HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:4 E diel, 27 janar 2013E diel, 27 janar 2013E diel, 27 janar 2013E diel, 27 janar 2013E diel, 27 janar 2013

PUSHTIMET E 1912 - 1916, JAPUSHTIMET E 1912 - 1916, JAPUSHTIMET E 1912 - 1916, JAPUSHTIMET E 1912 - 1916, JAPUSHTIMET E 1912 - 1916, JA RAPORTI I 1941, RAPORTI I 1941, RAPORTI I 1941, RAPORTI I 1941, RAPORTI I 1941, I KOMISIONIT TE "PERSHPI KOMISIONIT TE "PERSHPI KOMISIONIT TE "PERSHPI KOMISIONIT TE "PERSHPI KOMISIONIT TE "PERSHPAGIMEVE"AGIMEVE"AGIMEVE"AGIMEVE"AGIMEVE"

GREQIZIMI I KORÇES DHE GJIROKASTRESDjegDjegDjegDjegDjegiiiiie e vrasje, ja dëmi treqind milionë fre e vrasje, ja dëmi treqind milionë fre e vrasje, ja dëmi treqind milionë fre e vrasje, ja dëmi treqind milionë fre e vrasje, ja dëmi treqind milionë franga anga anga anga anga ariariariariari

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Gjatë pushtimit të Korçës eGjirokastrës nga Greqia1912-1916 mbi 300 fshatra

shqiptare u dogjën e u vranë mbi450 burra, gra e fëmijë, ndërsadëmet materiale në pasuritë privatetë këtyre banorëve kapnin shifrëne mbi 3 milion franga ari.

Të dhënat kanë dalë nga një do-kument i viti 1941, hartuar nga ko-misioni i Përshpagimeve, autorë tëpromemorjes dhe projektit të Sh-qipërisë etnike, përbërë nga FejziAlizoti, Dhimitër Berati, XhemilDino e Tahir Shtylla dhe i kryesuarnga Mustafa Kruja, atëherë sena-tor i Mbretërisë e Kryetar i Insti-tutit të Studimeve shqiptare. Ndër-sa analizon me hollësi të gjithëlëvizjet e shtetit fqinj për të futurebrenda territorit të tij edhe prefek-turat e Gjirokastrës e Korçës, ky do-kument pasohet nga një tjetër syr-esh, mbi dëmet e shkaktuara nëperiudhën e normalitetit të pasur-

Libri i ri i prof. Nasho Jorgaqit meLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit meLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit meLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit meLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit mestudime, vështrime, ese, etj.. veçohenstudime, vështrime, ese, etj.. veçohenstudime, vështrime, ese, etj.. veçohenstudime, vështrime, ese, etj.. veçohenstudime, vështrime, ese, etj.. veçohen

në këtë vëllim studimet "Muza e poezisënë këtë vëllim studimet "Muza e poezisënë këtë vëllim studimet "Muza e poezisënë këtë vëllim studimet "Muza e poezisënë këtë vëllim studimet "Muza e poezisëlirike shqipe" dhe "Panoramë e prozëslirike shqipe" dhe "Panoramë e prozëslirike shqipe" dhe "Panoramë e prozëslirike shqipe" dhe "Panoramë e prozëslirike shqipe" dhe "Panoramë e prozës

së shkurtër shqipe"…së shkurtër shqipe"…së shkurtër shqipe"…së shkurtër shqipe"…së shkurtër shqipe"…

Vjen përsëri profesorinëpër shtëpitë tona.

Vjen pa trokitur, se dyert ika të hapura prej mësegjysmëshekulli. Këtë herëme librin e ri sjell të tjerahire letrare, vështrime dheese, ato që ai i ka përzemërdhe i ka lëvruar në dhjetëravëllime të mëparshme.Unë, të them të drejtën, ekam të vështirë që në njërecension të jap të gjithavlerat vëllimore të këtij bot-imi, jo për numrin e faqeve,po për sasinë e informa-cionit, që shpesh është ipanjohur, për freskinë eanalizave, që bëhen mesyrin e kohës sot, për pro-movimet që u bën autorëvepak ose aspak të njohur, sidhe për dukuritë letraregjatë periudhave historike.

Ato që do të veçoja ngashpalimet historike janë dystudimet e para në kapitul-lin "Hire letrare": "Muza epoezisë lirike shqipe" dhe"Panoramë e prozës së sh-kurtër shqipe", të cilat pas-qyrojnë rrugën që kanë nd-jekur këto dy gjini letrareqë nga fillimet e tyre derinë mbarim të Luftës IIBotërore.Duke ngarendurnëpër lirikën shqiptare qënga fillimet e saj, që nga"Meshari" i Gjon Buzukut,me vargjet lirike "Himnet"e Davidit e deri te poeziasocrealiste, autori bën por-tretin e poezisë sonë, dukevërtetuar me argument ti-paret sa kombëtare, aq dheeuropiane të saj. Kalimin estafetës poetike në rrugëne historisë së vështirë tëshoqërisë shqiptare...

Filipi, pinjoll i derës sëGjonmarkajve na tre-

gon një histori të rrallë, përtë cilën sot ndihet shumëkrenar. E konsideron vetenpasardhës të princave tëMirditës, titull me të ciline i njihte populli i malësivetë Oroshit dhe Kthellësparaardhësit e tij për shek-uj me radhë, deri në vitin1994. Pas këtij viti komu-nizmi shpalli luftë për jetëa vdekjes me kryengritësite parë kundër tij, dhe derae Gjonamakajve u masak-rua me shtëpi dhe fis, upërndoq në internime dhepësoi plagë të rënda deri saerdhi viti 1991 që shënoirënien e komunizmin dhelirinë e tyre. Filipi rrëfen sepas nisjes së kësaj lufte tëashpër ka qenë nëna e tij,

e cila pas kundërvëniesmbledh me kujdes të gjithafotografitë e fisit dhe famil-jes, të të gjithë paraar-dhësve më në zë të princavetë Mirditës, themelues tëPavarësisë dhe shumicapatriotë dhe luftëtarë përliri. Ajo i fsheh nën tokësikur të ishin një thesar.Nëna thotë Filip Gjon-markaj e mban sekret ven-din derisa iu afrua vdekjadhe ia tregon si sekretarine jetës së saj të birit që t'izbulonte në një ditë lirie.Qershia që ka mbajturposhtë rrënjëve të saj fotote derës së Gjonmarkajve,për të cilët Filipi thotë sejanë princat e Mirditës, ësh-të akoma. Filipi pasi i kanxjerrë nga nëntoka kuptonmirë se nëna e tij ka ruaj-tur një copëz të...

Dhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 ngaDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 ngaDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 ngaDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 ngaDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 nganjë gropë e thellë në Orosh të Mirditës.një gropë e thellë në Orosh të Mirditës.një gropë e thellë në Orosh të Mirditës.një gropë e thellë në Orosh të Mirditës.një gropë e thellë në Orosh të Mirditës.Fakte historike të ruajtura në celuloidFakte historike të ruajtura në celuloidFakte historike të ruajtura në celuloidFakte historike të ruajtura në celuloidFakte historike të ruajtura në celuloidbotohen në një libërbotohen në një libërbotohen në një libërbotohen në një libërbotohen në një libër, duke provokuar, duke provokuar, duke provokuar, duke provokuar, duke provokuarhistorinë e vrasjes së Bardhok Bibëshistorinë e vrasjes së Bardhok Bibëshistorinë e vrasjes së Bardhok Bibëshistorinë e vrasjes së Bardhok Bibëshistorinë e vrasjes së Bardhok Bibës

Nopça, si i zbërtheuNopça, si i zbërtheuNopça, si i zbërtheuNopça, si i zbërtheuNopça, si i zbërtheubestytnitë ebestytnitë ebestytnitë ebestytnitë ebestytnitë e

shqiptarëve të veriutshqiptarëve të veriutshqiptarëve të veriutshqiptarëve të veriutshqiptarëve të veriutNjë vepër ku flitet për qënieNjë vepër ku flitet për qënieNjë vepër ku flitet për qënieNjë vepër ku flitet për qënieNjë vepër ku flitet për qëniemetafizike dhe mbinjerëzore,metafizike dhe mbinjerëzore,metafizike dhe mbinjerëzore,metafizike dhe mbinjerëzore,metafizike dhe mbinjerëzore, perëndi dhe gjysmëperëndi, perëndi dhe gjysmëperëndi, perëndi dhe gjysmëperëndi, perëndi dhe gjysmëperëndi, perëndi dhe gjysmëperëndi,

djaj, lugetë, perëndeshadjaj, lugetë, perëndeshadjaj, lugetë, perëndeshadjaj, lugetë, perëndeshadjaj, lugetë, perëndeshasëmundjesh, shpirtra të ligjë...sëmundjesh, shpirtra të ligjë...sëmundjesh, shpirtra të ligjë...sëmundjesh, shpirtra të ligjë...sëmundjesh, shpirtra të ligjë...

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17

Nasho Jorgaqi, hireNasho Jorgaqi, hireNasho Jorgaqi, hireNasho Jorgaqi, hireNasho Jorgaqi, hiretë tjera letrare nëpërtë tjera letrare nëpërtë tjera letrare nëpërtë tjera letrare nëpërtë tjera letrare nëpërshpalime historikeshpalime historikeshpalime historikeshpalime historikeshpalime historike

Si u zbuluan fototSi u zbuluan fototSi u zbuluan fototSi u zbuluan fototSi u zbuluan fotote rralla të princavee rralla të princavee rralla të princavee rralla të princavee rralla të princave

të Mirditëstë Mirditëstë Mirditëstë Mirditëstë Mirditës

Dhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiKristaq NanushiKristaq NanushiKristaq NanushiKristaq NanushiKristaq Nanushi

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

ive të shqiptarëve që ndodheshin nëGreqi. Larguar në kohë, ky studimshumplanësh i realizuar nga komi-sioni i përmendur më sipër, i lënënë harresë në arkiva, merr sot njëvlerë të veçantë dhe ngjall kuresh-tje këto kohë, kur diskutimet dhe

platformat për Shqipëri etnike dis-kutohen hapur deri në rangun ekryeministrit të vendit.

DokumentiDËME TË SHKAKTUARA PA-

SURIVE PRIVATE GJATË PUSH-

TIMIT TË KORÇËS E GJIROKAS-TRËS 1912 - 1916

Që kur Greqia filloi politikën esaj të hapjes së tepruar ballkanike,Shqipëria Jugore u vu në shënjestërenergjikisht nga propaganda pro-greke, me të gjitha mjetet që ajo

zotëronte. Cilat ishin këta mjete esi u përdorën do të shihet më gjërënë një tjetër kapitull. Qëllimi i këtijveprimi të pabesë ishte shkombëta-rizimi i pjesës ortodokse të popull-sisë shqiptare. Duke u shtirur se kyqëllim ishte arritur, Grekët me kohëkishin marrë zakonin t'i quanin sh-qiptarët ortodoksë si grekë të greqi-zuar ose të greqizueshëm edhe përnjë tjetër arsye të rreme, pra për-katësisë së tyre Kishës greko - lin-dore dhe Patriarkanës së Kostandi-nopojës. Të njëjtin mendim Grekëtkishin patur edhe për Bullgarët eMaqedonisë para ndarjes së kishësbullgare nga Patriarkana. Por ng-jarjet e fundit u përpoqën t'i zhgën-jejnë.

Mbas luftës ballkanike të 1912-ës, Greqia, e pangopur me bash-këngjitjen e pjesës më të madhe tëvilajetit të Janinës, deshi të kishteme çdo kusht edhe qarqet prefek-turore të Korçës e Gjirokastrës. Ar-syeja kryesore që nxirrte QeveriaGreke ishte ajo...

Në foto:Katedraljae Korçesnë vitin1912 dhe dyfaksimilengadokumentate komisioni tërivendikimevehartuarmë 1941

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 27 janar 201314

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom DOKUMENTE

PPPPPËRSHPËRSHPËRSHPËRSHPËRSHPAGIMETAGIMETAGIMETAGIMETAGIMET SHQIPTSHQIPTSHQIPTSHQIPTSHQIPTAREAREAREAREARE

GREQIZIMI I KORÇESDëmi treqind milionë franga ari

vijon nga faqja 13

...që lidhej me gjëndjen etnike të këtyre dyqarqeve. "Në 200.000 banorë janë 120.000 grekë"shpallte ajo duke mohuar paturpësisht qënien eShqiptarëve ortodoksë. Për pjesën tjetër të nu-murit të shqiptarëve myslimanë, rreth 80.000,Qeveria e Athinës e hiqte bezdinë duke pohuarthjesht se bëhej fjalë për Turq që flisnin gjuhënshqipe. Sa foshnjarake këto thënie!. Megjithatëu gjendën shumë, edhe ndërmjet diplomatëve,që i morën seriozisht.Sa i përket elementitortodoks të dy qarqeve, Greqia ndoshta mund tëkonceptonte idenë e tërheqjes së simpative tëkëtyre elementëve pak nga pak duke arritur mekohë në përnjisimin e tyre, në sajë të çekanit tëvazhdueshëm të propagandës fetare e shkollore.Por një shpresë e tillë, në drejtim të popullsisëmyslimane, do të kishte qënë tepër absurde. Njëtjetër vështirësi ishte përfaqësuar nga fakti që,në krahinat e Korçës dhe Gjirokastrës, shumëfshatra kanë popullsi të përziera, ndërsa ato tëbanuara krejtësisht nga të krishterë e nga mys-limanë ndërsjellohen njëri me tjetrin. Me qëllimqë t'a ndryshonte këtë gjëndje etnike mjaft tëngatërruar, Greqia zgjodhi, pa shumë dredha,mjetin më çnjerëzor por që, simbas pikëpamjessë saj, ishte më i efektshëm e më i shpejtë:përzënien ose shkatërrimin e elementit shqiptarkundërshtar.Sendërtimi i këtij projekti filloi sapou paraqit rasti. Kështu, në dhjetor 1912, gjatëpushtimit të parë të krahinës së Korçës nga anae trupave greke nën komandën e gjeneralit Dami-anos, përveç grabitjeve e masakrave me të cilatnuk do të merremi në këtë parashtrim, janë dje-gur e shkatërruar me paramendim katërmbëdh-jetë fshatra myslimanësh shqiptarë. Në muajinmaj 1914, Qeveria Greke organizoi një ushtribashibozukësh, të përbërë nga ushtarë grekë tëmaskuar e bandash kreteze. Kjo ushtri vepruesenën komandën e kolonelit Jorgo Contas - Var-gas, në bashkëpunim me mjaft oficerë të tjerë tëushtrisë greke, emrat e të cilëve janë të njohur,kanë djegur gati të gjitha fshatrat myslimane tëqarkut të Korçës. Po sjellim ndonjë shembull :

1 - Nëntogeri Stratos, me bandën e tij, kavrarë 450 vetë, burra, gra e fëmijë në fshatinPanarit. Më 10 korrik 1914 banda e tij u kavënë zjarrin 27 fshatrave. E njëjta bandë, gjatëmuajit shtator 1914, ka shkatërruar lokalite-tin e Çorovodës e afërsitë e tij dhe gjithë rreth-inat e Tomorricës të përbëra nga 45 fshatra.

2 - Bandat e Pandacopulosit, kryetar ban-dash kretez, Viktoratos e Drelles, të dy nën-togerë të ushtrisë së rregulltë greke, më 20gusht 1914 kanë djegur e grabitur 15 fshatratë rrethit të Oparit.

3 - Koloneli Vardas, pasi mblodhi të gjithabandat më 20 shtator 1944, ka djegur dhe sh-katërruar 45 fshatra të krahinës së Gorës.

4 - Kapiteni Taipuras me bandat e tij, nëmuajin prill 1914, i ka vënë zjarrin 32 fsha-trave të krahinës së Kolonjës.

Kjo listë e trishtuar mund të zgjatetende shumë. Të gjitha hollësitë e këtyre shkatër-rimeve janë të njohura. Kjo vepër e turpëshmemund të përmblidhet në pikat e mëposhtëme :

a) Pothuaj se 300 fshatra të shkatërruara etë grabitura. Ndërmjet tyre, më shumë se 200, udogjën krejtësisht ose pjesërisht. 151 fshatra tëshkatërruara numurohen vetëm në krahinën eKorçës. Dëmi i përgjithshëm u vlerësua në 200milion fr.ar.b) U vodh pothuaj gjithë bagëtia qëpërbënte pasurinë e këtyre krahinave. Vetëm nëfshatrat e Pojanit e të Zvezdës, banda kretezePapadhakis ka vjedhur 2500 krerë bagëti.

c) Magazina e banesa u plaçkitën në shumëlokalitete. Koloneli Vardas, në bashkëpunimme të tjerë oficerë, plaçkitën në Korçë 35 mag-azina e 1000 banesa. Pjesa e plaçkës së tij uvlerësua në 500.000 fr. ar.

d) Qytete e lokalitete të rëndësishme udënuan me gjoba. Kështu, më 1914, qyteti iKorçës u detyrua të paguajë një gjobë prej

250.000 fr. ari. Qeveria Greke, më 1916, kamarrë prej të mërguarve, si garanci për shër-bimin ushtarak, më shumë se 200.000 fr.ari.

Nëse kësaj liste do t'i shtojmë të gjitha sh-katërrimet e kryera në të tjera treva të ShqipërisëJugore, dëmet e shkaktuara pasurive private ar-rijnë në më shumë se treqind milionë fr.ari.

IIIDËME TË SHKAKTUARA NË PERIUDHËN E

NORMALITETIT PASURIVE TË SHQIPTARËVE NËGREQI.

Qeveritë ish Jugosllave e Greke kanëqënë gjithmonë besnike të programit të paramen-duar të shfarosjes së elementëve vën-das, veçanërisht atyre shqiptarë, përtë tjetërsuar natyrën etnike të krahi-nave që kanë përvehtësuar në vazh-dim të luftërave kundër Turqisë e nësajë të traktateve të poshtra.

Të dyja, veçanërisht ajo Greke,kanë bërë që me famëkeqet admin-istrata të vendosura në krahinat egjëra të pushtuara, sasia e popullsisëshqiptare të pakësohej shumë. Për tëfolur vetëm për Epirin, grupi etnik sh-qiptar arrin sot në një të katërtën eatij të vitit 1912, data e bashkëngjitjesGreqisë. Gjatë 29 vjetëve të sundim-it grek, popullsitë shqiptare nuk upranuan asnjëherë të merrnin pjesënë jetën politike, shoqërore apoekonomike të vendit. Është veçori eGreqisë, që atje të mos gjëndet asnjëoficer, asnjë xhandar, asnjë profesion-ist me origjinë shqiptare, madje as edhenjë tregtar i asaj origjine nuk ka mundur t'azhvillojë paqësisht veprimtarinë e vet.Duhettë vemë në dukje që këtu bëhet fjalë për sh-qiptarët "myslimanë" sepse grekët i konsidero-nin arbitrarisht ipso fakto shqiptarët e besim-it ortodoks si të racës së tyre. Elementi shqiptaru godit pa mëshirë në tri rrethana të veçanta.

1 - Në çastin e pushtimit, me masakra, sh-katërrime etj.

2 - Në çastin e shkëmbimeve të popullsiveturke e greke.

3 - Në çastin e zbatimit të të ashtuquajturitligj për reformën agrare.

I pakënaqur nga mjerimet që i kishte shkak-tuar popullsisë vëndase në çastin e pushtimit,kur erdhi ora e zbatimit të marrëveshjeve mesgrekëve e turqve për shkëmbimin e popullsisë(1922), Qeveria Greke bëri që një numur i madhfamiljesh shqiptare, me gjithë protestat e tyremë të ashpra, të imbarkohen me dhunë nga Pre-veza për në Turqi, e cila, nga ana e saj, kthentembrapa ato më të njohurat si shqiptare.

Popullsitë e pakta të shpëtuara, të përbëra

kryesisht nga pronarë të vegjël e të mëdhenjtokash, mbetën të ekspozuar mizorive greke paasnjë lloj mbrojtjeje, sepse Athina nuk pranonteasnjë lloj ndërhyrjeje të Qeverisë Shqiptare nëdobi të pakicave të mbetura në Greqi, të shpal-lura të mbrojtura e të siguruara nga marrëvesh-jet ndërkombëtare. Për të mundur të ruanin tëgjallë karakterin etnik shqiptar t'atyre trevave,qoftë edhe vetëm me praninë e tyre, shumë sh-qiptarë duruan sa mundën me vetmohim e shpirtflijimi mjerimet më të dhimbëshme, por në njëfarë çasti u shtrënguan të braktisin vatrat e tyretë lashta. Pakë dhjetra mijra që mbetën nukpatën as të drejtën më të vogël, as edhe një sh-kollë ku të mësohej gjuha e nënës.Sa i përket sëashtuquajturës reformë agrare, nuk i shmangejkujdesit të Qeverisë Greke problemi i pronarëvetë mëdhenj e të vegjël, që më shumë ishin tëlidhur me tokën e tyre. Që nga çasti i parë i push-timit ushtarak, për t'i grabitur më lehtë në ças-tin e duhur, Qeveria e Athinës shpalli një ligj qëndalonte çdo marrëveshje për shitblerje të tokavetë zotëruara nga shqiptarët në territoret e bash-

kangjitura Greqisë. Një vendim i tillë i padrejtëu mbajt deri në çastin e konfiskimit praktik e tëvërtetë të pronësive shqiptare.Në kohën e sun-dimit turk, shqiptarët kanë mundur të krijojnë,në sajë të shpirtit të tyre veprues, punës dhe af-tësive, prona të mëdha tokash në disa krahinatë perandorisë otomane e, veçanërisht, në vetëShqipërinë e në territoret e afërme. Mbasluftërave ballkanike, kur disa krahina i u bash-kangjitën Greqisë e Serbisë, Qeveritë përkatëseu zotuan solemnisht se do të respektonin tëdrejtën e pronësisë të gjithë nënshtetasve ish oto-manë dhe të mos merrnin asnjë vendim shpronë-simi, për arsye të dobisë publike, pa një shpër-blim të përshtatëshëm paraprak të vlerës sëvërtetë të pasurisë së shpronësueshme. Këta zo-time u muarën solemnisht në përfundim të trak-tateve të Bukureshtit e të Athinës dhe u ripo-huan, në mënyrën më të saktë, në traktatin eLozanës. Në mënyrë të veçantë, në Lozanë usanksionua parimi që pronat e shpronësuara dotë paguheshin nga qeveria greke në valutë ari,përfshirë dhe interesat, deri në derdhjen e plotëtë shumave përkatëse të të ardhurave të pasur-ive për të cilat bëhet fjalë.Në të vërtetë, sapo uvendos zotërimi i tyre mbi territoret e bashkëngji-tura, grekët kanë shkelur pa skrupull të gjithazotimet e marra, nuk kanë shpallur normat zbat-uese të marrëveshjeve ndërkombëtare, madjekanë shfuqizuar dispozitat në fuqi që, në një farëmënyre, mund të favorizonin elementin shqiptar.Shqiptarët, që zotëronin pasuri të paluajtëshmenë territoret e bashkëngjitura Greqisë, u përn-doqën pa mëshirë e në vazhdimësi. Mohimi i tëdrejtave të tyre, pengesat proçedurale, vësh-tirësitë e përherëshme nga ana e autoriteteveadministrative, mosplotësimi i nxitur i detyri-meve të qiraxhinjve ndaj pronarëve të ligjshëm,kërcënimet me vdekje, në shumë raste të zbatu-ara, shtrënguan shumë pronarë të heqin dorënga interesat e të drejtat e tyre. Të tjerët, nësenuk hoqën dorë krejtësisht, harxhuan kaqëshumë për avokatë, udhëtime, gjyqe, saqë shu-mat që më së fundi u përfituan ishin krejtësishttë papërshtatëshme.Për shkak të këtyre dhuni-meve të të drejtave të panumurta të tyre ngaautoritetet greke, shumë familje të kamura ukatandisën në mjerim të vërtetë. Të lodhur ngasorollatjet e në vazhdim të kërkesave të të in-teresuarve që dergjeshin në kushte tëmjerueshme, Qeveria e Tiranës propozoi një likui-dim të përgjithshëm, shumë më të ulët nga vlerareale e pasurive të shpronësuara, po propoziminuk pati asnjë rrjedhojë. Qeveria Shqiptare thirrinë ndihmë parimet e së drejtës ndërkombëtare,sipas të cilëve një shtet mund të sillet si të dojëme qytetarët e tij, por jo ashtu me elementët ekombësive të tjera të cilët, nëse shpronësohen,duhet të dëmshpërblehen për aq sa u takon.

Në foto:Pamje

panoramikee Korçes

në 1912

Në foto:Faksimiletë dy prejdokumentevetë hartuara ngakomisioni përrivendikimetshqiptare

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 27 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI DOKUMENTE

DHE GJIROKASTRES300 fshatra të djegura e 450 të vrarë

Qeveria Shqiptare ka kërkuar zbatimin e dis-pozitave të Traktatit Greko - Turk të 1913-ës, qëmbron të drejtat e shtetasve të huaj; ka paditurqëndrimin e ndryshëm të Greqisë karshi të hua-jve të tjerë, anglezë, francezë, turq etj. që janë dëm-shpërblyer me barazi ; së fundi ka bërë thirrje përdobinë e marrëdhënieve të mira mes dy shteteve.Qeveria e Athinës nuk ka marrë parasysh asnjëargument.Traktativa të llojeve të ndryshme kanëvazhduar për gjashtëmbëdhjetë vite pa as rezul-tatin më të vogël. Tri herë janë dërguar në Athinëdelegacione të posaçme për të shqyrtuar çështjenme Qeverinë Greke janë paraqitur shumëpërkujtesa që pasqyrojnë pikpamjen shqiptare,janë shkëmbyer mendime e kërkesa diplomatikepa arritur në asnjë përfundim.Më 1928 QeveriaShqiptare, që kishte arritur në kufijtë e durimite të shpresës për të patur ndonjë kënaqësi, i udrejtua Lidhjes së Kombeve duke i parashtruarmosmarrëveshjen simbas gjykimit të saj, por in-stituti i Gjenevës, si gjithmonë e me të njëjtënpolitikë, nuk vendosi asgjë. Qeveria Greke, sig-urisht, nuk i quante pa bazë kërkesat shqiptarenëse më 1927, kur të dërguarit shqiptarë i dhanëtë kuptojnë Z. Mihalacopulos se donin t'i aparashtronin mosmarrëveshjen GjykatësNdërkombëtare të Hagës, Ministri grek i Punëvetë Jashtëme nuk mori pjesë në këtëproçedurë.Një tjetër provë e njohjes së të drejtavetë shqiptarëve qe dhënë kur vetë Mihalacopulosi propozoi Dërgatës Shqiptare në Gjenevë, për të

dëmshpërblyer drejtësisht vetëm ndonjë pronarshqiptar të parapëlqyer nga Qeveria e Tiranësdhe të dërguarve të saj por, siç dukej, në dëm tëtë interesuarve të tjerë. Është i dukshëm kahu imoralitetit të një propozimi të tillë. Të dërguaritshqiptarë, edhe se ishin t'interesuar si viktimaata vetë të shpronësimeve greke, me një zemërimtë thellë e kthyen mbrapsht propozimin e pa-besë grek. Të tjera propozime të tilla nuk mun-guan të vinin nga Athina në Tiranë. QeveriaGreke propozonte së fundi të zgjidhte çështjen epronarëve shqiptarë si shpërblim të një zgjidhjejetë Autoqefalisë së Kishës Ortodokse Shqiptarenë përputhje me dëshirat e Athinës. Me fjalë tëtjera, Athina shfrytëzonte mosplotësimin e sajpër të kushtëzuar qeverinë shqiptare në fushënpolitike. Të kalojmë tani tek dëmi i shkaktuarnga Greqia pasurive private.Qeveria e Tiranësnuk ka të dhëna që të përfshijnë tërësinë e këty-re dëmeve mbasi, siç është parë, Qeveria greke imohonte asaj shqiptare interesimin për bash-këkombasit që përbënin t'ashtuquajturat paki-ca të Greqisë. Duke llogaritur vetëm pronësitë enënshtetasve shqiptarë, për të cilat ishin doku-mentat në Tiranë, shtrirja e pasurive bujqësoretë shpronësuara, më saktë të shtetëzuara ngaQeveria Greke, ngjitet në dyqindegjashtëdhjetëmijë hektarë, përfshirë fusha, livadhe, pyje,vreshta, kopshte. Pasuritë e paluajtëshme për-bëhen nga shumë shtëpi, ndërtesa, fabrika, ho-tele, mullinj, dyqane, shtëpi bujqësore. Këto të

fundit janë shkatërruar e disa djegur në kohëpaqe.Në këto shifra nuk janë përfshirë pasuritëe shpronësuara pakicës shqiptare në Greqi mbasikëto, siç është thënë, i shpëtonin mbikqyrjes sëTiranës. Ato shprehin, në çfardo mënyre, njëproblem të ditës të rëndësisë më të madhe përQeverinë Shqiptare, që synon të mbrojë bash-katdhetarët e saj të cilët, për tridhjetë vjet janëgoditur çnjerëzisht, sepse kishin mbetur të brak-tisur dhe prè e padrejtësive greke, pa kontroll embrojtje të rastit. Shuma e këtyre pasurive ësh-të mjaft e madhe, duke i a shtuar asaj të pasur-ive të nënshtetasve, shifra dyfishohet.

Metodat e grabitjes, të kryera nga Qeveria eAthinës, mund të klasifikohen në katër kryesore:

1 - Plaçkitje, dëmtime, shkatërrime, zjar-rvënie, përvehtësime falas të pasurive të palu-ajtëshme shqiptare drejtpërdrejtë nga push-tetet publike, me nxitjen e elementëve grekë,edhe shumë më mbrapa mbas pushtimit ush-tarak, pra në një normalitet të plotë.

2 - Përvehtësime të paligjëshme, të përkrahu-ra e të mbrojtura nga autoritetet greke, në dëmtë pronarëve të ligjshëm shqiptarë dhe nënkërcënimin vdekjeprurëse kundrejt atyre qëguxonin t'i drejtoheshin gjykatave.

3 - Shtetëzime të pasurive shqiptare nga anae shtetit, duke nxjerrë si shkak se ato ishin pro-na të turqve, nën emrin e të cilëve shkëmbe-heshin arbitrarisht shqiptarët, sepse qeveriagreke nuk pranonte qënien e shqiptarëve përtejnjë zone të ngushtë të Shqipërisë Jugore, nëafërsitë e menjëherëshme të kufirit politik.Qeveria e Athinës e shtyu, në disa raste, arbi-traritetin deri në atë pikë, sa të kundërshtontekombësinë shqiptare të personaliteteve politikesi të një ish kryeministri të Shqipërisë në detyrëdhe, për ironi më të madhe, një ish ministri tëjashtëm që gjëndej i akredituar n'Athinë si Min-istër Fuqiplotë i Shqipërisë e që Qeveria Grekengulte këmbë, nga pikpamja e pronësisë, t'aquante turk, duke i mohuar të drejtat mbi pa-suritë e paluajtëshme në Greqi, të cilat QeveriaGreke i kishte shtetëzuar.

4 - Shpronësime për vendosjen e të shpërn-gulurve nga Anadolli e për zbatimin e një të ash-tuquajturi ligji të reformës agrare, tashmë tëzbatuar me kritere kolonizimi e qëllimeshoqërore.N'asnjë prej rasteve të mësipërme nuku mbajt parasysh detyrimi për të shpërblyer menjë kompensim të përshtatëshëm, për vlerën evërtetë të pasurive të rrëmbyera. Janë vërtetu-ar raste, në të cilat qeveria qëndrore urdhërontenë dukje zbatimin e drejtë të dispozitave e, njëko-hësisht, dërgonte kundërurdhëra të fshehta, qëtë mos mbaheshin parasysh aspak urdhërat epara. Qëllimi, është mirë t'a përsërisim, ishte tëlodhte e të shterronte durimin e shqiptarëve derisa të shtyheshin të linin vëndin. Atyre, në fakt,

nuk i njihej as e drejta të mbanin ato pak tokaqë, simbas t'ashtuquajturit ligj agrar, duhet t'umbeteshin atyre si kopështe, oborre e pjesë tëvogla të kultivueshme. Sa i përket gjëndjessë sotme, përcaktuese të së drejtës së dëms-hpërblimit, shqiptarët e goditur mund të nda-hen në kategoritë e mëposhtëme : a) Të dëm-tuar nga plaçkitje, dëmtime, shkatërrime, zjar-rvënie të pasurive të paluajtëshme ose si pasojëe përvehtësimeve, të shkaktuara nga veprimetë drejtpërdrejta ose nga lejimi i fajshëm apo pa-siviteti i pushteteve publike, t'aftë për të nxiturelementët grekë fanatikë të hidheshin kundërshqiptarëve të pambrojtur.

b) Njerëz ndaj të cilëve u zbatuan masa sh-tetëzimi nën hamëndjen arbitrare të përkatë-sisë kombësisë turke (të shkëmbyeshme).

c) Njerëz të pashpërblyer për pamjaftuesh-mëri, simbas gjykimit grek, të titujve të pronë-sisë në lidhje me të drejtat trashëgimore o tëlloji tjetër, ose që nuk janë paraqitur për t'u dëm-shpërblyer e për të cilët nuk u shpall kur-rë nga gjykata kompetente asnjë vendim.

d) Njerëz që kanë patur dëmshpërblim tëpjesëshëm apo të plotë, por në bazë të çmimevetë shpronësimit që nuk përfaqësojnë, në tëgjitha rastet, as të njëzetën pjesë të vlerës sëvërtetë. Një vlerësim i tillë i poshtër i ështëbërë vetëm pasurive që i përkisnin shqiptarëve,në dëm vetëm të kësaj kategorie të pakicës ko-mbëtare. Katër kategoritë e mësipërme të tëdëmtuarvet kërkojnë një zhdëmtim të drejtë,nëpërmjet një dëmshpërblimi të përsh-tatëshëm nga ana e Qeverisë Greke, pra :

I - Shpërblimet për dëmet e shkaktuara mevetëdijë pasurive të tyre të paluajtëshme meplaçkitje, dëmtime, shkatërrime, zjarre, përve-htësime të pashpërblyera të kryera në çdokohë, në periudhë normaliteti, mbas ndërpre-rjes së veprimeve ushtarake, që nga koha epushtimit dhe bashkëngjitjes (1912) ;

II - Rishikim e dëmshpërblim i drejtë pasues,i dispozitave e ligjeve të shpronësimit të pronavetë rrëmbyera për arsye, gjoja, të dobisë publike;

III - Kthim i plotë, nga ana e QeverisëGreke, i t'ardhurave përkatëse të gjithë peri-udhës që pasuritë e paluajtëshme janë rrëm-byer pa shpërblim të drejtë, ose fare pa të

IV - Kthim ose dëmshpërblim i përsh-tatëshëm i atyre pasurive të paluajtëshme sh-qiptare, të vendosura në territoret që i mbetënGreqisë, por që kanë qenë e vazhdojnë të jenëtë shpronësuara për arsye dobije publike.

Është thënë më sipër se vlera e pasurivebujqësore që qenë objekt i shpronësimit në dëmtë vetëm nënshtetasve shqiptarë në Greqi, ar-rinte në rreth 260.000 ha.(dyqindegjashtëdhjetëmijë). Nëse do t'u shhtohen tokat e pakicaveshqiptare në Greqi, që hyjnë në kategorinë e tëshpronësuarve dhe që vetëm një matje dhevlerësim i kujdesëshëm mund të na thotë mesaktësi, duhet përfunduar a priori që në tërësi,tokat shqiptare të shpronësuara nga QeveriaGreke, arrijnë në më shumë se 600.000 ha, tëardhurat e të cilave, për periudhën e shpronë-simit, përfaqësojnë një vlerë prej rreth 200 mil-ion franga ar, pa përfshirë vlerën e pasurive tëshkatërruara.Vlerësimi i mësipërm i dyqindmilionë frangave ari mund të merret si bazënisjeje e do të jetë i ndryshueshëm, në shtimapo pakësim, simbas përfundimit të një vlerë-simi t'ardhshëm, të saktë e të dokumentuar. Kjoshumë përbën një borxh të saktë të QeverisëGreke kundrejt privatëve shqiptarë, që presinnjë ndreqje të shpejtë e të drejtë të dëmeve tëpësuara prej tyre për fajin dhe politikën eqëllimëshme të saj. Në asnjë rast zhdëmtiminuk mund të ngatërrohet apo të shkëmbehetme lëshime territoriale që hyjnë në orbitën ekërkesave kombëtare të Shtetit Shqiptar mbitokat që historikisht i përkasin. Populli sh-qiptar, që ka vuajtur aq shumë nga regjimet eshkuara, pret tashmë me besim të qetë që tëbjerë edhe për të ora e drejtësisë.

Grup fëmijësh shqiptarë në jug 1913-1914, realizuar nga Misioni Ushtarak Hollandez

www.shqiptarja.com E diel, 27 janar 201316

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom BOTIMI

NNNNNJËJËJËJËJË ZËZËZËZËZË IIIII VEÇANTËVEÇANTËVEÇANTËVEÇANTËVEÇANTË

A është vonë që njerëzitI kanë fikur dritat e syve?Marr të pi - vetëm s'më pihet,Marr të vritem s'më del gjak;Dru e gur zhur o valëVetëm ngjyrë dhe vetëm pikturë.Zgjuar eci, mbi vete mjegull;A është vërtetë vonë,Apo ende s'jam zgjuar i tëri?Në cilat vite po hynë vitet e mia,Në cilat rrudha, në cilat valë?A është vërtet kohë e ftohtë,Apo fryn një fllad pranvere?Ç'po ngjet me shqisat e mia?Marr të marr rrugë e shtratiVjen pas meje si anija që fundoset.Me katërqind duart e miaMezi i shtrëngoj gishtërinjtë e mi.Këmbët vetë përpara më shpijnë.Do të arrij sidoqoftë.

MATEJA MATEVSKI:Te burimi i poezisë së Resul ShabanitAkademik Mateja MatevskiAkademik Mateja MatevskiAkademik Mateja MatevskiAkademik Mateja MatevskiAkademik Mateja Matevski

Resul Shabani është ndër poetët më të njohur shqiptarë në Maqedoni dheResul Shabani është ndër poetët më të njohur shqiptarë në Maqedoni dheResul Shabani është ndër poetët më të njohur shqiptarë në Maqedoni dheResul Shabani është ndër poetët më të njohur shqiptarë në Maqedoni dheResul Shabani është ndër poetët më të njohur shqiptarë në Maqedoni dhei çmuar në mbarë letërsinë shqipe....Një vlerësim kritik mbi botimin nëi çmuar në mbarë letërsinë shqipe....Një vlerësim kritik mbi botimin nëi çmuar në mbarë letërsinë shqipe....Një vlerësim kritik mbi botimin nëi çmuar në mbarë letërsinë shqipe....Një vlerësim kritik mbi botimin nëi çmuar në mbarë letërsinë shqipe....Një vlerësim kritik mbi botimin në

dy gjuhë të librit "Ëndërr e falur" botuar nga "Dijalog", 2012...dy gjuhë të librit "Ëndërr e falur" botuar nga "Dijalog", 2012...dy gjuhë të librit "Ëndërr e falur" botuar nga "Dijalog", 2012...dy gjuhë të librit "Ëndërr e falur" botuar nga "Dijalog", 2012...dy gjuhë të librit "Ëndërr e falur" botuar nga "Dijalog", 2012...

Resul ShabaniResul ShabaniResul ShabaniResul ShabaniResul Shabani

S'ka guxim të më dalë ta shohSe do më magjeps me bukurinëE trupit që ka, zemër mbi zemra,Dhe me tik-takun e amshimitSi ritmi i jetës sonëDhe si rrjedha e DrinitQë ndanë më dysh liqenin.

Një gur, arkivol, fron, lavdi, bukuri;E vë veshin dhe dëgjoj.Të gjitha rrëfimet më të larta të kohësRrjedhin në këtë legjendë.Shën Naumi rri ngrysur me mjekër të gjatëDhe më lut ta përfytyroj.

Balsami që askush formulën s'ia diE bën të më flasë me gojë,Kurse unë këto vargje t'i shtrojMureve të bardhë të ëndrraveDhe ditëveQë vijnë.

Perëndia aty rri këmbëkryqDhe merr namin e vetTë ftohtë dhe të bardhë, si mëngjesi.

MANASTIRIMANASTIRIMANASTIRIMANASTIRIMANASTIRIGjaku në afreskun e njomë,Një mijë vjet më fjetiNë pamjen e OnufritDhe zografëve të tjerë,Në faqen e fëmijës,Me lotin e pelikanit,Si ngjyra e mjeshtërimit të fshehtë,Në këndin e zi të territMes mureve,Ku drita nuk prek.

PERSIAPERSIAPERSIAPERSIAPERSIATJE TRITJE TRITJE TRITJE TRITJE TRIDITE PDITE PDITE PDITE PDITE PARAARAARAARAARA VJESHTE VJESHTE VJESHTE VJESHTE VJESHTE

Derisa unë ngrys ditëvjshtën e vakëtTe këmba e urës së ujit,Urës me dërrasa të çaraPrej marrëzie, prej mërie - xhelozie,Urës me parmakë dafinePrej mirësie, prej bukurie - dashurie,Mbi të cilën shkel këmba jote e bukur,

Nën të cilën noton krahu yt - flutur;Ti shpërndan mjegullën e dendur,Prej portretit tim të venitur.Po ti, sirenë vale, zanë dallge, orë liqeniTi, nuse nuri, nuse syri, nuse zhuri;Ç'kërkon në varfërinë timeMë të varfër se varfëria?Derisa ti mbjell luleborënNë shpirtin tim të shkretuar,Sjell fllad pranvereNë vjeshtën time të vonuar,Unë s'jam i zoti të të falAsnjë ëndërr për ta ëndërruar,Asnjë shpresë për ta shpresuar,Veç një tufë rrezesh,Që as dritën s'e ndriçojnë,As terrin s'e zbardhëllojnëDhe një qiri të ndezë me lutje Shën MërisëSyri i keq mos të të shohë, sy i keq i xhelozisë.

Strugë, 18. 09. '12

KENDON KUMRIAKENDON KUMRIAKENDON KUMRIAKENDON KUMRIAKENDON KUMRIA

Resul Shabani

SHËN NAUMISHËN NAUMISHËN NAUMISHËN NAUMISHËN NAUMISHEN NAUMISHEN NAUMISHEN NAUMISHEN NAUMISHEN NAUMI

Përzgjedhjen e poezisë së Resul Shabanit Ëndërr e falur, botuar në përkthim të bukur maqedonisht nga Fat-

bardha Shehu, Xhevat Gega dhe autori -edhe në gjuhën e origjinalit, shqip, që nëkuadër të iniciativës së rëndësishme tëbotuesit "Dialog", bashkë me autorin, sot enderojmë me mirënjohjen "Dialog midis kul-turash", dialog aq i nevojshëm për kohënqë e jetojmë. Këtë na e dëshmon, edhe kësajradhe, kolegu dhe miku ynë Resuli, i cili,sipas nesh, është ndër poetët më të njohurshqiptarë në Maqedoni dhe i çmuar nëmbarë letërsinë shqipe. Përveç opusit kri-jues të veçantë si poet, prozator dhe autordramash, neve na mahnit, siç është thek-suar, misioni krijues dhe kulturor fisnik itij si përkthyes, botues, ndërmjetësues nëmes të letërsisë maqedonase dhe asaj sh-qiptare. Po them mision, meqë me dhjetëraveprat e përkthyera dje, sot e nesër, mepërkushtim, edhe me kolegë të tjerë maqe-donas e shqiptarë, ai e ka zgjeruar fushëncivilizuese në këto hapësira.

Frymëzimi poetik i Resul Shabanit, sadopersonal të jetë dhe shprehje e intimës së tijtë ëndrrës dhe ëndërrimit, duke shtegtuarmidis ëndrrës dhe zhgjëndrrës, e zbulon ko-hën e poetit të jetuar dhe atë që e jeton, sidhe ambientin ku është krijuar, është for-muar dhe qartësuar qenia dhe përmbajtësi-mi, ndjeshmëria për to dhe ideja e tij e përf-shirë në ligjëratën e tij si poet dhe si njeri.

Lirika e Resul Shabanit lind dhe shfaqetnë këtë përzgjedhje, dhe jo vetëm në të, nëLiqen, prej burimeve nënujore të tij dhe prejatij uji të madh që e spërkat bregun e jetëssë tij, duke vazhduar me ujin e fisnikëruartë Drinit nëpër botë. Gjithçka ëndërrohetdhe shihet në këtë rreth, që në mënyrë tëvazhdueshme zgjerohet në imagjinatën e tijdhe në gjuhën e tij, të cilën e modelojnë vetjanjerëzore dhe poetike e tij. Në këtë mënyrëai i bashkëngjitet këngëtimit të poetëve tëujit, frymëzimit të tyre të pashtershëm ndërshekuj, duke ofruar zërin e tij autentik nëpërjetimin estetik dhe ideor.

Resul Shabani pinë prej ujërave të liq-eneve, por pinë dhe këndon në mënyrën etij personale, duke i ndarë prej tyre atodrithërima, ato nuanca dhe ato ide ima-nente të intimës së tij, të sensibilitetit dhegjuhës së tij. Prej tyre çohen dallgë të pan-dërprera që e zgjojnë shqetësimin e fëm-ijërisë, të gjithë jetës, duke thurur qasjenpolikrome të pjesës së njohjes integrale tëpandashmërisë së njeriut dhe natyrës.

Liriku në të, në një vjershërim roman-tik të frenuar, ia afron lexuesit bregun etij, shtëpinë e tij, me fshatin, me liqenindhe Drinin, nëpër të cilin rrjedhin ëndrratdhe ëndërrimet e ekzistencës. Janëmallëngjyese kumritë e tij, gjelat e tij,shpresat dhe tragjizmi i punës dhe kur-betit, të gjitha të gërshetuara te poezia pro-gramatike "Poeti në vizitë".

Motivet e dashurisë dhe lidhshmëria meshtëpinë, babën, motrën, etj., e zgjerojnëvjershërimin e tij edhe në frymëzimin eamshueshëm - të dashurisë ndaj tëdashurës. Ka në këtë dashuri edhe dalldidhe ngazëllim me bukurinë e femrës, porka, si edhe tek vargjet tjera, edhe njëmelankoli të lehtë elegjiake dhe reflektimtë lënduar. Kjo elegji e prajshme endet teksugjerimi i vargjeve për kalimtaren, sido-mos te poezia "Përsiatje tri ditë para vjesh-te". Shpërthimi i bukurisë së dashurisë dhe

dalldisë i bën hije njohjes dhe lidhshmërisëpas asaj që "e mbjell luleborën" në shpirtin etij të shkretëruar, në vjeshtën e tij të vonuar.

Resul Shabani ëndërron syhapur. Ai i je-ton dhe përjeton në kujtesë edhe dhembjenedhe realitetin, edhe helmin e punës dhekurbetit. Ai përditshmërinë shumë shtre-sore e sheh edhe përmes ndjeshmërisë sëpoetit, edhe përmes përvojës së dramatis-tit, për të cilin në skenë derdhet edhe lojaedhe kodrat e jetës në aluzione të qartapërmes ambivalencës së përllogaritur dheironisë. Kundrimi i tij është prekës dhe kri-tik, por njëkohësisht edhe mjekues. Për këtëarsye ka plotësisht të drejtë miku dhe kole-gu ynë - kritiku Ali Aliu, kur, duke shkruarpër poezinë e Resul Shabanit, flet edhe përironinë si terapi. Kjo është ironi karshivetes, karshi ëndrrave, karshi botës siç ësh-të. Kjo e pasuron, e aktualizon dhe e fisni-

këron një pjesë së vjershërimit të tij.Lirika e Resul Shabanit me ndjesh-

mërinë e saj për traditën, në këtëpërzgjedhje, e iluminon vëmendjen dheshqetësimin tonë me triptikun e baladavetë habitshme, të mahnitshme, të mrekul-lueshme: Buzëmbrëmja në liqen, Mesnatanë liqen, Agu në liqen. I orkestruar si njëpoemë simfonike me tri akte, ky triptikështë këngë dasme, ngjyer me shqetësimindhe ngazëllimin jetësor, me drithërimëndhe dramën, si dhe me ekstazën mahnitësetë gëzimit. Të tri pjesët - shkuarja e krush-qve për ta marrë nusen; kthimi i tyre menusen dhe nata e dasmës, bashkë me natëne parë, me finalen e zbardhjes së agimit tëpastërtisë dhe ndershmërisë, shndërrohennë oden e bukurisë dhe pjellshmërisë nëripërtëritjen permanente të jetës. Realite-ti i ndodhur që del nga përralla dhe nga

folklori i gjallë dhe jetëkrijues, por edhe ngalibri i fshehtë dhe gjallërues i poetit, meçurgën e pasthirrmave, ritmeve dhengjyrave, prej pasazheve dhe metaforave,përmban në vete diçka të moçme, sa sh-qiptare, aq edhe tonën, ballkanike, med-iterane dhe universale në kremtimin e ekz-istimit të mitit, ritualit dhe realitetit.Gjithë luhatjen e përjetimit dhe urtësinë ekohëve, njëkohësisht e kanë ndjesinë ediçkaje të pakapshme, jashtë logjikës, tëpathënë deri në fund, duke lënë hapësirëpër imagjinatën e poezisë dhe lumitpërtëritës të jetës. Në këtë poezi është der-dhur gjithçka me gjuhën e ritit dhe zakonitnë lumin e gjuhës bashkëkohore të këngës.Nuk e njoh aq mirë poezinë e Resul Sha-banit, por këtë triptik e përjetoj si kurorëtë dhuntisë së tij dhe poezisë.

(Përktheu: Gr(Përktheu: Gr(Përktheu: Gr(Përktheu: Gr(Përktheu: Gr.Sh.).Sh.).Sh.).Sh.).Sh.)

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 27 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI TRADITE

BBBBBOTIMIOTIMIOTIMIOTIMIOTIMI IIIII RIRIRIRIRI

Vepra e sapobotuar në shqipe Baron Franc Nopçës(Franz Baron von Nopcsa),

"Pikëpamje fetare, doket dhe za-konet e Malcisë së Madhe. Me disaveçanti nga krahina e Zadrimësdhe nga Shkodra", sjell një studimvoluminoz mbi besimet dhe legjen-dat e shqiptarëve të veriut. Nënsiglën e Qendrës së Studimeve Al-banologjike, Institutit të historisë,kjo vepër e përkthyer nga Dr. Mi-hal Zallari u përgatit për botimnga dr.Edmond Malaj, ndërsa tek-sti original u gjend nga Mihal Zal-lari në Bibliotekën Kombëtare tëAustrisë.

Vepra trajton dhe paraqet njësërë çështjesh dhe fenomesh nëlidhje me besimin popullor sh-qiptar, mitologjinë (duke përfshirëkëtu qoftë figura të Krishterimtdhe të Islamit, qoftë të paganizmit).Me rradhë dhe të shpjeguara mirëna paraqiten këtu qënie metafizikedhe mbinjerëzore, perëndi dhegjysmëperëndi, djaj, lugetë,perëndesha sëmundjesh, shpirtratë ligjë, etj. etj. Kultet fetare qëpërdoreshin në atë kohë si veprimefetare të ndryshme, festa fetare,apo edhe parashikime e mënyramjekimesh që kanë lidhje me re-ligjionin, paraqiten të shpjeguaranë mënyrë të qartë.

Zakonet që ishin në fuqi në atokohra (fillimi i shekullit XX)

nëpër dasma dhe nëpërvarrime, duke u përqendruarkryesisht në veri, më saktë, nëShkodër dhe në rrethinat e saj, sinë Zadrimë dhe Malësisë e Mad-he, apo në krahinat e Dukagjinit,etj. zënë një vend tjetër në këtëpunim. Krahas përshkrimit anal-itik të këtyrezakoneve, Nopça najep edhe një sërë përrallash dhefabulash,duke e plotësuar kështusa më mirë panoramën e tradi-tavepopullore në lidhje jo vetëmme besimin dhe besëtytnitë, poredheme mentalitetin e sh-qiptarëve në atë kohë. Ndër për-ralla mund tëpërmend këtu disaprej tyre si: "Djothi dhe Mritha","Dashi me

lëkurën e artë", "I vdekurimirënjohës", "I pasuri dhe i vobek-ti", "Mbretëresha e Helmit", etj…

* * *Nopça u lind në Szacsal afër

Hatzeg të Transilvanisë në vitin1877 dhe vdiq duke vrarë vetennë Vjenë më 23 prill të vitit 1933.Ai rridhte nga një familje hun-gareze aristokrate. Nopça

i filloi mësimet e tij në Maria-Theresianum në Vjenë dhe që në

fillim u shqua si nxënës i tal-entuar. Më pas Nopça do të ishtenjë studjues i njohur në fushën epaleontologjisë, por ai realizoiedhe shumë studime mbi his-torinë, kulturën, doket

dhe zakonet e popullit shqiptar.Në Shqipëri dhe në Ballkan bëriudhëtime të shumta dhe në vitete para të fillimshekullit XX banoi

për disa kohë në Shkodër. Këtoudhëtimet ai i ka përshkruar edhenë ditarët e tij. Sipas disa tëdhënave për Nopçën, "shtatë ditar-ët e tij, që nisin me udhëtimin evitit 1905, janë ekspozuar për herëtë parë për publikun në Bib-liotekën Kombëtare. Gjashtë prejkëtyre dorëshkrimeve, që tregojnëmbi gjeografinë, folklorin, kanuninapo gjuhën, flasin për Shqipërinë,ndërsa i 7-ti për Bullgarinë. Ato ublenë nga Mit'hat Frashëri, ose injohur ndryshe si Lumo Skëndo,e me pas u konfiskuan nga regji-mi komunist për të përfunduar nëBibliotekën Kombëtare".

Nopça me zellin e një hulum-tuesi pasionant mblodhi një ma-terial të pasur etnografik në visetshqiptare dhe rezultatet e studi-

meve i botoi në disa artikuj, siedhe në veprën "Shqipëria- Ndër-time, veshje dhe enë e orendi (Al-banien - Bauten, Trachten undGeräte), e cila u botua në Lajpcignë vitin 1902. Ai është ndër tëparët që në studimet etnografikepër Shqipërinë futi edhe të dhënate arkeologjisë dhe që për analiz-imin e objekteve të kulturës ma-teriale përdori metodën e kraha-simit me vendet e tjera të pellgutmesdhetar dhe të Azisë së Afërme.

* * *Përkthyesi i këtij vëllimi, është

intelektuali i njohur Mihal Zallarii lindur në Frashër të Përmetit më1894. Përkthimin e kësaj vepreZallari e bëri në dialektin e tij, pranë toskërishte, i cili nuk ështëprekur, me përjashtim të disa for-mave gramatikore, të cilat janëkthyer në gjuhën letrare, si përshembull "muarë" në "morën","vendosnë" në "vendosën", "dogjnë"në "dogjën", apo mbaresat e emravenë shumës si për shembull "male-vet" në "maleve", etj., etj. Një pikëtjetër ku është ndërhyrë në përk-thim, ka qenë ndarja e disa fjalivetë përbëra shumë të gjata, në fjalimë të shkurtra, të përshtatshme mesintaksën e gjuhës shqipe. Kjo ndë-rhyrje është bërë shumë rrallë,vetëm në ato raste, ku kuptimi i fjal-isë ishte shumë i vështirë në shqip.Përkthimi i tekstit në fjali të gjatanë gjuhën shqipe, ndodh për faktinse Zallari ka studiuar në gjuhëngjermane për një kohë të gjatë, dheliteraturën gjermane duket se e kapasur literaturë bazë edhe për vitete mëvonshme dhe kështu, sintaksae gjermanishtes ndikon shpesh herënë gjuhën e tij shqipe.??Gjithsesishkurtimi i fjalive të përkthimit tëZallarit është bërë me kujdes dhe pae ekzagjeruar, duke pasur parasy-sh edhe se si do të ishte thënë fja-lia në gjuhën gjermane. Teksti ësh-të pajisur në fund edhe me një in-deks të emrave të vendeve dhe tëpersonave. Lexuesi në këtë punimlexon përfundimisht versionin sh-qip që ka përdorur Zallari në përk-thimin e tij, sepse ndërhyrjet janëshumë të vogla, dhe nuk cenojnëaspak origjinalitetin e përkthim-it të Zallarit, qoftë nga ana le-ksikologjike, qoftë nga ana sin-taksore apo morfologjike.

BARON FRANC NOPÇASi i zbërtheu besimin dhe

bestytnitë e shqiptarëve të veriutNë foto: Kopertina e librit“Pikëpamje fetare, doket dhezakonet e malcisë së madhe”

Në foto: Dy skica, marrë ngastudimi i Nopçes mbi

bestytnitë e shqiptarëve

Mbi jetën e përkthyesit…Kur Mihal Zallari ishte 12

vjeç, familja emigroi nëStamboll. Në këtë qytet hyrinë një seminar gjerman kumbaroi shkollën fillore dheatë të mesme. Më 1922 upranua në Fakultetit e Sh-kencave Shtetërore në Uni-versitetin e Gracit në Austri(Karl-Franzens-Universität,Graz). Pas kthimit në Atdhedha mësim në gjimnazin e sh-tetit në Kryeqytet. Cilësohetnga autoritetet e kohës si an-tifashist. Në vitet e Luftës sëDytë Botërore u përfshi nëgrupin e politikanëve që nëperiudhën e okupimit gjer-

man 1943-1944, morën pjesënë organet e qeverisjes. Ishtedeputet i Kuvendit Kush-tetues që nga 1 tetori 1943,kryetar i këtij kuvendi dhe mëpas i parlamentit. Me ven-dosjen e rregjimit komunist uarrestua dhe u dënua me 30vjet heqje lirie, me akuza tëpavërtetuara, në të ashtuqua-jturin gjyq special. Doli ngaburgu më 28 prill 1962 pasikishte vuajtur pjesën më tëmadhe të dënimit në Burrel.U vendos në Tiranë ku punoidisa kohë në ndërmarrjenbotuese të kryeqytetit. Vdiqmë 17 mars 1976.

Mihal Zallari

www.shqiptarja.com E diel, 27 janar 201318

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom KRITIKA

LLLLLIBRIIBRIIBRIIBRIIBRI IIIII RIRIRIRIRI

Vjen përsëri profesori nëpër shtëpitëtona. Vjen pa trokitur, se dyert i ka tëhapura prej mëse gjysmëshekulli. Këtë

herë me librin e ri sjell të tjera hire letrare,vështrime dhe ese, ato që ai i ka përzemër dhei ka lëvruar në dhjetëra vëllime të mëparshme.

Unë, të them të drejtën, e kam të vështirë qënë një recension të jap të gjitha vlerat vëllimoretë këtij botimi, jo për numrin e faqeve, po përsasinë e informacionit, që shpesh është i panjo-hur, për freskinë e analizave, që bëhen me syrine kohës sot, për promovimet që u bën autorëvepak ose aspak të njohur, si dhe për dukuritëletrare gjatë periudhave historike.

Ato që do të veçoja nga shpalimet his-torike janë dy studimet e para në kapitul-lin "Hire letrare": "Muza e poezisë lirike sh-qipe" dhe "Panoramë e prozës së shkurtërshqipe", të cilat pasqyrojnë rrugën që kanëndjekur këto dy gjini letrare që nga fillimete tyre deri në mbarim të Luftës IIBotërore.Duke ngarendur nëpër lirikën sh-qiptare që nga fillimet e saj, që nga "Me-shari" i Gjon Buzukut, me vargjet lirike"Himnet" e Davidit e deri te poezia socreal-iste, autori bën portretin e poezisë sonë,duke vërtetuar me argument tiparet sa ko-mbëtare, aq dhe europiane të saj. Kalimine stafetës poetike në rrugën e historisë sëvështirë të shoqërisë shqiptare autori e për-puth me proceset komplekse, nëpër të cilatajo evoluoi dhe fitoi tiparet e veta, qës'kishte se si të mos ishin individuale, tësaj. Këto procese komplekse, që vijuan mezigzake e pengesa, morën haraçin e kohës:vonesë dhe prapambetje deri te Rilindja Ko-mbëtare. Ishte kjo periudha me dritë qëpoezinë lirike e lidhi me jetën shoqërore, meproblemet e ditës e, sidomos, me vetmohiminatdhetar të luftës për liri, duke sjellë, siçthotë L. Poradeci, "tronditje shpirtërore".Spektri i gjerë i mendimeve dhe emocionevee hyjnizoi dashurinë si të gjithëpushtetshme:për atdhe, për liri, për të parët luftëtarë, përnjeriun e ditës, për vajzën, për natyrën…Përmes vjershave dhe poemave të J. DeRadës, G. Darës, N. Frashërit, P. Vasës, Gj.Fishtës, N. Mjedës, Çajupit, Asdrenit etj. ushpreh shpirti i lirë i shqiptarëve, natyrakrenare, ndjeshmëria emocionale, por dhe op-timizmi historik, dhënë këto me frymë krye-sisht lirike.Në hulli të kësaj letërsie do të ecteedhe shek.XX me letërsinë e Pavarësisë, kuvazhduan një pjesë e rilindasve, po kuspikatën edhe një varg emrash të rinj, me zëtë fuqishëm poetik, si L. Poradeci, M. Kuteli,V. Prenushi, L. Shantoja, A. Asllani etj. Dukevazhduar me shpalimet historike, N. Jorgaqizbulon hiret letrare të kësaj periudhe, ku, si-pas tij, tematika zotëruese është ajo sociale,e pasuar nga ajo e dashurisë, e mendimit, enatyrës, me përjetime nga letërsia e kaluar,por e gatuar me një lëndë të re jetësore, për-ftuar nga reliteti i ditës. Në trajtesën për ta,autori jep edhe konsiderata e vlerësime tëreja, të pathëna në studimet e mëparshme.Për shembull, për L. Poradecin shprehet senga "kulla e poezisë së tij u zbulon lexuesveshqiptarë botën e bukurisë", se ky poet ësh-të "i lidhur artistikisht me rrymat e poezisëmoderne europiane", se "duke mbetur ro-mantik, do të ishte sa parnasian në poezinëe dashurisë e të natyrës, aq edhe simbolistnë poezinë filozofike". Poeti sjell një sistemtë ri figurativ përmes një ligjërimi të person-alizuar. Ai i solli risi shqipes, në konstrukt eleksik, në togfjalësha e neologjizma, në riak-tivizimin e fjalëve të fjetura. Përkrah tij, A.Asllani nënvizon pleksjen e dashurisë mebukurinë, adhurimin e tyre si sinonime tënjëra-tjetrës. Për poetin ky adhurim nuk

njeh moshë. Kjo filozofi e bën lirikën e A.Asllanit aq njerëzore dhe aq joshëse.

Në grupimin që u bëhet autorëve të letër-sisë së viteve '30 N. Jorgaqi trajton krijim-tarinë e V. Kokonës, E. Koliqit, P. Markos,Dh. Shuteriqit, G. Palit, E. Mekulit e, sido-mos, Migjenit. Poezia e Migjenit, siç dihet,solli tronditje në normat etiko-sociale, poredhe në kodet letrare dhe estetike.

Pak penelata hidhen dhe mbi disa poete-sha të para të letërsisë shqipe: Selfixhe Ciu,Musine Kokalari, Luçie Sereqi dhe JolandaKodra. Ndonëse karakterizohen me belbëz-ime poetike, me botë femërore dhe delikatesë,të dhënat e autorit zgjojnë kureshtjen e lex-uesit par ta ditur pak më afër e më konkre-tisht krijimtarinë e tyre dhe organet kubotuan.Ky shpalim vlerash të lirikës poetikeduket si një eksponat i thesarit artistik mepërmasa kombëtare e me standarde europi-ane. Panorama tjetër, ajo e prozës së sh-kurtër shqipe (1685-1944) vështrohet me tënjëjtën metodologji. Me të drejtë autori po-hon se poezia përfaqëson rininë e letërsisë,kurse proza burrërinë e saj. Kjo, e dyta, tre-gon ngjitjen cilësore drejt lartësive estetiketë fjalës së shkruar. Edhe kjo ngjitje tek nevjen e vonuar, për shkak të vështirësive qëhasi edhe poezia: prapambetje mesjetare nën

pushtimin osman. Shtigjet e para prozaletrare i çau në shek. XV, XVI përmes latin-ishtes, si gjuhë e kulturës dhe e letërsisë eu-ropiane, me nismëtarët M. Barleti e M.Beçikemi. Sipas autorit, ajo ishte në kufijtëe ligjërimit liturgjik, diturak dhe historik,larg elementeve artistike, gjuhës emociona-le dhe figurative.

Kthesën cilësore të prozës do ta sillte më1685 P. Bogdani me veprën "Çeta e profetëve".Megjithatë, vepra e parë e mirëfilltë letrarekombëtare do të vinte pas afro dy shekujsh:poema me titull "Milosao" e De Radës, më1836. Kjo hapi një epokë të re në kulturënshpirtërore të shqiptarëve, epokën e RilindjesKombëtare. Pas saj vërshuan abetaret e paratë N. Veqilharxhit, K. Kristoforidhit, S.Frashërit si dhe këndimet e para të N.Frashërit, N. Mjedës, M. Frashërit, L. Gura-kuqit që, së bashku me tekstet e tjera shkol-lore, nxitën dhe mbështetën hapjen e mëson-jëtoreve shqipe, si dhe shtypin shqip brendae jashtë trojeve tona.

Modelin e parë të prozës së mirëfilltë artis-tike e dha tregimi "Gjahu i malësorëve" (1884)i K. Kristoforidhit e, po atë vit, novela "Katërstinët" e N. Frashërit. Vit pas viti kjo panoramëe prozës së shkurtër do të plotësohej me au-torë të shquar, si Çajupi, F. Noli, F. Konica,Lumo Skendo, Milto S. Gurra, Banush Shpat-araku (Lef Nosi) etj. Për këtë plejadë rilinda-sish prof. N. Jorgaqi konstaton se proza ështënë kërkim të emërtimit të saj letrar. Ajolëkundej në termat rrëfenjë, rrëfenjëzë, për-rallë, tregonjëzë deri sa shkoi te emërtimikryesor tregim.Nga P. Bogdani e deri te Pa-varësia (1685-1912) rezulton të jenë botuar12 përmbledhje të prozës së shkurtër. Kursegjatë Pavarësisë dhe Luftës II Botërore (1912-1944) u botuan 27 të tilla. Këto, që sot dukenpak, hodhën themelet e prozës letrare shqipe.Ato mbajnë firmat e shumë prozatorëve tëtjerë, midis të cilëve autori përmend kro-nologjikisht F. Konicën, E. Koliqin, L. Gura-kuqin, M. Gramenon, L. Shantojën, të cilëtlëvrojnë portretin, pamfletin, fejtonin dhe,veçanërisht, esenë. Shquhen, sidomos, dy tëparët. Një grupim tjetër në letërsinë e Pa-varësisë veçohet me emra që vijnë në vitet'20, si M. Kuteli, H. Stërmilli, K. Mirdita(Helenau), ndër të cilët lartësohet M. Kute-li, që do të bëhej "një nga mjeshtrit dhe stil-istët e mëdhenj të mbarë letërsisë shqipe".Këtij brezi i shtohen edhe N. Nikaj e F. Pos-toli që sollën lindjen e romanit si gjini.

Letërsia e kësaj periudhe kishte karak-ter liriko-epik, me frymë realiste, po dhe menota romantike brenda saj. Vështrim tëveçantë me informacione të reja prof. N. Jor-gaqi hedh mbi letërsinë e viteve '30-'40 tëshekullit të kaluar. Revistat "Iliria", "Për-pjekja shqëiptare", "Bota e re" etj. u bënë tri-buna për një varg shkrimtarësh të rinj: N.Bulka, S. Spasse, P. Marko, V. Kokona, A.Logoreci, I. Zamputi, M. Kokalari, I. Toto e,sidomos, Migjeni. Këta do të vinin në arenënletrare me zëra origjinalë e të fuqishëm dheme ide social-politike të grupuara në dy drej-time: një pjesë me prirje radikale-revolucio-nare dhe një pjesë me prirje demokratike-humane.Migjeni, midis tyre, i shkëputur ngatradita, shpërtheu si vullkan. Me të drejtë

Hire të tjera letrare nëpërshpalime historike

Libri i ri i prof. Nasho Jorgaqit me studime, vështrime, ese, etj.. veçohen në këtë vëllimLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit me studime, vështrime, ese, etj.. veçohen në këtë vëllimLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit me studime, vështrime, ese, etj.. veçohen në këtë vëllimLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit me studime, vështrime, ese, etj.. veçohen në këtë vëllimLibri i ri i prof. Nasho Jorgaqit me studime, vështrime, ese, etj.. veçohen në këtë vëllimstudimet "Muza e poezisë lirike shqipe" dhe "Panoramë e prozës së shkurtër shqipe"…studimet "Muza e poezisë lirike shqipe" dhe "Panoramë e prozës së shkurtër shqipe"…studimet "Muza e poezisë lirike shqipe" dhe "Panoramë e prozës së shkurtër shqipe"…studimet "Muza e poezisë lirike shqipe" dhe "Panoramë e prozës së shkurtër shqipe"…studimet "Muza e poezisë lirike shqipe" dhe "Panoramë e prozës së shkurtër shqipe"…

Kristaq NanushiKristaq NanushiKristaq NanushiKristaq NanushiKristaq Nanushi NASHO JORGAQI

Nasho Jorgaqi

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 27 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI STUDIMI

TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

545 vjetori i Skënderbeut545 vjetori i Skënderbeut545 vjetori i Skënderbeut545 vjetori i Skënderbeut545 vjetori i Skënderbeutnjë përkujtim në Moschitonjë përkujtim në Moschitonjë përkujtim në Moschitonjë përkujtim në Moschitonjë përkujtim në Moschito

Lorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo Zolfo

"Bota e vjeter e Xhorxhanit" (Mashqiti)"Bota e vjeter e Xhorxhanit" (Mashqiti)"Bota e vjeter e Xhorxhanit" (Mashqiti)"Bota e vjeter e Xhorxhanit" (Mashqiti)"Bota e vjeter e Xhorxhanit" (Mashqiti)bëri nj'manifestacjon për 545 ibëri nj'manifestacjon për 545 ibëri nj'manifestacjon për 545 ibëri nj'manifestacjon për 545 ibëri nj'manifestacjon për 545 i

përvjetorit e Skanderbegut në Bazillikatpërvjetorit e Skanderbegut në Bazillikatpërvjetorit e Skanderbegut në Bazillikatpërvjetorit e Skanderbegut në Bazillikatpërvjetorit e Skanderbegut në BazillikatMashqit u kujtua Gjergj Kastri

ota Skanderbeg, për 545 vitratka vdekja e tij.

Kjo manifestacjon, çi bëhet ngavjet, do t'përkujtonj vdekjen e GjergjKastriota Skanderbeg çi Papa Pio IIthirri "Athleta Christie et Fidei" eduan se kat kujtohet tek gjith bash-kit e botes llukane.

Pas edicjones çi u bë në Zhurëvjet, në vitin 2012, ku ish dhe GjergjMaria Kastriota Skanderbeg,nj'nder gjirit e erojt, sivjet klje Bash-kia e Mashqitit (bota e vjeter e

Xhorxhanit) çi, në heren 10, zu fillkët manifestacjon.

Ësht nj'komision çi e organizonnga vjet e çi e bëri dhe sivjet. Pra nëheren 15.30 u bë nj'sfillat me kos-tumin arbëresh e ktë e organjzoj Sho-qëria "Lazaro Mathes" e Rethnest'Mashqitit. Me ktë, do t'kujtohetlindja e Mashqitit. Ki event ësht injohur e merr pjes tek "Bukurit eItalisë". Diten çi u bë kjo manifestac-jon ishin edhe ekspozime me llibradhe me fotografi t'vjetra.

Pëktheu: Maddalena ScutariPëktheu: Maddalena ScutariPëktheu: Maddalena ScutariPëktheu: Maddalena ScutariPëktheu: Maddalena Scutari

autori e analizon më gjerë, si përfaqësuesikryesor i realizmit kritik që lindi në ato vitedhe si novator në prozë e poezi.

Informacion të ri, pak ose aspak të njohur,studiuesi sjell për prozatorë të tjerë, si MusineKokalari, Injac Zamputi, Anton Logoreci, Ale-ko Vançi, Mark Mikelini, Stavro Frashëri, Fe-jzi Dika, Bendo Shapërdani (Vasil Alarupi)etj. Për këta dhe për të tjerët e viteve tëluftës, si M. Greblleshi, K. Tutulani, Q. Draçi-ni, Gj. Kuqali etj. dëshirojmë që profesorinta shohin me studime më të plota.Në këtëkapitull tërheqin vëmendjen të tjera infor-macione. Gjuhëtari ynë i madh prof. Çabejështë zbuluar që në rini të tij nga F. Konicasi studiues me mendime të thukëta letrare,si vlerësues profetik i L. Poradecit, por dhesi poet me sonete mjeshtërore. S. Malëshovaka përkthyer me sens të hollë gjuhësor 31rubaira të O. Khajamit. Prej F. Nolit kemiimazhe fotografike në gjashtë dekada e nëhapësira të gjera ndërkontinentale. Bëhentë njohur për publikun e sotëm Jani Lili meveprat "Ballkani i thinjur" dhe "Dekalogu ievgjitit", Muhamet Ademi me vëllimin "Thin-jat u zbardhën" etj.Në "Shpalime historike"rimerren disa nga figurat madhore ko-mbëtare për t'i shpërfaqur me vlera të tjera.F. Nolin, përshembull, e shohim me rol parë-sor në marrëdhëniet diplomatike shqiptaro-amerikane. Si kryetar i Federatës "Vatra", pordhe më pas, ai ka takuar dhe ka mbajturlidhje me presidentët e SHBA: T. Rusvelt, U.Uillson, F. Rusvelt, H. Truman, D. Ajzenhau-er, Xh. Kenedi. Kështu ndalet edhe për F. Kon-icën, i cili, megjithë zigzaket e tij politike, nukdevijoi nga nordi europian i popullit tonë dhepunoi që Shqipëria të njihej si pjesë e pan-darë e Europës. Kjo duket qartë në letërkëm-bimet dhe polemikat e shumta të tij. Studi-uesi ynë trishtohet për fatin tragjik të bib-liotekës së tij dhe logos së saj.

Pjesë të hulumtimeve autori bën edhe JulVaribobën me një vështrim bibliografik, ZefSkiroin në miqësi dhe letërkëmbim me L. Pi-randelon, revistën arbëreshe 40-vjeçare "Ka-tundi ynë", Nelo Drizarin si gjuhëtar e sh-krimtar në SHBA, dëshmi të tjera të panjohu-ra për S. Frashërin etj. Por edhe bashkëko-hësit dhe bashkëpunëtorët bëjnë një galeri mëvete: D. Siliqi, M. Xhaxhiu, V. Gjika, S. Xhai,P. Prifti, I. Toto, K. Frashëri… E, më tej, studi-uesi e kritiku letrar nuk mund të rrijë mën-janë e pa folur për vepra e personalitete tëshquara të vendit tonë. Lexohen me shumëemocion kujtimet për historianin e madh e tëthjeshtë deri në admirim, prof. A. Budën. Poashtu, me interes janë edhe mendimet mbi stu-dimin e prof. P. Xhufi për Voskopojën, përkolanën e librave "Personalitete" të Tiranës etj.

Udhëtimet në Zvicër, Greqi, Turqi, SHBA,Qipro, nëpër viset Deradiane janë pak ndërtë shumtat që autori ka bërë në kërkim të tëpanjohurave, në zbulime të reja vlerash të au-torëve dhe dokumenteve letrare. Përshkrimetnë to bëhen me gjuhë poetike, ku indi jetësorthur imazhe konkrete, të bukura, emocionuese.Joshjet e veta autori i përçon natyrshëm telexuesi.Në përfundim të librit rishfaqen disatipare tashmë të konsoliduara të autorit si stu-diues dhe kritik letrar. Veç përgatitjes shken-core dhe njohjes së thelluar të fushës, që i kadëshmuar prej kohësh, autori ka përkushtimdhe këmbëngulje të pandërprerë drejt vleravetë panjohura, bën analiza objektive e bashkëko-hore për vepra e dukuri letrare, pasuron letërs-inë antologjike me promovime autorësh e ve-prash të panjohura ose të hedhura mënjanë përarsye jo letrare dhe e gjithë kjo duke shmangurngarkesat politike, qëndrimet subjektiviste dheinteresat pragmatiste.

Në të gjitha trajtesat shquan gjithashtuedhe humanizmi i gjerë në marrëdhëniet menjerëzit e artit dhe me shoqërinë.

Në Maskito është përkujtuar figura e GjergjKastriotit-Skënder-

beut, në 545-vjetorin e vdekjessë tij. Kjo ngjarje, prej disavitesh tashmë, përkujtohet nënjë numër komunash në rajo-

nin e Lukanias dhe i kushto-het “Atletit të Krishtit dheFesë”, siç e cilësoi Papa i ko-hës kur ai ishte gjallë, Piu II.

Pas eventit shumë të suk-sesshëm të vitit 2012 nëGinestra, në prani të GiorgioMaria Castriota Skanderbeg-ut, pasardhës i heroit, këtëvit, duke filluar nga ora 10,

ka qenë Bashkia e Maskitos(ish-Toka e Xhorxhianos) qëorganizoi me krenari mani-festimin.

Nisma promovohet prejshumë vjetësh nga një ko-mitet i posaçëm i festimit, qëpërtërihet çdo vit.

Në ora 15.30 u zhvillua sfi-lata tradicionale e kos-

tumeve arbëreshe nga Sho-qata “Lazzaro Mathes”, qërisjell në mendje krijimin eMaskitos. Kjo festë është njo-hur si një ndër mrekullitë eItalisë.

Gjatë kësaj dite arbëresheorganizohen edhe ekspozitaarti, librash dhe fotosh tëvjetra.

www.shqiptarja.com E diel, 27 janar 201320

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom INTERVISTA

RRRRRRËFIMIRËFIMIRËFIMIRËFIMIRËFIMI PPPPPASARDHËSIASARDHËSIASARDHËSIASARDHËSIASARDHËSI

Dhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata HamzaiDhurata Hamzai

Si u zbuluan fototSi u zbuluan fototSi u zbuluan fototSi u zbuluan fototSi u zbuluan fotote rralla të princavee rralla të princavee rralla të princavee rralla të princavee rralla të princave

të Mirditëstë Mirditëstë Mirditëstë Mirditëstë MirditësDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 nga një gropë e thellëDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 nga një gropë e thellëDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 nga një gropë e thellëDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 nga një gropë e thellëDhjetëra foto zbulohen pas viteve '90 nga një gropë e thellë

në Orosh të Mirditës. Fakte historike të ruajtura në celuloidnë Orosh të Mirditës. Fakte historike të ruajtura në celuloidnë Orosh të Mirditës. Fakte historike të ruajtura në celuloidnë Orosh të Mirditës. Fakte historike të ruajtura në celuloidnë Orosh të Mirditës. Fakte historike të ruajtura në celuloidbotohen në një libërbotohen në një libërbotohen në një libërbotohen në një libërbotohen në një libër, duke provokuar historinë e vrasjes së, duke provokuar historinë e vrasjes së, duke provokuar historinë e vrasjes së, duke provokuar historinë e vrasjes së, duke provokuar historinë e vrasjes së

Bardhok Bibës e persekutimit të MarkagjonajveBardhok Bibës e persekutimit të MarkagjonajveBardhok Bibës e persekutimit të MarkagjonajveBardhok Bibës e persekutimit të MarkagjonajveBardhok Bibës e persekutimit të Markagjonajve

Filipi, pinjoll i derës së Gjonmarkajvena tregon një histori të rrallë, për tëcilën sot ndihet shumë krenar. E kon-

sideron veten pasardhës të princave tëMirditës, titull me të cilin e i njihte popu-lli i malësive të Oroshit dhe Kthellësparaardhësit e tij për shekuj me radhë, derinë vitin 1994. Pas këtij viti komunizmishpalli luftë për jetë a vdekjes me kryeng-ritësit e parë kundër tij, dhe dera e Gjona-makajve u masakrua me shtëpi dhe fis, upërndoq në internime dhe pësoi plagë tërënda deri sa erdhi viti 1991 që shënoirënien e komunizmin dhe lirinë e tyre. Fil-ipi rrëfen se pas nisjes së kësaj lufte të ash-për ka qenë nëna e tij, e cila paskundërvënies mbledh me kujdes të gjithafotografitë e fisit dhe familjes, të të gjithëparaardhësve më në zë të princave të Mird-itës, themelues të Pavarësisë dhe shumicapatriotë dhe luftëtarë për liri. Ajo i fshehnën tokë sikur të ishin një thesar. Nënathotë Filip Gjonmarkaj e mban sekret ven-din derisa iu afrua vdekja dhe ia tregon sisekretarin e jetës së saj të birit që t'i zbu-lonte në një ditë lirie. Qershia që ka mbaj-tur poshtë rrënjëve të saj fotot e derës sëGjonmarkajve, për të cilët Filipi thotë sejanë princat e Mirditës, është akoma. Fili-pi pasi i ka nxjerrë nga nëntoka kuptonmirë se nëna e tij ka ruajtur një copëz tëhistorisë, prej së cilës është frymëzuar tëbëjë edhe librin modest "Mirdita dhe Gjon-markajt", një histori brezash që ende nukështë studiuar ashtu siç duhet dhe pret tëzbardhet. Me këtë libër Filip Gjonmarkajna çon në pragun e këtyre kërkimeve.

Filip po dëgjojmë nga ju një histori tëFilip po dëgjojmë nga ju një histori tëFilip po dëgjojmë nga ju një histori tëFilip po dëgjojmë nga ju një histori tëFilip po dëgjojmë nga ju një histori tërrallë. Jeni tashmë pronar i disa fotove tërrallë. Jeni tashmë pronar i disa fotove tërrallë. Jeni tashmë pronar i disa fotove tërrallë. Jeni tashmë pronar i disa fotove tërrallë. Jeni tashmë pronar i disa fotove tëburrave që historikisht janë quajtur Prin-burrave që historikisht janë quajtur Prin-burrave që historikisht janë quajtur Prin-burrave që historikisht janë quajtur Prin-burrave që historikisht janë quajtur Prin-cat e Mirditës. Këto nuk gjenden as në arki-cat e Mirditës. Këto nuk gjenden as në arki-cat e Mirditës. Këto nuk gjenden as në arki-cat e Mirditës. Këto nuk gjenden as në arki-cat e Mirditës. Këto nuk gjenden as në arki-vat e shtetit. Si ju ranë në dorë?vat e shtetit. Si ju ranë në dorë?vat e shtetit. Si ju ranë në dorë?vat e shtetit. Si ju ranë në dorë?vat e shtetit. Si ju ranë në dorë?

-Në '45-ën regjimi komunist ka arres-tuar babën si kundërshtar i regjimit, naka djegë shtëpitë dhe kur erdhën partiza-nët, nëna i ka futur në një kuti teneqeje ika mbledhur dhe mbyllur mirë. Ka hapurnjë gropë në tokë dhe i ka mbuluar tekrrënja e një qershie. Unë nuk dija gjë përkëtë punë deri në vitin 1984, kur u sëmurnëna dhe para se të ikte më tha: "Në filanvend, tek qershia, do të gërmosh një metërthellë tokën dhe atje i ke edhe disa gjana.Aty unë në '90-ën i kam zbuluar dhe i kammarrë ato fotografi. Fotografitë kishin mbi40 vjet atje, sepse unë kam qenë nëmoshën 5 vjeçare me nënën i internuar nëTepelenë dhe deri në vitin 1949 kemi qenënë Veliqot të Tepelenës. Gjyshin, DedPreng Gjonmarkaj, ma kanë varur nëlitar. Ai ka qenë pensionist në atë kohëdhe u dënua për Bardhok Bibën. Gjyshika qenë oficer në kohën e Zogut. Pas asajqë ndodhi me kryengritjen antikomuniste,Mark Ded Gjonmarkaj e dënuan me varje,por i ati i tij Deda iu drejtua trupit gjykuesnë atë kohë, më fal jetën e djalit dhe nëvendin e tij "më varni mua në litar". DedëGjonmarku ka vdekur në Shkodër në '52-shin.

Më thatë se gjyshi juaj ka qenë nënkry-Më thatë se gjyshi juaj ka qenë nënkry-Më thatë se gjyshi juaj ka qenë nënkry-Më thatë se gjyshi juaj ka qenë nënkry-Më thatë se gjyshi juaj ka qenë nënkry-etar i qeverisë së Vlorës?etar i qeverisë së Vlorës?etar i qeverisë së Vlorës?etar i qeverisë së Vlorës?etar i qeverisë së Vlorës?

-Ka qenë paraardhësi jonë stërgjyshi im,quhej Preng Bib Doda. Ai ka qenë zëv-endëskryeministër dhe ministër i jashtëm

në qeverinë e Vlorës. Ka qenë personalitet.Është titulluar me gradën gjeneral dheqeveria e Ismail Qemalit e ka zgjedhur pastre muajsh atë, pasi ka dhënë dorëheqjenDom Nikollë Kaçori dhe nëmars e ka thirr Ismail Qe-mali për ta bërë zëv-endëskryeministër

Pse nëna juaj si tregontePse nëna juaj si tregontePse nëna juaj si tregontePse nëna juaj si tregontePse nëna juaj si tregontefotografitë e fshehura sa qefotografitë e fshehura sa qefotografitë e fshehura sa qefotografitë e fshehura sa qefotografitë e fshehura sa qegjallë. Pse kishte dëshirë t'igjallë. Pse kishte dëshirë t'igjallë. Pse kishte dëshirë t'igjallë. Pse kishte dëshirë t'igjallë. Pse kishte dëshirë t'iruante?ruante?ruante?ruante?ruante?

-Po nëna ime ka ruajturhistorinë, sepse do t'i kishindjegur, siç na dogjën dhe sh-tëpiat para se të na interno-nin. Ato foto që ka ruajtur ajojanë sot në libër.

Kur i nxore nga gropa fotot?Kur i nxore nga gropa fotot?Kur i nxore nga gropa fotot?Kur i nxore nga gropa fotot?Kur i nxore nga gropa fotot?-Në '90-ën i nxora, se para

'90-ës nuk guxoja. Qershia kujanë mbajtur fotot e princërve jeton. Ështëakoma.

Pra, ju thoni se jeni një familje princash,Pra, ju thoni se jeni një familje princash,Pra, ju thoni se jeni një familje princash,Pra, ju thoni se jeni një familje princash,Pra, ju thoni se jeni një familje princash,

ashtu siç thoni se Mirdita ka nxjerrëashtu siç thoni se Mirdita ka nxjerrëashtu siç thoni se Mirdita ka nxjerrëashtu siç thoni se Mirdita ka nxjerrëashtu siç thoni se Mirdita ka nxjerrëshumë princa?shumë princa?shumë princa?shumë princa?shumë princa?

-Po trashëgimia jonë është nga Dukagji-ni. Paraardhësi jonë është Lekë Dukagji-

ni, pastaj më vonë Lleshi i Zi,pastaj Preng Bib Doda, PrengMark Kola. Ka 500 vjet që jemitrashëgimi, si çdo brez që edinte kujt i përkiste edhe nederi në '44-ën kemi qenë qua-jtur trashëgimi nga princat eMirditës.

Nga e vërtetoni se ju jeniNga e vërtetoni se ju jeniNga e vërtetoni se ju jeniNga e vërtetoni se ju jeniNga e vërtetoni se ju jenipasardhësit e Lekë Duk-pasardhësit e Lekë Duk-pasardhësit e Lekë Duk-pasardhësit e Lekë Duk-pasardhësit e Lekë Duk-agjinit?agjinit?agjinit?agjinit?agjinit?

-Në arshivat e kemi gjetur.Drejtori i Radio-Vatikanit nëarkivat Romës e ka gjetur sene jemi pasardhësit e LekëDukagjinit.

Pse keni ardhur në Orosh të Mirditës?Pse keni ardhur në Orosh të Mirditës?Pse keni ardhur në Orosh të Mirditës?Pse keni ardhur në Orosh të Mirditës?Pse keni ardhur në Orosh të Mirditës?-Shumë arsye mund të kenë qenë, por

familja jonë kurrë nuk I harronte rrënjët etrashëgimisë. Kemi ruajtur fisin si princa

që nga koha e Skënderbeut.

Si quhet drejtori i Radio-VSi quhet drejtori i Radio-VSi quhet drejtori i Radio-VSi quhet drejtori i Radio-VSi quhet drejtori i Radio-Vatikanit që kaatikanit që kaatikanit që kaatikanit që kaatikanit që kazbuluar rrënjët e fisit në Vzbuluar rrënjët e fisit në Vzbuluar rrënjët e fisit në Vzbuluar rrënjët e fisit në Vzbuluar rrënjët e fisit në Vatikan?atikan?atikan?atikan?atikan?

-Quhet Gjon Pjetër Gjonmarkaj. Ka ikurnë '44-n nga Shqipëria. Ka ikur nga Ush-tria se komunistët kanë thënë se BardhokBibën e ka vrarë Gjon Pjetër Gjonmarkaj.Ai iku maleve dhe jetoi në Vatikan dhe ushkollua atje. Në libër kam shumë person-alitete nga ky fis, ku kam edhe fotot enënës, të cilat nuk mund t'i gjejë në vendtjetër, se i digjnin.

Ku mendoni se janë bërë fotografit qëKu mendoni se janë bërë fotografit qëKu mendoni se janë bërë fotografit qëKu mendoni se janë bërë fotografit qëKu mendoni se janë bërë fotografit qëruajti nëna juaj?ruajti nëna juaj?ruajti nëna juaj?ruajti nëna juaj?ruajti nëna juaj?

-Një pjesë bëheshin në Shkodër te Maru-bi, po bëheshin edhe në Tiranë në atë kohë.Disa janë bërë në Shkodër e disa në Tiranë.Nëna i ruajti se ata ishin paraardhësit tanëdhe ne quheshin trashëgimtarë të këtyreprincave. Për shembull paraardhësi ynëPreng Bib Doda ka pasur lidhje me Ali Pa-shë Tpelenën, si dhe Preng Mark Kola,Preng Kolë Prenga, kështu rreshtohen em-rat, njëherë Prengu, pastaj Kola, pastaj er-dhi emri ynë Gjonmarkaj që kanëtrashëguar herë nga njëri krah, herë ngatjetri krah. Gjon Markagjoni ka qenëtrashëgimia jonë. Preng Mark Kola, kush-ërini ynë, trashëgimia jonë. E kështutrashëgimia jonë nga të gjitha krahët kaqenë e dënuar nga komunizmi. Marie Tuci,e dënuar nga komunizmi ka qenë kushër-ira jonë, E arrestuan dhe vdiq nga torturaqë i bënë në hetuesi. Vetëm se ishte anti-komuniste e torturuan. Ajo kishte mbaru-ar shkollën e murgeshave në Shkodër.

Ju pretendoni se familja e Gjon Mark-Ju pretendoni se familja e Gjon Mark-Ju pretendoni se familja e Gjon Mark-Ju pretendoni se familja e Gjon Mark-Ju pretendoni se familja e Gjon Mark-agjonajve është fisi i princave të Mirditës.agjonajve është fisi i princave të Mirditës.agjonajve është fisi i princave të Mirditës.agjonajve është fisi i princave të Mirditës.agjonajve është fisi i princave të Mirditës.Si nisi lufta e komunizmit ndaj fisit tuaj?Si nisi lufta e komunizmit ndaj fisit tuaj?Si nisi lufta e komunizmit ndaj fisit tuaj?Si nisi lufta e komunizmit ndaj fisit tuaj?Si nisi lufta e komunizmit ndaj fisit tuaj?

-Mark Gjon Markaj ka qenë ministër ibrendshëm në atë kohë dhe bëri Komite-tin e Maleve dhe është vrarë në '46-ën. Kaqenë kryetra i Komitetit të Maleve. Kambaruar shkollën e lartë për drejtësi nëRomë. Ai bëri rezistencë deri në '46-ën dhee vranë në Mirditë?

Kush e vrau?Kush e vrau?Kush e vrau?Kush e vrau?Kush e vrau?U vra në përpjekje nga sigurimi i sh-

tetit.

Në atë përpjekje është thënë se u vraNë atë përpjekje është thënë se u vraNë atë përpjekje është thënë se u vraNë atë përpjekje është thënë se u vraNë atë përpjekje është thënë se u vranga pala kundërshtare paraardhësit tuajnga pala kundërshtare paraardhësit tuajnga pala kundërshtare paraardhësit tuajnga pala kundërshtare paraardhësit tuajnga pala kundërshtare paraardhësit tuajdhe Bardhok Biba. Kishit lidhjedhe Bardhok Biba. Kishit lidhjedhe Bardhok Biba. Kishit lidhjedhe Bardhok Biba. Kishit lidhjedhe Bardhok Biba. Kishit lidhjetrashëgimie me të?trashëgimie me të?trashëgimie me të?trashëgimie me të?trashëgimie me të?

-E kemi pasur fis, të afër. Tre breza kemiqenë. Kemi pasur fis babën e Bardhokut.Ai mori idetë komuniste në gjimnazin e Sh-kodrës dhe arriti u bë deputet. U bë sekre-tari i parë. Në '49-n u vra dhe e përdorënsiç e përdorën në atë situatë si hero. PO ainuk u vra nga ne. Dila Sota, sekretare erinisë në atë kohë u çoi atyre të komitetitfjalën e mësuar nga sigurimi i shtetit që tëthoshte se Bardhok Boba po vinte karshinesh. Ky lajm bëri që që baba të dilte përme e taku, dhe në atë kohë sigurimi i sh-tetit e ka vra Bardhok Bibën. Nuk e kemivrarë ne. Na i veshën në atë kohë të gjithaqë ne kemi vrarë sekretarin e parë, ne kemivrarë deputetin. U dënuan 100 burra pastajnga ne se kishin vrarë Bardhok Bibën, 4 mevarje, dhjetë me pushkatim dhe 84 burra udënuan nga 100 vjet deri në pesë vite burg.Këto ishin dënime vetëm për BardhokBibën. Dhe tërë trashëgimia shkoi në in-teresin vetëm për Bardhok Bibën.

Filip Gjomarkaj