriben enriba¿Qué Ufito e escriben enriba¿Qué dinosauro é este?dinosauro é este?

Meten as dúas notas na Meten as dúas notas na carpeta e lévana para casa.carpeta e lévana para casa.

ORGANIZACIÓN DA INFORMACIÓNORGANIZACIÓN DA INFORMACIÓN . .

Preparamos o recuncho Preparamos o recuncho do proxecto ,os nenos e do proxecto ,os nenos e nenas trouxeron libros nenas trouxeron libros fotos, monecos, fotos, monecos, enciclopedias, artigos enciclopedias, artigos de Internet,libros de de Internet,libros de pintar,contos…pintar,contos…

Clasificamos a Clasificamos a información e información e colocámola organizada colocámola organizada nas mesas do proxectonas mesas do proxecto

Algunhas actividades:Algunhas actividades:

1-¿Cómo nacen?1-¿Cómo nacen?Buscar nos libros imaxes de bebés dinosauros .Buscar en Internet ovos de Buscar nos libros imaxes de bebés dinosauros .Buscar en Internet ovos de

dinosauro.dinosauro.Imprimir ou fotocopiar .Montar a páxina do nacemento dos dinosauros.Imprimir ou fotocopiar .Montar a páxina do nacemento dos dinosauros.2-¿Cómo se chaman?2-¿Cómo se chaman?Clasifican os dinosauros según o seu parecido,familias.Repártense e Clasifican os dinosauros según o seu parecido,familias.Repártense e

búscanos nos libros e fotos.Escollen os mais interesantes e empezan a búscanos nos libros e fotos.Escollen os mais interesantes e empezan a recopiar información.recopiar información.

-Anquilosauro:ten a cola moi forte.-Anquilosauro:ten a cola moi forte.-Tiranosauro rex :é malísimo.-Tiranosauro rex :é malísimo.-Diplodocos-Diplodocos-Brachiosauro:ten o cerebro pequeno.-Brachiosauro:ten o cerebro pequeno.-Velociraptor.-Velociraptor.-Estegosauro-Estegosauro-Triceratops.-Triceratops.

3-¿Canto miden?3-¿Canto miden?

Medimos os dinosauros.Cunha Medimos os dinosauros.Cunha cinta métrica medimos os cinta métrica medimos os diplodocos, os tiranosaurios e diplodocos, os tiranosaurios e o velociraptor.comparar as o velociraptor.comparar as medidas,ordenar por tamaños medidas,ordenar por tamaños e alturas.e alturas.

4-Ordenamos según tamaño4-Ordenamos según tamaño

..HABÍA UNHA VEZ UN PEQUENO HABÍA UNHA VEZ UN PEQUENO

TRICERATOPSTRICERATOPS DE CABEZA DE CABEZA COLORADA ANDANDO SÓ POLO COLORADA ANDANDO SÓ POLO DESERTO ,APARECEU UN DESERTO ,APARECEU UN ESTEGOSAURIO QUE LLE ESTEGOSAURIO QUE LLE PREGUNTOU:PREGUNTOU:

-¿ONDE VAS?-¿ONDE VAS?-ESTOU BUSCANDO UN AMIGO, -ESTOU BUSCANDO UN AMIGO,

CONTESTOU.CONTESTOU.-VOU CONTIGO.-VOU CONTIGO.ENTÓN APARECEU UN ENTÓN APARECEU UN VELOCIRAPTORVELOCIRAPTOR

POLO MEDIO DOS DOUS E DIXO:POLO MEDIO DOS DOUS E DIXO:-OLA.-OLA.-OLA ,CONTESTARON.-OLA ,CONTESTARON.-¿QUEREDES VIR CONMIGO BEBER -¿QUEREDES VIR CONMIGO BEBER

AUGA?ESTÁ POR ALÍ.AUGA?ESTÁ POR ALÍ.-SI,VAMOS CONTIGO.-SI,VAMOS CONTIGO.

5-CONTO.OS DINOSAURIOS TEÑEN SEDE

APARECEU UN APARECEU UN ANQUILOSAUROANQUILOSAURO E NON E NON DIXO NADA ,PERO DESPOIS DIXO NADA ,PERO DESPOIS DIXO:DIXO:

-OLA ¿QUÉ TAL ESTADES?-OLA ¿QUÉ TAL ESTADES? -¡QUE FORTE ES!. -¡QUE FORTE ES!.

DIXÉRONLLE.DIXÉRONLLE.-SI ,SON FORTÍSIMO.-SI ,SON FORTÍSIMO.APARECEU ENTÓN UN APARECEU ENTÓN UN

TIRANOSAURO REX:TIRANOSAURO REX:-¿ONDE ESTÁ A AUGA? -¿ONDE ESTÁ A AUGA?

PREGUNTOU.PREGUNTOU.-NON SABEMOS ONDE ESTÁ.-NON SABEMOS ONDE ESTÁ.

APARECEU UN BRACHIOSAURIO GRANDE,MOI GRANDE ,CO SEU FILLO.O GRANDE PUXO UN OVO NO SEU NIÑO E PREGUNTOU:-¿ONDE HAI AUGA?SEGUIRON ANDANDO E APARECEU UN DINOSAURIO VOADOR POLO AIRE E DIXO:-¿ONDE HAI AUGA PARA BEBER?¿ONDE ESTÁN OS OUTROS DINOSAURIOS?E SEGUIRON .APARECEU UN ANQUILOSAURIO BATENDO COA COLA.-OLA .EU SEI ONDE ESTÁ A AUGA .-¿DE VERDADE?-SI.CHEGOU UN TRICERATOPS E DIXO:-EU ATOPEI AUGA .-VALE.CHEGOU O DIPLODOCUS PEQUEÑO E O TIRANOSAURIO E DIXERON:-¡IMOS BEBER A AUGA!-¿A BEBER! HAI MOITA AUGA NO RÍO.E BEBERON

6-Clasificación de dinosauros según 6-Clasificación de dinosauros según alimentaciónalimentación

CARNIVOROSCARNIVOROS HERBÍVOROSHERBÍVOROSTIRANOSAURIO TIRANOSAURIO REXREX

DIPLODOCUSDIPLODOCUS

CARNOTAURUSCARNOTAURUS IGUANODÓNIGUANODÓNVELOCIRAPTORVELOCIRAPTOR TRICERATOPSTRICERATOPSOVIRAPTOROVIRAPTOR BRACHIOSAURIOBRACHIOSAURIODIMETRODÓNDIMETRODÓN

7-Puzzle7-Puzzle

8-Traballamos con plasti e arxila8-Traballamos con plasti e arxila

--TTIRANOSAURO REXIRANOSAURO REX-TRICERATOPS NO BOSQUE.-TRICERATOPS NO BOSQUE.-FOSIL DA NOSA MAN-FOSIL DA NOSA MAN

9-Os monecos dinosauros.9-Os monecos dinosauros.

XOGAMOS COS XOGAMOS COS DINOSAUROS.DINOSAUROS.

COLOCÁMOLOS NO COLOCÁMOLOS NO RECUNCHO.RECUNCHO.

CLASIFICÁMOLOS CLASIFICÁMOLOS SEGUNDO SEGUNDO TAMAÑO,PESO TAMAÑO,PESO ALIMENTACIÓN...ALIMENTACIÓN...

10-Investigamos.10-Investigamos.

INVESTIGAMOS E COMPARTIMOS IDEAS.INVESTIGAMOS E COMPARTIMOS IDEAS. TOMAMOS NOTAS.TOMAMOS NOTAS. CONSULTAMOS O MATERIAL.CONSULTAMOS O MATERIAL.

11-Acuarelas11-Acuarelas

DECORAMOS O DECORAMOS O TIRANOSAURIO TIRANOSAURIO REX ,ESCOLLIDO REX ,ESCOLLIDO POLA SÚA POLA SÚA FEREZA.FEREZA.

12-Cantamos a canción do dinosauro con 12-Cantamos a canción do dinosauro con xestos asociados:xestos asociados:

Hai un dinosauro que non Hai un dinosauro que non sabe nadarsabe nadarE que move a cola para E que move a cola para aquí para Alá!aquí para Alá!Hai un dinosauro que non Hai un dinosauro que non sabe falarsabe falarE fai ruidiños tentando E fai ruidiños tentando cantarcantar----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(facemos coa boca (facemos coa boca pechada a melodía pechada a melodía imitando ao dinosauro da imitando ao dinosauro da canción )canción )

13-Movémonos.13-Movémonos. Movémonos polo espacio Movémonos polo espacio

como si fósemos como si fósemos dinosauros, con grandes dinosauros, con grandes pasos e lentamente, pasos e lentamente, lembramos que son moi lembramos que son moi pesados! Imos engadindo pesados! Imos engadindo novos elementos como novos elementos como facer o ruido dos facer o ruido dos dinosaurios coa boca ben dinosaurios coa boca ben aberta (aberta (sen deixar de sen deixar de camiñarcamiñar) Co brazo ) Co brazo extendido por detrás extendido por detrás facemos o movemento da facemos o movemento da cola cara un lado e cara cola cara un lado e cara outro.outro.

14-As carreiras14-As carreiras Facemos carreiras de dinosauros. Un grupo serán os Facemos carreiras de dinosauros. Un grupo serán os

Diplodocus e outro grupo serán os Tiranosaurus Rex. Por Diplodocus e outro grupo serán os Tiranosaurus Rex. Por parellas deben esforzarse por chegar os primeiros ata a parellas deben esforzarse por chegar os primeiros ata a comida, tan necesaria para sobrevivir! Dámoslle un comida, tan necesaria para sobrevivir! Dámoslle un aplauso aos vencedores.aplauso aos vencedores.

15-O dinosauro cego15-O dinosauro cego

O dinosauro cegoO dinosauro cego. Agora os equipos terán que axudarse en . Agora os equipos terán que axudarse en lugar de competir. Por parellas (lugar de competir. Por parellas (un Diplodocos e un un Diplodocos e un TiranosaurusTiranosaurus) un fai de guía mentres que o outro leva os ) un fai de guía mentres que o outro leva os ollos tapados. Agora axudaranse para conseguir a comida. ollos tapados. Agora axudaranse para conseguir a comida. O que leva os ollos tapados terá que confiar no seu O que leva os ollos tapados terá que confiar no seu “suposto contrincante” para que lle axude! Ao rematar “suposto contrincante” para que lle axude! Ao rematar cambiamos os papeis.cambiamos os papeis.

16-Seguimos o ritmo.16-Seguimos o ritmo.

Tocamos o pandeiro Tocamos o pandeiro marcando negras e marcando negras e corcheas mentres os corcheas mentres os alumnos se moven polo alumnos se moven polo espacio dando un paso espacio dando un paso largo no caso de negras e largo no caso de negras e dous pasos cortiños no dous pasos cortiños no caso de corcheas. Cando caso de corcheas. Cando pare de soñar o pandeiro pare de soñar o pandeiro facemos estatuas de facemos estatuas de dinosauros.dinosauros.

ORDENAMOS E MONTAMOS O ORDENAMOS E MONTAMOS O DOSSIERDOSSIER

PORTADA E ÍNDICEPORTADA E ÍNDICE

SON OVÍPAROSSON OVÍPAROS

O ESQUELETOO ESQUELETO

O TRICERATOPS E O O TRICERATOPS E O DIPOLODOCUSDIPOLODOCUS

O BRACHIOSAURIOO BRACHIOSAURIO

TIRANOSAURO ETIRANOSAURO EESTEGOSAUROESTEGOSAURO

CREAMOS DINOSAUROSCREAMOS DINOSAUROS

O ANQUILOSAUROO ANQUILOSAURO

fotosfotos

AVALIACIÓN.AVALIACIÓN.

Os nenos e nenas estiveron moi motivados e Os nenos e nenas estiveron moi motivados e interesados ,de feito non querían deixalo e interesados ,de feito non querían deixalo e sempre tendían a relacionar todo cos sempre tendían a relacionar todo cos dinosauros,polo tanto o plantexamento do grupo dinosauros,polo tanto o plantexamento do grupo de traballo de esixir dous ou tres proxectos de traballo de esixir dous ou tres proxectos pareceme contraria ós principios do traballo por pareceme contraria ós principios do traballo por proxectos.o Ó final deixamos os dinosauros por proxectos.o Ó final deixamos os dinosauros por outro tema imposto por min e que nese momento outro tema imposto por min e que nese momento non tiña interese para eles.non tiña interese para eles.

A coordinación dun grupo de traballo nun CRA é A coordinación dun grupo de traballo nun CRA é complicada e supón un esforzo maior que a dun complicada e supón un esforzo maior que a dun centro normal.Hai moito traballo individual.centro normal.Hai moito traballo individual.

Avaliación de nenos e nenasAvaliación de nenos e nenas En asemblea lembramos os En asemblea lembramos os

dinosauros,miramos a encilopedia dinosauros,miramos a encilopedia de dinosauros,responden ás de dinosauros,responden ás preguntas que se facían e a preguntas que se facían e a moitas mais.¿Como se chaman?moitas mais.¿Como se chaman?

.Iguanodón..Iguanodón. Triceratops.Triceratops. Diplodocos.Diplodocos. Dimetrodón.Dimetrodón. ParasaurolophusParasaurolophus Carnotaurus.Carnotaurus. Protoceratops.Protoceratops. EstegosaurioEstegosaurio AnquilosaurioAnquilosaurio PterodáctiloPterodáctilo

¿¿Cómo pelexaban?Cómo pelexaban?Saben come se defendía cada Saben come se defendía cada

un,como cazaban .Fan a un,como cazaban .Fan a clasificación en canto a clasificación en canto a alimentación ,cazadores e alimentación ,cazadores e cazados ,carnívoros e cazados ,carnívoros e herviboros.Os herbívoros herviboros.Os herbívoros deféndense e os carnívoros deféndense e os carnívoros atacan.Mazas na cola, cornos, atacan.Mazas na cola, cornos, espiñas ,pinchos e corazas.espiñas ,pinchos e corazas..Medida e peso..Medida e peso.

Fixeron clasificacións por tamaño Fixeron clasificacións por tamaño e peso.o mais grande o mais e peso.o mais grande o mais pequeno tamén distinguiron pequeno tamén distinguiron listos e parvos.listos e parvos.

Saben que nacían de ovos,ovíparos,que viviron fai millóns de anos,que se conservan Saben que nacían de ovos,ovíparos,que viviron fai millóns de anos,que se conservan fósile e como se´convertiron e fósiles.Saben que para escribir millóns hai que poñer fósile e como se´convertiron e fósiles.Saben que para escribir millóns hai que poñer moitos ceros.moitos ceros.

Saben cales son os mais “malos” .Saben cales son os mais “malos” . Clasifican os monecos por familias.Clasifican os monecos por familias. Teñen moitas ganas de visitar un parque de dinosaurios.Teñen moitas ganas de visitar un parque de dinosaurios. Aprenderon a buscar información y a involucrar ás familias para conseguila.Aprenderon a buscar información y a involucrar ás familias para conseguila. Manexaron Internet, o ordenador foi utilizado como ferramenta de búsqueda de Manexaron Internet, o ordenador foi utilizado como ferramenta de búsqueda de

información,clasificación da mesma e como útil de traballo ,elaboración de información,clasificación da mesma e como útil de traballo ,elaboración de contos,debuxos.grabación,composicións plásticas.contos,debuxos.grabación,composicións plásticas.

Manexaron témperas,acuarelas,arxila e plastilina.Manexaron témperas,acuarelas,arxila e plastilina. Recortaron e fixeron composicións .Recortaron e fixeron composicións . En resumo foi un proxecto moi motivador e interesante para todos .Mostro o meu En resumo foi un proxecto moi motivador e interesante para todos .Mostro o meu

total deacordo co plantexamento que houbo que seguir,total deacordo co plantexamento que houbo que seguir,