ptint · zmiany w strukturze i prezentacji aparatów informa-cyjno-wyszukiwawczych, a dok³adnie...

Redaguje Kolegium.Redaktor Naczelny – Diana PIETRUCH-REIZES, e-mail:

Sekretarz Redakcji, tel. (32) 2371849 – Renata FRĄCZEK, e-mail:Adres Redakcji: pl. Sejmu Śląskiego 1, 40-032 Katowice, Zakład Bibliografii i Informacji Naukowej

[email protected]@polsl.pl

Tłumaczenie i weryfikacja – Biuro Tłumaczeń , ul. Młyńska 1, 44-100 Gliwice, www.niuans.com.plNIUANS

Wydawnictwo dofinansowywane przezWydawnictwo recenzowane

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

KWARTALNIK POLSKIEGO TOWARZYSTWA INFORMACJI NAUKOWEJ

ISSN 1230-5529

ptint PRAKTYKA i TEORIA INFORMACJINAUKOWEJ i TECHNICZNEJ

PRACTICE and THEORY of SCIENTIFICand TECHNICAL INFORMATION

Tom XX Nr 3-4 (79-80)/2012

• XI Krajowe Forum INT

• KSZTAŁCENIE

2 PRAKTYKA i TEORIA INFORMACJI NAUKOWEJ i TECHNICZNEJ 2012 t. XX nr 3-4

XI Krajowe Forum INT – CZ£OWIEK

W PRZESTRZENI INFORMACYJNEJ

Ma³gorzata KISILOWSKA – Przestrzeñ, horyzont,œrodowisko informacyjne… Czy wiemy, co nas ota-cza? Rozwa¿ania terminologiczne ················ 3

Ma³gorzata JANIAK – SYNAT – platforma hostin-gowa dla nauki polskiej. Dostêp do zasobów nau-kowych w projektowanym serwisie oraz w istnie-j¹cych œwiatowych systemach informacyjnych···· 11

Maria Ma³gorzata MICHALSKA, Anna MYŒLIW-SKA – „£owcy informacji” internetowej. Ewolucjawarsztatu pracownika Zak³adu Informacji Nauko-wej: od formy tradycyjnej do wyspecjalizowanejinformacji cyfrowej ······························ 19

Beata CHRAPCZYÑSKA – W poszukiwaniu wie-dzy – u¿ytkownicy w przestrzeni informacyjnejbiblioteki akademickiej ·························· 26

Anna MATYSEK – Jêzyki informacyjno-wyszuki-wawcze w normalizacji ·························· 33

Agnieszka £AKOMY, Hanna LANGER, AgnieszkaBAJOR – Zdalny dostêp do zasobów w polskichbibliotekach uniwersyteckich. Wybrane zagadnie-nia ·············································· 39

Ma³gorzata GAJOS – Kierunki rozwoju dziedzinygeoinformacji na podstawie badañ piœmiennictwapolskiego ········································ 50

Ewa TOMASZEWSKA, Zofia WAWRZYNKIE-WICZ, Anna GA£ECKA – Informacja naukowaw drzewnictwie w œwietle automatyzacji technikinformacyjnych·································· 60

KSZTA£CENIE

Miros³aw GARBACZ, £ucja MACIEJEWSKA –Kariera zawodowa w bibliotece szko³y wy¿szej ··· 71

Spis treœci

11th National Forum for Scientific and Technical

Information – “Human in information space”

Ma³gorzata KISILOWSKA – Information: space,horizon, environment… Do we know where welive? Terminological reflections ·················· 3

Ma³gorzata JANIAK – SYNAT: a hosting platformfor Polish science – access to scientific resourcesin a service which is being developed and in otherglobal systems··································· 11

Maria Ma³gorzata MICHALSKA, Anna MYŒLIW-SKA – Internet information hunters. The changingnature of the work of reference librarians at theNational Library’s Information and ReferenceDepartment. The evolution from traditional print--based services to specialized digital informationservices ········································· 19

Beata CHRAPCZYÑSKA – In search of knowledge– users in the information space of an academiclibrary··········································· 26

Anna MATYSEK – Information languages in stan-dardization ······································ 33

Agnieszka £AKOMY, Hanna LANGER, AgnieszkaBAJOR – Online access to the university librariesin Polish. Selected topics ························ 39

Ma³gorzata GAJOS – Geoinformation develop-ment directions based on Polish literature re-search··········································· 50

Ewa TOMASZEWSKA, Zofia WAWRZYNKIE-WICZ, Anna GA£ECKA – Scientific informationin the wood science in the light of IT automation· 60

EDUCATION

Miros³aw GARBACZ, £ucja MACIEJEWSKA –Professional Career in a University Library······· 71

Contents

XI Krajowe Forum INT – CZ£OWIEKW PRZESTRZENI INFORMACYJNEJ

Ma³gorzata KISILOWSKA

Uniwersytet Warszawski, WARSZAWA

Przestrzeñ, horyzont, œrodowisko informacyjne… Czywiemy, co nas otacza? Rozwa¿ania terminologiczne

Przestrzeñ, horyzont, œrodowisko informacyjne…Czy wiemy, co nas otacza? Rozwa¿ania terminologiczne

Termin „przestrzeñ informacyjna” pojawia siê coraz czêœciej w literaturze informatolo-gicznej, nie jest jednak jedynym, za pomoc¹ którego opisywane s¹ pewne obserwacje,zmiany czy wreszcie otoczenie, w jakim funkcjonuje cz³owiek. Celem referatu bêdzieprzeanalizowanie niektórych pojêæ, jakie s¹ wybierane przez badaczy do nazywania tegootoczenia. Autorka podejmie próbê wskazania ich zakresów, ró¿nic interpretacyjnych,odmiennych (byæ mo¿e) pól zastosowañ, na podstawie przeprowadzonej kwerendy. Wyni-kiem tych analiz bêdzie propozycja odpowiedzi na pytanie o wzajemne relacje badanychterminów i – w konsekwencji – mo¿liwoœæ (i celowoœæ) rozdzielenia ich zakresów.

Information: space, horizon, environment… Do we know where we live? Termino-

logical reflections. The concept of „information space” is being more and more popularin information science literature. However, it is not the only one used for describing obser-vations, changes, or “surroundings” where people live. The aim of this article is analysis ofsome concepts being used by the researchers for describing these surroundings. The au-thor, basing on literature, will try to define their scopes, to indicate differences in their in-terpretations, possibly different applications. The result of this analysis will be a proposedanswer to a question concerning mutual relations of terms being surveyed, and – in conse-quence – possibility (and purposefulness) of dividing their scopes.

Wstêp

Wieloœæ przestrzennych metafor, jakie pojawiaj¹siê ostatnio w tekstach informatologicznych, sk³aniado zastanowienia – jak interpretujemy takie przenoœ-nie, dlaczego uwa¿amy je za s³uszne, celnie oddaj¹cespecyfikê dzisiejszego œwiata.

OdpowiedŸ na takie pytania nie jest prosta. Kiedyszukamy informacji pomocnych w jej sformu³owaniu,ods³aniaj¹ siê przed nami kolejne p³aszczyzny tego za-gadnienia – od najprostszych, po najbardziej filozoficz-

ne. Zatrzymuj¹c siê na razie na ca³kiem ogólnym pozio-mie, jestem sk³onna stwierdziæ, ¿e sk³onnoœæ autorówdo u¿ywania wyra¿eñ takich, jak „przestrzeñ informa-cyjna”, „horyzont informacyjny”, „œrodowisko informa-cyjne”1 czy „infosfera”, jest wynikiem pewnych obser-wacji lub przejawem odczuæ i intuicji wzglêdem relacjicz³owieka do œwiata informacji w³aœnie.

ISSN 1230-5529 PRAKTYKA i TEORIA INFORMACJI NAUKOWEJ i TECHNICZNEJ 3

Przestrzeñ, horyzont, œrodowisko informacyjne… Czy wiemy, co nas otacza? Rozwa¿ania terminologiczne

XI KRAJOWE FORUM INTXI KRAJOWE FORUM INT

1 W tekœcie bêdê traktowa³a synonimicznie terminy „przestrzeñ informa-cyjna” – „przestrzeñ informacji” oraz „œrodowisko informacyjne” – „œrodo-wisko informacji” i stosowa³a je wymiennie.

Metaforyka przestrzenna nie jest nowa w literatu-rze informatologicznej. Krótk¹ charakterystykê propo-nowanych terminów i ich znaczeñ przedstawi³ ReijoSavolainen [21]. Wskaza³ on trzy g³ówne powody, dlaktórych takie przenoœnie siê pojawiaj¹. Pierwszyz nich, najbli¿szy fizykalno-geograficznym korzeniom,odnosi siê do dostêpnoœci Ÿróde³ informacji w prze-strzeni fizycznej – np. w bibliotekach. Najczêstszaprzywo³ywana tu relacja to powi¹zanie odleg³oœci (aczasami tak¿e widzialnoœci) Ÿród³a i jego dostêpnoœci.Znaczenie dostêpnoœci fizycznej maleje jednak wrazze zwiêkszaniem dostêpnoœci i zasobnoœci Internetu.

Drugi trend wi¹¿e siê z odleg³oœci¹, jaka dzieliu¿ytkownika od Ÿród³a informacji (czyli dostêpnoœci¹fizyczn¹ tego ostatniego). Trzeci – ze sposobami po-strzegania Ÿróde³ informacji, ró¿nicowania ich wiary-godnoœci i u¿ytecznoœci (zgodnie z koncepcj¹ horyzon-tu informacyjnego – zob. ni¿ej).

Savolainen [21] wyró¿nia tak¿e trzy podejœcia doprzestrzennego ujmowania tematyki poszukiwania in-formacji. Pierwsze ma charakter obiektowy i statyczny– u¿ytkownik korzysta (lub nie) z uprzednio zorgani-zowanych, trwale uporz¹dkowanych Ÿróde³ informa-cji. W drugim – realistyczno-pragmatycznym, aktywi-zuj¹cym – ma ju¿ prawo do zmieniania otoczeniainformacyjnego i swoich w nim zachowañ. Najproœciejodwo³aæ siê tu do zmiennych uk³adów ksi¹¿ek na do-mowej pó³ce lub plików w katalogach na prywatnymczy firmowym laptopie, do rezygnacji z odwiedzinw bibliotece na rzecz korzystania z jej zasobów elek-tronicznych. Trzecie – perspektywiczne – podkreœlasubiektywn¹, kontekstow¹ interpretacjê czynnikówprzestrzennych. Kieruje uwagê na to, jak ludzie su-biektywnie oceniaj¹ znaczenie ró¿nych Ÿróde³ infor-macji, wykorzystuj¹c w tym celu takie metafory prze-strzenne, jak np. horyzont informacyjny (zob. ni¿ej).Perspektywiœci zwracaj¹ wiêc uwagê na wybieranie,definiowanie kryteriów wyboru, œwiadomie formu³o-wane preferencje u¿ytkowników.

Przestrzeñ informacyjna

Pojêcie „przestrzeni informacyjnej” (PI) ukszta³to-wa³o siê pod koniec lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³egowieku [np. 5]. Oznacza to, ¿e zaczê³o siê coraz czêœciejpojawiaæ w literaturze naukowej (co nie oznacza, ¿enie by³o w niej obecne ju¿ wczeœniej, na co jednak nieuda³o mi siê znaleŸæ przyk³adów), choæ – zale¿nie odkontekstu, dyscypliny i specyfiki prowadzonych ba-dañ – by³o (i wci¹¿ jest) doœæ ró¿nie interpretowane.

Autor jednego z wczeœniejszych uœciœleñ, C.McKnight [18], postrzega przestrzeñ jako nieci¹g³ei niejednorodne skupisko Ÿróde³ informacji – obiek-tów (rzeczywistych lub wirtualnych), z których danaosoba mo¿e skorzystaæ jako ze Ÿróde³ informacji. Defi-nicja ta zosta³a zaproponowana w kontekœcie badañdotycz¹cych kszta³towania osobistych „przestrzeniinformacyjnych” – zbiorów takich obiektów oraz cha-rakteryzuj¹cych je cech/ wymiarów/ konstruktów.Badania przeprowadzano z wykorzystaniem technikizwanej „Repertory Grid”, stosowanej oryginalniew psychiatrii do poznawania indywidualnej strukturyœwiata pacjentów i tworz¹cych j¹ konstruktów kogni-tywnych. C. McKnight podkreœla indywidualny cha-rakter tych badañ i stosowanej metody – pozwalaj¹cede facto na poznawanie ró¿nych, unikatowych prze-strzeni informacyjnych, których jakoœæ i kszta³t od-zwierciedlaj¹ œwiadomoœæ informacyjn¹ badanego,a byæ mo¿e nawet zmieniaj¹ siê, w zale¿noœci od do-strzeganej potrzeby informacyjnej. Przestrzeñ nie mawiêc charakteru sta³ego, nie jest te¿ traktowana jakoœrodowisko wspólne dla wiêkszej liczby osób.

Podobnie indywidualne podejœcie przyjê³a autorkadefinicji opublikowanej w The information architec-ture glossary [11], wed³ug której PI jest sum¹ informa-cji o obszarze zainteresowañ. Choæ nie jest to powie-dziane wprost, obszar zainteresowañ intuicyjnie inter-pretuje siê zazwyczaj w odniesieniu do jednej osoby.Krótkie sformu³owanie uzupe³nia równie ogólnestwierdzenie dotycz¹ce zró¿nicowania wielkoœci PI –od zasobów ca³ego Internetu do zasobów jednego dys-ku twardego – choæ nie s¹ to okreœlenia precyzyjne anitreœciowe, odnosz¹ siê przecie¿ metaforycznie dopojemnoœci pamiêci komputerowej, a nie to jakoœciczy zakresu Ÿróde³.

A. Krishman i S. Jones [15], autorzy jednej z propo-zycji modelu organizacji informacji prywatnej równie¿interpretuj¹ „przestrzeñ informacyjn¹” w odniesieniudo potrzeb i potencja³u jednostki. Mówi¹c o zmianieorganizacji z hierarchicznej na w³asnoœciow¹ (opisu-j¹c¹ cechy informacji), powi¹zan¹ z czasem i prze-strzeni¹, koncentruj¹ siê na indywidualnych prze-strzeniach informacyjnych, podkreœlaj¹c dodatkowoich efemerycznoœæ (zmiennoœæ w czasie) i ró¿norod-noœæ – jeden u¿ytkownik mo¿e wed³ug nich korzystaæz wielu przestrzeni informacyjnych, zale¿nie od liczbymiejsc (czyli – maszyn) aktywnoœci wirtualnej – zawo-dowej i prywatnej.

Natomiast G.B. Newby – odwo³uj¹c siê do konteks-tu projektowania systemów informacyjnych – wyraŸ-


XI Krajowe Forum INT – CZ£OWIEK W PRZESTRZENI INFORMACYJNEJ

nie rozgranicza przestrzenie kognitywn¹ i informacyj-n¹ [19]. Tê pierwsz¹ (kognitywn¹) definiuje jako zbiórpojêæ i relacji miêdzy nimi, jakie posiada dany cz³o-wiek [19, s. 1030], bêd¹cy czêœci¹ szerszego systemupoznawczego cz³owieka. „Przestrzeñ informacyjna” tonatomiast zbiór pojêæ i relacji miêdzy nimi, jakie po-siada system [19; podkr. MK]. Uzyskuje w ten sposóbniejako dwa pojêciowe odwzorowania rzeczywistoœci –choæ to drugie jest de facto produktem przetworzeniaprzestrzeni kognitywnej jednej lub grona osób (zespo-³u), wspó³tworz¹cych dany system. Oczywistym wyda-je siê wiêc cel opisywanych przez niego prac badaw-czych, a mianowicie stworzenie w projektowanychsystemach przestrzeni informacyjnych zgodnychz przestrzeniami poznawczymi poszczególnych u¿yt-kowników, ich grup, PI odpowiadaj¹cych konkretnymsytuacjom lub procesom. Newby wymienia nastêpu-j¹ce komponenty PI dla systemu informacyjno-wyszu-kiwawczego (jako prostszej egzemplifikacji systemuinformacyjnego): dokumenty o ró¿nych formach pre-zentacji treœci (teksty, hiperteksty, obrazy, dŸwiêki),w których mo¿na wydzieliæ mniejsze czêœci; s³owajako najmniejsze czêœci sk³adowe pewnych typów do-kumentów; relacje miêdzy s³owami a dokumentami(np. czêstotliwoœæ wystêpowania s³ów w dokumen-tach).

Ciekaw¹ i bogat¹ interpretacjê zaproponowa³ D. Be-nyon [4; 5], odnosz¹c pojêcie „przestrzeni informacyj-nej” do rzeczywistoœci projektowania relacji cz³o-wiek-komputer (HCI – ang. human-computer inter-action), a w³aœciwie proponuj¹c zmianê paradygmatuw tym zakresie, polegaj¹c¹ na przejœciu od projekto-wania kontaktów miêdzy dwoma osobnymi podmiota-mi, do nawigowania po przestrzeni informacyjnej,wewn¹trz której funkcjonuj¹ ludzie. Benyon zbudowa³swoj¹ analizê na metaforyce pojêciowej (przestrzeñ,miejsce, nawigacja – przez, od, do) stosowanej w nau-kach fizycznych – geografii, urbanistyce, ogrodnictwieczy architekturze. Rozró¿ni³ [4, s. 427] przestrzeñ ak-tywnoœci (ang. activity space) i przestrzeñ informacji.Tê pierwsz¹ umiejscawia w œwiecie rzeczywistym, fi-zycznym, ³¹czy z dzia³aniami, których realizacja wy-maga jednak tak¿e dostêpu do informacji – werbalnejczy niewerbalnej, np. wizualnej (tu mo¿na by przywo-³aæ chocia¿by ca³¹ problematykê oznaczania – organi-zowania przestrzeni fizycznej, znajdowania poszuki-wanych miejsc, tworzenia map, drogowskazów, wieluinnych artefaktów informacyjnych). Przestrzenie in-formacji natomiast s¹ niejako „nak³adkami” na prze-strzenie aktywnoœci, u³atwiaj¹cymi (czasami wrêcz

umo¿liwiaj¹cymi) ludziom podejmowanie konkret-nych dzia³añ. Mo¿na powiedzieæ, ¿e stanowi¹ mapy,zbudowane z artefaktów informacyjnych (tak okreœlaBenyon oznaczenia opracowywane przez projektan-tów systemów informacyjnych – [4, s. 427]). A nawet –¿e artefakty informacyjne stanowi¹ pewien ³¹cznik„miêdzy œwiatami”, jako ¿e sam znak – produkt proce-su konceptualizacji – umieszcza siê w miejscachzwi¹zanych z treœci¹ przez niego oznaczan¹, przez costaje siê on elementem przestrzeni aktywnoœci.

Wê¿sz¹, informatologiczn¹, interpretacjê przedsta-wili w 2003 roku C. Cole i J.E. Leide [7], opisuj¹czmiany w strukturze i prezentacji aparatów informa-cyjno-wyszukiwawczych, a dok³adnie – odchodzenieod tradycyjnych klasyfikacji dziedzinowych na ko-rzyœæ wizualnych reprezentacji przestrzeni informa-cyjnej, ukazuj¹cych relacje miêdzy terminami/pojê-ciami za pomoc¹ ró¿nic w odleg³oœci i wielkoœci obiek-tów (artefaktów informacyjnych?) lub ich struktury.Podobny kierunek mia³y badania Hardof-Jaffe [12],dotycz¹ce zachowañ informacyjnych, a konkretnie –strategii organizacji prywatnej przestrzeni informacyj-nej (PISOS – ang. Personal Information Space Organi-zation) na przyk³adzie studentów. Autorzy zasugero-wali we wnioskach mo¿liwoœæ oddzia³ywania tegotypu zachowañ (zw³aszcza w warstwie jêzykowej) naproces uczenia siê, natomiast obserwacja dzia³añorganizacyjnych mo¿e – wed³ug nich – daæ wgl¹dw poziom i zakres wiedzy studenta dotycz¹cy wybra-nej tematyki.

W literaturze [14, s. 15-26] mo¿na znaleŸæ te¿zupe³nie odmienn¹ interpretacjê pojêcia: „przestrzeñinformacyjna” jest wówczas traktowana jako obszarpewnego rodzaju „emanacji informacyjnej” danegopodmiotu. Najczêœciej – jak jest to chocia¿by w przy-padku ksi¹¿ek (czy jakichkolwiek innych przedmio-tów) nie jest to emanacja œwiadoma, czyli realizowanaprzez taki „podmiot nieo¿ywiony”. Jest kreowanaprzez ró¿nych interesariuszy z takim przedmiotemzwi¹zanych, których dzia³anie bêdzie powodowaneró¿nymi intencjami. Mo¿e to byæ na przyk³ad efektdzia³alnoœci promocyjnej osób i podmiotów zwi¹za-nych z produkcj¹ i sprzeda¿¹ ciekawego tytu³u, aletak¿e czytelników, którzy dziel¹ siê swoim zaintereso-waniem jego treœci¹ i/lub form¹. Przestrzeñ informacjiwytwarzanej w zwi¹zku z/w odniesieniu do danegoprzedmiotu.

A. Krawczyk, pisz¹c o przestrzeni informacyjnejksi¹¿ki, uzale¿nia jej istnienie od (trwa³ych) kontak-tów z odbiorc¹, okreœla j¹ jako zjawisko dynamiczne,



jako sensorium, posiadaj¹ce obszar oddzia³ywania,w granicach nadawca odbiorca, uznaj¹c j¹ za prze-strzeñ ¿yw¹ z racji podlegania zmianom [14, s. 17].

Z kolei, S. Kurek-Kokociñska [14, s. 27-30], pozo-staj¹c w sferze interpretacji bibliologicznych i infor-matologicznych, wi¹¿e przestrzeñ informacyjn¹ ksi¹¿-ki ze sprawami ksi¹¿ki obejmuj¹cymi zró¿nicowan¹informacjê zwi¹zan¹ z jej obiegiem w spo³eczeñstwie(s. 28), a wiêc informacjê tworzon¹ przez profesjona-listów – wydawców, ksiêgarzy, bibliotekarzy itp. Wyod-rêbnia nawet pewne podkategorie – przestrzenie infor-macji:— o ksi¹¿ce,— ksi¹¿ki oraz— ksi¹¿ce powsta³ych w zwi¹zku z ksi¹¿k¹ i na pod-

stawie ksi¹¿ki.Pierwsza z nich obejmuje podstawowe dane (metada-ne?) pozwalaj¹ce ksi¹¿kê zidentyfikowaæ i zlokalizo-waæ (w ksiêgarni, bibliotece tradycyjnej, zasobach cyf-rowych), a tak¿e dokumenty (informacje) skierowu-j¹ce tworzone przez ró¿ne podmioty, takie jak biblio-grafie czy katalogi (wydawnicze, ksiêgarskie, biblio-teczne). Przestrzeñ informacji ksi¹¿ki ma charakterwewnêtrzny – dotyczy struktury tej formy piœmienni-czej i jest wa¿na przede wszystkim ze wzglêdu na jejoddzia³ywanie na jakoœæ pracy z tekstem. Trzecia pod-kategoria PI wydaje siê byæ najs³abiej i niejasno zdefi-niowana, a z za³o¿enia odnosiæ siê ma do obszaru od-dzia³ywania ksi¹¿ki. Zgodnie z za³o¿eniem Kurek-Ko-kociñskiej, mo¿na by przyj¹æ, ¿e autor okreœla charak-ter swojego tekstu i poprzez to kr¹g adresatów, ³¹cz¹cich niejako w – jak mo¿e lepiej by³oby to uszczegó³o-wiæ – pewnej p³aszczyŸnie (aspekcie) ogólnej prze-strzeni informacyjnej wytwarzanej (zgodnie z intencj¹A. Krawczyka) przez dzie³o.

W jednym z najnowszych ujêæ S. Skórka [23, s.48-49] – definiuj¹c to pojêcie dla potrzeb architekturyinformacji – mówi, ¿e „przestrzeñ „informacyjna jestœrodowiskiem opracowanym i skonstruowanym w celuzaspokojenia konkretnych potrzeb informacyjnych.Z tego pierwszego sformu³owania wynika³oby, ¿e jestto sfera celowo tworzona (jak mo¿na siê domyœlaæ,przez architektów informacji). Zaraz jednak autoruzupe³nia: PI mo¿e byæ równie¿ zbiorem przypadko-wych komunikatów, których percepcja i porz¹dek za-le¿¹ od dzia³alnoœci cz³owieka, np. od wyboru danejopcji, kierunku poruszania siê w terenie itp. Jako jedenz niewielu autorów zwraca uwagê na (bardziej odczu-wany ni¿ faktyczny) stan cz³owieka – bycia zewsz¹dotoczonym przez ogrom zró¿nicowanych informacji.

Takie ujêcie potrzebne jest mu do zmodyfikowaniazakresu architektury informacji jako subdyscypliny,która zajmuje siê m.in. metodyk¹ projektowania u¿y-tecznych i funkcjonalnych przestrzeni informacyjnych,a tak¿e analizuje sam proces ich projektowania, proto-typowania oraz tworzenia dokumentacji u³atwiaj¹cejkomunikacjê i zarz¹dzanie [23, s. 50]. W moim od-czuciu, jeœli „przestrzeñ informacyjn¹” zawêziæ –zgodnie z intencja autora – do efektu œwiadomych i ce-lowych dzia³añ cz³owieka, konsekwentnie nale¿a³obyte¿ mówiæ o nie o architekturze informacji, ale o archi-tekturze przestrzeni informacyjnej, podkreœlaj¹c jejwielowymiarowoœæ. Warto te¿ wspomnieæ, ¿e Skórkatraktuje terminy przestrzeñ informacyjna i infosfera(przywo³uj¹c definicjê Kulikowskiego) synonimicznie.

Horyzont informacyjny

W kontekœcie analiz przestrzenno-geograficznychciekaw¹ koncepcjê zaproponowa³a Diane H. Sonnen-wald [24]. Punktem wyjœcia by³o dla niej okreœlenieobszaru (czy mo¿e granicy) zachowañ u¿ytkowników.Zaproponowa³a, aby poszukiwania informacji odby-wa³y siê w³aœnie w „horyzoncie informacyjnym”, naktóry sk³adaj¹ siê ró¿norodne Ÿród³a informacji: oso-bowe (Sonnenwald pisze tu o sieciach spo³ecznych,obejmuj¹cych kolegów, ekspertów dziedzinowych,bibliotekarzy i specjalistów informacji [zob. 24,s. 183]), dokumentalne – pierwotne i skierowuj¹ce(w tym systemy informacyjne, informacyjno-wyszuki-wawcze, bazy bibliograficzne), a tak¿e osobiste – do-œwiadczenia i obserwacja œwiata (co w³¹cza w obszarhoryzontu osobê poszukuj¹c¹). „Horyzont informacyj-ny” jest w jej ujêciu widzialn¹ czêœci¹ przestrzeniinformacyjnej z perspektywy aktora (najczêœciej cz³o-wieka) [13, s. 19]. To ostatnie zdanie sugeruje wprostrelacje ³¹cz¹ce oba analizowane terminy (analogiczniedo sytuacji rzeczywistej) – „horyzont” jest z za³o¿eniawê¿szy, obejmuje czêœæ „przestrzeni informacyjnej”,dostêpn¹, dostrzegan¹ przez cz³owieka.

Dobr¹ ilustracj¹ dla „horyzontu informacyjnego”bêdzie œwiat³o latarni morskiej – wycinek ko³a, rozsze-rzaj¹cy siê od jego œrodka na zewn¹trz. Zale¿nie odzakresu potrzeby informacyjnej, przemieszcza siêwokó³, obejmuj¹c odpowiednie dla wybranego tematurodzaje Ÿróde³. Siêga daleko, czasami tak¿e poza hory-zont, perspektywicznie (Sonnenwald mówi wtedyo rozszerzaniu horyzontu [zob. 24, s. 184]) – jeœli u¿yt-kownik skorzysta z wiedzy swoich Ÿróde³ o Ÿród³achkolejnych. To w³aœnie rozszerzanie horyzontu jest



zadaniem/wyzwaniem dla pracowników informacji –w aspektach tworzenia i udostêpniania nowych Ÿróde³(np. bibliotek cyfrowych, portali tematycznych) ikszta³cenia kompetencji informacyjnych. Sonnenwald[24, s. 185] wskazuje te¿ problem, jakim jest nadmiarinformacji – mówi ona o „gêstych przestrzeniach po-tencjalnych rozwi¹zañ” problemu (ang. densely-popu-lated solution spaces), w których nie chodzi ju¿ tylkoo proste znalezienie najlepszego Ÿród³a informacji, aleo w³aœciwe, skuteczne ich „uwidocznienie” (przez pra-cowników informacji) b¹dŸ o wybór jednego (najlep-szego? zale¿nie od jakich uwarunkowañ?) z rozwi¹zañ(przez u¿ytkowników).

Swoj¹ koncepcjê wykorzysta³a Sonnenwald w dal-szych badaniach zachowañ informacyjnych – m.in.z wykorzystaniem metody rysowania przez u¿ytkow-ników map ich horyzontów informacyjnych [25; 26].Mapy takie wyraziœcie ilustruj¹ ró¿norodnoœæ strategiii preferencji informacyjnych respondentów – wœródŸróde³ osobowych (rodzina, przyjaciele, eksperci),internetowych, drukowanych, innych (telewizja).

Metodê rysowania map zmodyfikowa³ nastêpnieIsto Huvila [13], proponuj¹c tworzenie map analitycz-nych horyzontu informacyjnego, wykorzystywanychjako instrument analizy danych. Mapy te rysowalibadacze (nie respondenci), w celu porz¹dkowania,wyjaœniania i analizy zachowañ informacyjnych res-pondentów. Pozwalaj¹ one badaæ obszar horyzontuinformacyjnego u¿ytkownika – dostrzegane Ÿród³a,relacje miêdzy nimi, sposoby ich wykorzystania. Nieodzwierciedlaj¹ rzeczywistych obiektów i relacji, alesubiektywny sposób ich postrzegania.

Eksploracj¹ pojêcia „horyzontu informacyjnego”zajmowa³ siê tak¿e R. Savolainen [20; 21; 22]. Zapro-ponowa³ on interpretacjê, wed³ug której „horyzontinformacyjny” jest obszarem wyobraŸni, który otwierasiê przed oczyma umys³u obserwatora, np. poszuku-j¹cego informacji [21, s. 1712], pozwalaj¹cym na okre-œlenie w³asnych preferencji i kryteriów wyboru Ÿróde³informacji. Na tej podstawie sformu³owa³ koncepcjê„horyzontu Ÿród³a informacji” (ang. information sour-ce horizon), który jest subiektywn¹ map¹ preferencjidotycz¹cych Ÿróde³ [22, s. 416]. Taki horyzont mieœcisiê w szerszym kontekœcie tworzonym przez „dostrze-gane œrodowisko informacyjne” (ang. perceived infor-mation environment) [22, s. 418], definiuj¹cym ogólnyzasób Ÿróde³ i kana³ów informacji oraz relacji miêdzynimi. Zgodnie z t¹ koncepcj¹ Ÿród³a w badanym ob-szarze mo¿na organizowaæ w zale¿noœci od wagi (oce-nianej wed³ug uprzednio przyjêtych kryteriów): bli¿ej

– najwa¿niejsze – b¹dŸ dalej – coraz mniej znacz¹ce,a¿ do linii horyzontu stanowi¹cej granicê zaintereso-wania – obserwatora. Takie porz¹dkowanie u³atwiaœwiadome korzystanie ze Ÿróde³.

Infosfera

Badacze promuj¹cy koncepcjê „infosfery”, szuka-j¹c logicznych jej poprzedników, odwo³uj¹ siê najczêœ-ciej do dwóch „tradycji” – cyberprzestrzeni i biosfery.Cyberprzestrzeni¹ (ang. cyberspace) czêsto nazywa siêInternet, podkreœlaj¹c jego techniczny charakter. Nato-miast biosfera, termin stosowany w naukach o ¿yciu,opisuje przestrzeñ zamieszkiwan¹ przez ró¿ne formy¿ycia [np. 8, s. 59].

Wydaje siê jednak, ¿e czysto techniczna charakte-rystyka nie oddaje dziœ spo³ecznego charakteru Inter-netu, jego „treœciwoœæ” zaczyna przewa¿aæ nad tech-niczno-narzêdziow¹ stron¹ przedsiêwziêcia. Mówi¹co Sieci – myœlimy najczêœciej o jej zasobach.

Czêstotliwoœæ pojawiania siê terminu „infosfera”w literaturze wzrasta od drugiej po³owy lat dziewiêæ-dziesi¹tych XX w., wraz z rozwojem wirtualnej sferyludzkiego ¿ycia (w jej rozumieniu castellsowskim)i myœli ekologicznej w informatologii [1; 2; 3]. Jednymz pierwszych propagatorów tego pojêcia w Polsce by³jednak ju¿ w latach siedemdziesi¹tych XX w. J.L. Kuli-kowski, który traktowa³ „infosferê” jako pojêcie syno-nimiczne dla „przestrzeni informacyjnej”, definiuj¹cj¹ szeroko, jako œrodowisko informacyjne cz³owiekaobejmuj¹ce te rodzaje informacji, które s¹ mu dostêp-ne za poœrednictwem centrów wy¿szej dzia³alnoœcinerwowej [16].

Wszystkie interpretacje wskazuj¹ zdecydowaniena techniczne uwarunkowania powstania i rozwojuinfosfery, podkreœlaj¹c jednak jednoczeœnie spo³eczneskutki wykorzystywania potencja³u oferowanego przeznowe rozwi¹zania teleinformatyczne.

Dobrym przyk³adem mo¿e byæ definicja M. Vlaho-sa (wraz z jej ciekaw¹ i rozbudowan¹ interpretacj¹),wed³ug którego „infosfera” jest to po³¹czenie (fuzja)wszystkich œwiatowych sieci komunikacyjnych, bazdanych i zasobów informacji w rozleg³¹, ró¿norodn¹sieæ wymiany elektronicznej [27, s. 498]. Choæ jednaksama proponowana przez tego autora w¹ska definicjama charakter techniczny, w dalszej czêœci swojegoartyku³u rozwija on tê koncepcjê w kierunku spo³ecz-nych, politycznych i ekonomicznych konsekwencjipowstania infosfery jako nowego miejsca, do któregoludzkoœæ migruje. Jego specyfika polega na braku



wymiaru fizycznego. W tym nowym miejscu – w Sieci– ludzie bêd¹ realizowaæ dzia³ania indywidualne i zes-po³owe, w tym tak¿e pracowaæ, ze wzglêdu na ogrom-ny potencja³ infosfery w zakresie gromadzenia wszyst-kich ludzi i ca³ej ich wiedzy (co jest oczywiœcie dysku-syjne) w jednym miejscu. To w³aœnie praca mia³a byæpierwsz¹ z form aktywnoœci sieciowej (ze wzglêdu nakorzyœci p³yn¹ce z braku ograniczeñ czasu i miejsca),dopiero po niej ludzie mieli przenieœæ do Sieci swoj¹aktywnoœæ pozazawodow¹, prywatn¹. Migracja do no-wego miejsca – obcego œrodowiska, porównywanaprzez Vlahosa do kolonizacji nowego œwiata – poci¹g-nie wiêc za sob¹ zmiany zachowañ spo³ecznych i indy-widualnych. Docelowo – to infosfera ma staæ siê cen-trum ¿ycia spo³eczeñstwa i to ludzie zdecyduj¹ o tym,jak bêdzie ona wygl¹da³a, jako ¿e miejsce to ludzie[27, s. 501]. W aspekcie kulturowym mia³o siê towi¹zaæ z porzucaniem wielu wzorów, wartoœci, normi sposobów ¿ycia na rzecz nowych, ale te¿ z trosk¹o zachowanie tych najwartoœciowszych, naprawdêwa¿nych. Trzeba tu zwróciæ uwagê na datê publikacjiVlahosa [27]; czêœæ jego przemyœleñ mia³a wówczasraczej prognostyczny charakter.

Jeszcze wczeœniej (w 1996 roku) B. Berenfeld [6]pisa³, ¿e metafora „infosfery” odzwierciedla pog³êbia-j¹c¹ siê jednoœæ, wspó³zale¿noœæ i dostêpnoœæ infor-macji produkowanej przez ludzkoœæ. Zasadza siê narozwoju technicznym, ale obejmuje tak¿e przemianypolityczne i kulturowe, powoduj¹c m.in. zmiany na-szych zachowañ (np. w œrodowiskach edukacyjnych –zmiany metod dydaktycznych, zwiêkszenie samo-dzielnoœci uczniów, interaktywnoœci, wspó³pracy).Obejmuje wszystkie – dawne i nowe – media przekazu(druk, telefon, komputer). Jest dynamiczna i aktywi-zuje spo³eczeñstwo. Wprowadza te¿ pewien porz¹dek,strukturalizuje wirtualny chaos.

Przytoczeni powy¿ej dwaj autorzy pisali o kszta³to-waniu siê i potencjale „infosfery” pod koniec ubieg³e-go wieku. W ostatnich latach natomiast problematykêtê porusza³ kilkakrotnie Luciano Floridi. Wed³ug jegodefinicji „infosfera” opisuje ca³e œrodowisko informa-cyjne, na które sk³adaj¹ siê wszystkie podmioty infor-macyjne (ang. informational entities), a tak¿e czynnikiinformacyjne, ich w³asnoœci, interakcje, procesy i wza-jemne relacje. Œrodowisko to jest porównywalne z(choæ ró¿ne od) cyberprzestrzeni¹ (która jest tylko jed-nym z jego regionów), poniewa¿ obejmuje tak¿e prze-strzenie informacji dostêpne analogowo i offline. Œro-dowisko to (a w konsekwencji tak¿e samo pojêcie) bar-dzo gwa³townie ewoluuje [8, s. 59]. Za istotowe prze-

kszta³cenia „infosfery”, takie jak przede wszystkimprzejœcie od zapisu analogowego do cyfrowego orazlawinowy przyrost informacji cyfrowej (a w konse-kwencji np. konwergencja mediów, rozwój kulturyaudiowizualnej) odpowiadaj¹ cyfrowe narzêdzia tele-informatyczne. Uniwersalny zasiêg „infosfery” – jejotwartoœæ na noœniki tradycyjne i nowoczesne – powo-duje, wed³ug Floridiego, wytwarzanie siê wokó³ nasœwiata sztucznego (a-œwiata), na kszta³t sztucznej inte-ligencji (ang. artificially live – „a-live”).

Infosfera przestanie wkrótce byæ œrodowiskiem wir-tualnym otoczonym przez œwiat “materialny”. Staniesiê samym œwiatem, coraz czêœciej rozumianym i in-terpretowanym informacyjnie, jako czêœæ infosfery. Nakoniec tej przemiany infosfera zmieni siê istotowo – odsposobu nazwania przestrzeni informacji do synonimuBycia [8, s. 61].

W takim a-œwiecie autor spodziewa siê tak¿e prze-miany cz³owieka w tzw. organizm pod³¹czony (ang.connected informational organism) – inforga [8, s. 62;9, s. 9], pozostaj¹cego w nieustannym kontakcie z Sie-ci¹. Floridi rozwija tê myœl, sugeruj¹c w 2009 roku, ¿ew spo³eczeñstwie informacyjnym – czy mo¿e raczejnale¿a³oby powiedzieæ: w spo³eczeñstwie inforgów –g³ówn¹ rolê zaczynaj¹ odgrywaæ obiekty i procesy in-formacyjne (odmaterializowane), prawo korzystaniaz dóbr, zw³aszcza intelektualnych, staje siê co naj-mniej równie wa¿ne jak prawo w³asnoœci, a kryteriumistnienia – zamiast bycia niezmiennym i postrzegal-nym – staje siê bycie zdolnym do interaktywnoœci [10,s. 156]. Na tê ostatni¹ w³aœciwoœæ wspó³czesnychzachowañ i wartoœci spo³ecznych zwróci³ te¿ uwagêDaniel Bougnoux z Francji podczas konferencji kra-kowskiej w 2011 roku2, mówi¹c o przechodzeniuludzkoœci od grafo- do numerosfery i rezygnacji z tra-dycyjnie rozumianej Prawdy na rzecz swobody wybo-ru i doboru (relewantnych) treœci do aktualnych po-trzeb. Kluczowa jest tu tak¿e indywidualizacja w Sieci– kszta³towana z wykorzystaniem dostêpnych narzê-dzi i portali spo³ecznoœciowych.

Wnioski

Przeprowadzona powy¿ej analiza znaczeniowa ter-minów u¿ywanych w literaturze do okreœlania – mó-wi¹c najogólniej – otaczaj¹cej nas informacji – pozwa-



2 Jak uczyæ studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa (INiB)?Programy studiów a rynek pracy i rozwój nauki. IINiB UJ – KonsulatGeneralny USA w Krakowie – SBP, Kraków, 6-7.06.2011.

la na podjêcie próby wskazania przyczyn i okolicznoœ-ci, w jakich siê one pojawia³y, znalezienia uzasadnie-nia do ich stosowania, a przede wszystkim poznaniasposobów ich interpretacji w nauce o informacji. Ro-dzi siê pytanie, czy mo¿na by te terminy uporz¹dko-waæ chronologicznie lub hierarchicznie, ze wzglêdu naich zakres?

Wbrew intuicji sugeruj¹cej, ¿e „infosfera” – jakotermin najbardziej „techniczny” w swoim wyrazie –bêdzie najnowszym w tej grupie, stosowanie go zaczy-na siê upowszechniaæ siê mniej wiêcej równolegle dopozosta³ych, czyli w drugiej po³owie lat dziewiêædzie-si¹tych XX w. Spoœród badanych, najwczeœniejszewyst¹pienie (1972) uda³o mi siê odnaleŸæ w przypad-ku „œrodowiska informacyjnego” [17], ale najczêœciejjest to wyra¿enie u¿ywane intuicyjnie, bez podawaniadefinicji.. Nie mo¿na wiêc mówiæ tu o ewolucji kolej-nych pojêæ, o falach popularnoœci kolejnych terminów.Wszystkie one funkcjonuj¹ równolegle, co moim zda-niem dowodzi rozwoju naszej œwiadomoœci informa-cyjnej. W ich wspó³obecnoœci mo¿na jednak zaobser-wowaæ zmiany w interpretacji niektórych z tych termi-nów.

W przypadku „przestrzeni informacyjnej” – prze-chodzimy od jej w¹skiej interpretacji obejmuj¹cejb¹dŸ zestawy Ÿróde³ wykorzystywanych przez po-szczególne osoby, b¹dŸ informacje generowane przezi/lub dotycz¹ce jednego przedmiotu. W miarê rozwojunarzêdzi teleinformatycznych termin ten bywa tak¿estosowany do nazywania œrodowiska pracy systemuinformacyjnego, ewentualnie kszta³towania przestrze-ni relacji z u¿ytkownikami. W obu interpretacjachmamy do czynienia z wyraŸnym okreœleniem granictakiej przestrzeni.

Pewn¹ ewolucjê przechodzi te¿ „infosfera” – po-cz¹wszy od wyraŸnego wskazywania jej teleinforma-tycznych uwarunkowañ, przez kolonizacjê „nowegoœwiata”, po (prognozowane na razie) pod³¹czenie orga-nizmów ¿ywych do Sieci.

Powy¿sza analiza pozwala na próbê uporz¹dkowa-nia relacji miêdzy terminami. Najszersze zakresy maj¹moim zdaniem „œrodowisko informacyjne” i „infosfe-ra”. Pierwsze z nich, co prawda, nie ma formalnie zde-finiowanego zakresu (a w ka¿dym razie nie uda³o misiê takiej definicji znaleŸæ), ale sam wyraz „œrodowis-ko” ma konotacje bliskie „biosferze” i w konsekwencji– „infosferze”, wydaje mi siê wiêc, ¿e mo¿na by uznaæsynonimicznoœæ tych terminów w nauce o informacji,umo¿liwiaj¹c¹ wymienne ich traktowanie. Byæ mo¿ew przysz³oœci „infosfera”, ze wzglêdu na prognozowa-

ne przez Floridiego kierunki zmian, stanie siê termi-nem dominuj¹cym.

„Przestrzeñ informacyjna” wydaje siê byæ termi-nem odnosz¹cym siê do tego fragmentu otoczenia, nadktórym panujemy – jest nam znany, potrafimy nad nimzapanowaæ – zorganizowaæ, uporz¹dkowaæ, przepro-wadziæ selekcjê itp. Taka zawê¿aj¹ca interpretacja po-cz¹tkowo mnie zaskoczy³a, ale byæ mo¿e powsta³a onaper analogiam na przyk³ad do „przestrzeni miejskiej”(rozumianej w opozycji do „miejskiej d¿ungli”)? Mo¿enajsilniejsze skojarzenia wi¹¿¹ siê z architektur¹, pla-nowaniem, zagospodarowaniem, organizacj¹? Pojawiasiê wreszcie pytanie – czy w miarê rozszerzania siê„zagospodarowanych” obszarów informacyjnych,„przestrzeñ informacyjna” bêdzie siê powiêkszaæ, a¿docelowo jej pole semantyczne pokryje siê z polem„infosfery”?

„Horyzont informacyjny” pozostaje tu terminemwykorzystywanym faktycznie do badañ zachowañ in-formacyjnych w przestrzeni – albo te¿ w œrodowiskuinformacyjnym. Horyzonty mo¿na mieæ wê¿sze lubszersze, ale nikt nie posiada horyzontu „holistyczne-go”, zapewne wiêc definicja ani funkcja tego okreœle-nia nie zmieni¹ siê.

Podsumowuj¹c – wobec wypracowanych podstawdefinicyjnych i praktyki stosowania opisywanych ter-minów, nie wydaje mi siê celowe formu³owanie kolej-nych definicji. Dobrze by³oby natomiast zadbaæ o pre-cyzyjne pos³ugiwanie siê ka¿dym z nich, zgodnie z ichznaczeniem.

Zakoñczenie

Na zakoñczenie warto postawiæ pytanie o ewentu-alne zadania bibliotekarzy i infospecjalistów oraz teo-retyków informatologii wzglêdem obszarów podpo-rz¹dkowanych poszczególnym terminom. Czêœæ z nich– m.in. organizowanie, planowanie, etykietowanie, de-finiowanie relacji – wskaza³ ju¿ Stanis³aw Skórka [23],pisz¹c o architekturze przestrzeni informacyjnej.W odniesieniu do „infosfery” – mo¿na mówiæ o jejkszta³towaniu jako jednego z obszarów/ œrodowisk ¿y-cia cz³owieka/. Jeœli tak j¹ traktowaæ – wœród pierw-szych skojarzeñ pojawiaj¹ siê: adaptacja, ochrona,ekologia, ale te¿ kultura informacji.

Literatura cytowana

[1] Babik W.: Ekologia informacji. „Zagadnienia Informacji Nau-kowej” 2001 nr 2 s. 64-70.



[2] Babik W.: Ekologia informacji – wyzwanie XXI wieku. „Prakty-ka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej” 2002 nr 1s. 20-25.

[3] Babik W.: O niektórych chorobach powodowanych przez infor-macje. W: Komputer w edukacji. 16. Ogólnopolskie Sympo-zjum Naukowe. Kraków 29-30 wrzeœnia 2006. Pod. red. J.Morbitzera. Kraków 2006, s. 15-20.

[4] Benyon D.: The new HCI? Navigation of information space.“Knowledge-Based Systems” 2001 nr 14 s. 425-430.

[5] Beynon D., Höök K.: Navigation in information space. Suppor-ting the individual. W: Human-computer interaction: INTER-ACT’97. Pod red. S. Howard, J. Hammond, G. Lindgaard. Lon-dyn 1997 s. 39-156.

[6] Berenfeld B.: Linking students to the infosphere. “Technologi-cal Horizons in Education Journal” 1996 vol. 23 nr 9.

[7] Cole C., Leide J.E.: Using the user’s mental model to guide theintegration of information space into information need. “Jour-nal of the American Society for Information Science and Tech-nology” 2003 nr 54(1) s. 39-46.

[8] Floridi L.: A look into the future impact of ICT on our lives.“The Information Society” 2007 nr 23 s. 59-64.

[9] Floridi L.: Information: a very short introduction. Oxford2010.

[10] Floridi L.: The information society and its philosophy: Intro-duction to the special issue on “The philosophy of information,its nature, and future developments”. “The Information Socie-ty” 2009 nr 25 s. 153-158.

[11] Hagedorn K.: The information architecture glossary. ArgusAssociates, 2000.

[12] Hardof-Jaffe S. et al.: Students’ organization strategies of per-sonal information space. “Journal of Digital Information”2009 vol. 10 nr 5 [online]. Tryb dostêpu: http://journals.tdl.org/jodi/article/view/438/541 [dostêp 25.05.2011].

[13] Huvila I.: Analytical information horizon maps. “Library andInformation Science Research” 2009 nr 31 s. 18-29.

[14] Konieczna J., Kurek-Kokociñska S., Tadeusiewicz H.: Prze-strzeñ informacyjna ksi¹¿ki. £ódŸ 2009.

[15] Krishman A., Jones S.: TimeSpace: activity-based temporalvisualization of personal information spaces. “Personal Ubi-quitous Computing” 2005 nr 9 s. 46-65.

[16] Kulikowski J.L.: Cz³owiek i infosfera. „Problemy” 1978 nr 3(384) s. 2-6.

[17] McHale J.: The changing information environment: A selectivetopography. New York 1972.

[18] McKnight C.: The personal construction of information space.“Journal of the American Society for Information Science”2000 nr 51(8) s. 730-733.

[19] Newby G.B.: Cognitive space and information space. “Journalof the American Society for Information Science and Techno-logy” 2001 nr 52(12) s. 1026-1048.

[20] Savolainen R.: Information source horizons and source prefe-rences of environmental activists: A social phenomenologicalapproach. “Journal of the American Society for InformationScience and Technology” 2007 nr 58(12) s. 1709-1719.

[21] Savolainen R.: Spatial factors as contextual qualifiers of infor-mation seeking. “Information Research Journal”, 2006 vol. 11nr 4 [online]. Tryb dostêpu: http://informationr.net/ir/11-4/paper261.html dostêp 10.06.2011 [dostêp 27.07.2011].

[22] Savolainen R., Kari J.: Placing the Internet in informationsource horizons. A study of information seeking by Internetusers in the context of self-development. “Library & Informa-tion Science Research” 2004 vol. 11 nr 26 s. 415-433.

[23] Skórka S.: Architekt informacji – kreator przestrzeni informa-cyjnych. „Przegl¹d Biblioteczny” 2001 z. 1 s. 47-61.

[24] Sonnenwald D.H.: Evolving perspective of human informationbehaviour: contexts, situations, social networks and informationhorizons. W: Exploring the contexts of information behaviour. Podred. T. Wilsona i D. Allena. London 1999, s. 176-190.

[25] Sonnenwald D.H., Wildemuth B.M.: Investigating informationseeking behavior using the concept of information horizons. B.m.2001 [online]. Tryb dostêpu: http://sils.unc.edu/research/publi-cations/reports/TR-2001-01.pdf [dostêp 27.07.2011].

[26] Sonnenwald D. H., Wildemuth B. M., Harmon G. L.: A re-search method using the concept of information horizons: Anexample from a study of lower socioeconomic students’ infor-mation seeking behaviour. “The New Review of InformationBehaviour” 2001 nr 2 s. 65-86.

[27] Vlahos M.: Entering the infosphere. “Journal of InternationalAffairs” 1998 vol. 51 nr 2 s. 497-525.

Dr hab. Ma³gorzata KISILOWSKA – Uniwersytet Warszawski. InstytutInformacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych. Adres: 00-927 War-szawa, ul. Nowy Œwiat 69; tel.: (22) 5523715; [email protected]



Ma³gorzata JANIAK

Uniwersytet Jagielloñski, KRAKÓW

SYNAT – platforma hostingowa dla nauki polskiej.Dostêp do zasobów naukowych...

SYNAT – platforma hostingowa dla nauki polskiejDostêp do zasobów naukowych w projektowanym serwisie

oraz w istniej¹cych œwiatowych systemach informacyjnych

W referacie przedstawiono pokrótce g³ówne za³o¿enia projektu Synat (System Naukii Techniki) w odniesieniu do istniej¹cych systemów umo¿liwiaj¹cych dostêp do wiedzynaukowej: szeroko rozumianych multiwyszukiwarek Scirus, Google Scholar, OCLC –OAIster, rozwi¹zañ programowych Primo, EBSCO Discovery Service; serwisu Intute iSciTopics; wyszukiwarek po³¹czonych z portalami spo³ecznoœciowymi BASE – BielefeldAcademic Search Engine oraz Scientific Commons; repozytorium Driver – Digital Reposi-tory Infrastructure Vision for European Research; naukowej biblioteki cyfrowej The Na-tional Science Library, projektów bibliotek cyfrowych: Europeana czy Google Books orazbazy danych dla ‘szarej literatury’ OpenSIGLE – System for Information on Grey Litera-ture in Europe.

SYNAT: a hosting platform for Polish science – access to scientific resources in

a service which is being developed and in other global systems. The paper briefly de-picts the main information about the Synat (Science and Technology System) project withreference to already existing systems providing access to the scientific knowledge: univer-sal search engines like Scirus, Google Scholar, OCLC – OAIster, Primo, EBSCO DiscoveryService, Scientific Commons; Intute and SciTopics service; search engine connected withthe social networking service like BASE – Bielefeld Academic Search Engine; softwarerepository Driver – Digital Repository Infrastructure Vision for European Research; scien-tific digital library The National Science Library; projects of digital libraries like Euro-peana or Google Books and database of “grey literature” like OpenSIGLE – System forInformation on Grey Literature in Europe.

1. WSTÊP

W artykule przedstawiono pokrótce g³ówne za³o¿e-nia projektu SyNaT (System Nauki i Techniki) w odnie-sieniu do istniej¹cych systemów umo¿liwiaj¹cych dos-têp do wiedzy naukowej: szeroko rozumianych multiwy-szukiwarek Scirus, Google Scholar, OCLC – OAIster,Scientific Commons; rozwi¹zañ programowych Primo,EBSCO Discovery Service; serwisu Intute i SciTopics;wyszukiwarki po³¹czonej z portalami spo³ecznoœciowy-mi BASE – Bielefeld Academic Search Engine; repozyto-rium Driver – Digital Repository Infrastructure Vision forEuropean Research; naukowej biblioteki cyfrowej TheNational Science Library, projektów bibliotek cyfrowych:

Europeana czy Google Books oraz bazy danych dla ‘sza-rej literatury’ OpenSIGLE – System for Information onGrey Literature in Europe.

G³ównym celem tej pracy jest promocja tworzonejplatformy oraz analiza jej za³o¿eñ z funkcjonowaniemistniej¹cych systemów informacyjnych. Porównywanes¹ wy³¹cznie same systemy oraz ich zawartoœci. Przyka¿dym omawianym systemie analizowane s¹ podsta-wowe jego cechy w porównaniu do za³o¿eñ platformySynat lub te najbardziej dla niego charakterystyczne,czy znacz¹ce w danym momencie analizy. Brak w arty-kule analiz prawnych oraz finansowych, które przygo-towywane s¹ w innych etapach prac nad stworzeniemplatformy Synat.


SYNAT – platforma hostingowa dla nauki polskiej. Dostêp do zasobów naukowych...

2. SYNAT

Celem projektu Synat jest stworzenie „uniwersal-nej, otwartej, repozytoryjnej platformy hostingoweji komunikacyjnej dla sieciowych zasobów wiedzy dlanauki, edukacji i otwartego spo³eczeñstwa wiedzy”(http://www.synat.pl). Zadanie Badawcze, finansowa-ne przez Narodowe Centrum Badañ i Rozwoju(http://www.ncbir.pl), jest czêœci¹ Programu Strate-gicznego: Interdyscyplinarny system interaktywnejinformacji naukowej i naukowo technicznej. Realizo-wane w latach 2010–2013 zrzesza 16 instytucji krajo-wych. Dzieli siê na dwa komplementarne projekty:INFINITI, którego liderem jest Uniwersytet Warszaw-ski (ICM), oraz PASSIM – Politechnika Warszawska(Wydzia³ Elektroniki i Technik Informacyjnych).

Projekt wpisuje siê w nurt ‘otwartoœci’ – nieskrêpo-wanego dostêpu do wiedzy: Open Access (otwarty dos-têp do cyfrowych form zapisu danych i treœci nauko-wych oraz edukacyjnych), Open Innovation (otwarteinnowacje), czy Otwarta Edukacja. Docelowymi bene-ficjentami s¹ naukowcy, badacze, uczniowie i studencioraz wszystkie osoby zainteresowane stanem naukipolskiej oraz dostêpem do œwiatowych Ÿróde³ nauko-wych i edukacyjnych.

Efektem projektu ma byæ stworzenie komplekso-wego systemu, obejmuj¹cego zarówno platformê infor-matyczn¹ z zasobami informacji bezpoœredniej, jak iodsy³aj¹cej, ró¿nego rodzaju podsystemy aplikacyjnei generyczne, podsystem nowych modeli komuniko-wania naukowego i otwartych spo³ecznoœci wiedzy, jaki zbiór propozycji modeli prawnych oraz biznesowych,czy model operacyjny, zapewniaj¹cy trwa³oœæ systemu.

Podstawowe zadania badawcze w czêœci PASSIMto: analiza i standaryzacja opisu zasobów, opracowa-nie szkieletu klasyfikacji wraz z opracowaniem algo-rytmów i narzêdzi wspomagaj¹cych budowanie, utrzy-mywanie i weryfikacjê s³owników, tezaurusów i onto-logii wraz z metodami przetwarzania i wizualizacji wy-ników, analiza cyfrowych zasobów informacyjnychz zakresu nauk humanistycznych i spo³ecznych (Ÿród-³a opisywane przez Bibliotekê Narodow¹), matema-tyczno-przyrodniczych i medycznych (Uniwersytet Ja-gielloñski) oraz technicznych (Politechnika Warszaw-ska), opracowanie modelu funkcjonalnego na podsta-wie badañ zarówno Ÿróde³, systemu, jak i u¿ytkowni-ków, zastosowanie metod sztucznej inteligencji w pro-cesach akwizycji i przetwarzania danych, opracowaniemodeli i analiza wiarygodnoœci repozytorium obiek-tów cyfrowych, przygotowanie narzêdzi do statystycz-

nej i dynamicznej konwersji formatów obiektów cyfro-wych (wraz z przygotowaniem wtyczek wizualizacyj-nych), opracowanie mechanizmów ochrony zasobów,zasad ochrony danych osobowych oraz przyjêtych mo-deli udostêpniania danych i us³ug, opracowanie archi-tektury systemu oraz algorytmów i metod zapewnia-nia integralnoœci, wiarygodnego znacznika czasu orazautentycznoœci logicznych obiektów cyfrowych w kon-tekœcie d³ugotrwa³ego przechowywania. Do tego do-chodzi opracowanie modeli i instrumentów prawnychoraz analiza prawa w³asnoœci intelektualnej w odnie-sieniu do zasobów i funkcji systemu informacji nauko-wo–technicznej z uwzglêdnieniem krajowych i zagra-nicznych dostawców, a tak¿e propozycji kodyfikacjizasad operacyjnych (regulaminy, projekty umów i innedokumenty operacyjne) platformy hostingowej, przy-gotowanie modelu biznesowego rozwoju i utrzymaniasystemu, opracowanie poradnika dotycz¹cego m.in.pomocy na ka¿dym etapie pracy. Ostateczne prace touruchomienie baz wiedzy i repozytoriów cyfrowych,przeprowadzenie testów funkcjonalnych, implemen-tacja platformy repozytoryjnej, rozszerzenie i integra-cja z systemem wiedzy oraz narzêdziami i komponen-tami inteligentnego oprogramowania itp.

W etapie INFINITY planowane s¹ nastêpuj¹cedzia³ania: opracowanie architektury systemu, przygo-towanie mechanizmów automatycznej ekstrakcji in-formacji, tak¿e przy wykorzystaniu narzêdzi lingwisty-ki korpusowej i analizy dokumentów tekstowych orazindeksacji treœci multimedialnych, budowa infra-struktury otwartej platformy zasobów nauki, w tym:przeprowadzenie badañ w zakresie federacyjnych mo-deli us³ug informacyjnych oraz stworzenie prototypówus³ug oraz archiwizowania du¿ych wolumenów da-nych, wdro¿enie modelu uwierzytelniania i kontrolidostêpu, integracja wybranych zasobów zewnêtrznychz otwart¹ platform¹ oraz opracowanie modelu funk-cjonalnego komunikowania naukowego.

Zawartoœæ platformy stanowiæ maj¹ dane, informacjeoraz wiedza naukowa zarówno posadowione na platfor-mie, jak i pobierane z innych witryn internetowych (dos-têpne publicznie lub po zawarciu odpowiednich umów).Dodatkowo umieszczone zostan¹ informacje odnosz¹cesiê do dziedzictwa kulturowego. Zakresem tematycznymjest bowiem odniesienie siê do wszelkiego rodzaju nauk:humanistycznych, ekonomicznych i spo³ecznych, mate-matyczno-przyrodniczych i medycznych oraz nauk œcis-³ych i technicznych. Zakres geograficzny to przede wszy-stkim Ÿród³a krajowe, ale myœli siê tak¿e o dostêpie dozasobów œwiatowych.



Zdigitalizowane treœci naukowe maj¹ byæ wyko-rzystywane przez badaczy, jednostki naukowe, stu-dentów oraz wszystkie osoby lub firmy zainteresowa-ne nauk¹ oraz edukacj¹. Poza tym planowane jeststworzenie platformy komunikacyjnej dla naukowcówpolskich, przy za³o¿eniu, ich mog¹ oni przy jej pomocywspó³pracowaæ miêdzy sob¹ oraz na platformie miê-dzynarodowej.

Za³o¿enia stworzenia takiej platformy zostan¹ terazporównane z istniej¹cymi, wymienionymi wczeœniej,œwiatowymi systemami informacyjnymi, a ich najbar-dziej podstawowe cechy (np. mo¿liwoœci wyszukiwaw-cze oraz prezentacji danych), po¿¹dane dla stworzeniadobrze dzia³aj¹cego serwisu zostan¹ zaprezentowanei przeanalizowane pod k¹tem zarówno ich przydatnoœ-ci, jak i ich specyfiki.

3. ŒWIATOWE NAUKOWE SYSTEMYINFORMACYJNE

Pierwszy z analizowanych i porównywanych syste-mów to jedna z najbardziej znanych multiwyszukiwa-rek: Scirus, zaprojektowana przez Elseviera. Jakopierwsza wybrana do zestawieñ przedstawiona zosta-nie najdok³adniej. Dziêki Scirus’owi mo¿na prze-gl¹daæ zarówno darmowe, jak i komercyjne Ÿród³anaukowe dostêpne w Internecie. Dodatkowo zosta³aona rozbudowana o serwis spo³ecznoœciowy, oparty nawolnym, wiki–podobnym pomyœle dzielenia siê infor-macjami naukowymi SciTopics oraz o przegl¹d na-g³ówków New Scientist Headlines. Te dwa elementywpisuj¹ siê w misjê platformy Synat: jak najszybszegoinformowania naukowców o nowych odkryciach, wy-nikach badañ, rozwi¹zaniach technicznych, planach,projektach badawczych itp. st¹d zapewne i na tej plat-formie znajd¹ siê podobne rozwi¹zania.

Elementy zbie¿ne z nowotworzon¹ platform¹ toprzede wszystkim same zasoby – przeszukiwane przezScirus serwisy zawieraj¹ informacje naukowe (dostêpdo ponad 480 milionów stron), przy czym s¹ to g³ów-nie nauki tzw. œcis³e, techniczne i medyczne oraz spo-³eczne (nauki o ziemi, astronomia, nauki o œrodowis-ku, rolnictwo i nauki biologiczne, medycyna, farmako-logia, chemia i in¿ynieria chemiczna, fizyka, matema-tyka, informatyka, in¿ynieria, energia i technologia, in-¿ynieria materia³owa, nauki spo³eczne oraz behawio-ralne, psychologia, socjologia, prawo, ekonomia, biz-nes i zarz¹dzanie, jêzyki i jêzykoznawstwo). W porów-naniu z projektem Synat jest to wiêc wê¿szy zakrestematyczny – brak w wykazie np. historii czy analiz

o sztuce i kulturze (innych ni¿ socjologiczne, czy psy-chologiczne), chocia¿ mo¿na prowadziæ wyszukiwaniaz tych tematów.

Wyniki wyszukiwarki Scirus w zadowalaj¹cy spo-sób pozbawione s¹ treœci spamowych. Informacje s¹bowiem weryfikowane, a pochodz¹ przede wszystkimze: stron uczelni oraz innych jednostek naukowych,badawczych oraz portali jednostek rz¹dowych,zwi¹zanych z nauk¹, stron naukowców i badaczy, firmprowadz¹cych dzia³alnoœæ badawcz¹ lub wspó³pracu-j¹cych z jednostkami naukowymi – np. wprowadza-j¹cymi wyniki badañ, czasopism, oraz ró¿nego rodzajubaz danych (np. wydawnictw naukowych takich jak,Elsevier ScienceDirect Nature Publishing Group, bazyMEDLINE, piêciu najwiêkszych urzêdów patento-wych USPTO, JPO, EPO, WIPO/PCT i UKIPO), czyinstytucjonalnych lub regionalnych repozytoriów (np.arXiv, RePEc, NASA). Typy przeszukiwanych doku-mentów to przede wszystkim: streszczenia, artyku³ynaukowe, artyku³y prasowe, ksi¹¿ki, materia³y konfe-rencyjne, patenty, preprinty, recenzje, strony naukow-ców, rozprawy naukowe. Tu widaæ kolejne podobieñ-stwa np. typów dokumentów, które maj¹ byæ prezento-wane.

Analogiczni s¹ tak¿e u¿ytkownicy docelowi: nau-kowcy, badacze, studenci, nauczyciele, uczniowie orazwszystkie osoby zainteresowane nauk¹ oraz edukacj¹.

Scirus posiada tak¿e dodatkowe, jak pisz¹ twórcysystemu ‘unikalne’ cechy i funkcje, jak zawê¿anie wy-szukiwania do typów dokumentów, zawartoœci Ÿróde³,preferowanych serwisów informacyjnych (jak np.E–Print ArXiv, Caltech, CogPrints, Curator, DigitalArchives, NASA, Patent Offices), dat powstania infor-macji, czy podpowiedzi do zredefiniowania pytania. Tecechy i funkcje tak¿e maj¹ znaleŸæ siê w polskim pro-dukcie.

‘Wiki-podobny’ serwis SciTopics jest „punktemwyjœcia dla naukowców, którzy pragn¹ uzyskaæ wstêp-ne omówienie poszczególnych tematów, a tak¿e ziden-tyfikowaæ Ÿród³a informacji dla bardziej dog³êbnejanalizy” (http://www.scitopics.com/about.jsp). Wprzeciwieñstwie do innych us³ug internetowych nieskupia siê na jednej konkretnej dyscyplinie naukowej,ale integruje treœci z ró¿nych serwisów spo³ecznoœcio-wych.

Z dokumentacji projektu Synat wynika, i¿ podobnydzia³ ma siê znaleŸæ tak¿e na tworzonej platformie, tyle¿e poszerzony tematycznie o nauki humanistyczne.

Google Scholar, kolejna multiwyszukiwarka nau-kowa rejestruj¹ca abstrakty, pe³ne teksty i cytowania



zbiera informacje z tzw. otwartego Internetu (OpenAcess), witryn instytucji naukowych, ale tak¿e z ko-mercyjnych baz danych i wydawnictw, co jest tak¿e za-pisane w planach polskiego projektu. Podstawowefunkcje wyszukiwarki splataj¹ siê z tymi, jakie powin-na posiadaæ platforma Synat tzn. mo¿liwoœæ przeszu-kiwania zró¿nicowanych Ÿróde³ w jednym miejscu,wyszukiwanie artyku³ów, streszczeñ i opisów biblio-graficznych, znajdowanie pe³nych tekstów w najbli¿-szej bibliotece lub w Internecie. Szukana informacjamo¿e wiêc znajdowaæ siê zarówno w zbiorach druko-wanych, jak i elektronicznych.

Ranking stosowany dla odnalezionych adekwat-nych do pytania pozycji opiera siê na nadawaniu wagica³emu tekstowi pracy, jej autorowi, publikacji zawie-raj¹cej pracê oraz czêstoœci cytowania dzie³a w innejliteraturze naukowej. Takie prace tak¿e musz¹ byæwykonane przed oddaniem polskiej platformy.

Podobnie do multiwyszukiwarki Scirus, w po³¹cze-niu z Google Scholar, dzia³a niemiecka wyszukiwarkapo³¹czona z portalami spo³ecznoœciowymi BASE

(http://base.ub.uni-bielefeld.de) – przygotowywana iobs³ugiwana przez Bielefeld University Library, posia-daj¹ca ju¿ polski interfejs. Zapewnia g³ównie dostêpdo otwartych zasobów akademickich, opieraj¹c siê jaki inne systemy na protokole OAI–PMH. Liczbowo jestto 1 901 Ÿróde³ (tak¿e polskich) np. baz danych, bib-liotek cyfrowych, repozytoriów itp. i 29 163 201 doku-mentów [stan na 19.01.2011]. BASE jest zarejestro-wanym us³ugodawc¹ OAI, wspó³udzia³owcem zakoñ-czonego w 2009 r. europejskiego projektu Digital Re-pository Infrastructure Vision for European Research(DRIVER). Wk³adem w³asnym wyszukiwarki jest nor-malizacja i indeksacja zasobów oraz w³asna ich selek-cja, gdy¿ wybierane s¹ wy³¹cznie szeroko rozumianedokumenty, które spe³niaj¹ specyficzne wymaganiajakoœci – naukowoœci i akademickoœci. Zapewnionyjest tak¿e dostêp do Deep Web oraz przejrzystoœæwyszukiwania, wyœwietlanie wyników z dok³adnymidanymi bibliograficznymi oraz opcje sortowania listywyników i ich ponownego przeszukiwania. Wyszuka-ne dane mo¿na te¿ przes³aæ na maila. Dodatkowodzia³a kana³ RSS.

Pod³¹czone serwisy to: weblogs z OAI–PHM–Blog,który przekazuje informacje zwi¹zane z pozyskiwa-niem i agregowania dzia³alnoœci wykonywanej naBASE, po³¹czenie z Twitter’em, przygotowany inter-fejs, który pozwala na integracjê wyszukiwarki z lokal-n¹ infrastruktur¹ programow¹ oraz po³¹czenie z Zote-ro (baza danych – dodatek do przegl¹darki Firefox), co

pozwala na przenoszenie wyników i zachowywanie ichwe w³asnej bazie.

Jak widaæ z wymienionych cech polski system in-formacyjny bêdzie mia³ wiele punktów wspólnych zBASE.

Wymienione przed chwil¹ repozytorium DRIVER

(obecnie ju¿ po zakoñczeniu fazy projektu DRIVER IIw ramach 7 Programu Ramowego UE) to serwis daj¹cydostêp do opisów bibliograficznych oraz wybranychpe³nych tekstów cyfrowych repozytoriów. Typy doku-mentów to teksty, zdjêcia, grafiki, multimedia, daneliczbowe itp. z dyscyplin akademickich. Statystyka to3 500 000 publikacji naukowych i 295 repozytoriów z38 krajów (tak¿e z Polski) [stan na 19.01.2011]. Istot-nym wk³adem DRIVER’a jest: stworzenie infrastruk-tury, która ³¹czy ze sob¹ Ÿród³a informacji w logiczn¹ca³oœæ, np. tematycznie wi¹¿e publikacje tekstowez odpowiednimi prezentacjami i zestawami danych,œwiadczenie zaawansowanych funkcji wspomaga-j¹cych badania oraz upowszechnianie informacji nau-kowych, szkolenia i dzia³ania w zakresie budowaniaspo³ecznoœci. D³ugoterminow¹ misj¹ jest stworzeniepan-europejskiej infrastruktury opartej na istnie-j¹cych sieciach danych GEANT2 (GEANT2 TransEur-asia Information Network) i NREN (National Researchand Education Network). W trakcie trwania projektuanalizowane by³y: istniej¹ce technologie, które mog³y-by zarz¹dzaæ fizycznie rozproszonymi zasobami, oce-niane i zmieniane by³y podstawowe us³ugi dostêpneu¿ytkownikom (wyszukiwanie, us³ugi spersonalizo-wane), oraz identyfikowane, wdra¿ane i promowaneby³y odpowiednie zestawy norm umo¿liwiaj¹cychwspó³dzia³anie w œrodowiskach rozproszonych (tekstyanaliz dostêpne s¹ w dziale Downloads). Podobnezadania ma wpisane w swoich celach tak¿e projektSynat.

Interesuj¹c¹ funkcj¹ jest mo¿liwoœæ zg³oszeniaw³asnego repozytorium i pod³¹czenia go do ogólnegointerfejsu. Mo¿na tak¿e udostêpniaæ informacje i wia-domoœci z w³asnego kraju za poœrednictwem Wi-ki–DRIVER oraz korzystaæ z doœwiadczeñ innych idzieliæ siê swoimi przemyœleniami za poœrednictwemSerwisu Mentor. Mo¿liwe jest tak¿e subskrybowanieinformacji przez kana³ RSS. Elementy spo³ecznoœcio-we s¹ wiêc podobne do tych zapisanych w polskiejdokumentacji projektu.

System Intute (kompleksowo istniej¹cy od 2006 r.,ze wzglêdów finansowych zamykany w lipcu 2011 r. –choæ planowane jest przeniesienie danych oraz me-chanizmów funkcjonalnych na inn¹, tzn. inaczej spon-



sorowan¹ platformê) przez swoj¹ wielodziedzinowoœæodnosi siê do ogólnego opisu dziedzin, które maj¹ zos-taæ przedstawione w polskich zasobach. G³ówne po-dzia³y tego hipertekstowego systemu dziedzinowego:Health and Life Sciences, Social Sciences, Arts andHumanities, Science, Engineering and Technologywskazuj¹ na podobny do projektu Synat zakres tema-tyczny. W polskich zasobach podzielono bowiem Ÿród-³a treœciowo na: Ÿród³a nauk humanistycznych i spo-³ecznych (dla przypomnienia – Ÿród³a opisywane przezBN), matematyczno-przyrodniczych i medycznych(Ÿród³a opisywane przez UJ) oraz technicznych (Ÿród³aopisywane przez PW).

Planowani u¿ytkownicy Intute to uczniowie i stu-denci, nauczyciele i naukowcy, g³ównie z WielkiejBrytanii, chocia¿ oczywiœcie serwis wykorzystywanyby³ w innych krajach. Podstaw¹ jego dzia³ania by³adu¿a baza danych zasobów sieciowych, sprawdzanychprzez specjalistów z danych dziedzin, którzy pisalikrótk¹ recenzjê (od 100 do 200 s³ów) oraz przygoto-wywali metadane (dyscyplina, typ zasobu, twórca,u¿ytkownik docelowe, zasiêg chronologiczny i geogra-ficzny itp.). W lipcu 2010 r. zgromadzonych by³o 123519 rekordów. Stare dokumenty by³y weryfikowaneprzez ekspertów w celu sprawdzenia, czy informacjes¹ aktualne. Zaawansowana wyszukiwarka umo¿li-wia³a u¿ytkownikom przeszukiwanie bazy danychwed³ug s³owa kluczowego, tematu lub typów zasobów,dodatkowo filtruj¹c dane chronologicznie, daj¹ te¿mo¿liwoœæ ograniczenia wyszukiwania do konkret-nych pozycji. Personalizacja pozwala³a u¿ytkownikomna dodawanie tagów do rekordów, na eksport danych,i na budowanie w³asnych list zasobów. Dzia³a³ te¿kana³ RSS. Wejœcia do bazy danych by³y dostêpne dlainnych systemów za pomoc¹ protoko³ów Z39.50i OAI–PMH oraz opcji Szukaj / Pobierz Web Service.

Projekt Synat nie ma zdefiniowanego do koñca mo-delu tworzenia w³asnych baz danych. Mog¹ zostaæprzyjête rozwi¹zania oparte na pracy specjalistów,choæ planuje siê przeniesienie wielu dzia³añ na roz-wi¹zania komputerowe – odpowiednie mechanizmymaj¹ np. sprawdzaæ zmiany w opisanych ju¿ serwi-sach.

Us³ugi prezentowane przez ten serwis np. eduka-cyjne oraz mo¿liwoœci personalizacji s¹ dobrym przy-k³adem dla polskich rozwi¹zañ.

Kolejna wyszukiwarka Scientific Commons, two-rzona przez Institut für Medien und Kommunika-tionsmanagement na Uniwersytecie St.Gallenhttp://en.scientificcommons.org/ – to wyszukiwarka

naukowa indeksuj¹ca metadane oraz treœæ publikacji.Statystyka danych to: publikacji 38 245 864, a serwi-sów 1 269 [stan na 20.01.2011]. Celem serwisu we-d³ug jego twórców jest stworzenie najwiêkszego naœwiecie medium komunikacji naukowej. Dostêp do da-nych mo¿liwy jest dziêki protoko³owi OAI–PMH, dotreœci dziêki budowanej ontologii. W projekcie Synattak¿e budowana jest ontologia Passim, która poza opi-sem formalnym i rzeczowym dokumentów zawieraw sobie relacje pomiêdzy poszczególnymi elementamiopisu. Jej stworzenie umo¿liwi bardziej szczegó³oweopracowanie i wyszukiwanie informacji.

Scientific Commons tak¿e daje mo¿liwoœci perso-nalizacji oraz umo¿liwia informowanie u¿ytkownikówkana³ami RSS.

Nastêpny system OAIster – OCLC Digital Collec-

tion Services (projekt Digital Library Production Ser-vices University of Michigan) www.oclc.org/oaister –to wyszukiwarka dokumentów elektronicznych ró¿ne-go typu (teksty, zdjêcia, multimedia itp.), która w swo-jej bazie zawiera ponad 25 mln rekordów z ponad1100 kolekcji. Samo OCLC – Ohio College LibraryCenter (1967) pozwala obecnie ponad 72 000 biblio-tekom w 170 krajach odnaleŸæ, pozyskaæ oraz skatalo-gowaæ zasoby umieszczane w bibliotekach. Statystykarekordów w WordCat, katalogu rozproszonego OCLC(z raportu za 2010 r. http://www.oclc.org/news/publi-cations/annualreports/2010/2010.pdf) to prawie 200milionów rekordów. Zasoby dostêpnych informacjizarówno Ÿród³owych: pe³no tekstowych, ikonograficz-nych, multimedialnych, czy te¿ odsy³aj¹cych s¹ wiêcimponuj¹ce. Pamiêtaæ jednak nale¿y, i¿ dane zawartew serwisie s¹ wielojêzyczne, st¹d konieczne jestwyszukiwanie w ró¿nych jêzykach, nie tylko w³asnymnarodowym lub angielskim oraz ¿e instytucje wysy³a-j¹ce swoje rekordy nie zawsze wype³niaj¹ wszystkiepola.

Platforma Synat zapewnie nie zostanie od razu za-opatrzona tak¹ liczb¹ danych. Jeœli zostan¹ zintegro-wane ju¿ istniej¹ce zasoby, to i tak znajd¹ siê w niejliczne informacje. Polskie statystyki to: w Nukacie jestobecnie 1 976 089 rekordów bibliograficznych(http://www.nukat.edu.pl/ – stan na 20.07.2011),Przewodnik Bibliograficzny Biblioteki Narodowejzawiera 629 714 opisów dokumentów wydanych od1973 r., Bibliografia Wydawnictw Ci¹g³ych – 23 029,a bazy Artyku³y z czasopism polskich oraz Artyku³y zgazet i tygodników polskich ³¹cznie 864 688 rekordów(http://mak.bn.org.pl/ – stan na 20.07.2011). Federa-cja Bibliotek Cyfrowych pozwala na ogl¹dniêcie



697 893 dokumentów oraz deklaruje pojawienie siê20 009 nowych (http://fbc.pionier.net.pl/owoc – stanna 20.07.2011). Liczbê serwisów naukowych dostêp-nych w Polsce trudno oszacowaæ. Dla przyk³adu w In-stytucie Informacji Naukowej i BibliotekoznawstwaUniwersytetu Jagielloñskiego przez pierwsze 6 mie-siêcy 2011 r. wyszukanych zosta³o 4150 serwisówkrajowych i zagranicznych z zakresu nauk matema-tyczno-przyrodniczych.

Przeszukiwanie OAIster’a odbywa siê poprzezokreœlone pola opisu, istnieje mo¿liwoœæ tworzeniapytañ ³¹cz¹cych kilka pól operatorami Bool’a z okre-œleniem typu dokumentu oraz dostosowaniem pre-zentacji wyników wyszukiwania. S¹ to wiêc doœæ stan-dardowe rozwi¹zania.

Produkty firmowe, takie jak Primo, czy EBSCODiscovery Service s¹ w swoich podstawowych koncep-cjach bardzo podobne do opisywanego projektu Synat.

Primo firmy Ex Libris Group™ to produkt do od-krywania i dostarczania materia³ów bibliotecznychniezale¿nie od ich formatu i lokalizacji (http://www.aleph.pl/index.php?option=com_content&task=blog-category&id=15&Itemid=74), przy czym za materia³ybiblioteczne uwa¿ane s¹ tak¿e wszelkiego rodzajubazy danych, repozytoria, biblioteki cyfrowe itp. orazich zawartoœci. Dziêki temu systemowi mo¿liwe jestprzeszukiwanie wielu zasobów (zdefiniowanych przezw³aœciciela oprogramowania) poprzez jeden interfejso rozbudowanych mo¿liwoœci wyszukiwawczych. Pro-dukt daje du¿o mo¿liwoœci konfiguracyjnych oraz per-sonalizacji. Przygotowana jest np. opcja tagowania opi-sów oraz pisania recenzji. Wyniki wyszukiwania sca-lane tytu³ami oraz przedstawiane od razu jako odpo-wiednie typy dokumentów prezentowane s¹ z ró¿no-rodnymi linkami. Dodatkowo sugerowane s¹ kolejnepytania. Mo¿liwe jest eksportowanie wyników doprogramów zarz¹dzaj¹cych bibliografi¹, etc. W wersji3.0 prezentowany jest wielojêzyczny tezaurus – wpe³nym widoku oraz w fasetach oraz centralny indeks– Primo Central, który obejmie tysi¹ce materia³ównaukowych. Dzia³aj¹ce oprogramowanie mo¿na zoba-czyæ np. w Oxfordzie – system SOLO – http://solo.ouls.ox.ac.uk/.

Kolejne oprogramowanie: EBSCO Service Disco-very™ (EDS) pozwala utworzyæ indeks ró¿norodnychzasobów informacyjnych oraz umo¿liwia dostêp po-przez jeden interfejs zarówno do metadanych, jak i dope³nych treœci, ponownie wybranych (zdefiniowanych)przez w³aœciciela systemu. EDS zapewnia równie¿pe³n¹ indeksowalnoœæ baz danych EBSCOhost oraz

innych baz partnerskich, w tym Alexander StreetPress, LexisNexis, NewsBank, Readex itp.

Informacje przechowywane w EDS to ponownieró¿norodne dane elektroniczne, jak i informacje odsy-³aj¹ce do Ÿróde³ drukowanych (wszelkiego rodzaju).

Multiwyszukiwarka EBSCO Discovery Service zos-ta³a zainstalowana np. w serwisie Biblioteki Uniwersy-tetu Warszawskiego – http://www.buw.uw.edu.pl.

Mo¿liwoœci systemów, rozbudowuj¹ce g³ówniedzia³alnoœæ bibliotek, choæ nie tylko, wskazuj¹ na pod-stawowe tak¿e dla projektu Synat Ÿród³a danych.

Biblioteki cyfrowe, takie jak: The National ScienceLibrary, Google Books czy Europeana pozwalaj¹ceprzegl¹daæ pe³ne teksty oraz wirtualne reprodukcjedzie³ kultury (w tym nauki), to kolejne systemy odsy-³aj¹ce do wybranych Ÿróde³ informacji.

The National Science Digital Library (NSDL)

jest serwisem National Science Foundation Distri-buted Learning obejmuj¹cym naukê, technologiê,in¿ynieriê i matematykê (STEM), przygotowanymdla u¿ytkowników zwi¹zanych z procesem naucza-nia i uczenia siê, zarówno formalnym, jak i niefor-malnym. Zasoby maj¹ byæ pomocne dla nauczycielii wyk³adowców oraz stymulowaæ uczniów i studen-tów, a zawieraæ maj¹ poza samymi informacjamiró¿nego rodzaju aplikacje internetowe, oprogramo-wanie oraz us³ugi, pozwalaj¹ce instytucjom np.szko³om, muzeom, stowarzyszeniom edukacyjnymnon-profit organizowaæ, zarz¹dzaæ i rozpowszech-niaæ cyfrowe treœci edukacyjne. Istnieje osiemnaœ-cie œcie¿ek tematycznych NSDL (stan na paŸdzier-nik 2010 r.), nad którymi pieczê sprawuj¹ wybraneinstytucje (uniwersytety, telewizje, muzea itp.). Taedukacyjne œcie¿ka to jeden z filarów, na którychma stan¹æ ca³a polska platforma.

Dla tego projektu przygotowano przewodnik ocenyjakoœci zasobów internetowych Resource Quality Gui-delines (http://nsdlnetwork.org/sites/default/files/NSDL_Resource_Quality_Guidelines.pdf). Zapisanow nim, i¿ w³¹czane zasoby musz¹ byæ œciœle naukowy-mi, przegl¹danymi i zatwierdzonymi przez jednegolub kilku wykwalifikowanych specjalistów w danejdziedzinie; z zaznaczeniem i¿ idealn¹ sytuacj¹ jestfakt ich (tzn. specjalistów) ujawnienie siê. W zasobieoczywiœcie znajd¹ siê Ÿród³a dotycz¹ce danych pier-wotnych tzn. obserwacji/faktów, jak i interpretacji/hi-potez. Drugim punktem podkreœlaj¹cym jakoœæ jestokreœlenie pochodzenia informacji (przypisanie zaso-bów do osoby lub osób, do organizacji itp.). Dodatko-wo serwisy powinny byæ solidne, funkcjonalne i za-



wsze dostêpne, co oznacza, ¿e materia³y powinny byæw pe³ni wolne od widocznych b³êdów, wad i np. nie-dzia³aj¹cych linków, apletów itp. Informacje powinnybyæ w miarê mo¿liwoœci dostêpne dla osób niepe³no-sprawnych oraz mieæ przygotowane opcje drukowaniatekstu i elementów graficznych lub pobierania ich(oczywiœcie bez naruszania praw autorskich). Zasobypowinny byæ w pe³ni udokumentowane, z okreœleniemgrupy docelowej oraz mo¿liwoœci ich dalszego wyko-rzystania (np. okreœlenia licencji Creative Commonsoraz specyfikacji sprzêtu i oprogramowania). �ród³apowinny mieæ tak¿e mo¿liwoœæ wykorzystywania ichw trakcie procesu edukacyjnego na ka¿dym poziomie(szeroko rozumianego – tak¿e jako „uczenie siê przezca³e ¿ycie”). Tak wiêc zasoby musz¹ byæ ³atwo obs³ugi-walne przez nauczycieli, jak i przez uczniów. Ostatni¹opisan¹ cech¹ jest jego bezp³atnoœæ lub przynajmniejwolnoœæ od rozpraszaj¹cych u¿ytkowników reklam.

Dla projektu Synat przygotowano podobne opraco-wania np. w INIB UJ Remigiusz Sapa opracowa³ meto-dologiê wyboru oraz oceny polskich Ÿróde³ informacjidla nauk matematyczno-przyrodniczych. Podobne,ogólne prace trwaj¹ tak¿e w Bibliotece Narodowej, czyPolitechnice Warszawskiej.

Wyszukiwarka i serwis Google Books, która zmie-ni³a swoj¹ misjê z prezentowania wszystkich ksi¹¿ekna prezentowanie i reklamowanie wielu ksi¹¿ek po-zwala na odnalezienie doskona³ej ksi¹¿ki na swoje po-trzeby i odkrywanie nowych, ciekawych pozycji ksi¹¿-kowych (http://books.google.pl/intl/pl/googlebooks/about.html). Us³uga Book Search dzia³a podobnie jakwyszukiwarka internetowa, a w odpowiedzi wyœwie-tlany jest odpowiedni link, dziêki któremu mo¿liwyjest podgl¹d niektórych stron, a nawet przegl¹danieca³ej jej treœci. Kopie ksi¹¿ek zaliczanych do po-wszechnego dziedzictwa mo¿na pobraæ w formaciePDF. Dodatkowymi informacjami s¹: recenzje ksi¹¿ki,odniesienia w sieci, mapy, informacje o mo¿liwoœcikupna ksi¹¿ki lub wypo¿yczenia jej z biblioteki, g³ów-nie dziêki tzw. programowi partnerskiemu oraz pro-gramu bibliotecznego Library Project. Ostatecznymcelem jest wspó³praca ze wszystkimi wydawcami i bib-liotekami w celu utworzenia kompletnego, wirtualnegokatalogu bibliotecznego, umo¿liwiaj¹cego wyszukiwa-nie wszystkich ksi¹¿ek we wszystkich jêzykach, u³at-wiaj¹cego u¿ytkownikom znajdowanie nowychksi¹¿ek, a wydawcom — nowych czytelników(http://books.google.com/googlebooks/library.html).Polski projekt tak¿e odwo³uje siê do wydawnictw iksiêgarni.

Europeana (http://www.europeana.eu/portal/) tobiblioteka cyfrowa, muzeum i archiwum Europy(http://pl.wikipedia.org/wiki/Europeana). Otwarta w2008 r. ma na celu udostêpnienia dziedzictwa kultu-rowego i naukowego Starego Kontynentu w Internecie.Wielojêzyczny interfejs Europeany umo¿liwia obecniedostêp do wyj¹tkowej kolekcji ponad 15 mln ksi¹¿ek,czasopism, fragmentów filmów, map, fotografii i doku-mentów w postaci cyfrowej pochodz¹cych z bibliotek,archiwów, muzeów i archiwów audiowizualnych Eu-ropy (http://pl.wikipedia.org/wiki/Europeana).

Polski system jest wspó³tworzony przez PoznañskieCentrum Superkomputerowo-Sieciowe, autora syste-mów dLibra i dMuseion. Wydaje siê wiêc, i¿ tak¿e ma-teria³y zwi¹zane z dziedzictwem kulturowym, któregoprzekazywanie i promowanie wpisane jest w misjêstworzenia platformy Synat, tak¿e bêd¹ dostêpne dlau¿ytkowników polskiego rozwi¹zania.

Ostatni ju¿ omawiany serwis przygotowany jest dlaspecyficznego typu dokumentów. Baza danych SIGLEodnosi siê do danych zaliczanych do tzw. ‘szarej litera-tury’ (raportów z badañ naukowych, technicznych,nieopublikowanych dysertacji itp.). Umo¿liwia dostêptylko do takich Ÿróde³, ale ze wzglêdu na ich ró¿norod-noœæ oraz czêsto unikatowoœæ jest dobrym przyk³ademspecjalnego systemu informacyjnego. Powsta³a w1980 r. dla krajów Unii Europejskiej przedstawia re-kordy w jêzyku angielskim, bez wzglêdu na tekst do-kumentu. Dla lepszego dostêpu zosta³a przetransfero-wana na platformê Dspace (http://www.dspace.org/).Polska wersja systemu to POLSIGLE: krajowy systeminformacji o szarej literaturze, istniej¹cy od 2001 r.(bazy.opi.org.pl), która zapewne bêdzie przeszukiwanaprzez platformê Synat. W zapisie projektu znalaz³y siêbowiem cele zwi¹zane z przeszukiwanie ju¿ istnie-j¹cych baz naukowych, realizowanych w ró¿nychoœrodkach finansowanych ze œrodków publicznych,np. w³aœnie OPI.

4. Podsumowanie

Jak widaæ z porównania Synat ma byæ polskim od-powiednikiem wielu systemów naukowych istnie-j¹cych ju¿ na œwiecie. Wielu, gdy¿ ma ³¹czyæ dostêpdo ró¿nych rodzajów informacji ograniczonych jedy-nie przymiotnikiem ‘naukowe’. W Instytucie Informa-cji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Ja-gielloñskiego Remigiusz Sapa przygotowa³ opracowa-nie dla potrzeb projektu [maszynopis], w którym za-proponowa³ podzia³y typologiczne danych, gromadzo-



nych dla platformy. S¹ to: 1) ze wzglêdu na ich dostêp-noœæ w sieciowym, cyfrowym œrodowisku informacyj-nym nauki – informacje dostêpne w Internecie w spo-sób kompletny, hybrydowe – dostêpne czêœciowo w In-ternecie, a czêœciowo w postaci materialnej, informa-cjê skierowuj¹c¹ do zasobów dostêpnych wy³¹czniew postaci materialnej, 2) ze wzglêdu na rodzaj Ÿróde³ –zasoby informacyjne nauki wytworzone na potrzebynauki, dydaktyki oraz dla popularyzacji wiedzy nau-kowej (z poddzia³ami Ÿród³a przedstawiaj¹ce efektyprocesu tworzenia nowej wiedzy naukowej, zasoby in-formacyjne stanowi¹ce warsztat naukowca, Ÿród³a dobadañ, zasoby wsparcia informacyjnego nauki), us³ugiwyszukiwania informacyjnych zasobów naukowych,us³ugi komunikacyjne, 3) ze wzglêdu na zawartoœæ –wiedza przedmiotowa (np. wyniki badañ, prezentowa-ne teorie itp.), metodologiczna (normatywna oraz opi-sowa), pragmatyczna (np. o finansowaniu nauki, uwa-runkowaniach prawnych, rozwoju zawodowym, infor-macje o instytucjach i organizacjach, zastosowaniu iwykorzystaniu technologii informacyjnych, zagadnie-nia etyczne i spo³eczno-kulturowe, zasady uprawianianauki itp.), o zasobach informacyjnych nauki.

Instytucje wspó³pracuj¹ce przy wprowadzaniu da-nych (Bn, PW, UJ) przygotowa³y natomiast wstêpneokreœlenia ró¿nych typów dokumentów, które maj¹byæ opracowywane dla platformy Synat. S¹ to: centrabadawcze, projekty badawcze, raporty, spis bibliogra-ficzny, pe³notekstowe bazy danych, bazy danych fakto-graficzne, bazy danych pozosta³e, biblioteki cyfrowe,materia³y konferencyjne, materia³y bran¿owe, dane,zbiory aktów prawnych, dokumenty rz¹dowe, patenty,katalogi, normy, informacja biograficzna, ksi¹¿ka elek-troniczna, rozprawy doktorskie i habilitacyjne, mapy,atlasy, s³owniki, encyklopedie, informatory, inne teks-ty/zbiory dokumentów, dokumenty graficzne, multi-media, czasopismo pe³no tekstowe, czasopismo – spistreœci i streszczenia, wyk³ady, materia³y szkoleniowe,kursy, blogi, listy dyskusyjne/fora, serwisy wiadomoœ-ci, portale, archiwa, biblioteki, firmy/spó³ki, inne orga-nizacje, instytucje i organizacje edukacyjne, instytucjei organizacje naukowe, instytucje rz¹dowe, muzea,organizacje rz¹dowe, organizacje u¿ytku publicznego,stowarzyszenia, strona domowa pracownika nauko-wego strony konferencji, wystawy/galerie, wydawnic-twa, ksiêgarnie, programy komputerowe.

Jeœli chodzi o wielkoœæ zasobów, które ma obj¹æplatforma, to nie jest ona jeszcze dok³adnie znana.

Musz¹ zostaæ bowiem wczeœniej dokoñczone analizyprawne i ekonomiczne, by mo¿na by³o podaæ przybli-¿on¹ wartoœæ. Podstawowe statystyki dotycz¹ce da-nych zawartych w innych systemach podane zosta³ywczeœniej.

Kolejny element tworz¹cy system to: metody po-zyskiwania danych, definiowanie i utrzymywanies³owników, tezaurusów i ontologii oraz algorytmyindeksowania, klasyfikowania i wyszukiwania wrazz wizualizacj¹ wyników. Wydaje siê, i¿ mechanizmzbieraj¹cy dane bêdzie przede wszystkim ‘komputero-wy’, choæ badane s¹ mo¿liwoœci wykorzystywania ana-liz dokonywanych przez specjalistów – tak jak dziejesiê to przy opisanych wczeœniej zagranicznych syste-mach. Dodatkowo warto przypomnieæ, i¿ czêœæ da-nych wprowadzana (a wiêc wyszukiwana, selekcjono-wana i opracowywana) jest przez pracownikówwymienionych ju¿ jednostek (BN, UJ, PW).

Z zagadnieniem wyboru i opracowania danychwi¹¿e siê tak¿e czêœæ badawcza dotycz¹ca jakoœci im-plementowanych zasobów. Ostateczne wyniki zapre-zentowane zostan¹ w póŸniejszym terminie, gdy¿trwaj¹ jeszcze prace nad stworzeniem ostatecznegodokumentu. Poza tym analizowane s¹ ró¿nego rodzajuontologie (budowana jest tzw. ontologia PASSIM, sk³a-daj¹ca siê z klas oraz relacji), a tak¿e podejmowane s¹dzia³ania prowadz¹ce do mechanizmów rankingu-j¹cych.

Znaj¹c równie¿ docelowych u¿ytkowników platfor-my, mo¿na stworzyæ mechanizmy personalizacji syste-mu oraz zbudowaæ serwisy spo³ecznoœciowe. Wstêpnyzarys systemu przygotowywany jest w NASK-u (Nau-kowa i Akademicka Sieæ Komputerowa), dziêki baziedanych Neo4J.

Reasumuj¹c mo¿na sam opis platformy Synat orazjej wykonania odnosiæ do najlepszych wzorców syste-mów œwiatowych (benchmarking), chocia¿ w samymprojekcie wypracowywuje siê tak¿e metodologiê prze-tworzenia oraz rozbudowania nowych idei (projekt ba-dawczy), w celu jak najlepszego i najszerszego dostêpudo zasobów naukowych.

Dr Ma³gorzata JANIAK – Uniwersytet Jagielloñski. Instytut Informa-cji Naukowej i Bibliotekoznawstwa. Adres: 30-348 Kraków, ul. prof.Stanis³awa £ojasiewicza 4; tel. (12) 664-55-24; e-mail: [email protected]



Maria Ma³gorzata MICHALSKA, Anna MYŒLIWSKA

Biblioteka Narodowa, WARSZAWA

„£owcy informacji” internetowej„£owcy informacji” internetowejEwolucja warsztatu pracownika Zak³adu Informacji Naukowej:

od formy tradycyjnej do wyspecjalizowanej informacji cyfrowej

W 2010 roku Biblioteka Narodowa przyst¹pi³a do projektu SYNAT (System Nauki iTechniki) zrzeszaj¹cego 16 instytucji naukowych z ca³ego kraju. W ramach tego projektuzajmuje siê czêœci¹ zadania badawczego o nazwie PASSIM. Celem dzia³añ konsorcjumjest stworzenie oraz wdro¿enie uniwersalnej, otwartej, repozytoryjnej platformy hostin-gowej i komunikacyjnej dla sieciowych zasobów wiedzy wykorzystywanych przede wszy-stkim przez badaczy, pracowników nauki, studentów oraz wszystkich tych, którzy d¹¿¹do poszerzania wiedzy. Zak³ad Informacji Naukowej Biblioteki Narodowej odpowiada zaidentyfikacjê, systematyzacjê i ewidencjê cyfrowych zasobów informacyjnych zarównopolskich jak i zagranicznych w zakresie nauk humanistycznych, ekonomicznych i spo-³ecznych. W artykule przeanalizowano proces odchodzenia od tradycyjnej formy warsz-tatu informacyjnego opartego na ksiêgozbiorze podrêcznym, kartotekach i katalogachoraz komputerowych bazach danych. Zaprezentowano transformacjê dokonuj¹c¹ siê wsposobie myœlenia pracowników ZiNu. Skupiono siê przede wszystkim na zagadnieniuprzejœcia od wykwalifikowanego konsumenta informacji do zaanga¿owanego w ich two-rzenie infobrokera. Omówiono proces powstawania nowej tzw. „bazy baz” integruj¹cejdane dotycz¹ce czêsto tak¿e niestandardowych zasobów internetowych, a w szczegól-noœci: kryteria selekcji zasobów World Wide Web – problemy i rozwi¹zania, formatzapisu danych jako odzwierciedlenie potrzeb informacyjnych, funkcjonalnoœæ bazy –przewidywane u³atwienia i ograniczenia informacyjne.

Internet information hunters. The changing nature of the work of reference libra-

rians at the National Library’s Information and Reference Department. The evo-

lution from traditional print-based services to specialized digital information ser-

vices. In 2010 the National Library embarked on the project SYNAT (Science and Tech-nology System) that comprises 16 Polish research institutions. Within this project, theNational Library performs the research task entitled PASSIM. The activities carried outby numerous consortium members aim at creating and implementing a universal, open,hosting and communication repository platform of web-based knowledge resources forresearchers, students, and others wanting to expand their knowledge. The NationalLibrary’s Information and Reference Department is involved in the task of identifying,systematizing and listing web-based information resources, both Polish and foreign, inthe field of humanities, economics and social sciences. The article analyzes the process ofof shifting from the traditional method of providing reference services based on referencecollections, card indexes and catalogues, as well as computer databases. It focuses pri-marily on the issue of the transition from a qualified consumer information to involved intheir creation infobroker. Also discusses the emergence of the „database of databases”,especially that it also integrates data from non-standard internet resources. The followingissues are of special interest: the selection criteria for web-based resources – problems


„£owcy informacji” internetowej

and solutions; the choice of data format suiting the information needs of the user; thedatabase functionality – possible information shortcuts and limitations.

W 2010 r. Biblioteka Narodowa przyst¹pi³a do pro-jektu SYNAT (System Nauki i Techniki), zrzeszaj¹cego16 instytucji z ca³ego kraju. W ramach tego projektuzajmuje siê czêœci¹ zadania badawczego o nazwie Pas-sim, którego celem jest stworzenie uniwersalnej, repo-zytoryjnej platformy hostingowej i komunikacyjnej dlasieciowych zasobów wiedzy. W pracê nad projektemzaanga¿owany zosta³ Zak³ad Informacji Naukowej(ZIN) BN. Jego pracownicy odpowiadaj¹ za identyfika-cjê, systematyzacjê i ewidencjê cyfrowych zasobówinformacyjnych, zarówno polskich jak i zagranicznychw zakresie nauk humanistycznych, ekonomicznychi spo³ecznych. Dla wielu info-bibliotekarzy wziêcieudzia³u w tym przedsiêwziêciu by³o równoznaczne zezmianami sposobu, a po czêœci i charakteru pracy.

Dotychczas rola osób zatrudnionych w Zak³adzieInformacji Naukowej BN sprowadza³a siê w g³ównejmierze do informowania o zasobach istniej¹cych lo-kalnie w formie drukowanej lub elektronicznej, doprzewodnictwa po ofercie innych bibliotek, równie¿tych istniej¹cych w sieci, w mniejszym stopniu do sys-tematyzacji i interpretacji rozproszonych materia³ówinternetowych. Realizacja funkcji mediacyjnej odbywasiê od wielu ju¿ lat przy pe³nym wykorzystaniu komu-nikacji elektronicznej. Nie ma w¹tpliwoœci co do tego,¿e personel ZIN to dobrze wyszkoleni bibliotekarze,którzy wykorzystuj¹c sw¹ wiedzê akademick¹, spo-³eczn¹ i kulturow¹, potrafi¹ skutecznie przeprowadziæu¿ytkownika przez g¹szcz informacji, dokonuj¹c pre-cyzyjnej selekcji i filtracji zró¿nicowanych Ÿróde³. Ichdzia³ania w równym stopniu skupiaj¹ siê na rozwi¹zy-waniu stawianych przed nimi zadañ, do których nale-¿¹ miêdzy innymi: lokalizowanie danych, intelektual-ne ich przetwarzanie oraz elektroniczna lub tradycyj-na dystrybucja po¿¹danych treœci, jak i na wspomaga-niu i ukierunkowaniu w poszukiwaniach potencjalne-go czytelnika. Sprawnoœæ i skrupulatnoœæ informacyj-no-wyszukiwawcza pracowników ZIN, orientacja wpotrzebach oraz niestandardowych problemach u¿yt-kowników, a tak¿e znajomoœæ zachowañ informacyj-nych czytelników BN okaza³y siê wprawdzie niezwy-kle istotne w pracach nad czêœci¹ zadania badawczegoPassim projektu SYNAT, jednak niewystarczaj¹ce dojego pe³nej realizacji.

Jednym z nowych zadañ, jakie zosta³o postawioneprzed zespo³em Zak³adu Informacji Naukowej przedprzyst¹pieniem do projektu, by³o opanowanie warsz-

tatu katalogera, w g³ównej zaœ mierze umiejêtnoœcipos³ugiwania siê narzêdziami opracowywania danych.Do tej pory pracownicy ZIN wykorzystywali gotowebazy danych strukturalizowane przez odpowiedniekomórki Biblioteki Narodowej, b¹dŸ te¿ przeszukiwalipowszechnie dostêpne w internetowej przestrzeniŸród³a bibliograficzne, bazy oœrodków i instytucji.Generowali wprawdzie nowe jakoœci informacyjne po-przez wykorzystanie istniej¹cych zasobów, ich rekonfi-guracjê i przetwarzanie, ale w odniesieniu do noœni-ków informacji rola info-bibliotekarzy koñczy³a siê naich promocji. Udzia³ w czêœci Passim projektu SYNATwymusi³ zmianê w dotychczasowym sposobie pracy,narzuci³ koniecznoœæ zdobycia tak¿e umiejêtnoœcitworzenia bazy danych dokumentów istniej¹cych on-line.

Wydaje siê, ¿e samodoskonalenie, nieustanne po-szerzanie zdobytej wiedzy jest naturalnie wpisanew zawód pracownika informacji naukowej. Tymcza-sem otwartoœæ na innowacje i zmiany okazuje siê nie-zbyt mocn¹ stron¹ tak¿e i tej grupy bibliotekarzy. O ilerola sieciowego przewodnika po chaotycznym œwiecieinformacji jest postrzegana jako funkcja nowoczesnai presti¿owa, o tyle katalogowanie owych sieciowychzasobów ju¿ siê takie nie wydaje. Byæ mo¿e, dlatego te¿spoœród 25 osób zatrudnionych w Zak³adzie Infor-macji Naukowej do opracowywania metadanych napotrzeby platformy Passim zg³osi³o siê pocz¹tkowozaledwie 14 info-bibliotekarzy.

Jak ju¿ wspominaliœmy, g³ównym zadaniem tej kil-kunastoosobowej grupy jest identyfikacja i ewidencjasieciowych zasobów informacyjnych zarówno krajo-wych, jak i zagranicznych. W za³o¿eniu projektu, bêd¹one przydatne dla wspierania rozwoju badañ w zakre-sie nauk humanistycznych, ekonomicznych i spo³ecz-nych. Bez wzglêdu na to, jaki ostateczny kszta³t przyj-mie repozytoryjna platforma hostingowa i komunika-cyjna, funkcj¹ info-bibliotekarzy jest przygotowaniedla niej okreœlonego zbioru metadanych.

Znane s¹ powszechnie opinie dotycz¹ce zalet i wadmanualnego tworzenia metadanych w zestawieniu znarzêdziami automatycznie selekcjonuj¹cymi i anali-zuj¹cymi treœci obiektów cyfrowych [16], [5], [27]. By-³oby jednak b³êdem, gdybyœmy przy pracach nad plat-form¹ Passim nie wykorzystali potencja³u intelektual-nego pracowników ZIN, ich bogatej wiedzy o zasobachinternetowych, ale przede wszystkim wiedzy wynika-



j¹cej z rozpoznania rzeczywistych potrzeb informacyj-nych czytelników.

Tworzone przez info-bibliotekarzy Zak³adu Infor-macji Naukowej metadane przypominaj¹ tradycyjneopisy katalogowe i tymczasowo s¹ wprowadzane dolokalnej bazy Biblioteki Narodowej. Czy, jak twierdziPiotr Gawrysiak, opracowywane manualnie daneo danych sieciowych s¹ jedynie zgubn¹ reprezentacj¹wyjœciowych informacji, poniewa¿ ich jakoœæ jest uza-le¿niona od profesjonalizmu i umiejêtnoœci bibliote-karzy? [6, s. 64] Czy te¿ mo¿e raczej w³aœnie udzia³wyspecjalizowanej kadry bibliotecznej uwiarygodniadobór materia³u informacyjnego oraz gwarantuje wy-sok¹ jakoœæ sporz¹dzanych opisów, jak chcia³by wi-dzieæ to Marek Nahotko? [16] Faktem jest, ¿e manual-ne przeszukiwanie, selekcjonowanie i katalogowaniewed³ug standardowych formatów jest praktyk¹ pow-szechn¹ zarówno w naukowych bibliotekach europej-skich, jak i amerykañskich [5]. Dlaczego wiêc zatrud-nieni przy powstawaniu platformy Passim biblioteka-rze z Zak³adu Informacji Naukowej BN nie mieliby iœætym œladem?

Nasze prace rozpoczêliœmy od wyznaczenia kryte-riów doboru potrzebnego materia³u. Podobnie jak wprzypadku innych, funkcjonuj¹cych w Interneciedziedzinowych systemów hipertekstowych, zakres te-matyczny, typy dokumentów oraz poziom zawartejw nich informacji wyznaczy³ niejako odgórnie docelo-wy u¿ytkownik projektowanego serwisu [18]. Platfor-ma Passim tworzona jest g³ównie dla œrodowiska aka-demickiego, w tym nie tylko dla pracowników nauko-wych i studentów, ale tak¿e dla osób d¹¿¹cych doposzerzania swej wiedzy. W przypadku tak ogólniezakreœlonego odbiorcy, postulat „szerokiego, a przedewszystkim otwartego spojrzenia na zakres doboruzasobów do projektu i ich typologiê” [20] jest jak naj-bardziej uzasadniony.

Przyjêliœmy zatem, ¿e przedmiotem naszych po-szukiwañ bêd¹ przede wszystkim zasoby informacyj-ne wytworzone przez œrodowisko naukowe na potrze-by dydaktyki, ale tak¿e dla popularyzacji wiedzy. Znaj-d¹ siê wœród nich zarówno dostêpne na zasadachOpen Access i licencjach Common Creatives publika-cje elektroniczne, prace dyplomowe, jak i prywatnestrony naukowców zawieraj¹ce rozwa¿ania teoretycz-ne, udostêpnione publicznie efekty badañ, raporty,materia³y z konferencji, wyk³ady, prezentacje szkole-niowe. Gromadzimy te¿ informacje o Ÿród³ach nie-zbêdnych dla warsztatu naukowca: bibliograficznych,faktograficznych, pe³notekstowych i abstraktowych

bazach danych, bibliotekach cyfrowych i bibliotecz-nych katalogach, s³ownikach, encyklopediach i infor-matorach. Uwzglêdniamy równie¿ strony zagranicz-nych serwisów tematycznych kontrolowanej jakoœci,czyli przede wszystkim dokumenty udostêpniane nastronach ministerstw i organizacji rz¹dowych, danestatystyczne i akty prawne. Jako zasoby istotne dla ba-dañ naukowych lub wspieraj¹ce te badania okreœliliœ-my: listy dyskusyjne, blogi, prywatne strony pasjona-tów nauki, wystawy multimedialne, strony stowarzy-szeñ i organizacji po¿ytku publicznego oraz stronymuzeów polskich.

Zasady wyboru Ÿróde³ zosta³y przedyskutowanei sprecyzowane podczas wielu spotkañ wewn¹trz zes-po³owych. Najwiêcej w¹tpliwoœci pod wzglêdem wia-rygodnoœci i wartoœci merytorycznej, a tak¿e przydat-noœci dla u¿ytkownika wzbudza³y prywatne stronypasjonatów nauki, blogi i fora dyskusyjne. Obawa pra-cowników ZIN przed wykluczeniem zasobów wa¿nychz punktu widzenia zapotrzebowañ u¿ytkownika by³azdecydowanie wiêksza ni¿ w³¹czenie do zbioru da-nych tak zwanych „œmieci informacyjnych”. Dla spe-cjalistów w dziedzinie wyszukiwania, kwestie zwi¹za-ne z selekcj¹ materia³u s¹ spraw¹ niezwyk³ej wagi. Ichzdaniem, trudno unikn¹æ subiektywizmu w ocenie,która ze znalezionych prywatnych stron pasjonatównauki ma wartoœæ, a która kryteriów tych nie spe³nia.Stwierdzono nawet, ¿e rozpoznanie treœci niektórychzasobów, jako szkodliwe spo³ecznie lub obraŸliwe,a przez to wyeliminowanie ich ze zbioru danych wyni-kaæ mo¿e jedynie z tendencyjnego nastawienia osóbprzeszukuj¹cych zasoby internetowe1. Problem filtra-cji danych pozyskiwanych przez polskie biblioteki ist-nia³ ju¿ od dawna, ale zdaniem Jacka Wojciechow-skiego, by³ on s³abo w odró¿nieniu od Stanów Zjedno-czonych i Kanady spo³ecznie uœwiadamiany [26]. Ka¿-da selekcja oznacza nierówne traktowanie i mo¿epowodowaæ niekoñcz¹ce siê dyskusje o szkodliwoœcii koniecznoœci dokonywania wyborów. Aby zatemunikn¹æ dyskryminacji materia³ów, oszacowanychsubiektywnie przez bibliotekarzy jako maj¹cych nik³¹wartoœæ merytoryczn¹ lub te¿ szkodliwych z jakichœprzyczyn dla potencjalnego u¿ytkownika, wypracowa-liœmy ogólny – z koniecznoœci – zestaw kryteriów ichoceny. W jednym z punktów znalaz³ siê zapis g³osz¹cy,¿e: „treœæ Ÿróde³ zwi¹zanych z wybranymi dziedzina-



1 W polskim kodeksie etyki bibliotekarskiej znalaz³ siê zapis o wy³¹czeniuz obiegu niektórych materia³ów i treœci, ze wzglêdu na ich spo³eczn¹szkodliwoœæ. – Kodeks, s. 14.

mi nie mo¿e podlegaæ osobistej ocenie i cenzurzeinfo-bibliotekarzy”2. Dla tych, którym trudno jest siêpogodziæ z prezentowanymi na danej stronie interne-towej treœciami, zaproponowaliœmy w opisie formal-nym stosowne pole uwag, w którym nale¿y umiesz-czaæ w³asne w¹tpliwoœci, by potem zespo³owo je zwe-ryfikowaæ i oceniæ. Podobnie, szukaliœmy z³otego œrod-ka dla okreœlenia jakoœci blogów, oszacowania ichwartoœci i u¿ytecznoœci dla projektowanego odbiorcyplatformy Passim.

W rozleg³ej przestrzeni Internetu mamy dziœ doczynienia z nieprawdopodobn¹ liczb¹ specjalistycz-nych blogów. Prowadz¹ je zarówno pojedyncze jedno-stki: politycy, redaktorzy, naukowcy, ale tak¿e anga¿u-j¹ siê w ich tworzenie zorganizowane grupy, na przy-k³ad firmy i instytucje po¿ytku publicznego3. Mówi siêdzisiaj wrêcz o „blogach zorientowanych naukowo”lub komplementarnych w stosunku do czasopismnaukowych [3, s. 170-177]. Wiele z nich jest fachoworedagowanych, opatrzonych odniesieniami do litera-tury przedmiotu, którego dotycz¹ i najprawdopodob-niej mog¹ zostaæ wykorzystane w pracach naukow-ców. Sabina Cisek pisz¹c o weblogach (blogach), pod-kreœla koniecznoœæ wyszukiwania w nich informacjina potrzeby badañ naukowych. Zastanawia siê nad„obowi¹zkiem” uwzglêdniania treœci zamieszczonychw weblogach podczas gromadzenia bibliografii naopracowywany temat [3, s. 177].

Widz¹c zatem mo¿liwoœæ klasyfikacji blogów, jakoŸróde³ do badañ, a mo¿e nawet jako zasobów stano-wi¹cych wsparcie informacyjne nauki, sformu³owaliœ-my kilka sugestii pomocnych w ocenie ich wartoœci.Stwierdziliœmy, ¿e gromadzone zasoby o w¹tpliwejjakoœci powinny zawieraæ wiarygodny materia³ Ÿród³o-wy z odwo³aniem do wykorzystywanych prac. W przy-padku stron wzbudzaj¹cych zastrze¿enia nale¿ysprawdziæ: ich twórcê/twórców (na ile s¹ wiarygod-ni?), cytaty bibliograficzne lub inne potwierdzaj¹cewiarygodnoœæ zamieszczonych materia³ów odnoœniki.Nale¿y równie¿ zwróciæ uwagê na ogóln¹ kompozycjêmateria³ów informacyjnych, aktualizacjê oraz wypo-wiedzi recenzyjne na temat zamieszczonych w nichtreœci.

W trakcie zbierania, filtrowania i opracowywaniarozproszonych Ÿróde³ internetowych na potrzeby plat-formy Passim wyraŸnie zmieni³ siê styl pracy info-bib-liotekarzy. Dotychczas stanowili oni zatomizowan¹grupê ludzi zatrudnionych w jednym zak³adzie, którzysporadycznie dzielili siê miêdzy sob¹ wiedz¹ zdobyt¹poprzez samokszta³cenie oraz w trakcie pracy z czytel-nikiem. Tymczasem zetkniêcie z now¹ sytuacj¹, czylikatalogowaniem dokumentów online do wspólnejbazy, wymog³o na nich wspó³pracê, otwart¹ wymianêpogl¹dów i informacji, a co najwa¿niejsze wspó³odpo-wiedzialnoœæ za jakoœæ tworzonych metadanych.

Zaobserwowaliœmy nawet wyraŸn¹ rywalizacjê po-miêdzy bibliotekarzami w osi¹ganiu coraz wiêkszejliczby opracowanych dokumentów. Cotygodniowepodliczanie wprowadzonych rekordów, wzajemna po-moc merytoryczna w kwestiach zwi¹zanych z opisem,do której niew¹tpliwie zachêci³ ich wspólny kurs nau-ki katalogowania, œwiadcz¹ nie tylko o emocjonalnymstosunku do wykonywanego zadania, ale równie¿ opocz¹tkach pracy zespo³owej.

W zale¿noœci od osobowoœci pracownika mo¿emyzauwa¿yæ ró¿norodne style zachowañ podczas pozys-kiwania sieciowej informacji. Niektórzy z nich to typo-wi „zbieracze danych”4. Jest im trudno przeprowadziæzdecydowan¹ selekcjê materia³u, poniewa¿ nie chc¹utraciæ, jak im siê wydaje, zbiorów cennych dla czytel-nika. Chêtnie tworz¹ wiêc osobne opisy nawet dla nie-wielkiej subbazy zamieszczonej na stronie wyszuka-nej instytucji czy organizacji. Inni to „pragmatycy”,patrz¹cy na zasoby Internetu wy³¹cznie pod k¹temu¿ytecznoœci dla czytelnika. Ceni¹ sobie mo¿liwoœæszybkiego i skutecznego dostêpu do Ÿród³a, ale za-mieszczany w opisie formalnym adres URL traktuj¹wy³¹cznie jako informacjê skierowuj¹c¹ do wiêkszejliczby zasobów. S¹ równie¿ osoby okreœlane przez Ka-tarzynê Matersk¹ mianem „intuicjonistów” lub „fan-tastów–wizjonerów”. Dysponuj¹ umiejêtnoœci¹ trafnejselekcji, czêsto wyszukuj¹ bardzo oryginalne materia-³y, ale „trudno przewidzieæ kierunki ich zachowañ in-formacyjnych i preferowane przez nich cechy Ÿróde³”[11, 2007]. Na przeciwleg³ym biegunie zachowañ in-formacyjnych s¹ „eksperymentatorzy myœlowi”, dlaktórych najistotniejsza jest zgodnoœæ ich dzia³añz przyjêtymi na wspólnych zebraniach wytycznymi.W sytuacjach konfliktowych podpieraj¹ siê list¹ usta-leñ i rzadko od niej odchodz¹. Ogromnym atutemosób charakteryzuj¹cych siê tym sposobem zachowañjest dok³adnoœæ i obiektywizm podczas opracowywa-nia danych.



2 Z materia³ów pomocniczych przygotowanych dla Zak³adu InformacjiNaukowych na potrzeby projektu Passim.3 Jeden z blogów „Fabryka jêzyka” jest prowadzony przez Pracowniê Jêzy-ka Hase³ Przedmiotowych Biblioteki Narodowej.4 Typologia stylów poznawczych za Materska, K. Informacja w organiza-cjach spo³eczeñstwa wiedzy. Warszawa: Wydaw. SBP, 2007.

Nad ostateczn¹ form¹ oraz jakoœci¹ opisów czuwa-j¹ administratorzy tymczasowej bazy BN. Przeprowa-dzaj¹ oni korektê metadanych, sprawdzaj¹c ich zgod-noœæ z bibliotecznymi normami i standardami. Przyjê-liœmy wprawdzie, ¿e poziom szczegó³owoœci doboruŸróde³ do opisu uzale¿niony jest od oceny przez osobêkataloguj¹c¹ ich przydatnoœci dla u¿ytkownika, jed-nak ustaliliœmy równie¿, i¿ zbytnia drobiazgowoœæ,(czyli np. opis poszczególnych artyku³ów z danego ser-wisu) mo¿e spowodowaæ nadmiern¹ poda¿ danych,a nawet informacyjny chaos. Wszak rozdrobienie in-formacji prowadzi do jej prze³adowania, a w konse-kwencji utrudnia skuteczne odnalezienie treœci war-toœciowych i u¿ytecznych [11, 2007]. St¹d z jednejstrony poszukujemy elastycznych rozwi¹zañ, by u³at-wiæ info-bibliotekarzom katalogowanie hybrydalnychŸróde³, z drugiej zaœ pamiêtamy, ¿e wysoki poziomtworzonej bazy zale¿y miêdzy innymi od dobregoopracowania, uporz¹dkowania i ³atwego przeszukiwa-nia wyselekcjonowanych zasobów.

D³ugoletnie œwiadczenie us³ug informacyjnychprzez pracowników ZIN, pozwoli³o im wnikliwie roz-poznaæ œrodowisko u¿ytkownika. Bez wzglêdu nawykszta³cenie i poziom wiedzy czytelników ³¹czy ichjedno: braki w rozpoznaniu dostêpnych Ÿróde³. Wobeczalewu informacji, szczególnie tej dostêpnej w sieci,zagubienie, a czêsto i bezradnoœæ wyszukiwawczau¿ytkownika nie jest niczym niezwyk³ym. Info-biblio-tekarz pomaga ogarn¹æ dostêpn¹ wiedzê i z chaosu da-nych skutecznie wyselekcjonowaæ potrzebne materia-³y. Tê funkcjê przewodnika porz¹dkuj¹cego i struktu-ralizuj¹cego dostêpne zasoby informacyjne wed³ugprojektowanych oczekiwañ odbiorcy, pracownicy ZINwykorzystuj¹ równie¿ podczas opracowywania da-nych cyfrowych.

Wzoruj¹c siê na europejskich dziedzinowych sys-temach hipertekstowych typu Intute, BUBL Informa-tion Service, czy te¿ Desire, katalogujemy polskie za-soby sieciowe pod wzglêdem formalnym (np. oso-ba/instytucja odpowiedzialna, tytu³ Ÿród³a, typ doku-mentu, jêzyk, data wprowadzenia do bazy i inicja³yosoby wykonuj¹cej opis) wed³ug przyjêtego standardu.Ze wzglêdu na wspó³udzia³ trzech bibliotek (BibliotekiUniwersytetu Jagielloñskiego, Biblioteki PolitechnikWarszawskiej, Biblioteki Narodowej) w budowaniuplatformy Passim, uzgodniliœmy, ¿e najbardziej dogod-nym dla nas formatem bêdzie MARC5. Na nasz¹ decy-zjê mia³o równie¿ wp³yw przekonanie o jego po-wszechnej znajomoœci wœród bibliotekarzy, ³atwomodyfikowalnej strukturze oraz mo¿liwoœci konwersji

do Dublin Core. Schemat Dublin Core stanie siê nato-miast podstaw¹ do stworzenia docelowej repozytoryj-no-hostingowo-komunikacyjnej platformy Passim.

Zgodnie ze standardami opisu w polu descriptionumieszczamy spójn¹ adnotacjê charakteryzuj¹c¹ do-kument cyfrowy. Podczas zebrañ grupy info-bibliote-karzy z Zak³adu Informacji Naukowej BN doszliœmydo wniosku, ¿e pole to bêdzie krótk¹ recenzj¹ opisy-wanego Ÿród³a. Mo¿e ono nawet zawieraæ elementystreszczenia zawartoœci dokumentu, szczególnie jeœlidotycz¹ one subbaz, do których nie ma innego dostêpupoza stron¹ g³ówn¹. I tu w³aœnie przejawia siê d¹¿noœæpracowników ZIN do zaspokojenia potrzeb informa-cyjnych u¿ytkownika. Umieszczenie tylko adresu URLdo strony g³ównej wydaje im siê nazbyt ogólnikowe,st¹d potrzeba dok³adnej charakterystyki zawartoœcidokumentu. Z w³asnej praktyki wiedz¹ dobrze, ¿e jakorezultat wyszukiwania w subject gateways wyœwietlasiê opis bibliograficzny, który ju¿ na tym wstêpnymetapie, zanim po³¹cz¹ siê ze Ÿród³em, powinien wska-zywaæ jego u¿ytecznoœæ dla czytelnika.

Podobnie, za kategoriê porz¹dkuj¹c¹ zasób, pozwa-laj¹c¹ u¿ytkownikowi szybko i skutecznie dotrzeæ dopo¿¹danego zbioru informacji, info-bibliotekarze uwa-¿aj¹ klasyfikacjê tematyczn¹ Ÿróde³. Dostêp dziedzi-nowy, poprzez zastosowanie w opisie klasyfikacjiUKD, umo¿liwia pogrupowanie wyników i oszacowa-nie ich przydatnoœci dla generowania nowych wartoœciinformacyjnych6.

Dodatkowym narzêdziem wspomagaj¹cym wyszu-kiwanie uznano takie elementy opisu dokumentu, jak:audience i educational level. Precyzyjnie okreœlaj¹ oneprzeznaczenie czytelnicze, a zatem grupê docelowychu¿ytkowników. Podczas filtracji dokumentów, jako op-cjê zawê¿aj¹c¹ wynik, bêdzie mo¿na u¿yæ jednego ztych pól, co korzystnie wp³ynie na jakoœæ informacji.

Prace nad zadaniem badawczym Passim bêd¹trwaæ do roku 2013. W tym czasie grupa info-bibliote-karzy, licz¹ca ju¿ teraz 20 osób, ma zewidencjonowaæ iopracowaæ jak najwiêcej wartoœciowych dokumentówinternetowych. Wiadomo, ¿e nie sposób opisaæ wszy-stkich zasobów internetowych, gdy¿ ich coroczny



5 O wykorzystaniu struktury formatu MARC do opisu dokumentów online:Nahotko, M. Metadane jako narzêdzie opracowywania dokumentów elek-tronicznych. http://nahotko.webpark.pl/ibinuj.html [dostêp: 22 lipca2011].6 Na ten temat zob. Roszkowski. M. Rola dziedzinowych systemów hiper-tekstowych w zarz¹dzaniu informacj¹ w nauce. W: Zarz¹dzanie informacj¹w nauce. Pod red. D. Pietruch-Reizes. Katowice, 2008, s. 149 – 157.

przyrost jest trudny do ogarniêcia. Nasz¹ ambicj¹ niejest zreszt¹ posiadanie milionowej liczby dokumen-tów, lecz ich rozs¹dna, zgodna z przyjêtymi za³o¿enia-mi selekcja i dobre opracowanie. W tym celu zatrudni-liœmy, jak siê nam zdaje, odpowiednich specjalistów.Swoj¹ wiedz¹ wynikaj¹c¹ nie tylko z teorii, ale równie¿wieloletniej praktyki uwiarygodniaj¹ zgromadzoneinformacje. S¹ gwarancj¹ powstawania bazy na wyso-kim poziomie, odpowiadaj¹cej zmieniaj¹cym siê wci¹¿potrzebom informacyjnym u¿ytkownika.

Dla info-bibliotekarzy praca nad platform¹ Passimjest natomiast form¹ dalszego kszta³cenia. Zdobyliwszak umiejêtnoœæ tworzenia analizy rzeczowej i kata-logowania dokumentów online. Wci¹¿ poszerzaj¹ swo-j¹ wiedzê na temat zawartoœci sieci Web. Zmienili swójbibliotekarski warsztat. Nie korzystaj¹ ju¿ sporadycz-nie ze Ÿróde³ internetowych, ale zdobyte umiejêtnoœcii orientacjê w zawartoœci cyfrowych zasobów informa-cyjnych wykorzystuj¹, udzielaj¹c codziennych poradczytelnikom Biblioteki Narodowej.

Oczekujemy, ¿e wraz z powstaniem platformy hos-tingowo-repozytoryjno-komunikacyjnej, bibliotekarzeZak³adu Informacji Naukowej zdobêd¹ kolejne, nowespecjalnoœci:— „obserwatora sieci”7, do którego obowi¹zków bê-

dzie nale¿a³o badanie Internetu, pod k¹tem poja-wiania siê nowych informacji z dziedziny naukhumanistycznych, spo³ecznych i ekonomicznych;

— „specjalisty od weryfikacji informacji sieciowej”,którego zadaniem bêdzie sprawdzanie wiarygod-noœci Ÿróde³ w¹tpliwej jakoœci

— „analityka efektywnoœci mediów informacyjnych”,który bêdzie czuwa³ nad u¿ytecznoœci¹ wykorzys-tywanego medium.

Trudno przewidzieæ, czy nasze oczekiwania nie rozmi-n¹ siê z rzeczywistoœci¹. Niemniej ju¿ dziœ odczuwamypozytywne skutki udzia³u w projekcie Passim orazopracowywania dokumentów online. Jednym z nichjest wspó³udzia³ w budowaniu spo³eczeñstwa opartegona wiedzy.

Literatura cytowana

[1] Cisek S.: Broker informacji: istota zawodu. [online]. 2007.Tryb dostêpu: http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/10880/1/Cisek_broker_informacji_istota.pdf

[2] Cisek S.: Nauka 2.0: nowe narzêdzie komunikacji naukowej.[online]. 2008. Tryb dostêpu: http://eprints.rclis.org/bit-stream/10760/ 11098/1/Cisek_in_na_swiecie_eng.pdf

[3] Cisek S.: Weblogi – nowe narzêdzie komunikacji w nauce. W:Zarz¹dzanie informacj¹ w nauce. Pod red. D. Pietruch-Reizes.Katowice 2008, s. 170 – 177.

[4] Cisek S., Sapa R.: Komunikacja naukowa w Internecie – mityi rzeczywistoœæ. [online] 2006. Tryb dostêpu: http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/9148/1/cisek_sapa_2006.pdf

[5] Dereft-Wolf L.: Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakoœciw Internecie – subject gateways. „Biuletyn BIB” 2004 nr 6.Tryb dostêpu: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/57/

[6] Gawrysiak, P.: Wolna informacja, wolna kultura. W: Spo³e-czeñstwo informacyjne i jego technologie. Pod red. B. Sosiñ-skiej-Kalaty, K. Majerskiej i W. Gliñskiego. Warszawa 2004,s. 59 – 70.

[7] Goban-Klas T., Sienkiewicz P.: Spo³eczeñstwo informacyjne:szanse, zagro¿enia, wyzwania. Kraków 1999. Tryb dostêpu:http://informacjacyfrowa.wsb.edu.pl

[8] Kanczak A., Szo³tysik, K.: Czy w bibliotece XXI wieku jestmiejsce dla bibliotekarza? [online]. 2006. Tryb dostêpu:http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/biblio21/se-sja4ref2.pdf

[9] Król A.: Broker informacji – powstanie nowego zawodu. „Za-gadnienia Naukoznawstwa” 2004 z. 1 (59) s. 63 – 76.

[10] Materska K.: Czy profesje informacyjne maj¹ przysz³oœæ? „Biu-letyn EBIB” 2002 nr 8. Tryb dostêpu: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/37/

[11] Materska K.: Informacja w organizacjach spo³eczeñstwa wie-dzy. Warszawa 2007.

[12] Materska K.: Modelowe koncepcje informacji naukowej (infor-mation science) na pocz¹tku XXI wieku. W: Organizowanieœrodowiska informacji i wiedzy. Pod red. K. Majerskiej, E.Chuchro, B. Sosiñskiej-Kalaty. Warszawa 2008, s. 21 – 40.

[13] Nahotko M.: Metadane jako narzêdzie opracowywania doku-mentów elektronicznych. [online] 2003. Tryb dostêpu:http://nahotko.webpark.pl/ibinuj.html

[14] Nahotko M.: Bibliotekarze cyfrowi w œrodowisku cyfrowej nau-ki, biblioteki i cyfrowej publikacji. „Biuletyn BIB” 2006 nr 10.Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/2006/80/a.php?nahotko

[15] Nahotko M.: Naukowe czasopisma elektroniczne. Warszawa2007.

[16] Nahotko M.: Komunikacja naukowa w œrodowisku cyfrowym.Globalna biblioteka cyfrowa w informatycznej infrastrukturzenauki. Warszawa 2010.

[17] Niuwenhuysen P.: Challenges in the evolution of scientific andtechnological libraries: adaptation and synergy for survivaland success. [online] 2004. Tryb dostêpu: http://www.vub.ac.be/BIBLIO/nieuwenhuysen/presentations/2004-06-ia-tul-krakow/nieuwenhuysen--iatul-2004--krakow.html



7 Terminologia za Materska, K. Informacja w organizacjach spo³eczeñstwawiedzy. Warszawa: Wydaw. SBP, 2007.

[18] Roszkowski M.: Rola dziedzinowych systemów hiperteksto-wych w zarz¹dzaniu informacj¹ w nauce. W: Zarz¹dzanieinformacj¹ w nauce. Pod red. D. Pietruch-Reizes. Katowice2008, s. 149 – 157.

[19] Sapa R.: Metodologia badañ obszaru poœredniczenia w komu-nikacji naukowej z perspektywy nauki o informacji. Kraków2009.

[20] Sapa R.: Propozycja za³o¿eñ do metodologii i metodyki realiza-cji projektu. 2011 [niepublikowane].

[21] S³owiñski R.: Internetowa przestrzeñ nauki. „ZagadnieniaNaukoznawstwa” 2005 z. 2 (164) s. 191 – 213.

[22] Sosiñska-Kalata B.: Modele organizacji wiedzy w systemachwyszukiwania informacji o dokumentach. Warszawa 1999.

[23] Strzelczyk A.: Naukowe doradztwo biblioteki akademickiej.W: Zarz¹dzanie informacj¹ w nauce. Pod red. D. Pietruch-Rei-zes. Katowice 2008, s. 273 – 341.

[24] Szczyg³owska L.: „Cybrary” to wci¹¿ biblioteka. [online] 2006.Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/bib-lio21/sesja2ref2.pdf

[25] Œwiêækowska T.: Dostêp do wiedzy wobec rozwoju rynku pub-likacji cyfrowych. Zagro¿enia i nadzieje. W: Spo³eczeñstwoinformacyjne i jego technologie. Pod red. B. Sosiñskiej-Kalaty,K. Majerskiej i W. Gliñskiego. Warszawa 2004, s. 41 – 56.

[26] Wojciechowski J.: Idee i rzeczywistoœæ: bibliotekarstwo prag-matyczne. Warszawa 2002.

[27] Wojciechowski J.: Biblioteczna wartoœæ naddana. Kraków2006.

Mgr Maria Ma³gorzata MICHALSKA, mgr Anna MYŒLIWSKA – Bib-lioteka Narodowa. Zak³ad Informacji Naukowej. Adres: 02-086Warszawa, al. Niepodleg³oœci 213; tel.: (22) 6082360; e-mail:[email protected]; [email protected]



Beata CHRAPCZYÑSKA

Uniwersytet Ekonomiczny, WROC£AW

W poszukiwaniu wiedzy – u¿ytkownicy w przestrzeniinformacyjnej biblioteki akademickiej

W poszukiwaniu wiedzy – u¿ytkownicy w przestrzeniinformacyjnej biblioteki akademickiej

W referacie przedstawione zosta³o zagadnienie przestrzeni informacyjnej wspó³czesnychbibliotek akademickich oraz zagadnienie tzw. knowledge space (strefa wiedzy) tych ins-tytucji. Na przyk³adzie Biblioteki G³ównej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroc³awiuomówiona zosta³a przestrzeñ informacyjna biblioteki naukowej oraz czynniki, któremaj¹ wp³yw na jej tworzenie i powiêkszanie. W referacie opisano zagadnienia: kszta³ce-nia u¿ytkowników (m.in. e-learning), komunikacji z u¿ytkownikami za pomoc¹ stronydomowej biblioteki, komunikatorów oraz profilu biblioteki na Facebooku, a tak¿e pre-zentacji zasobów w ramach Dolnoœl¹skiej Biblioteki Cyfrowej. W referacie przedstawionezosta³y tak¿e mo¿liwoœci i zadania, jakie pojawi³y siê w zwi¹zku z uruchomieniem Dol-noœl¹skiego Centrum Informacji Naukowej i Ekonomicznej (DCINiE).

In search of knowledge – users in the information space of an academic library.The paper will prezent the information space of common acadamic libraries as well asthe knowledge space of this kind of institution. Basing on the example of the Main Libraryof the Wroc³aw University of Economics, the paper will present the information space ofa scientific library and factors, which influence it’s creation and development. There willalso be described the following issues: training of the unit’s users (such as e-learning),communication with users by means of the library homepage, communicators, the libraryFacebook and presentation of resources by the Lower Silesian Digital Library.The paperwill point at new chances and tastk appering thanks to coming into existence of the LowerSilesian Scientific and Economic Information Centre (DCINiE).

WSTÊP

Biblioteki naukowe przesz³y w ostatnich latachproces wielkiej modernizacji, a jednym z kluczowychefektów tych zmian sta³a siê ich obecnoœæ w cyber-przestrzeni.

Wspó³czesna biblioteka akademicka, aby pra-wid³owo zaspokajaæ potrzeby informacyjne musirozumieæ swoich u¿ytkowników. Coraz wyraŸniejwidaæ, ¿e g³ówn¹ rol¹ bibliotek akademickich napocz¹tku XXI wieku jest organizacja knowledgespace (przestrzeni wiedzy). Oznacza to podejmowa-nie z ich strony wszelkich dzia³añ zmierzaj¹cych dopopularyzowania swoich zasobów i us³ug orazkszta³towanie po¿¹danego wizerunku, a tak¿e two-rzenia tzw. przestrzeni informacyjnej dla swoichu¿ytkowników.

Poniewa¿ tradycyjny typ bibliotek nie by³ w staniesprostaæ zadaniom stawianym przed bibliotekami aka-demickimi, wykszta³ci³ siê nowy typ biblioteki, nazywa-nej hybrydow¹. Ten typ bibliotek, obok tradycyjnych do-kumentów drukowanych, oferuje szerok¹ gamê zbiorówmultimedialnych i œwiadczy us³ugi z wykorzystaniemnajnowszych technologii informatycznych. Konwergen-cja us³ug, œwiadczonych z wykorzystaniem nowychtechnologii, spowodowa³a, ¿e s³owo biblioteka jest obec-nie u¿ywane zamiennie z pojêciem centrum zasobówedukacyjnych. Aktualne tworzone centra planowane s¹z myœl¹ o zapewnieniu kompleksowych us³ug, któredysponuj¹ odpowiednio du¿¹, elastyczn¹ przestrzeni¹informacyjn¹, obok dokumentów drukowanych, Ÿróde³elektronicznych i sprzêtu komputerowego, dysponuj¹ró¿norodnym wyposa¿eniem pozwalaj¹cym na wspoma-ganie procesu dydaktycznego. [5]



PRZESTRZEÑ INFORMACYJNA

Obecnie biblioteki akademickie posiadaj¹ rozleg³¹przestrzeñ informacyjn¹, tworz¹c j¹ na bazie swojejprzestrzeni wirtualnej i fizycznej. Przestrzeñ informa-cyjna to metafora, która sugestywnie i trafnie oddajezarówno obfitoœæ i ró¿norodnoœæ treœci, jak i ró¿norod-noœæ organizuj¹cych je struktur, w której dzia³aj¹ sys-temy informacyjne. Wielowymiarowoœæ przestrzeni,w której dzia³aj¹ systemy informacyjne, wyraŸnie kon-trastuje z dwuwymiarowoœci¹ pola, terminu u¿ywane-go równie czêsto, konotuj¹cego linearnoœæ i sekwen-cyjnoœæ przekazu i przetwarzania informacji. Prze-strzeñ informacyjna i potrzeba jej zagospodarowaniaw bibliotece akademickiej to:— zmiany w warsztacie pracy biblioteki akademickiej;— zmiany w rodzajach i jakoœci us³ug bibliotecznych;— wszechobecny Internet;— problem oceny jakoœci informacji i efektów dzia³al-

noœci bibliotecznej;— zmiany organizacyjne biblioteki;— zmiany sposobów dostêpu do zasobów biblioteki;— ogromna dynamika zmian w czasie i przestrzeni;— koniecznoœæ digitalizacji zbiorów bibliotecznych

[1].Przestrzeñ informacyjn¹ mo¿na okreœliæ równie¿ jakosystem znaków, symboli, struktur i funkcji pozwala-j¹cych ludziom przechowywaæ, wyszukiwaæ i przetwa-rzaæ informacjê. Przestrzeñ informacyjna (PI) jest two-rzona i definiowana przez tzw. artefakty informacji,którymi s¹ przedmioty i zjawiska postrzegane i inter-pretowane przez ludzi, aby osi¹gn¹æ okreœlone celew przestrzeni œwiata rzeczywistego (tzw. przestrzenidzia³añ ang. activity space) – definicja Davida Benyo-na. Inny termin PI to infosfera – œrodowisko informa-cyjne cz³owieka obejmuj¹ce te rodzaje informacji, któ-re s¹ dostêpne za poœrednictwem centrów wy¿szejdzia³alnoœci nerwowej. Mo¿na przyj¹æ, ¿e przestrzeñinformacyjna jest œrodowiskiem opracowanym i skon-struowanym w celu zaspokojenia konkretnych potrzebinformacyjnych. Cechami charakterystycznymi prze-strzeni informacyjnej s¹: wielowymiarowoœæ i ró¿no-rodnoœæ postaci informacji. Jej iloœæ i struktura spra-wiaj¹, ¿e mamy wra¿enie przebywania w jakimœ œro-dowisku, jesteœmy otaczani przez nie, stajemy siê jegoczêœci¹ i zarazem je „odczuwamy”.

Problemami zarz¹dzania zasobami w przestrzeniinformacyjnej oraz u³atwianiem ludziom ich przeszu-kiwania zajmuj¹ siê architekci informacji, którychg³ównym zadaniem jest uczynienie dostêpu do poszu-

kiwanej informacji w mo¿liwie najszybszym czasie.Architekt informacji tworzy informacjê w przestrzenisprawiaj¹c, i¿ œrodowisko, w którym znajdzie siê u¿yt-kownik, staje siê bardziej dla niego przyjazne. Efektdzia³añ architekta informacji zale¿y o wielu czynni-ków m.in. wiedzy, kreatywnoœci, badañ i analiz, wszy-stko to sprawia, i¿ mo¿na mówiæ o procesie kreowaniaprzestrzeni informacyjnej. [4]

PRZESTRZEÑ WIEDZYI PRZESTRZEÑ FIZYCZNA

W ostatnich latach uleg³a zmianie rola bibliotekiakademickiej, z miejsca gdzie przychodzi³o siê tylkowypo¿yczyæ ksi¹¿kê lub przeczytaæ artyku³, bibliotekaprzekszta³ca siê w strefê wiedzy (knowledge space),gdzie u¿ytkownicy ju¿ nie tylko czytaj¹, ale bardziej„s¹”. Knowledge space to nie tylko nowy gmach, aletak¿e nowy „duch instytucji”. Przestrzeñ wiedzy two-rzona aktualnie przez biblioteki akademickie nie jestograniczona murami, jej przestrzeñ jest wszêdzie tamgdzie docieraj¹, za poœrednictwem Internetu i portalubibliotecznego, us³ugi informacyjne. W literaturzez zakresu bibliotekarstwa mo¿na spotkaæ siê z termi-nem „Biblioteka jako miejsce” (Library as Place) w ro-zumieniu fizycznej przestrzeni tych instytucji. Zainte-resowanie œrodowiska bibliotekarskiego bibliotek¹i budownictwem bibliotecznym sta³o siê widoczne podkoniec ubieg³ego wieku i mia³o swoje konsekwencjew cyklu spotkañ grupy bibliotekarzy i architektów LI-BER (Liga Europejskich Bibliotek Naukowych). Opra-cowane wnioski oraz wytyczne dotycz¹ce wspó³czes-nego budownictwa bibliotecznego s¹ nastêpuj¹ce:— biblioteki akademickie staj¹ siê placówkami œciœle

powi¹zanymi z centrami komputerowymi orazdydaktyk¹ uczelni,

— posiadaj¹ wolny dostêp do wiêkszoœci zbiorów,— s¹ zró¿nicowane w organizacji przestrzeni biblio-

tecznej: posiadaj¹ pokoje pracy indywidualnej, ka-biny ze sprzêtem audiowizualnym, sale seminaryj-ne, pokoje pracy grupowej studentów,

— u¿ytkownicy maj¹ w bibliotece doskona³e warunki,nie tylko do korzystania ze zbiorów tradycyjnych,ale równie¿ do zbiorów dostêpnych online,

— obok miejsc czytelnianych, wyposa¿onych w kom-putery, wiele stanowisk posiada wejœcia do prywat-nych laptopów, dostêpny jest bezprzewodowy In-ternet,

— wyd³u¿ane s¹ godziny otwarcia ze wzglêdu nawygodê u¿ytkowników,


W poszukiwaniu wiedzy – u¿ytkownicy w przestrzeni informacyjnej biblioteki akademickiej

— biblioteki staj¹ siê miejscem o¿ywionej dzia³alnoœ-ci kulturalnej (wystawy, koncerty, prelekcje),

— staj¹ siê „miejscem spotkañ” (Library as Place),— wnêtrza s¹ atrakcyjne, przyjazne i wygodne dla

u¿ytkowników.Nowo wybudowane biblioteki s¹ przede wszystkim:miejscem spotkañ okreœlonej spo³ecznoœci, miejscemuczenia siê i nauczania, oferuj¹ bezpieczeñstwo, kom-fort i spokój, s¹ bezp³atne i maj¹ charakter niekomer-cyjny, stwarzaj¹ doskona³e warunki do uczenia siê,prowadzenia badañ i rekreacji, umo¿liwiaj¹ znalezie-nie nieoczekiwanych materia³ów (dziêki swobodnemudostêpowi do zborów). Pojawi³o siê has³o wskazuj¹cena now¹ funkcjê biblioteki akademickiej, dotycz¹ceprzejœcia od biblioteki obs³uguj¹cej do bibliotekiucz¹cej, od wypo¿yczalni podrêczników do multime-dialnego centrum edukacyjnego. Biblioteki prze-kszta³caj¹ siê w „learning center”.[2] W polskim piœ-miennictwie z zakresu bibliotekoznawstwa stosunko-wo niedawno pojawi³o siê równie¿ zagadnienie, doty-cz¹ce zarz¹dzania bibliotekami tzw. zarz¹dzanie este-tyczne (aesthetic management). „W najwiêkszym skró-cie jest to system skoordynowanych i planowanychdzia³añ maj¹cych na celu stworzenie wizerunku bib-lioteki bêd¹cego jak najbardziej atrakcyjnym dla pra-cowników, u¿ytkowników i dalszego otoczenia. Reali-zowany poprzez wystrój wnêtrz, np. architekturê i ko-lorystykê, ale tak¿e poprzez szatê graficzn¹ stronyWWW biblioteki, papieru firmowego i wszelkichwydawnictw. Nie bez znaczenia jest tak¿e wizeruneksamych bibliotekarzy, w tym ich ubiór. Takie dzia³aniaspowoduj¹ wykszta³cenie siê pozytywnej to¿samoœci(corporate identity) oraz zanik nadal funkcjonuj¹cegonegatywnego stereotypu bibliotekarza. Nale¿y przytym podkreœliæ koniecznoœæ dzia³ania systemowego,a wiêc postrzegania wszystkich elementów funkcjono-wania biblioteki w tym kontekœcie. Dziêki takim dzia-³aniom uda siê stworzyæ wizerunek biblioteki akade-mickiej, jako miejsca nie tylko przepe³nionego wiedz¹,ale tak¿e przyjaznego miejsca, w którym chce siê prze-bywaæ”. [3]

BIBLIOTEKA G£ÓWNA UNIWERSYTETUEKONOMICZNEGO – TWORZENIE

I ROZWÓJ PRZESTRZENI INFORMACYJNEJ

Dotychczasowe dzia³ania propaguj¹ce przestrzeñinformacyjn¹ polega³y na informowaniu u¿ytkowni-ków: pracowników naukowych i studentów Uczelnio zbiorach i nowych zasobach biblioteki, kszta³ceniu

u¿ytkowników w zakresie korzystania ze Ÿróde³ dos-têpnych w bibliotece, a tak¿e na promowaniu aktyw-noœci naukowej pracowników biblioteki (seminaria,szkolenia, konferencje). Nale¿y wymieniæ kilka g³ów-nych elementów, które tworz¹ obecnie wirtualn¹ prze-strzeñ informacyjn¹ Biblioteki G³ównej:— Konsorcjum Bibliotek Kierunków Ekonomicznych

– dostêp do p³atnych baz œwiatowych wydawcównp. Proquest,

— Wirtualna Biblioteka Nauki – dostêp do baz w ra-mach licencji krajowej (Web of Knowledge, Sprin-ger, ScienceDirect),

— dostêp do baz online równie¿ poza terenem biblio-teki i uczelni (serwer Proxy),

— kszta³cenie u¿ytkowników (Biblioteczne SystemyInformacyjne – poziom podstawowy oraz Elektro-niczne �ród³a Informacji Naukowej – poziom wy¿-szy oraz e-learning),

— komunikacja z u¿ytkownikami za pomoc¹: stronydomowej, komunikatorów (GG), profilu bibliotekina Facebooku,

— prezentacja swoich zasobów w ramach Dolnoœl¹s-kiej Biblioteki Cyfrowej.

Tworzenie i sta³e powiêkszanie tej przestrzeni infor-macyjnej oraz informowanie u¿ytkowników o oferciebiblioteki realizowane by³o dotychczas przez nastêpu-j¹ce zadania:— redagowanie i aktualizacjê informacji na stronie

domowej biblioteki,— informowanie u¿ytkowników o nowych nabytkach

(m.in. zak³adka nowoœci),— kontakt z pracownikami naukowymi za pomoc¹

poczty elektronicznej,— szkolenia studentów (poziom podstawowy) Biblio-

teczne Systemy Informacyjne (e-learning) oraz stu-dentów studiów magisterskich i doktorantów (po-ziom wy¿szy) w zakresie obs³ugi baz danych w ra-mach przedmiotu: Elektroniczne �ród³a InformacjiNaukowej, coraz czêœciej edukacja okreœlana mia-nem information literacy,

— udostêpnianie subskrybowanych baz pe³noteksto-wych w miejscu dogodnym dla u¿ytkownika np.w domu – us³uga dla pracowników naukowychUczelni (serwer Proxy),

— opracowywanie informatora o zasobach elektro-nicznych Biblioteki,

— aktualizowanie folderów informacyjnych,— wspó³praca w Biurem Promocji Uczelni w zakresie

promowania posiadanych zasobów elektronicz-nych,



— w³¹czenie siê w inicjatywê i prezentowanie swoichzbiorów w ramach Dolnoœl¹skiej Biblioteki Cyfro-wej,

— opracowywanie Bibliografii Publikacji Pracowni-ków Uczelni (do 1994 w formie drukowanej, aktu-alnie online),

— œcis³a wspó³praca dyrekcji Biblioteki z w³adzamiUczelni,

— udzia³ pracowników biblioteki w krajowych impre-zach naukowych m.in. konferencjach, seminariachi szkoleniach, publikowanie przez bibliotekarzyró¿nego rodzaju artyku³ów i prac z zakresu biblio-tekoznawstwa czy praktyki bibliotekarskiej m.in.w EBIB-ie – elektronicznym piœmie bibliotekarzy,Bibliotekarzu, Forum Akademickim czy UE Porta-lu – piœmie uczelnianym,

— udzia³ w tworzeniu regionalnej organizacji biblio-tekarskiej pod nazw¹ „Korporacja BibliotekarzyWroc³awskich” – pracownicy biblioteki s¹ nie tylkojej cz³onkami, dzia³aj¹ aktywnie w zarz¹dzie.

Poza tymi przyk³adami warto wymieniæ tworzenieopracowañ naukowych pracowników Biblioteki natemat w³asnej instytucji. Z okazji 60-lecia BibliotekiG³ównej pracownicy pod merytoryczn¹ opiek¹ dyrek-tora, napisali artyku³y dotycz¹ce historii swojej Biblio-teki pt. „Ewolucja procesów bibliotecznych na tledziejów Biblioteki G³ównej Akademii Ekonomicznejwe Wroc³awiu”. Monografia zosta³a opublikowanaprzez wydawnictwo uczelniane w 2007 roku. Nastêp-ne wydawnictwo pt. „Dolnoœl¹skie Centrum Informa-cji Naukowej i Ekonomicznej – biblioteka otwarta”ukaza³o siê we wrzeœniu 2011 roku, okazj¹ sta³a siêzmiana siedziby Biblioteki i uroczyste otwarcie DCI-NiE. Ogromnie wa¿ne jest, aby pracownicy identyfiko-wali siê z instytucj¹, rozumieli jej misjê i podstawowecele. Profesjonalni i œwiadomi swoich zadañ pracow-nicy to gwarancja wype³niania podstawowej misji bib-lioteki naukowej, jak¹ jest prawid³owa jakoœæ us³ugi zaspokajanie potrzeb informacyjnych czytelników.

DOLNOŒL¥SKIE CENTRUM INFORMACJINAUKOWEJ I EKONOMICZNEJ –

NOWY ETAP

Budynek, w którym do tej pory mieœci³a siê Biblio-teka G³ówna UE nie pozwala³ na sprostanie nowymwymogom (szybki rozwój technologiczny, zmianyw kszta³ceniu, rosn¹ca liczba studentów, aktywniejszemetody nauczania i uczenia siê). W zwi¹zku z tym ko-nieczna sta³a siê budowa nowego gmachu. Ju¿ w grud-

niu 2007 r. projekt ten znalaz³ siê na liœcie kluczo-wych inwestycji przeznaczonych do wspó³finansowa-nia przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnegoz uzasadnieniem: Projekt ma strategiczny charakterdla regionu, jego celem jest u³atwienie i poprawa ja-koœci dostêpu do fachowej literatury z dziedziny naukekonomicznych i zarz¹dzania, co przyczynia siê dowzrostu wiedzy i jej wykorzystania w ró¿nych dziedzi-nach, g³ównie gospodarczej. Realizacja inwestycji zna-cz¹co wp³ynie na poprawê jakoœci kszta³cenia.

W DCINiE zosta³y po³¹czone funkcje regionalnejbazy informacyjnej z dziedziny nauk ekonomicznychoraz biblioteki. Centrum oferuje pracownikom i stu-dentom Uczelni oraz wszystkim zainteresowanympe³ny dostêp do swoich zbiorów, dostêp do zasobówelektronicznych, bezprzewodowy Internet oraz komp-leksow¹ informacjê naukow¹ i biznesow¹. „Nowe za-dania Centrum to rozwijanie istniej¹cych i projekto-wanie nowych form us³ug umo¿liwiaj¹cych szerszydostêp do zasobów informacyjnych przechowywanychlokalnie i w sieci globalnej. Planowane jest utworzenieOœrodka Informacji Ekonomicznej, w którym pracow-nicy Centrum, przy wsparciu kadry naukowej uczelni,wykorzystuj¹c swoj¹ wiedzê zarówno z zakresu infor-macji naukowej, jak i ekonomii oraz dostêpne w Cen-trum i Internecie Ÿród³a informacji, bêd¹ na potrzebyu¿ytkowników przygotowywaæ opracowania specjalis-tyczne z zakresu wiedzy ekonomicznej (informacjegospodarcze, finansowe, zestawienia statystyczne itp.”[6].

Poza dzia³alnoœci¹ dla macierzystej Uczelni, zada-niem Centrum jest poszerzenie oferty oraz œwiadcze-nie us³ug informacyjnych dla biznesu, czyli g³ównie:gromadzenie, udostêpnianie, analizowanie oraz oce-nianie informacji gospodarczej o firmach, instytu-cjach, organizacjach, konkurentach i producentach,informacji o rynkach, informacji finansowej, informa-cji o produktach i us³ugach, opracowywanie raportówczy danych statystycznych, w tym celu powo³ano do¿ycia Oœrodek Informacji Ekonomicznej. Wiêkszoœæma³ych i œrednich przedsiêbiorstw dzia³aj¹cych na ob-szarze Wroc³awia i na terenie Dolnego Œl¹ska mo¿e,z powodów finansowych, mieæ problem z dostêpem dowiarygodnych Ÿróde³ informacji, a na niesprawdzo-nych danych (jakich wiele obecnie w Internecie), trud-no opieraæ rozwój czy powodzenie przedsiêbiorstwa.W oparciu o subskrybowane bazy (m.in. EMIS, GMID,Reuters, Amadeus, Bankscope) jesteœmy w stanie dos-tarczyæ u¿ytkownikowi informacji wiarygodnej, rzetel-nej oraz merytorycznie ocenionej, co jest niezwykle



wa¿ne w zalewie informacji niepewnych, które mo¿naznaleŸæ w Internecie (tzw. „pu³apki sieci”). Rzetelnainformacja biznesowa mo¿e byæ podstaw¹ przetrwa-nia, sukcesu i wiarygodnoœci przedsiêbiorstwa. Zakresus³ug informacyjnych, z jak¹ Centrum chce wyjœæ doklienta biznesowego bêdzie kszta³towaæ siê elastycz-nie, w zale¿noœci od potrzeb i wymagañ u¿ytkowni-ków.

PRZESTRZEÑ DCINIE – NOWY GMACH

Przygotowania do realizacji budowy nowej siedzibyrozpoczêto od wizyt w innych nowo wybudowanychbibliotekach w kraju i za granic¹ oraz œledzenia bran-¿owej literatury i nowych tendencji w bibliotekarstwieakademickim:— w sk³ad Centrum wchodz¹ 2 budynki – pierwszy –

budynek U, jego g³ówn¹ rol¹ jest udostêpnianiezbiorów. Drugi – budynek W, to obiekt oferuj¹cysale dydaktyczne, konferencyjne, tu mieœci siê sie-dziba dzia³ów zamkniêtych biblioteki (Gromadze-nia czy Opracowania Zbiorów), a tak¿e OœrodekInformacji Ekonomicznej wraz z Czytelni¹ Euro-pejsk¹, Oddzia³ Dokumentacji i Promocji, Oddzia³Informatyzacji i Zbiorów Elektronicznych, równie¿tu ma siedzibê dyrekcja i administracja Centrum.

— g³ówn¹ i zasadnicz¹ zmian¹, mo¿liw¹ do realizacjidziêki nowej siedzibie, jest forma udostêpnianiatzw. wolny dostêp do zbiorów (w strefie wolnegodostêpu mamy ponad 70% zbiorów, s¹ one uloko-wane na 3 piêtrach, pozostawiono tak¿e rezerwê nanowe nabytki – czwarte piêtro), ³¹czy³o siê to zwczeœniejszymi przygotowaniami do takiej formyudostêpniania, w ci¹gu dwóch lat bibliotekarzesklasyfikowali i przygotowali do wolnego dostêpuca³y przewidziany do tego ksiêgozbiór, a do zabez-pieczenia zbiorów zosta³ wybrany system firmyARFIDO. Pozosta³e zbiory s¹ przechowywanew magazynie zamkniêtym, tzw. kompaktowym,a zbiory cenne przechowywane s¹ w specjalnie dotego przygotowanym magazynie tzw. skarbczyku.

— DCINiE oferuje szeroki dostêp do stanowisk kom-puterowych – na terenie ca³ego Centrum przygoto-wanych jest wiele stanowisk komputerowych,czêœæ w tzw. strefie wolnego dostêpu, pozosta³eznajduj¹ siê w salach dydaktycznych i CzytelniEuropejskiej, dla u¿ytkowników dostêpnych jestponad 21 kabin pracy indywidualnej i grupowej.

— Centrum oferuje sale dydaktyczne z komputeramigdzie odbywaæ siê bêd¹ szkolenia u¿ytkowników

z zakresu obs³ugi baz – do tej pory wszelkie zajêciai szkolenia odbywa³y siê, ze wzglêdu na brak mo¿-liwoœci, poza terenem biblioteki,

— obiekt jest w pe³ni przystosowany dla osób nie-pe³nosprawnych – miêdzy rega³ami przewidzianajest odpowiednia szerokoœæ dla wózków inwalidz-kich, zakupiono sprzêt u³atwiaj¹cy korzystanie zezbiorów osobom z dysfunkcjami,

— przewidziano pokój dla dzieci, których rodzice wtym czasie korzystaj¹ z Centrum (zaplanowane jestw przysz³oœci zapewnienie opieki nad dzieæmiw ramach samopomocy studenckiej).

Ogromnym przedsiêwziêciem logistycznym, zas³ugu-j¹cym na uwagê, by³a przeprowadzka zbiorów. Biblio-teka zosta³a zamkniêta dla u¿ytkowników 30 czerwca2011, a ju¿ nastêpnego dnia rozpoczê³o siê przygoto-wywanie i przenoszenie ksiêgozbioru. Pracownicy bib-lioteki (pomimo pomocy ze strony uczelni – przydzie-lono grupê studentów do przenoszenia), samodzielniewykonali wiêkszoœæ prac przy przenoszeniu ksiêgo-zbioru, pakowanie ksi¹¿ek do toreb i pojemnikóww starym budynku, a potem rozk³adanie ich na pó³kiw nowym gmachu. Prawie bez przerwy dzia³a³a w tymokresie strona domowa biblioteki, istnia³a mo¿liwoœækorzystania z subskrybowanych baz z domu, studencimogli rozliczaæ siê z bibliotek¹ i zwracaæ ksi¹¿ki(w wyznaczonych dniach).

Wa¿nym zadaniem sta³o siê rozpropagowanie dzia-³alnoœci DCINiE. Strategia promocyjna w stosunku doCentrum obejmuje wszystkie podlegaj¹ce bezpoœred-niej oraz poœredniej ocenie spo³ecznej aspekty dzia³al-noœci biblioteki – misjê, zadania i jakoœæ ich realizacji.Niezbêdnym warunkiem rozpoczêcia dzia³añ promo-cyjnych by³o okreœlenie grupy docelowej, czyli, dokogo, poza pracownikami i studentami Uczelni, chce-my skierowaæ ofertê nowego Centrum. W tej grupieznajduj¹ siê niew¹tpliwie studenci i pracownicy in-nych wroc³awskich uczelni, absolwenci i uczniowiewroc³awskich szkó³ œrednich, szeroko rozumiany lo-kalny biznes, a tak¿e mieszkañcy Wroc³awia i regionu.

Zasadniczej zmianie uleg³a tak¿e struktura organi-zacyjna biblioteki, mia³o to wyraz w likwidacji jednychdzia³ów, powstawaniu innych oraz powo³aniu tzw. zes-po³ów zadaniowych. Poniewa¿ pracownicy DCINiEmaj¹ w zakresie swoich zadañ organizacjê wystaw,oprowadzanie wycieczek, prowadzenie szkoleñ i war-sztatów, redagowanie informatorów oraz dba³oœæ ostronê domow¹ Centrum – w zwi¹zku z tym zaistnia³akoniecznoœæ powo³ania nowych dzia³ów: Dokumenta-cji i Promocji oraz Informatyzacji i Zasobów Elektro-



nicznych, dotychczas zadania te wykonywa³, ju¿ zlik-widowany, Oddzia³ Informacji Naukowej. Zadanieobs³ugi oraz szerokiego informowania u¿ytkownikóww strefie wolnego dostêpu do zbiorów zosta³o powie-rzone Oddzia³owi Udostêpniania i Informacji Nauko-wej. W nowym budynku tradycyjny zakres prac bib-liotekarzy ulega zasadniczej zmianie – wiele czynnoœciczytelnicy mog¹ ju¿ wykonaæ samodzielnie np. wypo-¿yczanie czy zwrot ksi¹¿ek za poœrednictwem do tegoprzeznaczonych automatów, natomiast pracownikombiblioteki, maj¹cym bezpoœredni kontakt z czytelnika-mi, przypada rola przewodnika po zbiorach i jest topraca oparta na zasadach nowych specjalizacji, m.in.:bibliotekarza dziedzinowego, asystenta czy brokerainformacji.

Konieczna jest równie¿ aktywizacja dzia³alnoœcipromocyjnej Centrum, a to ju¿ w du¿ej mierze zale¿yod inwencji pracowników biblioteki i zastosowanianarzêdzi public relations. Szczegó³owej analizie zosta-³y poddane i zrealizowane nastêpuj¹ce zagadnienia— utworzono jednolit¹ identyfikacjê wizualn¹ DCI-

NiE: opracowano logo, periodyki informacyj-no-promocyjne, foldery, informatory dotycz¹ceoferty i dzia³alnoœci Centrum,

— nawi¹zano œcis³¹ wspó³prac¹ z Biurem PromocjiUczelni,

— opracowanie i rozwijanie koncepcji e-biblioteki(biblioteka, jako „miejsce wirtualne” – nowa rolabibliotek akademickich),

— nak³adem wydawnictwa uczelnianego ukaza³a siêkolejna monografia (poprzedni¹ wydano w 2007)opracowana przez pracowników biblioteki pt.„Dolnoœl¹skie Centrum Informacji Naukowej iEkonomicznej – biblioteka otwarta”,

— prowadzona jest ci¹g³a informacja i promocjaprzez Internet – jak wczeœniej wspomniano, jed-nym z g³ównych narzêdzi komunikacyjnych jestobecnie witryna internetowa, prê¿nie dzia³a profilna Facebooku – istnia³a mo¿liwoœæ œledzenia postê-pu przeprowadzki, zamieszczano aktualne zdjêcia,

— zaplanowano szczegó³owo, wraz w Biurem Promo-cji, sam moment otwarcia DCINiE – nale¿a³o za-dbaæ o nag³oœnienie faktu otwarcia Centrum, za-równo na Uczelni, jak i w mediach, otwarcie plano-wane jest wraz z udzia³em w³adz Uczelni, z udzia-³em mediów, opracowano wystawê nt. procesu po-wstawania DCINiE, powsta³ tak¿e wirtualny spacerpo Centrum,

— opracowanie koncepcji „DCINiE wizytówk¹ Uni-wersytetu Ekonomicznego”, Centrum powinno

staæ siê miejscem spotkañ w³adz Uczelni z goœæmi(spotkania ze znanymi biznesmenami, politykami),

— intensywne dokszta³canie oraz podwy¿szanie kwa-lifikacji tych pracowników biblioteki, którzy maj¹bezpoœredni kontakt z u¿ytkownikami,

Niezbêdne s¹ takie dzia³ania promocyjne, które maj¹przyci¹gn¹æ uwagê i wywo³aæ zainteresowanie DCI-NiE, niew¹tpliwie musz¹ byæ intryguj¹ce, nie nale¿ybaæ siê pomys³ów niestereotypowych i odwa¿nych.(np. czêœciowe umorzenie kar za przetrzymywanieksi¹¿ek czy choæby okazjonalne otworzenie DCINiEnoc¹). Niezwykle wa¿ne jest, aby dziêki takim dzia³a-niom nowe Centrum sta³o siê miejscem chêtnie od-wiedzanym, w którym toczy siê ¿ycie akademickie.Nale¿y te¿ wykorzystaæ fakt, ¿e nowa, atrakcyjna sie-dziba oraz nowa forma dostêpu do zbiorów bêd¹ bar-dzo silnym magnesem przyci¹gaj¹cym u¿ytkowników.

ZAKOÑCZENIE

Nowoczesne biblioteki akademickie maj¹ aktual-nie wiele do zaoferowania zarówno swoim uczelniommacierzystym, jak i otoczeniu zewnêtrznemu, a pozy-tywny wizerunek, jaki sobie wypracowuj¹, przyczyniasiê do wzrostu ich popularnoœci. Nowa jakoœæ realiza-cji us³ug, udostêpniania informacji, a tak¿e informacjao mo¿liwoœci uzyskania ksi¹¿ek, czasopism czy bazw dostêpie elektronicznym, znacz¹co wp³ywaj¹ nakszta³towanie opinii o bibliotece i tworzy obraz nowo-czesnej instytucji licz¹cej siê w otoczeniu akademic-kim. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e niekomercyj-ny charakter biblioteki naukowej nie musi byæ prze-szkod¹ w stosowaniu metod marketingowych, któredaj¹ mo¿liwoœæ kreowania jej pozytywnego wizerun-ku, jako instytucji nowoczesnej, nastawionej na u¿yt-kownika oraz uœwiadamiaj¹ rolê, jak¹ pe³ni w spo³ecz-noœci akademickiej jej biblioteka. Jakoœæ i zakresus³ug œwiadczy przecie¿ o poziomie ca³ej instytucji,niejednokrotnie jest wa¿nym elementem przy ocenieUczelni (akredytacji).

Nowoczesna biblioteka naukowa chc¹c byæ po-strzegana jako potrzebna w pracy naukowej swoichu¿ytkowników, musi stosowaæ wielokierunkowe dzia-³ania oraz zmierzaæ do podnoszenia jakoœci swoichus³ug, utrzymywania sta³ych kontaktów z otoczeniem,a zarazem pozyskiwania nowych czytelników. Nale¿ypamiêtaæ, ¿e dobry wizerunek biblioteki naukowej nauczelni to wiêksze mo¿liwoœci dodatkowych finansówi wy¿szy presti¿ w œrodowisku naukowym, a miar¹sukcesu biblioteki jest zadowolenie i zaspokojenie



potrzeb informacyjnych danej spo³ecznoœci orazuczestnictwo w tworzeniu potencja³u wiedzy w regio-nie. W czasach wszechobecnej na rynku us³ug konku-rencji wa¿ne jest zarówno, jak przyci¹gn¹æ nowychu¿ytkowników, ale tak¿e jak zatrzymaæ dotychczaso-wych.

W spo³eczeñstwie informacyjnym biblioteka aka-demicka, jako miejsce fizycznej lokalizacji wiedzy, jestcoraz czêœciej bibliotek¹ zarz¹dzaj¹c¹ informacj¹elektroniczn¹, stwarzaj¹c¹ warunki do studiowania ikszta³cenia siê w oparciu o cyfrowe zasoby edukacyjnezlokalizowane w dowolnym miejscu. Biblioteka nau-kowa dzia³aj¹ca we wspó³czesnym spo³eczeñstwie in-formacyjnym musi braæ pod uwagê potrzeby swojegootoczenia zewnêtrznego. Jej dzia³ania na tym polu po-winny sprawiaæ, ¿e bêdzie ona widoczna dla u¿ytkow-ników rzeczywistych i potencjalnych oraz sponsorówi instytucji nadrzêdnych. Dlatego tak istotne jest sta³etworzenie korzystnego i pozytywnego wizerunku tychinstytucji, a kreowanie przestrzeni informacyjnejprzez biblioteki akademickie powinno oparte byæ naobserwacji rzeczywistoœci, w której ta przestrzeñ mabyæ wykorzystywana, a szczególnie – potrzeb i zacho-wañ jej u¿ytkowników.

Literatura cytowana

[1] Babik W.: Nowa kultura przestrzeni informacyjnej. [dokumentelektroniczny]. Tryb dostêpu: http://www.slideshare.net/admza/babik-up-nowewymiary1, [dostêp 04. 09. 2011].

[2] Konieczna D.: Rozwi¹zanie przestrzeni bibliotecznej a zmie-niaj¹ce siê wymagania u¿ytkowników bibliotek. [dokumentelektroniczny]. Tryb dostêpu: http://www.wbp.olsztyn.pl/bwm/3-4_06-ie/uwm.htm [dostêp 04. 09. 2011].

[3] Marcinkowski P.: Bibliotekarz w akademickim knowledgespace. [dokument elektroniczny]. Tryb dostêpu: https://repo-zytorium.amu.edu.pl/jspui/handle/10593/171 [dostêp04.09.2011].

[4] Skórka S.: Architekt informacji – kreator przestrzeni informa-cyjnej. „Przegl¹d Biblioteczny” 2011 z. 1 (79) s. 47-61.

[5] Wildhardt T., Soko³owska-Gogut A.: Biblioteka – centrum za-sobów edukacyjnych. [dokument elektroniczny]. Tryb dostêpu:http://bur.univ.rzeszow.pl/relacja/ref/wildhard.pdf [dostêp04. 09. 2011].

[6] ¯migrodzka B.: Dolnoœl¹skie Centrum Informacji Naukoweji Ekonomicznej. „Biuletyn EBIB” 2009 nr 3 (103) [dokumentelektroniczny]. Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/2009/103/a.php?zmigrodzka [dostêp 04. 09. 2011].

Mgr Beata CHRAPCZYÑSKA – Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³a-wiu. Biblioteka G³ówna. Oddzia³ Dokumentacji i Promocji. Adres:53-345 Wroc³aw, ul. Komandorska 118/120; tel. (71) 3680968;e-mail: [email protected]



Anna MATYSEK

Uniwersytet Œl¹ski, KATOWICE

Jêzyki informacyjno-wyszukiwawcze w normalizacjiJêzyki informacyjno-wyszukiwawcze w normalizacji

Celem artyku³u jest przedstawienie jêzyków informacyjno-wyszukiwawczych wykorzys-tywanych w normalizacji. Zastosowanie JIW omówione zosta³o w ujêciu historycznymoraz w odniesieniu do zasiêgu geograficznego analizowanych obiektów (dokumenty ibazy danych krajowe, europejskie oraz miêdzynarodowe). Analizie poddane zosta³y do-kumenty normalizacyjne, drukowane katalogi norm, a tak¿e bazy danych zawieraj¹ceopisy tych dokumentów. Szczególna uwaga poœwiêcona zosta³a Miêdzynarodowej Klasy-fikacji Normalizacyjnej (International Classification for Standards – ICS), opracowanejna potrzeby opisu dokumentów normalizacyjnych, ale uwzglêdnione zosta³y tak¿e innejêzyki informacyjno-wyszukiwawcze (m.in. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiêtna i s³owakluczowe). Porównane zosta³y wyszukiwarki 24 europejskich komitetów normalizacyj-nych pod k¹tem stosowanych w nich JIW. Wyniki pokaza³y, który z jêzyków jest najpopu-larniejszy oraz jakie inne mo¿liwoœci wyszukiwawcze oferowane s¹ u¿ytkownikom.

Information languages in standardization. The aim of the article is to present whichinformation languages are used in standardization. Application of information languagesis discussed in historical perspective and in relation to the geographical area of the analy-zed objects (documents, national, international and European databases). Standardiza-tion documents, printed catalogues of standards and databases are analyzed. The re-search draw attention to the International Classification for Standards (ICS), which wasdesigned to describe standardization documents, but other information languages arealso included (for example Universal Decimal Classification and key words). Searchengines of 24 European standardization committees were compared for information lan-guages used in them. The results show which language is the most popular and what othersearch facilities are available to users.

Jêzyki informacyjno-wyszukiwacze, stanowi¹cewa¿ny obszar informacji naukowej, znajduj¹ szero-kie zastosowanie tak¿e w innych ga³êziach naukii techniki. W normalizacji, której celem jest porz¹d-kowanie okreœlonych zagadnieñ teoretycznych ipraktycznych, stosowane s¹ ró¿ne JIW i pe³ni¹ wniej istotne funkcje.

Pocz¹tkowo, gdy normalizacja nie by³a dzia³alnoœ-ci¹ zorganizowan¹, a normy by³y przygotowywaneprzez ma³e grupy specjalistów i funkcjonowa³y na nie-wielkim obszarze, zainteresowani orientowali siê jakiedokumenty i na jaki temat powstawa³y lub podejmo-wali w³asne inicjatywy normalizacyjne. Jednak od po-cz¹tku XX w., gdy norm opracowywano coraz wiêcej,zaczê³y siê tworzyæ komitety normalizacyjne – naj-pierw o zasiêgu krajowym, a póŸniej tak¿e regionalnei miêdzynarodowe. Zwiêkszona aktywnoœæ w obszarze

normalizacji, coraz bogatsze zbiory dokumentów nor-malizacyjnych i wzrastaj¹ce zainteresowanie dostê-pem do nich wymusi³y powstanie zorganizowanejdzia³alnoœci obejmuj¹cej gromadzenie i udostêpnianieinformacji o normach. Niezbêdnym narzêdziem dladzia³añ informacyjnych sta³y siê jêzyki informacyj-no-wyszukiwawcze. Potrzebne by³y one do porz¹dko-wania norm w zbiorach bibliotek, oœrodkach informa-cji oraz innych jednostkach gromadz¹cych te doku-menty. JIW znalaz³y szerokie zastosowanie w katalo-gach norm, w których informacja musia³a byæ upo-rz¹dkowana w jakiœ logiczny i zrozumia³y sposób, a wpóŸniejszym okresie tak¿e w bazach danych. Ale na-rzêdzia te stanowi³y tak¿e wa¿ny element wspomaga-j¹cy wymianê informacji normalizacyjnej na grunciemiêdzynarodowym – stosowanie tego samego JIWprzez dwa pañstwa u³atwia³o orientacjê w realizowa-


Jêzyki informacyjno-wyszukiwawcze w normalizacji

nych tematach i podejmowanie decyzji, które z zagra-nicznych normy warto zamówiæ do swoich zbiorów.

W pracach normalizacyjnych najlepiej sprawdzi³ysiê klasyfikacje, które grupuj¹ zagadnienia w uporz¹d-kowane hierarchicznie struktury. Ponadto charaktery-zuj¹ siê sztucznym s³ownictwem, co u³atwia m.in.miêdzynarodow¹ wymianê informacji. Poszczególnekraje i organizacje stosowa³y ró¿ne odmiany klasyfika-cji, z wiêksz¹ lub mniejsz¹ korzyœci¹ dla dzia³alnoœciinformacyjnej, a dopiero pod koniec XX w. opracowa-no „Miêdzynarodow¹ Klasyfikacjê Norm”. Informaty-zacja dostêpu do informacji i nowe mo¿liwoœci jej pre-zentowania pozwoli³y na rozszerzenie katalogów normo inne jêzyki informacyjno-wyszukiwawcze, którychró¿norodnoœæ i wykorzystanie poddane zosta³y krót-kiej analizie w dalszej czêœci tekstu.

PIERWSZE KLASYFIKACJE

Katalogi norm zaczê³y powstawaæ na pocz¹tkuXX w., kiedy tworzono pierwsze organizacje normali-zacyjne. Jednak dzia³alnoœæ normalizacyjna na szero-k¹ skalê rozwinê³a siê dopiero po II wojnie œwiatowej.W publikowanych w tamtym okresie katalogach normstosowane by³y 2 klasyfikacje, z ró¿nymi modyfika-cjami:

1. uk³ad systematyczny, w którym zbiór norm i ka-talog uporz¹dkowane by³y:

a) wed³ug systematyki stosowanej przez danykomitet normalizacyjny,

b) wed³ug Klasyfikacji Dziesiêtnej,2. uk³ad schematyczny, w którym zbiór norm u³o-

¿ony by³ wg kolejnoœci ich numerów [2].Pierwszy typ uk³adu systematycznego stosowa³o

14 pañstw, w tym Polska1. Jego struktura charaktery-zowa³a siê podzia³em zagadnieñ na grupy zasadnicze,odpowiadaj¹ce poszczególnym ga³êziom techniki iprzemys³u oznaczane literami lub cyframi. Nastêpniew ramach grup wyró¿niano szczegó³owe kategorieoznaczane cyframi. W niektórych krajach w ramachgrup stosowano numeracjê porz¹dkow¹ norm. Klasy-fikacjê dziesiêtn¹ stosowa³o 8 pañstw2, a najwczeœniejdo katalogu norm wprowadzi³y j¹ Niemcy – w 1953 r.Stosowanie tej klasyfikacji, wykorzystywanej przedewszystkim w bibliografiach i katalogach bibliotecz-nych, by³o znacznym osi¹gniêciem na drodze do unifi-kacji katalogów norm. Jednak Klasyfikacja Dziesiêtnajako jêzyk sztuczny, wymagaj¹cy znajomoœci gramaty-ki i notacji dla jej swobodnego wykorzystywania, wiêk-szoœci u¿ytkownikom sprawia³a trudnoœci w poszuki-

waniu norm. Z tego powodu w katalogach bardzo czês-to oprócz spisu dzia³ów klasyfikacji zamieszczanoskorowidz alfabetyczny i numeryczny norm.

Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiêtna, poza porz¹d-kowaniem norm w katalogach, wykorzystywana by³aw miêdzynarodowej wymianie dokumentów normali-zacyjnych. W 1954 r. Miêdzynarodowa OrganizacjaNormalizacyjna (ISO) uchwali³a wzór karty katalogo-wej normy, na którym podawany by³ symbol UKD [3].Obowi¹zkiem pañstw cz³onkowskich ISO by³o przesy-³anie do niej wszystkich publikowanych norm. Z tegowzglêdu symbol UKD, od pocz¹tku lat 50-tych,umieszczany by³ przez wiêkszoœæ krajów w dokumen-tach normalizacyjnych, przyk³adowo w Polskich Nor-mach widnia³ w lewym górnym rogu karty tytu³owej.

Ostatni z uk³adów systematycznych – schematycz-ny, stosowany by³ zaledwie w 3 krajach3, a jego cech¹charakterystyczn¹ by³o porz¹dkowanie norm wed³ugkolejnoœci ich numerów, czyli chronologi¹ ich opraco-wania. Uk³ad ten sprawdza³ siê, gdy norm by³o nie-wiele. Jednak w przypadku wiêkszego zbioru doku-mentów, niezbêdne by³o stosowanie dodatkowychindeksów. Przyk³adowo w katalogu norm brytyjskichdo³¹czany by³ skorowidz alfabetyczny oraz wykazydzia³owe norm.

Ka¿da z klasyfikacji mia³a swoje wady i zalety, au¿ytkownicy katalogów byli mniej lub bardziej zado-woleni z ich u¿ywania. Jednak ró¿norodnoœæ stosowa-nych klasyfikacji nie wp³ywa³a korzystnie na wspó³-pracê miêdzynarodow¹ w normalizacji, ani na wymia-nê informacji normalizacyjnej. Z tych przyczyn ISOpodjê³a decyzjê o opracowaniu nowej klasyfikacji, do-stosowanej do specyfiki dzia³alnoœci normalizacyjneji jej dokumentów.

MIÊDZYNARODOWA KLASYFIKACJA NORM

W 1990 r. w ramach Komitetu ISO ds. Badañ In-formacji Naukowo-Technicznej w Dziedzinie Normali-zacji (ISO Committee for the Study of Scientific andTechnical Information on Standardisation – INFCO)rozpoczêto prace nad Miêdzynarodow¹ Klasyfikacj¹



1 Klasyfikacjê stosowa³y: ZSRR, Polska, Wêgry, Rumunia, Francja, Finlan-dia, Austria, Stany Zjednoczone, Australia, Japonia, Kanada, Meksyk, Cze-chos³owacja, Szwajcaria.2 Klasyfikacjê stosowa³y: Niemcy, W³ochy, Dania, Holandia, Norwegia,Szwecja, Wêgry i czêœciowo Belgia, która stosowa³a tak¿e katalog schema-tyczny.3 Klasyfikacjê stosowa³y: Wielka Brytania, Belgia i Izrael.

Norm (International Classification for Standards –ICS) [5]. Pierwsze wydanie klasyfikacji ukaza³o siêdwa lata póŸniej, a w 1994 r. opublikowane zosta³ypierwsze katalogi norm wed³ug nowego uk³adu ICS.By³y to katalogi ISO, a tak¿e Niemiec (Deutsches Ins-titut für Normung DIN), Szwajcarii (SchweizerischeNormen-Vereinigung SNV) i W³och (Ente NazionaleItaliano di Unificazione UNI) [5]. Polska wersja ICSzosta³a opracowana w 1993 r., a rok póŸniej zaczêtowprowadzaæ j¹ do krajowych zbiorów. Najpierw sym-bolami ICS opisano ca³y zbiór Polskich Norm, nastêp-nie klasyfikacjê zastosowano do opisu dokumentóww bazie POLINORM, a w 1996 r. ukaza³ siê pierwszykatalog Polskich Norm stosuj¹cy ten uk³ad [6]. Miê-dzynarodowa Klasyfikacja Norm jest na bie¿¹co udo-skonalana i co jakiœ czas publikowana jest jej nowawersja. Obecnie obowi¹zuje 6 edycja ICS, opublikowa-na w 2005 r. Jest ona dostêpna na stronie internetowejISO [1], a polskie wydanie klasyfikacji na stronieinternetowej PKN [4].

BUDOWA MIÊDZYNARODOWEJ

KLASYFIKACJI NORM

Symbole klasyfikacji ICS sk³adaj¹ siê z cyfr. Klasy-fikacja ma hierarchiczn¹ 3-poziomow¹ strukturê.Pierwszy poziom, oznaczany symbolem dwucyfrowym(xx), obejmuje 40 dziedzin dzia³alnoœci normalizacyj-nej. Dziedziny dziel¹ siê na 392 grupy tematyczne,a ich symbol z³o¿ony jest z dwucyfrowego wyró¿nikadziedziny i oddzielonego kropk¹ trzycyfrowego wyró¿-nika grupy (xx.yyy). Ostatni poziom powstaje w wyni-ku podzia³u 144 spoœród wszystkich grup na podgru-py. Symbol jest trzyczêœciowy i sk³ada siê z dwucyfro-wego wyró¿nika dziedziny, oddzielonego kropk¹ trzy-cyfrowego wyró¿nika grupy oraz oddzielonego kropk¹dwucyfrowego numeru podgrupy (xx.yyy.zz). Przyk³a-dowo symbol klasyfikacyjny dla informacji naukowejobejmuje 3 poziomy ICS:

1) 01 Zagadnienia Ogólne. Terminologia. Normali-zacja. Dokumentacja

2) 01.140 Informacja. Dzia³alnoœæ wydawnicza3) 01.140.20 Informacja naukowa (w tym doku-

mentacja, bibliotekarstwo i archiwistyka) [4].Podgrupy dotycz¹ce zagadnieñ ogólnych maj¹ wy-

ró¿niki koñcz¹ce siê na „.01”. Z kolei podgrupy ozna-czone „.99” zawieraj¹ normy, które nie mieszcz¹ siêtematycznie ani w podgrupie zagadnieñ ogólnych, aniw podgrupach zagadnieñ szczegó³owych. Przyk³adytakich symboli znajduj¹ siê w tabeli 1.

Tabela 1.

Symbolklasyfikacyjny

Rozwiniêcie s³owne symbolu ICS

01.080 Symbole graficzne

01.080.01 Symbole graficzne. Zagadnienia ogólne

01.080.99 Inne symbole graficzne

�ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie [4].

WYKORZYSTANIE KLASYFIKACJI ICS

Klasyfikacja ICS, poza szeregowaniem opisów do-kumentów w katalogach norm, stosowana jest tak¿ew innych miejscach. Symbol ICS umieszczany jest nastronie tytu³owej ka¿dej Polskiej Normy, w prawymgórnym rogu, powy¿ej numeru dokumentu. Symbolklasyfikacji zamieszczany jest tak¿e na stronach tytu-³owych norm europejskich i miêdzynarodowych. Kla-syfikacja stosowana jest tak¿e w internetowych katalo-gach norm. W katalogu ISO4 dokumenty mo¿na prze-gl¹daæ wed³ug Miêdzynarodowej Klasyfikacji Norm(otwiera siê w nowym oknie przegl¹darki), któraoprócz symboli zawiera tak¿e ich rozwiniêcia s³owne.Identyczne rozwi¹zanie zawiera polska wyszukiwarkanorm5. Wyszukiwarka Europejskiego Komitetu Nor-malizacyjnego CEN6 posiada listê rozwijan¹ symboliICS wraz z ich opisem s³ownym, jednak nie s¹ oneuporz¹dkowane ani alfabetycznie, ani w kolejnoœcisymboli. Wyszukiwarka Europejskiego Komitetu Nor-malizacyjnego Elektrotechniki CENELEC7, pozwalana wybranie symbolu ICS z rozwijanej listy, uporz¹d-kowanej wg kolejnoœci symboli wraz z wyjaœnieniems³ownym. Zastosowanie Miêdzynarodowej Klasyfika-cji Norm wynika z jej wystêpowania na dokumentachnormalizacyjnych oraz z bezpoœredniego przekszta³ce-nia tradycyjnych katalogów norm w bazy danych. Jed-nak u¿ytkownicy niezorientowani w klasyfikacji bêd¹z niej korzystaæ tylko w przypadkach, gdy w bazie da-nych zamieszczone s¹ tak¿e wyjaœnienia symboli kla-syfikacyjnych, albo przynajmniej dostêpne s¹ tabliceklasyfikacyjne.

4 Katalog dostêpny w Internecie pod adresem: http://www.iso.org/iso/iso_catalogue.htm5 Wyszukiwarka norm dostêpna pod adresem: https://sklep.pkn.pl/?m=product&a=find&cmd=clr6 Wyszukiwarka norm dostêpna pod adresem: http://esearch.cen.eu/esearch/extendedsearch.aspx7 Wyszukiwarka norm dostêpna pod adresem: http://www.cenelec.eu/dyn/www/f?p=104:105:1706735844725175::::FSP_LANG_ID:25



JÊZYKI INFORMACYJNO-

-WYSZUKIWAWCZE W EUROPEJSKICH

WYSZUKIWARKACH INTERNETOWYCH

Coraz wiêcej krajowych komitetów normalizacyj-nych udostêpnia katalogi norm on-line, inne ca³kowi-cie rezygnuj¹ z wydawania katalogów w wersji druko-wanej. Coraz czêœciej dokumenty normalizacyjnemo¿na tak¿e zakupiæ w wersji elektronicznej w skle-pach internetowych komitetów. Aby umo¿liwiæ efek-tywne odnajdywanie tych dokumentów oferowane s¹ró¿ne wyszukiwarki, z mniej lub bardziej rozbudowa-nym formularzem wyszukiwawczym. W wyszukiwar-kach tych, poza polami do wpisywania s³ów w tytule,numeru dokumentu, czy Komitetu Technicznegoopracowuj¹cego dan¹ normê, pojawiaj¹ siê tak¿e jêzy-ki informacyjno-wyszukiwawcze. Najczêœciej stosowa-na jest Miêdzynarodowa Klasyfikacja Norm, wyko-rzystywane s¹ tak¿e s³owa kluczowe, jêzyki deskrypto-rowe oraz inne rozwi¹zania. Aby ustaliæ, które z JIWdominuj¹ w wyszukiwaniu informacji normalizacyj-nej, przeprowadzona zosta³a analiza katalogów inter-netowych 24 europejskich organizacji normalizacyj-nych. Rysunek 1 przedstawia popularnoœæ poszczegól-nych JIW.

W tabeli 2 zestawione zosta³y informacje, czy for-mularz wyszukiwawczy komitetu danego kraju zawie-ra mo¿liwoœæ wyszukiwania poprzez ICS, s³owa klu-czowe lub jakiœ inny JIW. W ostatniej kolumnie uwz-glêdniona zosta³a tak¿e informacja, czy udostêpnionowyszukiwanie w streszczeniu lub w pe³nym tekœcienormy.

Najpopularniejszym jêzykiem informacyjno-wy-szukiwawczym jest Miêdzynarodowa KlasyfikacjaNorm – pojawia siê w 22 wyszukiwarkach norm. Ofe-

rowane s¹ ró¿ne mo¿liwoœci korzystania z niej – wpi-sywanie samych symboli, rozwiniêæ s³ownych, a w nie-których przypadkach otwiera siê dodatkowe oknoz wyjaœnianiem symboli. Jedynie wyszukiwarki Litwyi Niemiec nie posiadaj¹ tej opcji, ale dostêpny on-linekatalog norm litewskich porz¹dkuje normy wg ICS.Z kolei niemiecka wyszukiwarka umo¿liwia prze-gl¹danie dokumentów wg kategorii, a opcje zaawanso-wane dostêpne s¹ dopiero po zarejestrowaniu siêw sklepie internetowym. Drugim, czêsto stosowanymJIW s¹ s³owa kluczowe, które mo¿na wpisywaæ w for-mularzach wyszukiwawczych 13 komitetów normali-zacyjnych. Obok tych JIW stosowane s¹ ró¿ne mniejpopularne rozwi¹zania. Zakres, temat i sektor stoso-wane s¹ w sposób bardzo do siebie zbli¿ony – doku-menty przypisywane s¹ do kategorii, a zamiast bez-poœredniego wpisywania terminów wyszukiwawczych,wybiera siê kategoriê i przegl¹da zamieszczone w niejdokumenty normalizacyjne. Wyszukiwarki Danii iPortugalii wykorzystuj¹ jêzyk deskryptorowy do wy-szukiwania dokumentów normalizacyjnych. Ta drugazawiera tak¿e indeks deskryptorów. Portugalia i S³o-wacja obok ICS stosuj¹ tak¿e w³asne klasyfikacje.Z kolei W³ochy jako jedyne umo¿liwiaj¹ wyszukiwa-nie w pe³nym tekœcie normy, co pozwala na najbar-dziej szczegó³owe przeszukiwanie dokumentów nor-malizacyjnych.

PODSUMOWANIE

Ka¿dy ze stosowanych jêzyków informacyjno-wy-szukiwawczych jest przydatny, w zale¿noœci kto ko-rzysta z wyszukiwarki i jak¹ ma znajomoœæ danegoJIW. Miêdzynarodowa Klasyfikacja Norm zosta³aopracowana specjalnie do opisywania dokumentównormalizacyjnych, ich porz¹dkowania w katalogach,a z czasem wprowadzono j¹ do katalogów interneto-wych i wyszukiwarek norm. Symbole ICS dobrze opi-suj¹ zawartoœæ norm i u³atwiaj¹ odnalezienie zagra-nicznych i miêdzynarodowych dokumentów normali-zacyjnych. Jednak jest to jêzyk sztuczny i jego stoso-wanie wymaga zapoznania z budow¹ i znaczeniemkonkretnych symboli. Wyszukiwarki, w których niema rozwiniêcia s³ownego, nie zachêcaj¹ do korzysta-nia z ICS. W takich przypadkach u¿ytkownicy czêœciejwybior¹ s³owa kluczowe, które s¹ bardzo zbli¿one dojêzyka naturalnego, a przez to nie wymagaj¹ poznawa-nia gramatyki ani s³ownictwa. Jeœli ten JIW nie jeststosowany, mo¿na jeszcze w niektórych wyszukiwar-kach przegl¹daæ normy wed³ug kategorii, zakresu itp.



6

13

22

18

11

2

0 5 10 15 20 25

Inne JIW

S³owa

kluczowe

ICS

TAK NIE

Rysunek 1. Popularnoœæ JIW w wyszukiwarkach�ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie stron internetowych komitetównormalizacyjnych



Tabela 2. JIW w wyszukiwarkach europejskich komitetów normalizacyjnych

Kraj, nazwa komitetu normalizacyjnego Klasyfikacja ICS S³owa kluczowe Inne rozwi¹zania

1 AUSTRIA (ASI) http://www.as-search.at/ TAK TAK Tematy

2BELGIA (NBN)http://shop.nbn.be/Search/Search.aspx?UIc=en

TAK TAK

3BU£GARIA (BDS) http://www.bds-bg.org/standard/search_standard.php?button_id=21

TAK TAK

4CHORWACJA (HZN)http://www.hzn.hr/HZN/Todb.nsf/Web_Prikaz_Rezultata

TAK NIE

5CYPR (CYS)http://sms.cys.org.cy/sms/mos/searchCatalog?lang=1

TAK TAK

6CZECHY (UNMZ)http://seznamcsn.unmz.cz/vyhledavani.aspx

TAK TAK

7 DANIA (DS) http://webshop.ds.dk/extendedsearch.aspx TAK NIEDeskryptory,

zakres

8 ESTONIA (EVS) http://www.evs.ee/shop TAK NIE

9 FINLANDIA (SFS) http://sales.sfs.fi/index.jsp?setLang=1 TAK TAK

10FRANCJA (AFNOR)http://www.boutique.afnor.org/NEL1AccueilNormeEnLigne.aspx?&nivCtx=NEZNEZ1A10&ts=4722299

TAK TAK

11 GRECJA (ELOT) https://sales.elot.gr/online/search/main.do TAK NIE

12HISZPANIA, AENOR http://www.en.aenor.es/aenor/normas/buscadornormas/buscadornormas.asp?modob=A

TAK TAK

13HOLANDIA (NEN) http://www.nen.nl/web/Normshop/Search/Uitgebreid-zoeken.htm

TAK TAK

14IRLANDIA (NSAI) http://www.standards.ie/cgi-bin/main_frames?DATA=4EAE6C11:

TAK NIE

15 LITWA (LST) http://www.lsd.lt/standards/eshop.phpNIE, ale katalog

norm wg ICSTAK

16£OTWA (LVS)https://www.lvs.lv/en/services/services_EP.asp

TAK NIE

17 NIEMCY (DIN) http://www.beuth.de/ NIE NIEPrzegl¹daniewg kategorii

18 NORWEGIA (SN) http://www.standard.no/en/ TAK TAK

19POLSKA (PKN)https://sklep.pkn.pl/?m=product&a=find&cmd=clr

TAK NIE

20PORTUGALIA (IPQ)http://www.ipq.pt/custompage.aspx?modid=0&pagid=8

TAK NIEDeskryptory,

w³asnaklasyfikacja

21S£OWACJA (SUTN)http://www.sutn.sk/eshop/public/search.aspx

TAK NIEW³asna

klasyfikacja

22S£OWENIA (SIST)http://www.sist.si/members/norm/default.aspx

TAK NIE

23 WIELKA BRYTANIA (BSI) http://shop.bsigroup.com/ TAK TAK Temat, sektor

24W£OCHY (UNI) http://store.uni.com/magento-1.4.0.1/index.php/home/?___store=en&___from_store=it

TAK TAKWyszukiwaniew streszczeniu

�ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie stron internetowych komitetów normalizacyjnych.

Komitety normalizacyjne coraz czêœciej rezygnuj¹

z drukowanych katalogów norm, a nawet z drukowa-

nych wersji dokumentów normalizacyjnych. Dziêki

temu dokumenty s¹ dostêpne w wersji elektronicznej,

a tym samym mo¿liwe jest wyszukiwanie w streszcze-

niu, a nawet w jego pe³nym tekœcie. Jest to znaczne

u³atwienie, gdy¿ u¿ytkownicy wyszukiwarek mog¹

dotrzeæ do dokumentów nie znaj¹c tytu³u, czy zakresu

tematycznego. Wyszukiwanie pe³notekstowe stanowi

jednak pewne zagro¿enie – w wynikach mo¿na otrzy-

maæ du¿o nierelewantnych dokumentów, a ¿eby doko-

naæ ich selekcji i tak trzeba bêdzie zastosowaæ jakiœ

jêzyk informacyjno-wyszukiwawczy.

Zapewne w najbli¿szej przysz³oœci nadal bêdzie

rosn¹æ znaczenie internetowych wyszukiwarek norm,

a w formularzach wyszukiwawczych sta³ym elemen-

tem bêdzie Miêdzynarodowa Klasyfikacja Norm. Byæ

mo¿e czêœciej wykorzystywane bêd¹ s³owa kluczowe,

jako jêzyk przyjazny u¿ytkownikom. W tym przypad-

ku warto by³oby wprowadziæ choæby minimaln¹ kon-

trolê s³ownictwa, aby u³atwiæ u¿ytkownikom wyszuki-

wanie. Wa¿nym kierunkiem rozwoju wyszukiwarek

internetowych bêdzie umo¿liwianie wyszukiwania

pe³notekstowego, a tym samy odnajdywanie doku-

mentów normalizacyjnych, które w niewielkim stop-

niu poruszaj¹ dane zagadnienia, ale w zale¿noœci od

potrzeby informacyjnej u¿ytkownika, mog¹ byæ dla

niego przydatne.

Literatura cytowana

[1] International Classification for Standards [dokument elektro-niczny]. [Dostêp: 14 XI 2011]. Dokument dostêpny w Interne-cie: http://www.iso.org/iso/ics6-en.pdf.

[2] Kiedrzyñska W.: Katalogi norm zagranicznych. „WiadomoœciPKN” 1954 nr 3 s. 147-151.

[3] Malewski J.: Uk³ad normy. Warszawa 1964.[4] Miêdzynarodowa Klasyfikacja Norm [dokument elektronicz-

ny]. [Dostêp: 14 XI 2011]. http://www.pkn.pl/sites/default/files/ICS_v_6.pdf

[5] Polatowska E.: Nowa Miêdzynarodowa Klasyfikacja Norm.

„Normalizacja” 1994 nr 7 s. 2-6.[6] Polatowska E.: Trzecie wydanie Miêdzynarodowej Klasyfikacji

Norm (ICS). „Normalizacja” 1997 nr 4 s. 31-32.

Projekt zosta³ sfinansowany ze œrodków Narodowego Centrum Nauki przy-

znanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/01/N/HS2/01068.

Dr Anna MATYSEK – Uniwersytet Œl¹ski. Instytut Bibliotekoznawstwai Informacji Naukowej. Adres: 40-032 Katowice, pl. Sejmu Œl¹skiego1; tel. (32) 2009311; e-mail: [email protected]



Agnieszka £AKOMY, Hanna LANGER, Agnieszka BAJOR


Zdalny dostêp do zasobów w polskich bibliotekachuniwersyteckich. Wybrane zagadnienia

Zdalny dostêp do zasobóww polskich bibliotekach uniwersyteckich

Wybrane zagadnienia

W artykule przedstawiono wyniki badania, które mia³o na celu rozpoznanie tendencji,jakie panuj¹ w bibliotekach akademickich w Polsce w organizacji zdalnego dostêpu dozasobów dla pracowników i studentów. Analiza zebranego na podstawie kwestionariuszaankiety skierowanego do oddzia³ów informacji naukowej bibliotek akademickich orazprzegl¹du stron domowych poszczególnych placówek materia³u pozwoli³ odpowiedzieæm.in. na pytanie, komu polskie biblioteki akademickie umo¿liwiaj¹ zdalny dostêp doswoich zbiorów, jakiego typu zasoby s¹ t¹ drog¹ udostêpniane oraz jakie oprogramowa-nie wykorzystywane jest do tego celu.

Online access to the university libraries in Polish. Selected topics. This paper pre-sents the results of a study that aimed to identify trends that prevail in academic librariesin Poland in the organization of remote access to resources for staff and students. Analysisof the collected based on a questionnaire sent to branches of scientific information and areview of academic library home pages of individual institutions allowed to post suchmaterial the question of to whom Polish academic libraries allow remote access to theircollections, what kind of resources are made available in this way, and what software isused for this purpose.

Wspó³czesna biblioteka naukowa to instytucjahybrydowa, która „³¹czy w sobie dwa œwiaty: rzeczy-wisty – utworzony przez fizycznie istniej¹c¹ bibliotekê,z wirtualnym – obejmuj¹cym cyfrow¹ przestrzeñinformacyjn¹. Po³¹czenie miêdzy nimi zapewnia naj-czêœciej interfejs Web-u lub Windows-a. Wœród zaso-bów osi¹galnych w cyfrowej przestrzeni informacyjnejwymienia siê: Ÿród³a prymarne (np. czasopisma elek-

troniczne, zeskanowane materia³y w³asne biblioteki),Ÿród³a wtórne (np. zasoby na CD-ROMach), katalogi(lokalny OPAC, katalogi lokalnych konsorcjów itp.),zasoby internetowe (np. serwisy informacyjne, witrynywydawców, ksiêgarnie online itp.) oraz dodatkowy po-tencja³ w postaci: szarej literatury, archiwów, zasobówaudio-video itp.”1. Najczêœciej poprzez stronê domow¹biblioteki mo¿na nie tylko uzyskaæ informacjê o zbio-rach elektronicznych, ale tak¿e dostêp do tych zaso-bów. Dziêki temu oferta biblioteki jest postrzeganajako bardziej atrakcyjna dla u¿ytkowników, sprzyjaszybszemu przep³ywowi informacji miêdzy naukow-cami, pracownikami dydaktycznymi i studentami.

W zwi¹zku z tym wa¿ne wyda³o siê sprawdzenie,jakie zasoby elektroniczne s¹ dostêpne dla u¿ytkowni-ków bibliotek uczelni wy¿szych w trybie zdalnym.W tym celu zbadano strony WWW 18 bibliotek uni-wersyteckich (stan na lipiec 2011 roku)2. Jako mode-low¹ ksi¹¿nicê przyjêto Bibliotekê Uniwersytetu Œl¹s-kiego w Katowicach (BUŒ)3, której zbiory elektronicz-


Zdalny dostêp do zasobów w polskich bibliotekach uniwersyteckich. Wybrane zagadnienia

1 Oppenheim C., Smithson D.: What is the hybrid library? “Journal of In-formation Science” 1999 Vol. 25 No 2, s. 103. Za: G. Piotrowicz: Modelhybrydowy wspó³czesnej polskiej biblioteki akademickiej. W: Polskie bib-lioteki akademickie w Unii Europejskiej, £ódŸ, 23-25 czerwca 2004 r.Konferencja naukowa [online]. £ódŸ: Biblioteka G³owna Politechniki£ódzkiej, 2004, s. 222 [data dostêpu 27.07.2011]. Tryb dostêpu: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/piotrowicz.pdf.2 Wed³ug wykazu zamieszczonego na stronie Ministerstwa Nauki i Szkol-nictwa Wy¿szego (pominiêto Uniwersytet Humanistyczno-PrzyrodniczyJana Kochanowskiego w Kielcach) s¹ to: Uniwersytet Warszawski, Uni-wersytet w Bia³ymstoku, Uniwersytet Gdañski, Uniwersytet im. Adama�

ne i rozwi¹zania dotycz¹ce organizowania dostêpu dotych zasobów porównano do innych bibliotek uniwer-syteckich. Badania przeprowadzono, aby uzyskaæodpowiedŸ na zasadnicze pytania:1. Które zasoby elektroniczne s¹ dostêpne w sieci

uczelnianej, które tylko i wy³¹cznie z komputerówbiblioteki oraz za pomoc¹ systemu wymagaj¹cegologinu i has³a. W tym celu sprawdzono udostêp-niane bazy danych, ksi¹¿ki i czasopisma elektro-niczne oraz biblioteki cyfrowe z ograniczonym dos-têpem.

2. Jakie zasady i ograniczenia w dostêpie do zasobówelektronicznych stosuj¹ biblioteki uniwersyteckie.

Trzeba jednak podkreœliæ, ¿e coraz wiêcej dokumen-tów umieszczanych jest w Internecie w ramach „OpenAccess”, co oznacza darmowy dostêp do publikacji dlawszystkich u¿ytkowników. Niektóre biblioteki – uzna-j¹c, ¿e zbiory te mog¹ stanowiæ znaczn¹ wartoœæ dlaczytelników – informuj¹ na swoich stronach domo-wych o zbiorach czy bazach z wolnym dostêpem (czês-to w postaci linków). Zazwyczaj nie nale¿¹ one do za-sobów biblioteki – s¹ bezp³atne i mog¹ byæ wykorzys-tywane bez jakichkolwiek ograniczeñ.

Z kolei z baz nale¿¹cych do bibliotek, udostêpnia-nych w wolnym dostêpie, najczêœciej proponowane s¹bibliografie publikacji pracowników. Zasoby z wolnymdostêpem ³atwo wyszukiwaæ dziêki takim bazom jaknp. tworzona w BUŒ ARIANTA – Naukowe i fachowe

polskie czasopisma elektroniczne, która zawiera infor-macje oraz linki do oko³o 2 500 tytu³ów polskich, po-siadaj¹cych swoje strony WWW oraz udostêpnia-j¹cych na nich przynajmniej archiwa spisów treœci. Po-nad po³owê stanowi¹ czasopisma pe³notekstowe,z czego wiêkszoœæ periodyków oferuje wolny dostêp4.Z kolei wyszukiwanie zagranicznych czasopism z wol-nym dostêpem mo¿liwe jest m.in. dziêki serwisowiDOAJ (Directory of Open Access Journal), zawiera-j¹cemu informacje o ponad 45 000 tytu³ach pe³notek-stowych naukowych czasopism elektronicznych zwiêkszoœci dyscyplin akademickich5. Zdarza siê tak¿e,¿e w p³atnych bazach danych ich czêœæ jest udostêp-niana bez ograniczeñ, np. w Uniwersytecie Œl¹skimw Katowicach Elektronische Zeitschriftenbibliotheke.

Znaczn¹ jednak czêœæ zasobów informacyjnychbiblioteki uniwersyteckie objê³y pewnymi ogranicze-niami, co jest zwi¹zane z koniecznoœci¹ przestrzeganiawymogów licencyjnych i prawa autorskiego. W uczel-niach podpisywane s¹ licencje, na podstawie którychokreœla siê zasady dostêpu do danych, mo¿liwoœci ichwykorzystania a tak¿e kategorie u¿ytkowników. Od-biorcy tego typu systemów mog¹ korzystaæ z zasobówdo celów „naukowych, dydaktycznych i edukacyj-nych, drukowaæ i przegrywaæ w ograniczonych, roz-s¹dnych iloœciach artyku³y, rekordy lub fragmenty.Wyszukany materia³ mo¿e byæ u¿ywany do spo-rz¹dzania raportów, notatek, materia³ów dydaktycz-nych, pod warunkiem, ¿e bêdzie podane Ÿród³o ka¿de-go dokumentu. […] Zabrania siê znacznego lub syste-matycznego powielania zasobów elektronicznych,tworzenia lokalnych archiwów, u¿ywania programówtypu „spider”, „web-crawling” i innego oprogramowa-nia s³u¿¹cego do ci¹g³ego i automatycznego wyszuki-wania zawartoœci dostêpnej w trybie online”6.

4 A. Drabek: Czasopisma elektroniczne w komunikacji naukowej i spo³ecz-nej. W: Biblioteki szkó³ wy¿szych w spo³eczeñstwie wiedzy. Uwarunkowa-nia i wybrane zagadnienia. T. 1. Pod red. Z. Gêbo³ysia. Katowice 2010, s.96-98; Arianta – Naukowe i fachowe polskie czasopisma elektroniczne [on-line] [data dostêpu: 20.07.2011]. Tryb dostêpu: http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=312&Itemid=161.5 A. Drabek: Czasopisma elektroniczne w komunikacji naukowej i spo³ecz-nej. W: Biblioteki szkó³ wy¿szych w spo³eczeñstwie wiedzy. Uwarunkowa-nia i wybrane zagadnienia. T. 1. Pod red. Z. Gêbo³ysia. Katowice 2010,s. 94.6 Zasady funkcjonowania Ÿróde³ elektronicznych. W: Biblioteka Uniwersy-tetu Œl¹skiego [online]. Cop. 2008 [data dostêpu: 19.07.2011]. Tryb dostê-pu: http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=107&Itemid=22.



� Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Jagielloñski w Krakowie, Uni-wersytet £ódzki, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie, Uni-wersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Opolski, Uniwersy-tet Szczeciñski, Uniwersytet Œl¹ski w Katowicach, Uniwersytet Rzeszow-ski, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Wro-c³awski, Uniwersytet Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie, Uni-wersytet Zielonogórski, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.Zob.: Publiczne uczelnie akademickie – uniwersytety. W: MinisterstwoNauki i Szkolnictwa Wy¿szego [online]. Cop. 2009 [data dostêpu 25.07.2011]. Tryb dostêpu: http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/sys-tem-szkolnictwa-wyzszego/uczelnie/uczelnie-publiczne/wykaz-uczel-ni-publicznych-nadzorowanych-przez-ministra-wlasciwego-ds--szkolnictwa-wyzszego/publiczne-uczelnie-akademickie. Badania prze-prowadzono te¿ w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, jedynej uwzglêd-nionej tu uczelni prywatnej.3 Sieciowe rozpowszechnianie baz danych przez Bibliotekê UniwersytetuŒl¹skiego rozpoczê³o siê w 1996 roku. A. Kaszper, M. Waga: Wykorzysta-nie elektronicznych Ÿróde³ informacji a ich finansowanie w uczelni na ba-zie doœwiadczeñ Biblioteki Uniwersytetu Œl¹skiego [online] [data dostêpu:20.07.2011]. Tryb dostêpu: http://bur.univ.rzeszow.pl/relacja/ref/kasz-per.pdf.

I tak w BUŒ z zasobów elektronicznych z ograni-czonym dostêpem mog¹ korzystaæ pracownicy nauko-wi, doktoranci, studenci, inni pracownicy etatowi orazkontraktowi Uniwersytetu Œl¹skiego. Zasoby te BUŒudostêpnia przez:

1. Online-UŒ – dostêp w obrêbie sieci komputerowejUŒ jest mo¿liwy po klikniêciu w nazwê bazy i nie wyma-ga odrêbnego logowania (43 bazy – por. Tabela 1);

2. system OneLog (od 2005 roku) – umo¿liwiaj¹cykorzystanie z baz danych na ograniczonych zasadach;



Tabela 1. Bazy danych o dostêpie ograniczonym w BUŒ.

L.p. Online-UŒ OneLog Dostêp jednostanowiskowy

1. Academic Search Complete

AKL – AllgemeinesKünstlerlexikonInternationale

Künstlerdatenbank / WorldBiographical Dictionary of

Artists

Legalis

2. Agricola Annee Philologique LexPolonica

3. Analytical Abstracts Online (Analitical WebBase) ISSN ONLINE PsycARTICLES

4. Arts and Humanities Citation Index LEX Intranet PsycINFO

5. Biosis – Biological Abstracts World Biographical Index Westlaw International

6. Business Source Complete

7. Catalyst & Catalysed Reactions Online

8. Central and Eastern European Online Library

9. Chemical Hazards in Industry

10. Conference Proceedings Citation Index – Science

11.Conference Proceedings Citation Index – SocialScience&Humanities

12. ERIC

13. European Views of the Americas

14. GeoRef + GeoRef in Process

15. GreenFILE

16. Health Source: Consumer Edition

17. Health Source: Nursing/Academic Edition

18. HeinOnline – The Law Journal Library

19.IBZ – International Bibliography of PeriodicalLiterature in the Humanities and Social Sciences

20. INSPEC

21. Journal Citation Reports

22. Kraje Œwiata

23. Laboratory Hazards Bulletin

24. Library and Information Science Abstracts (LISA)

25. Library, Information Science & Technology Abstracts

26. Master File Premier

27. MathSciNet (on-line)

28. MEDLINE

29. Methods in Organic Synthesis Online



L.p. Online-UŒ OneLog Dostêp jednostanowiskowy

30. MLA Directory of Periodocals (1926-)

31. MLA International Bibliography

32. Natural Products Updates Online

33. Newspaper Source Plus

34. Reaxys

35. Regional Business News

36. Science Citation Index Expanded

37. Science Direct

38. SCOPUS

39. Social Sciences Citation Index

40. SpringerLink

41. Teacher Resource Center

42. Ulrich’s Periodicals Directory

43. WHO IS WHO

Suma 43 5 5

Tabela 2. Bazy danych o dostêpie ograniczonym w BUŒ – wed³ug dziedzin wiedzy.

L.p. Nazwa dziedziny Online-UŒ OneLogDostêp jedno-stanowiskowy

Suma bazdanych

1. wielodziedzinowe 16 1 1 18

2. biologia 9 – – 9

3. chemia 9 – – 9

4. medycyna 6 – 1 7

5. prawo 3 1 3 7

6. filologia 4 1 – 5

7. fizyka 5 – – 5

8. historia 4 1 – 5

9. kulturoznawstwo 4 1 – 5

10. ekonomia i zarz¹dzanie 3 – – 3

11. filozofia 2 1 – 3

12. psychologia 1 – 2 3

13. religioznawstwo 2 1 – 3

14. socjologia 3 – – 3

15. bibliotekoznawstwo i informacja naukowa 2 – – 2

16. geografia 2 – – 2

17. informatyka 2 – – 2

18. matematyka 2 – – 2

19. pedagogika 2 – – 2

20. politologia 2 – – 2

21. sztuka 1 1 – 2

22. geologia 1 – – 1

zapewnia „dostêp do p³atnych naukowych Ÿróde³ in-formacyjnych, po jednokrotnej autoryzacji w tym sys-temie nastêpuj¹cej podczas logowania do niego. Dzia-³anie systemu by³o oparte na po³¹czeniu mo¿liwoœcidot¹d eksploatowanego systemu z nowym produktem,którego premiera mia³a miejsce w 2003. Umo¿liwiaon nie tylko dostêp do baz danych lokowanych naw³asnych serwerach (w tej chwili s¹ to g³ównie bazycytowañ, bazy prawnicze polskie i zagraniczne orazbazy raportów cytowañ), lecz tak¿e do Ÿróde³ interne-towych, rozpowszechnianych w sposób kontrolowanyz serwerów ich dostawców. Kontrola dostêpu z regu³yrealizowana jest poprzez identyfikacjê numerów IPstacji, z których wykonywana jest ³¹cznoœæ, oraz przezsystemy logowania”7. Ka¿da z jednostek uczelnianych(wydzia³y i inne jednostki dydaktyczne UŒ, BUŒ,administracja) otrzyma³a swój w³asny login i has³o,umo¿liwiaj¹ce dostêp do Ÿróde³ informacji z poziomukomputerów uniwersyteckich (5 baz); system OneLogumo¿liwia tak¿e pracownikom i studentom – powype³nieniu formularza i otrzymaniu w³asnego loginui has³a – korzystanie z zasobów np. z komputerówdomowych;

3. tzw. dostêp jednostanowiskowy – ograniczonytylko do wyznaczonych stanowisk komputerowychw konkretnych bibliotekach (5 baz).

Wœród baz danych przewa¿aj¹ te o zakresie multi-dyscyplinarnym8 – jest ich 18 (por. Tabela 2). Po 9 bazzakupiono dla dziedzin – biologia i chemia; 7 – medy-cyna i prawo; a po 5 – filologia, fizyka, historia i kultu-roznawstwo. Pozosta³e dyscypliny reprezentowane s¹przez co najwy¿ej 3 Ÿród³a informacji (informacja nau-kowa i bibliotekoznawstwo – przez 2 bazy).

BUŒ zapewnia te¿ dostêp do elektronicznych wer-sji ksi¹¿ek dziêki nastêpuj¹cym platformom:

1. IBUK.PL – wykorzystano tu oprogramowanieiPaper, po zainstalowaniu na komputerach uniwersy-teckich mo¿na korzystaæ z ksi¹¿ek wydawnictwa PWNz zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych, spo-³ecznych i humanistycznych (jednoczeœnie konkretnytytu³ mo¿e czytaæ 5 u¿ytkowników – bez mo¿liwoœcikopiowania i drukowania treœci);

2. International Tables for Crystallography (w dos-têpie online od 4 paŸdziernika 2010 roku) – jednoz podstawowych Ÿróde³ informacji z zakresu krystalo-grafii, które jest dostêpne na stanowiskach kompute-rowych Wydzia³u Matematyki, Fizyki i Chemii orazw BUŒ;

3. SpringerLINK – 3 009 tytu³ów opublikowanychw 2005 roku przede wszystkim z zakresu fizyki i as-tronomii (oko³o 530 pozycji), matematyki i statystyki(oko³o 500 pozycji), informatyki (oko³o 1 600 pozycji),a tak¿e nauk spo³ecznych i humanistycznych (oko³o280 pozycji), ponadto wydawnictwa encyklopedycznei serie wydawnicze;

4. Encyclopedia of Communities of Practice in In-formation and Knowledge Management – w dostêpieOnline UŒ, publikacja przeznaczona dla specjalistówz zakresu informacji i zarz¹dzania nauk¹.

Popularnym Ÿród³em informacji s¹ w ostatnich la-tach artyku³y z czasopism o dostêpie elektronicznym.Liczne biblioteki naukowe korzystaj¹ z tzw. „ListyA-Z”9. W BUŒ na liœcie tej znajduje siê oko³o 20 000tytu³ów periodyków, dostêpnych w informatycznej sie-ci uniwersyteckiej dziêki serwisom EBSCOhost,ScienceDirect OnSite, SpringerLink, PsycARTICLES(tylko dla Wydzia³u Pedagogiki i Psychologii), RoyalSociety of Chemistry (wykaz czasopism mo¿na prze-szukiwaæ alfabetycznie, dziedzinowo, wed³ug wydaw-ców i numeru ISSN).

Dostêp do wiêkszoœci czasopism elektronicznychw Polsce jest mo¿liwy dziêki konsorcjom, którym ³at-wiej negocjowaæ warunki dostêpu zbiorów ni¿ poje-dynczej bibliotece. Uniwersytet Œl¹ski przyst¹pi³ do16 konsorcjów czasopism elektronicznych: AmericanChemical Society, Institute of Physics i American Phy-



7 A. Koziara: Rozwój systemów informatycznych wspomagaj¹cych udostêp-nianie zbiorów w³asnych, elektronicznych baz danych i naukowych zaso-bów sieci Internet. W: Biblioteka otwarta: wczoraj i jutro Biblioteki Uni-wersytetu Œl¹skiego. Red. M. Kycler, D. Pawelec. Katowice 2008, s. 169.8 Pierwsze podzia³y/uporz¹dkowanie baz danych sta³o siê konieczne tu¿po uruchomienie strony WWW BUŒ w 1998 roku. W Bibliotece powsta³wówczas rzeczowy wykaz 33 Ÿróde³ informacji zgodny z kierunkamikszta³cenia uniwersyteckiego. Por. A. Drabek: Jak Biblioteka UniwersytetuŒl¹skiego sta³a siê czêœci¹ globalnej sieci, czyli o stronie WWW. W: Biblio-teka otwarta: wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Œl¹skiego. Red.M. Kycler, D. Pawelec. Katowice 2008, s. 83.9 W 2003 roku Barbara Wróbel, informatyk, przygotowa³a specjaln¹wspóln¹ listê/bazê danych czasopism elektronicznych (których ju¿ wów-czas by³o ponad 10 000 tytu³ów) w programie MS Access, by u³atwiæ kwe-rendy bibliograficzne i szybkie wyszukanie periodyku po wpisaniu dowol-nego s³owa z tytu³u czasopisma lub wybraniu odpowiedniej litery alfabetuuruchamiaj¹cej spis. Ten tryb uporz¹dkowania elektronicznych periody-ków funkcjonowa³ do koñca 2005 roku. Potem BUŒ wykupi³ w EBSCOserwis zarz¹dzaj¹cy informacjami o czasopismach, czyli popularn¹ dziœ„Listê A-Z”. Por. A. Drabek: Jak Biblioteka Uniwersytetu Œl¹skiego sta³asiê czêœci¹ globalnej sieci, czyli o stronie WWW. W: Biblioteka otwarta:wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Œl¹skiego. Red. M. Kycler, D. Pawe-lec. Katowice 2008, s. 85-86.

sical Society, archiwum „Gazety Wyborczej”, archi-wum „Rzeczpospolitej”, platforma CAIRN, CEEOL –Central and Eastern European Online Library,CEJSH. The Central European Journal of SocialSciences and Humanities, Elektronische Zeitschrif-tenbibliotheke (z czêœciowo wolnym dostêpem), Eme-raldManagement Xtra95, HeinOnline – The LawJournal Library, INGENTA, Master journal list, Na-ture, Royal Society of Chemistry, Project Euclid (zczêœciowo wolnym dostêpem), Science.

Samodzielnym projektem BUŒ jest uruchomionaw listopadzie 2010 roku Biblioteka Cyfrowa Uniwer-sytetu Œl¹skiego, w której udostêpnia siê „w wersjizdigitalizowanej najpoczytniejsze publikacje naukoweoraz podrêczniki i skrypty, z których najczêœciej ko-rzystaj¹ naukowcy i studenci Uniwersytetu Œl¹skiego.Kolekcjê Biblioteki Cyfrowej UŒ stanowi¹ w wyborzezbiory dotychczas gromadzone tylko w postaci druko-wanej. Zasób jest systematycznie uzupe³niany i aktua-lizowany. G³ównym celem tworzenia elektronicznejksi¹¿nicy jest zwiêkszenie dostêpnoœci literatury nau-kowej, gromadzonej przez Bibliotekê UŒ”10.

Analiza stron domowych pozosta³ych 17 bibliotekuniwersyteckich wykaza³a, ¿e wiêkszoœæ tego typu pla-cówek wprowadzi³a podobne rozwi¹zania w ramachograniczonego dostêpu do swojego zasobu co BUŒ.Przede wszystkim biblioteki staraj¹ siê, aby wszystkie,b¹dŸ jak najwiêcej prenumerowanych przez nie bazdanych, dostêpnych by³o przez komputery nale¿¹cedo sieci uczelnianej. Tak jest w wypadku a¿ 13 biblio-tek. Tylko dwie ksi¹¿nice (Biblioteka G³ówna UMCSi Biblioteka Uniwersytecka we Wroc³awiu) niewielkiu³amek posiadanych baz danych udostêpnia w tensposób, zaœ w Uniwersytecie Kardyna³a Stefana Wy-szyñskiego i Bibliotece Uniwersyteckiej UniwersytetuZielonogórskiego w ogóle nie ma takiej mo¿liwoœci.W ramach korzystania z baz danych przez komputerysieci uczelnianej czasem (ze wzglêdu na wymogi licen-cyjne) zastosowano ograniczenie do u¿ytkowania ichtylko na wybranych wydzia³ach. I tak Biblioteka Uni-wersytecka w Warszawie w ramach sieci uczelnianej3 bazy udostêpnia na Wydzia³ach Chemii, Fizykii Psychologii, z kolei Biblioteka Uniwersytecka w To-runiu 2 bazy – na Wydziale Chemii.

Drugim ograniczeniem w dostêpie baz danych jestich u¿ytkowanie tylko z wykorzystaniem komputerówbibliotecznych – 2 ksi¹¿nice udostêpniaj¹ w ten spo-sób wszystkie swoje zasoby elektroniczne, 2 – wiêk-szoœæ, 9 bibliotek – tylko kilka baz, a 4 biblioteki niewprowadzi³y takich ograniczeñ. Wprowadzone ogra-

niczenia wynikaj¹ przede wszystkim z zapisóww umowach licencyjnych, które niekiedy umo¿liwiaj¹u¿ytkowanie danej bazy tylko w jednej czytelni lubz jednego stanowiska komputerowego, czy noœnikaoptycznego, na którym rozprowadzana jest baza.

Wygodnym dla u¿ytkownika sposobem dostêpu doŸróde³ elektronicznych (coraz czêœciej wykorzystywa-nym przez u¿ytkowników) jest wprowadzony przez 15bibliotek zdalny dostêp do zasobów ze wszystkich kom-puterów, mo¿liwy po zalogowaniu siê. Korzystaæ z niegomog¹ osoby posiadaj¹ce karty biblioteczne, a w kilkuprzypadkach tylko pracownicy i studenci danej uczelni.Trzy ksi¹¿nice wykorzystuj¹ VPN SSL Gateway, a jedna– bezpoœrednie logowanie z katalogu OPAC.

Analizie poddano tak¿e zasoby ksi¹¿ek i czasopismelektronicznych, które biblioteki uniwersyteckie udo-stêpniaj¹ z ograniczeniami. Z badanych bibliotek tylko5 nie prenumeruje dostêpu do elektronicznychksi¹¿ek, a co za tym idzie – nie ma ich w ofercie ogra-niczonego zdalnego dostêpu. Pozosta³e ksi¹¿nice naj-czêœciej korzystaj¹ z platformy ibuk.pl czy ebrary. Zu-pe³nie inna sytuacja ma miejsce w wypadku czaso-pism elektronicznych, gdy¿ a¿ 16 bibliotek uczelnia-nych posiada w swoich zasobach elektronicznych plat-formy lub bazy danych umo¿liwiaj¹ce dostêp do za-wartoœci czasopism. Aby u³atwiæ czytelnikowi korzys-tanie z tych zasobów 11 ksi¹¿nic przygotowa³o tzw.„Listê A-Z”, która zawiera informacje o wszystkichtytu³ach dostêpnych w danej placówce. Najczêœciejwykorzystywanymi platformami dostarczaj¹cymi dos-têp do elektronicznych periodyków s¹ m.in. ScienceDirect, SpringerLink, Wiley OnLine Library.

Dwie biblioteki – Biblioteka Uniwersytecka weWroc³awiu i Toruniu – zdecydowa³y siê na wprowa-dzenie ograniczeñ w ramach prowadzonych przez niebibliotek cyfrowych. Pierwsza z wymienionych ksi¹¿-nic w ramach eCzytelni w wersji elektronicznej udo-stêpnia najbardziej poczytne tytu³y ksi¹¿ek, podrêcz-ników i skryptów, ale tylko z wybranych komputerówBiblioteki Uniwersyteckiej. Z kolei placówka toruñskazorganizowa³a dostêp do ró¿nego typu materia³ów dy-daktycznych przez terminale nale¿¹ce do sieci uczel-nianej. Szczegó³owe dane o ograniczonym dostêpie dozasobów bibliotek uniwersyteckich przedstawionow Tabeli 3.



10 Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Œl¹skiego W: Biblioteka UniwersytetuŒl¹skiego [online]. Cop. 2008 [data dostêpu: 19.07.2011]. Tryb dostêpu:http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_content&view=artic-le&id=1084&Itemid=20.


Zdalny dostêp do zasobów w polskich bibliotekach uniwersyteckich. Wybrane zagadnieniaTa

bela

3.El

ektro

nicz

neŸr

ód³a

info

rmac

jio

ogra

nicz

onym

dost

êpie

wbi

blio

teka

chun

iwer

syte

ckic

h

Naz

wa

bibl

iote

kiB

azy

dany

chK

si¹¿

kiel

ektr

onic

zne

Cza

sopi

sma

elek

tron

iczn

eB

iblio

teki

cyfr

owe

Bibl

iote

kaG

³ów

naU

niw

ersy

tetu

Opo

lskie

go51

751

(wsz

ystk

ieba

zyz

dost

êpem

UO

)eb

rary

,ibu

k.pl

,M

yiLi

brar

yLi

sta

A-Z

(oko

³o14

000)

-

Bibl

iote

kaJa

giel

loñs

ka59

3(b

azy

naCD

-RO

M)

59(w

szys

tkie

bazy

zdo

stêp

emU

J)

VPN

SSL

Gat

eway

(wed

letrz

ech

prof

ili–

ogól

nego

,SAP

iSAP

Vist

a64

bit)

List

aA-

ZLi

sta

A-Z

-

Bibl

iote

kaKa

tolic

kieg

oU

niw

ersy

tetu

Lube

lskie

goJa

naPa

w³a

II

327

dost

êpdo

19ba

zda

nych

EBSC

Oib

uk.p

l,Sp

ringe

rLin

kLi

sta

A-Z

(oko

³o17

000)

-

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aim

.Je

rzeg

oG

iedr

oyci

aw

Bia³

ymst

oku

262

25(w

szys

tkie

bazy

zdo

stêp

emw

sieci

uniw

ersy

teck

iejz

wyj

¹tki

emIO

PSci

ence

)

-PR

ESS

-

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

tetu

Rzes

zow

skie

go29

-ba

zySc

ienc

eD

irect

oraz

ISIE

mer

ging

Mar

kets

ibuk

.pl,

Serw

isIn

form

acji

Praw

nej

LEX,

Sprin

gerL

ink

--

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

tetu

Gda

ñski

ego

4215

48ba

zdos

têpn

ych

prze

zVPN

(tak

spoœ

ród

bazd

ostê

pnyc

hz

kom

pute

rów

uniw

ersy

teck

ich

jak

iw

y³¹c

znie

bibl

iote

czny

ch)

ebra

ry,A

cade

mic

Rese

arch

eBoo

ksLi

brar

y,G

ale

Virtu

alRe

fere

nce

Libr

ary

List

aA-

Z,Sc

iVer

se,A

CS–

Amer

ican

Chem

ical

Soci

ety,

AIP/

APS,

EBSC

Oho

st,E

mer

ald,

INFO

R,IO

Psci

ence

,JST

OR,

PRO

LA–

Phys

ical

Revi

ewO

nlin

eAr

chiv

e,Ro

yalS

ocie

tyof

Chem

istry

,Sci

ence

Dire

ct,S

copu

s,Sp

ringe

rLin

k,W

iley

Onl

ine

Libr

ary

-

Bibl

iote

kaG

³ów

naU

MCS

2791

(zcz

ego

du¿a

czêœ

æto

bazy

naCD

-RO

M)

-eb

rary

,Myi

Libr

ary,

ibuk

.pl

List

aA-

Z,al

eban

k.pl

,ACS

PUBL

ICAT

ION

S,AI

P/AP

S,Am

eric

anM

athe

mat

ical

Soci

ety

Jour

nals,

Czyt

elni

aCz

asop

ismPr

awni

czyc

h,EB

SCO

host

Web

MED

LIN

E,EB

SCO

host

,Em

eral

d,Jo

urna

lofC

ogni

tive

Neu

rosc

ienc

e,M

athS

ciN

et,N

atur

e,O

xfor

dU

nive

rsity

Pres

s,Re

axys

,Roy

alSo

ciet

yof

Chem

istry

,Sci

ence

Dire

ctO

nSite

,Sci

ence

Onl

ine-

AAAS

,Sco

pus,

Wile

yIn

terS

cien

ceW

iley-

Blac

kwel

l

-


XI Krajowe Forum INT – CZ£OWIEK W PRZESTRZENI INFORMACYJNEJN

azw

abi

blio

teki

Baz

yda

nych

Ksi

¹¿ki

elek

tron

iczn

eC

zaso

pism

ael

ektr

onic

zne

Bib

liote

kicy

frow

e

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aU

niw

ersy

tet

War

miñ

sko-

Maz

ursk

iw

Olsz

tyni

e

412

bibl

iote

kaum

o¿liw

iado

stêp

doba

zdan

ych

zko

mpu

teró

wsp

oza

sieci

ucze

lnia

nej

ibuk

.pl,

Knov

elLi

sta

A-Z,

ISSN

Onl

ine,

Nat

ure,

Scie

nce

-

Bibl

iote

kaG

³ów

naU

niw

ersy

tetu

Szcz

eciñ

skie

go13

1

mo¿

liwy

jest

dost

êpdo

bazo

n-lin

edl

ako

mpu

teró

wsp

oza

sieci

US,

tak¿

epr

zez

OPA

CKa

talo

guG

³ów

nego

-

List

aA-

Z,A.

B.E.

Mar

ketin

g,pl

atfo

rma

Scita

tion:

Amer

ican

Inst

itute

ofPh

ysic

s(9

tyt.)

,Am

eric

anPh

ysic

alSo

ciet

y(7

tyt.)

,pro

gram

“Ban

kow

oœæ

–Fi

nans

e–

Sam

orz¹

d–

wie

dza

onlin

e”,E

mer

ald

Man

agem

entX

tra,G

enom

eRe

sear

ch,T

heIn

stitu

teof

Phys

icse

lect

roni

cjo

urna

ls,N

atur

e,O

xfor

dU

nive

rsity

Pres

s,PR

OLA

,PRO

QU

EST,

Scie

nce

Dire

ct,S

cien

ceO

n-lin

e,SP

ORT

Disc

usw

ithFu

llTe

xt,S

prin

gerL

ink,

Wile

yO

nLin

eLi

brar

y

-

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aw

eW

roc³

awiu

9

35(O

œrod

ekIn

form

acji

Nau

kow

ejBW

r,g³

ówni

eba

zyna

CD-R

OM

)

--

List

acz

asop

ismel

ektro

nicz

nych

dost

êpny

chz

sieci

UW

r(61

853

tytu

³ów

–st

anna

22.0

7.20

11)

Kole

kcja

e-Cz

ytel

nia

wra

mac

hBi

blio

teki

Cyfro

wej

Uni

wer

syte

tuW

roc³

awsk

iego

(kol

ekcja

pocz

ytny

chks

i¹¿e

k,po

drêc

znik

ów,

skry

ptów

dost

êpna

prze

zwyb

rane

term

inal

ew

Bibl

iote

ceU

niw

ersy

teck

iej)

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aw

War

szaw

ie

72(w

tym

3w

BUW

,na

Wyd

zia³a

chCh

emii,

Fizy

kiiP

sych

olog

ii)1

68(d

ostê

pdl

ast

uden

tów

ipr

acow

nikó

w,w

tym

jedn

a,dl

aos

óbpo

siada

j¹cy

chko

nto

pocz

tow

ew

dom

enie

chem

.uw

.edu

.pl)

Daw

sone

ra,i

buk.

pl,

plat

form

aM

yiLi

brar

y,Sp

ringe

rLin

k,Sp

ringe

rMat

eria

ls–

The

Land

olt-B

örns

tein

Dat

abas

e,O

ECD

,En

cycl

opae

dia

Brita

nnic

a

List

aA-

Z,A.

B.E.

Mar

ketin

g,Ac

adem

icSe

arch

Com

plet

e,cz

asop

isma

pe³n

otek

stow

ew

ydaw

nict

wa

Amer

ican

Chem

ical

Soci

ety,

Amer

ican

Inst

itute

ofPh

ysic

s,Am

eric

anPh

ysic

alSo

ciet

y,Bl

ackw

ellS

yner

gy,O

xfor

dJo

urna

ls,Ro

yalS

ocie

tyof

Chem

istry

,Sc

ienc

eDire

ct,S

prin

ger,

Czyt

elni

aCz

asop

ismPr

awni

czyc

hon

-line

,JST

OR,

Regi

onal

Busin

ess

New

s,N

ewsp

aper

Sour

ce,M

aste

rFIL

EPr

emie

r,PR

OQ

UES

T,Ps

ycAr

ticle

s

-

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

tetu

£ódz

kieg

o24

-21

ebra

ry,S

prin

gerL

ink,

ibuk

.pl

czas

opism

ape

³not

ekst

owe

Amer

ican

Inst

itute

ofPh

ysic

s,Am

eric

anPh

ysic

alSo

ciet

y,Cz

ytel

nia

Czas

opism

Praw

nicz

ych,

Nat

ure,

Scie

nce,

Scie

nceD

irect

,Wile

yIn

terS

cien

ce

-


Zdalny dostêp do zasobów w polskich bibliotekach uniwersyteckich. Wybrane zagadnieniaN

azw

abi

blio

teki

Baz

yda

nych

Ksi

¹¿ki

elek

tron

iczn

eC

zaso

pism

ael

ektr

onic

zne

Bib

liote

kicy

frow

e

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aw

Toru

niu

22(w

tym

2do

stêp

nety

lko

zWyd

zia³u

Chem

ii,2

dost

êpne

tylk

odl

apr

acow

nikó

wis

tude

ntów

)

2D

ostê

ppo

prze

zCe

ntra

lny

Punk

tLo

gow

ania

-

List

aA-

Z(p

onad

1000

0ty

tu³ó

w),

New

spap

erSo

urce

,Am

eric

anCh

emic

alSo

ciet

y,eI

FLD

irect

,Em

eral

d,W

iley-

Blac

kwel

l,JS

TOR,

LIN

KSp

ringe

r,Ro

yalS

ocie

tyof

Chem

istry

Zasó

bcy

frow

yU

MK

(zaw

iera

mat

eria

³ydy

dakt

yczn

ew

dost

êpie

zsie

ciU

MK)

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aw

Pozn

aniu

40-

34(d

ostê

pdl

ast

uden

tów

ipr

acow

nikó

w)

Ibuk

.pl,

Else

vier

,Sp

ringe

r,eb

rary

,O

xfor

dSc

hola

rshi

pO

nlin

e,Co

gNet

Libr

ary,

CogN

etLi

brar

y–

The

Refe

renc

esCo

llect

ion,

Oxf

ord

Engl

ishD

ictio

nary

Onl

ine

List

aA-

Z,N

ewsp

aper

Sour

ce,E

mer

ald

Man

agem

entX

tra,J

STO

R,Th

ePe

rform

ing

Arts

inCo

loni

alAm

eric

anN

ewsp

aper

s169

0-17

83,

Psyc

ARTI

CLES

-

Bibl

iote

ka.U

niw

ersy

tet

Kard

yna³

aW

yszy

ñski

ego

wW

arsz

awie

-25

25(d

ostê

pdl

ast

uden

tów

ipr

acow

nikó

w)

ibuk

.pl,

PSYC

BOO

K

Amer

ican

Theo

logi

calL

ibra

ryAs

soci

atio

nSe

rials,

Czyt

elni

aCz

asop

ismPr

awni

czyc

h,EB

SCO

Hos

t,N

atur

e,PR

OQ

UES

T,Ps

ycAR

TICL

ES,S

cien

ce,S

cien

ceD

irect

,Sp

ringe

r

-

Bibl

iote

kaG

³ów

naU

niw

ersy

tetu

Kazim

ierz

aW

ielk

iego

wBy

dgos

zczy

6-

--

EBSC

OH

ost,

Scie

nce

Dire

ct,S

prin

gerL

ink,

Nat

ure,

Scie

nce

-

Bibl

iote

kaU

niw

ersy

teck

aU

niw

ersy

tet

Ziel

onog

órsk

i

-

28(w

ró¿n

ych

czyt

elni

ach

wza

le¿n

oœci

odza

siêgu

tem

atyc

zneg

o)

42(ty

lko

dla

stud

entó

wi

prac

owni

ków

–U

s³ug

aSS

LVP

N(W

ebVP

N)

ibuk

.pl

Czas

opism

aA-

Z,AC

MD

igita

lLib

rary

,cz

asop

isma

Amer

ican

Chem

ical

Soci

ety,

Amer

ican

Inst

itute

ofPh

ysic

s,Am

eric

anPh

ysic

alSo

ciet

y,JS

TOR,

Nat

ure,

Scie

nce,

PRO

QU

EST,

EBSC

O,A

.B.E

.Mar

ketin

g,Si

gma-

Not

-

Zakoñczenie

W bibliotekach uniwersyteckich, ale co oczywiste i winnych bibliotekach akademickich, w ostatnich latachpo³o¿ono du¿y nacisk na nabywanie, poszukiwanie, sor-towanie i odpowiednie eksponowanie na witrynach do-mowych WWW elektronicznych zasobów informacyj-nych. Tego rodzaju dzia³ania wp³ywaj¹ nie tylko na „po-wiêkszanie” i zró¿nicowanie w³asnych zbiorów – tychdrukowanych, ale te¿ audiowizualnych czy elektronicz-nych na noœnikach fizycznych – ale i na lepsze postrze-ganie instytucji w œrodowisku akademickim i lokalnym,zw³aszcza, ¿e w XXI wieku wielu wydawców i dystrybu-torów danych informacyjnych zdecydowa³o o zaprzesta-niu rozpowszechniania zasobów w formie materialnej.Rozszerzenie oferty us³ug biblioteczno-informacyjnychwynika z jednej strony z przyspieszonego rozwoju tech-nologiczno-informacyjnego, a z drugiej – z rosn¹cychpotrzeb u¿ytkowników11, coraz bardziej przyzwyczajo-nych do pos³ugiwania siê elektronicznymi formamikomunikacji naukowej. Biblioteki akademickie „d¹¿¹w ostatnich czasach do tego, by postrzegano je jako nie-zbêdne do prawid³owego funkcjonowania uczelni. Do-konywane s¹ innowacje w zakresie struktur organizacyj-nych, zakresu us³ug, metod zarz¹dzania, by sprostaæci¹g³emu postêpowi i podnieœæ skutecznoœæ i efektyw-noœæ dzia³añ”12.

Dziêki rozszerzeniu zakresu us³ug biblioteczno-bi-bliograficzno-informacyjnych poprzez wprowadzeniemo¿liwoœci dostêpu sieciowego do Ÿróde³ biblioteki

uniwersyteckie w coraz pe³niejszym aspekcie pe³ni¹funkcje naukowe, dydaktyczne i informacyjne. Poma-gaj¹ w prowadzeniu badañ naukowych, nawi¹zywaniukontaktów miêdzy zespo³ami badawczymi – tak krajo-wymi, jak i miêdzynarodowymi; sprzyjaj¹ postrzega-niu bibliotek w œrodowisku pozaakademickim jakoinstytucji nowoczesnych i otwartych na ró¿ne potrzebyinformacyjne spo³eczeñstwa.

Udostêpniane na stronach WWW serwisy informa-cyjne – w³asne katalogi biblioteczne, biblioteki webowe,repozytoria, bazy danych – tak bibliograficzne, jak i corazczêœciej pe³notekstowe – poszerzy³y zasobnoœæ samychinstytucji, pozwalaj¹c jednoczeœnie na szybki dostêpu¿ytkowników do aktualnych, wartoœciowych, czêstospersonalizowanych, wyselekcjonowanych i odpowied-nio pogrupowanych Ÿróde³ informacji.

Biblioteki uniwersyteckie s¹ wiêc – jak pokaza³przegl¹d ich stron domowych – nie tylko instytucjamii pomieszczeniami, ale informacyjnymi/informatycz-nymi przestrzeniami, wci¹¿ rozwijaj¹cymi siê, ewolu-uj¹cymi i dostosowuj¹cymi swe zasoby i us³ugi dowzrastaj¹cych potrzeb œrodowiska akademickiegoi nie tylko.

Literatura cytowana

1. Arianta – Naukowe i fachowe polskie czasopisma elektroniczne[online] [dostêp: 20.07.2011]. Tryb dostêpu: http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=312&Itemid=161.

2. Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Œl¹skiego W: Biblioteka Uni-wersytetu Œl¹skiego [online]. Cop. 2008 [dostêp: 19.07.2011].Tryb dostêpu: http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1084&Itemid=20.

3. Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?: £ódŸ, 19-21 czerwca2006 r.: Materia³y Konferencyjne. £ódŸ 2006.

4. Drabek A.: Czasopisma elektroniczne w komunikacji nauko-wej i spo³ecznej. W: Biblioteki szkó³ wy¿szych w spo³eczeñ-stwie wiedzy. Uwarunkowania i wybrane zagadnienia. T. 1.Pod red. Z. Gêbo³ysia. Katowice 2010, s. 83-105.

5. Drabek A.: Jak Biblioteka Uniwersytetu Œl¹skiego sta³a siêczêœci¹ globalnej sieci, czyli o stronie WWW. W: Bibliotekaotwarta: wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Œl¹skiego.Red. M. Kycler, D. Pawelec. Katowice 2008, s. 81-90.

6. Dzia³alnoœæ naukowa i informacyjna bibliotek uczelnianych –teoria a praktyka. Praca zbior. pod red. M. Czy¿ewskiej. Bia³y-stok 2005.

7. Jakoœæ us³ug bibliotecznych w spo³eczeñstwie informacyjnym.Praca zbior. pod. red. J. Kamiñskiej i B. ¯o³êdowskiej-Król.Warszawa 2009.



11 Por. np. Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?: £ódŸ, 19-21 czerwca2006 r.: Materia³y Konferencyjne. £ódŸ 2006; Dzia³alnoœæ naukowa i in-formacyjna bibliotek uczelnianych – teoria a praktyka. Praca zbior. podred. M. Czy¿ewskiej. Bia³ystok 2005; Jakoœæ us³ug bibliotecznych w spo³e-czeñstwie informacyjnym. Praca zbior. pod. red. J. Kamiñskiej i B. ¯o³ê-dowskiej-Król; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Uniwersytet Œl¹skiw Katowicach. Warszawa 2009; Kierunki i priorytety rozwoju informacjinaukowej w kontekœcie budowania spo³eczeñstwa wiedzy. Pod red. D. Piet-ruch-Reizes i W. Babika. Katowice 2006; Rola biblioteki naukowej w two-rzeniu spo³eczeñstwa wiedzy. Praca zbior. pod red. Z. Dacko-Pikiewicz,M. Chmielarskiej. D¹browa Górnicza 2005; Standardy biblioteczne: prak-tyka, teoria, projekty. Pod red. M. Wojciechowskiej. Gdañsk 2010;Zarz¹dzanie informacj¹ w nauce. Pod red. D. Pietruch-Reizes. Katowice2008.12 K. Regulska: Przegl¹d metod i narzêdzi do pomiaru jakoœci us³ug biblio-tecznych w bibliotekach akademickich. W: Jakoœæ us³ug bibliotecznychw spo³eczeñstwie informacyjnym. Praca zbior. pod. red. J. Kamiñskiej i B.¯o³êdowskiej-Król; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, UniwersytetŒl¹ski w Katowicach. Warszawa 2009, s. 68.

8. Kaszper A., Waga M.: Wykorzystanie elektronicznych Ÿróde³informacji a ich finansowanie w uczelni na bazie doœwiadczeñBiblioteki Uniwersytetu Œl¹skiego [online] [dostêp: 20.07.2011]. Tryb dostêpu: http://bur.univ.rzeszow.pl/relacja/ref/kaszper.pdf.

9. Kierunki i priorytety rozwoju informacji naukowej w kontekœ-cie budowania spo³eczeñstwa wiedzy. Pod red. D. Pietruch--Reizes i W. Babika. Katowice 2006.

10. Koziara A.: Rozwój systemów informatycznych wspomaga-j¹cych udostêpnianie zbiorów w³asnych, elektronicznych bazdanych i naukowych zasobów sieci Internet. W: Bibliotekaotwarta: wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Œl¹skiego.Red. M. Kycler, D. Pawelec. Katowice 2008, s. 161-172.

11. Maciejewska £., B. Urbañczyk: U¿ytkownik biblioteki akade-mickiej wobec oferty elektronicznych us³ug bibliotecznych. W:X Krajowe FORUM Informacji Naukowej i Technicznej Zako-pane 22-25 wrzeœnia 2009 [online] [dostêp 2.08.2011]. Trybdostêpu: http://www.ptin.org.pl/konferencje/10forum/repo-zytorium/Maciejewska_Urbanczyk.pdf.

12. Piotrowicz G.: Model hybrydowy wspó³czesnej polskiej biblio-teki akademickiej. W: Polskie biblioteki akademickie w UniiEuropejskiej, £ódŸ, 23-25 czerwca 2004 r. Konferencja nauko-wa [online]. £ódŸ 2004, s. 222 [dostêp: 27.07.2011]. Trybdostêpu: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teks-ty/piotrowicz.pdf.

13. Publiczne uczelnie akademickie – uniwersytety. W: Minister-stwo Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego [online]. Cop. 2009 [dos-têp 25.07.2011]. Tryb dostêpu: http://www.nauka.gov.pl/

szkolnictwo-wyzsze/system-szkolnictwa-wyzszego/uczel-nie/uczelnie-publiczne/wykaz-uczelni-publicznych-nadzo-rowanych-przez-ministra-wlasciwego-ds-szkolnictwa-wyz-szego/publiczne-uczelnie-akademickie.

14. Regulska K.: Przegl¹d metod i narzêdzi do pomiaru jakoœcius³ug bibliotecznych w bibliotekach akademickich. W: Jakoœæus³ug bibliotecznych w spo³eczeñstwie informacyjnym. Pracazbior. pod. red. J. Kamiñskiej i B. ¯o³êdowskiej-Król. Warsza-wa 2009, s. 67-77.

15. Rola biblioteki naukowej w tworzeniu spo³eczeñstwa wiedzy.Praca zbior. pod red. Z. Dacko-Pikiewicz, M. Chmielarskiej.D¹browa Górnicza 2005.

16. Standardy biblioteczne: praktyka, teoria, projekty. Pod red.M. Wojciechowskiej. Gdañsk 2010.

17. Zarz¹dzanie informacj¹ w nauce. Pod red. D. Pietruch-Reizes.Katowice 2008.

18. Zasady funkcjonowania Ÿróde³ elektronicznych. W: BibliotekaUniwersytetu Œl¹skiego [online]. Cop. 2008 [dostêp: 19.07.2011]. Tryb dostêpu: http://www.bg.us.edu.pl/index.php?op-tion=com_content&view=article&id=107&Itemid=22.

Dr Agnieszka £AKOMY, Dr Hanna LANGER, Dr Agnieszka BAJOR –Uniwersytet Œl¹ski. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Nauko-wej. Adres: 40-032 Katowice, pl. Sejmu Œl¹skiego 1, tel.: (32)2009308, (32) 2009309, (32) 2009314; e-mail: [email protected]; [email protected]; [email protected];



Ma³gorzata GAJOS


Kierunki rozwoju dziedziny geoinformacji na podstawiebadañ piœmiennictwa polskiego

Kierunki rozwoju dziedziny geoinformacjina podstawie badañ piœmiennictwa polskiego

Geoinformacja, okreœlana te¿ mianem informacja geograficzna, informacja przestrzenna,informacja geoprzestrzenna, informacja terenowa, jest informacj¹ uzyskiwan¹ w drodzeinterpretacji danych geoprzestrzennych, dotycz¹cych obiektów przestrzennych powi¹za-nych z powierzchni¹ Ziemi. Geoinformacja jest wykorzystywana i odgrywa ogromn¹ rolêw wielu dziedzinach ¿ycia. Celem artyku³u jest okreœlenie kierunków rozwoju dziedzinygeoinformacji na podstawie analizy piœmiennictwa. Wyboru czasopism do badañ doko-nano bior¹c pod uwagê charakterystykê profilu czasopisma oraz wskaŸnik presti¿u nau-kowego. Polskie czasopisma z zakresu geoinformacji: Archiwum Fotogrametrii, Kartogra-fii i Teledetekcji; Geodeta Magazyn Geoinformacyjny; Roczniki Geomatyki by³y przed-miotem analizy w zakresie chronologicznym badañ 2007-2009. Do badañ wykorzysta-no metodê analizy i krytyki piœmiennictwa oraz metodê bibliometryczn¹. Przeprowadzo-ne badania pozwalaj¹ okreœliæ zakres i strukturê tematyczn¹ dziedziny geoinformacji,a dziêki badaniom bibliometrycznym wskazaæ kierunki jej rozwoju.

Geoinformation development directions based on Polish literature research. Geo-information (additionally termed geographic information, spatial information, geospatialinformation, land information) it is information acquired through interpretation of geo-spatial data pertaining to spatial objects connected with the Earth surface. Geoinforma-tion is used and plays a substantial role in many walks of life. This article is designed toidentify development directions in the field of geoinformation through a literature review.The selection of journals to be investigated is based upon journal profiles and scientificprestige, together with analyses of selected articles. The Polish journals: Archives of Pho-togrammetry, Cartography and Remote Sensing; Surveyor Geoinformation Magazine;Annals of Geomatics are studied for the period 2007 through 2009. Critical analysis hasbeen used to determine thematic scope and structure, whilst bibliometric study identifiesdevelopment directions.

Wprowadzenie

Dla okreœlenia dziedziny wiedzy zwi¹zanej z geo-informacj¹ (informacj¹ przestrzenn¹, informacj¹geograficzn¹), czyli informacj¹ uzyskiwan¹ w dro-dze interpretacji danych geoprzestrzennych, doty-cz¹cych obiektów przestrzennych powi¹zanychz powierzchni¹ Ziemi [11], stosuje siê okreœleniegeoinformatyka, geomatyka, nauka i technologiageoinformacyjna (GI S&T), systemy informacji geo-graficznej (GIS), a czasem te¿ po prostu geoinfor-macja [12]. Nauki te obejmuj¹ podstawowe zagad-nienia zwi¹zane z pozyskiwaniem danych prze-

strzennych, ich przetwarzaniem oraz wykorzysty-waniem. Bez wzglêdu na nazwê ich cech¹ wspóln¹jest przedmiot badañ, czyli przetwarzanie danychprzestrzennych za pomoc¹ oprogramowania GIS.St¹d te¿ wystêpuj¹ca w literaturze równie¿ nazwaGIS dla okreœlenia dziedziny geoinformacji.

Na œwiecie pojêcie geoinformatyka wprowadzi³w 1992 r. Michale Goodchild [20]. Geoinformatyka todyscyplina zajmuj¹ca siê stosowaniem informatyki wnaukach o Ziemi. Geomatyka jest pojêciem nieco szer-szym, koncentruj¹cym siê na geodezji. W nazwie tejuwidacznia siê powi¹zanie technologii informacyjnychi komunikacyjnych z technologiami pozyskiwania



danych przestrzennych. Wed³ug Oxford DictionaryOnline [22] geomatyka jest matematyk¹ Ziemi, tj.nauk¹ o pozyskiwaniu, analizie i interpretacji danychzw³aszcza pomiarowych, które odnosz¹ siê do po-wierzchni Ziemi. Nauka i technologia geoinformacyjnazajmuje siê geoinformacj¹ jako informacj¹ o przestrze-ni ziemskiej, w której cz³owiek ¿yje i któr¹ prze-kszta³ca; obejmuje ona metody i technologie pozyski-wania geoinformacji, tworzenie systemów i infrastruk-tur geoinformacyjnych oraz ich liczne zastosowaniaw naukach o Ziemi [7, 10, 14, 16, 17, 18, 23]. Defini-cje GIS formu³owane s¹ w ró¿norodnych ujêciach. GISjest postrzegany m.in. jako narzêdzie analiz prze-strzennych, system informacyjny, narzêdzie u³atwia-j¹ce dostêp do nauki, narzêdzie biznesu [2, 4]. W sze-rokim rozumieniu GIS obejmuje metody, œrodki tech-niczne, w tym sprzêt i oprogramowanie, bazê danychprzestrzennych i organizacjê, zasoby finansowe orazludzi zainteresowanych jego funkcjonowaniem [11].Geoinformacja definiowana jest przez Polski KomitetNormalizacyjny jako wiedza dotycz¹ca obiektów, ta-kich jak fakty, zdarzenia, przedmioty, procesy lub idee,zawieraj¹ca koncepcjê, która w ustalonym kontekœciema okreœlone znaczenia i pozwala na okreœlenie po³o-¿enia odnoœnego obiektu na powierzchni Ziemi wzglê-dem pozosta³ych obiektów [15]. Geoinformacja okre-œlana jest nawet jako nauka redefiniuj¹ca i rozwijaj¹cadotychczasowe, uznane i przyjête koncepcje, teorie ipogl¹dy nauk geograficznych w kategoriach informa-tycznych [26].

W tym artykule terminy geoinformatyka, geomaty-ka, nauka i technologia geoinformacyjna, GIS, bêd¹uto¿samiane, a u¿ywany bêdzie najczêœciej termindziedzina geoinformacji lub geoinformacja.

Geoinformacja integruje liczne dziedziny wiedzy,m.in.: geodezjê, kartografiê, teledetekcjê, fotograme-triê, GIS oraz satelitarne systemy nawigacyjne (GPS)[9]. Dziedzina geoinformacji jest jedn¹ z najdynamicz-niej rozwijaj¹cych siê w ostatnich latach, miêdzy inny-mi dziêki szybkiemu postêpowi w zakresie technologiiinformatycznych, a tak¿e rozwojowi geografii, geode-zji, kartografii, fotogrametrii, teledetekcji oraz szero-kiemu zastosowaniu systemów informacji geograficz-nej [7, 8].

Celem artyku³u jest okreœlenie kierunków rozwojudziedziny geoinformacji. Dokonano tego stosuj¹c me-todologiê badañ piœmiennictwa naukowego. Badaj¹cczasopisma naukowe mo¿na okreœlaæ kszta³towaniesiê zainteresowañ œrodowisk zawodowych oraz bada-czy zwi¹zanych z okreœlon¹ dziedzin¹, jej rozwój i ró¿-

nicowanie siê tematyki prac. Na podstawie analizy lite-ratury okreœlono zakres tematyczny dziedziny geoin-formacji, na podstawie charakterystyki profilu czaso-pisma i wskaŸnika presti¿u naukowego dokonano wy-boru czasopism do badañ, a nastêpnie dokonano ana-lizy wybranych artyku³ów. Do badañ wykorzystanometodê analizy i krytyki piœmiennictwa oraz metodêbibliometryczn¹. Przeprowadzona analiza pozwalaokreœliæ zakres i strukturê tematyczn¹ dziedziny geo-informacji, a badania bibliometryczne wskazaæ kie-runki jej rozwoju.

Zakres chronologiczny badañ obejmuje lata2007-2009. Wybór zakresu chronologicznego wynikamiêdzy innymi z faktu, i¿ w 2006 roku zosta³a opubli-kowana ksi¹¿ka Geographic Information Science andTechnology Body of Knowledge [14], która okreœli³azakres tematyczny GI S&T. Badanie piœmiennictwaw kolejnych latach mo¿e pokazaæ w jakim zakresiepiœmiennictwo wype³nia i rozszerza ten zakres, a tak¿ejakie s¹ kierunki badañ i rozwoju dziedziny geoinfor-macji.

W drugiej edycji ksi¹¿ki Geographic InformationSystems and Science [18] z 2005 roku autorzy przed-stawili dziesiêæ najwa¿niejszych wyzwañ stoj¹cychprzed geoinformatyk¹, a dok³adnie systemami geoin-formacyjnymi, w kolejnych piêciu latach. Dotyczy³yone: tworzenia globalnych zasobów informacji prze-strzennej; pozyskiwania specjalistów; opracowywaniaprogramów nauczania; szkolenia u¿ytkowników; mo-delowania procesów demograficznych; rozwoju zaso-bów danych geodemograficznych; zmian us³ug karto-graficznych; tworzenia kompleksowych modeli da-nych przestrzennych; zastosowania GIS do walki z ter-roryzmem; zastosowania GIS do ró¿nego typu symula-cji geograficznych. Natomiast w trzeciej edycji [19] au-torzy w ramach rozszerzenia wprowadzili zagadnieniadotycz¹ce: Internet mapping, Web2.0, open-sourceGIS, cyberGIS, geowizualizacji, modelowania i za-rz¹dzania GIS.

Bior¹c pod uwagê np. strukturê i funkcjonalnoœæGIS mo¿na by za³o¿yæ, i¿ jednym z kierunków badañw dziedzinie geoinformacji powinno byæ m.in. kompu-terowe wspomaganie technologii pozyskiwania da-nych, jako ¿e pozyskiwanie danych jest jednym z istot-niejszych procesów GIS. Ponadto ze wzglêdu na celtworzenia GIS jakim s¹ m.in. analizy przestrzenneoraz mo¿liwoœci zastosowania GIS w niemal ka¿dejdziedzinie ¿ycia, w³aœnie te aspekty powinny stanowiæprzedmiot badañ i zajmowaæ wiod¹ce miejsce w piœ-miennictwie.


Kierunki rozwoju dziedziny geoinformacji na podstawie badañ piœmiennictwa polskiego

Zakres tematyczny dziedziny geoinformacji

Po ponad siedmiu latach pracy ponad 70 eksper-tów, w 2006 roku Stowarzyszenie AmerykañskichGeografów opublikowa³o pierwsz¹ edycjê GeographicInformation Science and Technology Body of Know-ledge [14]. Body of Knowledge (BoK) prezentuje wie-dzê z dziedziny geoinformacji w postaci hierarchicznejlisty zawieraj¹cej 10 obszarów tematycznych i 73 gru-py tematyczne [5].

Istniej¹ równie¿ europejskie opracowania i do-œwiadczenia, na podstawie których mo¿na okreœliæzakres tematyczny dziedziny geoinformacji [13, 25].

Przyjmuj¹c za podstawê podejœcie przyjête przezzespó³ ekspertów amerykañskich oraz uwzglêdniaj¹cdorobek europejski, równie¿ Jerzy GaŸdzicki [12]przedstawi³ podzia³ zasobu wiedzy z zakresu naukii technologii geoinformacyjnej na 13 obszarów tema-tycznych, które podzieli³ na 75 grup tematycznychzawieraj¹cych ³¹cznie oko³o 300 has³owo zapisanychtematów. To opracowanie po niewielkich modyfika-cjach przyjêto, w tym artykule, jako zakres tematycznydziedziny geoinformacji dla przeprowadzenia badañbibliometrycznych dotycz¹cych kierunku rozwojugeoinformacji. Przyjêty zakres tematyczny przedsta-wia siê nastêpuj¹co:

ZAKRES TEMATYCZNY DZIEDZINYGEOINFORMACJI

1. Podstawy pojêciowe1.1. Wprowadzenie do geoinformacji (istota i zna-

czenie geoinformacji; aspekty naukowe, technologicz-ne i gospodarcze; geoinformacja a zrównowa¿ony roz-wój)

1.2. Aspekty geoinformacji (przestrzeñ; czas; te-mat)

1.3. Rodzaje zjawisk (obiekty dyskretne; zdarzeniai procesy; pokrycia)

1.4. Relacje (strukturalne; genealogiczne; metrycz-ne; topologiczne; rozk³ad przestrzenny; regionalizacja)

1.5. Niepewnoœæ geoinformacji (nieokreœlonoœæ iniejednoznacznoœæ w przestrzeni, czasie i atrybutachtematycznych; przyczyny i rodzaje b³êdów; pojêcia ra-chunku prawdopodobieñstwa i statystyki matema-tycznej w zastosowaniu do geoinformacji; pojêciazbiorów rozmytych i przybli¿onych)

2. Geodane2.1. Kszta³t i wymiary Ziemi (podstawowe informa-

cje; powierzchnie odniesienia; geoida i jej wyznaczanie)

2.2. Systemy georeferencyjne oparte na uk³adachwspó³rzêdnych

2.3. Systemy georeferencyjne oparte na identyfika-torach geograficznych

2.4. Jakoœæ danych2.5 Metadane3. Pozyskiwanie geodanych3.1 Pomiary naziemne (technologie pomiaru i reje-

stracji wielkoœci k¹towych i liniowych; technologieskanowania laserowego; ocena dok³adnoœci; zastoso-wania)

3.2 Globalne systemy wyznaczania pozycji (zasadydzia³ania; technologie pomiarowe; Ÿród³a i wielkoœcib³êdów; zastosowania)

3.3 Pozyskiwanie danych katastralnych3.4 Digitalizacja (bezpoœrednia digitalizacja wekto-

rowa; skanowanie digitalizacja na ekranie; zautomaty-zowana wektoryzacja)

3.5 Zbieranie danych o zjawiskach fizycznychi spo³eczno-gospodarczych (okreœlanie próbek; tech-nologie pomiaru i rejestracji)

3.6 Zobrazowania lotnicze i fotogrametria (daneobrazów fotograficznych; dane obrazów cyfrowych;platformy i sensory – kamery i skanery, LIDAR; inter-pretacja zdjêæ; algorytmy i przetwarzanie, w tym doty-cz¹ce aerotriangulacji i ortofotomap; pozyskiwaniedanych wektorowych; projektowanie nalotów; zasto-sowania)

3.7 Zobrazowania satelitarne i teledetekcja (danewielospektralne; platformy i sensory, w tym wysoko-rozdzielcze, mikrofalowe, hiperspektralne, LIDAR;algorytmy i przetwarzanie, w tym dotycz¹ce klasyfika-cji nadzorowanej i nienadzorowanej; weryfikacja tere-nowa; zastosowania)

4. Modelowanie danych4.1 Podstawowe struktury dla przechowywania i

wyszukiwania danych4.2 Systemy zarz¹dzanie bazami danych – DBMS4.3 Teselacyjne modele danych przestrzennych

(grid; raster; TIN; modele hierarchiczne)4.4 Wektorowe modele danych przestrzennych4.5 Inne modele danych (modele przestrzen-

no-czasowe; modele uwzglêdniaj¹ce niepewnoœæ;modele hybrydowe)

5. Przekszta³canie danych5.1 Transformowanie reprezentacji (konwersja for-

matu danych; konwersja modelu danych; konwersjarastru; konwersja z postaci wektorowej na rastrow¹;konwersja z postaci rastrowej na wektorow¹; transfor-macje wspó³rzêdnych)



5.2 Generalizacja i agregacja5.3 Transakcyjne zarz¹dzanie bazami danych6. Podstawowe metody analiz przestrzennych6.1 Analiza danych za pomoc¹ zapytañ6.2 Pojêcia geometryczne (odleg³oœæ kierunek,

pole i objêtoœæ w zale¿noœci od modelu danychprzestrzennych; okreœlenie relacji przestrzennych;kszta³t obiektu i jego znaczenie w analizach; algebramapy)

6.3 Wybrane metody analityczne (analiza rozk³adupunktów; estymacja gêstoœci; analiza klastrów; od-dzia³ywanie przestrzenne; analiza atrybutów wielowy-miarowych; analiza wielokryterialna)

6.4 Metoda najmniejszych kwadratów6.5 Analiza powierzchni (obliczanie pochodnych w

zale¿noœci od modelu danych przestrzennych; inter-polacja ró¿nymi metodami i w ró¿nych modelach;okreœlanie i uwzglêdnianie linii charakterystycznychterenu; analiza widocznoœci; analiza zmian powierz-chni)

6.6 Statystyka przestrzenna (metody graficzne;procesy stochastyczne; macierze wag przestrzennych;ogólne miary zwi¹zków przestrzennych; lokalne miaryzwi¹zków przestrzennych; dane w¹tpliwe)

6.7 Geostatystyka (semiwariogramy; zasady krigin-gu; warianty krigingu)

6.8 Regresja przestrzenna i ekonometria6.9 Wydobywanie danych (problemy wielkich baz

danych; metodyka wydobywania danych; odkrywaniewiedzy; rozpoznawanie wzorców)

6.10 Analiza sieciowa6.11 Optymalizacja7. Zaawansowane metody analiz przestrzen-

nych7.1 Nowe metody w NiTGI (geocomputing; kierun-

ki rozwoju)7.2 Systemy ekspertowe i sieci neuronowe (inteli-

gencja obliczeniowa; systemy ekspertowe; sieci neuro-nowe; zastosowania)

7.3 Automaty komórkowe (podstawy pojêciowezastosowania)

7.4 Metody heurystyczne (podstawy pojêciowe;algorytmy genetyczne; zastosowania)

7.5 Modelowanie symulacyjne (podstawy pojêcio-we; zastosowania)

7.6 Zbiory rozmyte (podstawy pojêciowe; zastoso-wania)

8. Kartografia i wizualizacja8.1 Kierunki rozwoju (t³o historyczne; wp³yw roz-

woju nauki i techniki; wyzwania i trendy)

8.2. Kartograficzne modelowanie obiektów prze-strzennych (materia³y Ÿród³owe; klasyfikacja, selekcjai generalizacja; model kartograficzny a model krajo-brazu)

8.3 Zasady projektowania map (podstawowe wia-domoœci; odwzorowania, powierzchnie odniesieñ,skale; symbole, barwy, teksty)

8.4 Techniki geowizualizacji (podstawowe metodyprezentacji kartograficznej; przedstawianie powierz-chni terenowej; wizualizacja interaktywna i dynamicz-na; mapy w internecie i ich wizualizacja; œrodowiskawirtualne; nieprzestrzenne zastosowania prezentacjikartograficznej; wizualizacja z uwzglêdnieniem czasu;wizualizacja z uwzglêdnieniem niepewnoœci)

8.5 Technologie produkcji map (rodzaje oprogra-mowania; rodzaje baz danych, w tym gazeterów; for-maty danych; technologie druku i powielania)

8.6 Problematyka u¿ytkowania map (czytanie; in-terpretacja; analiza; problem niepewnoœci)

9. Systemy i infrastruktury9.1 Rozwój technologii geoinformacyjnych (rozwój

GIS na tle ogólnego rozwoju technologii informacyj-nych i komunikacyjnych; rozwój technologii pozyski-wania geodanych; rozwój zastosowañ geoinformacjii systemów geoinformacyjnych; systemy komercyjnea systemy otwarte)

9.2 Standaryzacja (standaryzacja jako podstawarozwoju technologicznego: od formatów do interope-racyjnoœci; normy ISO, specyfikacje OGC, profile;UML i jego zastosowania; XML i GML oraz ich zasto-sowania)

9.3 Komponenty sprzêtu i oprogramowania9.4 Charakterystyka systemu geoinformacyjnego

(przeznaczenie; u¿ytkownicy; obszar; dane referencyj-ne i tematyczne; bazy i hurtownie danych; architektu-ra; standardy; us³ugi; aspekty prawne, instytucjonalnei organizacyjne; aspekty ekonomiczne)

9.5 Klasyfikacje systemów geoinformacyjnych (ro-dzaj przeznaczenia; zasiêg terytorialny; zakres tema-tyczny; zbiorowoœæ u¿ytkowników; charakter instytu-cjonalny; dostêpnoœæ; rozwi¹zania technologiczne)

9.6 Systemy katastralne9.7 Systemy informacji o terenie9.8 Systemy informacji topograficznej (bazy da-

nych topograficznych; wieloskalowoœæ i wielorozdziel-czoœæ; bazy danych rzeŸby terenu; bazy danych maptopograficznych; bazy ortofotomap; produkcja map to-pograficznych; aspekty organizacyjne i ekonomiczne)

9.9 Systemy geoinformacyjne w wybranych dzie-dzinach (rolnictwo; leœnictwo; geologia; górnictwo;



ochrona œrodowiska; planowanie przestrzenne; trans-port; telekomunikacja; nawigacja; turystyka i rekrea-cja; obronnoœæ; zarz¹dzanie kryzysowe)

9.10 Infrastruktury geoinformacyjne (geneza; pod-stawowe cele i w³aœciwoœci infrastruktur geoinforma-cyjnych jako szczególnego rodzaju systemów geoinfor-macyjnych; zakres pod wzglêdem obszarowym i tema-tycznym; dane, metadane i us³ugi; œrodki dla uzyska-nia interoperacyjnoœci technicznej, semantycznej i or-ganizacyjnej; aspekty prawne, instytucjonalne i eko-nomiczne)

10. Aspekty projektowania10.1 Zakres projektowania (ogólne zasady projek-

towania systemów informacyjnych; szczególne cechyprojektowania systemów geoinformacyjnych)

10.2 Definiowanie projektu (planowanie przedsiê-wziêcia; studium wykonalnoœci i jego elementy; za-kres niezbêdnych analiz zale¿nie od rodzaju przedsiê-wziêcia; aspekty spo³eczne, polityczne i kulturowe;personel i zarz¹dzanie)

10.3 Projektowanie (narzêdzia projektowania; pro-jektowanie bazy danych przestrzennych: pojêciowe,logiczne i fizyczne; projektowanie procesów oraz ichrealizacji; projektowanie aplikacji geoinformacyjnych)

10.4 Implementacja projektu (wykonanie; testowa-nie; wdro¿enie; eksploatacja i rozwój)

11. Aspekty zarz¹dzania11.1 Zarz¹dzanie systemami i infrastrukturami

geoinformacyjnymi (ogólne zasady zarz¹dzania syste-mami i infrastrukturami geoinformacyjnymi; faza two-rzenia; faza eksploatacji; dzia³ania rozwojowe)

11.2 Koordynacja i wspó³praca w zakresie syste-mów i infrastruktur geoinformacyjnych (cele, zadaniai formy dzia³ania; poziom rz¹dowy; poziom admini-stracji regionalnej; poziom administracji lokalnej; po-ziom wyodrêbnionej organizacji; szkolnictwo wy¿szei jednostki badawcze; szkolnictwo œrednie; rola orga-nizacji pozarz¹dowych)

12. Geoinformacja a spo³eczeñstwo12.1 Aspekty prawne (prawa w³asnoœci intelektu-

alnej; odpowiedzialnoœæ za geoinformacjê; problemyprywatnoœci; ograniczenia dostêpu)

12.2 Aspekty ekonomiczne (znaczenie geoinfor-macji dla gospodarki; geoinformacja jako przedmiotdzia³alnoœci gospodarczej; ocena korzyœci; ocenakosztów; metodyka analizy finansowej i ekonomicz-nej)

12.3 Zastosowania w sektorze publicznym (geoin-formacja w administracji publicznej; geoinformacjaa elektroniczna administracja; systemy geoinforma-

cyjne uczestnictwa publicznego w procesach podej-mowania decyzji)

12.4 Rozwój spo³eczeñstwa (geoinformacja w roz-woju spo³eczeñstwa informacyjnego; znaczenie geoin-formacji dla rozwoju spo³eczeñstwa obywatelskiego)

12.5 Problemy udostêpniania geoinformacji (od-stêpstwa od zasady powszechnej dostêpnoœci; prze-p³yw informacji pomiêdzy organami administracjipublicznej; d¹¿enie do bezp³atnoœci danych, produk-tów i us³ug geoinformacyjnych a potrzeby samofinan-sowania)

12.6 Aspekty etyczne (problemy etyczne w dziedzi-nie geoinformacji; kodeksy etyki zawodowej dla œro-dowisk geoinformacyjnych)

13. Geoinformacja w Polsce13.1 Wprowadzenie (t³o historyczne; okres rozwo-

ju po roku 1989)13.2 Stan obecny (sektor publiczny; produkcja

i us³ugi; edukacja; badania i rozwój; organizacje poza-rz¹dowe)

13.3 Istniej¹ce potrzeby oraz ich zaspokajanie(zasoby informacyjne oraz ich jakoœæ; dostêpnoœædanych, produktów i us³ug; osi¹gniêcia i bariery pos-têpu)

13.4 Wp³yw Unii Europejskiej (prawo Unii Euro-pejskiej dotycz¹ce geoinformacji oraz jego oddzia³y-wanie na prawo polskie; rozwój technologiczny w Pol-sce przez wprowadzanie standardów i specyfikacji eu-ropejskich i œwiatowych; udzia³ w programach i pro-jektach o zasiêgu europejskim i globalnym; korzysta-nie z funduszy wspólnotowych)

13.5 Kierunki rozwoju (priorytety; kierunki rozwo-ju na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym;kierunki rozwoju na poziomie Unii Europejskiej)

Wybór czasopism do badañ

W artykule przeprowadzono analizê polskich cza-sopism z zakresu dziedziny geinformacji. W celu wy-boru czasopism do badañ na temat kierunków rozwo-ju dziedziny geoinformacji dokonano przegl¹du wyka-zu czasopism z listy punktowanej Ministerstwa Naukii Szkolnictwa Wy¿szego (MNiSW), opublikowanego25 czerwca 2010 – Ujednolicony wykaz czasopismpunktowanych. Wykaz wybranych czasopism zawieratabela 1. Charakterystyka zakresu tematycznego cza-sopisma, wskaŸnika presti¿u naukowego – punktyMNiSW, a tak¿e wstêpna analiza spisów treœci tychczasopism pozwoli³a na dokonanie ostatecznego wy-boru trzech czasopism do badañ bibliometrycznych.



Wybrane ostatecznie czasopisma zosta³y w tabeli 1wyró¿nione ciemniejszym t³em.

Metody badawcze

W celu przeprowadzenia badañ zastosowano me-todologiê badañ piœmiennictwa naukowego. Czasopis-ma naukowe odgrywaj¹ bardzo du¿¹ rolê w rozwojunauki. Na ich podstawie mo¿na badaæ kszta³towaniesiê zainteresowañ œrodowisk zawodowych oraz bada-czy zwi¹zanych z okreœlon¹ dziedzin¹, kierunki jejrozwoju i ró¿nicowanie siê tematyki prac. W artykulewykorzystano metodê analizy i krytyki piœmiennictwajako metodê jakoœciow¹ oraz metodê bibliometryczn¹jako metodê iloœciow¹.

Metoda analizy i krytyki piœmiennictwa jako meto-da badañ naukowych jest stosowana do prac nauko-wych i badañ innych naukowców. Istot¹ metody nau-kowej jest przystosowanie nowego problemu do wie-dzy dotychczasowej, a wiêc niezbêdnym etapem jestanaliza i krytyka literatury przedmiotu. Cele i funkcje

metody analizy i krytyki piœmiennictwa to: opis i ocenadotychczas osi¹gniêtej wiedzy na jakiœ temat (stan ba-dañ); uporz¹dkowanie tej¿e wiedzy m.in. przez kate-goryzacjê, w efekcie wykrycie dot¹d niedostrze¿onychprawid³owoœci, relacji, faktów, zjawisk; wykrycie lukpoznawczych, obszarów niezbadanych; poszukiwanieinspiracji, tematu badañ; identyfikacja nowych kie-runków badawczych [1, 3].

W literaturze bibliometria jest traktowana jakometoda badawcza lub dyscyplina (subdyscyplina nau-kowa). W artykule traktowana jest jako metoda ba-dawcza (metoda bibliometryczna). Bibliometria jest tuzatem zastosowaniem metody statystycznej do badañiloœciowych faktów, zjawisk i procesów zwi¹zanychz piœmiennictwem [6, 21, 24].

Rezultaty badañ

Stosuj¹c metodê analizy i krytyki piœmiennictwadokonano analizy abstraktów, a czêsto równie¿pe³nych tekstów artyku³ów w wybranych do badañ



Tabela 1. Wykaz czasopism do badañ z dziedziny geoinformacji

Lp. Tytu³ czasopisma �ród³oPunktyMNiSW

1Acta Scientiarum Polonorum. Geo-desia et Descriptio Terrarum (GDT)

http://www.aqua.ar.wroc.pl/acta/pl/main.php?p=8&sub=10&act=31&s=4 [dostêp 10.07.2011]

6

2Archiwum Fotogrametrii,Kartografii i Teledetekcji (AFKT)

http://www.sgp.geodezja.org.pl/ptfit/wydawnictwa/wydawnictwa.html [dostêp 10.07.2011]

6

3 Geodesy and Cartography (GC) http://www.igik.edu.pl/~geoikar/index.html [dostêp 10.07.2011] 9

4Geodeta. Magazyn Geoinformacyjny(MG)

http://1www.geoforum.pl/?menu=47064&page=edition&link=archiwum-geodety [dostêp 10.07.2011]

2

5 Geoinformatica Polonica (GP) http://www.geoinformatica.agh.edu.pl/ [dostêp 10.07.2011] 2

6Geomatics and EnvironmentalEngineering (GEE)

http://journals.bg.agh.edu.pl/GEOMATICS/ [dostêp 10.07.2011] 6

7Polski Przegl¹d Kartograficzny(PPK)

http://ppk.net.pl/akcja1.php?rok=2011&numer=1[dostêp 10.07.2011]

6

8Prace Instytutu Geodezjii Kartografii (PIGK)

http://www.igik.edu.pl/index.php/pl/prace-igik[dostêp 10.07.2011]

2

9 Przegl¹d Geodezyjny (PG)http://www.sigma-not.pl/czasopisma-50-budownictwo-przeglad--geodezyjny.html [dostêp 10.07.2011]

6

10 Roczniki Geomatyki (RG)http://www.ptip.org.pl/phpnuke/page.php?lg=pl&id=repozytorium[dostêp 10.07.2011]

6

11 Teledetekcja Œrodowiska (TŒ)http://www.telegeo.wgsr.uw.edu.pl/Teledetekcja__Srodowiska_pl.html [dostêp 10.07.2011]

2

�ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: 1) Ujednolicony wykaz czasopism punktowanych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego. http://www.nau-ka.gov.pl/finansowanie/finansowanie-nauki/dzialalnosc-statutowa/ocena-jednostek-naukowych/lista-czasopism-punktowanych/ujednolicony-wykaz-cza-sopism-naukowych/ujednolicony-wykaz-czasopism-naukowych/artykul/ujednolicony-wykaz-czasopism-punktowanych-1/; 2) Stron www czasopism.



Tabela 2. Problematyka najczêœciej podejmowana w czasopismach z dziedziny geoinformacji

Czasopismoi rok

AFKT2007

AFKT2008

AFKT2009

MG2007

MG2008

MG2009

RG2007

RG2008

RG2009

Razemw grupie

tematycznej

Razemw obszarze

tematycznym

Tematy

1

1.1 3 1 4 20

1.2 1 1 4 1 7

1.3 0

1.4 1 1 1 1 1 5

1.5 1 3 4

2

2.1 1 1 20

2.2 1 1 2

2.3 1 1

2.4 1 8 3 1 13

2.5 1 2 3

3

3.1 2 1 7 4 2 16 203

3.2 1 8 1 7 2 19

3.3 1 2 3

3.4 1 1

3.5 1 1 1 2 1 6

3.6 37 33 22 1 1 3 4 5 11 117

3.7 6 13 4 2 2 1 3 4 6 41

4

4.1 1 2 3 19

4.2 1 1

4.3 3 1 2 6

4.4 1 3 4

4.5 2 2 1 5

5

5.1 1 1 1 3 14

5.2 1 2 1 4

5.3 5 1 1 7

6

6.1 1 1 20

6.2 1 1

6.3 1 1 2

6.4 0

6.5 4 1 2 3 1 11

6.6 0

6.7 2 2

6.8 1 1

6.9 1 1

6.10 0

6.11 1 1

7 7.1 2 1 3 4



7

7.2 1 1

7.3 0

7.4 0

7.5 0

7.6 0

8

8.1 2 1 3 60

8.2 1 1 1 1 1 2 1 1 9

8.3 1 5 4 5 4 19

8.4 6 5 2 1 1 3 2 2 22

8.5 1 1 1 2 5

8.6 1 1 2

9

9.1 1 2 2 6 3 4 1 19 182

9.2 1 3 1 1 4 3 3 16

9.3 3 3 15 1 1 1 24

9.4 1 4 4 1 10

9.5 0

9.6 2 2 2 3 9

9.7 1 2 3

9.8 1 1 2 2 2 8

9.9 5 1 1 1 8 3 21 17 1 58

9.10 3 1 1 4 5 1 10 6 4 35

10

10.1 1 1 5

10.2 2 2

10.3 1 1 2

10.4 0

1111.1 1 2 3 10

11.2 1 2 1 2 1 7

12

12.1 1 1 27

12.2 2 2 3 7

12.3 1 1 2 1 2 1 8

12.4 1 2 1 1 1 6

12.5 1 1 2 4

12.6 1 1

13

13.1 0 46

13.2 2 1 3 2 13 21

13.3 2 1 4 1 8

13.4 4 3 4 2 13

13.5 1 2 1 4

Razem 80 68 79 37 44 73 97 88 64 630

AFKT – Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, MG – Magazyn Geoinformacyjny GEODETA, RG – Roczniki Geomatyki* numery w tabeli odpowiadaj¹ numerom obszarów i grup tematycznych okreœlonych w zakresie tematycznym dziedziny geoinformacji�ród³o: Opracowanie w³asne

czasopismach, przyporz¹dkowuj¹c opisy bibliograficz-ne poszczególnych artyku³ów do grup tematycznychzawartych w obszarach tematycznych zakresu tema-tycznego dziedziny geoinformacji. Nastêpnie stosuj¹cmetodê bibliometryczn¹ dokonano iloœciowego zesta-wienia artyku³ów dla poszczególnych grup tematycz-nych i obszarów tematycznych. Wyniki iloœciowe ba-dañ dotycz¹ce kierunków rozwoju geoinformatyki napodstawie piœmiennictwa przedstawia tabela 2. Tabelapodaje równie¿ ³¹czn¹ liczbê badanych artyku³ów,która wynosi 630 oraz liczbê badanych artyku³óww poszczególnych czasopismach w przyjêtym zakresiechronologicznym 2007-2009.

Z tabeli 2 wynika, i¿ artyku³y w rozpatrywanymzakresie chronologicznym w wybranych czasopismachnajczêœciej dotyczy³y nastêpuj¹cych obszarów tema-tycznych:1) pozyskiwanie geodanych (203 artyku³y), w tym

najczêœciej nastêpuj¹cych grup tematycznych:— zobrazowania lotnicze i fotogrametria (117 artyku-

³ów), najwiêcej w czasopiœmie AFKT (92 artyku³y),— zobrazowania satelitarne i teledetekcja (41 artyku-

³ów), najwiêcej w czasopiœmie AFKT (23 artyku³y);2) systemy i infrastruktury geoinformacyjne (182

artyku³y), w tym najczêœciej nastêpuj¹cych gruptematycznych:

— systemy geoinformacyjne w wybranych dziedzi-nach (58 artyku³ów), najwiêcej w czasopiœmie RG(39 artyku³ów),

— infrastruktury geoinformacyjne (35 artyku³ów),najwiêcej w czasopiœmie RG (20 artyku³ów),

— komponenty sprzêtu i oprogramowania (24 artyku-³y), najwiêcej w czasopiœmie MG (21 artyku³ów);

3) kartografia i wizualizacja (60 artyku³ów), w tymnajczêœciej nastêpuj¹cych grup tematycznych:

— techniki geowizualizacji (22 artyku³y), najwiêcejw czasopiœmie AFKT (13 artyku³ów),

— zasady projektowania map (19 artyku³ów), najwiê-cej w czasopiœmie RG (13 artyku³ów);

4) geoinformacja w Polsce (46 artyku³ów), w tym naj-czêœciej nastêpuj¹cych grup tematycznych:

— stan obecny m.in. edukacji, badañ us³ug (21 artyku-³ów), najwiêcej w czasopiœmie RG (17 artyku³ów),

— wp³yw Unii Europejskiej (13 artyku³ów), najwiêcejw czasopiœmie RG (6 artyku³ów).

Wnioski

Dziêki dostêpowi do czasopism, zw³aszcza on-line,u¿ytkownicy maj¹ mo¿liwoœæ poznawania na bie¿¹co

stanu rozwoju poszczególnych dziedzin wiedzy, w tymrównie¿ dziedziny geoinformacji.

Przeprowadzona w artykule analiza badawcza wyka-za³a, i¿ problematyka wyznaczona w zakresie tematycz-nym dziedziny geoinformacji jest w wiêkszoœci zagad-nieñ poruszana w piœmiennictwie naukowym. Podsu-mowuj¹c wyniki badañ, mo¿na przyj¹æ, ¿e kierunki roz-woju dziedziny geoinformacji na podstawie piœmiennic-twa spe³niaj¹ przyjête we wprowadzeniu za³o¿enia od-noœnie pozyskiwania danych, zastosowania systemówgeoinformacyjnych w wybranych dziedzinach, infra-struktur geoinformacyjnych, kartografii i geowizualiza-cji. W niewielkim stopniu prezentowane s¹ zagadnieniadotycz¹ce analiz przestrzennych i modelowania danych.

Badanie na bie¿¹co piœmiennictwa daje mo¿liwoœæuzupe³niania zakresu tematycznego oraz œledzeniekierunków rozwoju dziedziny geoinformacji, a tak¿ewskazuje te obszary, w których badania nie s¹ wystar-czaj¹ce, a mog¹ mieæ wp³yw na rozwój i kszta³towaniesiê nauki i technologii geoinformacyjnej.

Literatura cytowana

[1] Ankem K.: Evaluation of method in systematic reviews andmeta-analyses published in LIS. „Library and Information Re-search” 2008 (32) z. 101 s. 91-104.

[2] Bia³ousz S.: Kszta³cenie w zakresie Systemów InformacjiPrzestrzennej. W: Systemy Informacji Przestrzennej. GIS wpraktyce. Kraków1997.

[3] Cisek S.: Metoda analizy i krytyki piœmiennictwa w nauce o in-formacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. „Przegl¹d Biblio-teczny” 2010 (78) z. 3 s. 273-284.

[4] Clarke K. C.: Getting Started with Geographic Information Sys-tems. Pearson Prentice Hall Series in Geographic InformationScience 2003.

[5] DiBase, D., et al.: Introducing the First Edition Geographic In-formation Science and Technology Body of Knowledge. „Car-tography and Geographic Information Science” 2007 (34) z. 2s. 113-120.

[6] Diodato V.: Dictionary of Bibliometrics. New York 1994.[7] Ehlers M.: Geoinformatics and digital earth initiatives: a Ger-

man perspective. „International Journal of Digital Earth” 2008(1) z. 1 s. 17–30.

[8] Ehlers M.:. Geoinformatik – Wissenschaftliche Disziplin oderalter Wein in neuen Schläuchen? „GIS – Zeitschrift für Geoin-formatik” 2006 z. 11 s. 20-26.

[9] Gagnon P., Coleman D.J.:. Geomatics: an integrated, systemicapproach to meet the needs for spatial information. „CanadianInstitute of Surveying and Mapping Journal” 1990 (44) z. 4s. 377-382.



[10] GaŸdzicki J.: Internetowy leksykon geopatyczny. Polskie Towa-rzystwo Informacji Przestrzennej, 2008. [online]. Tryb dostê-pu: http://www.ptip.org.pl [dostêp 30 lipca 2011].

[11] GaŸdzicki J.: Leksykon geomatyczny. Warszawa 2001.[12] GaŸdzicki J.: Zakres tematyczny dziedziny geoinformacji jako

nauki i technologii. „Roczniki Geomatyki” 2006 (4) z. 2s. 15-27.

[13] Geographic Information in the Wider Europe. Final TechnicalReport of the Geographic Information Network in Europe pro-ject (GINIE) IST-2000-29493. 2003. Craglia, M., et al. (Eds.).[online]. Tryb dostêpu: http://www.ec-gis.org/docs/F22908/GINIE_BOOK.PDF [10 lipca 2011].

[14] Geographic Information Science and Technology Body ofKnowledge. DiBiase D., DeMers M., Johnson A., Kemp K.,Luck A. T. (Eds.). Washington DC 2006.

[15] Geoinformacja – definicja. Wortal internetowy: Geoinforma-cja.pl [online]. Tryb dostêpu: http://www.geoinformacja.pl/in-dex.php?page=geoinformacja_geoinformacja01&<?=SESID[20 czerwca 2011].

[16] Goodchild M.: Geographical information science. „Internatio-nal Journal of Geographical Information Systems” 1992 (6)z. 1 s. 31-45.

[17] Goodchild M.: GIScience: geography, form, and Process. „An-nals of the Association of American Geographers” 2004 (94)z. 4 s. 709-714.

[18] Longley P., Goodchild M. F., Maguire D. J., Rhind D. W.: Geo-graphic Information Systems and Science. 2nd ed. John Wiley& Sons, Ltd. 2005.

[19] Longley P., Goodchild M. F., Maguire D. J., Rhind D. W.: Geo-graphic Information Systems and Science. 3rd ed. John Wiley &Sons, Ltd. 2011.

[20] Longley P., Goodchild M., Maguire D., Rhind D: GIS Teoriai praktyka. Warszawa 2006.

[21] Nowak P.: Bibliometria. Webometria. Podstawy. Wybrane za-stosowania. Poznañ 2008.

[22] Oxford Dictionary Online. 2004.[23] Raper J.: Geographic Information Science. „Annual Review of

Information Science and Technology” 2009 z. 43 s. 73-144.[24] Skalska-Zlat M.: Bibliometria – pojêcia, metody, kierunki ba-

dañ. „Roczniki Biblioteczne” 1988 z. 2 s. 259-283.[25] Strobl J.: Geoinformatics and GIScience Education: UNIGIS as

SDI Brainware. 12th EC-GI&GIS Workshop. Innsbruck 2006.[26] Zwoliñski Z.: Co to jest GIS? [online]. Tryb dostêpu: http://

geoinfo.amu.edu.pl/gi/gisday2007/012007-GISDay-Zwoin-ski-GISintro-pdf.pdf [dostêp 20 czerwca 2011].

Dr Ma³gorzata GAJOS – Uniwersytet Œl¹ski. Instytut Informatyki. Za-k³ad Komputerowych Systemów Biomedycznych. Adres: 41-205 Sos-nowiec, ul. Bêdziñska 39; Tel. (32) 3689 716; e-mail: [email protected]



Ewa TOMASZEWSKA, Zofia WAWRZYNKIEWICZ, Anna GA£ECKA

Instytut Technologii Drewna, WARSZAWA

Informacja naukowa w drzewnictwie w œwietleautomatyzacji technik informacyjnychInformacja naukowa w drzewnictwie

w œwietle automatyzacji technik informacyjnych

Rozwój komputeryzacji zmieni³ oblicze wspó³czesnych bibliotek, które musz¹ sprostaæw swojej codziennej dzia³alnoœci wymaganiom czytelnika XXI wieku. W artykule przed-stawiono w jaki sposób rozwój komputeryzacji na œwiecie wp³yn¹³ na realizacjê zadañbibliotek naukowych w sferze dzia³alnoœci informacyjnej, w tym z zakresu drzewnictwa,na przyk³adzie biblioteki Instytutu Technologii Drewna. Dzia³alnoœæ tej biblioteki reali-zowana jest g³ównie poprzez gromadzenie fachowej literatury, tworzenie baz bibliogra-ficzno-dokumentacyjnych, przekazywanie informacji sygnalnej czy rozwijanie us³ug on-line. Wa¿nym elementem jest wspó³praca miêdzy bibliotekami, oœrodkami informacjinaukowej i przedstawicielami przemys³u, polegaj¹ca na wymianie informacji o najnow-szych dokonaniach i wynikach badañ prowadzonych dla szeroko pojêtego drzewnictwa.Dziêki wspó³pracy przedstawicieli œrodowiska naukowego i praktyki gospodarczejupowszechniony jest dorobek myœli naukowej i jednoczeœnie umacnia siê pozycja biblio-teki jako œrodka transferu wiedzy nie tylko w skali europejskiej, ale ogólnoœwiatowej.W celu zapewnienia w³aœciwej jakoœci us³ug informacyjnych biblioteki Instytutu, prze-prowadzono wœród jej dotychczasowych u¿ytkowników badania ankietowe, maj¹ce nacelu diagnozê ich potrzeb w zakresie korzystania ze zbiorów bibliotecznych oraz uzyski-wania informacji naukowej. Przedstawione wyniki badañ, w powi¹zaniu z dotychczasoferowanymi us³ugami, pozwol¹ optymalnie zaprojektowaæ dalsz¹ automatyzacjê tech-nik informacyjnych w bibliotece Instytutu.

Scientific information in the wood science in the light of IT automation. The deve-lopment of computerisation changed modern libraries whose everyday operation has tomeet the requirements of the 21st century reader. The paper presents how the developmentof global computerisation influenced execution of the tasks of scientific libraries in thesphere of informational operation, including libraries in the wood sector, on the exampleof the library at the Wood Technology Institute in Poznan. The operation of this library iscarried out mainly through collection of professional literature, creation of bibliographicand documentary bases, passing on of advance information or development online servi-ces. An important element is cooperation between libraries, scientific information centresand representatives of industry consisting in exchange of information on the latest achie-vements and results of research carried out for the benefit of the wood science and indus-try sensu largo. Thanks to co-operation between the representatives of academia andbusiness practice the achievements of scientific thought are disseminated and simultane-ously the position of the library as a means of knowledge transfer is strengthened not onlyon European scale but also on global scale. With the view of ensuring an appropriate qua-lity of information service rendered by the Institute’s library, a survey amongst its previo-us clients was carried out. The survey’s goal was to diagnose the needs of the clients re-garding the use of the library’s collection and obtaining scientific information. Presentedresults of research, in connection with formerly offered services, will facilitate the optimaldesign of further IT automation of the Institute’s library.



Wstêp

Wspó³czesna biblioteka przesz³a d³ug¹ drogê odmodelu tradycyjnego poprzez model zautomatyzowa-ny i bibliotekê elektroniczn¹, a obecnie zmierza w kie-runku biblioteki cyfrowej i wirtualnej. [1] Dotychczasbibliotekarz pracowa³ g³ównie w oparciu o zasobyw³asne biblioteki, obecnie musi staæ siê przewodni-kiem po globalnych zasobach wiedzy, udostêpnianychw bibliotekach czy oœrodkach informacji.[10] Zmieni-³y siê narzêdzia i metody pracy bibliotekarzy, zmienilisiê u¿ytkownicy, ale teoretyczne podstawy informacjinaukowej pozosta³y te same. Samuel Green okreœli³w XIX wieku cztery podstawowe elementy dzia³alnoœ-ci informacyjnej bibliotek:— instruowanie u¿ytkowników odnoœnie korzystania

ze zbiorów,— pomoc w doborze materia³ów Ÿród³owych,— udzielanie odpowiedzi na pytania,— promocja biblioteki w œrodowisku.Zasadniczo koncepcja ta pozostaje aktualna, jedyniesposoby i metody dostarczania us³ug przybra³y inneformy. Znacz¹ca czêœæ zbiorów ma obecnie postaæelektroniczn¹, w szczególnoœci katalogi biblioteczne.[4] Wœród zasobów elektronicznych wa¿n¹ rolê pe³ni¹ogólnodostêpne Ÿród³a oraz komercyjne serwisy i bazydanych, serwisy czasopism pe³notekstowych i mate-ria³ów konferencyjnych oraz ksi¹¿ki elektroniczne.Drukowane zbiory w³asne s¹ uzupe³nieniem elektro-nicznych noœników wiedzy. Nale¿y jednak doceniæ wa-lory wszystkich Ÿróde³ informacji, niezale¿nie od ichformy. Elektroniczne zasoby w bibliotekach prze³ama-³y bariery dostêpnoœci do œwiatowych osi¹gniêæ nauki,zmodernizowa³y warsztat pracy bibliotekarza, skróci³yczas oczekiwania na informacjê. Biblioteki umo¿liwia-j¹ u¿ytkownikom korzystanie z licencjonowanych za-sobów elektronicznych w sposób zdalny bez wzglêduna miejsce i czas. Prawdziwe staje siê stwierdzenieR. Quandt’a: „poziom bibliotek musi byæ mierzony nietyle wielkoœci¹ fizyczn¹ gromadzonych zbiorów, ile³atwoœci¹ dostêpu do odpowiednich materia³ów nau-kowych.”[1]

Bezpoœredni kontakt miêdzy czytelnikiem a biblio-tekarzem jest co raz czêœciej zastêpowany komunika-cj¹ w przestrzeni pozabibliotecznej. U¿ytkownicy staj¹siê bardziej wymagaj¹cy, oczekuj¹ realizacji wiêkszoœ-ci us³ug bibliotecznych drog¹ elektroniczn¹ (on-line).A jednoczeœnie, rozwój sieci komputerowych u³atwiainformowanie potencjalnych u¿ytkowników o biblio-tece i jej zasobach poprzez umieszczanie informacji

tekstowych na witrynie www. Pomoc¹ w wyszukiwa-niu Ÿróde³ spoza macierzystej biblioteki s¹ wykazy lin-ków, czêsto w postaci usystematyzowanych katalogówtematycznych czy podrêcznych „informatoriów”.U¿ytkownicy maj¹ mo¿liwoœæ zadawania pytañ biblio-tekarzowi w trybie on-line i uzyskiwania szybkiejpomocy w poszukiwaniu Ÿróde³. Elektroniczne us³ugiinformacyjne poprzez witrynê biblioteczn¹ sta³y siêpowszechnym uzupe³nieniem us³ug tradycyjnych. Donajprostszych i najczêœciej stosowanych nale¿¹ us³ugirealizowane za pomoc¹ poczty elektronicznej (e-mail),cechuj¹ce siê brakiem bezpoœredniej komunikacjiz bibliotekarzem i wyd³u¿onym czasem otrzymywaniaodpowiedzi. Bardziej zaawansowan¹ form¹ komuni-kacji z bibliotek¹ s¹ us³ugi realizowane w czasie rze-czywistym (np. czat), podczas których nastêpuje na-tychmiastowa interakcja miêdzy u¿ytkownikiem abibliotekarzem. Bez wzglêdu na czas i miejsce, biblio-tekarz mo¿e zadawaæ szereg dodatkowych pytañ czy-telnikowi, zanim zacznie udzielaæ odpowiedzi, a tak¿ewspólnie z u¿ytkownikiem przeszukiwaæ witryny in-ternetowe, przekazywaæ rezultaty bezpoœrednio doprzegl¹darki czytelnika i natychmiast otrzymywaæ in-formacjê zwrotn¹ na temat zaspokojenia potrzeb u¿yt-kownika. [4]

W skutek rosn¹cej liczby czytelników, chc¹cychkorzystaæ z elektronicznych zasobów, biblioteki sta-nê³y przed koniecznoœci¹ poszerzenia zakresu us³uginformacyjnych o wirtualne platformy komunikacyjnezwane „virtual reference”. Terminem tym okreœla siêmo¿liwoœci uzyskania przez u¿ytkownika informacjiw przestrzeni wirtualnej, najczêœciej w czasie rzeczy-wistym. Noœnikiem u³atwiaj¹cym nawi¹zanie relacjiz bibliotek¹ jest komputer, multimedialny telefon,multimedialny tablet czy te¿ innego typu technologiazapewniaj¹ca dostêp do Internetu. U¿ytkownik mo¿ewybraæ spoœród ró¿nych form komunikowania siê ta-kich jak: czat, wideokonferencja, VoIP (tzw. telefoniainternetowa), co-browsing (wspólna nawigacja inter-netowa dwóch lub wiêcej osób jednoczeœnie maj¹cychdostêp do tej samej strony internetowej) oraz pocztaelektroniczna. [8]

W bibliotekarstwie œwiatowym œwiadczenie wirtu-alnych us³ug internetowych z wykorzystaniem œrod-ków komunikacyjnych jest ju¿ powszechnie stosowa-ne. Przyk³adem mo¿e byæ miêdzynarodowy elektro-niczny serwis informacyjny Question Point utworzonyw 2002 roku przez Library of Congress oraz OnlineComputer Library Center of Dublin (OCLC), który za-pewnia dostêp do sieci informacyjnej ponad 100 aka-


Informacja naukowa w drzewnictwie w œwietle automatyzacji technik informacyjnych

demickich, publicznych i prywatnych bibliotek naœwiecie (http://www.questionpoit.org).[6]

Do grona bibliotek uruchamiaj¹cych na swoichstronach internetowych kana³y komunikacyjne zali-czyæ mo¿na tak¿e biblioteki polskie. I tak, BibliotekaUniwersytecka w Toruniu posiada elektroniczny for-mularz do zadawania pytañ (http://www.bu.umk.pl/mail/pytanie/php), Biblioteka Uniwersytetu Rzeszow-skiego uruchomi³a komunikator GG (http://bur.univ.rzeszow.pl/gadu-gadu), a Biblioteka UniwersytetuAdama Mickiewicza w Poznaniu wdro¿y³a wirtualnyserwis ASK a Librarian (Zapytaj bibliotekarza) dos-têpny na stronie http://ask.amu.edu.pl.[8] Pomimozmian zachodz¹cych w polskich bibliotekach, s¹ onenadal postrzegane jako „sk³adnice” ksi¹¿ek i materia-³ów audiowizualnych.[5] Tymczasem wspó³czesnaprzestrzeñ informacyjna jest systematycznie przeno-szona do przestrzeni wirtualnej, a przysz³e funkcjebibliotek naukowych, jak przewiduje M. Górny, bêd¹sprowadza³y siê do nastêpuj¹cych zadañ:— administrowania dostêpu do cyfrowych zasobów

informacyjnych,— przechowywania zbiorów drukowanych,— udostêpniania bezp³atnej informacji w postaci cyf-

rowej,— katalogowania zasobów internetowych,— przechowywania zbiorów specjalnych,— archiwizowania wybranych zasobów interneto-

wych.[7]W niniejszym opracowaniu, podjêto próbê analizywp³ywu zmian we wspó³czesnej przestrzeni informa-cyjnej na organizacjê i dzia³alnoœæ naukowej, dziedzi-nowej Biblioteki Instytutu Technologii Drewna (ITD).Zbadano tak¿e mo¿liwoœci usprawnienia jej funkcjo-nowania ze wzglêdu na potrzeby u¿ytkowników.

Biblioteki instytutów badawczych

Biblioteki instytutów badawczych, stanowi¹ce ichintegraln¹ czêœæ, gromadz¹ ksiêgozbiór oraz inne za-soby zgodnie z kierunkiem prowadzonych badañ i po-trzebami macierzystej jednostki. Ich zadaniem jestdba³oœæ o pozycjê i u¿ytecznoœæ w œrodowisku, troskao rozwój stosowanych technologii informacyjnych, za-sobnoœæ i dostêpnoœæ zbiorów potrzebnych do efek-tywnej pracy naukowo-badawczej, kszta³cenie pra-cowników oraz interakcjê ze spo³eczeñstwem. W dzia-³alnoœci naukowych bibliotek instytutowych opróczzasobnoœci udostêpnianych Ÿróde³ wiedzy, decyduj¹c¹rolê odgrywa ³atwoœæ i szybkoœæ dostêpu do informa-

cji. Wa¿ny jest dobrze przygotowany ksiêgozbiór pod-rêczny, wygodny dostêp do katalogów (zarówno kart-kowych jak i elektronicznych) oraz szybkoœæ i jakoœækopiowania materia³ów bibliotecznych. Ma to miêdzyinnymi wp³yw na fizyczn¹ przestrzeñ bibliotek insty-tutów badawczych, która podlega ci¹g³ym zmianom.Tak te¿ dzieje siê w Bibliotece ITD.

Biblioteka Instytutu Technologii Drewna

Dzia³alnoœæ biblioteczna i informacyjna jest jed-nym z zadañ statutowych Instytutu Technologii Drew-na, wynikaj¹cych z wiod¹cej roli Instytutu jako zaple-cza naukowego bran¿y drzewnej w Polsce. W Bibliote-ce ITD od momentu powstania Instytutu, to jest od1952 roku, gromadzi siê i opracowuje zbiory zwarte,ci¹g³e i specjalne. Gromadzenie odbywa siê poprzezzakup, dary i wymianê. Dziêki tym dzia³aniom biblio-teka posiada najwiêkszy w kraju zbiór ksi¹¿ek z zakre-su drzewnictwa (ok. 27.000 vol.). Nieomal 75% zaso-bów ksi¹¿kowych to literatura obcojêzyczna – nie-miecka, angielska, francuska, a nawet japoñska. Wzbiorze tym du¿¹ czêœæ stanowi¹ specjalistyczne s³ow-niki, w tym opracowane i wydane przez Instytut s³ow-niki drzewne: angielsko-polski, niemiecko-polski, ro-syjsko-polski wraz z indeksem terminów polskich.

Znajomoœæ najnowszych norm dotycz¹cych badañi wymagañ dla drewna oraz materia³ów pokrewnychjest podstaw¹ prowadzonych przez Instytut prac w ra-mach akredytowanego laboratorium oraz daje mo¿li-woœæ wydawania przez nasz¹ jednostkê certyfikatówpotwierdzaj¹cych zgodnoœæ wyrobów z wymaganiami.Normy stanowi¹ tak¿e podstawê dla kadry naukowejuczestnicz¹cej aktywnie w pracach normalizacyjnychKomitetów Technicznych Polskiego Komitetu Norma-lizacyjnego (PKN) oraz pracach Comité Européen deNormalisation (CEN). Zbiory Biblioteki ITD obejmuj¹normy z zakresu technologii drewna i meblarstwaPN-D, PN-F. Ze wzglêdu na przemiany gospodarczew kraju biblioteka zosta³a zobowi¹zana do gromadze-nia, równie¿ norm europejskich i miêdzynarodowychstosowanych w Polsce, takich jak: PN-EN, PN-EN ISO,PN-ISO.

Niepublikowan¹ czêœæ zasobów bibliotecznych sta-nowi¹ sprawozdania z prac naukowo-badawczych Ins-tytutu, z których mo¿na korzystaæ jedynie na miejscuw czytelni, po uzyskaniu zgody autorów.

Do najpoczytniejszej grupy gromadzonych przezbibliotekê zbiorów nale¿¹ czasopisma, dostarczaj¹cestosunkowo szybkich i wyczerpuj¹cych informacji na



temat aktualnego stanu wiedzy. Zbiór czasopism nau-kowych i fachowych z zakresu drzewnictwa, groma-dzonych w Bibliotece Instytutu od blisko 60 lat, jestunikatowym zasobem periodyków bran¿y drzewnejw kraju. Wydawnictwa zagraniczne stanowi¹ ok. 50%zgromadzonych czasopism. Pojawienie siê Ÿróde³elektronicznych oferuj¹cych dostêp do pe³noteksto-wych wersji czasopism nie zmieni³o formy ich groma-dzenia. Nadal s¹ one dostêpne w wersji drukowanej,gdy¿ tylko czêœæ czasopism z zakresu drzewnictwa jestwydawana w wersji elektronicznej. Œwiatowe serwisyoferuj¹ce dostêp do wielu tysiêcy czasopism z pe³nymitekstami, nie posiadaj¹ w swoich elektronicznych za-sobach najwa¿niejszych tytu³ów czasopism z bran¿ydrzewnej. Z szacunkowych danych dotycz¹cych pre-numeraty zagranicznych czasopism naukowych pla-nowanej na rok 2012 wynika, ¿e a¿ 30% wiod¹cychtytu³ów z zakresu drzewnictwa nie posiada pe³noteks-towej wersji on-line.[Tab.1]

Niektórzy wydawcy oferuj¹ wraz z form¹ drukowa-n¹ bezp³atn¹ wersjê elektroniczn¹. Z tej oferty Biblio-teka Instytutu korzysta od kilku lat. Dostêp do zaso-bów elektronicznych prenumerowanych czasopism wwersji drukowanej jest w wielu przypadkach limitowa-ny przez wydawców. U¿ytkownicy Biblioteki mog¹ ko-rzystaæ z nich tylko na komputerach pod³¹czonych dosieci Instytutu. [12] Tendencje do zwiêkszania iloœciŸróde³ elektronicznych z pe³nymi tekstami pozwalaj¹przypuszczaæ, ¿e dziedzinowe biblioteki naukowe, ta-kie jak Biblioteka ITD, niebawem uzyskaj¹ dostêp dowszystkich bran¿owych tytu³ów on-line. Kolejnymkrokiem w procesie udostêpniania elektronicznychczasopism przez Bibliotekê Instytutu jest dostêp doWirtualnej Biblioteki Nauki (WBN). Dziêki niemu, od2010 roku u¿ytkownicy mog¹ bezp³atnie korzystaæz najwa¿niejszych œwiatowych publikacji naukowychz wielu dziedzin, nierzadko stanowi¹cych wsparciew pracach badawczych, rozwojowych i wdro¿enio-wych pracowników naukowych Instytutu.

Zanim pojawi³y siê Ÿród³a elektroniczne i Internet,informacje udzielane u¿ytkownikom przez Bibliotekêbazowa³y na zgromadzonych zbiorach, katalogach w³as-nych i innych bibliotek, katalogach centralnych Bibliote-ki Narodowej oraz bibliografiach narodowych i kartote-kach kart dokumentacyjnych zawartoœci czasopism,tworzonych w Bibliotece Instytutu od po³owy lat siedem-dziesi¹tych XX wieku. Biblioteka informowa³a równie¿swoich u¿ytkowników o nowych nabytkach ksi¹¿ko-wych, publikuj¹c raz w miesi¹cu informacjê sygnaln¹„Wa¿niejsze nabytki Biblioteki Instytutu Technologii

Drewna”. Informacja ta ukazuje siê nadal, zmieni³a siêjedynie forma przekazywania – u¿ytkownicy otrzymuj¹informacjê sygnaln¹ poczt¹ elektroniczn¹.

Komputeryzacja wkroczy³a do Biblioteki Instytutuju¿ na prze³omie lat 80 i 90 XX wieku. Powsta³a po-trzeba tworzenia serwisów przydatnych specjalistomw ich dzia³alnoœci zawodowej. W Bibliotece ITD opra-cowano bibliograficzno-dokumentacyjn¹ bazê danychDREWINF, która zawiera bie¿¹ce i retrospektywne in-formacje o literaturze bran¿owej z zakresu drzewnic-twa, meblarstwa i dziedzin pokrewnych oraz normydotycz¹ce zagadnieñ zwi¹zanych z drewnem, jegoprzerobem i zastosowaniem. Baza umo¿liwia wyszu-kiwanie w sposób usystematyzowany publikacji naokreœlony temat w wydawnictwach krajowych i zagra-nicznych. Wszystkie zarejestrowane w bazie doku-menty znajduj¹ siê w zbiorach biblioteki InstytutuTechnologii Drewna. Celem utrzymania i aktualizowa-nia bazy jest:— dostarczanie Ÿróde³ informacji o publikacjach w

czasopismach, wydawnictwach zwartych, pracachnaukowo-badawczych i normach z zakresu drzew-nictwa,

— promocja dorobku myœli naukowej i technicznejdotycz¹cej technologii drewna i dziedzin zwi¹za-nych z drzewnictwem,

— nieodp³atne udostêpnianie bazy w sieci Internet,— wspomaganie wypo¿yczeñ miêdzybibliotecznych.

Baza sk³ada siê z czterech czêœci:DREWINF-CZASTo najobszerniejsza czêœæ bazy, obejmuj¹ca ponad

15.000 rekordów, odnosz¹ca siê do zawartoœci czaso-pism z ostatnich 29 lat. Podstaw¹ do jej utworzeniaby³y kartoteki kart dokumentacyjnych zawartoœci cza-sopism, które tworzono od po³owy lat 70-tych ubieg³e-go stulecia, przy czym jej zautomatyzowana czêœæ ist-nieje od 1989 roku. Jest najwiêksz¹ w kraju baz¹ bib-liograficzn¹ ewidencjonuj¹c¹ literaturê o tematycedrzewnej i meblarskiej. Zawiera informacje o artyku-³ach publikowanych w krajowych i zagranicznych cza-sopismach bran¿owych wraz z krótk¹ analiz¹ treœci.

DREWINF-ZWARPodstaw¹ dokumentowania s¹ wydawnictwa zwarte

znajduj¹ce siê w bibliotece Instytutu Technologii Drew-na, a rejestracji podlegaj¹ podstawowe dane bibliogra-ficzne rozszerzone w przypadku ksi¹¿ek obcojêzycznycho t³umaczenia tytu³u i klasyfikacjê bran¿ow¹.

DREWINF-PRACObejmuje sprawozdania z prac naukowo-badaw-

czych zrealizowanych w Instytucie Technologii Drew-





Tabela 1. Prenumerata zagranicznych czasopism naukowych w Bibliotece ITD na rok 2012 – zaznaczono brak wersji on-line

Lp. ISSN LiczbaFormatprint

Format print+ online

Formatonline

1 0005-6545 BAUEN MIT HOLZ brak jest brak

2 0341-3659 BM BAU –UND MÖBELSCHSEINER brak jest brak

3 0961-9534 BIOMASS AND BIOENERGY jestWolny dostêp w ramach

konsorcjum DDP

4 0320-4529BJULLETEN’ INOSTRANNOJJKOMMERCHESKOJJ INFORMACJI (BIKI)

jest brak brak

5 BOIS ET FORETS DES TROPIQUES jest jest jest

6 0011-9008DEREVOOBRABATYVAJUSHCHAJAPROMYSHLENNOST’

jest brak brak

7 0013-0613 THE ECONOMIST brak jest brak

8 0018-3768EUROPEAN JOURNAL OF WOOD AND WOODPRODUCTS

jestWolny dostêp w ramach

konsorcjum DDP

9 0800-2999 EUWID. WOOD PRODUCTS AND PANELS jest jest jest

10 EUWID. RECYKLING AND WASTE jest jest jest

11 1520-0191 FOREST CHEMICALS REVIEW jest brak brak

12 0015-7473 FOREST PRODUCTS JOURNAL jest brak brak

13 1463-9262 GREEN CHEMISTRY brak jest jest

14 0945-1994 HOLZ jest brak brak

15 0018-3784 HOLZ KURIER jest brak brak

16 0018-3881 HOLZTECHNOLOGIE jest brak brak

17 0947-6237 HOLZ- UND KUNSTSTOFFVERARBEITUNG jest brak brak

18 0018-3792 HOLZ-ZENTRALBLATT jest brak brak

19 0018-3822 HOB-DIE HOLZBEARBEITUNG jest brak brak

20 0018-3830 HOLZFORSCHUNG jest jest jest

21 0905-6947 INDOOR AIR jest jest jest

22 0536-1036IZ. VUZ. UCEB. ZAVED. SERIIA LESNOJZHURNAL

jest brak brak

23 2042-6445 INTERNATIONAL WOOD PRODUCTS JOURNAL brak jest jest

24 0277-3813JOURNAL OF WOOD CHEMISTRY ANDTECHNOLOGY

brak jest jest

25 1435-0211JOURNAL OF WOOD SCIENCE. OFFICIALJOURNAL OF THE JAPAN WOOD RESEARCHSOCIETY

jestWolny dostêp w ramach

konsorcjum DDP

26 0949-6521 MÕBELMARKT jest jest jest

27 1740-701X TTJ. THE TIMBER INDUSTRY MAGAZINE jest brak jest

28 0735-6161 WOOD AND FIBER SCIENCE brak jest brak

29 0043-7662 WOOD AND WOOD PRODUCTS brak jest brak

30 0144-7238 WOOD BASED PANELS INTERNATIONAL brak jest jest

31 0043-7719 WOOD SCIENCE AND TECHNOLOGY jestWolny dostêp w ramach

konsorcjum DDP

DDP w ramach konsorcjum Elseviera i Springera �ród³o: Opracowanie w³asne

na. Rejestracji podlegaj¹ podstawowe dane bibliogra-ficzne uzupe³nione o streszczenia, s³owa kluczowew jêzyku polskim i klasyfikacjê bran¿ow¹.

DREWINF-NORMZawiera normy PN-D-, PN-EN, PN-EN ISO i PN

ISO dotycz¹ce zagadnieñ zwi¹zanych z drewnem, jegoprzerobem i zastosowaniem. Rejestrowane s¹ danebibliograficzne uzupe³nione o s³owa kluczowe i klasy-fikacjê bran¿ow¹. [12]

Jedn¹ z form pozyskiwania informacji jest wspó³-praca z innymi bibliotekami. Do roku 1989 mo¿liwoœ-ci kupna wydawnictw z krajów kapitalistycznych by³yograniczone. Wymiana miêdzybiblioteczna z zagra-nicznymi bibliotekami by³a czêsto jedynym sposobemzdobycia wiod¹cych pozycji literaturowych, wydawa-nych poza blokiem pañstw socjalistycznych, a tym sa-mym jedyn¹ mo¿liwoœci¹ wymiany wiedzy, myœlitwórczej i doœwiadczeñ pracowników Instytutu zeœwiatem. W tym okresie Biblioteka utrzymywa³a sta³¹wspó³pracê ze 120 bibliotekami wy¿szych uczelni,instytutów i oœrodków naukowych, zarówno w Euro-pie (Anglia, Francja, Austria, Niemcy, Hiszpania, W³o-chy, Finlandia, Szwecja, Norwegia), Azji (Japonia),Ameryce (Kanada, USA) jak i Oceanii (Australia,Nowa Zelandia). Po transformacji gospodarczo-poli-tycznej, w zwi¹zku z mo¿liwoœci¹ zakupu ksi¹¿ek,liczba bibliotek zagranicznych, z którymi nadal jestutrzymywana wymiana spad³a do 60. W wymianiemiêdzybibliotecznej wa¿ne miejsce zajmuje czasopis-mo „Drewno. Prace naukowe. Doniesienia. Komuni-katy”, wydawane przez Instytut Technologii Drewna.W czasopiœmie zamieszczane s¹ wy³¹cznie artyku³yoryginalne, wczeœniej niepublikowane, dotycz¹ce is-totnych zagadnieñ z dziedziny drzewnictwa i sektoraleœno-drzewnego w kraju i za granic¹. Czasopismo todociera do wszystkich wa¿nych bibliotek uczelnia-nych i instytutowych na œwiecie. Od roku 2008 wszy-stkie artyku³y publikowane w czasopiœmie s¹ dostêp-ne w wersji elektronicznej na stronie internetowej ITDwww.itd.poznan.pl/pl/drewno. Jest ono istotnym fo-rum wymiany informacji o najnowszych dokonaniachi wynikach badañ prowadzonych dla szeroko pojêtegodrzewnictwa. Dziêki wspó³pracy przedstawicieli œro-dowiska naukowego i praktyki gospodarczej upo-wszechniany jest w nim dorobek myœli naukowej. Jed-noczeœnie umacnia siê pozycja czasopisma jako œrod-ka transferu wiedzy nie tylko w skali europejskiej, aleogólnoœwiatowej.

Wspó³praca krajowa i miêdzynarodowa rozwijanajest równie¿ poprzez zasilanie wielu baz danych. Cza-

sopismo „Drewno. Prace naukowe. Doniesienia. Ko-munikaty” indeksowane jest w bazach: BazTech,CEJSH, SCOPUS, Science Citation Index Expanded(tzw. lista filadelfijska). Biblioteka Instytutu ponadtowspó³pracuje z Wy¿sz¹ Szko³¹ Ekonomiczn¹ w Bia-³ymstoku, uczestnicz¹c w projekcie, którego celemjest stworzenie elektronicznej bazy recenzowanychpublikacji naukowych. Projekt zak³ada stworzeniebazy zawieraj¹cej 8 tysiêcy publikacji autorstwa nau-kowców z ca³ej Polski, nazwanej „e-Publikacje NaukiPolskiej” (e-PNP). Za poœrednictwem wirtualnej plat-formy u¿ytkownicy maj¹ mo¿liwoœæ wyszukiwaniapublikacji z interesuj¹cych ich dziedzin, a nastêpniepozyskiwania ich w formie elektronicznej. Bibliotekazasila równie¿ Krajowy System Informacji o PracachBadawczych „SYNABA”, przekazuj¹c dane o zakoñ-czonych pracach statutowych, doktorskich i projek-tach badawczych.

Systematyczny spadek zapotrzebowania na trady-cyjne us³ugi informacyjne oferowane przez BibliotekêInstytutu mo¿na wyraŸnie zauwa¿yæ na przyk³adziewypo¿yczeñ miêdzybibliotecznych. [Wykr.1] Liczbawypo¿yczeñ zmniejsza siê na rzecz wzrostu iloœciwykonywanych odbitek kserograficznych. [Wykr.2]Coraz czêœciej pojawiaj¹ siê pytania o mo¿liwoœci ska-nowania poszukiwanej literatury.

Czytelnicy indywidualni Biblioteki ITD to pracow-nicy naukowi Instytutu, pracownicy dydaktycz-no-naukowi uczelni wy¿szych, w tym UniwersytetuPrzyrodniczego w Poznaniu, studenci i pracownicyprzemys³u. S¹ to specjaliœci z zakresu drzewnictwa,którzy poszukuj¹ wiadomoœci potrzebnych do efek-tywnej pracy naukowo-badawczej, wiedzy s³u¿¹cejrozwojowi, samodoskonaleniu i kszta³ceniu. Ich wy-magania w relacji biblioteka-u¿ytkownik ulegaj¹ ci¹g-³ym zmianom. Czytelnicy coraz czêœciej przedk³adaj¹



Wykres 1. Liczba wypo¿yczeñ miêdzybibliotecznychw latach 2006-2010.

wykonanie odbitek kserograficznych czy skanowanienad wizyty w bibliotece, co pokazuje analiza liczbyodwiedzin w czytelni w ostatnich latach.[Wykr.3]

Utrzymanie, a nawet zwiêkszenie liczby u¿ytkow-ników oraz wiêksza koncentracja na zaspokojeniu ichpotrzeb, to zadania, które musz¹ realizowaæ dzisiejszebiblioteki naukowe, by mog³y przetrwaæ w zmienia-j¹cym siê otoczeniu i sprostaæ nowym wyzwaniom.W nowoczesnej strategii zarz¹dzania bibliotek¹, zajeden z podstawowych kanonów systemu uwa¿a siêanga¿owanie czytelnika w proces tworzenia jakoœcius³ug bibliotecznych i informacyjnych. U¿ytkownik tonie tylko bierny odbiorca informacji, ale tak¿e aktyw-ny uczestnik procesu informacyjno-wyszukiwawcze-go. W nowej rzeczywistoœci spo³eczno-ekonomicznejrangê biblioteki i jakoœæ us³ug informacyjnych oceniasiê wed³ug stopnia satysfakcji czytelników. W³¹czenieu¿ytkowników w proces wyszukiwania informacjipozwala na doprecyzowanie poszukiwañ i uzyskanie

w³aœciwych efektów, tym samym gwarantuje zadowo-lenie i lepszy wizerunek biblioteki naukowej instytu-tu. [3]

Badania ankietowe u¿ytkownikówBiblioteki ITD

W celu zbadania oczekiwañ oraz potrzeb informa-cyjnych czytelników Biblioteki Instytutu, w czerwcu2011 roku, po raz pierwszy przeprowadzono wœród jeju¿ytkowników badania ankietowe, pozwalaj¹ce na na-wi¹zanie bli¿szego kontaktu z czytelnikami Biblioteki,poznanie ich oczekiwañ oraz obserwacjê zaintereso-wania tak¹ form¹ interakcji. Ankieta zawiera³a 15 py-tañ zamkniêtych oraz jedno pytanie otwarte (nr 16),które dawa³o mo¿liwoœæ wyra¿enia swoich uwag i wy-powiedzenia siê na temat funkcjonowania Bibliotekii pracy bibliotekarzy. Respondenci mogli udzielaæ kil-ku odpowiedzi, je¿eli wynika³o to z treœci pytania (np.o rodzaje zbiorów z jakich korzystaj¹). Czêœæ ankietzosta³a wype³niona na miejscu w Bibliotece, pozosta³¹czêœæ rozes³ano wœród pracowników Instytutu, pra-cowników naukowych oraz doktorantów Uniwersyte-tu Przyrodniczego (UP) w Poznaniu i innych u¿ytkow-ników.[Wykr.4] Zebrano 83,5 % rozes³anych ankiet.

Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e przewa¿a-j¹ca czêœæ u¿ytkowników chêtnie korzysta z us³ug Bib-lioteki, gdy¿ mog¹ liczyæ na pomoc, zainteresowaniei ¿yczliwoœæ obs³ugi bibliotecznej. Nale¿y podkreœliæ,¿e czytelnicy czêsto pytaj¹ o nowe bazy i nowe œrodkikomunikacji. Ponadto badanie wykaza³o, ¿e rozsy³a-nie informacji sygnalnej „Wa¿niejsze nabytki Bibliote-ki Instytutu Technologii Drewna” znacz¹co u³atwia



Wykres 2. Liczba wykonywanych odbitek kserograficznychz czasopism w latach 2006-2010.

Wykres 3. Liczba odwiedzin w czytelni Biblioteki ITDw latach 2006-2010.

Wykres 4. Struktura respondentów wed³ug przynale¿noœcido grup pracowniczych

zapoznawanie siê z nowymi zasobami Biblioteki po-nad po³owie u¿ytkowników (50,7%). Z odpowiedzirespondentów wynika, ¿e oczekuj¹ oni przede wszyst-kim szybkiego dostêpu do jak najpe³niejszej informa-cji. Badania potwierdzi³y tak¿e celowoœæ i trafnoœæ za-kupu czasopism w wersji „print+on-line” oraz dalsze-go uzupe³niania bazy DREWINF (korzysta z niej74,6% czytelników). Analiza wykaza³a, ¿e Wirtualn¹Bibliotek¹ Nauki jest zainteresowanych zaledwie35,2% u¿ytkowników, co mo¿e wynikaæ z faktu, ¿eczytelnicy dopiero od roku maj¹ dostêp do tej formyinformacji. Innym czynnikiem wp³ywaj¹cym na takma³e zainteresowanie mo¿e byæ brak wielu tytu³ówz zakresu drzewnictwa. Zbiory biblioteki s¹ w tymprzypadku wiêksze, a czytelnicy korzystaj¹cy z WBNszukaj¹ tam g³ównie dostêpu do artyku³ów z dziedzinstanowi¹cych wsparcie dla badañ i wdro¿eñ z zakresudrzewnictwa. Nie zaobserwowano wp³ywu wieku an-kietowanych na odpowiedzi dotycz¹ce automatyzacjizasobów bibliotecznych oraz elektronicznych technikkomunikacyjnych, co mo¿na t³umaczyæ specyfik¹ za-wodow¹ badanych osób. U¿ytkownicy Biblioteki Insty-tutu to przede wszystkim grupa pracowników nauko-wych i studentów, którzy niezale¿nie od wieku s¹ zain-teresowani najnowszymi technikami i technologiamiinformacyjnymi.[Wykr.5]

Wynik odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu za-soby Biblioteki ITD zaspakajaj¹ potrzeby czytelników,nie jest zadowalaj¹cy – 47,9% ankietowanych oceni³ozbiory jako œrednie. Z badañ wynika, ¿e aby sprostaæoczekiwaniom u¿ytkowników, nale¿y wprowadziænowe us³ugi. Wœród opinii respondentów uwagê zwra-ca ciekawa propozycja wprowadzenia wirtualnych

us³ug w czasie rzeczywistym – audiowizualnych (np.„skype”) i w formie pisemnej (np. czat) – w celu sta³e-go kontaktu i ewentualnej bie¿¹cej konsultacji. Zapro-ponowano tak¿e mo¿liwoœæ skanowania zamiast wy-konywania odbitek kserograficznych. Pojawi³y siê te¿liczne proœby o wyd³u¿enie czasu otwarcia Biblioteki.Kolejna bardzo interesuj¹ca sugestia dotyczy³aw³¹czenia do zbiorów podstawowych, encyklopedycz-nych publikacji z zakresu drzewnictwa w formiee-booków, do których u¿ytkownik w ka¿dej chwilimia³by dostêp ze swojego komputera. Z udzielonychodpowiedzi wynika, ¿e u¿ytkownicy akceptuj¹ zmianyzachodz¹ce w przestrzeni informacyjnej BibliotekiITD. Przenoszenie przestrzeni informacyjnej Bibliote-ki do przestrzeni wirtualnej spe³nia ich oczekiwania.Podjêcie dzia³añ w celu podniesienia jakoœci us³ugbiblioteki z wykorzystaniem nowoczesnych technolo-gii informacyjnych jest szans¹ na dalszy rozwój, pod-niesienie rangi i u¿ytecznoœci Biblioteki Instytutu.

Biblioteka ITD – plany na przysz³oœæ

Staraj¹c siê sprostaæ nowym wyzwaniom, Bibliote-ka Instytutu planuje implantacjê technologii informa-tycznych. Dziêki budowie sieci lokalnej (sieci struktu-ralnej) oraz instalacji sieciowych urz¹dzeñ aktywnychzosta³a przygotowana infrastruktura informatyczna.W kolejnym etapie planuje siê poszerzenie zakresuus³ug realizowanych przy pomocy narzêdzi siecio-wych.[11] Wprowadzenie nowej formy komunikacji –specjalistycznego interfejsu www, który umo¿liwi czy-telnikowi zadawanie pytañ poprzez wype³nianie elek-tronicznego formularza, to nastêpny planowany etapreorganizacji us³ug bibliotecznych, umo¿liwiaj¹cysprostanie oczekiwaniom obecnych i przysz³ych u¿yt-kowników biblioteki. Pytania i odpowiedzi bêd¹ archi-wizowane, co pozwoli w pierwszej kolejnoœci przeszu-kaæ archiwum w celu sprawdzenia, czy na podobnepytanie nie udzielono wczeœniej odpowiedzi. Czêstopowtarzaj¹ce siê pytania bêd¹ publikowane wraz z od-powiedziami na stronie www Instytutu w postaci listFAQ (Frequently Asked Questions). U¿ytkownicybêd¹ mogli zapoznaæ siê z nimi, zanim przeœl¹ pytaniedo bibliotekarza. Zalet¹ us³ug realizowanych poprzezpocztê elektroniczn¹ czy formularz www jest mo¿li-woœæ zadawania pytañ w dowolnym czasie i miejscu,wady to brak mo¿liwoœci przeprowadzenia z u¿ytkow-nikiem wywiadu i uœciœlenia jego potrzeb informacyj-nych.[4] Pomimo oczekiwañ u¿ytkowników, wskaza-nych w ankiecie, w najbli¿szym czasie nie bêd¹ reali-



Wykres 5. Struktura respondentów wed³ug grup wiekowych.

zowane us³ugi on-line w czasie rzeczywistym. Zosta-nie natomiast wprowadzony dostêp on-line do katalo-gów bibliotecznych.

Planuje siê tak¿e utworzenie repozytorium insty-tucjonalnego, które mia³oby gromadziæ dokumentypodzielone na kolekcje, np.: artyku³y naukowe, mate-ria³y konferencyjne, czasopisma naukowe, postery,sprawozdania itd. Jednak przygotowanie repozyto-rium wymaga zaanga¿owania w projekt pracownikównaukowych i ich aktywnego uczestnictwa.[9] Barier¹w tworzeniu repozytoriów mo¿e byæ przekonanie pol-skiego œrodowiska naukowego do tej idei. Wielu nau-kowców uwa¿a elektroniczne publikacje za mniej zna-cz¹ce w porównaniu z drukowanymi (ze wzglêdu napunktacjê KBN czy impact factor), a tak¿e mylnies¹dzi, i¿ artyku³ przekazany wydawcy nie mo¿e byædrukowany ponownie w repozytorium w³asnej jedno-stki. [2] A przecie¿ repozytorium instytucjonalne niestanowi tylko cyfrowego archiwum przechowywaniadokumentów, ale jest przede wszystkim „witryn¹” ins-tytutu czy uczelni promuj¹c¹ badania naukowe.

Podsumowanie

Biblioteki naukowe instytutów badawczych podej-muj¹ dzia³ania maj¹ce na celu dostosowanie ich funk-cjonowania do rozwoju nauki, nowoczesnych sposo-bów œwiadczenia us³ug informacyjnych i zmienia-j¹cych siê form obs³ugi czytelników. W realizacji tychzadañ istotnym zagadnieniem jest sposób finansowa-nia dzia³alnoœci biblioteki. To wa¿ny czynnik jej roz-woju i planowania strategicznego. Sytuacja, w którejbiblioteka ma okreœlony roczny bud¿et, daje nie tylkopoczucie bezpieczeñstwa w wydatkach, ale tak¿ewp³ywa na jakoœæ proponowanych us³ug i strukturêzakupów. Pozwala na rozbudowê warsztatu informa-cyjnego, uwzglêdnienie nowych mo¿liwoœci w zakresiekomunikowania siê z odbiorc¹ oraz udostêpnianiazbiorów. Coraz czêœciej u¿ytkownicy oczekuj¹ dostêpudo informacji rzeczowej i tekstowej za poœrednictwemmediów elektronicznych. Obecne potrzeby czytelni-ków ukierunkowane s¹ na mo¿liwoœæ korzystaniaz zasobów sieciowych, a wykorzystanie Ÿróde³ interne-towych jedynie w sieci lokalnej przestaje zaspakajaæpotrzeby u¿ytkowników, którzy wyra¿aj¹ zaintereso-wanie dostêpem do wiedzy równie¿ poza instytutem,w dowolnym miejscu i czasie (np, w domu). Czytelnicypostrzegaj¹ bibliotekê jako centrum zarz¹dzania orazudostêpniania wirtualnej wiedzy i informacji bezograniczania miejsca i czasu. Przysz³oœci¹ komunika-

cji na p³aszczyŸnie u¿ytkownik-bibliotekarz, obok do-tychczas najczêœciej wykorzystywanej poczty elektro-nicznej, stan¹ siê komunikatory stwarzaj¹ce mo¿li-woœæ kontaktu w czasie rzeczywistym. Popularnewœród m³odych u¿ytkowników Internetu narzêdziakomunikacyjne bêd¹ w niedalekiej przysz³oœci w nau-kowych bibliotekach instytutów badawczych, po-wszechnym sposobem nawi¹zywania dialogu z czytel-nikiem. Podejmowanie nowych wyzwañ nie oznaczarezygnacji z tradycyjnych metod obs³ugi u¿ytkowni-ków biblioteki – osobisty kontakt, rozmowa telefonicz-na, list nadal bêd¹ niezbêdnym elementem platformytechnik informacyjnych w bibliotekach, a ich po³¹cze-nie z nowymi formami us³ug na p³aszczyŸnie elektro-nicznej uczyni biblioteki bardziej atrakcyjne dla do-tychczasowych i przysz³ych u¿ytkowników.

Za³¹cznik 1

Instytut Technologii Drewna (ITD)Zak³ad Informacji i Promocji – Biblioteka

ANKIETABadanie potrzeb u¿ytkowników biblioteki ITD

W trosce o zapewnienie w³aœciwej jakoœci naszychus³ug informacyjnych pragniemy poznaæ opinie na-szych Czytelników. Wyniki przeprowadzonego bada-nia zostan¹ wykorzystane w pracach badawczych,dotycz¹cych jakoœci œwiadczonych us³ug oraz rozsze-rzenia oferty informacyjnej biblioteki ITD.1. Jak czêsto korzystaj¹ Pañstwo z us³ug biblioteki

ITD:� 1 raz w tygodniu lub czêœciej� kilka razy w miesi¹cu� kilka razy w kwartale� kilka razy w roku� inna czêstotliwoœæ, jaka …………

2. W jakim celu korzystaj¹ Pañstwo z zasobów bib-lioteki ITD:� praca naukowa, projekt, grant� badania� praca magisterska, licencjat� przygotowanie referatu, artyku³u� praca w przemyœle� inny, jaki …………

3. Z jakiego Ÿród³a dowiaduj¹ siê Pañstwo o nowychzbiorach, bazach i us³ugach dostêpnych w biblio-tece ITD:� strona internetowa ITD



� informacja sygnalna „Wykaz nabytków biblio-teki ITD”

� informacje rozsy³ane poczt¹ elektroniczn¹� od znajomych� inne, jakie? …………

4. Z jakiego rodzaju zbiorów korzystaj¹ Pañstwow bibliotece ITD:� ksi¹¿ki� czasopisma� normy� bazy danych� inne, jakie …………

5. Z jakich baz lub informacji o bazach dotycz¹cychdrzewnictwa, dostêpnych na stronie ITD korzysta-ja Pañstwo najczêœciej:� DREWINF� ksyloteka� Vademecum� Drzewnictwo

6. Z jakich innych baz, poza bazami oferowanymi nastronie ITD Pañstwo korzystaj¹:� BazTech� Synaba� SCOPUS� CEJSH� bazy Thomson Scientific z Filadelfii� inna, jaka? …………

7*. Czy korzystaj¹ Pañstwo z czasopism dostêpnychonline w ITD w ramach prenumeraty drukowanej?� tak� nie

* dotyczy pracowników ITD.8. Czy korzystaj¹ Pañstwo z dostêpu do zasobów

Wirtualnej Biblioteki Nauki?� tak� nie

9. Gdzie korzystaj¹ Pañstwo z dostêpnych baz da-nych:� ITD stanowisko pracy� biblioteka (ITD)� uczelnia� miejsce zamieszkania� inne …………

10. Czy strona internetowa ITD wystarczaj¹co infor-muje o zbiorach i us³ugach swojej biblioteki:� tak� nie� nie mam zdania

11. Jakie us³ugi pracownika biblioteki ITD s¹ Pañ-stwu najbardziej przydatne:

� pomoc przy przeszukiwaniu baz danych� pomoc przy korzystaniu z katalogu komputero-

wego� pomoc przy korzystaniu z katalogu kartkowego� pomoc przy poszukiwaniach informacji i dobo-

rze literatury� inne, jakie? …………

12. Czy przydatne by³oby wydawanie informacji syg-nalnej w postaci streszczeñ dokumentacyjnychartyku³ów z bie¿¹cych czasopism drzewnych pol-skich i obcojêzycznych:� takjak czêsto:� 1 raz w miesi¹cu� 1 raz w kwartale� 2 razy w roku� 1 raz w roku� nie� nie mam zdania

13. W jakim stopniu zasoby biblioteki ITD zaspokaja-j¹ Pañstwa potrzeby informacyjne:� wysokim� œrednim� niskim, dlaczego? …………

14. Z jakiej formy elektronicznych technik komunika-cyjnych z bibliotek¹ ITD chcieliby Pañstwo ko-rzystaæ?� mail� formularz na stronie www� lista dyskusyjna� czat� inne, jakie? …………

15. Czy zainteresowani s¹ Pañstwo korzystaniemz wolnego, pe³notekstowego dostêpu do publikacjinaukowych w postaci repozytoriów instytucjonal-nych:� tak� nie� nie mam zdania

16. W³asne propozycje i uwagi dotycz¹ce pracy biblio-teki ITD: ………………………………

17. Proszê okreœliæ, do której grupy u¿ytkownikówPañstwo przynale¿¹:� pracownik ITD� pracownik Uniwersytetu Przyrodniczego w Po-

znaniu Wydzia³ …………� student Uniwersytetu Przyrodniczego w Pozna-

niu



� student innej uczelni, jakiej …………� pracownik przemys³u� inny, jaki …………

18. Proszê okreœliæ, do której grupy wiekowej Pañstwoprzynale¿¹:� 20-40 lat� 40-60 lat� powy¿ej 60 lat

Dziêkujemy za wype³nienie ankiety.

Kontakt:Ewa TomaszewskaInstytut Technologii Drewna – Biblioteka60-654 Poznañ, ul. Winiarska 1tel. 61 849 24 71fax: 61 822 43 72e-mail: [email protected]

Literatura cytowana

[1] Augustyniak M.: Wp³yw rozwoju automatyzacji w bibliote-kach na formê i jakoœæ ich dzia³alnoœci informacyjnej. W: Wy-miana informacji i rozwój profesjonalnych us³ug informacyj-nych w edukacji, nauce i kulturze na rzecz spo³eczeñstwa opar-tego na wiedzy. Pod red. D. Pietruch-Reizes i W. Babika. PracePTIN nr 7, Katowice 2008, s. 287-295.

[2] Bednarek-Michalska B.: Wolny dostêp do informacji i wiedzyczy wykluczenie edukacyjne? „Biuletyn EBIB”. 2005 nr 2 (63).[online]. Tryb dostêpu: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/mi-chalska.php

[3] Chrapczyñska B.: Wymiana profesjonalnej informacji pomiê-dzy bibliotek¹ a czytelnikiem na przyk³adzie Oddzia³u Infor-macji Naukowej Biblioteki G³ównej Akademii Ekonomicznejwe Wroc³awiu. W: Wymiana informacji i rozwój profesjonal-nych us³ug informacyjnych w edukacji, nauce i kulturze narzecz spo³eczeñstwa opartego na wiedzy. Pod red. D. Pie-truch-Reizes i W. Babika. Prace PTIN nr 7, Katowice 2008,s. 333-344.

[4] Derfert-Wolf L.: Elekroniczne us³ugi: „Biuletyn EBIB”. 2006nr 1 (71). [online]. Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/2006/71/derfert.php

[5] Derfert-Wolf L.: Specjalista informacji 2.0? Bibliotekarz dzie-dzinowy 2.0? Nowa forma przewodników po zasobach – Lib-

Guides. „Biuletyn EBIB”. 2011 nr 1 (119) [online]. Tryb dostê-pu: http://www.nowyebib.info/2011/119/a.php?derfert

[6] G¹sowska B.: QusetionPoint – wirtualny wielojêzyczny serwisinformacyjny. W: Przestrzeñ informacyjna biblioteki akade-mickiej – tradycja i nowoczesnoœæ. Pod red. B. Antczak-Sabali,M. Kowalskiej i L. Tkaczyk. Toruñ: Wy¿sza Szko³a Bankowaw Toruniu, 2009, s. 233-245

[7] Górny M.: Czy spo³eczeñstwo informacyjne w Polsce bêdziepotrzebowa³o bibliotek naukowych. W: Udzia³ bibliotek aka-demickich w kszta³towaniu spo³eczeñstwa informacyjnegow Polsce: potencja³, mo¿liwoœci, potrzeby. Bydgoszcz-Klonowo,15-17 maja 2002 r., ATR, Bydgoszcz 2002, s. 109-117.

[8] Karwasiñska E., Kozak H.: „Ask a Librarian” – serwis Bibliote-ki Uniwersyteckiej w Poznaniu. „Biuletyn EBIB”. 2011 nr 1(119). [online]. Tryb dostepu: http://www.nowyebib.info/2011/119/a.php?karwasinska

[9] Karwasiñska E., Rychlik M.: Model i etapy tworzenia repozyto-rium instytucjonalnego na podstawie badañ w³asnych i do-œwiadczeñ bibliotek zagranicznych. [online]. Tryb dostêpu:http://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/1

[10] Sójkowska I., Podgórski F.: Dok¹d zmierza informacja? – czylico oferuje biblioteka, a czego oczekuje u¿ytkownik. Stan obec-ny i rozwój informacji naukowej w bibliotekach uczelni tech-nicznych. [online]. Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/publi-kacje/matkonf/biblio21/poster_ref.11.

[11] Szewczyk-K³os D.: Biblioteka Wydzia³u Filologicznego Uni-wersytetu Opolskiego w nowej przestrzeni organizacyjnej i no-wych mo¿liwoœciach technologicznych. [online]. Tryb dostêpu:http://bur.univ.rzeszov.pl/relacja/ref/szewczyk.pdf

[12] Tomaszewska E.: Informacja naukowa w drzewnictwie, zeszczególnym uwzglêdnieniem wykorzystania Internetu. W: Wy-miana informacji i rozwój profesjonalnych us³ug informacyj-nych w edukacji, nauce i kulturze na rzecz spo³eczeñstwa opar-tego na wiedzy. Pod red. D. Pietruch-Reizes i W. Babika. PracePTIN nr 7, Katowice 2008, s. 261-270.

Mgr Ewa TOMASZEWSKA, mgr Zofia WAWRZYNKIEWICZ, mgr AnnaGA£ECKA – Instytut Technologii Drewna. Adres: 60-654 Poznañ,ul. Winiarska 1.Tel.: (61) 8492-471; e-mail: [email protected].: (61) 8492-472; e-mail: [email protected].: (61) 8492-465; e-mail: [email protected]



KSZTA£CENIE

Miros³aw GARBACZ, £ucja MACIEJEWSKA

Politechnika Wroc³awska, WROC£AW

Kariera zawodowa w bibliotece szko³y wy¿szejKariera zawodowa w bibliotece szko³y wy¿szej*

Przedmiotem pracy jest przedstawienie œcie¿ki zawodowej i kariery absolwenta informa-cji naukowej i bibliotekoznawstwa (INiB) w bibliotece szko³y wy¿szej na przyk³adzieBiblioteki Politechniki Wroc³awskiej. W referacie omówiono przebieg studiów z zakresuINiB na Uniwersytecie Wroc³awskim oraz poddano ocenie wiedzê studenta na tematprzysz³ego zawodu w trakcie jego nauki, a tak¿e przedstawiono zmiany jego podejœcia dobibliotekarstwa po zdobyciu praktycznego doœwiadczenia. Przeanalizowano poziom wie-dzy i umiejêtnoœci posiadane przez absolwenta a oczekiwane przez pracodawcê takiegojak biblioteka akademicka. Wspó³czesny pracownik tego typu biblioteki musi mieæ du¿¹œwiadomoœæ przenikania siê nauki, edukacji i techniki, która wkracza we wszystkie sfery¿ycia, co równoczeœnie obliguje go do sta³ego œledzenia tych przemian. Temat kariery za-wodowej absolwenta INiB przedstawiono z dwóch punktów widzenia: pracodawcy i pra-cownika, skupiaj¹c siê na procesie oceny i weryfikacji wiedzy osób nowo zatrudnianych.W zakoñczeniu artyku³u przedstawiono kilka wniosków, jakie nasunê³y siê autorom woparciu o doœwiadczenia w³asne i w konfrontacji z literatur¹ przedmiotu, sformu³owanote¿ rolê permanentnego uczenia siê i podnoszenia kwalifikacji bibliotekarzy w nieustan-nie zmieniaj¹cych siê realiach ich pracy.

Professional Career in a University Library. The subject of this study is the presenta-tion of a professional path and career of a graduate from the faculty of scientific informa-tion and librarianship in a university library, upon an example of the Library of the Wro-c³aw University of Technology. The study discusses the course of studies in the scope ofscientific information and librarianship at the Wroc³aw University and evaluates theknowledge of a student concerning his/her future profession during the course of his/hereducation, as well as presents the changes of his/her attitude towards librarianship afterobtaining practical experience. The level of knowledge and skills exhibited by a graduateand expected by an employee such as an academic library are discussed. The contempo-rary employee of a library of the kind needs to be aware of the fact of intermingling ofscience, education and technology, entering all spheres of life, which at the same timeobliges him/her to investigate these changes constantly. The subject of the professionalcareer of a graduate from the faculty of scientific information and librarianship is pre-


Kariera zawodowa w bibliotece szko³y wy¿szej

KSZTA£CENIEKSZTA£CENIE

* Korekta do artyku³u opublikowanego w PTINT 2011 nr 4.W numerze 4 z 2011 roku „Praktyki i Teorii Informacji Naukowej i Technicznej” nie wydrukowano tabeli, bêd¹cej istotn¹ czêœci¹ artyku³u:Miros³aw GARBACZ, £ucja MACIEJEWSKA: Kariera zawodowa w bibliotece szko³y wy¿szej. Redakcja bardzo przeprasza Autorów za b³¹d.

sented from two points of view: of an employer and of an employee, focusing on the pro-cess of evaluating and verifying the knowledge of the newly employed. The final part ofthe paper presents a number of conclusions drawn up by the authors on the basis of theirown experience and in confrontation with the subject literature, the role of the permanentlearning and improving qualifications of librarians in the constantly changing conditionsof their work is also formulated.

Wstêp

Misj¹ wspó³czesnej biblioteki szko³y wy¿szej jestd¹¿enie do utrzymywania wysokich standardów us³ugi produktów. Profesjonalna dzia³alnoœæ biblioteki mas³u¿yæ aktywnemu wspieraniu procesów nauko-wo-badawczych i edukacyjnych macierzystej organi-zacji, gdy¿ oczekiwania i potrzeby u¿ytkownika blis-kiego, czyli pracowników, doktorantów i studentóww³asnej uczelni, powinny byæ zaspokajane w jak naj-wy¿szym stopniu. Biblioteka akademicka pe³ni rów-nie¿ funkcjê ogólnodostêpnej biblioteki publicznej,w zwi¹zku z tym w swoich dzia³aniach musi tak¿euwzglêdniaæ potrzeby biblioteczno-informacyjneu¿ytkownika zewnêtrznego.

Zró¿nicowane potrzeby, oczekiwania i wiedza in-formacyjna wspó³czesnego u¿ytkownika oraz jego co-raz wiêksze umiejêtnoœci z zakresu zaawansowanychtechnologii informatycznych, a tak¿e domaganie siêuzyskania w krótkim czasie adekwatnych odpowiedzina swoje zapytania, wymuszaj¹ poszukiwanie nowychdróg kontaktu na linii bibliotekarz-u¿ytkownik, racjo-nalnych i jednoczeœnie bardziej przyjaznych roz-wi¹zañ promocyjno-marketingowych zaadaptowa-nych i wykorzystywanych przez bibliotekê, a tak¿edysponowania przez w³adze biblioteki kompetentnymi dobrze wykszta³conym zespo³em ludzkim.

Rozwijaj¹ce siê i w ostatnich latach zauwa¿alniedominuj¹ce w zbiorach bibliotecznych formy elektro-nicznych Ÿróde³ informacji wskazuj¹ pewne tendencjerozwoju biblioteki: z tradycyjnej przez formê bibliote-ki hybrydowej ku bibliotece wirtualnej, gdzie „…tech-nika, szczególnie komputerowa, nie powinna ze-pchn¹æ pracowników informacji do roli sprz¹taj¹cychcyber-przestrzeñ, ale raczej powinni siê oni staæ prze-wodnikami, tymi, którzy przybli¿aj¹ i przetwarzaj¹wiedzê, aby j¹ udostêpniaæ…” [11].

Celem niniejszego artyku³u jest przeœledzenie ka-riery zawodowej absolwenta wroc³awskiego InstytutuINiB, zatrudnionego w du¿ej bibliotece akademickiej,jak¹ jest Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wro-c³awskiej (PWr). Miejsce pracy autorów pos³u¿y³ojako pole badawcze, w oparciu o które, wykorzystuj¹c

te¿ w³asne doœwiadczenie z okresu studiów oraz pra-cy, starano siê udowodniæ, ¿e programy studiów INiBs¹ dostosowane do oczekiwañ pracodawców, takichjak biblioteki akademickie, opieraj¹cych siê na najno-woczeœniejszych formach przekazu wiedzy i informa-cji, oraz ¿e ten kierunek nale¿ycie przygotowuje stu-denta do zawodu.

Wroc³awskie studia bibliotekoznawcze

i ich charakterystyka

Instytut INiB na Wydziale Filologicznym Uniwer-sytetu Wroc³awskiego ma d³ug¹ i bogat¹ historiê. Ka-tedra Bibliotekoznawstwa powsta³a 1 grudnia 1956 r.jako trzecia z kolei w kraju placówka akademickiegokszta³cenia bibliotekarzy, po £odzi i Warszawie. Inicja-torem powo³ania Katedry by³ ówczesny dyrektor Bib-lioteki Uniwersyteckiej prof. dr Antoni Knot. Z krêguBiblioteki wywodzi³a siê równie¿ pierwsza kadra pra-cowników Katedry. W tym samym roku rozpoczêtokszta³cenie studentów w trybie zaocznym, a w paŸ-dzierniku 1957 r. uruchomiono studia stacjonarne.

W paŸdzierniku 1969 r. Katedra zosta³a prze-kszta³cona w Instytut Bibliotekoznawstwa, a z dniem15 listopada 2003 r. Instytut zmieni³ nazwê na Insty-tut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa1.

Mimo realizowania w ca³ym kraju do roku 1998jednakowego programu kszta³cenia, zatwierdzanegocentralnie przez w³adze ministerialne, istnia³a pewnaspecyfika wroc³awskiego bibliotekoznawstwa, którejcentrum stanowi³ kontekst historyczny i kulturowy,w jakim funkcjonuje ksi¹¿ka i biblioteka.

Od roku akademickiego 1998/99 programkszta³cenia oparto na systemie transferu punktówkredytowych (ECTS) i sk³ada siê on z bloków przed-miotów obligatoryjnych i opcyjnych. Od trzeciego rokustudenci kszta³tuj¹ swój plan studiów w ramach wy-branej przez siebie specjalizacji2. Dziêki wykwalifiko-wanemu zespo³owi nauczaj¹cemu kierunek dostoso-


KSZTA£CENIE

1 Od 2005 r. dyrektorem Instytutu jest prof. dr hab. Marta Skalska-Zlat.2 Autorzy w artykule odnosz¹ siê do specjalizacji Prasa w systemie infor-macji, obecnie nosz¹cej nazwê Prasa w systemie komunikacji spo³ecznej.

wywany jest do potrzeb rynku pracy. Od kilku lat Ins-tytut zatrudnia wyk³adowców-specjalistów spoza Ins-tytutu do wybranych przedmiotów praktycznych, np.Czasopisma w zbiorach bibliotecznych, Warsztat re-dakcyjny czasopism elektronicznych, Redakcje czaso-pism w instytucjach ksi¹¿ki.

Po drugim i czwartym roku studiów wymagane jestzaliczenie dwóch praktyk wakacyjnych3. Studia koñ-cz¹ siê z³o¿eniem pracy dyplomowej oraz zdaniemegzaminu magisterskiego.

Umiejêtnoœci zdobywane w trakcie studiów

Przy opisie studiów zamieszczono oczekiwaniawobec przysz³ych studentów4, wymieniaj¹c wœród nichposiadanie szerokich zainteresowañ humanistycznych,postawy pro-spo³ecznej i ³atwoœci nawi¹zywania kontak-tów z ludŸmi. Mile widziane s¹ równie¿ zainteresowaniatechnik¹ komputerow¹ i jej zastosowaniami.

Zdobywaj¹c specjalistyczne umiejêtnoœci zawodo-we zwieñczone zdobyciem dyplomu, studenci korzys-taj¹ z przedmiotów kierunkowych dostarczaj¹cychwiedzy teoretycznej oraz praktycznej z zakresu funk-cjonowania komunikacji piœmienniczej, jej znaczeniaw kulturze ksi¹¿ki i innych Ÿród³ach informacji, wp³y-wu na rozwój i zmiany zachodz¹ce w tzw. instytucjachksi¹¿ki, czyli bibliotekach, mediatekach, oœrodkachinformacji. Program obejmuje równie¿ szereg przed-miotów daj¹cych mo¿liwoœæ zdobycia wiedzy ogólnej,a tak¿e pog³êbienia wiedzy z wybranych zagadnieñ,zgodnie z zainteresowaniami i potrzebami przysz³ejspecjalizacji. Ponadto podczas studiów obowi¹zuj¹praktyki specjalizacyjne w wydawnictwach i ksiêgar-niach (edytorstwo), bibliotekach i oœrodkach informa-cji (biblioteki naukowe, biblioteki szkolne i pedago-giczne, elektroniczne serwisy informacji naukowej),dzia³ach zbiorów specjalnych bibliotek i w muzeach(sztuka ksi¹¿ki), a tak¿e praktyki ogólne bibliotekar-skie (budowa i organizacja zbiorów, opracowanie for-malne i rzeczowe, przechowywanie zbiorów, pracaz czytelnikiem i u¿ytkownikiem informacji).

Wiedza zdobyta w trakcie studiów obejmuje du¿yzasób wiadomoœci na temat zarz¹dzania informacj¹ naka¿dym etapie jej spo³ecznego funkcjonowania. Studiaoferuj¹ zdobycie umiejêtnoœci potrzebnych do zlokali-zowania informacji w postaci drukowanej b¹dŸ elek-tronicznej, przygotowuj¹c tym samym absolwentówpo podjêcia pracy w ró¿nych instytucjach zwi¹zanychz zawodem bibliotekarza w tradycyjnych i nowychspecjalnoœciach bran¿owych.

Dodatkowe mo¿liwoœci rozwoju zawodowego

w trakcie studiów

Poza realizowaniem obowi¹zuj¹cego programukszta³cenia studia INiB na Uniwersytecie Wroc³aw-skim stwarzaj¹ studentom wiele innych mo¿liwoœcirozwijania w³asnych zainteresowañ w zakresie komu-nikacji spo³ecznej, pedagogiki, psychologii, oœwiaty.Jedn¹ z takich mo¿liwoœci jest nieodp³atne zdobyciecertyfikatu zawodowego œwiadcz¹cego o posiadaniukwalifikacji pedagogicznych5. Studentów obowi¹zujekszta³cenie dwuprzedmiotowe w specjalnoœciach:— Nauczyciel bibliotekarz w szkole podstawowej i

gimnazjum;— Nauczyciel literatury i jêzyka polskiego w szkole

podstawowej i gimnazjum.Warunkiem uzyskania dyplomu przygotowania peda-gogicznego jest równie¿ zaliczenie testu z jêzyka an-gielskiego6 oraz odbycie praktyk pedagogicznych7.

Od roku 2002 roku ambitni, osi¹gaj¹cy dobre wy-niki studenci INiB mog¹ uczestniczyæ w EuropejskimProgramie Wymiany Akademickiej LLP-Erasmus8.W ramach tego projektu mog¹ studiowaæ w jednejz uczelni partnerskich Instytutu w takich krajach jak:Czechy, Litwa, Francja lub Portugalia. Dodatkowo od3 lat istnieje mo¿liwoœæ odbycia obowi¹zkowej lub do-datkowej praktyki studenckiej poza granicami kraju,w dowolnym pañstwie Unii Europejskiej w ramachprogramu LLP Erasmus-Praktyki.

Na terenie Uniwersytetu Wroc³awskiego prowadziswoj¹ dzia³alnoœæ Ko³o Naukowe Bibliotekoznawców.Powsta³o ono w 1960 r. pod przewodnictwem Krzysz-tofa Migonia9 i od pocz¹tku stawia³o sobie za cel dzia-³alnoœæ naukow¹, s³u¿¹c¹ pog³êbianiu wiedzy i zainte-resowañ naukowo-badawczych cz³onków Ko³a, a tak-¿e popularyzatorsk¹, ukierunkowan¹ na kulturêksi¹¿ki. Na pocz¹tku zakres zainteresowañ skupia³ siêna historii i socjologii ksi¹¿ki, a tak¿e obejmowa³ prob-lemy ksiêgoznawstwa wspó³czesnego, dziejów i estety-



3 Zawodowe praktyki wakacyjne w limicie 120 godzin ka¿da.4 Opis kierunku studiów dostêpny jest na stronie domowej UniwersytetuWroc³awskiego http://www.uni.wroc.pl/node/19155 Zgodnie z Rozporz¹dzeniem MENiS z dn.7 wrzeœnia 2004 r. w sprawiestandardów kszta³cenia nauczycieli.6 Na poziomie B2 – 240 godz.7 W wymiarze 180 godz.8 Informacja o programie na stronie: http://www.ibi.uni.wroc.pl/in-dex.php/erasmus-english9 Obecnie obowi¹zki opiekuna Ko³a pe³ni dr Renata Aleksandrowicz.

ki ksi¹¿ki oraz zagadnieñ czytelnictwa. Nawi¹zanowówczas wspó³pracê z Instytutem Ksi¹¿ki i Czytelnic-twa (studenci pracowali w Sekcji Grafiki Ksi¹¿kowej iSekcji Czytelnictwa) oraz prowadzono badania aktyw-noœci czytelniczej dzieci. W ostatnich latach aktyw-noœæ Ko³a skupia siê na teorii i praktyce edytorstwa10,a jako nowy kierunek dzia³alnoœci pojawi³a siê biblio-terapia, która realizowana jest przez kontakty i wspó³-pracê z instytucjami: Polskim Towarzystwem Bibliote-rapeutycznym, Oœrodkiem Czytelnictwa Chorych iNiepe³nosprawnych w Toruniu, Pomaturalnym Stu-dium Kszta³cenia Bibliotekarzy i Animatorów Kulturywe Wroc³awiu.

W ramach prowadzonych przez Ko³o prac nauko-wych z wybranych dziedzin: bibliologii, biblioteko-znawstwa, informacji naukowej, stosuje siê typowe dladzia³alnoœci naukowej formy pracy: pocz¹wszy od re-feratów i dyskusji naukowych, poprzez wycieczki dobibliotek, spotkania z ludŸmi ksi¹¿ki, a skoñczywszyna organizacji konferencji naukowych11. Studencipodejmuj¹ te¿ samodzielne badania czytelnicze.

Tradycyjn¹ form¹ dzia³alnoœci Ko³a s¹ te¿ spotka-nia z wybitnymi przedstawicielami nauki i œwiataksi¹¿ki. W ci¹gu lat cz³onkowie Ko³a spotkali siê m.in.z Janem Trzynadlowskim, Karolem G³ombiowskim,Antonim Knotem, Janem Miodkiem.

W ramach imprez towarzysz¹cych dzia³alnoœci Ko³aorganizowane s¹ te¿ ciekawe wycieczki bibliotekoznaw-cze, podczas których studenci dotarli m.in. do Lwowai Kijowa. Ponadto corocznie, na pocz¹tku grudnia, stu-denci bior¹ udzia³ w gie³dzie kó³ naukowych12.

Nale¿y podkreœliæ du¿e znaczenie Ko³a w integracjistudentów ze œrodowiskiem naukowym i zawodowymbibliotekoznawców, a tak¿e jego pozytywny wp³yw nawzmocnienie wiêzi spo³ecznych grup studenckich.

W trakcie nauki przewiduj¹cy i odwa¿niejsi studencizaczynaj¹ poszukiwania pracy zarobkowej, która by³abyzwi¹zana z bibliotekarstwem. Jest to bardzo wa¿nakwestia w rozwoju zawodowym studentów. Przez pracêw trakcie studiów chc¹ skonfrontowaæ wyk³adan¹ im te-oriê z praktyk¹ zawodow¹. Jednak sytuacja studenta narynku pracy jest trudna, zw³aszcza gdy chodzi oucz¹cych siê w trybie dziennym. Pracodawca zazwyczajoczekuje, ¿e student bêdzie pracowa³ kilku dni w tygod-niu, co nie zawsze jest mo¿liwe, przynajmniej na pierw-szych latach studiów. Dopiero na IV roku mo¿na powa¿-nie myœleæ o podjêciu okreœlonej pracy. Student zdajesobie wtedy sprawê, ¿e pracodawca mo¿e oczekiwaædoœwiadczenia od kandydata na dane stanowisko, alemaj¹c 20 lat trudno jest je posiadaæ, tym bardziej, ¿e

niewielu pracodawców ma w nawyku proponowaæ stu-dentom pomoc w jego zdobyciu.

Biblioteka G³ówna Politechniki Wroc³awskiej wy-chodzi naprzeciw tym oczekiwaniom, oferuj¹c studen-tom formê zatrudnienia w ramach umowy zlecenia13.Zagadnienie to zosta³o omówione na przyk³adzie pra-cy w Oddziale Gromadzenia i Opracowania Wydaw-nictw Ci¹g³ych. Harmonogram zajêæ na studiachdziennych nie stanowi przeszkody przy rekrutacji,wrêcz przeciwnie – kierownik Oddzia³u doskonalezdaje sobie sprawê ze statusu studenta i nigdy z tegopowodu nie ma nieporozumieñ. Obowi¹zki s¹ dok³ad-nie zdefiniowane i zamykaj¹ siê w ramach prac Od-dzia³u. Pracê na umowê zlecenie poprzedza dwudzies-togodzinna nieodp³atna praktyka. Czêœæ wstêpn¹, teo-retyczn¹, przeprowadza kierownik (ogólna znajomoœæzagadnieñ zwi¹zanych z funkcj¹, jak¹ oddzia³ pe³ni wbibliotece i uczelni), natomiast naukê obs³ugi systemuALEPH/Modu³ Czasopisma powierza siê innym pra-cownikom. Nastêpnie studenci samodzielnie zajmuj¹siê wprowadzaniem do systemu wyszukanych wczeœ-niej opisów bibliograficznych czasopism w bazie NU-KAT. Uzupe³niaj¹ te¿ w bazie administracyjnej syste-mu dane o jednostkach oprawnych wydawnictw ci¹g-³ych. Stanowisko to ma charakter rotacyjny, co ozna-cza, i¿ pracuje siê na nim do koñca studiów, po czymzwalnia miejsce dla kolejnego kandydata. W za³o¿eniuwymiana kadry studentów ma byæ p³ynna, bez usz-czerbku dla komfortu pracy Oddzia³u, czyli tak, ¿ebynie tworzy³y siê zaleg³oœci w pracy i sta³y zespó³ niemusia³ odrywaæ siê na zbyt d³ugi czas od swoich g³ów-nych obowi¹zków.

Cechy osobowoœci i kompetencje przysz³ego

pracownika biblioteki naukowej

W procesie rekrutacji zwraca siê zazwyczaj uwagêna kompetencje zawodowe kandydata, na jego wy-


KSZTA£CENIE

10 Cz³onkowie Ko³a wydaj¹ czasopismo „Skrzyp Rega³ów” (od 1998 r.w wersji elektronicznej) oraz redaguj¹ i publikuj¹ inne materia³y populary-zuj¹ce dzia³alnoœæ organizacji i prowadz¹ stronê domow¹ Ko³a.11 M.in. Konferencja Kó³ Naukowych w Bydgoszczy pt. „Regionalna dzia-³alnoœæ bibliotek” (1998), Sympozjum Bobcatss w Krakowie pt. „W³asnoœæintelektualna a prawo do wiedzy” (2000), II Letnie Spotkania Akademickie(2002).12 W 2006 r. Ko³o zajê³o I miejsce wœród wroc³awskich kó³, przedstawiaj¹chistoriê ksi¹¿ki od staro¿ytnoœci po wiek komputerów.13 Jest to obowi¹zuj¹ca forma zatrudniania studentów IINiB UniwersytetuWroc³awskiego w Bibliotece Politechniki Wroc³awskiej od 2000 roku.

kszta³cenie, praktykê i wiedzê zawodow¹. Jednak¿ecoraz czêœciej zapoznaje siê te¿ z jego cechami osobo-woœci. Eksperci w zakresie zarz¹dzania, tacy jak PeterF. Drucker, uwa¿any za „ojca” wspó³czesnych metodzarz¹dzania, wskazuj¹, ¿e nie ma ludzi „bez skaz”.W czasie rozmowy kwalifikacyjnej nale¿y zidentyfiko-waæ pozytywne i negatywne cechy wyró¿niaj¹ce kan-dydata spoœród innych osób, czyli nale¿y odpowie-dzieæ sobie na pytanie, czy dysponuje on umiejêtnoœ-ciami, których oczekuje siê od potencjalnego pracow-nika. Kandydat powinien rozumieæ, ¿e jego wiedza izdolnoœci bêd¹ mieæ du¿y wp³yw na wydajnoœæ i efek-tywnoœæ jego pracy, a tak¿e zespo³u, z którym przyjdziemu pracowaæ [4, s.323-327].

Biblioteka akademicka oczekuje, ¿e kandydat nadobrego pracownika bêdzie posiadaæ nie tylkowszechstronn¹ wiedzê z zakresu bibliotekoznawstwaoraz informacji naukowej, podbudowan¹ rozeznaniemw nowoœciach z rynku technologii informatycznych,lecz równie¿ cechy, jakimi powinien siê charakteryzo-waæ jej przysz³y pracownik. Od dawna specjaliœci odzarz¹dzania kadrami zwracaj¹ uwagê na dwie grupyczynników osobowoœciowych: zdolnoœci personalneoraz interpersonalne [17, s. 41-396]. Wœród zdolnoœcipersonalnych wymieniaj¹:— doskonalenie samoœwiadomoœci, po³¹czone z iden-

tyfikacj¹ w³asnych celów i wartoœci (umiejêtnoœæpromowania siebie);

— zarz¹dzanie stresem, zdolnoœæ przystosowywania siêdo nowych warunków i wymagañ (elastycznoœæ);

— po³¹czenie myœlenia racjonalnego i kreatywnego.W pracy bibliotekarza, którego g³ównym zadaniemjest kompleksowe i kompetentne zaspokajanie zró¿ni-cowanych potrzeb u¿ytkownika, istotne s¹ te¿ zdol-noœci interpersonalne. W relacjach bibliotekarz-u¿yt-kownik najbardziej przydatne s¹ kompetencje komu-nikacyjne, czyli skuteczne mówienie i s³uchanie, a wsytuacji trudnej – zdolnoœæ kierowania konfliktem.Autorzy podaj¹ pewne regu³y, które powinny zmniej-szaæ ryzyko konfliktu i daæ szansê porozumienia siêz nie³atwym u¿ytkownikiem. Doradza siê uprzejme i¿yczliwe odnoszenie siê do rozmówcy, aprobatê i nieo-kazywanie zniecierpliwienia, podkreœlenie chêci przy-jaznej i skutecznej wspó³pracy z nim. W takich oko-licznoœciach przydatna jest inna zdolnoœæ interperso-nalna, tj. umiejêtnoœæ wp³ywania na innych, zwi¹zanaz pos³ugiwaniem siê w³asnym autorytetem. Uogólnia-j¹c, kandydat powinien wykazywaæ siê aktywnoœci¹i zaanga¿owaniem, ale te¿ asertywnoœci¹, je¿eli tegowymaga sytuacja.

Jak pokazuje praktyka, umiejêtnoœci interperso-nalne s¹ nieodzowne w pracy bibliotekarskiej. Sprzy-jaj¹ one efektywnemu funkcjonowaniu jednostek za-równo w ma³ej grupie, jak oddzia³, jak i w du¿ym zes-pole, jakim jest biblioteka, i dlatego wa¿ne jest, by pro-ces rekrutacji absolwentów INiB by³ przeprowadzonyodpowiedzialnie.

Oprócz wymienionych wy¿ej predyspozycji zawódbibliotekarza wymaga szeregu kompetencji. Wspó³-czesny specjalista INiB ma byæ ekspertem w swojejdziedzinie, a ponadto w pewnych sytuacjach musi siêwykazaæ umiejêtnoœciami mened¿era, negocjatora,nauczyciela, znawcy nowych technologii; powinienbyæ wszechstronnym brokerem informacji poœredni-cz¹cym w ich udzielaniu. Taki specjalista nie tylko po-szukuje i dostarcza, ale równie¿ weryfikuje informacjecharakteryzuj¹ce siê najwy¿sz¹ jakoœci¹. Zna te¿ jêzy-ki obce (praca bibliotekarza w coraz wiêkszym stopniuma zasiêg globalny) i stale podwy¿sza swoje kwalifika-cje [6, s. 103]. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e dla sprawne-go korzystania z nowych technologii niezbêdne okazu-je siê przygotowanie informatyczne bibliotekarza,wspó³pracuj¹cego z u¿ytkownikiem nieobytym z tech-nikami informatycznymi. Ponadto, wobec zacho-dz¹cych stale zmian edukacyjnych oraz spo³ecznych,powinien on dysponowaæ te¿ trzema innymi kompe-tencjami [10, s. 78-79]:— prakseologicznymi – przydatnymi w organizowa-

niu, ocenianiu i ulepszaniu procesów bibliotecz-no-informacyjnych;

— kreatywnymi – wykorzystywanymi w uczestnicze-niu lub podejmowaniu innowacyjnych dzia³añ;

— wspó³dzia³ania – niezbêdnymi w budowaniu przy-jaznej atmosfery pracy w zespole.

Wymienione kompetencje pozwalaj¹, po pierwsze, nasprawne poruszanie siê w przestrzeni biblioteki hyb-rydowej i skuteczne wykorzystywanie nowoczesnychnarzêdzi i technologii, a po wtóre na poœredniczeniemiêdzy zasobami informacji a u¿ytkownikiem poszu-kuj¹cym uporz¹dkowanej wiedzy. Daj¹ te¿ swobodêw prowadzeniu dzia³alnoœci szkoleniowej oraz w pro-mowaniu wizerunku nowoczesnej biblioteki, bibliote-karza i macierzystej uczelni.

Do okreœlenia profilu osób zabiegaj¹cych o stano-wisko bibliotekarza mo¿na pos³u¿yæ siê siedmiopunk-towym planem Rodgera [19, s. 113], charakteryzu-j¹cym kandydata wed³ug poni¿szych elementów:— cechy fizyczne (nie tylko wygl¹d i si³a fizyczna, ale

te¿ sposób zachowania i mówienia);— osi¹gniêcia zawodowe (wykszta³cenie i praktyka);



— inteligencja ogólna;— specjalne uzdolnienia (kwalifikacje danego stano-

wiska);— zainteresowania (przede wszystkim pod k¹tem

dzia³alnoœci na rzecz biblioteki i/lub uczelni);— dyspozycje psychiczne (stosunek do otoczenia,

relacje pracownik – prze³o¿ony);— uwarunkowania œrodowiskowe kandydata.Jakoœæ wykonywanej pracy oraz poziom œwiadczonychus³ug biblioteczno-informacyjnych s³u¿¹ m.in. two-rzeniu odpowiedniego, pozytywnego wizerunku firmy.Zadowolenie klientów – u¿ytkowników bibliotekiprzek³ada siê na wysokie oceny, które biblioteka uzys-kuje. Dobrze funkcjonuj¹ca biblioteka to satysfakcjarównie¿ dla w³adz macierzystej uczelni. To wszystkow du¿ym stopniu zale¿y od w³aœciwego, trafnego dobo-ru kadry wywodz¹cej siê g³ównie spoœród absolwen-tów INiB. Wa¿ne jest te¿, aby nabyta wiedza na danymstanowisku pracy, wynikaj¹ca z d³ugoletniego do-œwiadczenia osób koñcz¹cych pracê zawodow¹, mog³abyæ przekazywana nastêpcom. Oznacza to, ¿e za-rz¹dzaj¹cy organizacj¹ musi myœleæ perspektywicznie,braæ pod uwagê i teraŸniejszoœæ, i przysz³oœæ firmy.Planowanie kadr powinno przewidywaæ kontrolowan¹rotacjê personelu, obejmuj¹c¹ swym zasiêgiem ma³owartoœciowych pracowników. Trzeba pamiêtaæ, ¿e odstylu zarz¹dzania zale¿y sprawnoœæ i skutecznoœæ or-ganizacji, przetrwanie i sukces firmy na konkurencyj-nym rynku. Ju¿ dawno prof. Tadeusz Kotarbiñski pro-ponowa³, ¿e: „... nale¿y poddaæ rewizji sytuacjê gospo-darczo-spo³eczn¹ zawodu bibliotekarskiego tak, bygarnêli siê do niego kandydaci najsprawniejsi intelek-tualnie” [3, s. 7].

Z doœwiadczeñ wynika, ¿e pod wieloma wzglêdamiakademicka kadra biblioteczna stanowi wysoko wy-kwalifikowan¹ grupê zawodow¹, zapewniaj¹c¹ szerokidostêp do wiedzy o zasiêgu miêdzynarodowym, a tak-¿e w³aœciwe wsparcie merytoryczne dla adresata infor-macji naukowej.

Zapotrzebowanie biblioteki akademickiej

na wiedzê i kompetencje absolwenta INiB

Biblioteki szko³y wy¿szej s¹ instytucjami wspoma-gaj¹cymi edukacjê na najwy¿szych szczeblach naucza-nia (studia magisterskie, doktoranckie), równoczeœniewe wszystkich jej formach: stacjonarnej, zaocznej, in-dywidualnego toku, e-learningu. Wiêkszoœæ bibliotek,podobnie jak Biblioteka Politechniki Wroc³awskiej,uczestniczy równie¿ w samym procesie kszta³cenia,

a tak¿e prowadzi projekty specjalistyczne i zajmuje siêprac¹ naukowo-badawcz¹. W zwi¹zku z wszechstron-n¹ dzia³alnoœci¹ tych bibliotek zabiegaj¹ one o doboro-w¹ kadrê specjalistów. W opinii œrodowiska bibliote-karskiego, jak równie¿ akademickiego, Biblioteka PWrpostrzegana jest jako przyjazne miejsce pracy oraz rze-telna i kompetentna, specjalistyczna instytucja us³u-gowa. Tak¹ ocenê podtrzymuje równie¿ w³asny perso-nel – absolwenci INiB, jak te¿ studenci praktykuj¹cyw Bibliotece. To cieszy, ale te¿ zobowi¹zuje, narzucaj¹ckoniecznoœæ stosowania okreœlonych kryteriów dobo-ru pracowników, co równoczeœnie czyni bibliotekêpracodawc¹ wymagaj¹cym. Ustalanie takich kryte-riów na poszczególne stanowiska Dyrekcja Bibliotekipozostawia uznaniu kadry zarz¹dzaj¹cej. W opiniikadry oraz autorów ta decyzja jest s³uszna, gdy¿ kie-rownik oddzia³u lub sekcji Biblioteki doskonale znazadania i funkcje komórki, któr¹ prowadzi, a równo-czeœnie ma dobre rozeznanie w powi¹zaniach miêdzyposzczególnymi elementami struktury organizacyjnejBiblioteki. Œwiadomy jest miejsc, w których zakresydzia³añ ró¿nych komórek biegn¹ równolegle, gdzie siêkrzy¿uj¹, a gdzie uzupe³niaj¹. Chc¹c dobrze realizo-waæ powierzone mu zadania, musi dysponowaæ odpo-wiednio dobranym zespo³em ludzi otwartych na nowewyzwania, anga¿uj¹cych siê w dzia³ania na rzecz swo-jego miejsca pracy oraz uczelni. Oczekiwania prze³o-¿onego wobec kandydata dotycz¹ przede wszystkimjego wykszta³cenia i doœwiadczenia zawodowego, alete¿ wiedzy specjalistycznej oraz dodatkowych umie-jêtnoœci po¿¹danych lub niezbêdnych do realizacji za-dañ przewidywanych na oferowanym stanowisku pra-cy, przy czym opracowany profil kandydata musi byæwywa¿ony, a stawiane wymagania – realne [14, s.11-13].

W przypadku Oddzia³u Gromadzenia i Opracowa-nia Wydawnictw Ci¹g³ych (nazywanego zwyczajowoOddzia³em Czasopism) praca jest szczególnie urozma-icona i wszechstronna [Rys. 1]. Jej postaw¹ jest nowo-czesny, zautomatyzowany warsztat, a jednoczeœniewymaga ona znajomoœci specyficznych zasad opraco-wania i katalogowania czasopism, a tak¿e regu³ obo-wi¹zuj¹cych instytucje bud¿etowe w zakresie groma-dzenia wydawnictw ci¹g³ych przy wykorzystaniu pro-cedur przetargowych.

Praca w tym Oddziale cieszy siê du¿ym zaintereso-waniem wœród absolwentów INiB, a jego kierownik niema problemu z zape³nieniem ewentualnego wakatu.Korzysta on równie¿ ze stworzonych przez DyrekcjêBiblioteki mo¿liwoœci zatrudniania studentów i


KSZTA£CENIE



Oddzia³ Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ci¹g³ych

Wybrze¿e Wyspiañskiego 27, 50-370 Wroc³aw, Budynek A-1, klatka schod. „b”, pok. 403-405,tel. 71 320 23 07, 71 320 34 12; [email protected]

1. Gromadzenie i opracowanie naukowych periodyków, drukowanych i elektronicznych, dla wszystkich bibliotekPolitechniki Wroc³awskiej.

2. Organizacja zakupów prasy i czasopism popularno-naukowych do Biblioteki Beletrystycznej.

3. Tworzenie, we wspó³pracy z wydzia³ami Uczelni, planu prenumeraty czasopism i baz danych.

4. Przygotowanie i prowadzenie procedur przetargowych na dostawê czasopism i baz danych.

5. Prace zwi¹zane z zakupem licencji i realizacj¹ umów dot. zagranicznych i krajowych czasopism elektronicznych orazbaz danych.

6. Tworzenie centralnego katalogu czasopism.

7. Organizacja dostêpu do czasopism elektronicznych oraz opieka nad serwisem e-Czasopisma.

8. Koordynacja dzia³añ bibliotek uczestnicz¹cych w projekcie tworzenia bazy Czasopisma Zagraniczne w BibliotekachWroc³awia i Opola.

9. Wspó³praca z Bibliotek¹ Narodow¹ w zakresie wspó³tworzenia bazy Centralny Katalog Czasopism Zagranicznych.

10. Prace zwi¹zane z selekcj¹ i uzupe³nianiem kolekcji czasopism gromadzonych w Bibliotece.

11. Dzia³alnoœæ szkoleniowa.

Rys. 1. Ramowy zakres prac Oddzia³u Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ci¹g³ych Biblioteki PWr�ród³o: http://www.biblioteka.pwr.wroc.pl/1032162.dhtml

Tab. 1. Korzyœci z zatrudnienia studentów w Bibliotece Politechniki Wroc³awskiej

Co zyskuje biblioteka Co zyskuje student

odci¹¿a finanse uczelni – ze wzglêdu na status studenta,pracodawca nie musi op³acaæ sk³adki ZUS za niego

zdobywa doœwiadczenie, niezwykle istotne w ca³ej karierzezawodowej

nie obci¹¿a stanu zatrudnienia – pojawia siê tylkow okresie spiêtrzenia prac niemo¿liwych do wykonaniaw po¿¹danym czasie przez zespó³ sta³ych pracowników

konfrontuje praktykê z teori¹, która skrupulatnie by³aprzekazywana na zajêciach – nabieraj¹ namacalnegoznaczenia terminy oraz instrukcje postêpowania przyopracowaniu zbiorów bibliotecznych – staj¹ siê bardziejrealne

m³odego pracownika, pe³nego entuzjazmu i chêci do pracy,którego mo¿na „sobie wychowaæ”

pozytywnym skutkiem ubocznym jest u³atwienie nauki –³atwiej zapamiêtaæ proces, je¿eli siê w nim aktywnieuczestniczy

u³atwia trafny wybór kandydata podczas rekrutacjinabywa siê odpowiedzialnoœci przy wykonywanych pracachmaj¹c œwiadomoœæ, ¿e z jej wyników bêd¹ korzystaæu¿ytkownicy

odm³adza zespó³uczy siê gospodarowaæ czasem godz¹c naukêz obowi¹zkami zawodowymi

student nie unika zmian, lecz ich oczekuje i nie boi siênowych zadañ

zdobywa œrodki finansowe na w³asne potrzeby

jest bieg³y w obs³udze komputera, swobodnie porusza siêpo Internecie, uczy siê bardzo szybko

zwolnienie z odbycia praktyk zawodowych

�ród³o: opracowanie w³asne

w³¹cza ich do ró¿nych prac ci¹g³ych i akcyjnych. Wprzypadku pozytywnej oceny ich umiejêtnoœci powie-rzano im „na sta³e” okreœlone zadania14. Tego typuwspó³praca przynosi wzajemne korzyœci (Tabela 1)i jest doskona³¹ okazj¹ do wyboru spoœród studentówprzysz³ych pracowników dzia³u. Je¿eli ocena pracy,zachowañ i umiejêtnoœci studenta jest dobra, kierow-nik wystêpuje z propozycj¹ zatrudnienia go na etacie.Kierownik Oddzia³u Czasopism móg³ zweryfikowaæteoretyczn¹ wiedzê studentów na temat gromadzeniai opracowania wydawnictw ci¹g³ych dziêki temu, ¿eprowadzi³ z nimi zajêcia w Instytucie INiB na Uniwer-sytecie Wroc³awskim. Zgodnie z zaprezentowanymmodelem dzia³ania stan osobowy Oddzia³u Czaso-pism w ostatnich latach zosta³ uzupe³niony o trzechm³odych pracowników.

Poza bardzo dobrym przygotowaniem teoretycz-nym i wstêpnym praktycznym (podstawowa znajo-moœæ zasad opracowania wydawnictw ci¹g³ych woparciu o format MARC), przy ocenie kandydata kie-rownik dzia³u pos³uguje siê te¿ nastêpuj¹cymi kryte-riami dodatkowymi, z jego punktu widzenia wa¿nymi:— zdecydowane zainteresowanie prac¹ w podleg³ym

jej zespole;— mi³a powierzchownoœæ, dba³oœæ o wygl¹d zew-

nêtrzny, kulturalne zachowanie;— ¿yczliwy stosunek do kolegów oraz szacunek na-

le¿ny prze³o¿onej;— inteligencja, operatywnoœæ i samodzielnoœæ.W przypadku wiêkszoœci absolwentów Instytutu INiBUniwersytetu Wroc³awskiego trybu stacjonarnego niema ¿adnych w¹tpliwoœci, ¿e posiadaj¹ te zalety w stop-niu co najmniej zadowalaj¹cym. Jednak trzeba stwier-dziæ, ¿e dopiero w bibliotece student poznaje, na czympolega praca bibliotekarza, która wielu osobom czêstokojarzy siê tylko z „wypo¿yczaniem ksi¹¿ek”. W rze-czywistoœci jest ona ¿mudna i skomplikowana, wyma-gaj¹ca poœwiêcenia wielkiej uwagi i specjalnych pre-dyspozycji.

Rola wizerunku w pracy bibliotekarza

W bibliotekach szkó³ wy¿szych punkt ciê¿koœcidzia³alnoœci bibliotecznej jest coraz bardziej przesu-wany na czynnoœci informacyjne, do niedawna cha-rakterystyczne wy³¹cznie dla oddzia³ów informacjinaukowej lub katalogowej. Obecnie funkcje informa-cyjne przenikaj¹ do dzia³ów „czysto” bibliotecznych.

M³ody pracownik zatrudniony w bibliotece akademic-kiej po stosunkowo krótkim czasie zdobêdzie bieg³¹umiejêtnoœæ korzystania z baz danych i serwisówe-czasopism, przegl¹darek, wyszukiwarek i innychpodobnych narzêdzi, które umo¿liwiaj¹ i u³atwiaj¹wyszukiwanie informacji naukowej. Karierê w Biblio-tece Politechniki Wroc³awskiej realizuje on w wielufunkcjach, nie tylko tradycyjnie znanych, jak groma-dzenie, selekcjonowanie i klasyfikowanie zbiorów, alete¿ przez prezentowanie ich na stronie domowej bib-lioteki, testowanie i organizowanie dostêpów do bez-p³atnych i komercyjnych e-Ÿróde³, a tak¿e przez cyfro-we przetwarzanie zasobów bibliotecznych. Reasumu-j¹c, w toku praktyki zawodowej pracownik zdobywakompetencje niezbêdne do pe³nienia coraz bardziejz³o¿onych zadañ, podczas których styka siê z u¿yt-kownikami z ró¿nych œrodowisk naukowych, wydaw-niczych, oœwiatowych i gospodarczych. Wa¿na jestwiêc umiejêtnoœæ kreowania pozytywnego wizerunkuw³asnego, jak i macierzystej jednostki. Pozytywny PRw bibliotece realizuje siê m.in. dziêki:— wiedzy na temat zaawansowanych komputerowych

systemów bibliotecznych;— znajomoœci zagadnieñ zwi¹zanych z promocj¹ us-

³ug i produktów bibliotecznych;— opanowaniu co najmniej jednego jêzyka obcego;— aktywnoœci i otwartoœci na nowe przedsiêwziêcia.Poza posiadanymi umiejêtnoœciami i wiedz¹ wa¿nejest równie¿, z punktu widzenia firmy, jak pracowniku¿yje tych zasobów w celu jej promowania. Je¿eli jestzwi¹zany z firm¹ i ca³kowicie siê z ni¹ uto¿samia, tobêdzie zabiega³ o tworzenie jej pozytywnych relacji zbli¿szym i dalszym œrodowiskiem zawodowo-nauko-wym. W bibliotece jako instytucji non-profit dzia³aniawizerunkowe polegaj¹ przede wszystkim na:— utrzymywaniu jak najlepszych kontaktów z u¿yt-

kownikami i pozyskiwanie nowych;— utrwalaniu pozytywnych skojarzeñ z firm¹;— pozyskiwaniu sponsorów na finansowanie zasobów

materialnych (ksiêgozbioru, komputerów, remon-tów itp.).

Bibliotekarze Politechniki Wroc³awskiej, dbaj¹c odobry wizerunek instytucji musz¹ wykazywaæ siê sta-rann¹ obs³ug¹ u¿ytkowników, tworzeniem przyjazne-go, przyci¹gaj¹cego klimatu, uczestniczeniem w im-prezach zewnêtrznych (targi edukacyjne, Dolnoœl¹skiFestiwal Nauki), a tak¿e podejmowaæ wspó³pracê zeœrodowiskiem zawodowym, np. przez koordynacjêKrajowego Konsorcjum Chemical Abstracts, organizo-wanie ogólnopolskich kursów dokszta³caj¹cych z za-


KSZTA£CENIE

14 W tym przypadku obowi¹zywa³a umowa-zlecenie.

kresu komputerowych systemów bibliotecznych, ko-rzystania z czasopism elektronicznych15 oraz budowêœrodowiskowej bazy czasopism zagranicznych16.

Przy budowie wizerunku biblioteki, na przyk³adziePolitechniki Wroc³awskiej, istotna wydaje siê inwesty-cja w pracownika, która wzmacnia i rozwija jego pozy-tywne nastawienie do miejsca pracy i funkcji, jakiebiblioteka pe³ni w spo³eczeñstwie. W³adze Bibliotekizachêcaj¹ do permanentnego samokszta³cenie przezm.in. szkolenia wewnêtrzne, a tak¿e inspiruj¹ do dzia-³alnoœci publikacyjnej, udzia³u w konferencjach,cz³onkostwa w stowarzyszeniach i organizacjach bib-liotekarskich oraz czynnego uczestniczenia w ¿yciuuczelni.

Mo¿liwoœci rozwoju zawodowego

Zasady awansu w bibliotece naukowej szko³y wy¿-szej reguluje Rozporz¹dzenie MNiSzW [13]. Przy za-³o¿eniu, ¿e pracownik posiada wykszta³cenie wy¿szekierunkowe, proces ten rozpoczyna siê œrednio po 3latach przeszeregowaniem go na stanowisko bibliote-karza. Najwy¿szym tytu³em zawodowym mo¿liwym doosi¹gniêcia w bibliotece jest kustosz – tytu³ ten przy-s³uguje po 10-letnim sta¿u pracy oraz co najmniejmiesiêcznej praktyce specjalistycznej w innej, pozamacierzyst¹, bibliotece naukowej, potwierdzonej sto-sownym zaœwiadczeniem. Ponadto przewidziane s¹inne formy rozwoju zawodowego, takie jak:— studia podyplomowe, np. Studia Podyplomowe

Technik Informacyjnych i Multimedialnych lubStudia Podyplomowe Zarz¹dzanie Dokumentacj¹Audiowizualn¹ i Dokumentem Elektronicznym naUniwersytecie Wroc³awskim;

— studia doktoranckie;— zdanie egzaminu pañstwowego przed Komisj¹

Egzaminacyjn¹ dla Bibliotekarzy i Dokumentalis-tów Dyplomowanych przy Ministrze EdukacjiNarodowej;

— wyjazdy na szkolenia, warsztaty i seminaria;— dzia³alnoœæ publikacyjna i aktywny udzia³ w konfe-

rencjach specjalistycznych;— ata¿e zagraniczne w ramach wymiany miêdzy

uczelniami (przyk³adem mo¿e byæ wspó³pracaPolitechniki Wroc³awskiej z Universität Stuttgart).

Wnioski

Absolwent INiB w czasie studiów zdobywa przygo-towanie, w zale¿noœci od wybranej specjalizacji, do

podejmowania prac wydawniczych (redaktor meryto-ryczny, techniczny), wykonywania zawodu biblioteka-rza i pracownika informacji w tradycyjnych i nowychspecjalnoœciach (bibliotekarz systemowy, dziedzino-wy, projektant systemów informacyjnych, konsultantinformacyjny, broker informacji), do pracy w zbiorachspecjalnych bibliotek (np. z dawn¹ ksi¹¿k¹) lub pracybiblioterapeutycznej z czytelnikami o ró¿nych typachniesprawnoœci.

Praca studenta w bibliotece szko³y wy¿szej w okre-sie studiów jest zjawiskiem bardzo pozytywnym, przy-nosz¹cym korzyœci obu stronom: bibliotece i studento-wi. Wspólnym mianownikiem s¹ korzyœci finansowe;dodatkowo student rozwija praktyczn¹ wiedzê zawo-dow¹, a biblioteka oszczêdza czas i œrodki niezbêdnena rekrutacjê.

Na przyk³adzie wyników wspó³pracy Biblioteki Po-litechniki Wroc³awskiej ze studentami INiB stwierdzasiê funkcjonalnoœæ zaproponowanego modelu. S³usz-ne wydaje siê równie¿ w³¹czanie do procesu dydak-tycznego specjalistów – praktyków, bibliotekarzy za-trudnionych w szko³ach wy¿szych.

Zarysowuje siê jednoczeœnie kwestia rozpoznawaniapotrzeb œrodowisk potencjalnych pracodawców (pla-cówki biblioteczno-informacyjne ró¿nego typu oraz cen-tra informacji bran¿owej), gdy¿ jest ona nierozerwalniezwi¹zana z oferowanymi programami kszta³cenia w za-kresie INiB. Przy realizowaniu idei wspó³pracy Instytu-tów INiB z pracodawcami istotne by³oby zapewnienieœrodków techniczno-informatycznych oraz poprawywarunków lokalowych koniecznych podczas procesudydaktycznego maj¹cego na celu przygotowanie przy-sz³ej kadry specjalistów bibliotekarzy.

Praca w bibliotece szko³y wy¿szej, cechuj¹ca siêró¿norodnoœci¹ zadañ i obowi¹zków, stwarza natural-ne warunki do rozwoju intelektualnego i zawodowego.Pracownik mo¿e rozwijaæ siê na wiele sposobów:przez udzia³ w kursach, sta¿ach zagranicznych i kon-ferencjach specjalistycznych, przyst¹pienie do egza-minu na bibliotekarza dyplomowanego i podejmowa-nie innych dzia³añ przyczyniaj¹cych siê do wy¿szegozaszeregowania w kategoriach zawodowych i nauko-wych, przewidzianych przez Ministra Nauki i Szkol-nictwa Wy¿szego.



15 Informacja o kursie na stronie: http://www.biblioteka.pwr.wroc.pl/150031.dhtml16 Lista bibliotek uczestnicz¹cych w projekcie: http://www.biblioteka.pwr.wroc.pl/czasopisma_zagraniczne_w_bibliotekach_wroclawia_i_opo-la.dhtml

Studia INiB przygotowuj¹ nie tylko do pracy zawo-dowej (np. w bibliotece, ksiêgarni, wydawnictwie itp.),lecz s³u¿¹ równie¿ rozwojowi wiedzy niezbêdnejprzysz³ej kadrze naukowo-badawczej i dydaktycznej.W zwi¹zku z tym trzeba zauwa¿yæ, a tak¿e doceniæ,jak trudnym zadaniem jest pogodzenie teorii i praktykiw tworzeniu programów kszta³cenia tych dwóch, niezawsze równoleg³ych œcie¿ek nauczania.

Literatura cytowana

[1] Armstrong M.: Zarz¹dzanie zasobami ludzkimi. Warszawa2011.

[2] Augustyn R.: Sztuka efektywnego doboru pracowników do bib-lioteki. „Biuletyn EBIB” [dokument elektroniczny], 2010 nr 5.Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/2010/114/a.php?augus-tyn; [dostêp 17 marca 2011].

[3] Dembowska M.: Profesor Tadeusz Kotarbiñski o pracy biblio-tek i bibliotekarzy. W 110 rocznicê urodzin i 15 rocznicê œmier-ci Uczonego. „Przegl¹d Biblioteczny” 1996 nr 1, s. 7-11.

[4] Drucker P. F.: Myœli przewodnie Druckera. Warszawa 2002.[5] Iwañska M.: Student w bibliotece – norma czy wyj¹tek? W:

II Seminarium: Gromadzenie zbiorów – sztuka wyboru: Wro-c³aw, 23-24 czerwca 2005. „EBIB Materia³y konferencyjne”[dokument elektroniczny], 2005 nr 11. Tryb dostêpu: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/grom2/iwanska.php; [dostêp 18kwietnia 2011].

[6] Jazdon A.: O nowych stanowiskach, specjalnoœciach i zawo-dach. W: Zawód bibliotekarza dziœ i jutro. V Forum SBP. War-szawa 2003, s. 97-114.

[7] Kubów S.: Znaczenie poznawania osobowoœci pracownikówdla sprawnego zarz¹dzania kadrami bibliotek. „BibliothecaOstra” 2008 nr 2(14), s. 10-15.

[8] Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji. Warszawa2005.

[9] Lepkowska E., Kostecki G.: Komunikacja interpersonalnaa wizerunek bibliotekarza w nowoczesnej bibliotece. „BiuletynEBIB” [dokument elektroniczny], 2006 nr 10. Tryb dostêpu:http://www.ebib.info/2006/80/a.php?lepkowska_kostecki;[dostêp 25 kwietnia 2011].

[10] Majewska M.: Kompetencje bibliotekarza wobec zmian spo-³ecznych i edukacyjnych. W: Biblioteka w spo³eczeñstwie infor-macyjnym. Warszawa 2005, s. 75-80.

[11] Pindlowa W.: Czy technika, która obecnie wspomaga komuni-kacjê miêdzy ludŸmi, doprowadzi do upadku zawodu bibliote-karza – pracownika informacji? „Biuletyn EBIB” [dokumentelektroniczny], 2010 nr 5. Tryb dostêpu: www.oss. wroc.pl/biuletyn/ebib09/pindlowa.html; [dostêp 17 maja 2011].

[12] Przewodnik po zawodach Tom I [dokument elektroniczny],2003. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej,s. I-451 – I-456. Tryb dostêpu: http://www.praca.gov.pl/files/TOM_I.pdf; [dostêp 17 marca 2011].

[13] Rozporz¹dzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego z dnia13 kwietnia 2011 r. zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawiewarunków wynagradzania za pracê i przyznawania innychœwiadczeñ zwi¹zanych z prac¹ dla pracowników zatrudnio-nych w uczelni publicznej. [dokument elektroniczny] (Dz. U.2011, nr 88 poz. 498). Tryb dostêpu: http://isap.sejm.gov.pl/VolumeServlet?type=wdu&rok=2011&numer=088; [dostêp13 czerwca 2011].

[14] Starosta B., Wolañska A.: Proces rekrutacji pracowników astrategia rozwoju biblioteki wy¿szej uczelni. W: Bibliotekarz:zawód czy powo³anie. Gdañsk 2010, s. 7-26.

[15] Suchan O.: Student – pracownik w bibliotece. „Biuletyn EBIB”[dokument elektroniczny], 2006 nr 5. Tryb dostêpu: www.ebib.info/2006/75/suchan.php; [dostêp 18 marca 2011].

[16] Szylhabel K.: Droga zawodowa bibliotekarza – od studenta dopracownika. „Biuletyn EBIB” [dokument elektroniczny], 2006nr 5. Tryb dostêpu: http://www.ebib.info/2006/75/szylha-bel.php; [dostêp 18 kwietnia 2011].

[17] Whetten D. A., Cameron K. S.: Developing management skills.New York 2005.

[18] Z problemów bibliotek naukowych Wroc³awia. Tom 3: Wizeru-nek bibliotekarza. Wroc³aw 2006.

[19] Zarz¹dzanie kadrami. Warszawa 2010.

Mgr Miros³aw GARBACZ, mgr in¿. £ucja MACIEJEWSKA – Oddzia³Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ci¹g³ych. Biblioteka G³ów-na i Oœrodek Informacji Naukowo-Technicznej. Adres: 50-370 Wro-c³aw, Wyb. Wyspiañskiego 27; tel.: (71) 320 34 12, (71) 320 23 07;e-mail: [email protected], [email protected]


KSZTA£CENIE

ptint · zmiany w strukturze i prezentacji aparatów informa-cyjno-wyszukiwawczych, a dok³adnie...

Documents