Yrd. Doç. Dr. Sibel Koçak

Pulpanın EmbriyolojisiEmbriyolojik hayatın 12-13. haftalarında

çan organının iç bölümünü dolduran bağ dokusuna dental papilla denir. Pulpa dental papilanın ektomezenşimal hücrelerinden (derived from the neural crest) orjin alır. Bu hücreler gelişen diş yapısını tetikleyen hücrelerdir.

Bu dönemde dental papillanın hücre yoğunluğu fazladır ve damarlanması zengindir.

Bazal membrana komşu hücreler preodontoblastlara farklılaşır. Odontoblastların gelişimi ile dentinin oluşumu sonucunda dental papilla dental pulpaya dönüşür.

Pulpa dokusu da dişin sert doku gelişimleri gibi dişin en tepe noktasından apikaline doğru şekillenir.

Kök oluşumuDişin kökünün oluşumu, servikal

bölgede iç ve dış mine epiteli arasındaki birleşme bölgesinden başlar. Bu yapı “Hertwig epitel kök kını” adını alır ve odontoblastların farklılaşarak kök dentinini oluşturmaları için rehber olur.

Hertwig epitel kök kını, köklerin gelişip oluşmasına rehberlik eden bir yapıdır ve kök/köklerin sayı, şekil ve boyutlarını belirler.

İlk oluşan dentin mineralize oldukça üzerindeki Hertwig epitel kök kını da parçalanır ve aralanmalar olur. Bu aralanmalarla çıplak kalan kök dentini dental folikülün iç yüzeyindeki mezenşimal bağ dokusu hücreleri ile temasa geçer ve sementi oluşturacak olan sementoblastlar meydana gelir. Böylece kök dentini üzerinde sement birikimi ile kök formasyonu tamamlanır.

Foramen ApikaleDişi besleyen damar ve sinirlerin dişe

giriş yeri olan foramen apikale; Hertwig epitel kök kınının proliferasyonu sırasında apikalde kalan açıklıktır.

Foramen apikale, tek veya çok sayıda olabilir. Birden fazla foramenin bulunduğu durumda, en geniş olan F. Apikale, diğerleri aksesuar foramenlerdir.

Pulpanın Anatomisi Pulpa dokusu, hücreler, fibriller ve ana yapı içeren

bir bağ dokusudur. Kronda dentin ve üzerinde mine, kökte ise yine dentin ve onun üzerinde sement ile çevrili bir yapıdır. Diş içerisinde pulpa kron pulpası ve kök pulpası

2 kısımdadır. Kron pulpası tüberküller içerisine uzanan

çıkıntılar yapar. Bu oluşumlar pulpa boynuzu denir. Kök pulpası dişin servikalinden kök apeksine

kadar uzanır. Keser ve kanin dişlerde genelde tek, premolar ve molar dişlerde ise birden fazladır.

Diş pulpası 4 bölgeden oluşur:Santral bölgeHücreden zengin bölgeSubodontoblastik bölge(Hücreden yoksun

bölge)Odontoblast bölgesi

Merkez tab: Bu bölge damar ve sinirleri içerir. Hücreden zengin tab: Hücrelerin en yoğun

olduğu tabakadır. Bu bölgede fibroblastların yanı sıra makrofaj, lenfosit ve farklılaşmamış mezenşimal hücreler bulunur.

Hücreden yoksun tab: Bu tabakanın varlığı/yokluğu pulpanın fonksiyonel durumuna bağlıdır. Yaşlı pulpada görülmeyebilir.

Odontoblast tab: Dentin-pulpa sınırında odontoblastların bulunduğu tabakadır. Üzerinde predentin tabakası vardır. Odontoblastların gövdeleri pulpa sınırında, uzantıları dentinde bulunur.

Pulpanın HücreleriFibroblastlarRezerv hücreler (farklılaşmamış mezenşim

hücreleri)HistiyositlerOdontoblastlar (dentinoblastlar)

Odontoblastlar;Farklılaşmış mezenşimal hücrelerdir.Pulpada dış ortama en yakın olan ve

çevresel uyaranlarla ilk yaralanan hücrelerdir.

Görevleri hem gelişen, hem olgun dişte dentin oluşturmaktadır.

Predentinin altında bulunur, kron pulpasında daha yoğun bulunur.

Ana fonksiyonu dentin yapmaktır.

Odontoblastlar;Aralarında membran bulunmamasına

karşın yakın temas halindedirler. Hücre yüzeyleri üzerinde bağlantıları ve haberleşmeyi sağlayan özel bölgeler bulunmaktadır:

Sıkı bağlantı bölgesi (Tight junction): Dışarıdan yabancı madde girişini engeller.

Yapıştırıcı bölge (Spot desmozom): Dışarıdan gelen uyarılara karşı birlikte hareket etmeyi sağlar, yani savunma görevi vardır.

Geçit bölgesi (Gap junction): Hücreler arası alışveriş ve iletişimi sağlar.

Odontoblastik uzantıHer bir odontoblastik uzantı, bir

dentin kanalı içerisinde seyreder. Dentinin enine kesitinde pulpa tarafında daha çok kanalcık görülürken, mine-dentin birleşiminde daha az kanalcık görülür.

Bu uzantılar, dentin kanalları içerisinde pulpadan gelen ve dentin lenfi (interselüler sıvı) içerisinde bulunur.

Pulpanın fibrilleriPulpayı oluşturan yapılardan bir

diğeridir. Dentinde Tip-I, pulpada Tip-II kollojen baskın olarak bulunur. Bu fibriller kan damarları ve odontoblastların çevresinde bulunur.

Pulpadan orjin alan bu retiküler fibriller, dönen bantlar halinde odontoblastlar arasından geçerek mineralize olmayan predentin ağ yapısına girer. Bu fibriller “von Korf Fibrilleri” olarak adlandırılır.

Pulpanın ana yapısıGlikoproteinler ve asit

mukopolisakkaritlerden (hiyaluronik asit ve kondroidin sülfat) oluşan bağ doku esaslı yapıdır.

Kan damarları ve hücreler arası besin ve metabolitlerin taşınmasını sağlar.

Pulpanın damarlarıArteriollerKapillerlerVenüllerLenf damarları

Koronel bölgedeki kan akımı radiküler bölgedekinin yaklaşık 2 katıdır.

Pulpanın fonksiyonlarıNütritif fonksiyon (beslenme): Kapiller ağ

aracılığı ile pulpa-dentin bütününün beslenmesini sağlar.

Pulpanın fonksiyonlarıDefansif fonksiyonu (koruma):

Odontoblastların yaralanmasıyla dentin pulpa kompleksi savunmaya geçer:

A)Yavaş ilerleyen çürük, abrazyon-erozyon-atrizyon, kavite preparasyonuna bağlı irritasyon ve yaşlanmaya bağlı olarak dentin kanallarında skleroz meydana gelir. Skleroz sonucu kanallar boyunca oluşan tıkanma, irritanların pulpaya ulaşmasına engel olur. Özetle; sklerotik dentin üretimi dentin-pulpa kompleksinin savunma mekanizmasıdır.

Pulpanın fonksiyonlarıB) Reperatif dentin oluşumu: Savunma

mekanizmasının ikinci atağıdır. Hızlı oluşturulduğundan normal dentine göre düzensizdir.

C) Uzun süreli ve şiddetli irritasyonlara karşı bağ dokuda oluşan iltihap diğer bir savunma mekanizmasıdır.

Pulpanın fonksiyonlarıSinirsel fonksiyonu:

Pulpanın duyu sinirleri, N. Trigeminus’un (5. kafa çifti) maksiller ve mandibuler kollarının dallanmalarıdır. Motor sinirler, OSS’nin sempatik bölümünden gelir.

Pulpanın fonksiyonlarıPulpada A, B ve C lifleri bulunur.

A’dan C’ye doğru fibrillerin çapı daralır.A lifleri miyelinlidir ve ağrı duyusunu

hızla taşır. A delta fibrillerinin ileti hızları fazla olduğu için; bunlar başlangıç ağrısının algılanmasından sorumludur.

C fibriller ise miyelinsizdir ve ağrı duyusunu daha yavaş iletirler. Devamlı zonklayan ağrıdan sorumludurlar.

Pulpanın fonksiyonlarıFormatif fonksiyon: Bu sayede diş canlı

kaldığı sürece dentin oluşturarak aşınma ve çürük nedeni ile pulpanın açılmasını önler ve pulpanın savunma fonksiyonunu destekler.

Pulpanın fonksiyonlarıSekonder dentin: Diş olgunlaşmasını

tamamladıktan sonra, dentin oluşumu bitmez diş vital kaldığı sürece devam eder. Olgunlaşma sonrası üretilen bu dentine “sekonder dentin” denir.

Tersiyer(reperatif, irregüler,defansif) dentin: Aşırı çevresel uyaranlar (çürük, aşınma, operatif işlemler) sonucu oluşan atipik dentindir.

Periradiküler Dokular

SementKök gelişimi sırasında şekillenen ve

köklerin yüzeyini örten dokudur.En önemli fonksiyonu dişin

periodontal ligamentler aracılığı ile alveolar kemiğe tutunmasını sağlamaktır.

Endodontik açıdan önemi ise; kök kanal tedavisi yapılırken sement-dentin birleşimi terminal bölge kabul edilir.

Periodontal LigamentKollojen esaslı fibrillerdir ve dişin

alveolde desteklenmesini sağlar, okluzal kuvvetlerin oluşturduğu etkileri absorbe eder.

Diğer bir görevi ise; fibrilleri arasında bulunan basınç reseptörleri ile proprioseptif duyuyu (pozisyon lokalizasyonunu) sağlamaktır.

Teşekkür ederim…