PSYCHOLOGIA KRYZYSUJak nie dać się zwariować czyli:

ISTOTA KRYZYSU

„okres załamania, przesilenia i potencjalnego przełomu w

funkcjonowaniu danego systemu społecznego lub politycznego”

www.encyklopedia.pwn.pl

RODZAJE KRYZYSÓW

społeczny polityczny rządowy parlamentarny gospodarczy (finansowy, walutowy)

KRYZYS FINANSOWY

„Sytuacja, w której pojawiają się poważne

zakłócenia na rynku finansowym. Objawiają się one

znacznym spadkiem cen aktywów oraz upadłością

wielu instytucji finansowych i niefinansowych”

Frederick S. Mishkin

KRYZYS FINANSOWY

„Sytuacja, w której znaczna grupa instytucji

finansowych posiada aktywa o wartości rynkowej

niższej od ich zobowiązań. Prowadzi to do runu lub

przesunięć w ich portfelach, upadku niektórych

instytucji finansowych oraz interwencji rządu.”

MFW

KRYZYS FINANSOWY

„Kryzys finansowy oznacza jednoczesne wystąpienie kryzysu kilku elementów systemu finansowego i na ogół związany jest z załamaniem się waluty danego kraj.”

Jan Rymarczyk

„Kryzys finansowy oznacza jednoczesne wystąpienie

kryzysu kilku elementów systemu finansowego i na ogół

związany jest z załamaniem się waluty danego kraju.”• załamanie się danej waluty (kryzys walutowy) to inaczej spadek

zaufania inwestorów do danej waluty, co powoduje jej wyprzedaż – ucieczkę kapitału zagranicę, co ostatecznie prowadzi do dewaluacji waluty.

• kryzys bankowy – związany jest z niewypłacalnością i bankructwem banków• kryzys pieniężny w formie znacznego wzrostu stóp procentowych i

zmniejszenia rozmiarów pieniądza w obiegu, • kryzysem giełdowym – gwałtowne i znaczne spadki papierów

wartościowych

PRZYCZYNY KRYZYSÓW FINANSOWYCH Wewnętrzne

Do nich zalicza się błędy w polityce makroekonomicznej oraz słabości strukturalne i instytucjonalne krajów.

ZewnętrzGlobalizacja rynków finansowych prowadzi do zwiększania oddziaływania gospodarek poszczególnych krajów. Globalne czynniki, takie jak stopy procentowe, kursy walut, ceny są determinowane głównie przez najbardziej rozwinięte gospodarki, tym mniejszym zostaje tylko akceptacja i ciągłe dostosowanie się do warunków międzynarodowych

PsychologiczneOrientacja na działanie i reakcje innych – czyli „instynkt stadny”, optymistyczne i pesymistyczne nastawienie czy zjawisko „samospełniającej się przepowiedni”/ „spirala kryzysu”

KRYZYSY WALUTOWE

KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJIkryzys wywołują czynniki wewnętrzne: ekspansywna polityka pieniężna niebezpiecznie wysoki deficyt budżetowy dodatkowa emisja pieniądza inflacja zmniejszenie się konkurencyjności eksportu wzrost deficytu obrotów

Ostatecznie w celu zapewnienia stabilności rząd podejmuje interwencje na rynku walutowym, prowadzące często do dewaluacji waluty

KRYZYS DRUGIEJ GENERACJI

Przykładem kryzysu drugiej generacji były wstrząsy w państwach członkowskich przebywających w systemie ERM w latach 1992 – 1993. Wprowadzone ograniczenia dewizowe względem transakcji kapitałowych uniemożliwiały jednoczesne prowadzenie polityki stałego kursu walutowego i polityki pieniężnej ukierunkowanej na wewnętrzne potrzeby danej gospodarki.

KRYZYS DRUGIEJ GENERACJI

Zaczęto spekulować przeciwko walutom krajów, których władze, albo nie wykazywały determinacji do obrony kursu albo po prostu nie były do niej zdolne. Tak definiowany kryzys dotknął m.in. Wielka Brytanię, Włochy, Hiszpanie, Irlandię, a także Finlandię, Szwecję oraz Norwegię.

Klasycznym przykładem takiego modelu jest przykład Wielkiej Brytanii i gry spekulacyjnej G. Sorosa

KRYZYS TRZECIEJ GENERACJI - EKLEKTYCZNE

Przyczyny tego modelu wykraczają poza czynniki makroekonomiczne, a miały miejsce w latach 1997-98 w państwach Azji południowo-wschodniej czy w latach 1994-95 w Meksyku.

Punkt ciężkości leżał po stronie sektora finansowego, który nie był odpowiednio nadzorowany przez władze walutowe tych krajów.

Trochę psychologii, czyli:

PSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ GRUP

TŁUM

„Zgromadzenie wielu ludzi skupionych blisko siebie,

związanych przelotnie silną więzią psychiczną, przejawiającą

się we wspólnym spontanicznym zachowaniu; narzucone przez

emocje działania nie są oceniane krytycznie”

www.encyklopedia.pwn.pl

DUSZA TŁUMUNajbardziej uderzająca cecha w tłumie psychologicznym jest następująca: bez względu na to, jakie jednostki tworzą tłum i czy rodzaj ich zajęcia oraz sposób życia, ich charaktery i poziom umysłowy będą jednakowe czy rozmaite, już dzięki temu, że jednostki te potrafiły wytworzyć tłum, posiadają one coś w rodzaju duszy zbiorowej.

Dusza ta każe im inaczej myśleć, działać i czuć, aniżeli działała, myślała i czuła każda jednostka z osobna.

POWSTAWANIE SPECYFICZNYCH CECH TŁUMU

Potęga

Pierwszą przyczyną powstawanie specyficznych cech tłumu jest fakt, że każda jednostka nabywa pewnego poczucia potęgi

Zaraźliwość

Należy ona do grupy zjawisk hipnotycznych, do tego stopnia potrafi opanować jednostkę, że poświęci ona osobiste cele dla celów wspólnych

Podatność na sugestie

jednostka w tłumie nabywa cech wręcz przeciwnych do tych, jakie posiada każdy z nas z osobna, cecha ta wynika z wyżej wymienionej

SIŁA TŁUMUJednostka za hipnotyzowana ma sparaliżowaną działalność mózgu, toteż staje się niewolnikiem wszystkich swych nie świadomych działań, którymi hipnotyzer kieruje we dług swej woli. Świadomość swego „ja" zupełnie zanika, zanika też wola i rozsądek, uczucia zaś i myśli ulegają kierunkowi nadanemu przez hipnotyzera.

ŁATWOWIERNOŚĆ – DZIAŁANIE STADNE Ulegając ciągle nieświadomości, poddając się wszel kiego rodzaju

sugestiom, cechując się gwałtownością uczuć, na które rozum nie ma najmniejszego wpływu, nie posiadając ani odrobiny krytycyzmu, tłum jest dlatego nadzwyczaj łatwowierny. Nie istnieją dlań rzeczy nieprawdopodobne

ROLA AUTORYTETUKiedy pewna liczba istot po łączy się w grupę, bez względu na to, czy to będzie tłum ludzi, czy stado zwierząt, instynktownie dążyć będą one do poddania się władzy jakiegoś autorytetu.

„Tłum bowiem, to stado niewolników, które nigdy nie obejdzie się bez pana”

Robert Cialdini

PRZYKŁAD ZEŚLEPIANIAprzypadek odbytniczego zaaplikowania pacjentowi kropli stosowanych do leczenia uszu

„Lekarz przepisał krople na prawe ucho pacjenta, zapisując w skrócie R ear (R od right = prawy, ear = ucho), co pielęgniarka odczytała jako Rear (po angielsku - tył) i posłusznie wpuściła przepisaną liczbę kropli do odbytu pacjenta. Mimo że leczenie bólu ucha odbytniczo podawanymi kroplami nie miało najmniejszego sensu ani pielęgniarka, ani pacjent nie zaprotestowali.” Robert Cialdini

ANONIMOWOŚĆPodobno człowiek pod osłoną anonimowości jest skłonny do śmielszych i znacznie odbiegających od przyjętych norm działań.

Jednak badania przeprowadzone Adama Prolla i profesora psychologii Mike'a Innesa przez na Murdoch University w Australii wykazały, iż teoria łącząca anonimowość z wyzwoleniem spod rygorów norm społecznych, jest tylko mitem.

Wyniki tych badań dowodzą, że internetowe pogawędki, bo one były przedmiotem analiz powielają zachowania społeczne ze świata rzeczywistego. Internauci tak samo podlegają wpływom autorytetów i naciskom ze strony grupy

MĘSKIE LIBIDO A WYDATKI KONSUMPCYJNE

POPĘD SEKSUALNYWg Daniela Krugera z University of Michigan, to, czy mężczyzna ma niespłacony debet na karcie kredytowej, problemy z kredytem bankowym i problemy z nadmiernym kupowaniem czy życiem ponad stan, zależy od siły jego popędu seksualnego.

Naukowiec przetestował swoją hipotezę na grupie dorosłych obojga płci w wieku od 18 do 45 lat. Odkrył, że tendencja do konsumpcjonizmu finansowego jest powiązana z doświadczeniami i planami seksualnymi, ale wyłącznie w przypadku panów.

WYNIKI BADANIADwadzieścia pięć procent mężczyzn, uznanych za skrajnych konserwatystów finansowych, miało w ciągu ubiegłych 5 lat 3 partnerki i w ciągu kolejnych 5 lat planowało kontakty seksualne tylko z jedną kobietą.

Ryzykanci ekonomiczni (2%) przyznawali się do 2-krotnie wyższych liczb.

Kruger wierzy, że ewolucja przyczyniła się do kryzysu. Mężczyźni nie uczestniczą już w walce na pięści, lecz w wyścigu na portfele. Podkreślając swoją pozycję społeczną (czytaj: finansową), łatwo się zapomnieć i tak zaczynają się problemy, także te na skalę globalną...

W jaki sposób podejmujemy decyzje?

PSYCHOLOGIA ZACHOWAŃ NA GIEŁDZIE…

FINANSE BEHAWIORALNE - WYKORZYSTANIE PSYCHOLOGII W FINANSACH

Ceny rynkowe są ustalane bardziej na bazie emocji niż racjonalnego osądu

„Spędzamy zbyt dużo czasu, starając się pokonać rynek, a za mało poświęcamy go na zwalczanie naszych słabości.”

M. Pring, Psychologia inwestowania

BĄBEL SPEKULACYJNY

„stan rynku, w którym cena dobra rażąco odbiega od jego rzeczywistej wartości. Są one następstwem podobnych oczekiwań licznych inwestorów, co do kształtowania się przyszłych cen”

POWSTANIE BĄBLA pojawienie się:

• nowej gałęzi przemysłu • nowej technologii

ich przyszłe zyski są przeceniane a przedsięwzięcia z nimi związane przyciągają nieproporcjonalnie duży kapitał (np „bańka internetowa” z 2000 roku),

zmiana systemu ekonomicznego wojna itp…

1 ETAP - OPTYMIZM wszechobecny optymizm inwestorów wzrost cen akcji wzrost apetytu na szybki zysk coraz więcej i więcej inwestorów kupuje

akcje, co sukcesywnie zwiększa ich ceny itd.

Nadmierny optymizm zaczyna w pewnym momencie górować nad racjonalną i wiarygodną oceną wartości akcji.

2 ETAP napływ niedoświadczonych inwestorówludzie zaczynają kupować akcje często za oszczędności życia optymizm podtrzymywany jest przez inwestorów

instytucjonalnych, prasę specjalistyczną, a nawet rząd

ludzie zaczynają wykazywać mentalność tłumu inwestorami zaczyna kierować podświadomość,

rozumują w bardzo prosty sposób, działają impulsywnie podążając za trendem

ETAP OSTATNI większość inwestorów zdaje sobie sprawę, że

nie ma żadnych fundamentalnych podstaw do tak wysokich wycen

załamanie ceny i „pęknięcia bąbla” panika – masowa wyprzedaż akcji po dużo

niższych cenach

cechą charakterystyczną  bąbli jest ich masowy charakter, szum informacyjny i nieracjonalność

„Jeżeli reagujesz na nowości tak samo jak inni uczestnicy rynku, wówczas jesteś skazany na podobne pułapki. Ale jeżeli potrafisz wznieść się ponad tłum, opanować swoje emocje poprzez ścisłe przestrzeganie starannie opracowanego planu inwestycyjnego, wówczas masz o wiele większe szanse na sukces”

M. Pring, Psychologia inwestowania

PRZYKŁADY Z HISTORII

boom kwiatowy z lat 30-tych XVII wieku - inaczej „tulipomania”

hossa w sektorze lotniczym - lata 20-te XX wieku• Seaboard Airlines (właściwa nazwa Seaboard Air

Line Railroad) „bańka internetowa” w 2000 roku

NIEPROFESJONALNI PROFESJONALIŚCIzarządzający funduszami inwestycyjnymi także

działają nieracjonalnieczęsto podążają za tłumem drobnych inwestorówPrzyczyny: muszą osiągać stopy zwrotu nie gorsze niż ich

konkurencja ulegają presji inwestorów indywidualnych obawiają się odwrócenia się od nich części

klientów „niewiedza wielu”

PUŁAPKI PSYCHOLOGICZNE NA RYNKACH

AWERSJA DO STRAT„inwestorzy przywiązują dużo większą wagę do strat niż do

zysków”

niewielki zysk może skłonić inwestorów do wycofania się z inwestycji (byleby dalej nie ryzykować)

nawet przy małych stratach są skłonni dużo zaryzykować, by się „odegrać”

Inwestorom ciężko jest pogodzić się z poniesioną stratą, a poniesione wcześniej koszty zmuszają ich do dalszych działań.

Z drugiej strony, kierują się przeświadczeniem, iż dopóki nie wycofają się z inwestycji nie muszą przyznawać się do poniesionych strat…

KRÓTKOWZROCZNOŚĆ W INWESTOWANIU...

inwestorzy, którzy bardzo często sprawdzają swój portfel traktują inwestowanie jako zbiór wielu jednorazowych posunięć

im inwestorzy rzadziej analizują swój portfel, tym bardziej rośnie ich skłonność do ryzyka

Psychologiczny aspekt krótkowzrocznej awersji do ryzyka jest charakterystyczny tak dla inwestorów indywidualnych, jak i instytucjonalnych.

KRÓTKOWZROCZNOŚĆ W INWESTOWANIU...

Inteligentny inwestor często kupuje akcje podczas bessy po okazyjnej cenie, gdyż wie, że w długiej perspektywie ich wartość wzrośnie, choć w krótkiej prawdopodobnie straci, bo nigdy nie wiadomo czy trafiło się już na największy dołek

„Nie myśl o akcjach krótkoterminowo.Pomyśl o spółce w kategoriach długoterminowych.”

W. Buffett

PYCHA

przesadne zaufanie do własnych umiejętności, które są podsycane przypadkowymi zyskami

inwestorzy tworzą sobie przeświadczenie, że są wyjątkowi i znaleźli magiczny sposób na osiąganie zysków

wiara tego rodzaju czasami rzeczywiście przeradza się w samospełniającą się przepowiednię

CHCIWOŚĆ

Wynika z kombinacji nadmiernej pewności siebie i pragnienia osiągnięcia zysków w jak najkrótszym czasie.

Podejście takie prowadzi do większych stresów i braku obiektywizmu

STRACH

dwie główne formy:

obawa przed stratą obawa, by nie przegapić okazji

OBAWA PRZED STRATĄ

Wszyscy boimy się stracić Niepokojące wiadomości stymulują strach Uczucie strachu jest zaraźliwe Strach przed wiecznym spadkiem Zachowywanie w pamięci swoich poprzednich

obaw

STRACH PRZED STRACENIEM OKAZJI

występuje po ostrej zwyżce cen niekiedy nawet pomimo prawidłowego

przewidzenia przyszłego trendu, inwestorzy nie decydują się na zakup

osoby te odczuwają niezwykle silną potrzebę wejścia na rynek

decyzja podjęta zbyt późno może zaskutkować stratami

PRAWIDŁOWA STRATEGIA

„Kupuje się część konkretnej spółki, a nie tylko coś, co wyobraża rzeczywiste przedsiębiorstwo.”

„Kiedy już wybierzesz właściwą spółkę, możesz pozwolić na to, aby inni martwili się o giełdę.”

W. Buffett

BIBLIOGRAFIA www.encyklopedia.pwn.pl F.S. Mishkin: The economics of money, banking and financial markets.

HarperCollins, 1995, V. Sundarajan, T.J.T. Balino: Banking crises: cases and issues. IMF,

Washington, 1991 J. Rymarczyk: Stabilizacja i kryzysy na globalnych rynkach finansowych

R. Cialdini: Wywieranie wpływu na ludzi

S. Walter,  S. Cookie: Wywieranie wpływu przez grupy, GWP, 2007