putim winmani kantri i gutpela: ripot tok...png bai mekim olsem k45 bilion long lng projek long 30...

26
Namba 1876 Wan Wik Julai 29 - Ogas 4, 2010 K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Sabina’s Conner - P6 They have lost our blueprint for a just society... MAN O SAK? I MAS tupela wantaim ya! Em nau, dispela stail mangi em i wanpela long ol manmeri bilong Nu Ailan provins i stap long Pot Mosbi husat i bin makim na amamasim Nu Ailan Provinsel De las wik Fraide. Dispela de i save lukim Nu Ailan komyuniti long Mosbi siti i bung wantaim long amamas wantaim ol tumbuna singsing, Nu Ailan kaikai na ol tok stia i kam long ol li- damanmeri bilong provins. Lukim moa poto bilong Nu Ailan De long Mosbi long pes 18. POTO: Nicky Bernard. Putim Winmani Fan long narapela kantri i gutpela: Ripot tok PAPUA Niugini i mekim gutpela di- sisen long putim Soverein Welt Fan wantaim winmani bilong LNG Projek slong narapela kantri. Dispela i gutpela long tupela as: INFLESEN i no kamap bikpela na mani i no lus bikos long ol senis i kamap long eksenis reit; na KANTRI inap kisim gutpela win mani long bihain taim. Dispela em toktok bilong ripot "Cre- ation of a Sovereign Wealth Fund" em Nesenel Risets Institut (NRI) i kamapim long kamap bilong Soverein Welt Fan na long gutpela sait bilong PNG i putim mani long narapela kantri. Peter Johnson husat i Sinia Risets opisa long Ikonomik Stadi Divisen bi- long NRI i kamapim dispela ripot. Dispela ripot em Anthony Yauieb, Deputi Seketari bilong Dipatmen bilong Tresari na Siaman bilong Soverein Welt Fan Woking Grup husat i ges spika i lonsim dispela ripot long NRI long aste Tunde. Helpim em long lonsim dispela ripot tu em Benny Popoitai, Deputi Gavana bilong Benk bilong Papua Niugini na Deputi Siaman bilong Soverein Welt Fan Woking Grup. PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela Soverein Welt Fan em Stebelaisesin Fan, Infrastraksa Fan na Fiutsa Fan. Sea bilong gavman long PNG LNG Projek we Kroton 2 i holim em gavman bai yusim long kamapim infrastraksa bi- long bihain taim. Mani bilong dispela ol fan em gav- man bai yusim bihainim ol rot i stap long Nesenel Fiskol Polisi na Baset Frem- wok na i go wantaim tu long ol tingting bilong Midium Tem Divelopmen Plen, Divelopmen Strateji Plen na Visen 2050. Long ripot Mista Johnson i tokaut long ol rot we PNG i ken tanim dispela mani long Soverein Welt Fan i go long kirapim gutpela sindaun bilong ol man- meri. Moa stori long pes 3

Upload: others

Post on 08-Mar-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Namba 1876 Wan Wik Julai 29 - Ogas 4, 2010 K1 tasolNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

SSaabbiinnaa’’ss CCoonnnneerr -- PP66 They have lost our blueprint for a just society...

MAN O SAK? I MAS tupela wantaim ya! Em nau, dispela stail mangi em iwanpela long ol manmeri bilong Nu Ailan provins i stap long Pot Mosbi husati bin makim na amamasim Nu Ailan Provinsel De las wik Fraide. Dispela de isave lukim Nu Ailan komyuniti long Mosbi siti i bung wantaim long amamaswantaim ol tumbuna singsing, Nu Ailan kaikai na ol tok stia i kam long ol li-damanmeri bilong provins. Lukim moa poto bilong Nu Ailan De long Mosbilong pes 18. POTO: Nicky Bernard.

Putim WinmaniFan long narapelakantri i gutpela:Ripot tok

PAPUA Niugini i mekim gutpela di-sisen long putim Soverein Welt Fanwantaim winmani bilong LNG Projekslong narapela kantri.Dispela i gutpela long tupela as:

� INFLESEN i no kamap bikpela namani i no lus bikos long ol senis ikamap long eksenis reit; na

� KANTRI inap kisim gutpela winmani long bihain taim.

Dispela em toktok bilong ripot "Cre-ation of a Sovereign Wealth Fund" emNesenel Risets Institut (NRI) i kamapimlong kamap bilong Soverein Welt Fanna long gutpela sait bilong PNG i putimmani long narapela kantri.Peter Johnson husat i Sinia Risets

opisa long Ikonomik Stadi Divisen bi-long NRI i kamapim dispela ripot.Dispela ripot em Anthony Yauieb,

Deputi Seketari bilong Dipatmen bilongTresari na Siaman bilong Soverein WeltFan Woking Grup husat i ges spika ilonsim dispela ripot long NRI long asteTunde.Helpim em long lonsim dispela ripot

tu em Benny Popoitai, Deputi Gavanabilong Benk bilong Papua Niugini naDeputi Siaman bilong Soverein Welt

Fan Woking Grup. PNG bai mekim olsem K45 bilion

long LNG projek long 30 yia projek baistap long em.Praim Minista Se Michael Somare i

tok long kamapim tripela Soverein WeltFan em Stebelaisesin Fan, InfrastraksaFan na Fiutsa Fan.Sea bilong gavman long PNG LNG

Projek we Kroton 2 i holim em gavmanbai yusim long kamapim infrastraksa bi-long bihain taim.Mani bilong dispela ol fan em gav-

man bai yusim bihainim ol rot i stap longNesenel Fiskol Polisi na Baset Frem-wok na i go wantaim tu long ol tingtingbilong Midium Tem Divelopmen Plen,Divelopmen Strateji Plen na Visen2050.Long ripot Mista Johnson i tokaut

long ol rot we PNG i ken tanim dispelamani long Soverein Welt Fan i go longkirapim gutpela sindaun bilong ol man-meri.

Moa stori long pes 3

Page 2: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P2 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 lokolnius

Bod, Menesmen na ol wok manmeri bilong WordPublishing i laik salim bikpela tok sori i go long

femili na ol wok manmeri bilong Brian Bell long daibilong Sir Brian Bell,

husat i dai long Sande namba 25 de bilong munJulai yia 2010.

Sir Brian Bell i bin sapotim Wantok Niuspepalong planti wei na tu long kantri bilongPNG. Kantri bai misim em tru.

Papa God tasol bai givim em gutpelamalolo oltaim.

Rest In Peace!

PNG i lusim gutpela pren, bisnismanna man bilong helpim ol turanguVeronica Hatutasi i raitim

"MAN bilong daunpasin,man i gat bikpela lewa bi-long helpim na givim ol sar-iti grup, ol sios, ol turangu,maski em i wanpela ris bis-nisman em i nogat bikpelahaus o kar tasol i stap klostulong ol grasrut pipel na igutpela pren stret bilongPNG" em ol toktok we Ko-manda Andrew Kalai emhetman bilong SalvesenAmiSios na gutpela pren iwokim long nau i dai biknembisnisman long PNG, SeBrian Bell.Se Brian i bin dai long las

wik Sande long wanpela haussik long Brisben, Australia bi-hain long em i sik. Em bin gat82 krismas. Em i lusim wan-pela pikinini man na famili bi-long em na planti poroman namoa long 1,300 woklain bilongem long olgeta hap bilongkantri we ol han bilong BrianBell stoa i bin stap long en.Se Brian Bell i bilong Cin-

chilla, wanpela liklik taun longKwinslen (Queensland), Aus-

tralia. Tasol em i bin lusim plesbilong em long 1954 taim em igat 26 yias na kam long PNGwe em i stap na wok long 55yias olgeta in ape m i dai. Embin kamap wanpela sitisen bi-long PNG bihain tasol longkantri i kisim indipendens long1975.Se Brian em i wanpela long

ol namba wan ausait man istatim bisnis long PNG longyia 1961. Na em yet i bin men-esim bisnis em i statim long olkwaliti ilektrikel bisnis na i nokaikai o klos, lukim i gro longMosbi, Lae, Kokopo, Madang,Hagen na sampela ol likliksenta long PNG.Brian Bell kampani i kamap

olsem wanpela long ol topriteil, holsel na distribute bilongol kwaliti ilektrik prodak,ol ais-bokis, redio, televisen set, olsamting long yusim bilong kukwantaim, kaikai wantaim,mekim ol wok long haus,gaden na moa. Ol gavman,praivet kampani, maining kam-pani, ol skul, haus sik, ol familina ol manmeri nating long dis-pela kantri i kisim bikpela sevis

long ol Brian Bell kampanistoa. Tu, kampani i givim wokna sevis long planti man nameri, olsem mak long samtingolsem 1,500.PNG na moa yet, ol lain we

dispela bikman i gat bikpelalewa i bin tasim laip bilong ol isori nogut tru long lusim manolsem Se Brian husat i gatbikpela laik tru long PNG napipel bilong em.Olsem man bilong helpim,

sapotim na givim long ol sariti,turangu na sios grup, sampelalong ol ogenaisesen we SeBrian i bin save wok wantaimlong laip na sindaun bilong emem: Salvesen Ami we em i binsapotim klostu long 30 yia, RetSil Apil bilong SalvesenAmi naSalvesenAmi Etvaiseri Bot weem i bin memba long 27yia,Pot Mosbi Jenerel Hau sikwe em i bin stap olsem Haussik Bot Siaman long planti yia,Cheshire Homes, Siti Misin(City Mission), Caritas, DonBosco, Angliken Sios na sam-pela ol narapela ogenaisesenmoa.Planti man i lukim Se Brian

olsem man i gat bikpelaluksave, wanpela sitisen napren bilong PNG na pipelbilong em.Ol toktok we sampela ol

bikman i mekim bihain longharim olsem Se Brian Bell idai em yu ken ritim daun-bilo.Praim Minista Se Michael

Somare: "Mi givim bikpelaluksave long dispela paio-nia bisnis man long kantrihusat i mekim bikpela kon-tribusen long sdivelopmenbilong kantri na moa yet,long sait bilong bisnis nagivim helpim long sariti, olturangu na ol lain i laikimhelpim. Em i bin siman bi-long Pot Mosbi JenerelHaus sik inap em i dai. Embin sindaun olsem siamanna bot membalong planti olbikpela ogenaisesen olsemdeputi lot meja long Mosbisiti, memba bilong LensBot, Salvesen Ami, UPNGFaundesen, NCD SautPasifik Festivel bilong Atsna Salcesen Ami Ret SilApil, Petron bilong PotMosbi Siti Misin na moa.Em i Honoreri Konsula

Jenerel bilong tupela kantrilong Yurop em Norway naSweden."Kwin i bin givim bikpela

luksave long em longbikpela kontribusen emlong bisnis na sariti longkantri na em i bin kisim tai-tel "Knight" we yumi kolimem "Se". PNG i bin givimem luksave na em i kisimplanti ol awod long planti olyia i kam inap nau."Long makim PNH na

pipel, mi na famili bilong mii salim bikpela tok amamasna luksave long Se Brianlong planti ol kontribusenbilong em long PNG. Plantilain we em i bin helpim nawok wantaim ol bai tingimem long planti yia i kam,"Se Michael i tok.Komisina Andrew Kalai,

Teritoriel Komanda bilongSalvesen Ami long PNG:"Se Brian em i narakain

man i save givim helpimwantaim lewa bilong em igo long ol sariti na sios emi sapotim. Nogat bikpelanius, hetlain o ol niuslainlong ripotim ol samting em igivim, tasol em i givim isi

tasol. Se Brian i laikim trupipel long PNG na em imekim bikpela kontribusenlong kantri. i gutpela moasapos PNG i ken gat moapipel olsem Se Brian." Mipela i sori tru long

harim nius olsem em i dai.Taim mi glasim rot we SeBrian i sapotim planti ol sar-iti na sios, bai ol man i tingolsem Se Brian i wokim bis-nis bilong em long helpimpipel, moa yet ol turanguna ol lain i laikim helpim.Se Brain em i olsem man ibikpela moa long laip. Em igivim bikpela sapot longSalvesen Ami klostu long30 yia. Olsem na sios i bingivim em bikpela luksaveawot sevis medol long2006 taim sios i selebretim50 yia bilong em long PNG.Salvesen Ami i laki stretolsem Se Brian i sapotimmipela klostu long 30 yia.Nau Se Brian i dai, mipela igivim spesel luksave longspesel pren na gutpelasapota tru bilong ol Salvo.God bai givim yu gutpelamalolo," Komanda Kalai itok.

KISIM BIKPELA LUKSAVE: Namel em Se Brian Bell wantaim luksave awot, "Oda bilong Distin-guis Oksileri Sevis"I kam long Salvesen Ami. Long sait em Komisina Andrew Kalai na JenerelShaw Clifton, wol lida bilong Salvesen Ami long London i bin kam long PNG long 50 yias selebre-sen bilong sios long 2006. Poto: Salvesen Ami Midia

Page 3: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Dispela ol faivpela tok em:“ LO bilongkamapim na lukautimSoverein Welt Fan i maspas wantaim Mama Lobilong kantri. Dispela emlong lukim olsem nogatwanpela man, grup ooganaisesin inap longsenisim ol lo bilong Fanna kisim mani bilonghelpim em yet;“ KAMAPIM lo we

dispela Fan i sut long ol-geta manmeri na ol man-meri i save long kamap,stap na wok bilong Fanna“ KAMAPIM tu-

pela fan we tupela i bi-long helpim ol manmeribilong nau na bilong bi-hain taim. Namba tu Fani mas kamap long mani i

kam long ol arapela pro-jek na i mas stap olsemstebelaisesen fan.Tasol Johnson i tok

gutpela senis i no inapkamap inap long PNG ilainim ol asua em imekim long ol mani em ikisim long ol projek bi-long bipo na abrusim dis-pela ol asua.“Papua Niugini bai stat

long lukim gutpela sin-daun long mani em ikisim long LNG projeklong 2014 tasol em i noinap mekim olsem saposem i no lainim ol asuaem i mekim bipo.“Kantri i gat planti rot

bilong yusim mani longkamapim gutpela sin-daun bilong em.

“Long taim em i sevimmani long helpim olpikinini bilong bihaintaim, long wankain taimem i mas kamapim ste-belaisesen fan long stre-tim ol hevi bilong nau.“Long ol asua em i

mekim long mani em ikisim long ol projek bipoem i bikpela samtingolsem PNG i was nayusim gut mani em ikisim long dispela non-riniuabel resos sekta.Ripot i toktok long rot

Soverein Welt Fan ikamap long em, longstrong em bai gat longsapotim pablik sekta nalong helpim em bai givimlong ol pikinini bilong bi-hain taim.

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P3lokolnius

Morobe MPs call to join OppsBustin Anzu i raitim

SINGAUT i bin go long olnesenel lida bilong Morobei stap wantaim gavman,long joinim Oposisen longkisim gutpela sevis i golong provins na nokentingim ol yet.Ol i tok ol i mas stap

wantaim olsem ol trupelalida bilong Morobe na wokwantaim long tingimprovins bilong ol na ol man-meri bilong ol long ol ples.Long tok bek so wantaim

Redio Morobe, DeputiOposisen lida na memba

bilong Lae, Bart Philemon,Memba bilong Bulolo, SamBasil, na Memba bilongMarkham, Tony Inguan, ibin mekim dispela singautlong ol narapela lida bilongMorobe husat i stap wan-taim gavman.Ol i tok Morobe i gat ol-

geta samting na ol i no sotlong wanpela samting tasolpasin na we bilong ol yetlong palamen i mekim ol iluk olsem ol rabis man.Tupela lida, Philemon na

Inguan i no bin stap longstudio, tasol tupela i staplong telepon taim Basil i

stap stret long studio natoktok na bekim ol askim ikam long pablik bilong Mo-robe long ol samting we ibin kamap long nesenelpalamen las wik.Basil i bin tok Gavana bi-

long ol, Luther Wenge, i binjoinim ol wantaim narapelatupela lida na kisim nambabilong ol long Oposisen igo long 6, taim narapela 4-pela i stap wantaim gav-man bilong Somare.Tripela bilong ol dispela

em ol Minista, Sasa Zibe,Memba bilong Huon Gulfem Minista bilong Helt na

HIV AIDS, Kabwummemba Bob Dadae emlukautim Difens na TimothyBonga bilong Nawaeb ikisim wok Minista bilongFores taim Menyamyamemba Benjamin Philipem i bek bensa bilong gav-man.“Mipela i gat olgeta samt-

ing i stap olsem maining naagrikalsa na antap long dis-pela, Lae em i namba wanindastrial siti bilong kantrina wok bisnis i pulap.Mipela i no inap sot longwanpela samting. Tasolmipela i nidim tru sevis bi-

long gavman long ol ples,”Basil i tok.Basil i tok dispela gav-

man bilong nau em i no bi-hainim mak stret na plantikorapsen pasin i kamap.Ol i yusim mani long

pasim maus bilong olmemba long stap long saitbilong ol insait long gav-man. Dispela em i krankipasin we wok long kamaplong dispela gavman.“Dispela gavman em

wanpela korap gavmanmipela i gat. Planti waitkola stil pasin i kamap nadispela gavman i no mekim

wanpela samting long dau-nim na yet i go het wantaimkain kain Komisin bilongInkwairi. Tasol dispela olKomisin bilong Inkwairi i nokamap wantaim sampelagutpela samting tu. Dispelaem i westim mani,” Basil,wanpela Memba husat i nosave wari long toktok, i tok.Em i tok kain wok paini-

maut bilong inkwairi olsemK26m bilong Fainensinkwairi K600m bilongSepik Haiwe, Gan Samit,Moti Afea na bikpela lo naoda hevi insait long kantri inogat bikpela luksave.

BSP na Dijisel givimnupela SMS topap sevis

Paul Zuvani i raitim

DIJISEL i bung wantaimBenk ov Saut Pasifik (BSP)long lonsim nupela SMSBenking Dijisel TopAp sevis.Dispela i min manmeri i

ken trensferim mani longBSP akaun bilong em i gostret long Dijisel mobail tele-pon bilong em na ring tasol.Na olsem hevi bilong

manmeri i sot long yunit okredit long ring nau i no moabai stap.Dispela sevis em tupela

kampani i lonsim long hetopis bilong BSP long MosbiDaun Taun long aste we tu-pela bai kamapim sevis longolgeta hap bilong kantri.Tupela i tok dispela i wan-

pela bilong ol nupela sevistupela i kamapim longhelpim olgeta komyuniti longkantri.Manmeri i ken yusim dis-

pela sevis long ol kain kainhap na long kain kain taim.

“Hevi bilong manmeri i sotlong kredit nau I stap bilongbipo. Em i gutpela, i isi na istap tasol long BSP.“Mipela i wok long harim

wari na krai bilong ol kas-toma bilong mipela.“Ol kastoma i tokimmipela

olsem ol i laikim benk we istretim wari na bel krai bi-long ol na olsem mipela istap bilong helpim.”“Dispela em i rot bilong

mekim laip bilong yu i isi naolsem yu no sot long kreditlong olgeta taim.“Yu no ken go long benk

long kisim mani na baimkredit bilong yu.“Yu no ken hatwok long

topim ap mobail bilong yu.“Em i stap long han bilong

yu long olgeta taim long ol-geta de,” Ian Clyne, Men-esing Dairekta bilong BSP itok.Em i tok bikos long dispela

as BSP i bikpela benk longSaut Pasifik.

Wantaim SMSBenking yuken:SEKIM balans bilong yu;TRENSFERIM o salim

mani long akaun bilong yu igo long narapela akaun naSEKIM trenseksen omani

yu putim o yusim long akaunbilong yu long kain kain dena long kain kain taim.Na nau manmeri i ken

topim ap Dijisel mobail bi-long ol isi tru!BSP I laik divelopim na su-

rukiim olgeta kain sevis bi-long em i go long olgeta lainmanmeri:SMS Benking;KAMAPIM moa ATM net-

wok naSURUKIM netwok i go

long olgeta rurel ples longPapua Niugini.BSP i laik go moa yet long

mekim invesmen na helpimkomyuniti long PNGna 2010i narapela bikpela yia em ilukim ol plen bilong emkarim kaikai.

TINGIM PLES: Taim bilong provinsel de em i bikpela samting, maski yu stap longwelong ples. Ol dispela yangpela meri Bilas Ples i skul long Gordons Secondary, nalong makim Provinsel De bilong Nu Ailan, we i kamap long Fraide las wik, ol i bilasna mekim wanpela singsing tumbuna bilong ol yet. Poto: Nicky Bernard

Ramu Nico bai givim K25 milionlong kamapim Usino rot

Paul Zuvani i raitim

RAMUNikel Kampani, kam-pani we i divelopim nikelprojek long Madang Provinsbai givim K25 milion longkamapim rot namel longUsino rot bung na go longYamagi long Ramu nikelKrumbukari maining sait.Madam Luo Shu, Presi-

den bilong Ramu NiCoMenesmen (MCC) Limited itokaut long dispela longtaim kampani i wari long emi no statim projek hariaplong taim em i makim.Plen bilong kampani tro-

moi pipia bilong main long

solwara i stap bipo long Ne-senel Kot long Madang nawetim Jas long mekim di-sisen.Dispela disisen bai givim

tok orait long ol long go hetlong tromoi pipia long sol-wara o nogat.Kot em ol papagraun i

kamapim.Tasol maski long dispela,

Madam Luo i tok kampanibilong em i amamas longgivim kain helpim olsemlong komyuniti.“Dispela mani i soim

olsem Saina i gat bikpelalaik long divelopim (nikel)projek na helpim Papua Ni-

ugini. Kampani i amamaslong mekim olsem.“Mipela i lukluk long wok-

bung wantaim ol manmeribilong Madang long promo-tim sastenabel divelopmenlong provins na luksavelong helpim dispela projekbai bringim,” Madam Luo itok.Wantaim dispela kampani

i helpim tu komyuniti longkamapim na stretim ol skul,haus sik , wok didiman nanarapela ol sosel sevis.Stap tu long harim dispela

toksave em John Gooding,Menesing Dairekta bilongHailans Pasifik Limited.

I kam long pes 1

Page 4: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P4 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 lokolnius

James Kila i raitim

WANPELA yangpela meri husati gat 25 krismas bilong Oroprovins na i save wok longEMTV bai makim Nesinel Gem-ing Kontrol Bod (NGCB) longMiss PNG resis bilong dispelayia.Nem bilong dispela meri em

Nicole Jeune.NGCB long aste (Trinde) i

peim K30,000 nominesin fi bi-long dispela meri long stap in-sait long dispela resis. Em inamba wan taim tru long dis-pela ogenaisesen i sponsarimwanpela yangpela meri insaitlong resis bilong Red CrossMiss PNG resis.Nicole i tok amamas long

NGCB long spona long em, naem i tok olsem em bai mekim

gut long bringim win i kam.Ekting siaman bilong NCGB,

Leornard Louma wantaim SifEksekutiv Ofisa, SimonSanangke, na tu bod memba,Graham Osbourne i tok ama-mas long Nicole na ol i tokautlong givim olgeta sapot longlukim em i winim dispela resislong dispela yia.Wanpela maus-meri bilong

Red Cross Miss PNG komiti itok olsem dispela resis em bi-long helpim long kamapim manilong sapotim ol lain husat ibungim hevi insait long kantrilong taim nogut i bungim ol.Narapela as tingting tu em longkamapim gut ol meri long ol iken gat gutpela tingting nastrong long mekim wok nakamapim gutpela sindaun longkantri.

Somare mas tok soriMichael Novingu i raitim

ASKIM i go long PraimMinista, Se Michael So-mare na pikinini bilongem Arthur Somare longtok sori long memba bi-long Bulolo, Sam Basil,long wanem tupela imekim pretim long kilimem long haus palamanlas wik.Presiden bilong Buang

LLG, Steven Sep, i tok olmanmeri bilong Buang,

Bulolo na Morobe provinsi no wanbel long dispelapasin nogut i kamap longmemba bilong ol.Mista Sep i tok dispela

em i fes taim bilong wan-pela Praim Minista longmekim kain pasin nogutlong memba bilong pala-men.Em i askim praim min-

ista long lusim sia bilongem long yangpela manbai karimaut wok longkisim sevis i go long ol

manmeri long Papua Ni-ugini.Mista Sep i tok, "Praim

Minista i mas tok sori longol manmeri bilong Buangna Bulolo na Morobeprovins long pasin nogutem i mekim long hauspalamen."Long taim bilong tok

sori, Se Michael i maskisim sek mani mak longK2 milien i kam long olmanmeri bilong Buang weem i mekim promis long ol

bai wokim bris long en,"Sep i tok.Mista Sep i tok, "Mipela

wet yet long kisim K2 mi-lien yu promis long givimmipela long stretim sin-daun bilong mipela."Mista Sep i askim Se

Michael na NesenelAlaiens (NA) Pati bilongem long noken kam kem-pen long Bulolo long2012, "Nogut yu westimtaim na mani. Mipela baivotim Sam Basil i go beklong palamen."

Nicole Jeune isoim sekNGCB i sponsalong resis bi-long Mis PNG.Poto: NickyBernard

NGCB sponsa long Nicole longMiss PNG resis

Human Raits bikpela tumas: LabiBustin Anzu i raitim

TUPELA sinia polis opisa i tokpasin bilong paitim manmeriem i bikpela tru insait longkantri na dispela mekim ol iwari. Dispela kain pasin embilong bipo na ol i no kenkamapim insait long dispelaPolis Fos nau.Tupela Asisten Komisina bi-

long Polis, Giossi Labi bilongMomase na Alfred Reu bilongHuman Risos i tok pasin bi-long polis i paitim man nameri i kamap bikpela tru nadispela i givim ol nem na maknogut maski ol i mekim planti

ol gutpela wok.Tupela i tok dispela i luk olsem i

nogat gutpela koman na kontrol insaitlong polis wantaim ol supavaisa bilongol."Dispela i soim olsem ol supavaisa

ino mekim wok bilong ol long lukautimol memba bilong ol. Polis i lusim woktru tru bilong ol. Mipela mas senisimpasin bilong paitim pablik long ol likliksamting nau," tupela i tok.Tupela i mekim dispela toktok bihain

long pasim wanpela tupela wik bungbilong ol nupela polis manmeri husait ibin kisim promosen long dispela yia.Dispela woksap i lukim ol polisman

meri bilong Momase rijen i kam bunglong Lae long kos bilong supavaisa di-velopmen woksap we bai skulim ollong mekim wok bilong ol olsem ol su-pavaisa, we bai lukautim ol wokmanmeri husait i save wok aninit long ol.Australia Federal Polis (Australia

Federal Police) i bin bungim mani longkamapim dispela kibung na ol trena bi-long Royal Papua Niugini Konstabuleri

(RPNGC) long Momase, Hailans naNiugini Ailan i bin ronim we ol kosmemba bilong Momase i bin go bung.Labi i tok i nogat wanpela gutpela

koman na kontrol bilong ol supavaisana dispela i lukim ol 22 - polisman merihusait i wok aninit i save paitim ol man-meri long hevi bilong ol yet na wokwantaim. Insait long dispela grup, i gat4-pela meri.Em i tok dispela kain pasin bilong

paitim man nating nating long ol likliksamting na bagarapim ol em pasin bi-long ol polisman long bipo na ol masstopim dispela kain pasin na bringimpolis fos i go paslain.Tupela Labi na Reu i tok igat planti

wok bilong ikonomi i kamap insait longkantri olsem LNG projek na polis massenisim pasin bilong ol long lukim gut-pela sindaun na polis i mekim ol wokbilong ol insait long kantri.Tupela i tok ol sinia opisa bilong nau

bai lusim wok klostu taim na em taimbilong ol long strongim wok bilong polisi go long nupela sensuri.

Sande skul klasrum bilong ol pikininiBustin Anzu i raitim

OL PIKININI bilong olpolisman meri longBumbu Polis Bareks baikisim bikpela win longwok bilong Sande Skulprogram bilong ol.Dispela em bihain

long ol i opim nupelaSande skul klasrum longlas wiken.Olsem long Buk

Tambu o Baibel i bin tok:"Larim ol pikinini i kamlong mi long wanem,Kingdom bilong God emi bilong ol tu."Joe Bellam i bin kisim

dispela kot long bel bi-long em na putim gut-pela taim bilong em i golong dispela singaut nahelpim long kamapimdispela klasrum. Dispelaklasrum nau bai pinisimwari bilong Polis SaplinJohnston Tura, husat isave lukim ol pikinini isave sindaun long as bi-long ol diwai long kisimtoktok bilong God.Bel bilong em i save

bruk long lukim olpikinini i sindaun autsaittaim ol papamama bi-long ol i stap insait longSapel na lotu istap. Nau,dispela sori na wari tingt-ing bai no inap stapmoa.Long opim bilong dis-

pela haus bilong olpikinini, i lukim ol poliskomyuniti insait long Laesiti, ol famili long Tensiti,Labi na Bumbu Bareks ibung wantaim long lotuna kaikai.Asisten Komisina bi-

long Polis bilong Mo-mase Giossi Labi, bosbilong Lae siti polis SifSuperintenden NemaMondiai na ProvinselPolis Komanda bilongMorobe SuperintendenPeter Guinness i binstap wantaim ol famililong katim ribbon, lotuna kaikai.Labi i tok dispela kain

helpim em i hat longkam na ol mas lukautimgut dispela klasrum.Em i tok ol famili mas

was long ol pikinini bi-long ol long wanem,planti pasin nogut i woklong kamap bikpela naol mas lus tingting longpilai kat, poki, bingo naspak tumas.Long Sinia Konstabel

Joe Bellam, dispelahelpim long kamapimklasrum em 'tok tenkyubilong em long God.'"Mi wantaim famili bi-

long mi em mitupela isenis na kisim JisasKrais insait long laip bi-long mitupela. Olsem nawanem samting mitu-

pela wokim em thanks-giving bilong mitupelalong Papa God," Bellami tok.Bellam i tok famili bi-

long em i spendim moalong K10, 000 longkamapim dispela klas-rum, we igat simen floawe ol i putim tail, 62 sia,morata, diwai, ain ban-isim haus na leba kos.Bellam i apil long ol

wanwok bilong em longsenisim pasin na wok-abaut insait long lait bi-long God na bai ol ilukim planti senis longlaip bilong ol.Tasol Bellam, husat i

asples Kamkumung ikisim ol samting bilongbus long baksait longples bilong em napainim ol narapela samt-ing long stoa nakamapim dispela klas-rum, we bai mekimbikpela senis long laipbilong ol Sande Skulfamili na komyuniti.Guinness, husat papa

bilong em polisman namama karim em longMutzing polis stesin taimpapa bilong em i wokpolisman, i tok em iamamas long lukimwanpela polisman ikamapim dispela klas-rum.

Page 5: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P5sabina’skona

Ol i lusim pinis plen bilonggutpela PNG komyunitiORAIT, nau yumi stap we?

Las wik, mipela i no bin kliatumas olsem Sir PukaTemu, Belden Namah,

Charles Abel na ol arapela gav-man memba i kalap i go longoposisen pinis long traimkamapim wanpela vot i nogatbilip long Se Michael Somare nagavman bilong en. Em i olsem oli kalap go aut long praipan na igo insait long paia stret.Ol i soim strong bilong ol, tasol i

no kam gut. Sir Puka i no kisim gut-pela tok stia long mekim wokabautbilong em taim em i nogat bekapplen i stap bilong givim presa longSe Michael na gavman.I luk olsem nau Somare na ol lain

bilong em i wok long kem ausaitlong Dipatmen bilong Tresari longVulupindi Haus long stretim ol toeabilong ol bois bilong ol long ama-masim win bilong ol.Ating yumi olgeta i klia nau bihain

long Se Michael na bois bilong emi yusim sia bilong Spika olsem wan-pela kain mekim laplap bilong ron-awe pastaim long resis i op.Na oposisen i stap we nau? Sori

tumas, ol i stap longwe tru nau. Iklia ol i bin lus pastaim long ol ikalap i go insait long ring long pait.Olsem wanem, em i min olsem ol

i fofit long dispela pilai, o Oposiseni bin pilai, tasol ol i nogat inapstrong long winim pait?Politiks long PNG i olsem Nu Yok

siti long Amerika we i no save silip.Olsem na long dispela kantri,sapos yu silip sotpela taim tasol nakirap, yu bai painimaut long midia olong tokwin i raun long maketolsem yu nogat moa wok. Trutumas, Long PNG, yu mas lukautlong samting yu no ting bai kamap!Bipo, taim i bin gat ol strongpela

vot i nogat bilip we oposisen i binkirapim agensim gavman, ol i binmekim olsem:1. Ol i muvim mosen long

saspenim ol stending oda;2. Muvim wanpela Vot i

Nogat Bilip mosen agensim spika;3. Makim spika namel long

ol yet; na4. Kirapim mosen agensim

gavman.Mipela long pablik i no save long

wanem kain plen Oposisen i gattaim ol i bungim Temu ol longMarch Girls risot long Gaire vileslong Magi Haiwe na redi longrausim Somare gavman. Nau,mipela i save olsem plen bilong ol ino karim kaikai; na i bagarapim trusindaun bilong ol, long wanem ol ino pait yet, na ol i lus pinis. SeMichael na ol lain bilong em isenisim ples bilong pait na kalap igo antap long maunten na lukluktasol long Oposisen kem i paul paulnabaut.

Olgeta taim yumi save salim olspotman bilong yumi i go ovasislong pilai, olsem long ragbi, mipelai save tokim ol olsem namba wansamting ol i mas mekim em longkarim gutpela nem bilong PNG,amamasim pilai, na kam bek gutlong ples. Dispela em i namba wanbikpela asua bilong yumi. Yumi nosave traim kirapim skin bilong ollong pilai strong, olsem na ol i saveskin dai na pilai olsem ol liklik pusikam bek bihain long ol i lus. Ol i nosave skin kirap long yusim pawa bi-long PNG olsem ol welpik i gat longbus na traim winim pilai. Lukluk bi-long yumi i save paul pinis pastaimlong yumi go aut long fil. Olsem na,watpo bai yumi pilai gen, sapospawa bilong pilai strong i no moastap?Mipela bai skelim tasol olsem

ating Oposisen i no bin stretim gutwoa plen bilong ol pastaim long ol isingaut na redi long pait. Em nau,Se Michael i luksave pinis long ol.Namba wan, Se Puka na ol min-

ista bilong em i no laik stap longgavman inap long taim mosen bi-long rausim spika, na ol i muv i govot wantaim Oposisen; votim narausim Spika; makim spika bilongol yet; na bihain vot long mosenagensim Se Michael na gavman bi-long em.Sapos ol i bin mekim olsem,

ating olgeta wan wan sapota bilongol bai bihainim ol tasol. Na watpona Sir Puka Temu i tokaut long niusmidia olsem i gat ol minista na bekbensa memba long gavman husat itingting long kalap long rait taimlong rausim gavman?Em i klia olsem Se Michael i luk-

save long ol dispela ol minista, nahariap tru, em i givim ol ministrilong ol na ol arapela posisen olsemSiaman bilong ol PalamentriKomiti. Ol bek bensa nau i amamastasol long sanap baksait long gav-man long daunim wanem kain vot inogat bilip long en.Ol minista husat i no muv wan-

taim Puka Temu, nau em ol i sin-daun ples klia, na Se Michael i woklong pilai 'plak a dak' i stap wantaimol.Em nau, Oposisen i sindaun

olsem wanem nau? Nau, ol i saveol i lus pinis. Tasol ol i traim yet, we

ol i tokaut olsem ol loyamanmemba bilong ol bai kisim spika nagavman i go long Suprim Kot. Dis-pela bai paulim ol moa yet nau. Nawatpo bai oposisen i laik harimSuprim Kot i tokim ol sapos SeMichael na ol mangi bilong em iasua pinis taim ol i daunim ol longpilai politiks?Yumi mas askim Sapos Suprim

Kot i tokaut nau olsem husat i stretna husat i asua, em bai kamapimwanem samting tru? Tru tru, Opo-sisen i bin lusim dispela pilai poli-tiks pastaim long pilai i bin op.Watpo bai ol i go long kot long krailong lus bilong ol?Wanem samting kot i tok, i noken

wanpela samting. Oposisen nau imas glasim gut sanap bilong en,kamapim nupela plen bilong paitlong Novemba sindaun bilongPalamen. Long luksave bilongmipela, kot em i no gutpela rot bi-long bihainim. Oposisen i werim yu-nifom bilong pait pinis na mas i golong haus kot long pilai politiks longtoktok tasol. I wankain olsem yustopim ragbi pilai long lukim vidiorefri tasol. Maski, go long Jemanitasol na kisim dispela urita i woklong tokaut long ol wina bilong wolkap soka pilai. Ating em bai gatmoa luksave winim Suprim Kot.Em i luksave bilong mipela olsem

Oposisen i asua tru long rausimSomare na o lain bilong em bikos:1. Plen, Oposisen i no bin

lukluk long wanpela bikpela astingt-ing tasol, long rausim Somare gav-man. I bin gat planti kain toktok naluksave long skelim bilong ol kaikaibilong woa na i nogat inap taim i golong stretim gut plen bilong ol longrausim gavman.2. Olsem na bikos ol i nogat

gutpela woa plen o strateji, Opo-sisen i no painim namba tu stes bi-long vot long mosen. Somare na ollain bois bilong em i daunim ol taimol i pasim dispela mosen bai inoken kamap long palamen.3. Oposisen kem long Gaire

i olsem wanpela grup meri i sin-daun komplen na autim olgetatingting bilong ol long pablik, na ol itok ol bai 'rausim bol bilong ol lainronim gavman'. Olsem na SeMichael i bihainim stret olgetasamting i kamap long kem bilongOposisen, na bihain, Se Puka itokaut long plen bilong en longbung wantaim Oposisen.4. Sapos Somare gavman i

gat wanpela 'Kitchen o hauskukKabinet' we i save muvim gavmanlong PNG, orait, Mekere Oposisentu i mas gat wanpela 'Woa Kabinet'long muvim PNG komyuniti longsapotim em long rausim dispelahauskuk kabinet. Nau yet, Opo-sisen i nogat ol wan wan savemanbilong plenim woa plen bilong ol

agensim Sif. Olsem na Se Mekerei wok long mekim ol pablik miting,olsem long Gaire, long kamapimgem plen we i no bin wok gut.Nau ol i asua na lus pinis long

rausim Somare. Ol pipel tu i laikimsenis long we dispela kantri napipel bilong en i kisim lukaut na luk-save. Mipela i ting olsem ol pipelnau i wok long mekim plen bilongol yet tu.Ol pipel i bin gat strongpela bilip

olsem Somare bai pundaun olsemHampti Dampti i bin pundaun nabruk, tasol nogat, wol i bruk, nahampti dampti i orait yet na wok-abaut long graun i stap.Demokrasi em i pilai bilong save

we ol i save yusim ol pipel bilongwokabaut na kisim pawa long gatmani, na kain kain arapela samting.Em i save wok bihainim wankainastingting bilong sanapim ol pi-ramid long ol ston o brik. We as obes bilong en i bikpela na i op moai go antap na het bilong em i go lik-lik, we i gat spes bilong wanpelaston tasol long sindaun.Sapos dispela wanpela ston i sin-

daun antap i ting olsem wan wanlong ol ston i stap aninit long em inogat wanpela luksave, na em imuvim ol i go kam long laik bilongem na brukim hap kona bilong ol,em bai dispela haus i bruk. Saposem i muv i go kam tumas, em yet iken asua na pundaun i kam daun.Na sapos wanpela i no stopim dis-pela wanpela ston long kaikaimhap hap bilong olgeta arapela ston,isi isi bihainim laik bilong em yet,em nau piramid i bagarap na em ino piramid moa.Em i asua tu long wanpela long

ol dispela milian ston long tingolsem em i nogat wok long sanapbilong dispela piramid. Wankainolsem wan wan manmeri bilongdispela kantri i mas klia olsemwanem gavman i sindaun antaplong lukautim yumi, i mas mekimdispela wok bihainim ol lo i staplong nesenel konstitusen o mamalo.Olsem na Se Michael i asua pinis

na i nogat mendet i kam long pipellong stat long senisim konstituseno mama lo, na i no laik bilong pipellong mekim bisnis bilong gavmanna pablik administresen ausait oantap long luksave bilong lo.Olsem tasol, konstitusen bilong

yumi em i olsem blu print, o plen bi-long sanapim wanpela gutpelastrongpela komyuniti aninit longluksave olsem olgeta man na merii wankain aninit long lo, we i minimol lo ol i raitim, na ol lo ol i no raitim.Ol man i raitim dispela mama lo igivim mipela olgeta samting longkamapim wanpela komyuniti nasoim mipela long kirapim dispelakomyuniti. Tasol taim yumi lukluk

long konstitusen olsem wanpelabikpela samting tasol, yumi kenlukim olsem ol lain i raitim konsti-tusen i no givim mipela plen tasol.Ol i go het na silipim faundesen,sanapim straksa bilong komyuniti,na makim judisiari bilong mekimwok bilong ol projek menesa, su-pavaisa na akitek na mipela pipel ikisim tok orait bilong bildim komyu-niti bihainim Westminsta sistem bi-long gavman.Em nau, bikpela pawa bilong

bildim dispela komyuniti i stap wan-taim pipel husat i makim ol politisenolsem ol bilda na mipela i stap sam-bai na lukluk long wok bilong olbilda.Em i sore tru olsem bihain long

indipendens, yumi tromoi dispelaplen bilong gutpela komyuniti nanau, yumi wok kamapim komyunitibilong ol wairamanmeri i sindaunlong ol setelmen na bihainim lo bi-long ol yet. Yumi no luksave moalong mendet yumi gat long bildimkomyuniti, na ol kot tu i no savelong wok bilong ol olsem ol projekmenesa na supavaising akitek nanau, ol i save givim stia tok tasolsapos savol em i savol o sarip em inaip bilong katim gras.Yumi pipel i lusim plen bilong

bildim gutpela komyuniti bikos yumilarim ol politisen long yusim dispelaplen bilong kamapim wok bilong olyet, ol famili bilong ol, na ol wanwokbilong ol. Nau pawa bilong bildimkomyuniti bilong yumi i kamapolsem wanpela ekonmik stimuluspekes bilong apim pe bilong poli-tisen, na nem bilong en.Nau politikal sosaiti yumi gat i

olsem wanpela bokis masis i redilong lait wantaim paia. Sapos yumino stop na go bek na lukluk long rotmep long stiaim mipela i go beklong gutpela rot, mipela bai kamapolsem wanpela Afrika o Karibienstet o wanpela banana ripablik bi-long ol Amerika.Nau yet, mipela em wanpela long

ol namba wan korap kantri longwol; dispela luksave mipela i kisimtaim Se Michael i stap olsem wan-pela politisen.Las tru, i gat sampela as long

toktok olsem Se Michael bai lusimwok long Ogas 14 long mekim rotbilong wanpela nupela pati lida napraim minista? Sori tumas, em bainogat tru. Somare bai stap yet inap2012 ileksen, we em bai winim genrijinel sia bilong em, go bek longpalamen, mekim Arthur kamappraim minista, na bihain wokabaut igo aut. Laka?

Page 6: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P6 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 sabina’skona

WELL, well, well, look atwhere we are now!

In our last column, we were un-aware that Sir Puka Temu, BeldenNamah, Charles Abel and otherswere moving from the governmentto the opposition in an attempt tomove a No Confidence Motionagainst Sir Michael Somare and hisgovernment. That was like jumpingout of the frying pan and into thefire.That was bold, but not a wise

move, one might say. Sir Puka wasill-advised to take that bold stepwithout any fallback position tomaintain the pressure on SirMichael and his government.It seems that Somare and his

mob are now camping outside theDepartment of Treasury atVulupindi House to organize enter-tainment money for the boys to cel-ebrate their political victory.Maybe we are all wiser now after

that attempted coup was thwartedby Sir Michael and his mob usingthe Chair of the Speaker as if itwere a magic carpet to ride homecomfortable even before the racestarted. And where is our Opposi-tion now? Sorry, they are still milesaway and walking to the race-course. Little wonder, they lost thefight even before they walked intothe ring.Does that mean the game was

forfeited because of their absence,or did the Opposition actually par-take in the game, but lost after a fairfight?Politics in PNG is like the City of

New York that never goes to sleep.Thus, in this country, if you go for anap and wake up, you are likely tofind out from the media or even thelocal market place gossip, that youhave lost your job. Yes, it is cor-rectly stated: 'In PNG you must ex-pect the unexpected!'In the past where successful Mo-

tions of No Confidence weremoved by the Opposition againstthe government, the procedurethey followed was:-

1. Move a motion to sus-pend standing orders;2. Move a No Confidence

Motion against the speaker;3. Appoint their own kind as

a Speaker; and4. Introduce the motion

against the government.We the members of the public

are not privy to what strategy theOpposition adopted at the MarchGirls' Resort at Gaire Village on theMagi Highway to oust the Somareregime. Presently, all we know isthat it was not only a flop; it was adisaster because they lost the fighteven before they started it. SirMichael and his mob simply re-designed the battle field and re-treated to higher ground to watchthe Opposition camp in total disar-ray.Every time we send our players

overseas to partake in any sportinggame, and more so rugby, we often

tell our players that first and fore-most, they must be good ambassa-dors for PNG, enjoy the game andreturn home safely. This is ourbiggest mistake. We never makean attempt to get our players psy-ched up to win the game. Con-sciously or unconsciously we aretelling our players that they do nothave the ability to win, therefore,they must act like domesticated an-imals and return home after a fungame. They are never psyched upto use their wild animal instincts toget out there on the field and wintheir games. We lose the focuseven before we go into the gameso why play the game anyway, ifthe will power to win is not eventhere?We can only guess that the Op-

position did not get their battle planin order before they sounded theirwar cry and thus gave their posi-tions away to Sir Michael. To startwith, Sir Puka and his ministersought to have remained in govern-ment until when the motion to oustthe speaker and only then theyshould have moved to vote with theOpposition; voted the Speaker out;appoint their own speaker; and fi-nally vote on the motion against SirMichael and his government. Donein that manner, every one of theirsupporters would have all left to-gether as a group. Also, one won-ders why Sir Puka Temu evenmade the announcement in themedia that there were ministersand back benchers in governmentwho would move at the right time tooust the government?Obviously, Sir Michael quickly

worked out who those ministersand especially who the backbenchers might be and swiftly iso-lated the back benchers by givingthem ministries and offering otherlucrative positions like Chairmen ofParliamentary Committees. Theback benchers are now happy toqueue up against any motion to de-feat the government. The ministerswho did not move with Puka Temuare now 'sitting ducks' and there isSir Michael, now playing the 'plucka duck' game with them.And where does the above case

scenario place the Opposition? Un-fortunately, they are now in'defeatist mode', hence, the recentpress releases that they have linedup a team of legal eagles to re-move the fight from the politicalarena to the Supreme Court. Thisin itself is already a backward stepthat will only compound their politi-cal blunders. And why would theOpposition want to hear theSupreme Court tell them if Sir

Michael and his mob have erredlegally by beating them politically ina political game?One should ask: Why does it

matter now what the SupremeCourt says about who was right orwrong and how so? The essence ofit all is that the Opposition lost a po-litical game even before theystarted it. Where is the legal meritfor going to court to cry over a po-litical defeat?Whatever the court says would

not and should not matter in theleast. The Opposition must now re-treat; reassess its position; andwork out a new battle plan for theNovember sitting. In our view,going to Court is not the way to goabout it. The Opposition MPs cladin full battle gear are now marchinginto the Court Room to play a hy-pothetical game of politics. It israther like stopping a rugby gameto watch the video referee. Why notmake the trip to Germany in searchof that psychic Octopus used in therecent World Cup who could prob-ably do a far better job than theSupreme Court could?Finally, it is our view that the Op-

position failed to oust the Somareregime for the following reasons:1. Strategy-wise, the Oppo-

sition did not focus their attention toa single common goal, namely, awell-defined plan to oust the So-mare government before any otherconsiderations crept into the pic-ture. The Opposition camp was toobusy planning for distribution of theloot or the spoils of war and littletime was spent to formulate theirwar plan or strategy to beat thegovernment.2. Thus, not having a war

plan or strategy, the Oppositionfailed to reach the next stage to gettheir tactics right, namely, to getthat Motion as far as on to the floorof parliament, and secondly, to voteon the motion. Sir Somare and hismob beat them strictly at that tacti-cal level by not allowing the motionto get anywhere near the floor ofparliament.3. The Opposition camp at

Gaire was like a women's gossipgroup saying the obvious in publicabout Sir Michael and his mobstersand telling everybody how they in-tend to 'rausim bol bilong ol lainronim gavman' and on his part, SirMichael was kept well-informed ofwhat was going on in that camp,hence, the lack of secrecy culmi-nating win Sir Puka being com-pelled by circumstances to gopublic with his plan to join the Op-position.4. If the Somare regime has

a 'Kitchen Cabinet' that moves themachinery of government in PNG,then by the same token, theMekere Opposition ought to have a'War Cabinet' to move the PNGCommunity to support him to dis-mantle the Kitchen cabinet.Right now, the Opposition does

not have a select group of peopleto plan their war games in secrecyagainst the Chief. Thus, Sir Mekere

is reduced to conducting publicmeetings like the recent one atGaire to work out a possible gameplan that did not work.What has recently happened with

the Opposition's move to oust So-mare, has ended in total disaster soall one can see now is chaos allaround in the minds of the ordinarypeople who are demanding to seea change in the way this countryand its people are being managedor governed. Our hunch is that thepeople are now in retreat to workout their own course of actionagainst the government. The peo-ple had hoped and prayed that So-mare would be reduced to 'humptydumpty' falling off that wall but it ap-pears that the wall itself collapsedfrom its own weight, so humptydumpty is back on his feet walkingon solid ground. Or is he?Democracy is a game of wits

against wits using the people asstepping stones to gain power inorder to access money, perks andprivileges. In essence, it operateson the same principle as the pyra-mid, so that the bigger and widerthe base, the higher the peak andat the pinnacle, you can only placeone single block of stone or brick torest on the sum total of blocks thatmake up the pyramid.It is a mistake for that single

block at the peak to think that eachof those million blocks below thatcarry its weight are insignificant andmeaningless so that he can start toshift them around, chipping off theiredges and generally rocking thepyramid. If he tries too hard to rockthe pyramid, he will spin himself offthe pinnacle because he is oneblock compared to the number ofblocks that make up the main bodyof the pyramid. However, if he is al-lowed to chip away for longenough, he will then change thestructure of the pyramid, hence itsgeometry. The pyramid is then ru-ined and can no longer maintain itsessence as a pyramid.It is also a mistake for each one

of those million blocks to think thatits position is so insignificant that itcannot play a role in the businessof keeping that pyramid standing.In the like manner, each citizen inthis country must make an effort toensure that any government thatsits up there to govern us, does sowithin the rules stipulated by therule of law and further entrenchedor protected under the nationalconstitution. Thus, unlike what SirMichael says, there is no mandateby the people to start chippingaway at the constitution, nor isthere a mandate by the people toconduct the business of govern-ment and public administration out-side or above the realm of the ruleof law.Seen in the above context, our

constitution is a blue print for estab-lishment of a just society under thenotion that all man and women areequal before the law, meaning,both the written law and the unwrit-ten law typified by the law of nature.

the framers of the document gaveus all the necessary tools to buildthe society and also told us how tobuild that society. But when onelooks at the constitution in its en-tirety, one will not that the framersdid not merely provide us a blueprint of the society accompanied bythe appropriate tools. They went asfar as to lay the foundation, erectedthe structure of the society, nomi-nated our judiciary to act the rolesof the project managers, supervi-sors, and the architects and we thepeople were given the mandate tobuild that society through the West-minster system of government. Inthat sense, the ultimate power tobuild that society vests in the peo-ple who then select the politiciansas the builders and we remain inthe foreground thus keeping a'watching brief' over the perform-ance of the builders.It is rather unfortunate that since

Independence, we the people havein one way or another, cast asidethe blue print for a just society andnow we are building a society oflandless squatters putting up littleshanty towns using rusty ironsheets and living under the notionof 'self regulation' where the para-mount consideration is survival atany cost. Meanwhile, our blue printmandate is to build that society andthe Courts are oblivious to their du-ties as project managers and su-pervising architects and are nowcontent to play the simple role ofgiving legal definitions to issuessuch as whether a spade is ashovel or a sickle is a grass knife.We the people have lost the blue

print for building the just society be-cause we allowed the politicians touse the blue print as a steppingstone to create employment forthemselves, their families and as-sociates so the mandate we gavethem to build our just society is nowlike a stimulus economic packageto upgrade the politician's livingcondition, style and his personalego. The end result is that we nowhave a highly volatile political soci-ety like a tinder bo ready to explodeat any moment. If we do not stopfor a moment go look for that roadmap to get us back on track, we willbe another failed African or aCaribbean state or a banana re-public from the Americas. Now weare one of the most corruptedcountries in the world; a status weacquired in Sir Michael's lifetime asa politician.Finally, is there any truth in the

suggestion that Sir Michael is step-ping down by August 14 to makeroom for a new party leader andprime minister? We are sorry torelay the message that he is defi-nitely not stepping down and hand-ing it over to Don Polye. Somarewill remain until the year 2012 elec-tions, win his regional seat, returnto parliament, make Arthur thePrime Minister; and then walk offthe stage. AMEN!

They have lost our blueprintfor a just society

Page 7: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P8 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 heltnius

Yumi na HIV/AIDS wantaim Fr Jude-Ron-ayne-Forde2010 UNGASS Ripot

NESENEL AIDS Kaunsil wantaim YunaitetNesens i bin askim mi long go long wanpelakibung i wok long redim "UNGASS 2010Country Report". Em i olsem, ol bikpela man-meri i bung wantaim bilong redim wanpelaripot i go long UN na stori long HIV/AIDS insaitlong PNG. Ol i makim 25 hap o eria bilongripot long en. Mi lukim ol dispela na mi ting:"Gutpela! Bai ol i bungim ol kain kain ripot ikam long olgeta hap bilong kantri na bai yumikisim klia strong bilong HIV, ol bekim na pro-gram ol i save wokim na wanem samting baiyumi mas mekim nau long 2010, i go i go."Pepa na pen i redi na yau bilong mi i op tru;

ol ripot long wanwan hap o eria i stat. I nolongtaim mi lusim pepa na pen na givap. Olripot i "hap hap" tasol. Ol ripot i no gutpelatumas na m i no inap bilipim ol namba ol igivim. Wanpela ripot - Helt Dipatmen i givim -long HIV testing (VCT). Ol i givim gutpela ripotlong yia 2008; tasol namba bilong 2009 i daunolgeta. Ol i tok sampela lain i no bin salim olripot i kam; olsem na namba bilong ol lain i bintes long HIV i daun. Em olsem, namba bilong2009 i rong nau! Narapela ripot i kam longnamba bilong ol seks-woka; tasol man iwokim dispela ripot i tok yu no ken bilipim dis-pela namba bikos ol i no save ol dispela lain itru tru seks-woka o nogat. Narapela i kamlong ol man i prenim man (homosexual); genol i tok no ken bilipim dispela namba bikosnogut ol i kaunim sem o wanpela man tupelataim. Dispela em stail bilong ol ripot, i pulaptru long: "namba i no gutpela tumas o i no tru,o ating, o ol i no salim ol ripot i kam longmipela, o mipela i no save." Maski, mi givap!Watpo yu salim ripot taim yu no save o

piksa i no klia? Mi lukluk nabaut long rum nami lukim rum i pulap tru long kain kain man-mer i bilong planti kantri i kam long mekim dis-pela wok. O lain i gat bikpela save tru na iwokim ol laptop kompyuta na kain kain samt-ing. Kantri bilong yumi o ol dona i save tromoiplanti miilon kina long baim na lukautim ol dis-pela lain. Tasol wok bilong ol i no karim gut-pela kaikai. Yumi laikim gutpela na stretpelaripot i pulap long tok i tru!Minista bilong Helt na HIV/AIDS, Sasa Zibe

i bin komplen long we ol i spendim mani i kamlong AusAID funding mani ol i makim long"health sector". Em i tok 50% long ol mani isave go long baim ol "consultants" em ol dis-pela kain lain mi stori long ol tude. I luk olsembikpela mani i lus nating!

BSP Beng i helpim olkomyuniti long kantri

Veronica Hatutasi i raitim

SAMPELA ol haus sik naskul wantaim tu ol turangulain na ol komyuniti i woklong kisim gutpela helpim ikam long namba wan nabikpela moa beng longkantri, em Saut Pasifik Beng(BSP).Cheshire Disabiliti Senta

long Mosbi na Wirui EbenKlinik long Wewak, Is Sepik emtupela long ol sampela we ikisim helpim insait long las tu-pela wik.Cheshire Disabiliti Senta em

pastaim yumi save olsem kolimlong Cheshire Hom tasol nauem i kisim nem senis long dis-pela wik i bin amamas tru longkisim wanpela Toyota 5th Ele-men yut long dispela wikTunde i kam long BSP beng.Mis BSP Beng 2010 em

Rachael Sapery James i givimkar i go long Cheshire Disabil-iti Senta Siaman, StephenKassman, i tok BSP i gatbikpela lewa long sapotim

komyuniti na ol sariti ogenais-esen olsem Cheshire DisabilitiSenta. Senta ba i yusim karlong mekim ol etministresenwok bilong ogenaisesen longen."BSP i no beng tasol na em i

hap long komyuniti bilong yu-pela, em i amamas long sapo-tim ol ogenaisesen wekomyuniti i gat luksave long ol.Na givim samting i go longCheshire Disabiliti Senta i soimlong ples klia olsem BSP i stapolsem hap bilong komyuniti weem i wok insait long en," MisJames i tok.Em i tok BSP bai go het long

wok insait long ol komyuniti naem i bilip olsem em i gat woklong givim helpim long sait bi-long fandim ol projek na long olnarapela rot.Mis James i bin givim ol

kalaring buk, kreiyon, ol balumna loli we i bin amamasim olkain i stap long senta.Senta i helpim planti pikinini

na ol lain i gat bagarap long olhap bodi bilong ol long planti

krismas nau.Na em i save kari-maut ol wok wantaim helpimwe ol bisnis haus na ol bikpelakampani i givim long ol.Long wankain taim, Wirui

eben klinik long Wewak taun,Is Sepik provins em i luknaisna em i ken karimaut gut olwok bilong en bikos longhelpim bilong BSP brens longprovins.Aninit long Komyuniti Projek

brens, Wirui klinik we KatolikSios long provins i papa longen, BSP i bin putim nupela pen(paint), rausim ol insait na au-sait wol na putim ol nupela ,stretim ruf we wara i wok longkapsait i kam daun na karimautol narapela liklik wok mente-nens.Katolik Daiosis bilong

Wewak na Is Sepik Etministre-sen i bin tok tenkyu i go longBSP long gutpela wok ol i binmekim long stretim Wirui Ebenklinik.Beng i tok oraitim long kari-

maut na sapotim 26 BSP pro-jek na 6-pela brens i pinisim

wok bilong ol. Em longMadang, Aitape, Wewak,Goroka, Kundiawa na Boroko.Ol projek we beng i wok naulong ol em long Alotau,Lae,Wabag, Mendi, Kainantu,Gordons Komesel Senta, LaeMaket, Popondetta, Mosbi naVanimo.Long wankain taim, ol sik

pikinini long Kimbe JenerelHaus sik long Wes Nu Britenprovins i bin amamas longkisim ol presen taim Mis Jamesi raun i go lukim ol las wikFraide.Taim Mis James i raun lukim

ol dispela yangpela pikinini,pes bilong ol i bin gat ol bikpelasmail long lukim em na kisim olpresen we em i givim wan wanlong ol.Mis James i bin stap long

Kimbe long givim ol nupeladesk i go long RuangoPraimeri skul olsem hap bilongBSP Kimbe Brens Komyunitiprojek.

BSP GIVIM LONG CHESHIRE: Mis BSP 2010, Rachael Sapery James i givim ki bilong kar na sekan wantaim Siaman bilong Cheshire DisabilitySenta, Stephen Kassman, insait long wanpela liklik bung i makim beng i givim kar long senta long dispela wik Tunde. Poto: Veronica Hatutasi

Cheshire i kisim nupela fisioterapi rumOL PIPEL i gat sampela hap bodibilong ol i bagarap na ol i staplong Mosbi i gat sans long kisimgutpela helpim bihainim openingbilong nupela fisioterapi rum longdispela wik.Fisioterapi em i wok o rot we ol

save lain dokta na nes i savehelpim ol siklain o lain i gat ol hapbodi i bagarap long wokim eksa-sais, muvim bod i bilong ol na olkain rot olsem long kamap orait.Long dispela wik Tunde, Hai

Komisina bilong Australia, IanKemish na meri bilong em, Rox-anne Martens i bin opim wanpelanupela fisioterapi rum longCheshire Disabliti Senta long Ho-hola, Mosbi.Hai Komisin bilong Australia

aninit long Dairek Aid bilong Het

ov Misin (HOMDAP) i bin givimmani long karimaut wok bilongbildim o mekim dispel fisioterapirum.Mis Martens i bin go pas long ol

wok bilong dispela projek i binkamap long tupela hap. Wanpelaem long stretim mein fisio yunit.Na narapela em long stretim rumbilong eksasais na tu, stretim napenim rum we ol masin samtingna ol narapela samting bai stapgut long em.Mista Kemish i tok haus, ol rum

na ol narapela eria we ol i stretimbai helpim ol lain i stap longSenta, ol lain i kisim sevis longhap, ol woklain na ol lain i lukau-tim ol siklain."Ol komyuniti bai yusim ol dis-

pela sevis na moa pipel i ken gat

save long disabiliti o sik long sam-pela hap long bodi i bagarap.Taim yumi opim dua long

komyuniti long sevis hia, ol bailainim save moa long ol kain sikna bagarap na ol inap long luk-save hariap long ol na stopim ollong kamap na bagarapim man-meri," Mista Kemish i tok longtaim bilong opim nupela fisioterapirum.HOMDAP emi liklik gren man i

skim long karimaut ol divelopmenwok na het bilong ol AustraliaMisin i save menesim o lukautim.Fisioterapis Ruth Kuk taim em i

tok tenkyu i go long Gavman bi-long Australia long givim helpim igo long ol lain i gat sampela hapbod i bilong ol i bagarap i staplong Nesenel Kapitel Distrik.

Pot Mosbi Haus sik laikim blutVeronica Hatutasi

PABLIK long Mosbi siti ikisim askim long givimblut i go long SenJohn's Blut Beng longwanem, ol i sot longblut.Olsem na Sen Johns

i karimaut wanpelaawenes i go long pablikna ol bisnis haus longbungim ol woklain bi-long ol na givim blut.Sen John Blut Beng i

tok Pot Mosbi JenerelHaus sik i sot long blutbikos haus sik i yusimplanti blut tasol ol blutbek i sot long wanemnogat planti lain i woklong givim blut.

"Sen John i laikim trublut bikos em i laikhelpim Pot MosbiJenerel Haus sik.Bikpela samting nau emPot Mosbi Jenerel Haussik i laikim moa blut longwanem, olgeta de, haussik i save yusim plantihandret blut bek long olimejensi na operesen.Tasol nogat planti lain isave givim blut naolsem, mak long ol laini givim blut i no save goantap."Stat long mun Ogas

long dispela yia, mipelai laik askim bisniskomyuniti long givimsampela tingting namakim long wok

kalenda bilong ol olsemwanpela taim long wan-pela yia, ol woklain bi-long ol i givim blut.Bikos dispela ba i sevimlaip bilong manmeri opikinini i sik na i laikimblut. Mipela i laikimpipel i mas sain ap namoa yet, ol bisniskomyuniti" wanpelaaskim ripot i tok.Long statim wok long

givim blut, Sylvia Pas-coe em wanpela long olyangpela meri i woklong resis long Mis PNGRet Kros na tu, wanpelaogenaisa bilong GivimBlut wok bai nambawan long givim bluttude.

Page 8: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P9edukesennius

Ol Gret 10 bai sindaunlong 7-pela sabjek tesPLANTI papamama i warilong ol pikinini bilong ol istap long Gret 10 longwanem ol bai sindaunlong planti tes pepa longfainol tes bilong ol.Fainol tes bilong ol Gret

10 bai kamap long Oktoba15,2010.Long ol ripot, Edukesen

Dipatmen Mesamen Sevis

yunit i tok tru, i gat 12-pelasabjek long ol sumatin imakim wanem ol i laiklong wokim tes long ol, olbai kisim tes long 7-pelasabjek tasol. Tripela sab-jek we ol sumatin i maswokim em long Inglis,Mets na Pesenel Divelop-men. Ol narapela 4-pelasabjek we ol sumatin I ken

makim long mekim emlong bisnis stadis, ats,sosel saiens, saiens, de-sain na teknoloji naagrikalsa.Nupela Edukesen

Rifom olsem Autkam BeisEdukesen (OBE) na Yuni-vesel Praimeri Edukesen(UPE) i kamapim ol kainsenis.PLANTI TES PEPA: Planti ol sumatin bilong gret 10 bai kisim taim stret long dispela yia.

Kristen manmeri mas helpim bisnisbilong God - loya Naru

James Kila i raitim

BRUK bilong Jiwaka long kamapprovins bilong en yet lusimWesten Hailans i nidim moahelpim long sait bilong eduke-senDispela em bikpela toktok bod

siaman bilong Milip Luteranhaiskul, Gabriel Murang i bin givimlong taim em i givim tok tenkyu i go

long praivet lo kampani, Kelly NaruLoyas, husat i givim K55,000 i golong helpim wok bilong sios na skulinsait long Jiwaka na WestenHailans provins.Mista Murang i tok olsem long

nau yet ol skul insait long Jiwakaem Westen Hailans provins i givimbaksait long ol long sait bilong manihelpim. Na planti ol skul i nidim trumani long mekim wok i kamap gut

long sevim ol sumatin.Mista Naru wantaim lo kampani

bilong em i bin helpim planti sios in-sait long Momase, Hailans naPapuan rijen. Na dispela helpim igo long skul na sios long Hailansem moa gutpela helpim gen lokampani bilong em i givim longstrongim bisnis bilong God insaitlong ol Kristen komyuniti longPapua Niugini.

Ol lain husat i kisim helpim i kamlong donesin em Mt Hagen Evanje-likol Luteran Sios (K10,000), MilipLuteran haiskul (K10,000, Ogel-beng Luteran Seminari (K5,000),Yani Seven De Adventis sios longGumine distrik long Simbu provins(K20,000) na Ampo Luteran Sioslong Lae (K10,000).Mista Naru i tokaut gen olsem

het tok bilong ELC-PNG Sinot long

Lae i tok olsem "Wokabaut wan-taim bilip manmeri insait long pasinbilong Laikim'. Olsem na em i sin-gaut igo long olgeta Kristen man-meri long helpim na givim sevis igolong bisnis bilong Papa God."Het Bisop bilong Luteran Sios,

Reverend Giegere Wenge i nidimhelp na sapot wantaim pasin bilonglaikim i kam long yumi ol krismanmanmeri," Mista Naru i tok.

Sogeri NesenelHai selebret….Sapotim skul i givim save long planti lidaVeronica Hatutasi

i raitim

SOGERI Nesenel Haiskul we i stap 45 minitdraiv long ka longMosbi siti i bin holimkalserel de bilong emlong las wik FraideJulai 23,olsem haplong luksave longRimemberens De.Olgeta yia, skul i

save kam gut longkalserel de bilong oltaim ol sumatin i soimaut kalsa bilong ol 20provins long PNGwantaim ol tumbunabilas, singsing nadanis. Ol i save pulimtu planti manmeri napikinini long Mosbi siti igo aut long kisim gut-pela malolo na winlong naispela plesantap long ol mauntenem Sogeri.Sogeri wantaim Ker-

avat em tupela olpelaskul we i bin gatbiknem long ol. Tupelaskul i bin kamapimplanti ol lida na het-man long gavman,praivet sekta nakomyuniti long olgetahap bilong kantri.Tasol long tude, i luk

olsem ol lida i lus tingt-ing long Sogeri namoa yet, long sait bi-long fanding o mani bi-long stretim ol olpelaklasrum bilding ibagarap, ol haus tisana ol narapela skulbilding.Memba bilong

Kairuku Hiri, ParuAihi ibin ges spika longSogeri Nesenel Haikalserel de i bin tokplanti ol lida na bikmanlong kantri i bin skullong Sogeri. Tasol em ino klia watpo skul i nokisim wanpela samtingtaim em (skul) i putimaplikesen bilong emlong kisim mani longRESI (Rihabilitesenlong Edukesen SektaInfrastraksa Fanding)fan.Mista Aihi i tok skul i

no kisim wanpela toeatasol sapos sampelalain i lukautim ol dis-pela RESI fan isenisim lewa na tingt-ing bilong ol, bai gut-pela moa sapos ol isapotim dispela gut-pela skul.Em yet i promisim

skul olsem em baigivim K20,000 long

sapotim kalserel delong yia i kam.Em bintok ol politisen i masgivim sapot na stialong lukim olsem oltumbuna pasin nakalsa bilong PNG istap strong.Mista Aihi i bin tokim

ol sumatin na pipel ibin kamap longkalserel de olsemRimembrens de em ide bilong tingim ol laini bin dai long PNG iken gat fridom yumigat tude. Na tu, kalsana tumbuna pasinyumi gat tude.Prinsipel bilong skul,

Benny Rayappan i tokkalserel de em i de wei givim sans long olsumatin long lainim oltumbuna pasin nakalsa long ol singsingna danis.Em i tok ol sumatin i

kam long olgeta hapbilong kantri na taim oli bung long skul olsemSogeri, ol i luksave nalainim sampela olkalsa bilong wanpelanarapela, Na dispela ikamap olsem as lognnesenel yuniti.

Piari em i interim bos long NUSKAUNSEL i makim

maus bilong ol sumatinlong Yunivesiti bilongPNG, em UPNG StudenRepresentetiv Kaunsel(UPNG SRC) bai stapolsem kea teka etmin-istresen long NesenelYunien bilong ol Sumatin(NUS) eksekyutiv han.Presiden bilong UPNG

SRC, Rainbo Piari i bintok olsem long PNG Yu-nivesiti pilai i bin kamap

long Lae. Em i tok NUSem bodi i karamapim ol-geta teseri institusenlong kantri, tasol em i nowok gut nau.Mista Piari i tok insait

long wanpela bung we ollida bilong yunivesiti imekim, ol bin wanbellong em (Piari) longkamap olsem interim lidabilong NUS na helpimlong stretim na em i ken

wok gut bek gen. Ol yuni-vesiti lida i bin bung nawanbel long Mista Piari igo pas long NUS em Yu-nivesiti bilong Goroka,Nesenel Politeknik Insti-tut, PNG Yunivesiti ovTeknoloji na UPNG.Mista Piari i tok namba

wan wok em bai mekimem long kamapim net-wok wantaim olgetateseri institusen wantaim

ol dispela i lusim pinis naol nupela i wok longkamap nau. Em baiglasim mamalo bilongNUS na putim nupela ek-sekyutiv ol i votim bi-hainim lo i go insait."NUS i no strong. Ek-

sekyutiv i no mekim kainwok long go pas. Bai migo pas na kirapim ol wokbihain mipela i rivyuwimo glasim mama lo bilongNUS," Mista Piari i tok.

SKUL I MOA IMPOTEN: Ol gret 3 sumating long Omnoitu Praimeri skul long Siwai,Saut Wes Bogenvil. I redi longopen de bilong skul. Poto: Veronica Hatutatsi.

Page 9: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P10 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 siosnius

Sios laikim gutpela wokpatna wantaim gavmanKATOLIK Sios i askim gavmanlong ol i wok gut wantaim olsemol patna long daunim ol hevi iwok long kamap nau long olejensi skul na tu long kisim gut-pela edukesen sevis i go long olpipel.Presiden bilong Katolik Bisops

Konprens bilong PNG naSolomon Ailan, Francesco Pan-filo SDB, i tok olsem bihainimplanti ripot long ol pait pasin,wokim ol kalt pasin na kukim olskul bilding i kamap long ol skulinsait long kantri.Bisop Francesco i tok planti

long ol dispela samting em ol ikarimaut ol wok painim long ol naol i mas wetim ol ripot pastaimbipo ol i wokim toktok long ol.

Em i askim wanem samting iasua na ol samting i no gutpela iwok long kamap long ol Katolikskul we ol i sapos long givim olgutpela skul long soim laik pasin,pogivim wanpela narapela, luk-save na stretim hevi long pasinbilong toktok na i no go het napait olsem i wok long kamap."Mipela wantaim ol narapela

sios lida i kirap nogut stret olsemol trabel i wok long kamap long olskul bilong mipela. Ol i no saposlong kamap. Olsem na mipela ifosim mipela long askim wanemsamting i go rong?", Bisop Pan-filo i tok.Em i tok ol i laik tromoim planti

tok sut, tasol i gat ol planti as ikamapim ol hevi na i no gutpela

long tromoim hariap ol tok sut."Tasol mipela i luksave olsem i

gat kraisis o ol hevi long atoriti nai no harim tok. Em i tok plantitaim, ol sumatin i sakim tok longatoriti na atoriti i no inap long gohetim ol samting long laik bilongem."Bisop Panfilo i tok ol lain i stap

na tu, go pas long Katolik Eduke-sen i mas glasim gut ol samting,na tu, askim ol yet wanem samt-ing ol i mekim gut o nogat."Yumi kisim ol velyu we pipel i

lukim olsem gutpela, olsem soimlaik pasin, pogivim wanpela nara-pela, luksave na stretim hevi longpasin bilong toktok na i no go hetna pait i go long ol sumatin nasoim ol olsem ol i bikpela moa

long mekim gut long tes na kisimwok? Yumi wok long givimbikpela lukluk long givim rilijesedukesen, pesenel divelopmenna ol narapeal eria long helpimkamapim gutpela man na merilong skul kurikulum? Na yumi olpater, ol skul bot bilong yumi naol tisa bilong yumi i wok long bi-hainim ol dispela gutpela pasin?Yumi save stap long helpim olyangpela pipel taim ol i bungimwari na ol i laik pait na bagarapimol samting? Yumi bihainim laik bi-long yumi yet o stopim yumi yetlong mekim ol toktok bikos yumilaikim bel isi pasin na gutpela sin-daun ?" Bisop Panfilo i askim.Em i tok ol toktok namel long ol

sios na gavman long wok patna

long edukesen i no go gut i nokamap na olsem, ol i mas kirapimbek gen sapos ol i laik stretim olhevi i wok long kamap long olskul bilong ol.Bisop Panfilo i tok trupela wok

patna long edukesen namel longsios na gavman i wok long pon-daun bikos long planti samting,gavman yi no toktok wantaim olsios, tasol em (gavman) yetwanpela i go het mekim ol di-sisen long ol samting long ol skul."Mipela i nogat kontrol long

makim wanem ol sumatin i golong ol skul bilong mipela, makimol tisa long wanem skul, wanemol sabjek ol i ken skulim olsumatin long en," Bisop Panfilo itok.

Ol sios long LNG eria laikim 10 pesen kontribusenOL sios long Sauten

Hailans na moa yet, i kamlong ol eria we Likwifaid Ne-turel Ges (LNG)projek eria istap long en i laikim bai olprojek divelopa wantaim olkampani i karimamut ol wokkontrak na ol papagraun

kampani i peim 10 pesenmanimak long pei olsemkontribusen i go long siosasosiesen bilong ol.Long ol ripot, ol eksekyu-

tiv bilong Distrik SiosAsosiesen (KDCA) ikaramapim ol sios long LNG

projek eria bilong SautenHailans i tokaut long dispelatingting bilong ol long dis-pela samting bikos ol i laikimol wan wan sios i kisim manisapot long karimaut ol wokna projek long helt, eduke-sen, literesi, agrikalsa, min-

istri bilong ol pikinini na olawenes program bilong ol.Ol sios i kam aninit long

KDCA em long Katolik,Evanjelikel Sios bilongPNG (ECPNG), Seven DeEtventis (SDA), Wes-leyan, Baptis, Nazarin,Kristen Bratas Sios na olnarapela moa.Ol eksekyutiv bilong

KDCA i tok husat lain i laikgivim helpim mani long olsios i mas givim i go longasosiesen na em yet baitilim i go long ol wan wansios long go hetim ol pro-jek na program bilong ol.Ol i tokaut tu olsem

sapos ol sios i laikimhelpim mani, ol i noken godairek long ol divelopa,

kontrakta na papagraunnogat.Ol i mas go long KDCA

na putim aplikesen bilongol pastaim na bihain, olglasim na skelim nawokim disisen long rot bilong yusim ol dispela manwe ol yet bai tilim i go longol memba bilong KDCA.

Noken ting olsem dispela em i haus lotu long taun, nogat. Dispela em ibikpela sios long Monoitu Katolik Peris long Siwai, Sautwes Bogenvil. Na emi wanpela long ol bikpela sios long Bogenvil tu. Ol Bruder bilong Jemani naol kapenta i bin sanapim dispela bikpela sios long ol pemanen metiriel klostu50 yia i go pinis. Tasol sios i sanap strong yet. Em i ken kisim moa longtausen pipel long en. Long ol bikpela de olsem Krismas na Ista, em i savepulap gut tru.

Poto: Veronica Hatutasi

MONOITU SIOS:

Page 10: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P11merinius

Ol Jiwaka meribai lonsim grupbilong olWANPELA federeseno grup bilong ol merii gat ol memba longplanti ol sios long enlong Jiwaka, IstenHailans provins em olbai opim long Ogas15.Jiwaka Ekumenikel

Wimens Federesen(JEWF) em dispelaogenaisesen i gat moalong 10,000 membalong en i laik helpim olmeri long wok bung gutwantaim na kamapim olwok bai bringim senislong ol famili yet nakomyuniti.Etvaisa bilong JEWF,

Elizabeth Lolo Brad-shaw, i tok ol bai lonsimdispela ogenaisesenlong mun I kam, Ogas15.Long las wik, oge-

naisesen i kisim

K30,000 sekmani I kamlong Praim Minista SeMichael Somare, bilonghelpim karimaut ol wokbilong em.Intenesenel Rilesens

Etvaisa bilong PraimMinsta Se Michael em,Leonard Louma, i binmakim praim ministalong givim mani na tokdispela mani bai helpimol mama grup longkamapim ol samting ol iplenim long en.Dispela helpim mani

we Se Michael i givimlong JEWF i kam longDiskresenei Fan bilongpraim minista.Na Mista Louma i tok

ol meri i save mekimbikpela wok insait longol komyuniti na dispelamani bai helpim long ki-

rapim ol wok ol i laikmekim.Taim em i autim

bikpela tok tenkyu i golong Se Michael longdonesen bilong em,Misis Bradshaw i tokdispela em i nambawan taim grup i kisimkain helpim i kam insaitlong 11-pela yia ol i sta-tim long 1989.Na em i tok wanpela

long ol bikpela samtingwe grup i laik daunimem long pasin we olman i save rabisim olmeri bikos long tum-buna pasin bilong ol.Se Michael bai stap

long Isten Hailans longOgas long NesenelAlaiens Pati bung nalong dispela taim tu, embai gat sans long lon-sim JEWF.

Raun lukim ol meri na pikinini

HOLIM OPIS STAP: MAVIS Larakaha iwok olsem sekreteri i lukautim Siwai Dis-trik Etministresen i stap long Ameu,Sautwes Bogenvil insait long OtonomesBogenvil Rijen.

GUTPELA KOS: MARTHAKundo i binwanpela voluntia Komyuniti Pri-skul tisalong Morata Stes 2 em i amamas longgreduet long tupela wik trening kos emna 56 wanwok long olgeta hap bilongol Mosbi setelmen eria i bin sindaunlong em long Gerehu Stes 5.

PENIM: MAN i wok wantaim BSPMaketing Dipatmen, Vincent Ki-nawai, i penim pes long kala bilongbeng yet, wanpela wokmeri bilongCheshire Disabiliti Senta long Ho-hola, Mosbi em Rose John.

HELPIM: PABLIK Rilesens opisa wantaim BSP, Rosemary MawenaMis BSPPNGRed Kros kendidet, Rachael Sapery James, i givimbalun long wanpela liklik pikinini meri long Cheshire Disabiliti Sentalong traim amamasim em.

BIKPELA SAPOT: NAISWAN ya ol mama na olpikininina i bung amamas na givim bikpela sapot longwina bilong singsing resis bilong G4S kampani lain.Ol Poto: Veronica Hatutasi

Page 11: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P12 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 abc/pasifiknius

Daunim long nambabilong ol ovasissumatin bai bagara-pim tru edukesensektaNAMBAWAN grup bilong ol yuni-vesiti long Australia i tok lukautpinis long tingting bilong katimnamba bilong ol intanesenelsumatin bai bagarapim stretedukesen sekta.Oposisen Lida, Tony Abbott ipromis pinis long daunim nambabilong pipel Australia i save kisimlong ol narapela kantri, long 130tausen long wan wan yia.Tasol Intanesenel EdukesenAsosiesen bilong Australia i tok,namba bilong enrolmen bilong olforen sumatin i go daun pinis longwanem long dispela global fainen-sal kraisis.Dokta Glenn Withers, bilongYunivesitis Australia, i tok saposol i wokim moa daunim long olintanesenel sumatin enrolmen,em bai nap bagarapim edukesensekta.

Australia PraimMinista i tokaut longtrenim moa dokta naol nesPRAIM Minista bilong Australia istatim pinis namba tu wik longileksen kempein bilong em we emi lukluk long helt polisi.Praim Minista Julia Gillard, itokaut pinis long wanpela plenlong trenim ol dokta na ol neslong wok insait long ol imejensidipatmen bilong Haus sik.Mis Gillard i bin wok long kempenlong sauten ailan stet Tasmania,insait long wanpela majinal sia.Sapos ol i makim em PraimMinista, em i promis long tutausen moa imejensi dipatmennes, em bai ol i trenim ol insaitlong tenpela yia.Em i promis tu long 270 nia spe-selis imejensi dokta em bai kosklostu wan handret milian dola.

26 pipel i dai longbirua bilong bus longAfganistan26 pipel i dai na 22 ol narapela ibin kisim bagarap long biruabilong wanpela bus long sautenAfganistan.Ol lokol opisa i tok, dispela bus ibin pulap tru wantaim ol pasindiana birua i bin kamap long en taimem i bin bamim wanpela spit bamna ron lusim haiwe, long rot i kamlong Kandahar provins i go longkapitel Kabul.Dispela hap bilong rot we dispelabirua i bin kamap long en, em i

wanpela hap nogut stret insaitlong kantri.

Solomon AilansPraim Minista no napstap long Forum mit-ing long VanuatuGAVMAN bilong Solomon Ailans itok pinis olsem keteka PraimMinista, Dokta Derek Sikua bai nonap stap long Pasifik AilansForum Lida Samit long Vanuatulong wik bihain.Dokta Sikua bai stap long kantrilong redi long kamap bilong jener-al ileksen bilong Solomon Ailans,em bai kamap long namba foa debilong mun Ogas.Tasol Dokta Sikua bai salimspesol deleget, Paul Tovua,bilong makim Solomon Ailanslong Forum.Paul Tovua nau i holim wok olsempemanen sekreteri i lukautimRijinal Asistens Misin longSolomon Ailans insait long opisbilong Praim Minista.Praim Minista bilong Australia,Julia Gillard, nau i go pas longdispela bodi, na em i narapela

nesenel lida ol i ting bai nokenkamap long samit.Em tu i laik stap long kantri, longwanem, long dispela ileksen embai kamap tu long Ogas.

Ripot long PapuaNiugini Praim Ministai lusim wok, i no truNAMBA WAN bikpela pati longPapua Niugini, Nesenel Alaiens(National Alliance), i tok ol ripotolsem Praim Minista Sir MichaelSomare i redi long tokaut longNesenel Konvensen bilong patilong mun bihain, long lusim wokbilong em, i no tru.Post Courier niuspepa bilongPapua Niugini i wok long ripotolsem Sir Michael i wok longtingting long lusim wok olsem lidabilong pati, bipo long Ogas, 14.Tasol mausman bilong pati,Stephen Pokawin i tok, ol dispelaripot i no tru.Em i tok i tru, namba wan samtingbai ol i toktok long en long dispelamiting, em lidasip bilong pati.Ripot i tok pinis olsem, Deputi

Lida Don Polye, i bin tokaut pinisolsem em bai putim nem bilongen long resis long kisim dispelabikpela wok.Em i tok, mama lo bilong PapuaNiugini i pasim Sir Michael longsanap resis long lidasip longnamba tri taim.

Kriket: Pakistan i binwinim AustraliaPAKISTAN i bin winim nambawan pilai bilong em agensimAustralia insait long 15 yia, bihainlong tripela wiket win long nambatu tes long Headlingley.Pakistan i bin kisim dispela winingtaget bilong 180 long namba wanaua bilong pilai, i tru i bin gatsampela tingting wari namel longol pilaia.Dispela win i levelim tupela tessiris namel long tupela kantri.

Australia Oposisen itok long katim imigre-sen nambaFEDERAL Oposisen bilongAustralia i bin tok em bai katim

mak bilong imigresen long klostuhap bilong en, sapos em i winimileksen.Niusman Simon Cullen i bin ripot ikam long Canberra olsem:Koalisen i bin tok em bai daunimnamba bilong ol pipel bilong olarapela kantri em ol i laik kamlong Australia long klostu tri han-dret tausen long wan wan yia, igo inap long 170 tausen saposem i winim ileksen.Tasol mausman bilong oposisenlong Imigresen, Scott Morrison, ibin tok klia gen olsem visa bilongol skil woka bai ol i nokenbagarap.Minista bilong Populesen, TonyBurke, i bin krosim Oposisen longi bin lusim ol giaman pasin.Em i tok level o mak bilong olovasis lain em ol i laik kam longAustralia bai go daun moa lon gabrusim mak em oposisen i bintingting long en nau.Oposisen bai tokaut moa long dis-pela polisi bilong en klostu.

TOK PAIT LONG WINIM SAPOT: PRAIM Minista bilong Australia Julia Gillard (raithan) na Oposisen Lida bilong Australia, Tony Abbott (lephan) i bin mekimbikpela tok pait o dibeit long Sande nait long tok klia long ol polisi bilong pati bilong tupela. Tupela i wok resis long wok Praim Minista na long wok bilonglukautim gavman. (AAP Images)

Page 12: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P13komentri

KOMENTRIPilai politiks i pinis, o i go yet?LAS wik i mas wanpela wik long dispela yia, we ibringim yumi go bek long taim pastaim long Ogenik Lolong ol Politikal Pati na Kendidet i bin kamap.Taim kot i rausim sampela hap bilong dispela ogenik

lo we i pasim rait bilong wan wan memba long votbihainim laik bilong em, ol memba i no wet long tingt-ing long kalap i go kam.Oposisen i bin skin kirap olsem ol i bin gat sans long

senisim gavman.Taim Dokta Puka Temu wantaim tupela arapela

Nesenel Alaiens minista i bin kirap lusim NA, i bin gatbikpela toktok long senisim Se Michael Somare olsempraim minista.Long stat bilong wik, Temu i bin bung pinis, na i wok

long toktok wantaim sampela arapela sinia gavana namemba bilong NA, husat i no amamas tru long weChief na Arthur Somare i wok long lukautim na tilim olDSIP mani bilong ol memba.I no bin kamap ples klia, tasol namba wan samting

Chief na 'hauskuk kabinet' bilong em i yusim, em longpilai wantaim ol DSIP mani bilong ol memba, husat i nobin kisim yet.Taim i laik kamap long palamen i sindaun na sans

bilong kamapim vot i nogat bilip, Somare i bin luksavepinis long ol sinia gavana na NA memba husat i woktingting long kalap i go aut long gavman. Somare i nowet. Wantu tasol na olgeta DSIP sekmani bilong ol dis-pela memba i bin redi, na i brukim tingting bilong ollong senisim Chief.Tasol em i leit pinis long Temu i senisim tingting. Em

i bin bung pinis wantaim ol lain long Oposisen, na ol ibin tokaut long laik bilong ol long senisim lidasip bilonggavman.Nau Temu, Charles Abel na Belden Namah i no moa

holim ministri, oposisen i abrus long muvim mosenbilong Vot i nogat Bilip, na palamen bai no inap sin-daun gen inap long Novemba dispela yia.Tasol sapos yumi gat liklik bilip yet long strong na

save bilong Oposisen, bai yumi lukluk bihainim kotbilong ol agensim spika Jeffrey Nape, na pasin em imekim long pasim kwik palamen na abrusim singautbilong ol Oposisen.Bai yumi lukim tu husat ol nupela minista Somare i

bin makim, bai holim wok yet taim em i kam bek longdispela wik i go neks wik, na husat tru long ol dispelaol nupela minista, na bek bensa i gat inap save nastrong long mekim wok ol i kisim.Wanpela samting i klia.Nau ol memba i gat rait long vot bihainim bel na laik

bilong ol, Chief na gavman i mas was gut long skelimna tilim bilong ol mani wan wan memba i mas kisim.Bikos taim mani i pinis, na sapos ol memba i bihain-

im stretpela tingting bilong daunim pasin nogut, nogatwanpela kain mani bai stopim ol long vot long senisimgavman.

Somare pasim banis long vot nogat bilipEM i no isi long rausimgavman bilong Somarebikos wanwan memba woklong go bek gen na tu emholim pinis ol lida bilongHailans rijen wantaim olwok minista long las wik.Ol lida bilong Sauten

Hailans bai pret long lusim osenisim gavman bikos longbikpela LNG projek nau istap pinis long graun bilongol. Ol bai ting long lukim dis-pela projek i kamap gut nakarim kaikai we ol bai soimol pipel bilong ol olsem olmekim wok na LNG nau isevim pipel.Nau em taim bilong mekim

wok long soim ol pipel nawinim wanbel na sapotbilong ol na dispela LNGprojek em wanpela bikpelaprojek tru ol pipel bilongSauten Hailans provins baiamamas long en na givimmoa sapot yet long olmemba bilong ol long winimileksen gen na kam bek long2012.Long dispela luksave, ol

Sauten Hailans lida baisanap strong wantaimSomare long holim gavmango het inap long 2012.Wankain tu ol lida long

Westen Hailans provins naSimbu provins tu i kisim piniswok ministri na ol bai sanap

strong wantaim gavman longnamba ol gat.Oposisen wok long stretim

ol pepa bilong kotim SpikaJeffery Nape long pasin emmekim long i no bihainim rotbilong ranim palamen taimem stopim palamen long laswik. Tasol em samting bilongLo long skelim na tokautsapos Mista Nape i brukimLo o nogat. Tasol narapelabikpela pepa Oposisen woklong redim long larim Kot iglasim na singautim pala-men kam bek i wok longkamap yet.Sapos Oposisen i kisim

han mak o sapos 55 membabilong palamen i sainim dis-pela pepa bai Kot i ken sin-gautim palamen long kambek bung gen. Dispela emwanpela rot Oposisen inapyusim long traim rausim gav-man bilong Somare insaitlong vot i nogat bilip.Yumi lusim olsem na larim

wok bilong Lo yet long ske-lim na stretim.Tasol bikpela samting em

stail Somare i mekim longpulim ol memba na ama-

masim ol memba em bikpelasamting bikos em wanpelarot tasol Somare inap holimgavman strong na winim voti nogat bilip sapos Oposiseni kamapim.Sapos dispela pepa bilong

Oposisen i kamap gut na Koti singautim palamen longkam bek bung, tru tumasyumi save olsem nambawan bisnis em bilong traimstrong bilong Somare gav-man wantaim vot i nogatbilip.Olsem na taim dispela

samting i no kamap yet, embikpela piksa em yumi lukimnau long Somare wok longgivim wok minista go longamamasim na holim pas ollida bilong Hailans rijen. Emgem bilong politiks ya.Yumi sambai tasol na

harim Oposisen bai tokwanem tru long bikpela astingting em laik kamapim voti nogat bilip agensim gav-man bilong Somare. Em laiksenisim gavman longwanem gutpela as stret weinap brukim ol memba bilonggavman nau na kamapimnamba bilong rausimSomare gavman?Sampela bikpela samting

bin kamap pinis olsem olnupela Lo bilong Forestri,Envaromen Lo, senis long

pawa bilong pawa bilongOmbudsmen Komisin nasampela disisen we ol pipelna ol lida no laikim tumas.Tasol yu ting ol dispela

samting ya inap long senisimgavman long taim vot nogatbilip i kamap?Sapos olgeta memba

bilong palamen i no savekisim gut mani bilong mekimol wok long stretim ol sevisna divelopmen long ilektoretbilong ol em nau yu kenlukim olsem ol memba baino amamas na kros nabaut.Ol memba bai tingim votbilong ol long 2012 na ol baisenisim gavman long kisimol distrik mani hariap longmekim wok bilong strongimol nau long kam bek long2012 nesenel ileksen.Moabeta Oposisen i luklukklostu long dispela na stattoktok strong long wanem rotol bai helpim ol memba longmekim wok na redim ol yetnau long 2012. Oposiseninap kamapim vot nogat bilipna senisim Somare gavmanlong dispela rot tasol.Tingim, taim sot ya, 2011 emtaim bilong redim ol kempenya.

Page 13: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P14 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 wolniuspotos

SAVE STAP: Olsumatin bilong

Hartwell Praimeriskul long Melbon,Australia i wok pilaiwantaim ol pasel oli kolim Rumik’s

Kiub (Cube). Mandedispela wik i makimnamba 30 yia bi-hain long dispelapasel i kamap.

(AAP Images)

PLASTIK I KAM: David de Rothschild, i sanap na amamasantap long wanpela bot ol i mekim long 12,500 plastik botol.Nem bilong dispela bot em Plastiki, na i ron pinis long SanFransisco long Amerika, i kamap long Sidni Haba longMande dispela wik. (AAP Images)WARA PAIA: Wara paia bilong maunten paia, o lava i bihainim maunten

i kam daun long haus bilong Gary Sleik na i paia i kirap long steps i goantap long haus. Dispela lava i kam daun long Maunten Kilauea longHaiwaii long Sande. (EPA Poto i kam long AAP Images)

WEL KAPSAIT: Long Mande dispela wik Greenpeace, wanpela envaironmen NGO grup i kisim ol dis-pela poto i soim wel i kapsait long solwara long nambis bilong Dalian long kantri Saina. Ol wokmani wok klinim sampela ol dispela nambis solwara we wel i wok drip yet antap long en. Lokol Meya bi-long Dalian i tok wok i go het pinis long traim klinim rausim ol dispela wel bipo long moa bagarap ikamap long solwara na abus. (AAP poto i kam long AAP Images)

Page 14: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P16 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 laipstail

29Rimem-brens delong potoOl poto: NickyBernard

Antap: Ol polis Konstab-ulari i soim kala bilongol.

Lephan: Lapun Moidesoim rispek bilong em.

Raithan: Ol kwaia grup ikam singsing longRimembrens De.

Olgeta Top Bras bilong Polis kam long Rimembrens De.Gavana Jenerel Sir Paulia Matane wantai Ledi Kalu-dia i wokabaut i go long givim rispek bilong ol.

Polis Komisina, Gari baki wantaim Deputi Praim Minista Hon.Don Polye i go soim rispek bilong ol.

Ol Koreksinel Sevis i soim kala na musik bilong ol long Rimembrens De.

Ambaseda bilong US long PNG, Teddy Taylor i karim flaualong go lusim long Rimembrens Stetyu.

Page 15: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P17laipstail

Didiman strongim wok longkamapim muli diwai projekBusisi Siwaka (DAL) i raitim

PLANTI wok i mas kamaplong olgeta level bilong gav-man long strongim kamap bi-long muli indastriWanpela opisa bilong Dipat-men bilong Agrikalsa na Laip-stok na fama yet, RaphaelMondurafa, wari long lukim pinisbilong stap bilong muli indastrilong kantri.Em i tok bikos long dispela,gavman na ol ejensi we i go paslong dispela indastri i mas givimsapot hariap long kirapim bekdispela indastri.Long mekim olsem Dipatmenbilong Agrikalsa (DAL) i masgivim sidling long ol manmeri naol fama long planim.Em i tok i gat laik i stap longpablik long dispela indastri naolsem dispela indastri inap longkamap bikpela na stap insaitlong maket na mekim bisnis.Em i tok Papua Niugini i savebaim bikpela mak bilong ol muliprut long narapela kantri naolsem em i lusim mani.Tasol sapos em i laik sevimmani em i mas kamapim bikpelamuli indastri bai katim daun makem i kisim long narapela kantri.Kain ol muli we ol manmeri na

ol fama i planim long kantri emorens, mandarin na pomelowantaim lemon, laim na greip-prut.Mondurafa, husat i wanpelasinia opisa long Dipatmen i bi-hainim laik bilong em nakamapim bad grafting na neseriprojek bihain long gavman idaunim mak bilong sapot em igivim long hortikalsua indastri.Long helpim em kisim wan-pela saveman bilong bat graftahusat i wok wantaim DAL muliprogrem inap long i no longtaimi go pinis.Em i tok em kamapim dispelawok long inapim laik bilong emtasol i lukim olsem sapos nogatwanpela man i mekim dispelawok dispela indastri bai pun-daun.Bikos long graun na manmerii stap bilong mekim wok, Mon-durafa i tok em wok bilong emlong sapotim muli indastri nasapotim ol arapela fama longkamap wantaim ol nupela rot bi-long strongim indastri.Em i tok dispela em bikos longlaik em PNG Likuifaid NeturelGes (LNG) projek i kam wan-taim long indastri.Wantaim dispela em bikpelalaik i stap long ol Hailans rijen

fama long planim muli.Em i bin soim long pastaimolsem manmeri i ken planimmuli long Isten Hailans na olarapela hap bilong rijen.Tasol hevi ol i bungim em longsapot ol i kisim long Dipatmenolsem kisim ol gutpela samtingbilong planim muli, kisim gut-pela toksave long ol didimanopisa na sapot bilong skruimdispela indastri."Mi no muli opisa tasol laik bi-long mi long mekim dispela wokna olsem mi mekim. Olgetasamting i pas long spirit. We igat laik i gat rot bilong mekimsamting," Mista Mondurafa i tok.Em i kamapim ol neseri longjeminetim rut stok, trensplenimsidling na kamapim demonstre-sen plots.Wantaim inap wara, leba nasave bilong mekim wok, Mon-durafa klostu i kamap wantaim28,000 grafted muli na i plenlong surukim namba i go long100,000 long pinis bilong yia.Sampela hap bilong Hailans ibin askim long em i givim sidlinglong ol tasol i no save sapos eminap long pinisim laik bilong ol.Wanpela fama long MauntHagen i askim long kisim olsem6,000.

TRAIM: Nana Ketipa traim wok long sampela muli diwai.

Ol Poto:Busisi Siwaka (DAL)

MEKIM OLSEM! Raphael Mondurafa (rait han) lukluk i stap taim Nana Kepita mekim wok long ol mulidiwai.

KAMAP YAH! Raphael Mondurafa sanap arere long wanpela muli diwai wei kamap bikpela na karim prut.

Page 16: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: KAS.T6:15am – Komiuniti Notis Bod6:30am – Nius Hetlains / Bondei gritingsTrukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN6:45am – Niuspepa Hetlains7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:15am – Toktok sapotim LO na JASTIS Sekta7:30am – Trukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:15am – Stori b’long Skelim Tingting8:30am - Trukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai)9:30am - Trukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN

9:45am – YUMI PAINIMWOK Segment10:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta10am – 2pm –Monin Trek na Belo Pack – Host: VAVIESSIE10:10am – Lukatim yu yet – Helt toktok – RH Hyper Mart10:45am – YUMI PAINIMWOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:10am – Cont’d – Lukauti yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:10pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:10pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM NIUS SENTA2pm – 6pm –Avinun Draiv Taim – Host: Enjo Dabix2:00pm – 4:00pm (Tundei / Fondei) TOKAUT TOKSTRET2:45pm – YUMI PAINIMWOK Segment3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta

3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:10pm – “FOAPELAKAM GUD LONG 4”4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIMWOK Segment5:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM Nius Senta5:10pm – 6:00pm – FLAME KULCHA (1 hr) listeners request6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM NIUS Senta6 – 7pm - Maggi noodles request aua6pm – 00am – NAIT BEAT – Host: ANGRAKENNEDY6:10pm – 7:00pmMun kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Papa Raegs/ Sally / Nenge00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.

Weekend Shift – Saturday & Sunday6:00am – 11:00am – Wiken Sanrais6:30am - Komuniti Notis Bod - Bondei gritings7am – 9am – Wiken Spots9am – 11am – Monin Raun11am – 1pm – National Weekly Hit Parade (Host Kas.T)2pm – 6pm – Sarere Avinun Draiv6pm – 00am – Nait Beat (Host Angra Kennedy)

YUMIFM POROMAN TEAM:Turner (KAS.T) Arifeae – Team Leader / Program DirectorAngra KENNEDY – Senior AnnouncerSinimil (Vaviessie) Philipo – Promotions Co ordinatorPapa Raegs –Anouncer Nenge Neings –AnnouncerEnjo Dabix –Announcer Selestine Sally Sino - Announcer

Raun wantaim Wantok kru...

FONDE, 29th JULAI 2010

4.59AM STATION OPEN5.00AM G JOYCE MEYER

Religious program5.30AM G TODAY9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUPCLASSROOM BROADCAST9.20am - Grade 7 Mathematics10.10am - Grade 7 Science11.00am - Grade 8 Mathematics11.50am - Grade 8 Science12.40pm - Grade 6 Mathematics1.30pm - Grade 6 Science2.30PM - DEPI TrainingKIDS KONA3.00PM G MAGICALTALES3.30PM G THE KINGDOM

OF PARAMITHI4.00PM G PARALLAX4.30PM G THE SHAK4.57PM G EMTV TOK SAVE5.00PM G HOT SOURCE5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G WHOWANTS TO BEA

MILLIONAIRE - HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR

7.00PM G SPORTS SCENE7.27PM G EMTV TOK SAVE

with Kevani Mado7.30PM G RAIT MUSIK8.30PM PG ELITE MUSIC ZONE9.00PM PG CUSTOMS9.30PM M FOOTY SHOW11.00PM G UNDER 20WOMENS FIFA

WORLD CUPFirst Semi Final of the U 20Womens FIFAWorld Cupheld in Germany.

1.00AM G NATIONAL EMTVNEWS REPLAY

1.30AM Australia Network

FRAIDE, 30th JULAI 2010

4.59AM STATION OPEN5.00AM G JOYCE MEYER:

Enjoying Every Day Life5.30AM G TODAY9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUPCLASSROOM BROADCAST9.20am - Grade 7 Mathematics10.10am - Grade 7 Science11.00am - Grade 8 Mathematics11.50am - Grade 8 Science

12.40pm - Grade 6 Mathematics1.30pm - Grade 6 Science2.30PM - DEPI TrainingKIDS KONA3.00PM G G2G: GOT TO GO3.30PM G THE KINGDOM

OF PARAMITHI4.00PM G PARALLAX4.30PM G THE SHAK4.57PM G EMTV TOK SAVE5.00PM G HOT SOURCE5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G WHOWANTS TO BEA

MILLIONAIRE - HOT SEAT5.55PM CRIME STOPPERS6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR7.00PM G TOP SOIL7.30PM G FRIDAYNIGHTFOOTBALL

BULLDOGS v RABBITOHS9.30PM G IN MORESBY TONIGHT10.00PM G FRIDAY NIGHT LATEFOOTBALL: PANTHERS v COWBOYS12.00AM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY12.30AM Australia Network

SARERE, 31st JULAI 2010

11.59PM STATION OPEN12.00PM G UNDER 20WOMENS FIFA

WORLD CUP2nd Semi Final held inGermany

2.00PM PG CUSTOMS2.30PM G SUPER LEAGUEWIGANWARRIORS v HULL FC4.30pm PG RED BULLAIR RACE5.30PM G MXTV6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM PG AUSTRALIA'S FUNNIESTHOME VIDEO SHOW7.30PM G IN MORESBY TONIGHT8.00PM PG TRI-NATIONS RUGBYAUSTRALIA v ALLBLACKS (LIVE)Venue: Melbourne10.00PM G RAIT MUSIK11.00PM PG ELITE MUSIC ZONE11.30PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY12.00AM Australia Network

SANDE, 01st OGAS 2010

6.29AM STATION OPEN6.30AM G IT IS WRITTEN:7.00AM G HILLSONG7.30AM Australia Network9.59AM STATION RE-OPEN10.00AM G WIDEWORLDOFSPORTS11.00AM G SUNDAY FOOTY SHOW12.00PM G SUNDAY ROAST1.00PM PG CUSTOMS1.30M G SUPER LEAGUEHULLKR v BRADFORD BULLS3.30PM G TOP SOIL4.00PM G SUNDAY FOOTBALLBRONCOS v DRAGONS6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G LOVE PATROL7.00PM G YUMI LUKAUTIM MOSBI7.30PM G 60 MINUTES8.30PM PG SUNDAY NIGHT MOVIE:BIG MOMMA'S HOUSE 2(2005) Comedy/Drama - Martin Lawrencereturns as FBI agent Malcolm Turner andgoes undercover as Big Momma, a slick-talking, slam dunking Southern granny.With loads of laughter Turner plays nannyto three upper-class kids in order To spyon their computer hacker dad, while at the

EMTV Television Guide

Program bilongWanwan De

6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 komik

Nu Ailan selebresen de long poto

Ol liklik i bilas gut tru long selebretim Nu AilanDe.

Olgeta stail i pinis long selebretim dispela bikpela de.

Olpela memba bilong Kavieng Ben Micha tu kam selenretim dispela de.

Ol arapela grup bilong Nu Ailan i kam mekim sak danis.

Page 17: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

same time turning the house upsidedown! Also stars Nia Long, and CSI:Miami's Emily Procter.10.30PM G HILLSONG11.00PM G UNDER 20 WOMENS FIFAWORLD CUP - Final in Germany1.00AM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY1.30AM Australia Network

MANDE 2ND OGAS 2010

4.59AM STATION OPEN5.00AM G JOYCE MEYER5.30AM G TODAY9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUPCLASSROOM BROADCAST9.20am - Grade 7 Mathematics10.10am - Grade 7 Science11.00am - Grade 8 Mathematics11.50am - Grade 8 Science12.40pm - Grade 6 Mathematics1.30pm - Grade 6 Science2.30PM - DEPI TrainingKIDS KONA3.00PM G MAGICALTALES3.30PM G HI-5

4.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK4.57PM G EMTV TOK SAVE5.00PM G HOT SOURCE5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G WHOWANTS TO BEA

MILLIONAIRE - HOT SEAT5.55PM CRIME STOPPERS6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR7.00PM G TOK PIKSA7.27PM EMTV TOK SAVE

with Kevani Mado7.30PM PG SURVIVOR:

HEROES vs. VILLAINS8.30PM G KINGALMINISTRIES

Religious program9.00PM G SUPER LEAGUELEEDS RHINOS v WIGANWARRIORSA knockout competition for Rugby Leagueclubs across Europe11.00PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30PM Australia Network

TUNDE , 3rd OGAS 2010

4.59AM STATION OPEN5.00AM G JOYCE MEYER

Religious program5.30AM G TODAY9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUPCLASSROOM BROADCAST9.20am - Grade 7 Mathematics10.10am - Grade 7 Science11.00am - Grade 8 Mathematics11.50am - Grade 8 Science12.40pm - Grade 6 Mathematics1.30pm - Grade 6 Science2.30PM - DEPI TrainingKIDS KONA3.00PM G MAGICALTALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK4.57PM G EMTV TOK SAVE5.00PM G HOT SOURCE5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G WHOWANTS TO BEA

MILLIONAIRE - HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR7.00PM G HAUS & HOME7.57PM EMTV TOK SAVE

with Kevani Mado8.00PM PG BROTHERS & SISTERS9.00PM G SUPER LEAGUEWARRINGTONWOLVES v ST. HELENSA knockout competition for Rugby Leagueclubs across Europe11.00PM G EMTV NEWS REPLAY11.30PM AUSTRALIANETWORK

TRINDE, 4th OGAS 20104.59AM STATION OPEN5.00AM G JOYCE MEYER

Religious program5.30AM G TODAY9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUPCLASSROOM BROADCAST9.20am - Grade 7 Mathematics10.10am - Grade 7 Science11.00am - Grade 8 Mathematics11.50am - Grade 8 Science12.40pm - Grade 6 Mathematics1.30pm - Grade 6 Science2.30PM - DEPI TrainingKIDS KONA3.00PM G MAGICALTALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK4.57PM G EMTV TOK SAVE

5.00PM G HOT SOURCE5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G WHOWANTS TO BEA

MILLIONAIRE - HOT SEAT5.55PM CRIME STOPPERS6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR7.00PM PG THEWORLDAROUND USWho Do You Think YouAre: Susan Saran-don. On tonight's show, Susan Sarandon lo-cates the Tuscan Village hergreat-grandfather called home.7.57PM EMTV TOK SAVE8.00PM M 249.00PM M WEDNESDAY NIGHTMOVIE: THE EDGE OF THEWORLD(2005) Drama/Thriller - Three men are re-united after 30 years by the echoes of aterrible crime. Old men now, and at theend of the line they are intrigued tomeet ayoung girl named Sarah. Through herthey are plunged back into the sordid (andhilarious) belly of Australia's underworld,both past and present. Stars: Lee Martin,ClareMackey, JohnAndrews, IanSwallow.11.00PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30PM AUSTRALIANETWORK

Pablik kilim lida bilongraskolAting ol manmeri long pabliklong Lae siti i les na tait pinislong pasin nogut ol raskol lainlong save mekim. Olsem na longlas wiken ol i kilim indai wanpelalida bilong raskol lain long 4-Mail setelmen arere tasol longLae. Lae i no moa seif na ol pab-lik i belhat pinis. Yes, sapos yunupela pes long Lae siti, yu maswas gut na raun, ples ya ibagarap pinis.

Stretim taun rot longMadangMadang taun rot long plantistrit i go bagarap tru. Sapos yugo raun long ol strit long NiuTaun bai yu ting olsem yu raunlong rurel ples stret. Ol lida bi-long Madang husat olsem MPBuka Malai na Gavana Se ArnoldAmet save lukim ol dispela rottu o?

Pablik mas ripot longol raskol manCrime Stoppers progrem longEMTV i wok long soim ol nupelapes ol raskol man o lain em polis

i painim ol. Dispela em sans longpablik long luksave gut long oldispela bikhet pes na hait tasolna ringim namba i stap long pro-grem. Dispela bai mekim pabliksefti i stap orait.

Bikpela pablik sevansnogat gutpela hauslong MosbiSori tumas olsem maski yubikpela pablik sevan long Mosbihevi bilong haus i ken mekim yuslip long setelmen. Yes, sampelasinia pablik sevans long Mosbi iwok long slip long setelmen nago kam long wok. Maski ol isevim gavman, tasol gavman i nosevim ol.

Tokwin Tasol...

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P19komik

KANAGE

Page 18: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Dia LaiplainMI wanpela mama bilong 4-pela

pikinini. Em tripela yia nau taim manbilong mi i lusim mipela long staplong ples bilong em long narapelaprovins. Mi no harim wanpela tok ikam long em na mi wok long painimhat long lukautim ol pikinini bilong mi-tupela.Mi gat bikpela bilip long God na mi

putim olgeta hevi na wari bilong mi golong han bilong en na long bekim,God i helpim mi wantaim planti olhevi bilong mi.Long liklik taim i go pinis, mi

bungim wanpela man husat i sorelong sindaun mi stap long en. Longtaim mi save long em na bihain longskelim em gut, mi painim olsem milaikim em tru.Hevi em, em tu i marit. Dispela

man i askim mi long maritim em nalong kamap namba tu meri bilong enwe mi bai lukautim pikinini bilong mina lukautim tu ol pikinini bilong emyet.Dispela bai wok long em, long

lukautim tupela meri na olgetapikinini? Mi wok long traim longnoken lukim em na traim tu longbrukim dispela prensip bilong mitu-pela tasol em laik maritim mi yet.Mi pundaun long dispela samting

na dispela i banisim Kristen laip bi-long mi.

Mi Paul Stap

Dia Pren,Tenkyu long rait i kam long

Laiplain.Mipela sore long harim olsem man

bilong yu i lusim yu wantaim olpikinini long go stap long provins bi-long em yet.Yu no harim wanpela tok long em

na nau yu pilim yu kirapim laik longnarapela man husat i sore long yu naol pikinini bilong yu.Dispela man i askim yu long mar-

itim em na bai yu kamap namba tumeri bilong em . Na bai yu lukautimpikinini bilong yu wantaim ol pikininibilong em tu.Yu olsem Kristen i pilim olsem dis-

pela kain prensip o marit bai i no napwok bikos em bai gat tupela merilong lukautim wantaim planti pikinini.Olsem na yu wok long traim longnoken lukim em na askim em longpinisim prensip tasol em laikim yulong kamap namba tu meri bilongem.Yu ting long maritim dispela man

yu bai rausim olgeta hevi bilong yu?Yu tingim tu olgeta wok yu bai mekimlong lukautim meri bilong em, pikininibilong tupela na pikinini bilong yuyet?Mipela i tingim pilings bilong yu

olsem yu les long stap yu wan nahevi yu wok long bungim taim yulukautim pikinini bilong yu.God i bin gutpela long yu olsem yu

yet i tok. Mipela i strongim yu long golong ol felosip bilong ol meri na raunwantaim ol arapela na strongpelaKristen meri. Mipela save olsem gut-pela Papa bilong yumi bai i no nap

mekim yu sore.Yu traim long painim aut long ol

pren o wantok long we man bilong yustap? Em bai inap sapos yu ken golong ples bilong em long painim autyu yet o nogat?Mipela i strongim yu long go long

sios pasto bilong yu na askim longstia taim yu wetim samting yu baimekim nau.Mipela laik strongim yu long pre

long God long helpim yu long pinislukim dispela man, na long helpim yustrongim prensip bilong yu wantaimol sios wok na kisim bel isi wantaim olKristen pren.Mipela i bilip olsem sapos yu stap

wan long yu yet moa long ol Kristenpren o long sios, yu bai gat tingtinglong mekim ol rong disisen.Baibel i tok insait Romans Septa 8

ves 28, “Na yumi save insait olgetasamting, God i wok long gutpela bi-long ol husat i laikim em, husat i kisimsingaut long karim aut wok bilongem.”Wok bilong God i gutpela long ol

pikinini bilong em taim yumi wok-abaut bihainim toktok bilong em naolgeta samting i kamap long taim emyet givim (Ecclesiastes Sapta 3 ves1).Laiplain.Sapos yu gat wari, rait i kam

long Lifeline, P O Box 6047,Boroko, NCD. Telipon:3260011.Raitim trupela nem na etres bilongyu na bai mipela i ken salim bekimlong pas bilong yu. Bai mipela i noinap putim trupela nem bilong yulong stori.Laiplain

Toktok stret!WANPELA taim Kanage i go

raun long wara. Em i tingting longpainim pis long wara ya nogat, ol4-pela meri i wasim klos samtingi stap. Nau Kanage lukluk tasolsaitim long arere long tasol haitlong bus na spai tasol i stap. Nauwanpela pisin bilong bus i singautolsem ol man i wok long lap i stap.Na kanage i kirap nogut na emgiaman katim ol liklik diwai nam-baut na ol meri lukluk long bus,nogat Kanage i sanap sindaunlong bus na spai i stap. Nau Kan-age giaman tok olsem yupela ol4-pela meri ya toktok wantaimmi, toktok stret noken lap nat-ing.

Gifflin EmolamMenhi Snake Stone

Bulolo, Morobe Provins

Ples Balus stap we?KANAGE em bilong ples Bi-

nadere long Popondetta. Wan-pela taim tupela meri blong em

go raun long gaden na ol i kambek. Taim tupela i kam long rot,meri bilong em kirap na tok, “Ayoplis mi gat wanpela buai tasolnogat daka ya, husat bai klaimimKapiak diwai na kisim daka bilongmi?”Kanage tok “bai mi go nox bisi,

em liklik samting.”Em nau kanage i go antap long

diwai na meri bilong em sanaplong as bilong diwai i stap. Kan-age i go sanap long wanpela hanbilong diwai na i wok long pikimdaka. Em nau meri bilong em itromoi ai i go antap na kirapnogut bikos trauses bilong Kan-age i bruk na kamap olsem sket.Meri bilong em kirap na tokolsem, man dispela balus ya laikputim taiya bilong em longwanem hap na em kam, nogatples balus ya. Kanage bekim tok

bilong meri bilong em na tok, “emnau i gat wanpela save pes, ol ikolim olsem em ples balus ya, yusave o em ya, dispela ples balus igat liklik kunai i stap long hapsait.“Olsem na em laik putim taiya

bilong em long hap na em kam.”Meri bilong Kanage kirap na

tok olsem, “Sapos papagraun itok orait em bai yu putim dis-pela taiya bilong yu, nogat embai nogat olgeta. Maski yu klia.”Na Kanage bekim tok “AwaraTasol!”

Jane MongKoinambe, Mt. Hagen

Raun wantaim Kanage olgeta wik

Ol skwat!Salim ol gutpela Kanagetok pilai i kam long:Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,Boroko, NCDPort Moresby.

Email:[email protected]

Mi no laik kamap namba tu meri

P20 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 kanage

NEM: Emmanuel TifaKRISMAS: 17 (man)ADRES: Bema High School, Private Mail Bag, Lae,Morobe provinceSAVE LAIKIM:Harim musik, pilai soka, stori, golotu na ritim buk.

NEM: Andrew BanakatoKRISMAS: 17 (Man)ADRES: Bema High School, Private Mail Bag, Lae,Morobe provinceSAVE LAIKIM: Pilai ragbi, stori, mekim pani, ritimbuk, raitim pas, pilai gita, harim musik na go lotu.

NEM: John JonsKRISMAS: 18 (man)ADRES: Bema High School, Private Mail Bag, Lae,Morobe provinceSAVE LAIKIM: Pilai musik, soka, volibol, serim olsamting, go lotu na pilai spot.

NEM: Thomas KuniKRISMAS: 18 (man)ADRES: Bema High School, Private Mail Bag, Lae,Morobe provinceSAVE LAIKIM: Pilai spot, pilai musik, harim musikna go lotu

NEM: Peter MoranKRISMAS: 24 (man)ADRES: P.O Box 541, Kimbe, West New BritainProvince.SAVE LAIKIM: Pilai soka, volibol, na basketbol,lukim TV, danis na wokim gaden, ritim buk na mekimpani

NEM: Irami PeterKRISMAS: 19 (Man)ADRES:Mora Mora Technical School, PO Box 23,Hoskins, West New Britain Province.SAVE LAIKIM: Pilai spot, raitim pas, mekim prenna harim musik

NEM: Kate PeterKRISMAS: 20 (meri)ADRES: Mora Mora Technical School, PO Box 23,Hoskins, West New Britain Province.SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai gita, mekim panina raitim pas na go lotu

NEM: Rita AndeKRISMAS: 19 (meri)ADRES: Integrated School, P.O Box 907, Kimbe,West New Britain Province.SAVE LAIKIM: Kukim kaikai, pilai spot, harimmusik, raitim pas, mekim pren, na go skul

NEM: Lowi ImiasKRISMAS: 22 (man)ADRES: C/- P.O Box 96, Wau, Morobe ProvinceSAVE LAIKIM: Mekim pren, mekim pani, stori naraitim pas

NEM: George LuguniKRISMAS: 22 (man)ADRES: P.O Box 33, Mendi, Southern HighlandsProvinceSAVE LAIKIM: Pilai ragbi, basketbol, soka na voli-bol, stori, pilai gita na go lotu

Page 19: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P21bisnisnius

BSP kamapim nupela IP teminallong Boroka Fudwol

WANTAIM laik bilong kamapimgutpela sevis long ol kastoma,Benk Saut Pasifik, bikpelabenk bilong Papua Niugini ikamapim nupela IP (IntenolProtokol) Teminol long BorokoFudwol supamaket.Dispela sevis em i kamap long

las wik Fonde 22 Julai, 2010 longBSP Hetopis bilong SanelMenesmen na Deputi JeneralMenesa Riteil Lew Kenah taimem i tokaut long dispela IP EfposTeminol.Em i tok IP Efpos Teminol i isi

long ol kastoma i yusim, ol tre-seksen bai wok hariap na baihelpim ol bisnis lain husat i laikmekim wok hariap.Dispela ol IP teminol em benk i

rolim aut olsem pailet projek longlas yia.Dispela yia benk i kamapim nu-

pela progrem long senisim dis-pela olpela progrem bilong lasyia."Gutpela samting em olsem em

i ron long IP Link na i ken mekimol trenseksen long liklik taimtasol," Mista Kenah i tok.Ol gutpela samting long nupela

teminal em strongim kamap bi-

long wok bisnis, daunim hevi bi-long holim mani na yusim manina stretim laik bilong ol kastomahariap."Long ol kastoma bilong mipela

dispela projek bai helpim gut olkastoma bilong mipela.Rol-aut bilong dispela nupela

teminal i hap progrem bilongbenk we em i kamapim bilonggivim gutpela sevis long ol kas-toma bilong em."BSP i gat laik long givim gut-

pela sevis na i gat laik longskruim na kamapim yet gutpelasevis long ol kastoma bilong emlong kantri na Pasifik."Na kamap bilong GPRS na IP

Teminal wok i hap progrem bilonglaik kampani i gat long em,"Kenah i tok.Wantaim IP Teminol progrem,

benk i gat dael ap teminal we ainlong Telikom telepon lain naGPRS Waiales teminol we i saveyusim long Digisel netwok.Kamap bilong nupela teminal i

hap bilong "trensfomesen namodenaisesen" progrem bilongbenk.

GUTPELA SEVIS: Lew Kenah (rait han), Ike San Roque (Fudwol Jeneral Menesa) na K. L Raj (Fudwol ITMenesa) i traim nupela IP teminal.

KRAI bilong pairap bi-long kundu, olsumatin i sanap wan-taim paspas na pur-pur na singsingstrong na tok tenkyulong helpim BSP igivim long ol i naistumas long harim.Em i gutpela de na

san i kamap strongna singsing bilong olsumatin i go wantaimdispela de.Dispela de em

Fraide 23 Julai weBSP i givim 87 desklong ol RuangoPraimeri Skul longKimbe, Wes NuBriten Provins.Wantaim dispela

benk i givim tu olsamting bilong pilaiolsem volibol, net bi-long pilai, ragbi nasoka bal.Dispela ol samting

em Mis BSP RachelJames i givim. Em imekim dispela longskruim wok bilong emlong hamas helpimem i ken mekim bipolong em i go insaitlong Mis PNG resis

resis bihain long dis-pela yia.Wantaim kamap bi-

long dispela helpimBenk i kamapim debilong pilai tu.Kimbe BSP brens

menesa Misbil Alfred itok: "Long pasin we oli no lukim bipo, wok-man bilong ol benk igivim taim, i go aut nahelpim komyuniti longol wiken long wanemkain helpim komyunitii laikim.""Dispela i rot bilong

givim bek i go longkomyuniti longwanem kastoma bi-long ol i bikpela samt-ing.""Wantaim dispela

benk i wok long luk-save long laik i staplong komyuniti."Long surukim tok

Mis James i tok: "BSPi amamas long ol kas-toma bilong em na iamamas tu longwanem hap em i stapna mekim wok.""Long ol dispela em

bai givim bek i golong komyuniti long

sapot em i kisim.""Dispela ol projek i

go yet na i kamapbikos long laik i staplong we wanwan olbrens bilong benk istap long em.""Na dispela laik

menesmen i sapotimna i kamap gut."Mis BSP i yusim

dispela sans long tok-tok long ol yangpelapikinini, moa long olmeri long ol i maswok hat na yusim ol-geta save bilong ollong kamapim gut-pela sindaun long bi-hain taim.Long 2009 BSP

Kimbe aninit long"komyuniti projek"progrem i kamapimgut Kimbe JeneralHaus sik wantaim olnupela keten, sia,kompyuta na printa.Wantaim Kimbe

dispela ol brensMadang, Boroko,Aitape, Wewak,Goroka, Kundiawa,Mt Hagen, LaeMaket, Kimbe naDaru i pinisim komyu-niti projek bilong ollong 2010.

RRRRuuuuaaaannnnggggoooo PPPPrrrraaaaiiiimmmmeeeerrrriiii SSSSkkkkuuuullll lllloooonnnngggg KKKKiiiimmmmbbbbeeee kkkkiiiissssiiiimmmm oooollll nnnnuuuuppppeeeellllaaaa ddddeeeesssskkkk lllloooonnnngggg BBBBSSSSPPPP

TENK YU: Ol sumatin bilong Ruango praimeri skul i sanap arere long nupela ol desk.

Moa dril wok kamap long Yandera projekINTANESENAL kopa di-velopmen kampaniMarengo Maining Lim-ited i amamas long tok-save long daimon drilem i mekim long Yan-dera kopa molibdenumgol projek we em i papalong em.Ol traim Marengo i

kamapim long save longdisposit bilong mineral istap long dispela hap isoim i gat planti porpirikopa na gol.Mak bilong namba

wan hap bilong dispelaol traim wok long 984 m

i go daun aninit longgraun i soim i gat kopa,molibdemun na gol istap long Imbrumindajon, notwesten insaitlong Yandera SentralPorpiri sistem.Namba tu dril (YD294)

we i kamap long dispelataim i kamap long Gremijon, dispela i stap longsautis bilong Imbru-minda. Dispela hap isoim i gat deposit bilongplanti minarol.Marengo i hop olsem

wantaim dispela dril pro-grem sampela bilong

dispela wok bai go insaitlong painim moa ol hapwe i gat minarol.Kamap bilong dispela

ripot bai inapim DifinitivFisibiliti Stadi (DFI) wekampani i wok long emlong pinis long dispelayia.Kampani i redi tu long

kamapim sampela drilwok long not wes bilongkampani.I gat namba tu dril wok

em kampani i mekimlong Gremi Jon na dis-pela bai kisim olsme1000 mita.

Amamas long kamapbilong dispela wok men-esing dairekta bilongMarengo Les Emery itok: "Kain ol wok i gatbikpela mining long wokkamap bilong YanderaMain na stap bilongMarengo.""Mak bilong dip dril i

soim olsem i gat bikpelanamba bilong disposit istap long dispela hap.""Kain wok i strongim

bilip long mipela yet nalong ol investa husat iredi long putim mani nadivelopim projek."

Page 20: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P22 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 ruralindastri

Tisa go longNARI longtok bilongklaimetsenis narais faming

Triya Papaya na Issac Taraken (NARI) i raitim

HAILANS Rijinel Senta (HRC) bilong NesenelAgrikalsa Risets Institut (NARI) long Aiyura, IstenHailans Provins i givim nupela toksave long ol man-meri long ol hevi pas wantaim kamap bilong klaimetsenis na ol samting long groim long dispela taim.Long toksave bilong planim rais long kain ol wari

taim opisa i mekim wokabaut i go long ol tisa bilongOnerugka Hai Skul na toktok wantaim ol long rot bi-long planim rais.As bilong em i go long HRC em long hap wok em

long bihainim in-sevis progrem we ol i makim taimbilong ol tisa long lainim ol hevi i kamap wantaimkamap bilong klaimet.Wantaim dispela em go skulim ol manmeri long

planim rais.Em i mekim wokabaut i go long skul long 8 Julai,

2010.Em i givim toktok tasol long ol manmeri na i givim

tok long tripela hap tok olsem:� HAT bilong sans na hevi em inap long PNG;� NESENEL draught projek na� SAVE bilong planim na lukautim rais.Isaac Taraken husat i wanpela saintis i givim tok

long Global Woming (Hat bilong San).Long tok bilong em Mista Taraken i tok pastaim

long 1980 kamap bilong ol taim bilong hat san (ElNino) i no save kamap planti. Dispela i save kamapbihain long 30 i go long 40 yia.Tasol dispela nau i senis bihain long 1980 we

klostu bihain long tripela o 5-pela yia long bikpelasan i save kamap.Em i askim ol tisa long ol i mas toksave long ol

sumatin bilong ol bai ol sumatin i toksave long papa-mama bilong ol long wanem samting ol bai masmekim long taim bilong ol bikpela san olsem El Nino.Na long toktok bilong kamap bilong Nesenel Draut

Projek we gavman bilong Papua Niugini i mekim emTimothy Geob I givim.Em i tok nau yet i gat olsem 60 risos senta we

kampani i kamapim long sampela hap bilong kantri.NARI i bin givim aut ol samting olsem swit potato,

banana na sasava long ol i planim long taim bilongbikpela san.Na Julie Sip i tok long ol rot bilong planim na

lukautim rais.Em i tok rais i wanpela gutpela kaikai we em i ken

stap long bihain taim na ol manmeri i kisim helpimlong em.

KISIM SAVE:Issac Tarakentok klia long olhevi i pas wan-taim kamap bi-long El Ninolong ol hap bi-long PNG statlong 1980 i kam.

Page 21: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Port Moresby Rugby Football UnionWik 17 dro

Sarere 31 Julai, 2010

Pilai graun 19.00am U20 Brothers vs. Lasalians10.20am B Brothers vs. Lasalians11.40am B University vs. Hunters1.00pm A Brothers vs. Lasalians2.30pm A University vs. Hunters4.00pm Primia Brothers vs. Lasalians

Pilai graun 29.00am U20 University vs. Hunters10.20am U20 Wanderersvs. Royals11.40am B Wanderersvs. Royals1.00pm Meri University vs. Royals2.30pm A Wanderersvs. Royals4.00pm Primia Wanderersvs. Royals

Sande Ogas 1, 2010. - Pilai graun 19.00am U20 Chiefs vs. Kone10.20pm B Chiefs vs. Kone11.40pm Meri Lasalians vs. Wanderers12.50pm A Chiefs vs. Kone2.20pm Primia University vs. Hunters

3.50pm Primia Chiefs vs. Kone

Pilai graun 210.00am U20 Defence vs. Harlequins11.20pm B Defence vs. Harlequins12.40pm Meri Sisters vs. Harlequins1.50pm A Defence vs. Harlequins3.20pm Primia Defence vs. HarlequinsBai: Defence (meri).

Corporate Touch Port MoresbyRaun 16 dro

Sande Ogas 1, 2010Sir John Guise stedium - Pilai graun 1 – Pul A

830 OM BSP Love your Bank vs Coffee International900 OM Colgate Palmolive vs Nuiford Water Board930 OW BSP Love your Bank vs Coffee International1000 OW Colgate Palmolive vs Nuiford Water Board1030 MIX BSP Love your Bank vs Coffee International1100 MIX Colgate Palmolive vs Nuiford Water Board1130 MAS BSP Love your Bank vs G4S1200 MAS Coffee International vs MTSL1230 OW Bishop Brothers vs Crusadors1300 OW G4S vs SP Brewery1330 MIX Bishop Brothers vs Crusadors

1400 MIX G4S vs SP Brewery1430 OM Bishop Brothers vs Crusadors1500 OM G4S vs SP Brewery1530 OMIX Train-on Squad

Bai: David Consultant (Open), NCD Professional (Masters).

Pilai graun 2 – Pul B8.30 OM S P A C vs GUINESS9.00 OM Origin Energy vs PWC9.30 OM PNG Power vs NCD Professional10.00 OW S P A C vs GUINESS10.30 OW Origin Energy vs PWC11.00 OW PNG Power vs NCD Professional11.30 MIX S P A C v GUINESS12.00 MIX Origin Energy vs PWC12.30 MIX PNG Power vs NCD Professional1.00 OW PNG Sustainable vs MTSL1.30 OW POST PNG vs Propest International2.00 MIX PNG Sustainable vs MTSL2.30 MIX POST PNG vs Propest International3.00 OM PNG Sustainable vs MTSL3.30 OM POST PNG vs Propest International

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P23spotnius

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks;325 2579, e-mel; [email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

SKOA BOD: Tupela meri lukautim skoa bilongintanesenel kriket pilai namel long PNG naAustralia las wik Sarere long Mosbi. POTO:Andrew Molen.

TAITIM BUN: Alois McKiwabilong Brothers i rausim bal tasoli redi tu long kisim takol bilong olDefence long Mosbi ragbi liggem bilong ol las wik Sande.POTO: Nicky Bernard.

TAS: Wanpela PropestInternational pilaia i laikabrusim han bilong wanpelaPNGSDP pilaia long ragbi tasgem bilong ol long Mosbi laswik Sande. POTO: AndrewMolen.

PAITIM: Wanpela strong-pela pilai kamap namellong PNG na Australia longkriket long Mosbi las wikSarere. PNG i win. POTO:Andrew Molen.

Page 22: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

P24 Wantok Julai 29 - Ogas 4, 2010 spotnius

SPOTSDR0RAUN 21 JULAI 30 -

Ogas 2 2222000011110000 Gems bilong dispela wik

TIM W L D B Pts1 Dragons 13 5 0 2 30

2 Panthers 11 7 0 2 26

3 Roosters 11 7 0 2 26

4 Tigers 11 7 0 2 26

5 Sea Eagles 10 8 0 2 24

6 Warriors 10 8 0 2 24

7 Titans 10 8 0 2 24

8 Rabbitohs 9 9 0 2 22

9 Broncos 9 9 0 2 22

10 Eels 9 9 0 2 22

11 Raiders 8 10 0 2 20

12 Knights 7 11 0 2 18

13 Bulldogs 6 12 0 2 16

14 Cowboys 5 13 0 2 14

15 Sharks 5 13 0 2 14

16 Storm * 10 8 0 2 0

*Ol i rausim olgeta poin bilong Melbourne long dispela sisen.

Raun 20 - Poins Leda

Broncos Dragons

Bulldogs Rabbitohs

Eels Roosters

Knights Eagles

Panthers Cowboys

Storm Raiders

Warriors Titans

Tigers Sharks

Barret baipinis pilai

KEPTEN bilong Cronulla Sharks,Trent Barrett i tok em bai pinis longpilai long pinis bilong 2010 sisen.Barrett, 32 krismas, bai pinis bi-

hain long em i pilai ragbi lig 15 yiawantaim St George Illawarra, Wigan(long Inglen supa lig) na Sharks.Em bai lusim gem tu olsem

kepten bilong NSW Blues longState Of Origin we em i pilai 11-pelagem bilong ol na 15 bilong Aus-tralia.“Mi tingting gut long dispela pinis

na i laik tok olsem mi bai pinis longpilai ragbi lig long pinis bilong dis-pela sisen,” em i tok long wanpelaripot bilong ol Sharks.“Mi laik tok amamas long gutpela

meri bilong mi, Kylie na famili bilonghusat ol i givim gutpela sapot longmi na tu olgeta sapot na ol arapelahusat i helpim na strongim long taimbilong mi insait long dispela nam-bawan gem.“Mi amamas long pilai wantaim

tripela gutpela klap olsem StGeorge Illawarra, Wigan naCronulla na mi kisim planti savelong sampela ol nambawan kosa bi-long dispela gem,” Barrett i tok.“Mi bin gat sans tu long pilai wan-

taim na tu agensim sampela olnambawan pilaia bilong dispelagem,” Barrett i tok.Em i tok ragbi lig i mekim planti

gutpela samting long em na em ilaik stap yet na helpim gem insait

long NRL na tu long divelopmen bi-long kantri ragbi lig long kirapimgem insait long ol bus ples.Barrett i tokaut long tingting bilong

em bihain long planti toktok i kamapolsem nogut em bai go pilai laspela

yia wantaim Canberra o Parramattabipo em i pinis.Em i namba tri man long Cronulla

husat i tokaut long lusim tim dispelayia, narapela em kosa Ricky Stuartna bipo sif eksekyutiv, Richard Fisk.

PINIS: Barrett bai pinis pilai long pinis bilong dispela sisen bihain long 15 yia.

Thaiday bai kisim ples bilong LockyerNORTH Queensland Cowboys baino inap kisim Sam Thaiday i go pilaiwantaim ol bihain long ol Broncos imakim em long kisim ples bilongLockyer olsem kepten.Kontrak bilong Thaiday bai go inap

long pinis bilong 2011 sisen, tasol olBroncos i tok em bai wanpela bilongol pilaia we ol bai sainim kontrak bi-long em gen long stap moa yet.Sif eksekyutiv opisa bilong Bron-

cos, Bruno Cullen, i tokaut long dis-pela long Mande.Em i tok ol sapota i noken wari bi-

long wanem Thaiday bai no inaplusim klap.Cullen i tok tingting bilong ol long

kisim Melbourne Storm pilaia, GregInglis i kam long kisim ples bilong Is-rael Folau husat bai go long ALF, baino inap bagarapim ol wok long holimThaiday i stap bek.“Mipela bai no inap sainim wan-

pela pilaia o Greg Inglis sapos dis-pela bai bagarapim wok bilong

mipela long holim Thaiday i stap,”em i tok.Las wik, ol Cowboys i tokaut olsem

ol i laik kisim Thaiday i go pilai wan-taim ol, tasol ol Broncos i soim olsemol i laik em i stap wantaim Broncostasol inap em i pinis pilai.Thaiday, 25 krismas, i stap ama-

mas nau long hap tasol nogut klapbai bungim hevi long mani mak bi-long baim ol 5-pela biknem pilaia bi-long ol long 2011.Ol dispela pilaia em Thaiday, Lock-

yer, Ben Hannant husat ol bai kisim ikam long Bulldogs, Justin Hodges naInglis tu sapos ol i kisim em.Bipo Broncos kepten, Gordon

Tallis, i bilip olsem Thaiday em inamba wan man ol i mas lukluk longholim i stap long tim sapos hevi bi-long mani kamap taim ol i kisim In-glis i kam.“Ol i mas mekim olgeta samting ol

inap long en long holim Sam i stap,wanpela bilong dispela em longmekim em i kamap kepten tu,” Tallisi tok.“Wok bilong kamap olsem kepten

bilong Broncos em i no save go longkain kain man nating,” em i tok.Tallis i bilip olsem Thaiday i redi

nau long kisim dispela wok na tim inoken abrusim em.

STAP: Thaiday bai stap wantaim Broncosken na kamap kepten.

Page 23: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

spotnius

INTANESENEL divelopmenmenesa bilong Australia nRules Football (AFL) longAustralia bai kamap longMosbi tete long wan kilok avi-nun long sekim ron bilong geminsait long PNG.Woods bai kam wantaim

AFL Asia/pacific divelopmenopisa, Andrew Cadzow na embai lukluk long ol wok insaitlong AFL PNG na ron bilonggem insait long kantri.Woods i pilai 174 AFL gem

bilong tipela klap insait long

Victoria, dispela ol klap emFitzroy, Collingwood nahawthorn.Woods i mekim nem long

pilai long midfil posisen we ilukim em i kisim namba tu plesolsem gutpela pilaia bilongklap bilong em long 1999.Wanpela bikpela bagarap i

lukim em i lusim gem long2002 taim em i bin stap wan-taim Hawthorn.Bihain long dispela em i

kirapim nupela klap, GoldCoast Sun s olsem namba 17

klap insait long AFL resis.Nau em i wok olsem

Intanesenel divelopmen opisabilong gem na dispela bainamba wan raun bilong em ikam long PNG.Long Mosbi bai em i go

lukim ol junia kompetisen longhap, em bai lukluk ong olsamting long AFL skul long DeLa Salle Bomana na ron bilongen na tu em bai lukluk long ronna gro bilong AFL na wanemkain progrem ol i gat insaitlong PNG.

AFL bai sekimgem long PNG

SOIM HAN: Sampela ol sapota bilong Kongo Coffee Warriors i soim han long tim bilong ol long kisim tupela poin long gem bilong ol agensim MMC Rangers long Mosbilas wik Sande long raun 11 bilong bemobile kap resis. Warriors i bin winim dispela gem 23-16. POTO: Nicky Bernard.

SEKIM GEM: Woods bai lukluk long AFL gem long PNG.

Julai 29 - Ogas 4, 2010 Wantok P25

Page 24: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Marum na Gurias paitim ol Vipers� Ikam long pes 28

Tasol taim Roger Laka iredi long kik, Marum i goinsait na stopim gem.Bihain long ol Gurias i

kam bek insait long fil,Laka i kik tasol i abrus.Vipers i paia strong yet

bihain long dispela hevitasol refri givim penoltilong Gurias taim tupelaVipers fowet i rausim ballong wanpela Gurias pilaiataim ol i takolim em.Menesa bilong Vipers,

William Bussil Junia i tokMarum husat i spak yet isingaut na bikhet longVipers taim ol pilaia naofisol bilong ol i pinis pilaina go autsait long fil.“Ol sapota i tromoi ol bia

tin ken (wait ken) we ipulap yet, i go paitim olVipers.“Ol Gurias ofisol na pi-

laia i tromoi han long olVipers tu,” Bussil i tok longripot bilong em.Bussil i tok insait long

dispela, Marum i paitimRagi planti taim wantaimwok redio bilong em na olsapota i tromoi ol bia ken igo long sinia CPL grup ek-sekyutiv, David Bell na

kosa Paul Komboi.Wanpela bilong dispela i

katim maus bilong Kom-boi.Gurias pilaia, Scott

Tepra i ron i kam long bak-sait na paitim yau bilongBussil we i katim em nablut i kamaut.

Ol sapota na famili bi-long ol Vipers i tanim nahelpim ol we i lukim pait ibruk i go autsait long pilaiagraun na ol polis tu i sutimgan long traim na stopimol.Tim i kam bek long

Mosbi long dispela wik

Mande na i givim ripot bi-long dispela i go pinis longPNGNRL judiseri long luk-luk long en.Ol i wetim tu ripot bilong

refri na bilong dokta long olpilaia na ofisol bilong olhusat i kisim bagarap longdispela hevi.Bussill i tok ol Gurias pi-

laia na ofisol i bin laik stre-tim tok bihain na i kisimsampela bokis bia i golong ol long hotel tasol olVipers i no tok orait longdispela.“Dispela em i no kain

pasin we wanpela sem-pion tim i ken soim namipela bai no inap tok oraitlong en,” em i tok longripot.“Sampela ol pilaia na

ofisol bilong ol i no soimgutpela pasin olsem namipela i putim dispela ripoti go long PNGRL,” em itok.Wantok i no bin inap

long kisim toktok long olGurias na Marum long dis-pela.Dispela wik bai Vipers i

pilaim Toyota Mioks longMosbi na Masta Mak CityRangers bai go bungimGurias long Kokopo gen.

TRABOL: Marum i go pas long ol Gurias long paitim ol Viperslas wik. WANTOK POTO.

P26 Wantok Julai 29 -Ogas 4, 2010 spotnius

NCDC redi long bungim DelstarNCDC YLM i redi long bungim Del-star Security Limited long gren fain-ols bilong Mosbi kopret ragbi lig 9’sresis dispela Fraide.Tupela tim wantaim i stap insait

long gren fainols bihain long ol iwinim 15-pela raun bilong dispelaresis.Na olgeta wokmanmeri bilong

NCDC tu i redi long soim sapot bilongol dispela Fraide we bai lukim ol iwerim ol yelo siot na laplap na pulaplong kar i go long sapotim tim bilongol.Kepten bilong YLM, Jason Stone

bai go pas long ol yangpela pilaia bi-long em long traim na daunim strong-pela tim insait long resis, Delstarbilong Hiritano haiwe.Stone bai lukluk long wanpela

strongpela gem bilong Chris Landu,James Irai, benny Yol na StanleyTorato long pinis ol mangi Hisiu.Ol fowets bilong YLM olsem Jacob

Kale, Michael Temae, Archie Badira,Joe Nick na Simon Nuabo tu maskamapim strongpela gem long kisimtim i go insait long hap bilong Delstar.Tim i win bai kisim K2, 500 na

namba tu tim bai kisim K1, 500 praismani.Namba 4 na tri ples pilai bai kamap

namel long Hugo Canning Palm Bullsna ANZ Bank. TIM: NCDC YLM tim bai kamapim bikpela gem agensim Delstar long fainols tumora nait. POTO: NCDC Media Unit.

ArgentinarausimMaradona

ARGENTINA i rausim Diego Maradona olsem ne-senel kosa bilong ol.Mauman bilong Argentina Football Association,

Ernesto Cherquis Bialo i tok ol bai no inap sainim nu-pela kontrak wantaim em.I gat planti toktok nau i kamap long husat bai kisim

ples bilong Maradona.Maradona i nogat planti ekspiriens tumas olsem

kosa na wok bilong em olsem kosa long 18 mun naui no gutpela tumas.Sampela pilaia i bin toktok sapotim em long wok

em i mekim long kisim ol i go long kwata fainols bilongwol kap tasol i no luk olsem AFA bai holim em i stapbek.

Page 25: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Julai 29 -Ogas 4, 2010 Wantok P27spotnius

Wok bilong olkomyuniti spots lida

STAT long dispela wik i go bai mi givim sampela olstia toktok long wok bilong ol lain husat i holimstrong ol wok insait long ol komyuniti grasrutsspots olgeta hap long kantri.Mi bilip olsem dispela bai helpim long givim yu

sampela save na tingting long helpim yu longronim ol komyuniti spots bilong yu gut moa.Em isi tu long yu long kisim tasol dispela pepa,

ridim na bihainim tasol wanem samting mi tok longhia.Mi bai stat nau wantaim ol wok bilong redim ol

tim bipo long kompetisen o resis bilong yu i stat.Yu ken ting em i isi long bungim ol tim na redim

ol long pilai, tasol i gat sampela samting yu maslukluk long en pastaim bipo yu putim dispela ol timi go insait long pilai.Mi laikim yu long gat wanpela pepa we yu i raitim

olgeta samting yu mas mekim long redim pilai.Taim dispela hap pepa i redi bai yu ken save

long wanem kain wok yu inap mekim.Wanpela bilong ol samting i mas stap long dis-

pela pepa em yu mas luksave long ol pilaia bilongyu.Wok bilong luksave long ol pilaia bilong yu bai

no inap isi tu bilong wanem yu mas lukluk gut longwanem kain man o meri em dispela pilaia.Long luksave long ol pilaia bilong yu, ol i mas gat

gutpela pasin na tingting, gutpela na strongpelabodi long pilai na i noken sik.Dispela na sampela moa arapela samting em yu

mas lukluk gut long en taim yu kisim ol pilaia bi-long yu.Yu mas kamapim na putim ol lo we dispela ol pi-

laia i mas bihainim.Dispela em we yu bai lukluk na strongim sait bi-

long disiplin o pasin bilong harim tok na bihainim,na tu bai em i kamapim gutpela pasin na tingtinginsait long ol pilaia.Yu mas skulim ol gut tu long ol lo na rot bilong

dispela spot bilong ol.Dispela tu bai helpim long daunim ol hevi bilong

ol pilaia wantaim ol arapela pilaia na ofisol bilonggem insait long fil.I mas i gat ol samting na ples bilong ol pilaia long

pilai na trening gut bipo long ol samting i stat.Dispela ol samting i mas gutpela inap bilong ol

long yusim long trening na pilai na ples bilongmekim dispela tu i mas gutpela hap we ol pilaia ino inap pret o kisim bagarap.Namba wan samting long olgeta em lukaut bi-

long ol pilaia, ol i mas stap gut olgeta taim.Yu was gut long ol bai ol bagarap na hevi noken

painim ol.Skulim ol tu long lukautim na kosim ol arapela

pilaia.I mas i gat moa wok lukaut na was long ol junia

pilaia.Taim yu lainim long ol lukautim na kosim ol ara-

pela pilaia bai yu helpim ol long divelopim ol yet.Ol sinia man na meri pilaia tu i mas gat sans long

mekim gut long ol arapela teknikal eria.Yu mas strongim ol wok na save bilong ol long

dispela ol eria.Wanem samting bai yu mekim long helpim long

pilaia i amamas na pilim gut long ol yet?Wanpela rot em long baim gutpela yunifom bi-

long ol.Long ekspiriens bilong mi, mi lukim olsem ol pi-

laia i save kisim strong na gutpela tingting bilongpilai taim ol i save makim kala na namba bilong siotol i werim.Dispela amamas i ken helpim long ol pilai gut

wantaim olsem wanpela tim, ol bikhet pasin nahevi bai go daun, ol bai harim tok moa, lainim longlukautim ol samting na planti arapela gutpelapasin.Em nau, bipo long kompetisen bilong yu i stat,

sekim dispela ol samting mi toktok long en hia tete.Lukim olsem yu gat ol gutpela pilaia husat bai

mekim stretpela samting bilong tim na tu komyunitibilong yu.Mi bai amamas sapos dispela samting mi tok

long hia bai helpim yu gut tru long wok bilong yu.

Gould stori longPNGNRL bid

Andrew Molen i raitim

BIHAIN long raun bilong em i kamlong PNG long Jun, biknem ragbilig kosa na mausman bilong NRL,Phil Gould i go bek na stori longAustralia long tingting bilong PNGlong go insait long NRL.Gould i tok em i stap tripela de

tasol long PNG tasol ol samting emi lukim na ol stori em i harim i soimtru olsem PNG gat bikpela tingtingstret long putim wanpela tim insaitlong dispela bikpela ragbi lig resis.Em i bin bung wantaim ol sponsa

na memba bilong gavman long tok-tok long dispela NRL bid laisens.Ripot bilong em insait long Syd-

ney Morning Herald niuspepa longAustralia i stori long dispela na isoim tu sapot na tingting bilongGould yet long dispela.“Namba wan taim true mi harim

dispela, mi ting olsem ol i gatbikpela bilip tru tasol i no luk tumasolsem ol bai gat sans long winimdispela laisens,” em i tok.“Tasol bihain mi lainim olsem

sampela ol bikpela gavman ministai sapotim dispela wok na mi lukimolsem astingting bilong ol em i nolong pilai ragbi tasol, dispela samt-ing bai bungim kantri bilong ol tu.“Dispela bai helpim long

kamapim gut ol skul, helt na tu sin-daun bilong dispela kantri.“Dispela ol lain i go pas long en i

gat tingting tru long kamapim gut-pela laip bilong ol manmeri bilongPNG,” Gould i tok long dispelaripot.Em i tok ol i luksave long ol hevi

olsem sik AIDS, rep, pasin bilong

bagarapim ol narapela na tu hevibilong lo na oda.“Ol i no hatim ol dispela hevi na

tok i nogat long PNG.“Sampela wok i kamap pinis long

stretim dispela ol hevi tasol i gatplanti moa wok i stap yet,” em i tok.Gould i tok PNG gat planti yang-

pela manmeri husat krismas bilongol i aninit yet long 25 na ol i gatbikpela laik long statim save bilongol long skul yet.“Kantri bilong ol i gat 800 tokples

tasol lewa bilong olgeta i stap longwanpela gem tasol, ragbi lig,”Gould i tok.Em i tok PNG gavman i bilip em i

ken tok na wokbung gut wantaim olmanmeri bilong en taim em i yusimragbi lig.“Gavman i bilip ragbi lig i ken

sevim kantri bilong ol,” Gould i tok.“Planti manmeri bai ting olsem

PNG em liklik kantri na bilongwanem bai NRL i givim laisens longol.“Tasol ol bikpela minista bilong ol

i gat bilip long mekim dispela ikamap na dispela tingting i kenstrongim ol pipol bilong ol,” em itok.Gould i tok em i no bin i nap long

mekim wanpela toktok long dispelainap em i bung wantaim ol man-meri bilong PNG.Nau em i amamas olsem em i

kam long PNG na i luksave longplanti samting.Em i luksave long sindaun bilong

ol manmeri long ol asples, long rotna strit, long ol gutpela haus naopis, pilai graun, maket na skul tu.Gould i tok planti samting i luk

olpela olsem long bipo taim tasol olmanmeri no hangre.“Planti bikpela wok bai kamap

long hap tu we bai givim planti woklong ol manmeri.“na gavman i gat tingting tu long

mekim wanpela pilai graun we iwankain stret olsem bilong ol Ti-tans long Gold Coast.“Ol i gat mani long mekim dis-

pela,” em i tok.Gould i tok dispela resis bilong

PNG i winim sapot bilong ol ara-pela Pasifik kantri olsem Samoa,Tonga ma Fiji.“Dispela tim em i no bilong PNG

tasol, em bai givim sans tu long olarapela pilaia bilong Pasifik longsoim ol yet,” em i tok.Gould i bin tokim ol minista na

arapela memba bilong PNG NRLBid tim tu olsem ol i gat bikpelawok i stap yet.Em i tok ol i mas winim sapot bi-

long olgeta sponsa na tu bikpelahelpim stret bilong gavman na olmanmeri.Gould i tok NRL bai mekim

bikpela wok tru sapos em i givimlaisens long PNG.“Mi no tok bai NRL i mas givim

ol laisen tumora tasol.“Nogat, mi tok olsem NRL i save

mekim planti wok helpim long ol tu-rangu na ol arapela husat i laikimhelpim olsem na sapos em i tokorait long PNG em bai mekimbikpela wok moa long dispela olarapela,” Gould i raitim.“Ragbi lig i ken bungim dispela

kantri.“Mi lukim olsem dispela i gutpela

samting tru,” Gould i tok.

Kikboksing bai helpim ol Mendi yutsKIKBOKSING bai helpim olyangpela manmeri bilongMendi long Sauten hailensprovins taim ol i kisim dis-pela trening.Long dispela wik, bipo

PNG sempion kikboksa,Stanley Nandex i kamaplong hap long opim wan-pela nupela skul bilong emwantaim sapot bilongClough Curtains Joint-Ven-ture (CCJV).Dispela skul i sanap long

Kiburu insait long Mendi.Projek kem enjinia bilong

CCJV, Giuseppe Gaudiello,i tok amamas long wok-bung bilong ol wantaimNandex long mekim dispelai kamap.Em i makim tu CCJV long

givim sampela ol samting

bilong trening i go long dis-pela nupela kikboksingskul.“Mipela i amamas long i

gat Nandex olsem wanwokbilong mipela na i laik tulong wokbung wantaim emlong dispela progrem,”

Gaudiello it ok.Deputi edministreta bi-

long provins, Sai Pilio i tokprovins i wok long painimkain progrem olsem long di-velopim ol manmeri bilongen na i gutpela long lukimwanpela i kamap nau.

Em i tok dispela wokbungwantaim CCJV bai staplong taim na i kamapimplanti gutpela samting.Pilio i tok tu olsem provin-

sol gavman bai putim K230,000 i go insait long divelop-men bilong dispela pro-grem.Nandex, husat i wok wan-

taim CCJV olsem sekyuritikodineta bilong ol i tok em iamamas long go bek longprovins bilong em na em ilaik kirapim bek nastrongim spot insait longhap.Em i laik lukim bai gut-

pela disiplin o pasin harimtok na respek i ken kamapnamel long ol yangpelamanmeri bilong Mendi na tuSauten hailens provins.

SANAP: Nandex na sampela ol sumatin bilong nupela kikboksingskul long Mendi soim stail bilong ol. POTO: CCJV.

Page 26: Putim Winmani kantri i gutpela: Ripot tok...PNG bai mekim olsem K45 bilion long LNG projek long 30 yia projek bai stap long em. Praim Minista Se Michael Somare i tok long kamapim tripela

Wanwik: Fonde, Julai 29 - Ogas 4, 2010.Isu 1876

Publisher of the newspaper operates at Section 58, Allotment 3, Office 2, Waigani Drive

Marum naGurias paitimol Vipers

BIPO kosa bilong AgmarkRabaul Gurias, MichaelMarum, i bin spak na i laikstopim gem bilong ol agen-sim Stop ‘N’ Shop Viperslong Kokopo las wikSande.Ol ripot i tok Marum, husat i bin

dring na lukim gem long dispelataim, i bin go insait long fil natokim Gurias kosa, Oscar Tongalong stopim gem na i tokim ol pi-laia long go autsait long fil.Dispela i lukim olgeta Gurias pi-

laia i go autsait long fil na 5-pelabilong ol tasol i stap insait klostulong sait lain.

Ol i stap autsait inap 10-pelaminit bipo gem i stat gen bihainlong ol kodineta bilong gem i gotoktok long ol.Dispela i bin wanpela strong-

pela gem tru we ol Gurias i winim26-24.I ripot i tok tu olsem Vipers i pilai

gut moa long Gurias wantaim olstrongpela ron bilong ol fowet bi-long ol tasol i no bin inap longpasim ol long laspela minit we ol ilusim Gurias i kisim.Strongpela pilai bilong ol Vipers

i lukim ol i winim planti penolti kamlong refri na i gat bilip olsem dis-pela i mekim ol Gurias pilaia na

sapota i no amamas.Planti kros na hevi kamap long

gem we wanpela i lukim Guriasna PNG Kumul fowet, SigfredGande i kisim tok lukaut long refriJoe Peregua, long em i kikim Se-bulon Ragi Junia bilong Vipers.Refri Peregua salim tu Gurias

kepten, George Moni go long sinbin (stap aut long pilai 10 minit) bi-hain long em i kros wantaim refri.Tupela tim i bin pas long 24-24

na 6-pela minit bilong gem i stapyet bipo long ful taim na refri givimpenolti long Vipers.

� Igo long pes 26

TOKTOK: Phil Gould long las wik i stori long Australia longtingting bilong PNG long putim wanpela tim insait long NRLresis. ‘Gus’ i lukim planti samting na harim planti stori long laikbilong ol manmeri long ragbi lig na i givim sapot bilong emlong kantri long stap insait long dispela bikpela resis. Moa longPes 27. WANTOK POTO.