psicologia_ teoria e pesquisa - work values' scale_ wvs
DESCRIPTION
Valores no trabalhoTRANSCRIPT
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 1/11
MoreMore
ServicesonDemand
Article
pdfinPortuguese
Articleinxmlformat
Articlereferences
Howtocitethisarticle
CurriculumScienTI
Automatictranslation
Sendthisarticlebyemail
Indicators
CitedbySciELO
Accessstatistics
Relatedlinks
Share
Permalink
Psicologia:TeoriaePesquisaOnlineversionISSN18063446
Psic.:Teor.ePesq.vol.19no.2BrasliaMay./Aug.2003
http://dx.doi.org/10.1590/S010237722003000200006
EscaladevaloresrelativosaotrabalhoEVT
Workvalues'scaleWVS
JulianaBarreirosPorto1lvaroTamayo
UniversidadedeBraslia
RESUMO
Naliteraturainternacionalsoencontradasvriasescalasparamedirvaloresrelativosaotrabalho,pormamaioriaapresentaproblemascomrelaodefiniodoconceitoouafaltadeintegraocomosmodelostericossobrevalorespessoais.NoBrasilforamencontradosdoisinstrumentos,umnofoivalidadoparaapopulaobrasileiraeooutrofoivalidadoparaumapopulaodebaixaescolaridade.FoiobjetivodopresenteestudodesenvolverevalidarumaEscaladeValoresrelativosaoTrabalho.ParaodesenvolvimentodaEVTfoirealizadoumlevantamentodeinstrumentosanterioreseforamentrevistadostrabalhadores.Apsaanlisedejuzesevalidaosemntica,oinstrumentofoirespondidopor394pessoas.Aanlisefatorialapontouparaquatrofatores:Realizaonotrabalho,Relaessociais,PrestgioeEstabilidade.Oinstrumentoapsvalidaocompostopor45itens.Osresultadoscorroboraramomodelotericoprevistoeconcluisequeaescalafoidevidamenteestabelecidaepodeserutilizadaparapesquisaediagnstico.
Palavraschave:valoresvaloresrelativosaotrabalhoescalavalidao.
ABSTRACT
Theinternationalliteraturepresentssomeworkvaluesscales,althoughthemajorityhasdefinitionalproblemsorlacksintegrationwiththepersonalvaluestheoreticalmodels.InBrazilweidentifiedtwoscales,onewasnotvalidatedtoBrazilianpopulationandtheotherwasvalidatedtoloweducationallevelindividuals.TheobjectiveofthisstudywastodevelopandvalidateaWorkValues'Scale.Questionnairesintheliteratureaswellasinterviewwereusedtodevelopthescale.Afterpeeranalysisandsemanticvalidation,394peopleansweredthequestionnaire.Thefactoranalysisyieldedfourfactors:Realizationatwork,Socialrelations,PrestigeandStability.45itemscomposedthefinalquestionnaire.Theresultscorroboratethetheoryandweconcludethatthescaledevelopedwaswellvalidatedandmaybeusedtoresearchanddiagnosticpurposes.
Keywords:valuesworkvaluesscalevalidation.
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 2/11
Valorestmsidoutilizadosparaexplicarasmudanasdasociedade,ocomportamentodaspessoas,julgaraes,almdediferenciarnaesegrupos.Osfilsofosforamosprimeirosasepreocuparcomestaquestoe,somenteapartirdoinciodosculoXX,oscientistassociaisseapropriaramdotemaepassaramadarcontribuiessignificativasparaacompreensodofenmeno.
Osvaloressodefinidoscomocritriosoumetasquetranscendemsituaesespecficas,quesoordenadosporsuaimportnciaequeservemcomoprincpiosqueguiamavidadoindivduo(Schwartz,1999).Elesconstituemosistemadevaloresdaspessoas.Essesistemapodeestarestruturadoemdoisnveis:oprimeiroserefereaumaestruturageraleosegundoaestruturasassociadasacontextosespecficosdavidacomo,porexemplo,afamlia,otrabalhoouareligio.Aestruturadosistemadevaloresgeralestrelacionadaatodososaspectosdavidae,portanto,maisamplaeabstrata.Asestruturasespecficasestorelacionadasquelaestruturageralesoaaplicaodoconceitodevaloresasituaesdirias,permitindoacompreensodecomoosvaloresestorelacionadoscomatomadadedecisoconcreta.SegundoSchwartz(1992),asmedidasdosvaloresemcontextosespecficosnotmoobjetivoderevelarosvaloresbsicosdoindivduo,masdeclarificardiferenasentrepessoaseculturasquepodemsurgirquandovaloressoexpressosemjulgamentosecomportamentosespecficos.
Dentreoscontextosespecficosquemaisestudostmsidodesenvolvidos,destacaseocontextodotrabalho.Exemplosdesseinteressesoaspublicaesespeciaisde1996no'JournalofOrganizationalBehavior'ede1999narevista'AppliedPsychology:AnInternationalReview'.Ointeressedospesquisadoresnosvaloresrelativosaotrabalhopodeserexplicadopelafunosocialdotrabalhocomofonteprincipalderenda,bemcomobaseparaaparticipaosocial,ostatussocial,asade,avidafamiliareoutros(Roe&Ester,1999).ComoafirmaNord,Brief,AtieheDoherty(1988),osvaloresrelativosaotrabalhosocomponentesimportantesdarealidadesocial,queinfluenciamotipodetrabalhodesenhadoparaaspessoas,asocializaoparaotrabalhoeaformacomoaspessoasrelacionamotrabalhoaoutrosaspectosdasuavida.
Apesardaimportnciaqueotematemrecebidonaliteratura,odesenvolvimentodeescalasparamensurarosvaloresrelativosaotrabalhocrticodevidofaltademodelostericosslidosqueosubsidiassemnopresente.Amaioriadasescalastemumabaseheurstica.Desenvolvimentostericosrecentesnareadosvalorestmpossibilitadoavanaremdireoidentificaodedimensesuniversaisdosvaloresesistematizaodostrabalhosrealizadosanteriormente.Assim,objetivodestetrabalhodescreveroprocessodedesenvolvimentoevalidaoparaoBrasildaEscaladeValoresrelativosaoTrabalho(EVT)combasenessesavanostericos.
Definiodevaloresrelativosaotrabalho
Aspessoasapresentamumaestruturadevaloresqueexerceumafunomotivacionalimportanteequeestrelacionadacomosaspectosfundamentaisdasuavida.Tratasedeumaestruturaamplaeinclusiva.Paracadaaspectodasuavidacomo,porexemplo,otrabalho,areligio,oesporteeapoltica,aspessoasapresentamumaestruturadevaloresespecficaqueestariarelacionadacomaestruturamaisabrangente(Sagie&Elizur,1996).
Vriasdefiniesdosvaloresrelativosaotrabalhotmsidoapresentadas.Todaselasfocalizamaquiloqueimportanteparaapessoanotrabalho,oupreferidoedesejadoporela.Algumasdefiniesenfatizamumoumaisaspectosdosvalores,taiscomoasdimensescognitivaemotivacional,aorganizaohierrquica,asrecompensasprocuradasnotrabalho.ParaSamueleLewinEpstein(1979),osvaloresrelativosaotrabalhodeterminamosmodos,meios,comportamentosouresultadosquesopreferveissobreoutros.EssesautorestambmadotamadefiniodeKalleberg(1977,citadoporSamueleLewinEpstein,1979)emqueosvaloresrelativosaotrabalhosoprefernciasemrelaosrecompensasdotrabalho.
Demaneirasemelhanteprimeiradefinio,Nordecols.(1988)definemvaloresrelativosaotrabalhocomoestadosdeexistnciadesejadospelaspessoasequepodemseralcanadospormeiodotrabalho.
SagieeElizur(1996)definemvaloresrelativosaotrabalhocomoaimportnciadadapelosindivduosacertosresultadosobtidosnocontextodotrabalho.EstadefinioparecidacomadeKalleberg.Entretanto,anteriormente,Elizur(1991)consideravaosvalorescomoqualquerentidade(objeto,comportamentoesituao)naqualogrupodmaisimportnciae,atualmente,ElizureSagie(1999)tmadotadoadefiniodeSchwartz(1992)paravaloresgeraisecaracterizadoosvaloresrelativosaotrabalhocomoumadasfacetasdosmesmos.
Schwartz(1999)defineosvaloresrelativosaotrabalhoemconformidadecomadefiniodeSagieeElizur(1996)acrescentandoaelaasmetasdotrabalho,assim,valoresrelativosaotrabalhosereferemametasourecompensasqueaspessoasbuscampormeiodotrabalho.
Ros,ShwartzeSurkiss(1999)definemvaloresrelativosaotrabalhocomoprincpiosoucrenassobrecomportamentosoumetasdesejveis,hierarquicamenteorganizados,queguiamasavaliaessobre
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 3/11
osresultadosecontextodotrabalho,bemcomo,aescolhadealternativasdetrabalho.
Valoresrelativosaotrabalhosodefinidosnopresenteestudocomoprincpiosoucrenassobremetasourecompensasdesejveis,hierarquicamenteorganizados,queaspessoasbuscampormeiodotrabalhoequeguiamassuasavaliaessobreosresultadosecontextodotrabalho,bemcomo,oseucomportamentonotrabalhoeaescolhadealternativasdetrabalho.
Estadefinioapresentatrsaspectosrelevantesparaaespecificaodoconceito:
1)Cognitivoosvaloresrelativosaotrabalhosocrenassobreoqueounodesejvelnotrabalho
2)Motivacionalelesexpressaminteressesedesejosdoindivduoemrelaoaoseutrabalhoe,
3)Hierrquicoosvaloressoavaliadosaolongodeumcontinuumdeimportncia.
Assimcomoosvaloresgerais,osvaloresrelativosaotrabalhopodemserclassificadosempessoais,sociaiseculturais,comosugereRohan(2000).Osvalorespessoaisrelativosaotrabalhosoosprincpiosqueguiamavidanotrabalhodoindivduo,enquantoqueosvaloressociaisrelativosaotrabalhosereferempercepodoindivduosobreosprincpiosdefendidospelasoutraspessoas.Josvaloresculturaisrelativosaotrabalhosoosprincpiosendossadosepromovidosporumgrupoquepodemserdefinidoscomoosvalorescompartilhadosdosmembrosdogrupoouaquelesdefinidosporlderesoupessoassignificativas.Aescaladesenvolvidanestapesquisarefereseaosvalorespessoaisrelativosaotrabalho.
Modelotericosobrevaloresrelativosaotrabalho
Apesardocrescentenmerodepesquisasnareadevaloresrelativosaotrabalho,faltammodelostericosslidosparacompreenderofenmenoe,comoapontamElizureSagie(1999),essesmodelosencontramseisoladosdascorrentesqueestudamosvalorespessoaisemoutrosdomniosdavida.Recentemente,Rosecols.(1999)propuseramummodeloparaestudodosvaloresrelativosaotrabalhoqueaproximaateoriadosvaloresgeraisdosvaloresrelativosaotrabalho.Essetrabalhopossibilitouoavanodasteoriassobreaestruturadosvaloresrelativosaotrabalho.Ateoriarecebeusuporteemprico,pormprecisoinvestigarseaestruturasemantmentreculturas(Ros&cols.,1999).
Apartirdaconstataodalacunanaspesquisassobrevaloresrelativosaotrabalhoquenotmconsideradoodesenvolvimentotericodareadevalores,Rosecols.(1999)revisamasestruturassobrevaloresrelativosaotrabalhopresentesnaliteraturaesugeremummodeloquesebaseianaTeoriadeSchwartzdosValoresPessoais.
Schwartz(1992)propsumaestruturaparaosvaloreshumanosbaseadanasnecessidadeshumanasuniversais:asnecessidadesbiolgicasbsicas,asnecessidadesdecoordenaosocialeosrequisitosparaobomfuncionamentodosgrupos.Averificaoempricadasuateoriasedeupormeiodeumapesquisarealizadaem20pasescomamostrasdeprofessoreseestudantes.Os9140participantesresponderamaEscaladeValoresdeSchwartzcompostapor56valoresquedeveriamseravaliadosconformesuaimportnciaparaoindivduo.Asamostrasdecadapasforamanalisadasindividualmenteparaverificarapresenadaestruturaemcadaumdeles.Paraasanlises,eleutilizouaAnlisedasdistnciasmnimas(SmalestSpaceAnalysisSSA).Osresultadosapontaramparaumaestruturacom10tiposmotivacionais,assimdefinidos:
PoderBuscadapreservaodeumaposiosocialdentrodeumsistemasocial
AutoRealizaoBuscadosucessopessoalatravsdademonstraodecompetnciadeacordocomasregrassociais
HedonismoBuscadeprazeregratificaoparasimesmo
EstimulaoBuscadenovidadeeestimulaonavida
AutodeterminaoBuscadeindependnciadepensamentoeao
UniversalismoCompreensoeproteodobemestardetodosedanatureza
BenevolnciaPreocupaocomobemestardepessoasprximas
TradioRespeito,compromissoeaceitaodoscostumeseidiasdeumaculturaoureligio
ConformismoRestriodeaeseimpulsosquepodemmagoaroutrosouviolarasexpectativassociaisenormas
SeguranaBuscadesegurana,harmoniaeestabilidadedasociedade,dosrelacionamentosedoself.
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 4/11
Averificaoinicialfoiposteriormenteconfirmadaemmaisde60pases.
SegundoateoriadeSchwartz,hrelaesdinmicasdecompatibilidadeeconflitoentreostiposmotivacionais,ouseja,aspessoastendemaapresentaraltaoubaixaprioridadeparacertostiposmotivacionaismutuamentecompatveiscomcertosdomniosmotivacionaisdoquedeformarandmica.Emcontrapartida,apriorizaosimultneadealgunsdomniosincompatveislevariaaconflitos.Dessaforma,os10tiposmotivacionaispodemseragrupadosemduasdimensesbipolares:AutotranscednciaversusAutopromooeAberturamudanaversusConservao.AutotranscendnciaagrupaostiposmotivacionaisdeUniversalismoeBenevolnciaeenfatizaaigualdadeepreocupaocomobemestardosoutros.Emoposio,AutopromooagrupaPodereAutorealizaoerefereseabuscadesucessoedomniosobreosoutros.AberturamudanaagrupaHedonismo,EstimulaoeAutodeterminaoerefereseabuscadeindependnciadepensamentoeaoefavoreceamudana.Emoposio,ConservaoagrupaTradio,ConformismoeSeguranaeenfatizatradioeproteodaestabilidadefavorecendoamanutenodostatusquo.
Considerandoosvaloresrelativosaotrabalhocomoexpressodosvaloresgeraisnoambientedetrabalho,podemossuporqueosquatrostiposmotivacionaisdesegundaordempropostosnateoriadosvaloresgeraispodemserencontradosparaosvaloresrelativosaotrabalho.Rosecols.(1999)analisaramaliteraturaeidentificaramqueosmodelosanterioresapresentavamumaclassificaodosvaloresrelativosaotrabalhoemtrstipossemelhantesatrsdosquatrotipospropostos:1)ValoresintrnsecosqueestariamassociadosAberturamudana2)ValoresextrnsecosoumateriaisassociadosConservaoe3)ValoressociaisouafetivosassociadosAutotranscendncia.Porm,otipomotivacionaldeAutopromoonoconstacomoumadimensodosvaloresrelativosaotrabalho,apesardeitensqueorepresentamestarempresentesnosmodelosanteriores,comoprestgio,autoridade,influnciaepoder.OsautoresreexaminaramosresultadosdeElizur(1991)eindicaramqueadistinodestequartotipopoderiatornaromodelomaisclaro.Damesmaformaquenosvaloresgerais,eraesperadanosvaloresrelativosaotrabalhoadinmicadecompatibilidadeeconflitoentreostiposmotivacionais.
Osautores,portanto,apontamparaquatrotiposdevaloresrelativosaotrabalho:(1)Intrnsecorefereseametasobtidaspelocontedodoprpriotrabalho(2)extrnsecorefereseametasobtidaspelosresultadosdotrabalho(3)socialrefereseabuscademetasrelacionaise(4)prestgiorefereseabuscadepodereprestgiopormeiodotrabalho.
Aanlisedoinstrumentodesenvolvidopelosautoresindicouapresenadosquatrofatorestantopormeiodaanlisedasdistnciasmnimas(SSA)quantodaanlisedecomponentesprincipais,sendoqueosvaloresextrnsecosestavamemoposioaosintrnsecoseosvaloressociaisemoposioaosdeprestgio,comopreviaomodeloterico.Aseguirsoapresentadosesseinstrumentoeosdemaisencontradosnaliteratura.
Instrumentosparamedidadevaloresrelativosaotrabalho
NaliteraturaforamencontradosvriosinstrumentosparaavaliarValoresrelativosaoTrabalho.Entretanto,hpoucareflexosobreadefinioeateoriadosvaloresrelativosaotrabalhonaconstruodasescalas,excetuandoalguns(Elizur,1984Ros&cols.,1999).Estadeficinciasedeve,principalmente,aofatodequegrandepartedosestudosconsideraosvaloresrelativosaotrabalhocomovariveisindependentesehpoucointeresse,atualmente,pelosvaloresrelativosaotrabalhocomofocodeestudo.
Desdede1930,comosestudosdeAllport(1961/1969),ospsiclogosorganizacionaisepsiclogosvocacionaisderamgrandeatenocompreensodosvaloresrelativosaotrabalho.Oobjetivoprincipaleraidentificarosmotivosdaspessoasparatrabalharem,jqueodesempenhoeravistoemfunodahabilidadeemotivaodoindivduo.Dawis(1992)apontaque,devidoaomaudesempenhodasmedidasnosprocessosdeseleodepessoal,ospsiclogosorganizacionaisabandonaramestareadeestudoporvoltade1960e1970,deixandoaparaospsiclogosvocacionais.Oautorressaltaque,atualmente,humretornodospsiclogosorganizacionaisaestecampoumavezqueanfasenosprocessoseestruturasorganizacionaistemdadolugaraumarenovadaconsideraodostiposdepessoasqueestonasorganizaesparacompreenderocomportamentoorganizacional.
Entreosprimeirosemaisutilizadosinstrumentosdesenvolvidosparaavaliarosvaloresrelativosaotrabalho,encontraseoinventriodeSuper(1957).Esteinventriocompostopor105combinaesde15valores.Cadavalorfoirepresentadoporduasafirmaescomescritaligeiramentediferente,masdesignificadoidntico.Assim,oinventriofoidivididoemduaspartes,naprimeiraconstavamascombinaescomaprimeiraafirmaoenquantoasegundapartecontinhaasmesmascombinaescomasegundaafirmao.Oescoreparacadavalorcalculadopelasomadevezesqueoindivduoescolheuessevalorsobreosdemais.Ateoriaemqueseapoiaoinventriosugere3fatores,asaber:Intrnseco(altrusmo,criatividade,independncia,estimulaointelectual,esttica,realizaoegerenciamento),Extrnsecorecompensa(mododevida,segurana,prestgioeretornoeconmico)eExtrnsecoconcomitante(ambientedetrabalho,colegasdetrabalho,relacionamentocomachefiaevariedade).Entretanto,amatrizdecorrelaonodeusuporteparaessestrsfatores.O'ConnoreKinnane(1961)realizaramumaanlisefatorialdesseinventrioeencontraramseisfatores:Sucesso
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 5/11
material,Altrusmo,Condiesecolegasdetrabalho,Criatividade,PrestgioeIndependncia.AanlisefatorialrealizadaporSuper(1962)tambmapontouparaseisfatores,masnoosmesmosdeO'ConnoreKinnane,entretanto,amatrizavaliadaporSupercontinhaoutrosquestionriosquemediaminteresses,ajustamentoestatus.importanteverificarnessetrabalhoqueadicotomiaintrnsecoextrnsecoparecenoserapropriadaparacompreendernatotalidadeosvaloresdotrabalhoeapontaparaanecessidadededefiniodosvaloresrelativosaotrabalhoedodesenvolvimentodemodelostericosparcimoniososparaosvaloresrelativosaotrabalho.OinventriodeSupertemsidomuitoutilizadonaliteratura,entretanto,osresultadosdavalidaodoinstrumentonosoconclusivos,almdeseruminstrumentodedifcilaplicaoporsermuitoextenso.
OutramedidabastanteutilizadaoQuestionriodeImportnciadeMinesota(MinnesotaImportanceQuestionnaireMIQ).Estequestionriopossui20afirmaesquedescrevemcondiesdetrabalhoquetornamotrabalhosatisfatrio.Primeiramente,essas20afirmaessocombinadasparaformar190itensdeescolhaforadaemqueorespondentedeveescolher,emcadauma,aquelacondioquemaisimportanteparasiemumtrabalhoideal.Emseguida,as20afirmaessoapresentadasparaqueorespondenteavalieasuaimportnciaemumaescalaquevariade''importante''a''semimportncia''.Aanlisefatorialdesteinstrumento,relatadaporDawis(1992),indicouseisfatoresparaosvaloresrelativosaotrabalho:1)Realizao(importnciadadaaumambientequeencorajaarealizao)2)Conforto(importnciadadaaumambientequeconfortvelenoestressante)3)Status(importnciadadaaumambientequeprovreconhecimentoeprestgio)4)Altrusmo(importnciadadaaumambientequebuscaodesenvolvimentodaharmoniaeajudaaosoutros)5)Segurana(importnciadadaaambientesquesoprevisveiseestveis)e,6)Autonomia(importnciadadaaambientesqueestimulamainiciativa).
Elizur(1984,1991)desenvolveuumaescalabaseadanaliteraturasobrevaloresrelativosaotrabalhoemotivao.Oseuinstrumento,oQuestionriodeValoresdoTrabalho(WorkValuesQuestionnaireWWQ)compostopor24itensquerepresentamosvriosaspectosdosvaloresrelativosaotrabalhoeasprincipaisabordagenssobremotivaocomoasdeMaslow(1954),Herzberg,Snyderman,Mausner(1962),McClellandeWinter(1971)eAlderfer(1969).Essesitensdevemseravaliadospormeiodeumaescalaquevariade''muitoimportante''a''muitosemimportncia''.Oautorutilizouaanlisedefacetasparaconceituarosvaloresrelativosaotrabalho.Estatcnicapermitetestarhiptesessobrerelaesentreomodelodefinidoeaestruturadosdadosobservados.Omodeloapresentadopeloautorapontavaparaduasfacetas.Aprimeira,denominadademodalidadederesultados,encontrasesubdivididaemtrsclasses:instrumental(referesearesultadosdotrabalhodenaturezamaterial),afetivo(referesearesultadosdotrabalhodenaturezasocial)ecognitivo(referesearesultadosdotrabalhodenaturezapsicolgica).Asegundafaceta,denominadacontingnciasdosistemaderecompensas,encontrasesubdivididaemrecursos(refereseaincentivosquesooferecidosantesdodesempenhonatarefa,comocondiesdetrabalhoebenefcios)erecompensas(referesearesultadosquesooferecidosdepoisdodesempenhodatarefacomopagamento,reconhecimentoestatus).Duasamostrasdeisraelensesresponderamaoquestionrio,aprimeiracompostapor489easegundapor546pessoas.Pormeiodatcnicaestatsticadeanlisedasdistnciasmnimas(SSA),osresultadosderamsuporteparaaestruturahipotetizada.Oautorconcluiuaindaqueaestruturaestvelepermiteacomparaodeumconjuntodeitenscomoutro,enquantoqueaimportnciadadaaositensisoladamentepodevariardeumaamostraparaoutra.Osresultadosdestetrabalhosuperamadicotomiaintrnsecoextrnseco,noentanto,Rosecols.(1999)reanalisaramosdadosluzdaTeoriadosValoresdeSchwartzeapresentaramumaestruturamaisparcimoniosaparaosresultados.
Rosecols.(1999)desenvolveramuminstrumentocompostopor10itensamplamenteutilizadosnaliteraturaparaavaliarquatrofatorespostulados:extrnseco,intrnseco,socialepoder.Umaamostrade999pessoasdeveriaavaliarositensutilizandoumaescalade4pontosquevariavade''muitoimportante''a''nadaimportante''.Oquestionriofoivalidadopormeiodeanlisedasdistnciasmnimas(SSA)edeanlisefatorial.Asanlisesderamsuporteparaosfatorespropostos.Osquatrofatoresexplicaram64%davarinciaeositensapresentaramcargasfatoriaissuperioresa0,50,entretanto,doisitensforameliminados.Osndicesdeconfiabilidadenoforamapresentados.Oinstrumento,apesardedarsuporteteoria,apresentouumabaixarelaoitemporfator,apenas2itensemcadafator.
Outrosinstrumentosidentificadosnaliteratura,pormmenosutilizados,foramasescalasdeManhardt(1972),deCornelius,Ullman,Meglino,CzajkaeManeely,(1985,citadoporMeglino,Ravlin&Adkins,1989eporRavlin&Meglino,1989),deHarpaz(1990)edeTariseFeij(2001).
OsinstrumentosdesenvolvidosporManhardt(1972)eporTariseFeij(2001)utilizamescalastipoLikertparaavaliaritenssobrecaractersticasdotrabalho.Apesardasemelhanaentreositens,asescalasapresentam3fatorescomcontedosdiferentes.AdeManhardtcompostapelosfatoresconforto,competnciaestatus,enquantoadeTaris&Feij,pelosfatoresintrnseco,extrnsecoesocial.Ofatorconfortoassemelhaseaofatorextrnseco,pormosdemaisfatoresnosocorrespondentes.OinstrumentodeTariseFeij,apesarderecente,temcomobaseadicotomiaintrnsecoextrnsecoamplamentecriticadanaliteratura.
AsescalasdeCorneliusecols.(1985,citadoporMeglino&cols.,1989eporRavlin&Meglino,1989)ede
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 6/11
Harpaz(1990)soconstitudasporvaloresquedevemserordenados.Apenasosvaloresderealizaoealtrusmosocoincidentesnasescalas.AescaladeCorneliusecols.apresenta,almdesses,valoresdejustiaehonestidadeenquantoadeHarpazapresentavaloresrelacionadossegurana.
Odesenvolvimentodequestionriosquereflitamarealidadelocalessencialparaumaboamedidadofenmeno.Apesardoelevadonmerodeinstrumentosdesenvolvidosnoexterior,apenasdoisforamencontradosnoBrasil.
OprimeiroumatraduodaescaladeLawrence(1971,citadoporAgatti,1984)realizadaporLomonacoeAngelini(1970,citadosporAgatti,1984)em1970.EstaescaladecorrentedaescaladeSuperecompostapor105paresdesentenasqueresultaramdascomparaesentre15valoresprofissionais,asaber:altrusmo,esttica,independncia,liderana,sucessoerealizao,satisfaoprpria,estimulaointelectual,criatividade,segurana,prestgio,dinheiro,ambiente,colegas,variedadeeprofissopaterna.Estaescala,noentanto,nofoivalidadaparaapopulaobrasileira.
OsegundofoielaboradoporBorges(1998,1999).EladesenvolveuoInventriodoSignificadodoTrabalhodistinguindoduasclassesdeatributos:valorativosedescritivos.Segundoela(1999),osatributosvalorativossoosvaloresrelativosaotrabalhoe''consistememumadefiniodoque'deveser'otrabalho''(p.110).Esteinstrumentotemavantagemdeinvestigaraspectoscaractersticosdaculturabrasileiraeconsideraraspectosrelativosaotrabalhodacorrentemarxistacomoexplorao,homonizao,embrutecimentoealienao.Aautoraidentificou5fatores:Exignciassociais(a=0,87)Justianotrabalho(a=0,90)Esforocorporaledesumanizao(a=0,81)Realizaopessoal(a=0,79)Sobrevivnciapessoalefamiliar(a=0,81).Almdisso,elapossibilitaaaplicaoempopulaessemalfabetizaooucombaixaescolaridade.Noentanto,necessriaaampliaoparaoutrossegmentosdetrabalhadoreseodesenvolvimentodeumaescalaparapessoascomnveldeinstruomaiselevado.
Dawis(1992)apontaqueasmedidasdevalorestendemaserracionaisenoempricas.Ositensdasescalasrefletemteoriasouprocedimentosaprioriparaselecionarestmulosdemodoasatisfazerumataxonomiadevalorespropostaouacobrirosvalorespresentesemoutrosinstrumentos.Assim,elesugerequeodesenvolvimentodenovosinstrumentosenvolvaprocedimentosempricos.
Diantedoexposto,observaseanecessidadedodesenvolvimentoevalidaodeumaescalaparamedirvaloresrelativosaotrabalhoparaapopulaobrasileiraqueconsiderepessoascomnveldeinstruomaiselevada,queenvolvaprocedimentosempricosequeestejaembasadoemummodeloslidodevalores,nocasoaTeoriadeValoresdeSchwartz.Esteoobjetivodopresenteartigo.
MateriaiseMtodos
DesenvolvimentodaescalaParaaconstruodaescalaforamrealizadasentrevistas,aplicaodequestionrioscomumaperguntaabertaelevantamentosdeinstrumentosencontradosnaliteratura.
Paraasentrevistas,10trabalhadoresforamentrevistados,sendoque50%eradosexomasculino20%possua1GrauCompleto,30%2GrauCompletoe50%SuperiorCompletoaidadedosparticipantesvarioude23a55anoseamdiadotempodeserviofoide9anos,mnimode1emximode29anos.Osparticipantesresponderamsseguintesperguntas:Qualasuaocupao/trabalhoatual?Oqueotrabalhode________paravoc?Oquetelevouaescolherestetrabalho?Qualomotivopeloqualvoctrabalha?Oquevocesperaalcanarcomoseutrabalho?Todasasentrevistasforamgravadas.
Oquestionrio,compostoporumanicafrase:'Cite3motivospelosquaisvoctrabalha',foirespondidopor32trabalhadorese32estudantesuniversitrioseprofessores,sendoque41%eradosexomasculino,todospossuampelomenos2GrauCompleto,amdiadeidadefoide27anos(dp=7.7),mnimode18emximode49anos,eamdiadetempodeserviofoide5anos(dp=6.3)mnimode0emximode30anos.
Paraolevantamentodascontribuiesencontradasnaliteratura,foramutilizadososinstrumentosdeLawrence(1971,citadoporAgatti,1984),Manhardt(1972),Elizur(1984),Corneliusecols.(1985,citadoporMeglino&cols.,1989eporRavlin&Meglino,1989),deHarpaz(1990),deRosecols.(1999),edeTariseFeij(2001).
Apartirdaanlisedetodosessesdadosforamelaborados95itensqueforamsubmetidosanlisedejuzescomoobjetivodeverificarapertinnciadositensaosquatrofatoresprevistosteoricamente.Aanlisedejuzesfoirealizadacom10pesquisadoresdePsicologiaqueanalisaramositensdeacordocomosquatrofatorespropostos.Ositensqueobtiveramumaconcordnciamenorque80%forameliminados.Restaram62itens,pormforamacrescidosmais9itenspropostospelospesquisadores.Oquestionrioficoucom71itens.
Estequestionriofoi,ento,submetidovalidaosemnticaparaverificaraclarezadasinstrueseacompreensodositens.Participaramdestafase20pessoas,sendoque14participaramdavalidaoda
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 7/11
versoiniciale6daversoemquealteraesnasinstruesdoquestionrioeemalgunsitensforamrealizadas.Umnovoitemsugeridopelosparticipantesfoiadicionado.Assim,oquestionriofinalparavalidaoficoucom72itensquedeveriamseravaliadospormeiodeumaescaladeimportnciaquevariavade1(nadaimportante)a5(extremamenteimportante).
Responderamaoquestionrio402trabalhadorescommdiadeidadede28,4anos(dp=8,93).64%eramdosexofeminino,54%eramcatlicos,62%eramsolteirose74%trabalhavamnomomentoemqueresponderamaoquestionrio.Otempomdiodetrabalhofoide9,2anoscomdesviopadrode8,43.Osrespondentespossuampelomenoso2graucompletoe59%possuamcursosuperiorincompleto.
AnlisededadosParavalidaodaescala,foramrealizadasanlisedoscomponentesprincipais,anlisefatorialexploratriacomrotaopromax,jquesepressupunhaumacorrelaoentreosfatoreseclculodeconfiabilidadeutilizandooSPSSv.10.
ResultadosAsanlisesiniciaisindicaramapresenade8casosextremosutilizandoadistnciaMahalanobiscomcritriodecortedea=0,001.Aamostrafinalficoucompostapor394respondentesnmeroconsideradodebomtamanhoporTabatchnikeFidell(2001)paraarealizaodaanlisefatorial.Noforamencontradosmaisdoque2%decasosomissosporvarivel.
Inicialmente,foirealizadaaanlisedoscomponentesprincipaisparaverificarafatoriabilidadedamatrizeonmerodefatores.OKMOfoide0,90eotestedeesfericidadedeBartlettfoisignificativo.Ogrficodesedimentaoindicou4fatores(figura1).Osquatrofatorestinhameigenvaluesuperiora3eexplicaramnototal39%davarincia.Conformeosresultadosdaanlisedecomponentesprincipaiseaindicaoterica,optousepelaextraode4fatores.
Emseguidafoirealizadaaextraodosfatoresprincipaiscomrotaopromaxeclculosdeconfiabilidade.Ositenscomcargafatorialmenorque0,40forameliminadoseaescalaficoucompostapor45itens.Atabela1apresentaascargasfatoriaisecomunalidadesdositens.Osndicesdeconfiabilidadeparatodososfatoresforamsuperioresa0,80eobservouseumaaltacorrelaoentreofator1e2.Atabela2apresentaonmerodeitenseavarinciaexplicadaporfator,correlaoentreosfatoresendicesdeconfiabilidade(alfadeCronbach).Osquatrofatoresencontradosreceberamaseguintedenominao:
Fator1Realizaonotrabalhoquesereferebuscadeprazererealizaopessoaleprofissional,bemcomodeindependnciadepensamentoeaonotrabalhopormeiodaautonomiaintelectualedacriatividade
Fator2Relaessociaisquesereferebuscaderelaessociaispositivasnotrabalhoedecontribuiopositivaparaasociedadepormeiodotrabalho
Fator3Prestgiosereferebuscadeautoridade,sucessoprofissionalepoderdeinfluncianotrabalhoe,
Fator4Estabilidadequesereferebuscadeseguranaeordemnavidapormeiodotrabalho,possibilitandosuprirmaterialmenteasnecessidadespessoais.
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 8/11
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 9/11
Discusso
Opresentetrabalhotevecomoobjetivodesenvolverevalidarumaescaladevaloresrelativosaotrabalho.Osresultadosdaanlisefatorialapontamparaumaescalaslidacompostaporquatrofatorescomopropostoteoricamente.Osquatrofatoresapresentarambonsndicesdeconfiabilidadeeboascargasfatoriaisparaositens.Ocontedodecadafatorpareceabarcarcompropriedadeadefiniotericadosfatores,almdecontemplarasprincipaisidiasapresentadaspelosentrevistadosnodesenvolvimentodaescala.Destaforma,oobjetivoprincipaldoestudofoialcanado.Concluise,portanto,queaescalaaquiapresentadapossuibonsndicesdeconfiabilidadepodendoserutilizadaempesquisasediagnsticos,oquefavoreceosestudosdevalores.Esteinstrumentocontribuisignificativamenteparaacompreensodasmotivaesparaotrabalhoeparaodesenvolvimentodepesquisassobreconseqentesdosvaloresrelativosaotrabalhocomoasescolhasdealternativasdetrabalho,decomportamentosnotrabalhoeavaliaesdocontextodetrabalho.
Almdisso,osresultadosdaanlisefatorialapontaramquatrofatoresque,dopontodevistadoseucontedo,estorelacionadoscomosquatrofatoresdeordemsuperiordaTeoriadeValoresdeSchwartz(1992).OFatorRealizaonotrabalhoestassociadopositivamenteaAberturaamudana,poisfavoreceamudanapormeiodotrabalhoautnomoecriativo.OFatorRelaessociaisseassociapositivamenteaAutotranscendncia,umavezque,otrabalhoproporcionaoalcancederelacionamentosocialpositivofavorecendoobemestardaspessoasprximasedasociedade.OFatorPrestgiopossuiumarelaocomAutopromoojqueproporcionaoalcancedasmetasdesucessopessoaleinflunciasobreosoutros.E,porltimo,oFatorEstabilidadeestassociadobuscadeseguranaemanutenodostatusquopormeiodotrabalho,comoapresentaocontedodofatorConservao.Essasrelaesprecisariamsertestadasempiricamenteempesquisasfuturasparasolidificarateoriadosvaloresevalidarteoricamenteoinstrumento.Entretanto,osresultadosdapresentepesquisaapontamparaacorrespondnciaentreosquatrofatoresdosvaloresrelativosaotrabalhoeosquatrofatoresdeordemsuperiordosvalorespessoaisdateoriadeSchwartz.EssesresultadostambmconfirmamosachadosdeRosecols.(1999).
Osresultadosdestetrabalhoindicam,maisumavez,queadicotomiaintrnsecoextrnsecoinadequadapararepresentartodososvaloresatribudospelaspessoasaotrabalho.Aestruturaencontradasintetizaosresultadosencontradosporoutrospesquisadores,especialmente,Super(1957,1962),O'ConnoreKinnane(1961),Dawis(1992)eElizur(1984,1991).Estesautoresencontraramfatorescomorealizao,autonomia,aspectoscognitivos,criatividadeeindependnciaqueestoincludosnofatorRealizaonotrabalhodaEVTosfatoresdealtrusmo,aspectosafetivos,relacionamentocomcolegasdetrabalhoeextrnsecoconcomitantetmcontedosemelhanteaofatorRelaessociaisdaEVTosfatoresprestgioestatusestocontidosnofatorPrestgiodaEVTe,osfatoressegurana,aspectoinstrumentalerecompensaestoassociadosaofatorEstabilidadedaEVT.Destaforma,aestruturadaEVTsistematizaosresultadosdaspesquisasanteriores,almdeproporcionarummodelomaisparcimoniosoecomumembasamentotericomaisslido.OsaspectosquenoforamincludosnaEVTreferemsescondiesdetrabalhoeaoconfortoquepoderiamserincludosemversesposterioresdaEVTqueestoteoricamenterelacionadoscomofatorEstabilidade.
ComrelaoaoInventriodeSignificadodoTrabalho(IST)desenvolvidonoBrasilporBorges(1998,1999),ressaltasequeofatorRealizaonotrabalho(EVT)relacionasecomofatorRealizaoPessoal(IST)devidonfasenoprazererealizaoofatorRelaessociais(EVT)relacionasecomExignciasSociais(IST)devidonfaseemproporcionarodesenvolvimentodasociedadeecomofatorJustianotrabalho(IST)devidonfaseemumclimadetrabalhoagradvele,porfim,ofatorEstabilidade(EVT)relacionasecomofatorSobrevivnciapessoalefamiliar(IST)devidobuscadeseguranabsicapormeiodotrabalho.OfatorPrestgio(EVT)noapresentarelaocomosfatoresdeBorgese,emcontrapartida,ofatorEsforocorporaledesumanizao(IST)noencontrarelaocomnenhumfatordoEVT.Essesfatoresparecemrefletiraspectosespecficosdosgruposaquemsedirigemosquestionrios.
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 10/11
importanteconsideraranecessidadedereplicaroestudocomoutrasamostraseverificaraestabilidadeeadequaodaestruturaencontradaparaoutrospblicoseoutrasregiesdopas,bemcomo,autilizaodeoutrasanlisescomoaanlisefatorialconfirmatriaeaanlisedasdistnciasmnimasparainvestigaodaestruturalatente.
Valeressaltaraindaqueodesenvolvimentodestaescalabuscaconciliarduasabordagensnosestudosdevalores,unindoacorrentedosestudosdevaloresrelativosaotrabalho,encontradaprincipalmentenaliteraturadePsicologiaOrganizacional,correntedeestudosdevalorespessoaisgerais,encontradanaliteraturadePsicologiaSocial.Essasduasreasdesenvolveramteoriasepesquisassobrevaloresdemaneiraparalelaeauniodasduaspodeenriqueceracompreensodofenmenocomovemsendoapontadonaliteratura.
RefernciasAgatti,A.P.R.(1984).Valoresprofissionaiseaptidointelectual.ArquivosBrasileirosdePsicologia,36(4),142151.[Links]
Alderfer,C.P.(1969).Anempiricaltestofanewtheoryofhumanneeds.OrganizationalBehaviorandHumanPerformance,4(2)14275.[Links]
Allport,G.W.(1969).PersonalidadePadresedesenvolvimento.(D.M.Leite,Trad.)SoPaulo:EditoraHerder.(Originalmentepublicadoem1961).[Links]
Borges,L.O.(1998).Significadodotrabalhoesocializaoorganizacional:Umestudoempricoentretrabalhadoresdaconstruohabitacionalederedesdesupermercados.Tesededoutorado.UniversidadedeBraslia,Braslia.[Links]
Borges,L.O.(1999).Aestruturafatorialdosatributosvalorativosedescritivosdotrabalho:umestudoempricodeaperfeioamentoevalidaodeumquestionrio.EstudosdePsicologia,4,107139.[Links]
Dawis,R.V.(1992).VocationalInterests,values,andpreferences.EmDunette,M.D.&Hough,L.H.(1992).HandbookofIndustrialandOrganizationalPsychology.Vol.2(pp.833871).[Links]
Elizur,D.&Sagie,A.(1999).Facetsofpersonalvalues:Astructuralanalysisoflifeandworkvalues.AppliedPsychology:AnInternationalReview,48,7387.[Links]
Elizur,D.(1984).Facetsofworkvalues:Astructuralanalysisofworkoutcomes.JournalofAppliedPsychology,69,379389.[Links]
Elizur,D.(1991).Workandnonworkrelations:Theconicalstructureofworkandhomeliferelationship.JournalofOrganizationalBehavior,12,2138.[Links]
Harpaz,I.(1990).Theimportanceofworkgoals:Aninternationalperspective.JournalofInternationalBusinessStudies,21,7593.[Links]
Herzberg,F.,Snyderman,B.B.,Mausner,B.(1962).Themotivationtowork.NovaYork:JWiley.[Links]
Maslow,A.H.(1954).Motivationandpersonality.NovaYork:Harper&Row.[Links]
Manhardt,P.J.(1972).Joborientationofmaleandfemalecollegegraduatesinbusiness.PersonnelPsychology,25,361368.[Links]
McClelland,D.C.,Winter,D.G.(1971).Motivatingeconomicachievement.NovaYork:FreePress.[Links]
Meglino,B.M.,Ravlin,E.C.&Adkins,C.L.(1989).Aworkvalueapproachtocorporateculture:afieldtestofthevaluecongruenceprocessanditsrelationshiptoindividualoutcomes.JournalofAppliedPsychology,74,424432.[Links]
Nord,W.R.,Brief,A.P.,Atieh,J.M.&Doherty,E.M.(1988).Workvaluesandtheconductoforganizationalbehavior.EmCummings,L.L.&Staw,B.M.(Org.),ResearchinOrganizationalBehavior.Vol.10,(pp.142).England:JaiPressInc.[Links]
O'Connor,J.P.&Kinnane,J.F.(1961).Afactoranalysisofworkvalues.JournalofCounselingPsychology,8,263267.[Links]
Ravlin,E.C.&Meglino,B.M.(1989).Thetransitivityofworkvalues:hierarchicalpreferenceorderingofsociallydesirablestimuli.OrganizationalBehaviorandHumanDecisionProcesses,44,494508.[Links]
-
23/05/2015 Psicologia:TeoriaePesquisaWorkvalues'scale:WVS
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010237722003000200006&script=sci_arttext 11/11
Roe,R.A.&Ester,P.(1999).Valuesandwork:Empiricalfindingsandtheoreticalperspective.AppliedPsychology:AnInternationalReview,48,121.[Links]
Rohan,M.J.(2000).Arosebyanyname?Thevaluesconstruct.PersonalityandSocialPsychologyReview,4,255277.[Links]
Ros,M.,Schwartz,S.H.&Surkiss,S.(1999).Basicindividualvalues,workvalues,andthemeaningofwork.AppliedPsychology:AnInternationalReview,48,4971.[Links]
Sagie,A.,Elizur,D.&Koslowsky,M.(1996).Workvalues:atheoreticaloverviewandamodeloftheireffects.Journaloforganizationalbehavior,17,503514.[Links]
Samuel,Y.&LewinEpstein,N.(1979).Theoccupationalsitusasapredictorofworkvalues.AmericanJournalofSociology,85,625639.[Links]
Schwartz,S.H.&Bilsky,W.(1987).Towardauniversalpsychologicalstructureofhumanvalues.JournalofPersonalityandSocialPsychology,53,550562.[Links]
Schwartz,S.H.(1992).Universalsinthecontentandstructureofvalues:Theoreticaladvancesandempiricaltestsin20countries.InM.P.Zanna(Ed.),Advancesinexperimentalsocialpsychology,Vol.24,(pp.165).SanDiego:Academic.[Links]
Schwartz,S.H.(1999).Atheoryofculturalvaluesandsomeimplicationsforwork.AppliedPsychology:AnInternationalReview,48,2347.[Links]
Super,D.E.(1957).ThePsychologyofCareers:Anintroductiontovocationaldevelopment.NewYork:Harper&Row.[Links]
Tabachnick,B.G.,Fidell,L.S.(2001).UsingMultivariateStatistics.Boston:AllynandBacon.[Links]
Taris,R.&Feij,J.A.(2001).Longitudinalexaminationoftherelationshipbetweensuppliesvaluesfitandworkoutcomes.AppliedPsychology:AnInternationalReview,50,5280.[Links]
Recebidoem07.11.2002Primeiradecisoeditorialem13.04.2003Versofinalem27.05.2002Aceitoem01.07.2002
1Endereo:SQS402BlocoPAp.301BrasliaDFCEP:70236160.Email:[email protected]@hotmail.com
CreativeCommonsLicenseAllthecontentsofthisjournal,exceptwhereotherwisenoted,islicensedunderaCreativeCommonsAttributionLicense
Psicologia:TeoriaePesquisa
InstitutodePsicologiaUniversidadedeBraslia
70910900BrasliaDFBrazilTel./Fax:(061)2746455