1

PUBLILIUS OPTATIANUS PORPHYRIUS CARMINA (915 vers)

PANGYRICUS CONSTANTINO AUGUSTO DICTUS

P1_01 v.1 Quae quondam sueras pulchro decorata libello

2 carmen in Augusti ferre Thalia manus,

3 ostro tota nitens, argento auroque coruscis

4 scripta notis, picto limite dicta notans,

5 scriptoris bene compta manu meritoque renidens

6 gratificum, domini visibus apta sacris,

7 pallida nunc, atro chartam suffusa colore,

8 paupere vix minio carmina dissocians,

9 hinc trepido pede tecta petis venerabilis aulae,

10 horrida quod nimium sit tua nunc facies.

11 Hos habitus vatis praesentia fata merentur ;

12 vix locus hoc saltem praebuit unde venis.

13 Suppliciter tamen ire potes dominumque precari :

14 squalor et hae sordes conveniunt miseris.

15 Cum dederit clemens veniam, natumque laremque

16 reddiderit, comptis ibis et ipsa comis,

17 purpureo fulgens habitu, radiantibus intus,

18 ut quondam, scriptis ambitiosa tuis.

Avec les Carmina de Porphyrius, nous abordons un aspect nouveau de la poésie latine. Non qu’il

n’ait eu des devanciers : Martial se gausse de ces gens qui ornent leurs poèmes de subtilités

que seul un oeil exercé peut percevoir. En fait l’Oulipisme a eu ses plagiaires par

anticipation, comme les Oulipiens eux- mêmes l’ont dit. Ils furent nombreux après Porphyrius,

jusque tard au cours du Moyen-Age. Pour dire les choses de façon pédantesque, ce qui s’exprime

chez tous ces auteurs, c’est le désir de rompre avec cette linéarité monotone du signifiant, de

la faire exploser dans toutes les directions (pour qu’il ait du sens dans tous les sens), de

faire du poème – qui conserve sa coutumière apparence - une broderie signifiante elle aussi,

quelque chose comme le « dessin dans le tapis » dans les romans de Henry James.

Pour aider ceux qui n’auraient pas l’oeil exercé, nous donnons ici, pour tous les poèmes

faisant appel à ce procédé, des reproductions du texte « decrypté ».

P

2

P1_02 v.1 Sancte, tui vatis, Caesar, miserere serenus.

2 Auguste omnipotens, almo mortalia cuncta

3 numine laetificans, nobis ad gaudia nomen,

4 Constantine, tuum fecundi carminis ex hoc

5 te duce det Musas ; nam tristis cura recusat

6 egregios actus : jam sedent crimina Parcae.

7 Tunc melius dominum te vox secura sonabit,

8 virtutum rector. Potuit vix pangere versu

9 ista modo, et maesto sic saltim dicere vati ;

10 vix mihi Calliope pavitanti conscia nutu

11 adnuit, ausa precem vatisque edicere fata

12 tristia, signato partes ut limite claudat

13 jure pari carmen, mediis ut consona in omni

14 sit nota prima sui, et sit pars extima talis

15 ceu media, e primis occurrens aptius istic

16 ad laterum fines, et pars, quae dividit orsa

17 e medio, caput esse queat versuque referre :

18 sancte, tui vatis, Caesar, miserere serenus.

19 Alme, salus orbis, Romae decus, inclite fama,

20 re melior, pietate parens, ad Martia victor,

21 mitior ad veniam, permulcens aspera legum

22 justitia, aeternae vires et gloria saecli,

23 spes data plena bonis et felix : copia rebus,

24 eximium columen veterum virtute fideque,

25 Romae magne parens, armis civilibus ultor,

26 et summi laus grata dei, mens clara, superne

27 rebus missa salus, per te pax, optime ductor,

28 et bellis secura quies, sancta omnia per te.

29 Solis jura suis fidissima dextra maritis

30 et sociale jugum praebet, consortia vitae.

31 Respice me falso de crimine, maxime rector,

32 exulis afflictum poena ; nam cetera causae

33 nunc objecta mihi venia, venerabile numen,

34 vince pia et solito superans fatalia nutu

35 sancte, tui vatis, Caesar, miserere serenus.

Sur les quatre côtés, la même phrase et les deux médianes :

- SANCTE VIVATIS CAESAR MISERERE SERENUS

Au centre des quatre rectangle, les quatre membres de la phrase :

- AUREA SIC | MUNDO DIS|PONAS SAE|CULA TOTO

On appelle ces vers tissant une figure dans le poème des ‘versus

intexti’.

3

P1 03 v.1 Fingere Musarum flagrarem numine vultus,

2 alme parens orbis, perfecta in munia versu,

3 votaque, si ratio non abnuat ordine Phoebi.

4 Gesta canunt, quos Aonium placabile numen

5 vatis sorte frui dat ; donis carminis ex hoc

6 sustollens et versu instigans ora sonare,

7 tu mentem inspiras vatis ; tu gaudia semper

8 in te, sancte, vocas. Tu quivis docta Camenae

9 edere dicta favens, tu laetus vota secunda,

10 ut rata sint, audis ; tua mitis rector Olympi

11 tempora praecipua servat pietate serena.

12 Aurea jam toto, victor, tua saecula pollent,

13 Constantine, polo. Haec nexus lege solutis

14 dicturus metris magno movet agmine Musas,

15 at mea vix pictis dum texit carmina Phoebi

16 Calliope modulis, gaudet, si vota secundet

17 Delius, intexta ut parili sub tramite Musa

4

18 orsa juvet, versu consignans aurea saecla.

19 Sed tibi devotam rapiunt ad gaudia mentem

20 audenterque loqui suadent per devia voto

21 Aonides fretae, et, quantis sua verba tueri

22 legibus astrictae, te tota mente fideque

23 vatis voce tui, tua, princeps inclite, tanta

24 bella canunt, et Pegaseo nova carmina potu

25 exercent, nexuque volunt nunc rite sonare

26 egregium imperium, tanto cur munere fungi

27 et praecelsa juvat versu per scrupea fari.

28 Mentis opus mirum metris intexere carmen

29 ad varios cursus ; vix, arto in limite clausa,

30 nodosos visus artis cata praeferat ex hoc,

31 et tamen ausa loqui tanto mens aestuat ore,

32 nec dignum votis carmen sic reddere retur,

33 tali lege canens ; quae nostrum pagina sola,

34 ex Helicone licet, complebit, munus amoris,

35 picta elementorum vario per musica textu.

Versus intexti :

- FINGERRE MUSA QUEAT TALI SI CARMINE VULTUS

- AUGUSTI ET METRI ET VERSUS LEGE MANENTE

- PICTA ELEMENTORUM VARIO PER MUSICA TEXTU

- VINCERE APELLEAS ARDEBIT PAGINA CERAS

- GRANDIA QUAEENTUR SI VATIS LAETA CAMENA

- ORSA JUVET VERSU CONSIGNANT AUREA SAECLA

5

P1_04 v.1 Imperii fastus geminant vicennia signa,

2 pagina flexosa tramite vota notat.

3 Constantinigenis : Helicon det talia natis

4 munera, devotis haustibus ora rigans.

5 Hos rupes Cirrhaea sonet videatque coruscos

6 Ponti nobilitas, altera Roma, duces.

7 Sed nunc te, victor, vicennia picta honorent :

8 contentum tenui munere Musa cupit.

9 Quod textu scruposa siet mea pagina simplex,

10 disserat Augusto Calliopea mea.

P1_05 v.1 Victor sidereis pollens virtutibus ibis,

2 Persica cum natis Latio confinia reddens,

3 jam Nili princeps, laetis, Oriente recepto,

4 quos tibi fida dicat concordia, dives Eois

5 jam populis Parthis, Medis unique dicatis

6 Augusto et natis. Tu magna ad gaudia, sancte

7 Constantine, fave ; te tanto in carmine Musa

8 et tua descriptis pingit vicennia metris.

9 At tu supplicibus, olim dux clarus in armis,

10 da pietate fidem. Major mox gloria honorum,

11 si totos servare queas post vota tropaeis.

12 Parcere jam versis virtus denuntiat alma.

13 Indus, Arabs jam vota ferunt et Media dives,

14 Aethiopes gnari rapido cum lumine surgit

15 Tethyos ex gremio Titan. Sed et omnia laeta,

16 Constantine, bono nunc ludent otia saeclo.

17 Felix Musa, tuis possit quae digna referre

18 praemia virtutum meritis vel voce sonare.

19 Quid, vaga, Pierios versus sub vallis opaca

20 ilice componis ? Lauro quid carmina carpis ?

21 Castalios tota respondet voce triumphos,

22 quam dat fonte suo. Clario tu carmina prome

23 vate deo digna : aut siquod perferet audens,

24 majus opus nectens, mens tota mole subibit,

25 spe pinget carmen, pangat si coepta Camena,

26 compleat et versu variata decennia picto,

27 ore secunda vovens sub certo limite metri.

28 Indulgens natis patriae pietatis honore,

29 mitis jure deus ; sed Crispi in fortia vires

30 non dubiae ripa Rhenum Rhodanumque tueri

31 ulteriore parant et Francis tristia jura.

32 Jam tu, sancte puer, spes tantae rite quieti

33 missa polo ; saeclis da, Constantine, serena

34 tempora, summe : pio tricennia suscipe voto.

Les quatres lignes de ‘versus intexti’ forment « AUG. XX CAES. X ».

- 1 « AVG » = CUM SIC SCRIPTA PLACENT AUDENT SIBI DEVIA MUSAE

- 2 « XX » = PER VARIOS SIGNARE MODOS DEVOTAQUE MENTIS

- 3 « CAE » = GAUDIA QUAE PINGENS LOQUITUR MEA PHOEBE CAMENA

- 4 « SX » = SUMME PARENS DA VOCE PIA TRICENIA FARI

6

P1_06 v.1 Martia gesta modis audax imitata sonoris

2 Musa per effigiem turmarum carmina texit,

3 et nunc agmen agit quino sub limite rectum

4 Musigeno, spatium septeno milite distans,

5 nunc eadem verso relegens utcumque meatu

6 mittit in amfractus non una lege catervas,

7 dissona componi diverso carmine gaudens,

8 grata nimis flexu docili de perpete metro,

9 orsa iterum fini socians, confinia contra

10 praeponens orsis, nullo discrimine metri.

11 Quin etiam partes mediae sua munia doctae

12 expediunt : versis vicibus, nam, fine sed uno,

13 quamvis ambiguos cursus et devia claudit.

14 Ostentans artem vinciri, scrupea praebet

15 Sarmaticas, summe, strages, et tota peracta

16 vota (precor, faveas) sub certo condita visu.

17 Factorum gnarum tam grandia dicere vatem

7

18 jam totiens, Auguste, licet. Campona cruore

19 hostili post bella madens artissima toto

20 corpora fusa solo, submersas amne repleto

21 victrix miretur turbas aciemque ferocem.

22 Plurima conarer, Phoebeo carmine gaudens,

23 Margensis memorare boni caelestia facta,

24 introitus et bella loqui perculsa ruinis,

25 quis devicta jacet gens duro Marte caduca.

26 Testis magnorum vicina Bononia praesens

27 sit voti compos, excisaque agmina cernens

28 det juga captivis et ducat cetera praedas.

29 Grandia victori molimur proelia plectro

30 dicere, nec satis est, votum si compleat ore

31 Musa suo : quaecumque parat sub lege sonare,

32 scruposis innexa modis, perfecta Camenis

33 vult resonare meis, et testis nota tropaea

34 depictis signare metris, cum munere sacro

35 mentis devotae placarint fata procellas.

Les deux « versus intexti » répétés en miroir

dans cette pièce sont :

- DISSONA MUSARUM VINCIRI STAMINE GAUDENS

- GRANDIA CONABOR PHOEBEO CARMINA PLECTRO

Leur disposition forme un chi grec (ou un

siège curule ?).

8

P1_07 v.1 Augustum specimen, mitis clementia, magne

2 Ausonidum ductor, tua, maxime, fortia Musae

3 Castaliae de fonte canunt. Tu munera summa

4 votorum da, Phoebe, mihi nunc, plena favoris,

5 da mentem sensusque pios insigne serenus

6 imperium, natisque potens, ad Martia felix,

7 perpetuum saeclis, picto sub carmine fari.

8 Audentem, precor, ipse juva me, gloria vatum,

9 dicturum carmen, quamvis nunc copia Musae

10 non talis, possitque minus sub lege juvari :

11 versu aliud limo, aliud, quo pagina in omnis

12 signatur modulos, discernat semita fandi.

13 Velle jubet numen, lux alma, et gaudia mundi

14 instituunt ; sequitur curas in musica voto

15 virtutesque tuas et mores pandere gestit,

16 sancte, tuos. Crevit nostrae fiducia menti ;

17 te duce namque pio gaudens sub munere nota

18 in juga festinat Musis, ubi frondea semper

19 tecta canunt artes et notae vatibus undae.

20 Indomitos reges seu pacis lubrica victor

21 aut bello sternens aut mitis foedere, nutu

22 esse tuos facis agrosque exercere tuorum.

23 Auctior alma dei per te praesentia mundum

24 respexit, reddens mox aurea saecula rebus,

25 ostenditque deus rectoris tempora justi

26 aetherio nutu placidis clementia jussis.

27 Per te perque tuos sunt omnia mitia, victor,

28 natos, res populi florent ad gaudia mentis,

29 Caesaribusque tuis toto Victoria in orbe

30 semper jure comes felix in saecula pollet.

31 Tantorum merita statues captiva tropaea,

32 victor Sarmatiae totiens. En, accipe, clare

33 ductor, ubique tuis votorum reddita, felix,

34 debita. Jam compos gaudet tua, Romule, pubes :

35 rector rite suus nobis per saecula floret.

Comme on peut le voir à la page suivante, ce poème contient

cinq « versus intexti » :

- AUSONIUM COLUMEN LUX ALMA ET GLORIA ROMAE

- VIRTUTUM SPECIMEN MITIS CLEMENTIA MUNDI

- JUSTITIAE PARENS SPES FELIX OTIA RERUM

- AETHERIUM MUNUS NOBIS PER SAECULA MISSUM

- RECTORIS DEI PER TE PRAESENTIA POLLET

9

P_108 v.1 Accipe picta novis elegis, lux aurea mundi,

2 clementis pia signa dei votumque perenne.

3 Summe, fave. Te tota rogat plebs gaudia rite,

4 et meritam credit, cum servat jussa timore

5 Augusto et fidei, Christi sub lege probata.

6 Gloria jam saeclo processit candida miti,

7 accumulans coetus et tota ornata serenis

8 muneribus praestans natis, ut laurea vota,

9 virtutum titulos, primis jam debeat annis,

10 progenie tali genuit quos nobile saeclum.

11 His decus a proavo, et verae conscia prolis

12 Roma cluit, princeps invicti militis, alma,

13 otia pacis amans. Haec sunt mitissima dona,

14 hoc atavi meritum. Votis post editus orbis

15 erumpens docuit ne norint frangere fidei

16 optima jura pares ; curis sub Martis iniqui

17 nullis laesa fides. Hinc jugi stamine fata

18 vobis fila legunt placida pietate secuta,

10

19 et res Constanti nunc exerit inclita Fama,

20 aucta stirpe pia, voto accumulata perenni ;

21 sancta suas sedes ad mentis gaudia migrat

22 aetherio residens felix in cardine mundi.

23 Jam patriae virtutis opus belline labore

24 an justi meritis dicam mentisque serenae ?

25 Et pia dona canam fecundaque pectora noto

26 rite deo, sic mente vigent cui gaudia casta ?

27 Claudius invictus bellis insignia magna

28 virtutum tulerit Gothico de milite parta,

29 et pietate potens Constantius omnia pace

30 ac justis auctus complerit saecula donis :

31 haec potiore fide, meritis majoribus orta

32 orbi dona tuo praestas, superasque priora,

33 perque tuos natos vincis praeconia magna.

34 Ac tibi lege dei jussisque perennia fient

Cinq ‘versus intexti » dans cette pièce :

- 1 ALME SALUTARI NUNC HAEC TIBI PAGINA SIGNO

- 2 SCRIPTA MICAT RESONANS NOMINIBUS DOMINI

- 3 NATE DEO SOLUS SALVATOR SANCTE BONORUM

- 4 TU DEUS ES JUSTI GRATIA TU FIDEI

- 5 SIT VICTORIA COMES AUG. ET NATIS EJUS

1

2

3

3

3 5

4

4

11

P1_09 v.1 Castalides, domino virtutum tradite palmam.

2 Constantinus habet bellorum jure tropaeum,

3 vindice sub dextra reddens feliciter orbem

4 consiliis, iterum suadens et cuncta referre,

5 Roma, tibi. Bellis cum saeva innectere possit

6 vincla jugi, virtus mitis non armat in hostem,

7 sed magno patiens docuit certamine parcens

8 quid pietas donet post pila minacia clemens.

9 Nunc mihi jam toto dociles Helicone Camenae

10 mittite compositas in tempora mitia palmas ;

11 nectite de metris virtutum carmina et omnes

12 concinite, ut fructu felix et principe digna

13 det stirpes gratas, texens quas pagina versu

14 hinc voveat, titulo votorum carmine pollens.

15 Pierios mihi, Phoebe, tuo de numine praestent

16 fontes Castaliae ; tua, si licet ire, peragrans

17 mens juga celsa petet, mecum si pangere versu

18 Musa velit tanto jam nunc sub principe laeta,

19 laudis dona ferens, resonans insignia ramis,

20 vincentum jussos audax, mihi fida, triumphos,

21 et meritum justis tot reddere nobile palmas,

22 Aonidum quas valle fluens alit unda rigatas.

23 Sancte, salus mundi, armis insignibus ardens,

24 Crispe, avis melior, te carmine laeta secundo

25 Clio Musa sonans tua fatur pulchra juventae.

26 Nobile tu decus es patri, tuque alme Quiritum

27 et spes urbis eris. Nos mentis carmina, Caesar,

28 tu vincens pacis gratissima foedera semper

29 indulge, et facilis gentes adjunge rogantes,

30 facque tui juris, gaudens virtutibus auctis.

31 Constantinus item, laus orbis, gloria saecli,

32 Romuleum sidus, lux clemens, inclita fratrum

33 nobilitas, proavis verum et memorabile fama

34 restituit victor Caesar nomenque decusque.

35 Sancte pater, rector superum, vicennia laeta

36 Augusto et decies crescant sollemnia natis.

Cinq ‘versus intexti » dans cette pièce (cf. image à la page suivante):

- 1 CASTALIDES VERSU DOCILI CONCLUDITE PALMAM

- 2 CONSTANTINE FAVE TE NUNC IN CARMINA PHOEBUM

- 3 MENS VOCAT AUSA NOVAS METRIS INDICERE LEGES

- 4 LIMITE SUB PARLI CRESCENTIS UNDIQUE RAMOS

- 5 REDDAT UT INTEXTUS MUSARUM CARMINE VERSUS

12

P1_10 v.1 Calliope cane plura procax. En ore serenus

2 fontis Castalii deus audiet ; inde canoros

3 mens furit in nexus, et felix currere votis

4 jam se credet ovans. Libet ire per avia sola

5 impete quo gressus effandi optata cupido

6 invitata tulit. Mens tantum, maxime Caesar,

7 Aoniae nodos amplectitur. Incitus aethra

8 funde, pater, coeptis Musas, ad mutua versus.

9 Scrupea fingentem tam duro carmina versu

10 ludere fas nobis praesumere dicere metra,

11 gaudia vel tenui mea pandere sit mihi, Musa.

12 Tantus honor me jure suo per sidera saeclo,

13 o decus Ausoniae, tulerit. Sic parva locuto

14 amplius en, judex, dominus, tot munera summa

15 tantaque concedis. Tu mentem dicere donis

16 invitas laudis cum munere ; sic vaga primis,

1

1

4

1

1 1

2

3

2

2

5

13

17 haud audita ligas. Nec dictis laesa Camena

18 audet magnanimo vati nova vincula mentis

19 jussa dare, crevitque meo correpta favore.

20 En age : jam reddit votis pia praemia magnus.

21 Concordi saeclo Romae decus et sibi mundi

22 jura sui, tot lux populis orbique tropaeum

23 sic data sunt ; isto major tua gloria terris.

24 En, Auguste, tuis praesens et tantus ubique,

25 imperiis fecunde, paras nunc omine Crispi

26 Oceani intactas oras, quibus eruta Franci

27 dat regio procul ecce deum, cui devia latis

28 tota patent campis. Ut, caeso limite, victor

29 rite atavo summo melior, cui Claudius acer,

30 magnanimum sidus, dat clarum e numine divo

31 imperium, Virtus quem felix optat alumnum.

32 Auges flore tuo nostrae tibi dedita vitae ;

33 orta micat fratrum fatalis gloria saeclo,

34 res Latia ut voti compos sic gaudeat aucta.

35 Aspice : pacato parta est lux laeta sub orbe.

Six ‘versus intexti’ dans ce poème,

avec leur reflet en mirois :

- CONSTANTINE MAXIME IMPERATOR ET INVICTE

- AETERNAE PACIS PROVENDITISSIMUS CUSTOS

- PATER IMPERAS AVUS IMPERES

- PIUS ET FELIX

- AUREI SAECULI RESTAURATOR

- OMNIA MAGNUS

1

2

3 4

5

6

14

P1_11 v.1 Fortia facta ducis toto dominantia jam nunc

2 orbe canam, quis laeta suo sub principe tanto

3 rursum Roma tenet, mundi caput, inclita, carmen.

4 Tu vatem, tu, diva, mone. Lacerata cruentis

5 imperiis pars fessa poli divisa gemebat

6 sceptra et Ausoniae maerebat perdita jura.

7 Siqua fides, tantis Romanum gloria nomen

8 insignit titulis, dominos et libera quaerunt,

9 maestaque jure suo trepidat plaga maxima mundi.

10 Unde jubar lucis primum radians Hyperion

11 sideribus pulsis rutilo diffundit ab ortu,

12 inde tuum nomen multum venerabile cunctis,

13 maxime bellantum domitor, lux unica mundi,

14 perpetuis votis cupiunt, memorabile numen,

15 exoptant, servire volunt (mirabile dictu)

16 remque laremque suum, tanta est tibi gloria justi,

17 Auguste. Juvat ecce tuo sub foedere jam nunc

18 totum orbem post tot caedes, quas fessa gemebant

19 omnia, nunc nullo tandem trepidantia motu,

20 Romuleis servire piis, pater inclite, jussis.

P1_12 v.1 Constantine pater, tu, mundi gloria, consul,

2 ecce tuo renovata dabis tot aperta labore

3 regna per innumeras gentes. Mox carus Eois

4 tot populis pia jura feres, et solus in omni

Trois ‘versus intexti” (tous

verticaux):

- FORTISSIMUS IMPERATOR

- CLEMENTISSIMUS RECTOR

- CONSTANTINUS INVICTUS

15

5 Augustus mundo sparges et in ultima numen.

6 Sol tibi felices faciet spes perpete nutu :

7 ars bona justitiae et divum vicina decori

8 largi dona boni caelo capit ; influit illuc

9 vota quod optarint pietatis. Cana subibit

10 sancta Ceres ; tellus reddit Baccheia lapsa

11 rivis dona suis ; non Euri e flamine turbant

12 enormes pelagus ; stat mitis principe noto

13 res per justa vigens oris, qua signa Booten

14 ultima consocia tollunt in sidera dextra.

15 Maxime, justitiae lumen, concordia et omen

16 pacificum te tota cupit jam saucia et orat

17 res fessas cito pace leves. Tu junge sereni

18 orbis vota tui, gentes sibi junge volentes.

P1_13-14 v.1 Princeps beate, placido sub axe jamnunc Jamnunc sub axe placido, beate princeps,

2 justis, serene, populis favente mundo mundo favente populis, serene, justis,

3 victor triumpha tribuens, salubre numen, numen salubre, tribuens triumpha victor,

4 saeclis amore dominans perenne faustis, faustis perenne dominans amore saeclis,

5 auctor salutis, Oriens quietus ibit. ibit quietus Oriens, salutis auctor.

6 Votis favente domini superne dextra, Dextra superne domini favente votis

7 gaudet subire placidum regentis omen ; omen regentis placidum subire gaudet ;

8 virtus vigore radians serena praestat praestat serena radians vigore virtus

9 sanctis videre superis remota mundi, mundi remota superis videre sanctis,

10 totum sub orbe moderans salubre numen, numen salubre moderans sub orbe totum,

11 vincens ubique supero favente nutu, nutu favente supero ubique vincens,

12 saeclum per omne dominans, beate, solus. solus, beate, dominans per omne saeclum.

Trois ‘versus intexti » dans la pièce

prédente :

- CERTA SALUS RERUM PROLES INVICTA TONANTIS

- ORBI TU RENOVAS FELICIS TEMPORA SAECLI

- AUREA JUSTITIAE TERRIS INSIGNIA DONAS

16

P1_15 v.1 Sancte, decus mundi ac rerum summa salutis,

2 lux pia terrarum, te solo principe saeclis

3 immensum gaudere bonis datur. Aurea venit

4 justitia in terras et gloria candida veri ;

5 teque duce mage grata fides et jura renata ;

6 totaque, perculsis ingenti mole tyrannis,

7 aspera vis posita est belli. Res Itala jure

8 sceptra dabit populis. Voto pius orbis Eoi,

9 Auguste, invictus mundi transibis in oras ;

10 teque suplex totis ducibus stipata Syene

11 orat jura, cupit lucis sibi gaudia nostrae,

12 optat, amat. Fallax, en, perfida tela fugarum

13 Parthus deposuit ; ruit oris undique rubri

14 litoris aetherio e nutu certamine amoris

15 Medus ; Arabs mox omnis ovat laudare sereni

16 oris lustra tui, dat veris, sancte, tropaeis

17 haec, mage felices titulos, vincas ut amore

18 aurea. Perpetuo restaurans saecula mundo.

19 Indus et Aurorae miles, quos flumine Nilus

20 tangit, fecundis venturus frugifer undis,

21 orantes pia jura petent ; gens nobilis ortu

22 Aethiopes cuncti parent ; optataque mundo

23 tempora laeta dedit nobis felicius aevum.

24 En, suplices Persae jura sibi regia nolunt,

25 te dominum malunt, fusi tua semper adorant

26 ora, suis cupiunt totis sibi cedere regnis.

27 Tu pius et justi vere memor, inclite, laetis

28 da responsa ; bono semper mitissimus orbis

29 impertire tuum clementer et addito numen.

30 Sint mage felices, pariter quos, alme, tuere,

31 et reparata jugans maesti divortia mundi,

Dans cette pièce, l’indication explicite des acrostiches serait offensante...

17

32 orbes junge pares ; det leges Roma volentis

33 principe te in populos ; miti felicius aevo

34 omnia laetentur florentibus aurea rebus.

P1_16 v.1 Alme, decus mundi summum, rector pius orbis,

2 Auguste, invicta populos virtute gubernans

3 justitia, imperium nationum, Constantine,

4 effrenatarum moderamine pacificator,

5 quem divus genuit Constantius induperator,

6 aurea Romanis propagans saecula nato,

7 heu nimis ad caelum properans, ni liquerit ille

8 aeternum auxilium invictum justumque piumque,

9 alme pater patriae, nobis te, maxime Caesar,

10 Ausoniae decus, o lux pia Romulidum

11 Est placitum superis tunc haec in gaudia mundi

12 perpetuis bene sic partiri munera saeclis ;

13 sidera dant patri, et patris imperium,

14 sancte, tibi. Magnae data tu lux aurea Romae.

15 Ista canit ruris tibi vates ardua Musa.

Ici, pas de ‘versus intexti ». Mais comptez le nombre de syllabes de chaque mot dans chaque vers...

Trois ‘versus intexti » dessinant un chrisme

dans ce poème :

- 1 SUMMI DEI AUXILIO NUTUQUE PERPETUO TUTUS

- 2 ORBEM TOTUM PACAVIT TRUCIDATIS TYRANNIS

- 3 CONSTANTINUS PIUS AETERNUS IMPERATOR

REPARATOR ORBIS (dans la boucle du rho)

1

2

3

18

P1_17 v.1 Dissona conexis audet componere verbis

2 omine mens elata bono. Juvat inclyta linguae

3 munera Graiorum Musa modulante novare,

4 inque vicem, versu cecinit quae forte Latino,

5 nunc alio textu Graecorum in carmina duci,

6 ordine ut in duplicem nectatur littera vocem.

7 Nunc age fecundae reserent pulcherrima Musae ;

8 ore sonet docili chelys inclyta carmina Phoebi :

9 spem rerum justumque canam summamque salutis

10 te dominum, bona dona dei, te, magne, parentem

11 Romanum, gratumque orbem tibi, maxime, semper,

12 omnia quod certa respirant mente quietem.

13 Cum placidi spectent hostiles mille triumphos,

14 omnia plena bonis tua, Constantine, Quirites,

15 nil sibi crediderint carum mage te, decus orbis.

16 Servatos Tyrii se semper vindice dextra

17 te domino exsultant ; tranquillis carior urbi

18 Africa temporibus potitur servata quiete,

19 nunc se felicem, nunc se sub numinis arce

20 tutam, quod Carthago decus venerabile gestat,

21 jure putat : tantum fatis, lux inclyta, praestat

22 nobile te domino nomen ; spes et decus almumst.

23 Omnis ab Arctois plaga finibus horrida Cauro

24 pacis amat cana et comperta perennia jura,

25 et tibi fida tuis semper bene militat armis,

26 resque gerit virtute tuas populosque feroces

27 propellit caeditque, habens tibi debita cara,

28 et tua victores sors accipit. Hinc tibi fortes

29 teque duce invictae attollunt signa cohortes ;

30 undique te comitata dei pia numina summi

31 omnibus ultorem praebent, et jura fidemque,

32 alme, tua spectant : respondent omnia votis.

33 Undique pacatis salvator maxima rebus

34 gaudia praestabis, dabis otia victor in orbe ;

35 virtutum meritis vicennia praecipe vota.

36 Saeclorum crevit gemino spes Caesare certa,

37 tuque, o sancte parens, olim post mille tropaea,

38 o lux Ausonidum, dispone sceptra nepotum.

Quatre ‘versus intexti » dans cette pièce,

dont trois en grec (translittérés en latin

dans le texte) :

- DOMINO NOSTRO CONSTANTINO PERPETUO AUGUSTO

– NΕΙΜΕΝ ΣΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙ ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΣOΙΣ ΤΕΚΕΕΣΙ

– ΤΙΜΙΟΝ ΕΥΣΕΒΙΗΣ ΚΡΑΤΕΕΙ ΑΡΕΤΗΣ ΤΕ ΒΡΑΒΕΙΟΝ

- ΕΥΝΟΜIΗΣ ΑΡΧΕΙΝ ΤΕ ΚΑI AΥΣΟΝΙΟΙΣΙΝ ΑΝΑΣΣΕΙΝ

19

P1_18 v.1 Sunt septem numero pares ac lege metrorum

2 consimilis versus ; genus est quae Musa Maronis.

3 His proprium sentire subest ; mens sufficit uni.

4 Jure suo sibimet cedunt : alios tenet ortus

5 alterius finis, lector. Qua littera monstrat

6 nam quemvis medium venientis semita sulcat.

7 Si verbum textum pertemptes ore Latino,

8 in sese alterno conectens ordine versus,

9 vota sonans longum poteris implere volumen.

10 Ne tamen ambages error sinuosus haberet,

11 ordine perscriptos minium reserare valebit

12 versus, quos titulis Augustus victor honestat :

13 Alme tuas laurus aetas sustollet in astra.

14 Aurea lux vatum, silvae mihi praemia serva.

15 Aucta deo virtus Musas magis ornat aperta.

16 Aurea victorem pietas sonat ubere lingua.

17 Aonios latices pietas juvat armaque diva.

18 Augusti florem pietas juvat, arma, tropaea.

19 Aonii frutices pietas juvat ubere gleba.

20

P1_19 v.1 Alme, tuas laurus aetas sustollet in astra ;

2 luce tua signes fastus, sine limite consul.

3 Marte serenus habes rejecto munia Graium,

4 et Medi praestas in censum sceptra redire.

5 Torva Getas campo clarus ut lumina perdit,

6 vult curvo turmae felix sua comminus ictu

7 Armenii dux ferre levis, sol, te quoque pila.

8 Sic et victa refert exortos Dacia Francos.

9 Lege tuus tonso Rhenus tibi germinat exul

10 agmina, telorum subeant qui murmure bella.

11 Vincere florenti Latiales Sarmata ductu

12 rex tibi posse Getas viso dat limite, ultor.

13 Vidit te, summum columen, qua velifer aestu

14 serus in Oceani pressit juga Nysia pontus,

15 atque rudis radii scit lux exorta tropaea.

16 En, gaudent pietate altis pars perpete age.

17 Tu vatem firmes dictus, te nunc lyra cantet :

18 aucta deo virtus Musas magis ornat aperta.

19 Solum vota notis late sua Romula dat plebs ?

20 Sancta tuis alio permiscet vota tropaeis

21 visitur et crescit pictorum gratia cantu.

22 Sit vis vicinis, per Thulen gratia pollens.

23 Talis fixa suis signis lyra munera gestat,

24 orsa pari vates quae perfert, Delie, rythmo.

25 Lumine muriceo venerandus dux erit ut Sol

26 legibus ut Jani teneas avus orbe tribunal,

27 egregios titulos pietatis habebis amore.

28 Tot freta pacis apex mutari munere gaudet,

29 India clavigeri Latium vult tangere navi,

30 Nilaeus messor sua tradit castra, vel agmen

31 Arctos, quam Carpi noscet vix Haemus, in ora.

32 Sic istis cultus in rem curvantibus enses

33 te nivea juvat arce frui. Ponti decus auget,

34 Roma soror, veteres Tuscos, quos ore tuemur.

35 Alme, tuas laurus aetas sustollet in astra.

Sept ‘versus intexti’ sillonnent cette

pièce :

- ALME TUAS LAURUS ARTAS SUSTOLLET IN ASTRA

– AUREA LUX VATUM SILVAE MIHI PRAEMIA SERVA

– AUCTA DEO VIRTUS MUSAS MAGIS ORNAT APERTA

– AUREA VICTOREM PIETAS SONAT UBERE LINGUA

- AONIOS LATICES PIETAS JUVAT ARMAQUE DIVA

- AUGUSTI FLOREM PIETAS JUVAT ARMA TROPAEA

- AONII FRUTICES PIETAS JUVAT UBERE GLAEBA

21

P1_20 v.1 Prodentur minio caelestia signa legenti.

2 Constantine, decus mundi, lux aurea saecli,

3 quis tua mixta canat mira pietate tropaea

4 exultans, dux summe, novis mea pagina votis,

5 aemula quam Clarii genitoris Calliopeae

6 composuit tali nunc mens perfusa liquore ?

7 Versificas Helicon in gaudia proluat undas,

8 clementique novum numen de pectore verset,

9 namque ego magnanimi dicam numerosa canendo

10 sceptra ducis. Gazzae nobis dat Graecia dona,

11 saeclaque Blemmyico sociali limite firmas,

12 Romula lux. Condigna novis florentia votis

13 voto scripta cano. Tali Mars cardine tecto

14 jam bellis totum Myseum perplectere civem

15 ut pateat Rubicon parili petit aethera jure.

16 Nunc felix proprios pacis me scrupea visus

17 jam stimulat signis exultans Musa notare,

18 gaudia laetus nunc per me notat avia Phoebus

22

19 retito quoque texta novo cane laurea plectro,

20 arte notis picta felicia saecula plaudens.

21 Sic aestus vates fido duce, Pythie, carpens

22 nunc tutus contemnat, summe, procax ; ego vero

23 nunc mare Sigaeum valeam bene frangere remo,

24 carbasa Noctiferum totum si scrupea tendo,

25 pulpita deportans. Visam contexere navem

26 Musa sinit ; conjuncta tuo spes inclita voto.

27 Mentem per tortum fessam non frangat hiulco

28 laus mea ficta pede stans magna mole docendi.

29 Signa palam dicam laetissima flumine sancto,

30 mente bona ; contemnat, summis cum sibi agonem

31 votis post fractum Martem clementia reddet ?

32 Sic nobis lecto quo crescunt aurea saecla

33 mox Latio vincens jam bis vicennia reddes,

34 carmine quae pietas miro de nomine formet.

35 Flore notans votum vario dat pagina felix,

36 Augustae sobolis memorans insignia fata.

37 Judice te vel teste pio condigna parentis

38 jungentur titulis felicia facta nepotum.

Le motif dessiné dans ce texte par les ‘versus

intexti’ est aussi complexe que le « dessin dans

le tapis » d’ un roman de Henry James. Il s’agit

d’un vaisseau, dont le mât et les vergues sont

remplacés par un chrisme.

On peut lire :

- NAVITA NUNC TUTUS CONTEMNAT SUMME PROCELLAS

- NIGRAS NUNC TUTUS CONTEMNAT SUMME PROCELLAS

- TUTUS CONTEMNAT SUMMIS CUMULATA TROPAEIS

- PULSA MENTE LALA CONTEMNAT SUMMA PROCELLAS

- SPE QUOQUE ROMA BONA CONTEMNAT SUMME PROCELLAS

– ROMA FELIX FLORET SEMPER VOTIS TUIS

...

23

P1_21 v.1 O si diviso metiri limite Clio

2 una lege sui, uno manantia fonte

3 Aonio, versus heroi jure manente,

4 ausuro donet metri felicia texta,

5 augeri longo patiens exordia fine,

6 exiguo cursu, parvo crescentia motu,

7 ultima postremo donec fastigia tota

8 ascensu jugi cumulato limite claudat,

9 uno bis spatio versus elementa prioris

10 dinumerans, cogens aequari lege retenta

11 parva nimis longis et visu dissona multum

12 tempore sub parili, metri rationibus isdem,

13 dimidium numero Musis tamen aequiperantem.

14 Haec erit in varios species aptissima cantus,

15 perque modos gradibus surget fecunda sonoris

16 aere cavo et tereti, calamis crescentibus aucta,

17 quis bene subpositis quadratis ordine plectris

18 artificis manus in numeros clauditque aperitque

19 spiramenta, probans placitis bene consona rythmis,

20 sub quibus unda latens properantibus incita ventis,

21 quos vicibus crebris juvenum labor haud sibi discors

22 hinc atque hinc animatque agitans augetque reluctans,

23 compositum ad numeros propriumque ad carmina praestat,

24 quodque queat minimum ad motum intremefacta frequenter

25 plectra adaperta sequi aut placidos bene claudere cantus

26 jamque metro et rythmis praestringere quicquid ubiquest.

P1_22 v.1 Pauca quidem cecini fors frivola ; his quoque jungam

2 ludicra : sic nostra panget tua jussa Camena.

3 Ambiet haec claudens felicis numine Phoebi

4 Calliope partita novis sibi vincula curis,

5 flexibus ut primis discordi regula cultu

6 hinc alia sonet arte super Pythoia flexus.

7 Sic facies, totiens cum confirmaverit aestus,

8 sic animus nec victus iners sit saucius. Irim

9 impleri varias metricae gravioris ob artes

10 tandem nosse dei meditantem vix licet aestus ;

11 rite velit, metro dum in agmine colocat astri

12 effigiem, trepidoque parans sermone latenter

13 dicere nec metuens vincto sic omnia ab ortu

14 pangere. Sed rursum Bassus nunc prodere carmen

15 imperat : hic docilis Musae de fonte meabunt

16 ordine Castalio texti per nomina versus.

Les ‘versus intexti’ forment une frise de deux losanges et

demi accolés, dans lesquels sont insctits deux petits losanges

et demi. La patie supérieure des grands losanges dit :

- PUBLILIUS OPTATIANUS PORFIRIUS HAEC LUSI,

la patie inférieure :

- OMNE GENUS METRI TIBI PANGENS OPTIME BASSE

Dans les deux losanges et demi intérieurs on lit :

- HIC VERSUS VARIO COLORE DISPAR

24

P1_23 v.1 Mirum opus est cunctos et tales edere versus,

2 sicque locare hederis. Paulum tu, die, rogatus

3 mox ades. En quorsum rapies, qui praebeo fixas ?

4 Sum tuus, et primis tua discimus, ut tria felix

5 nec fallax tribuens audaci in munere clarum

6 aequiperes animum. Nunc Clio carmina firmet.

7 Qui poterunt pangi ? Ponam ceu stamina normas,

8 quae verrant sese, quae vincula mitia curent ?

9 Tu dabis has vires ; tua rursum consere praemia.

10 Ausibus in magnis laeta ad contraria curras.

11 Aonidum nam fonte gravi micat ars nova venis.

12 Immanest prorsum amplexu aut tot ocius oras

13 prospicere, plantare modos, immittat uti tum

14 et projecta necet consumpto ingloria libro.

15 Si sapiunt et nostra cui succrescere acumen

16 praesolidum densumque animi deducere viva,

17 congruere cernant studiose qui bona calles

18 legibus abstrusis, quod carmina conspicor a te,

19 blande animi judex, qui moribus omni agis auctu ;

20 praemiro ostendis studia in rectore polita,

21 Treusicolasque tuos, auctus laetabile, sumens

22 intuitum quo prospera facta ac gaudia dones

23 publica : nil prius est quod vi et nomine curas.

24 Fas sit Sidonii sensum in penetrale patroni

25 noscere quae possis. Illic nitor ociter ejus

26 conditur abstrusa generosum cogere censum

27 pauperie : flagrant geminis nova gaudia votis.

28 Dives Apollineis deaurat foedera plectris ;

29 hic novit laudes doctus quaeque omine tanto

30 sunt praevisa bonis. Tu dexter protinus esto

31 cum sanctis ; insiste fide festinus in amplum.

32 Clementi haec nutu Augustus tibi dona beata

33 laudato tribuet, te consule praemia complet.

34 Hinc tua tunc festis noti sex nomina plausus

25

35 plurimus ac prudens rerum quis torpeat usus

36 degeneri ab spe molita plus ingruit. Hinc jam

37 suscipe voto alacri hoc munus, vir bone, clare.

P1_24 v.1 Ingemui graviter, Graecum miseratus amicum,

2 cui mea mens, admissa dolens, cupit omnia fari,

3 solus ut haec occulta legens se concitet ira,

4 unde queat plexum vinclis sontemque tenere,

5 sed vitans multos, quos foeda ad jurgia cojux

6 noluerit testes, neu candida femina Graecum

7 mox caris hebetet telis, nihil improba cygni

8 deposuisse videns Helenam, cui gratia binis

9 major adulteriis. Do nomina cuncta libenter :

10 Musa sonat Graecis. Phryx conjux, crede canenti.

En commençant la lecture des ‘versus intexti’

par les deux grandes diagonales, puis, pour

chacune d’elles, de leur deux premières

parallèles (d’égale longueur), et ainsi de

suite avec les parallèles de plus en plus

courtes, on peut lire :

- MIXTA PER ANFRACTUS DIDUCUNT CARMINA MUSAE

- SEU CANCELLATOS SPATIA IN CONTRARIA FLEXUS

- SERIEM PARAMUS ORDINARE ACRIUS

- AMOR POESIS SPISSA GAUDET EXIGI

- POSSIT COIRE DOCTA RERUM LIMITE

- OPUS TUETUR NON NEGATA PARCITAS

- SPECIOSA SANCTA CULTU

- BENE PICTA MUSA METRIS

- BREVITER FLUAS UT ISTO

- OPUS EST PER ARTA COETU

- AUDEO PLENAS

- EDERE FORMAS

- PICTA NOTABO

- JURA CAMENIS

26

P1_25 v.1 O qui Tartareas pede fauces proteris almo,

2 o miserate tuos, quis ignea templa supremi

3 annuis esse poli, pia lucis regna paternae,

4 tu virtus aeterna dei ; tecum omnia, Christe,

5 tunc pater exorsus, cum moles obsita pigro

6 squalore emersit, positoque adrisit operto

7 ante ortus hominum ; sancto tu, dive, Tonanti

8 secretae vires, quem tutum mens genitoris

9 sola tenens prudensque dei deus interioris,

10 principii sobolem nullius, vasta cruento

11 quod Mors regnabat leto, rata gaudia fudit

12 ore medellifero, nec poena perpete frangi

13 depulsos homines placuit natalibus astris ;

14 tum tu prostratis vitae via, sed tamen olim

15 praesago admonitu te vatum fata canebant.

16 Te, quia fecundus porro ortus error agebat,

17 consilii ut summam rerum sator edidit ore,

18 o vere patris sapientia, Christe ; opulento

19 exsertus verbo, detrusum in vincula mortis

20 mox hominem sumis, quaeque est vis una saluti,

21 infima dignare quod naturae ordine recto,

22 ut perculsa leves, inclinere ipse jacenti.

23 Non e terreno corpus tibi pondere tractum,

24 praecelso sed virgo uterum de semine feta,

25 nec segni coitu natus, sed conjuge caelos,

26 corporeus vultu, deus actu : casus utrumque.

27 Invitans jussa exemplis hominique dicatus

28 aequalis dominus, quia lis onerosa caduco

29 dicta sit humano, sperem ut divina imitatu,

30 ipse hominis titulo incedis, teque profanis,

31 maxime, Judaeis plectendum post pia mille

32 munia permittis, letumque salubre luisti ;

33 mox necat humanas in se caro pendula noxas,

34 at pater in sedes natum recipitque vehitque.

35 Aeternum salvis signum dat machina sacra.

Le ‘ versus intextus’ est une phrase

en grec qui s’adresse à un ami grec,

un certain «Marke» (ou Markete) , à qui

son épouse fait des « foeda jurgia » :

- MARKE TE HN ALO<CH>ON THN YMNIDA

NEILOS ELAUNEI (le TE HN fait

difficulté -, ainsi que le « ALOXON »

qui suit.) Le conseil donné ici reste,

malgré tout, quelque peu énigmatique :

« Marke(te) malmène son épouse, la

chanteuse du Nil. »

27

P1_26 v.1 Ardua componunt felices carmina Musae

2 dissona connectunt diversis vincula metris

3 scrupea pangentes torquentes pectora vates

4 undique confusis constabunt singula verbis.

P1_26A v.1 Carmina felices componunt ardua Musae

2 vincula diversis connectunt dissona metris

3 pectora torquentes pangentes scrupea vates

4 singula constabunt confusis undique verbis.

P1_26B v.1 Ardua constabunt torquentes carmina Musae

2 dissona componunt connectunt vincula metris

3 scrupea confusis diversis pectora vates

4 undique felices pangentes singula verbis.

P1_26C v.1 Carmina torquentes constabunt ardua Musae

2 vincula connectunt componunt dissona metris

3 pectora diversis confusis scrupea vates

Les ‘versus intexti’ s’inscrivent

dans un chrisme :

- le texte des deux branches du chi

est le même : OMNIPOTENS GENITOR TUQUE

O DIVISIO MIXTA ;

- le texte du rho est, pour la hampe :

FILIUS ATQUE PATER ET SANCTUS SPIRITUS

UNUM, complété, dans la boucle, par

FAVEAT VOTIS.

28

4 singula pangentes felices undique verbis.

P1_26D v.1 Undique connectunt constabunt singula Musae

2 scrupea torquentes componunt pectora metris

3 dissona confusis felices vincula vates

4 ardua pangentes diversis carmina verbis.

P_126E v.1 Singula constabunt connectunt undique Musae

2 pectora componunt torquentes scrupea metris

3 vincula felices confusis dissona vates,

4 carmina diversis pangentes ardua verbis.

P1_26F v.1 Carmina diversis felices ardua Musae

2 vincula pangentes conectunt dissona metris

3 pectora torquentes componunt scrupea vatis

4 singula confusis constabunt undique verbis.

P1_26G v.1 Ardua felices diversis carmina Musae

2 dissona conectunt pangentes vincula metris

3 scrupea componunt torquentes pectora vatis

4 undique constabunt confusis singula verbis.

P1_26H v.1 Singula confusis pangentes undique Musae

2 pectora diversis felices ardua metris

3 vincula connectunt constabunt scrupea vates

4 carmina componunt torquentes dissona verbis.

P1_26I v.1 Undique pangentes confusis singula Musae

2 ardua felices diversis pectora metris

3 scrupea constabunt conectunt vincula vates

4 dissona torquentes componunt carmina verbis.

P1_26J v.1 Dissona torquentes constabunt vincula Musae

2 undique connectunt componunt singula metris

3 ardua diversis confusis carmina vates

4 scrupea pangentes felices pectora verbis.

P1_26K v.1 Pectora felices pangentes scrupea Musae

2 carmina confusis diversis ardua metris

3 singula componunt connectunt undique vates

4 vincula constabunt torquentes dissona verbis.

P1_26L v.1 Scrupea felices diversis pectora Musae,

2 ardua connectunt pangentes carmina metris,

3 undique componunt torquentes singula vates,

4 dissona constabunt confusis vincula verbis.

P1_26M v.1 Vincula confusis constabunt dissona Musae,

2 singula torquentes componunt undique metris,

3 carmina pangentes connectunt ardua vates

4 pectora diversis felices scrupea verbis.

P1_26N v.1 Vincula componunt connectunt dissona Musae,

2 singula constabunt torquentes undique metris,

3 carmina felices confusis ardua vates,

4 pectora plangentes diversis scrupea verbis.

P1_26 0 v.1 Scrupea diversis pangentes pectora Musae,

29

2 ardua confusis felices carmina metris,

3 undique torquentes constabunt singula vates,

4 dissona connectunt componunt vincula verbis.

P1_26P v.1 Pectora pangentes confusis scrupea Musae,

2 ardua confusis felices carmina metris,

3 undique torqunetes constabunt ardua vates,

4 dissona connectunt componunt vincula verbis.

P1_26Q v.1 Scrupea diversis pangentes pectora Musae,

2 ardua confusis felices carmina metris,

3 undique torquentes constabunt singula vates

4 dissona connectunt componunt vincula verbis.

P1_26R v.1 Pectora pangentes confusis scrupea Musae,

2 carmina felices diversis ardua metris,

3 singula constabunt connectunt undique vates,

4 vincula torquentes componunt dissona verbis.

P1_26S v.1 Dissona componunt torquentes vincula Musae,

2 undique connectunt constabunt singula metris,

3 ardua diversis felices carmina vates,

4 scrupea confusis pangentes pectora verbis.

P1_27 v.1 Praecelsae quercus frondenti in vertice pendens

2 testor templa loci Faunos celebrare frequentes,

3 disparibus compacta modis totidemque cicutis,

4 dulcisono Panum oblectans modulamine silvas,

5 Naiadum Dryadumque choros arcanaque Bacchi

6 orgia et heuvantis Satyros per musica tempe.

7 Me Pan ad thiasos docuit modulamina cantus,

8 et variata sonis vinxit consortia primus ;

9 Attis almus amans, tua maxima cura, Cybele,

10 e roseo terit ore deus mollique labello,

11 accenditque tuos Idaeos, mater, amores ;

12 in me felices animavit carmine Musas,

13 me judex formae alta gestavit in Ida ;

14 me laeti sociam voti vicina marito

15 Eoo lucis canit invitata sub ortu.

P1_28 v.1 Blanditias fera Mors Veneris persensit amando,

2 permisit solitae nec Styga tristitiae.

3 Tristitiae Styga nec solitae permisit, amando

4 persensit Veneris Mors fera blanditias.

5 Omnipotens pater huic semper concessit amori,

6 fecit nec requiem tot sibi fulminibus.

7 Fulminibus sibi tot requiem nec fecit, amori

8 concessit semper huic pater omnipotens.

9 Purpureus tibi flos vultum non pingit, Iacche,

10 monstrat nec mitem frons nova laetitiam.

11 Laetitiam nova frons mitem nec monstrat, Iacche,

La forme décroissante de cette pièce (à mètre constant, l’hexamètre

dactylique) évoque celle d’une flûte de Pan.

30

12 pingit non vultum flos tibi purpureus.

13 Occubuit minor hic fractis et viribus aestu

14 torpuit oppressus Amphitryoniades.

15 Amphitryoniades oppressus torpuit aestu,

16 viribus et fractis hic minor occubuit.

17 Incaluit jubar hoc externis ignibus ardens

18 fortius ; ardorem Sol sibi congeminat.

19 Congeminat sibi Sol ardorem ; fortius ardens

20 ignibus externis hoc jubar incaluit.

21 Deposita face Nox quaesivit lumina Phoebes,

22 vulnere sed blandus haec tenet Endymion.

23 Endymion tenet haec blandus sed vulnere, Phoebes

24 lumina quaesivit Nox face deposita.

25 Armipotens deus hoc suspirat pondere, vulnus

26 ferrea nec rabies aut furor exsuperat.

27 Et superat furor aut rabies nec ferrea vulnus,

28 pondere suspirat hoc deus armipotens.

29 Impatiens Venus est, silvas dum lustrat Adonis,

30 carpit si Martem, jam cui conveniat ?

31 Conveniat cui jam, Martem si carpit ? Adonis

32 lustrat dum silvas, est Venus impatiens.

P1_29 v.1 Nudus, egens, Veneris naufragus in pelago.

P1_30 v.1 Auxilium Fortuna tibi, res perfida, Quinte,

2 et tulit in fronte grande supercilium.

3 Haut aliud credam, puteum puto te quoque, Quinte :

4 quanto altus magis es, tam mage despiceris.

CARMINA OMMISSA IN EDITIONE NUMERICA, SED PRAESENTIA IN PATROLOGIA LATINA

CARMEN SECUNDUM (in Patrologia)

P2_01 v.1 Vides ut ara stemdicata Pythio

2 fabre polita vatis artem musica

3 sic pulchra sacratissima gens Phoebo decens

4 his apta templis quos litant vatum chori

5 tot compta sertis et Camenae floribus

6 Heliconiis locanda lucis carminum

7 non caute dura me polivit artifex

8 excisa non sum rupe montis albidi

9 luna enitente nec Paride vertice

10 non caesa duro nec coacta spiculo

11 arta reprimos eminentes angulos

12 et mox secundos propagare latius

13 eosque caute singulos subducere

14 gradu minuto per recurvas lineas

15 normata ubique sic deinde regula

16 ut hora quadrae sit rigente limite

17 vel inde ad imum fusa rursum lineas

18 tendatur arte latior per ordinem

19 me metra pangunt de Camenarum modis

31

20 mutato numquam numero dumtaxat pedum

21 quae docta servat dum praeceptis regula

22 elementa crescunt et decrescunt carminum

23 Has Phoebes supplex dans metrorum imagines

24 templis chorisque laetus intersit sacris.

CARMEN SEXTUM DECIMUM

P2_02 v.1 Sancte decus mundi ac rerum summa salutis

2 lux pia terrarum te solo principe saeclis

3 immensum gaudere bonis datur aurea venit

4 summo missa deo fusis pater alme tyrannis

5 justitia in terras et gloria candida veri

6 teque ducem agregata fides et jura renata

7 totaque perculsis ingenti mole tyrannis

8 aspera vis posita est belli res Itala jure

9 sceptra dabit populis voto pius orbis Eoi

10 Auguste in victas mundi transibis in oras

11 teque suplex totis ducibus stipata Syene

12 orat jura cupit lucis sibi gaudia nostrae

13 optat amat fallax en Persida tela fugarum

14 Parthus deposuit ruitoris undique rubri

15 litoris aetherio e nutu certamine amoris

16 Medus Arabs mox omnis ovat laudare sereni

17 oris lustrat vidat veris sancte tropaeis

18 haec mage felices titulos vincas ut amore

19 aurea perpetuo restaurans saecula mundo

20 Indus et aurorae miles quos flumine Nilus

21 tangit fecundis venturus frugifer undis

En jouant sur le nombre de syllabes

(à mètre constant, en l’occurrence le

sénaire ïambique, particulièrement

« plastique » au point de vue

syllabique), en alignant les vers sur

leur axe médiant, on obtient un poème-

objet : ici un autel dédié à Phébus

Apollon.

32

22 orantes pia jura petent gens nobilis ortu

23 Aethiopes cuncti parent optataque mundi

24 tempora laeta dedit nobis felicius aevum

25 en suplices Persae jura sibi regia nolunt

26 te dominum malunt fusi tua semper adorant

27 oras vis cupiunt totis tibi cedere regnis

28 tu pius et justi vere memor inclyte laetis

29 da responsa bona semper mitissimus orbis

30 impertire tuum clementer et addito numen

31 sint mage felices pariter quos alme tuere

32 et reparata jugans maesti divortiam undi

33 orbes junge pares det leges Roma volentes

34 principe te in populos miti felicius aevo

35 omnia laetentur florentibus aurea rebus.

CARMEN VICESSIMUM QUARTUM

P2_03 v.1 Post Martios labores

2 et Caesarum perennes

3 virtutibus per orbem

4 tot laureas virentes

5 et principis tropaea

Autre chrisme. La branche gauche-droite

du chi contient le ‘versus intextus » :

- SUMMI DEI AUXILIO NUTUQUE PERPETUO TUTUS ;

de bas en haut, dans l’autre branche

- ORBEM TOTUM PACAVIT TRUCIDATIS TYRANIS

Le jambage du rho contient

- CONSTANTINUS PIUS ET AETERNUS IMPERATOR

avec pour suite, dans la boucle :

- REPARATOR ORBIS.

33

6 felicibus triumphis

7 augusta rite saeclis

8 exsultat omnis aetas

9 urbesque flore grato

10 et frondibus decoris

11 totis virent plateis

12 hac ordo veste clarus

13 cum purpuris honorum

14 fausto precantur ore

15 feruntque dona laeti

16 jam alma culmen orbis

17 dat munera et coronas

18 auro ferens coruscas

19 victorias triumphis

20 votaque jam theatris

21 redduntur et choreis

22 me sors iniqua tantis

23 sollemnibus remotum

24 vix haec sonare sivit

25 tot vota fonte Phoebi

26 versuque compta solo.

CARMINA JUNCTA : CARMEN VICESSIMUM QUARTUM ET CARMEN VICESSIMUM QUINTUM (21 IN EDITIONE NUMERICA).

P2-04 v.1 Post Martios labores O si diviso metiri limite Clio

2 et Caesarum perennes una lege sui, uno manantia fonte

3 virtutibus per orbem Aonio, versus heroi jure manente,

4 tot laureas virentes ausuro donet metri felicia texta,

5 et principis tropaea augeri longo patiens exordia fine,

6 felicibus triumphis exiguo cursu, parvo crescentia motu,

7 augusta rite saeclis ultima postremo donec fastigia tota

8 exsultat omnis aetas ascensu jugi cumulato limite claudat,

9 urbesque flore grato uno bis spatio versus elementa prioris

10 et frondibus decoris dinumerans, cogens aequari lege retenta

11 totis virent plateis parva nimis longis et visu dissona multum

12 hac ordo veste clarus tempore sub parili, metri rationibus isdem,

13 cum purpuris honorum dimidium numero Musis tamen aequiperantem.

14 Fausto precantur ore. Haec erit in varios species aptissima cantus,

15 feruntque dona laeti perque modos gradibus surget fecunda sonoris

16 jam alma culmen orbis aere cavo et tereti, calamis crescentibus aucta,

17 dat munera et coronas quis bene subpositis quadratis ordine plectris

18 auro ferens coruscas artificis manus in numeros clauditque aperitque

19 victorias triumphis spiramenta, probans placitis bene consona rythmis,

20 votaque jam theatris sub quibus unda latens properantibus incita ventis,

21 redduntur et choreis quos vicibus crebris juvenum labor haud sibi discors

22 me sors iniqua tantis hinc atque hinc animatque agitans augetque reluctans,

23 sollemnibus remotum compositum ad numeros propriumqe ad caermina praestat

24 vix haec sonare sivit quodque queat minimum ad motum intremefacta frequenter

25 tot vota fonte Phoebi plectra adaperta sequi aut placidos bene claudere cantus

26 versuque compta solo. Jamque metro et rythmis praestringere quicquid ubique est.

La forme de ces deux pièces accolées évoque celle de l’orgue à eau.