Układ pokarmowy• Trawienie pokarmu• Wchłanianie produktów

trawienia• Wchłanianie płynów

pobranych i zwrotne wchłanianie płynów wydzielanych

• Usuwanie niestrawionych składników pokarmu i produktów przemiany materii

• Odporność (GALT)

Układ pokarmowy

Ogólna budowa przewodu pokarmowego

(1) błona śluzowa (mucosa): budują ją kolejno: – nabłonek (epithelium) – blaszka właściwa (lamina propria) łącznotkankowa– i mięśniówka błony śluzowej (muscularis mucosae) – cienka warstwa mięśniówki gładkiej, której skurcz

powoduje sfałdowanie błony śluzowej

(2) błona podśluzowa (submucosa) – tkanka łączna, naczynia krwionosne i limfatyczne, włókna nerwowe

(3) błona mięśniowa: 2 warstwy mięśniówki gładkiej (wyjątek – przełyk,) – wewnętrzna okrężna, - zewnętrzna podłużna. Kurczliwość tej mięśniówki wywołuje ruchy perystaltyczne;

(4) błona zewnętrzna (przydanka): włóknista (w odcinkach leżących zewnątrzotrzewnowo - przełyk) lub surowicza (w odcinkach leżących wewnątrzotrzewnowo- żołądek, jelito) – zbudowana z tkanki łącznej, w przypadku błony surowiczej pokryta dodatkowo nabłonkiem jednowarstwowym płaskim (międzybłonkiem –otrzewną).

Błona śluzowa

Nabłonek

b. podśluzowa

m. okrężne

m. podłużne

b. zewnętrzna

Przewód pokarmowy

BP

MA - błona śluzowa, SU – b. podśluzowa, MU –b. mięśniowa, S – błona zewnętrzna

Jama ustna

• Pokrywa ją błona śluzowa wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, przeważnie nierogowaciejącym (nieznaczne rogowacenie na podniebieniu twardym, dziąsłach i grzbietowej powierzchni języka).

• W blaszce właściwej i błonie podśluzowej znajdują się niewielkie gruczoły surowicze, śluzowe i mieszane (gr. wargowe, policzkowe, podniebienne, językowe).

Język

• Zbudowany jest z mięśni szkieletowych pokrytych błoną śluzową. Pokrywa go nabłonek wielowarstwowy płaski cienki na powierzchni brzusznej, gruby i brodawkowaty na powierzchni górnej. Mięśniówka języka to złożony system mięsni podłużnych, pionowych, poziomych i skośnych, co jemu zapewnia znaczną ruchomość, niezbędną przy mieszaniu, fragmentowaniu, przemieszczaniu pokarmu i mowie.

Brodawki języka –przednie 2/3 długości • Na powierzchni grzbietowej błona śluzowa tworzy niewielkie uwypuklenia –

brodawki języka:• (1) brodawki nitkowate: najliczniejsze, stożkowate, wysokość ok. 2 mm,

nadają językowi szorstkość, umożliwiając przytrzymywanie kęsów pokarmu;• (2) brodawki grzybowate - podobnej wielkości, nieliczne, zawierają kubki

smakowe, nas koniuszku języka odbierają smak słodki, dalsze smak słony• (3) brodawki okolone: największe - średnica 3 mm, w liczbie 10-12

ułożone wzdłuż granicy między trzonem a korzeniem języka, otoczone głębokimi rowkami; kubki smakowe odbieraja smak gorzki

• (4) brodawki liściaste: u człowieka szczątkowe, w formie fałdów w tylnej części języka.

• W nabłonku pokrywającym brodawki 2,3,4 znajdują się kubki smakowe. Pod brodawkami 3 i 4 znajdują się surowicze gruczoły von Ebnera, których wydzielina opłukuje (oczyszcza) powierzchnie kubków smakowych.

Język – brodawka grzybowata i nitkowata

Język - kubki smakowe

• Ślinianki• Podżuchwowa – mieszana• Podjęzykowa - mieszana• Przyuszna - surowicza

Przełyk

• Nabłonek: wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

• W blaszce właściwej i błonie podśluzowej małe gruczoły przełykowe wydzielające śluz.

• Błona podśluzowa zawiera także tkankę limfoidalną, włókna nerwowe i naczynia krwionośne

• Błona mięśniowa w 1/3 górnej zbudowana z mięśniówki szkieletowej, w 1/3 środkowej z mieszanej, a w 1/3 dolnej z gładkiej.

Przełyk – dolna 1/3

Przełyk N

BW

GŚ

M

BP

Przełyk – (p. podłuzny), gruby nabłonek chroni ścianę przed otarciem przez kęs pokarmowy

Przełyk – nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Przełyk – przejście mięśniówki poprzecznie prążkowanej(Sk) w gładką (Sm), kolagen wybarwiony na

niebiesko

Przełyk

• Odcinek przywpustowy przełyku pod wpływem cofania się kwaśnej treści żołądkowej przekształca się w nabłonek walcowaty. Jest on szczególnie podatny na owrzodzenia i stany zapalne (przełyka Barreta). Bolesna stany zapalne mogą być przyczyną rozwoju raka przełyku.

Żołądek – budowa anatomiczna

• Składa się z:• wpustu, • trzonu z dnem • odźwiernika.

Żołądek – budowa histologiczna

• Nabłonek: jednowarstwowy walcowaty, jego komórki produkują śluz, który chroni ścianę żołądka przed działaniem silnie kwaśnego soku żołądkowego.

• Blaszka właściwa: nabłonek tworzy wpuklenia (dołeczki żołądkowe), do których otwierają się małe cewkowe gruczoły zlokalizowane w blaszce właściwej: we wpuście gruczoły wpustowe, w trzonie i dnie żołądkowe właściwe, w odźwierniku odżwiernikowe. Gruczoły wpustowe i odźwiernikowe produkują śluz.

• Błona mięśniowa: w jej skład wchodzą trzy warstwy mięśni skośne (najbardziej wewnętrzna). Okrężna i podłużna,

Żołądek BŚ

BPŚ

BM

M – b. śluzowa, MM – mięsniówka b. śluzowej, S – b. podśluzowa, O,C,L – mięśnie ukośne (o), okrężne (c), podłużne (l), GP – dołki żołądkowe

Żołądek – błona śluzowa, dołki żołądkowe z gruczołami śluzowymi

GŚ

Gruczoły właściwe żołądkazawierają kilka typów komórek: (1) komórki główne, produkujące enzymy trawienne soku

żołądkowego (pepsyna, podpuszczka, lipaza), (2) komórki okładzinowe, które “produkują kwas solny”, tzn. aktywnie

transportują do światła gruczołu jony H+ i Cl-, które tworzą tam roztwór HCl, i glikopeptyd niezbedny do wchłaniania wit. B12

(3) komórki śluzowe szyjki, złokalizowane w górnej części gruczołu, produkujące śluz,

(4) komórki niezróżnicowane (macierzyste), zlokalizowane na pograniczu dołeczka i górnej części gruczołu, odpowiedzialne za regenerację nabłonka gruczołów i powierzchni żołądka,

(5) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe gastrynę, bombezynę, somatostatynę i VIP.

Komórki gruczołu żołądka

KM KG

KD

Komórki główne ( KG, pepsyna),

macierzyste (KM, prekursorowe),

dokrewne (KD, hormony peptydowe),

Komórki okładzinowe (kwasochłonne) – wytwarzają HCl

k. główne (zasadochłonne) – wytwarzają enzymy (pepsyna, podpuszczka)

Gruczoł żołądka

Żołądek

• Mięśniówka tworzy trzy warstwy• Błona śluzowa dzieli się na obszar wpustu,

trzonu i dna oraz odźwiernika• Komórki okładzinowe produkują kwas

solny i glikopeptyd wiążący wit B12• Komórki główne wydzielają pepsynę, • Komórki dokrewne produkują hormony

peptydowe: gastrynę, bombezynę, somatostatynę i VIP.

Jelito cienkieSkłada się z trzech kolejnych odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Zachodzą w nim główne procesy trawienia pokarmu – białek, tłuszczów, węglowodanów i kwasów nukleinowych

Ściana jelita – fałdy krężne, kosmki, mięśnie, błona surowicza

Nabłonek jelita -jednowarstwowy walcowaty, pokrywa kosmki jelitowe i wpukla się w głąb blaszki właściwej tworząc cewkowe gruczoły –

krypty jelitowe .

Nabłonek jelitowyNabłonek pokrywający kosmki i krypty zawiera kilka typów komórek:(1) enterocyty: komórki z brzeżkiem szczoteczkowym, których

zadaniem jest wchłanianie produktów trawienia i przekazywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych

(2) komórki kubkowe, wydzielające śluz,(3) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe: serotoninę,

sekretynę, somatostatynę, enterogastron, VIP(4) komórki niezróżnicowane (macierzyste, pnia), odpowiedzialne

za regenerację nabłonka,(5) komórki Panetha, (w dnie krypty), produkujące substancje

antybakteryjne (defensyny) i antypasożytnicze.

Komórki kosmka i krypty

Gruczoł jelitowy (krypta) – zawiera komórki pnia endokrynne i komórki Panetha (P, w dnie krypty), produkujące substancje antybakteryjne

(defensyny, lizozym ) i antypasożytnicze.

Kosek (v)

Gruczoł

Kosmki i krypty jelitowe

• Kosmek jelitowy: palczasta wypustka błony śluzowej (ok. 1mm), pokryta nabłonkiem jelitowym. Zrąb kosmka tworzy bogato komórkowa tkanka łączna wiotka, w której znajduje się sieć naczyń włosowatych, ślepo zakończone naczynie limfatyczne i pęczek komórek mięśniowych gładkich odchodzący od muscularis mucosae (“pompowanie” limfy).

Kosmek – naczynie limfatyczne (L), enterocyty, komórki kubkowe, limfocyty (Ly

Jelito cieńkie – fałdy okrężne (b. podśluzowa), kosmki (b. sluzowa) i mikrokosmki enterocytów

zwiększenie powierzchni chłonnej

BPŚ

BŚ

Kosmek

Krypta

Kosmki jelitowe – brzeżek szczoteczkowy

(mikrokosmki) na enterocytach

• Dwunastnica jest jedynym odcinkiem jelita, zawierającym gruczoły również w błonie podśluzowej: gruczoły dwunastnicze (Brunnera), produkujące silnie zasadową wydzielinę neutralizującą kwaśną treść pokarmową przechodzącą z żołądka.

XII-ca - kosmki bł. śluzowej, gruczoły śluzowo-surowicze w bł podsluzowej, bł. mięśniowa

Dwunastnica – kosmek, gruczoł śluzowy i gr. Brunnera w warstwie podśluzowej

Jelito grube

• Składa się z kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym, wstępnicy, okrężnicy, zstępnicy, esicy i prostnicy.

Jelito grube -funkcje

• Wchłanianie wody i soli• Formowanie kału• Defekacja

Jelito grube• Nie posiada kosmków – błona śluzowa zajęta jest

przez głębokie i regularne krypty jelitowe, w których jest bardzo dużo komórek kubkowych (śluzowych), natomiast nie ma komórek Panetha. Występują także komórki walcowate (wchłaniają wodę i sole), k. macierzyste i dokrewne (substancja P, somatostatyna, chromogranina).

• Zewnętrzna warstwa mięśniówki nie jest ciągła – ma formę trzech taśm. W jelicie grubym nabłonek wchłania wodę i wydziela śluz, co prowadzi do formowania i zagęszczania mas kałowych.

Jelito grube – brak kosmków, krypty, grudka

limfatyczna BŚ

BPŚ

BM

GC

Ściana jelita grubego – brak kosmków liczne gruczoły, poj. grudki chłonne

GALT – układ limfatyczny związany z jelitem

• Migdałki podniebienne, jezykowe i gardłowe • Grudki chłonne - błonie podśluzowej przełyku• Pęczki Peyera – jelito cieńkie, zawierają komórki

M pobierąjace antygeny z jelita i prezentujace je limfocytom

• Limfocyty i komórki plazmatyczne w blaszce właściwej jelita cieńkiego i grubego

Jelito grube• Błona śluzowa wchłania wodę i sole i wydziela śluz• W błonie śluzowej znajdują się długie proste

gruczoły cewkowate zbudowane z nabłonka walcowatego.

• Nabłonek zbudowany z komórek: – walcowatych (resorbcja),– kubkowych (śluzowe), – macierzystych (regeneracja) i – wydzielniczych (hormony peptydowe. – brak kom. Panetha (obronne)

Jelito grube rectum

Gruczoły przewodu pokarmowego

• Trzustka • Wątroba

Trzustka jest gruczołem endo- i egzokrynnym

Wysepka Langerhansa otoczona pęcherzykami surowiczymi

Komórki pecherzykowe wytwarzają sok trzustkowy

Trzustka – funkcja egzokrynna

Wydziela enzymy trawienne trawiące:• białka – trypsynogen, chymotrypsynogen,

karboksypeptydazę• Tłuszcze – fosfolipazę• Skrobię - amylazę• DNA/RNA - nukleazy

Wątroba – centralny organ metaboliczny organizmu

• Synteza białek krwi – albumin, protrombiny, fibrynogenu • Utlenianie aminokwasów i synteza mocznika• Glukoneogeneza – synteza glukozy z aminokwasów i

lipidów• Utlenianie nukleotydów i synteza kwasu moczowego• Wydalanie bilirubiny• Magazynowanie glikogenu • Utlenianie kwasu mlekowego• Metabolizm toksyn i leków• Wytwarzanie żółci i udział w trawieniu tłuszczów

Naczynia wątroby – układ wrotny

• Doprowadzające:• Tętnica wątrobowa – tętnice okołozrazikowe –sinusoidy• Żyła wrotna – żyłki doprowadzające – sinusoidy• Odprowadzajace:• Sinusoidy- żyła centralna (ż. śródzrazikowa) – ż.

wątrobowa- ż. Główna dolna

Wątroba – jednostką funkcjonalną są zraziki

• Zrazik tworzą:• Żyła centralna do której zbieżnie uchodzą

sinusoidy (naczynia włosowate)• Hepatocyty otaczające każdy sinusoid• Ułożone na obwodzie przestrzenie

bramno- żółciowe zawierające tetnicę, żyłę międzyzrazikową i przewód żółciowy (triada)

Wątroba – jednostką funkcjonalną są zraziki

Komórki wątroby

• Hepatocyty – bogate w organelle – Mitochondria - >1000– Peroksysomy - 200-300– Poliploidalne jądra– Bogata ER, AG– Złogi glikogenu i tłuszcze w cytosolu

• Komórki żerne ( Browicza-Kupffera) pochodne monocytów

Komórki żerne wątroby